Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Croeso nôl, bawb, a chroeso i’r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, a bydd y cwestiwn cyntaf gan Heledd Fychan.

Mae’r Llywodraeth yn rhoi diogelwch pobl yn gyntaf. Dŷn ni ddim jest yn siarad am beth rŷn ni’n ei wneud, rŷn ni’n cyflawni. Ac mae pob ysgol a effeithiwyd gan RAAC wedi cwblhau’r gwaith lliniaru angenrheidiol, ac mae wardiau wedi ailagor yn ysbyty Llwynhelyg, a hefyd mae'r gwaith lliniaru wedi’i gwblhau yn Ysbyty Neuadd Nevill hefyd.

Diolch, Prif Weinidog. Fe wnes i gyfarfod yn ddiweddar â grŵp bach o drigolion sy'n berchnogion cartrefi preifat ar ystad Gŵyr yn Hirwaun, lle mae RAAC yn y nenfydau. Pobl oedrannus ydyn nhw yn bennaf, i gyd o aelwydydd incwm isel. Er mwyn gwneud eu cartrefi yn ddiogel, maen nhw'n wynebu biliau o filoedd o bunnoedd nad ydyn nhw'n gallu eu talu, ac oherwydd y ffaith bod llawer o gartrefi yn rhannu toeau nesaf at ei gilydd a bod cymdeithas dai yn berchen ar eiddo, does ganddyn nhw ddim dewis chwaith ynghylch pa fath o waith adfer sy'n cael ei wneud. Dywedodd un teulu wrthyf fod y gymdeithas wedi cynnig prynu'r eiddo yn ôl iddyn nhw o bosibl, ond am werth presennol y farchnad, sydd wedi gostwng oherwydd yr RAAC, a heb gost y gwaith adfer. Byddai hyn yn eu gwneud nhw'n ddigartref i bob pwrpas a heb yr arian i brynu eiddo arall. Pan godwyd hyn ym mis Mai 2024, dywedodd Julie James, yr Ysgrifennydd Cabinet ar y pryd, wrthym y byddai Llywodraeth Cymru yn asesu'r sefyllfa gyffredinol ac y byddai'n galw am ddull pedair gwlad ledled y DU.

Felly, Prif Weinidog, a allwch chi gadarnhau a oes unrhyw gynnydd wedi ei wneud ar ddull pedair gwlad, ac a oes unrhyw gynlluniau i Lywodraeth Cymru roi strategaeth cynllun cymorth ar waith, yn debyg i'r un a sefydlwyd yn yr Alban, i gynorthwyo perchnogion cartrefi preifat y mae RAAC wedi effeithio arnyn nhw, lle nad ydyn nhw'n gallu ariannu'r gwaith adfer eu hunain?

Diolch yn fawr iawn. Rydym ni mewn sefyllfa wahanol iawn i Loegr, yn rhannol oherwydd y buddsoddiad enfawr mewn ysgolion unfed ganrif ar hugain sydd wedi digwydd—mae biliynau wedi mynd i mewn i'r rheini—sy'n golygu, yn Lloegr, bod 237 o ysgolion ag RAAC, ac, yng Nghymru, dim ond dwy ysgol uwchradd oedd yna, a chyfanswm o bump. Felly, rydyn ni mewn sefyllfa wahanol iawn, iawn.

Rwy'n ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd ar ystad Gŵyr yn Hirwaun. Nawr, mae Cymru wedi elwa o waith safon ansawdd tai Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly rydym ni'n ymwybodol bod gennym ni gofnodion o ansawdd da ar gael yn gyffredinol. Rwy'n gwybod bod cymdeithas dai Trivallis yn gweithio'n agos gyda chyngor Rhondda Cynon Taf, ac maen nhw'n cynorthwyo, pan fo'n bosibl, y perchnogion eiddo preifat y mae RAAC wedi effeithio arnyn nhw ar yr ystad honno. Nawr, datblygwyd cynllun adfer ar gyfer tai cymdeithasol gan y gymdeithas dai, ac rwy'n deall bod trigolion preifat wedi cael cynnig cyfle i gymryd rhan yn y broses honno pe baen nhw'n dymuno. Yr hyn yr wyf i'n ei wybod yw bod yr Aelod lleol wedi bod yn helpu'r rhai a oedd wir yn pryderu am y posibilrwydd o fod yn ddigartref, ac rwy'n diolch iddi am yr ymdrechion hynny.

Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn am ysbyty Llwynhelyg yn fy etholaeth i, a chafwyd problemau RAAC yn yr ysbyty ers cryn amser. Nawr, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda wedi dweud, er ei fod yn rhywbeth y bydd yn rhaid ei reoli, bod ysbyty Llwynhelyg yn bendant dros waethaf y broblem RAAC. Nawr, ar yr un pryd, byddwch hefyd yn ymwybodol bod y bwrdd iechyd mewn statws ymyrraeth wedi'i dargedu oherwydd ei ddiffygion o ran cynllunio a chyllid, ac yn destun trefniadau monitro uwch ar gyfer perfformiad ac ansawdd. Felly, o ystyried yr heriau y mae'r bwrdd iechyd yn eu hwynebu mewn meysydd allweddol fel cyllid a chynllunio, pa mor hyderus ydych chi y bydd y rheolwyr yn gallu mynd i'r afael â'r mater hwn mewn gwirionedd?

Wel, diolch yn fawr iawn, ac rwy'n falch iawn o weld y cynnydd sy'n cael ei wneud o ran RAAC yn Llwynhelyg. Roedd hi'n anodd iawn, iawn ar y pryd, symud llawer iawn o gleifion i ysbytai eraill, ac mae'n wych bod y wardiau hynny wedi cael eu hailagor. Treuliais ychydig o amser yn yr ysbyty yn edrych ar yr effeithiau, ac roedd yn eithaf brawychus gweld yr effaith ar yr ysbyty. Mae'n wych gweld bod y cleifion yn ôl i mewn. Ceir problemau o ran y bwrdd iechyd, yn amlwg. Mae bron pob bwrdd iechyd yng Nghymru yn wynebu heriau ariannol sylweddol iawn ar yr un pryd ag yr ydym ni'n gofyn iddyn nhw fwrw ymlaen â lleihau'r rhestrau aros. Felly, mae'n rhaid iddyn nhw gael y cydbwysedd yn iawn, ac, yn amlwg, mae bwrdd iechyd Hywel Dda yn cael ei fonitro yn benodol gan Lywodraeth Cymru i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gweithredu yn unol â'r gyllideb, fel y byddem ni'n gobeithio y bydden nhw'n ei wneud.

Mae’n rhy gynnar i fod wedi asesu’n fanwl sefyllfa sy'n eithaf cymhleth. Mae fy swyddogion yn gweithio’n agos gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector a Cefnogi Trydydd Sector Cymru i ddeall effaith cyllideb y Deyrnas Unedig yn y tymor byr, canolig a'r tymor hir.

Diolch yn fawr am yr ateb yna. Mae'n dda bod rhywfaint o waith yn cael ei wneud yn barod.

Bydd y cynnydd arfaethedig i gyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn cael ôl-effeithiau ariannol enfawr i'r trydydd sector. Mae'r Cyngor Cenedlaethol Mudiadau Gwirfoddol wedi amcangyfrif y gallai fod cymaint ag £1.4 biliwn y flwyddyn ar draws y DU. Fe'i disgrifiwyd ganddyn nhw fel y sioc fwyaf i'r sector ers pandemig COVID-19. Fel y byddwch chi'n gwybod, Prif Weinidog, mae llawer o sefydliadau yn y trydydd sector yn cyflawni gwasanaethau hanfodol. Maen nhw'n aml yn cael eu contractio gan y sector cyhoeddus i gyflawni dyletswyddau rheng flaen i awdurdodau cyhoeddus ac ar eu rhan. A allwch chi ddweud wrthyf i pa drafodaethau y mae eich Llywodraeth wedi eu cael gyda'r trydydd sector yng Nghymru am gyhoeddiadau'r gyllideb ers y cyhoeddiad annisgwyl hwn? A ydych chi wedi gofyn i'ch cydweithwyr Llafur yn San Steffan i eithriadau pellach gael eu gwneud i leddfu'r baich ariannol ar y trydydd sector? Ac yn olaf, sut ydych chi'n bwriadu lliniaru effaith y cyhoeddiad hwn ar y sefydliadau trydydd sector yng Nghymru? Diolch.

Diolch yn fawr. Mater i Lywodraeth y Deyrnas Unedig yw'r penderfyniadau treth hyn, yn amlwg—nid ydyn nhw'n benderfyniadau datganoledig. Roedd y Canghellor yn eglur iawn am yr heriau a oedd yn wynebu cyllid cyhoeddus yn y cyfnod cyn yr etholiad, ac yn amlwg, bu'n rhaid gwneud dewisiadau anodd. Nawr, un o'r dewisiadau a wnaed oedd y cynnydd hwnnw i'r cyfraniadau yswiriant gwladol. Rydym ni'n gwybod bod tua 40,000 o fudiadau gwirfoddol yn gweithredu ledled Cymru. Ond er mwyn cydnabod ac amddiffyn y busnesau a'r elusennau lleiaf, fe wnaethon nhw ddyblu'r lwfans cyflogaeth i £10,500. Felly, bydd hanner y busnesau â rhwymedigaethau cyfraniadau yswiriant gwladol naill ai ar eu hennill neu'n gweld dim newid y flwyddyn nesaf. Felly, rwy'n dyfalu y bydd llai o effaith ar y sefydliadau trydydd sector hynny, ond, yn amlwg, mae angen mwy o amser arnom ni i ddadansoddi'r effaith honno. Yr hyn yr wyf i'n ei wybod yw mai'r cyfrifiad sy'n cael ei wneud yw y bydd tua 2 y cant o fusnesau yn talu tri chwarter y swm sy'n cael ei godi drwy'r cynnydd hwnnw i yswiriant gwladol.

Yr hyn yr ydym ni'n ei wybod am y gyllideb yw ei bod yn gam cyntaf i drwsio sylfeini'r economi, ac yn gam cyntaf da iawn hefyd, ond mae'n mynd i fod yn rhaglen pum mlynedd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle i ddathlu rhai o'r sefydliadau gwirfoddol gwych yn fy etholaeth i, fel Ymddiriedolaeth Plwyf Tretomas, Grŵp Anghenion Dysgu Ychwanegol Sparrows, yr wyf i'n ei ddefnyddio gyda fy nheulu, y Valley Daffodils ac, wrth gwrs, Canolfan Galw Heibio Ieuenctid Senghennydd. Mae pob un o'r rhain yn derbyn cymorth o gyllid grant a rhywfaint gan yr awdurdod lleol. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo felly i gynnal deialog agored gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod sefydliadau fel y rheini yn rhan annatod o'r cynllun pum mlynedd?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n gwybod ein bod ni fel Llywodraeth yn gwerthfawrogi'r cyfraniad enfawr y mae'r trydydd sector yn ei wneud at ein cymdeithas yn gyffredinol, ond hefyd o ran darparu gwasanaethau cyhoeddus pwysig. Y gwir amdani yw nad yw cymorth y trydydd sector i Gymru yn ddibwys. Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru—rydym ni'n darparu cyllid craidd o £7.65 miliwn iddyn nhw. Ac yng Ngwent, sy'n cwmpasu ardal Caerffili, maen nhw'n derbyn tua £763,000, sydd eto ddim yn swm dibwys o arian. Ond, fel y dywedais i, bydd yn rhaid i ni edrych ar sut mae yswiriant gwladol yn effeithio ar y sefydliadau trydydd sector hyn, ond rwy'n credu y dylai'r cynnydd hwnnw i'r lwfans roi rhywfaint o ryddhad i rai o'r sefydliadau hynny.

Prif Weinidog, fel yr ydym ni wedi ei glywed, disgwylir i'r cynnydd i gyfraniadau yswiriant gwladol y bydd angen i gyflogwyr eu talu a gyhoeddwyd yng nghyllideb y Llywodraeth Lafur newydd gael effaith ofnadwy ar elusennau, â bil blynyddol ychwanegol a amcangyfrifir o tua £1.4 biliwn. Sut bynnag y byddwch chi'n llyncu hyn, pa un a yw elusen yn penderfynu lleihau nifer y cyflogeion fel ei bod yn darparu llai o wasanaeth neu'n torri gwariant ar brosiectau a mentrau, mae'n golygu yn y pen draw y bydd y sector yn cael ei wanhau yn sylweddol a bydd llawer llai o gymorth i rai o'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau. Prif Weinidog, rydym ni'n gwybod sut mae'r stori hon yn datblygu. Mae'n anochel y bydd yn arwain at yr angen am fwy o wariant ar wasanaethau cyhoeddus i lenwi'r bylchau a fydd yn cael eu creu yn anochel. Felly, gyda hyn mewn golwg, a ydych chi'n cytuno â mi y dylai Llywodraeth Lafur y DU ad-dalu sefydliadau gwirfoddol am y gyfraniadau yswiriant gwladol uwch cyflogwyr? Diolch.

Rydym ni mewn sefyllfa lle'r ydym ni wedi etifeddu, ac mae'r DU wedi etifeddu, sefyllfa ariannol lem a difrifol iawn. Roedd twll enfawr yn yr economi, a adawyd gan eich Plaid Geidwadol chi, ac rwy'n falch iawn o weld bod y Canghellor wedi cydnabod hynny ac wedi cydnabod y pwysau a fu ar wasanaethau cyhoeddus ers amser maith. Yn aml iawn, mae gwasanaethau cyhoeddus yn dirprwyo cyfrifoldebau i sefydliadau trydydd sector. Rhoddwyd sicrwydd i ni o ran yswiriant gwladol bod hwnnw mewn gwirionedd ar gyfer pobl a gyflogir yn uniongyrchol gan y sector cyhoeddus. Bydd cyfle i drosglwyddo'r arian ychwanegol hwnnw ymlaen, ond mae ar gyfer y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, yn amlwg, ceir heriau mewn meysydd eraill, ond, fel y dywedais i, dylai'r cynnydd hwnnw i gyfraniadau yswiriant gwladol wneud gwahaniaeth sylweddol i'r sefydliadau trydydd sector hynny.

Rydych chi'n dweud bod eich Llywodraeth yn mynd i ymchwilio i hyn, ond gallaf ddweud wrthych chi ein bod ni'n gwybod eisoes—oherwydd penderfyniad Canghellor Llafur y DU yw bod cyflogwyr yn mynd i ysgwyddo'r bil i lenwi'r twll du hwnnw, yn hytrach na chael biliwnyddion i ysgwyddo'r baich hwnnw—mae'n mynd i effeithio ar y gwasanaethau sydd ar gael i'r bobl hynny sydd angen cymorth yng Nghymru ac sydd angen y mwyaf o gymorth. Mae pedwar ar bymtheg o sefydliadau Cyngor ar Bopeth yng Nghymru yn dweud eu bod wedi eu siomi gan y penderfyniad hwn a'u bod nhw'n mynd i gael trafferth yn talu'r gost uwch o gyllidebau sydd eisoes dan bwysau ac yn aml yn gostwng. I'r mwyaf o'u sefydliadau, bydd y gost newydd hyd at £180,000. Maen nhw wedi dweud wrthym ni eu bod nhw'n aros i glywed canlyniad eu ceisiadau i Lywodraeth Cymru i'r gronfa gynghori sengl sy'n ariannu eu gwasanaethau ar hyn o bryd, a chaeodd y ffenestr ymgeisio ar gyfer honno bythefnos yn ôl. O gofio mai costau staff yw 80 y cant o'u cyllideb, mae darganfod nawr bod pob aelod o staff yn mynd i gostio tua £800 yn fwy y flwyddyn yn amlwg yn mynd i effeithio ar eu darpariaeth arfaethedig. Mae gan fusnesau fwy o gyfle i amsugno rhywfaint o'r gost ychwanegol hon—gallan nhw dorri elw, gallan nhw fenthyg.

Nid oes gan wasanaethau a gomsiynir fel Cyngor ar Bopeth—

Allwch chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda?

—yn eu geiriau nhw, unrhyw glustogfa yn erbyn yr effaith hon. Felly, pa asesiad ydych chi wedi ei wneud o'r effaith ar y gwasanaethau hanfodol hyn a'u gallu i gadw a recriwtio staff? A fydd Llywodraeth Cymru yn cael ei gorfodi i gamu i'r adwy i liniaru'r effaith niweidiol hon, y mae'n ymddangos nad yw wedi ei hystyried, o benderfyniad Canghellor y DU?

Wel, rydyn ni'n dal i weithio drwy effaith cyhoeddiad y Canghellor, ac yn amlwg byddwn ni'n cyflwyno ein cynigion cyllideb erbyn mis Rhagfyr. Yr hyn yr wyf i'n awyddus i'w ailadrodd yw y bydd 2 y cant o fusnesau yn talu tri chwarter y swm a godir trwy yswiriant gwladol. Pan fyddwch chi'n awgrymu y bydd yswiriant gwladol yn cynyddu, mae hynny'n wir, ond bydd yn cael ei fantoli gan y cynnydd hwnnw i'r lwfans, nad yw'n gynnydd dibwys, a fydd yn gwneud gwahaniaeth i lawer iawn o sefydliadau yn y trydydd sector yng Nghymru.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Yn gyntaf, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, roedd cyllideb yr wythnos diwethaf yn gyllideb o addewidion a dorrwyd. Fe wnaethom ni weld yn bersonol—[Torri ar draws.] Roeddwn i'n meddwl y byddai hynna'n cael ymateb. [Torri ar draws.] Roeddwn i'n meddwl y byddai hynna'n cael ymateb—

Andrew—. Hoffwn glywed y cwestiwn, os gwelwch yn dda, fel y byddai'r cyhoedd, felly gadewch—. Gadewch i'r cwestiwn gael ei ofyn os gwelwch yn dda.

Mae'n braf gweld eu bod wedi dod o hyd i'w lleisiau ar ôl wythnosau lawer o eistedd yn dawel.

Roedd yn gyllideb o addewidion a dorrwyd a brad creulon. Pan edrychwch chi ar y gymuned amaethyddol a'r newid i ryddhad eiddo amaethyddol, pan ddywedodd Ysgrifennydd Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn y cyfnod cyn yr etholiad cyffredinol nad oedd unrhyw gynlluniau i newid rhyddhad eiddo amaethyddol, pan ddywedodd Prif Weinidog y DU ei hun nad oedd cynlluniau i newid rhyddhad eiddo amaethyddol, a ydych chi'n deall y dicter, y pryder a'r ofn y mae ffermwyr a'r rhai sy'n ddibynnol ar y diwydiant amaethyddol yn eu teimlo pan fyddan nhw wedi cael eu bradychu mor ofnadwy gan eich plaid?

Cyn i'r Prif Weinidog ateb, mae'n briodol ein bod ni'n gwrando ar y cwestiwn ac yn gwrando ar yr atebion heb y sŵn yr wyf i'n ei glywed yn y Siambr o bob ochr. Roedd synau a sgyrsiau yn digwydd rhwng pleidiau ac Aelodau. Felly, gadewch i ni wneud yn siŵr bod y cwestiynau yn cael eu clywed mewn distawrwydd a bod yr atebion yn cael eu clywed mewn distawrwydd.

Wel, allaf i ddim credu eich bod chi wedi dechrau gan siarad am addewidion a dorrwyd—eich plaid chi, ar ôl yr hyn a wnaethoch chi i'r genedl hon. Fe wnaf i ddweud wrthych chi am addewidion a dorrwyd. Siaradwch gyda'r bobl yn Tata. Fe wnaethoch chi ddweud bod £80 miliwn i helpu i gynorthwyo'r bobl yn Tata. Doeddech chi ddim wedi cyllidebu ar ei gyfer—doeddech chi ddim wedi cyllidebu ar ei gyfer. Mae Llywodraeth Lafur y DU wedi gwneud hynny, a bydd yn anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw y gwnaethoch chi ei ddyfeisio heb anrhydeddu unrhyw beth ym mlaenoriaeth y gyllideb, sy'n rhan o'r twll du gwerth £22 biliwn a adawyd gennych chi i'r Llywodraeth Lafur.

Pan fyddwch chi'n sôn am—[Torri ar draws.] Pan fyddwch chi'n sôn am y mater yn ymwneud â ffermwyr, gadewch i mi fod yn eglur ein bod ni'n ymwybodol iawn o'r cyfraniad sylweddol y mae ffermwyr yn ei wneud at Gymru yn economaidd, yn gymdeithasol ac yn amgylcheddol. Mae'n bwysig, rwy'n credu, ein bod ni'n tanlinellu hynny. Ond mae hefyd yn bwysig nad ydym ni'n codi bwganod, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r gor-ddweud yr ydych chi wedi bod yn ei wneud—. Ac fe wnaethoch chi godi bwganod cyn i'r gyllideb ddechrau hyd yn oed. Clywais bobl o'ch meinciau chi yn dweud sut y byddai tanwydd yn cynyddu ac yn effeithio ar bobl mewn ardaloedd gwledig. Ni ddigwyddodd hynny, naddo? Codi bwganod yw hynna. Felly, rhowch y gorau i godi bwganod, oherwydd, mewn gwirionedd, mae nodiadau'r Trysorlys yn dangos mai cyfran fach iawn o ffermwyr yng Nghymru fydd yn cael eu heffeithio gan y dreth etifeddiaeth honno. A, gyda llaw, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig eich bod chi'n datgan buddiant o ran y materion hyn.

Prif Weinidog, dim ymddiheuriadau, dim synnwyr o ofid ynglŷn â'r hyn y mae'r gymuned ffermio yn mynd i'w wynebu. [Torri ar draws.] Yr hyn yr wyf i'n mynd i'w ddweud wrthych chi yw bod hon yn cyllideb o addewidion a dorrwyd, yn y pen draw—[Torri ar draws.]

Rwy'n gwybod eich bod chi wedi cael toriad a'ch bod chi wedi cael wythnos i ffwrdd, ond hoffwn i chi ymdawelu, fel y gallwn ni glywed cwestiynau yn cael eu gofyn gan arweinydd yr wrthblaid. Hoffwn i bob Aelod, gan gynnwys Aelodau'r gwrthbleidiau, ganiatáu i hynny gael ei glywed a chaniatáu i'r atebion gael eu clywed. Rwyf i wedi clywed gormod o bobl y prynhawn yma eisoes yn ceisio sicrhau bod eu lleisiau yn cael eu clywed uwchben rhai pawb arall. Rhowch barch i'r siaradwyr a'r atebion os gwelwch yn dda.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Roedd yr addewid arall a dorrwyd a welsom ni yn ymwneud ag yswiriant gwladol a'r cynnydd i yswiriant gwladol a fydd yn cael effaith mor ofnadwy—treth cyflogaeth, treth swyddi y tynodd y Canghellor sylw ati yn yr wrthblaid ac felly hefyd yr Ysgrifennydd busnes. Rydym ni'n gwybod y bydd llawer o fusnesau yn cael eu heffeithio ganddi, ond hefyd, fel yr ydym ni wedi clywed yn eich ateb i gwestiynau blaenorol, y rhai yn y sector elusennol, fel hosbisau, a'r rhai sy'n darparu llawer o'r prif swyddogaethau yn y gwasanaeth iechyd, fel meddygon teulu, optometryddion a fferyllwyr. Felly, pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o ba gymorth y bydd yn gallu ei gynnig i liniaru'r effaith honno ar lawer o'r practisau bach sy'n gweithredu fel drws ffrynt yng Nghymru i'r GIG? Oherwydd heb y cymorth hwnnw, ac wedi'i adeiladu ar y gwely o addewidion a dorrwyd gan y Canghellor a'r Blaid Lafur, bydd llawer o'r busnesau hynny a llawer o'r cyfleusterau hynny yn cau eu drysau yn y pen draw.

Cyllideb Llywodraeth y DU yw hon ac roedd yn rhaid iddyn nhw wneud rhai dewisiadau anodd iawn. Mae'r dewisiadau anodd hynny yn cynnwys yr angen i drwsio sylfeini ein cymunedau a'n cymdeithas, gan gynnwys yr economi, ond yn bwysicach na hynny gwasanaethau cyhoeddus, ar ôl 14 mlynedd o esgeulustod y Torïaid. Felly, rwyf i wrth fy modd ein bod ni wedi gweld cynnydd sylweddol i gyllideb Cymru—£1.7 biliwn—a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl yn ein cymunedau. Rwyf i wedi sôn am yswiriant gwladol a sut mae cydbwysedd i'w sicrhau yn hynny o beth a phwy sy'n debygol o dalu hwnnw.

Ond yr hyn yr wyf i'n ei wybod yw bod hon yn Llywodraeth a wrandawodd pan wnaethom ni siarad â nhw am yr angen iddyn nhw ein helpu ni gyda'r mater o ran diogelwch tomenni glo. Mae 25 miliwn o bunnoedd yn dod i mewn i'n cymunedau i helpu—[Torri ar draws.] A phan fyddwch chi'n sôn am geiniog a dimau, arian yw hwn yr ydych chi—[Torri ar draws.] Nid oedd eich Ysgrifennydd Gwladol chi hyd yn oed yn fodlon llofnodi llythyr i ofyn i'r arian hwnnw ddod i Gymru. Felly, mae hyn yn arwyddocaol i'n cymunedau, ac felly hefyd, yn benodol, cronfa bensiwn y glowyr, sydd, ar ôl blynyddoedd—wedi cael sylw. Ac rwy'n falch iawn y bydd miloedd o bobl ledled Cymru a fydd yn elwa o hynny.

Prif Weinidog, fel y dywedais i wrthych chi, mae'n addewid arall a dorrwyd. Dywedodd y Canghellor, pan oedd hi'n Ganghellor yr wrthblaid, fod codi yswiriant gwladol yn dreth ar swyddi. Dywedodd yr Ysgrifennydd busnes, pan oedd yn Ysgrifennydd busnes yr wrthblaid, yr un peth yn union. Ac rydych chi'n sôn am godi trothwyon; yr hyn a wnaethon nhw oedd gostwng y trothwy lle bydd pobl yn dechrau talu yswiriant gwladol i £5,000. Bydd hynny yn cwmpasu llawer iawn o bobl sy'n gweithio'n rhan amser—llawer iawn o fenywod sy'n gweithio yn y sector elusennol, sydd yn y pen draw yn cynnig gwaith o'r fath yn y mudiad hosbisau a'r sector elusennol, gan godi arian ar draws Cymru gyfan. 

Ond y pwynt arall y mae'n rhaid i ni feddwl amdano hefyd yw'r cynnydd i fenthyciadau myfyrwyr a ffioedd addysgu a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth ddoe yn San Steffan, er i Brif Weinidog y DU ddweud yn amlwg, pan oedd yn brwydro i fod yn arweinydd yr wrthblaid ar y pryd, nad oedd yn mynd i godi ffioedd a'i fod eisiau cael gwared arnyn nhw. A hefyd Bridget Phillipson, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg, yn dweud yr un peth yn union. Felly, rydych chi wedi cosbi pensiynwyr trwy gael gwared ar lwfans tanwydd y gaeaf, rydych chi'n cosbi'r myfyrwyr nawr. Prif Weinidog, a allwch chi weld pam mae pobl Cymru yn credu na allan nhw ymddiried yn y Llywodraeth hon yma ym Mae Caerdydd na'r Llywodraeth yn San Steffan i gadw at un addewid, un ymrwymiad y maen nhw wedi ei wneud, a'u bod nhw'n teimlo wedi'u bradychu mor ofnadwy gan y Blaid Lafur?

Wel, roedden nhw'n teimlo wedi'u bradychu gymaint gennych chi iddyn nhw daflu pob un o'ch ASau allan o Gymru. Ceir criw bach iawn, iawn o ASau Torïaidd sydd bellach yn eistedd yn San Steffan. Hoffwn fanteisio ar y cyfle i longyfarch Mims Davies, Ysgrifennydd Gwladol newydd yr wrthblaid, sy'n cynrychioli sedd East Grinstead and Uckfield, a'i chysylltiad â Chymru yw ei bod wedi astudio ym Mhrifysgol Abertawe. Felly, roedd hi'n amlwg yn meddwl bod ein prifysgolion yng Nghymru yn wych. Dyna Ysgrifennydd Gwladol Cymru newydd yr wrthblaid. 

Ond gadewch i mi ddweud wrthych chi sut mae pobl yn mynd i elwa yng Nghymru. Pensiynwyr: ceir cynnydd sy'n fwy na chyfradd costau byw. Mae hynny'n mynd i helpu pensiynwyr ledled Cymru. Ac rwy'n credu ei bod hi'n un dda iawn i chi siarad am ffioedd dysgu, pan oeddech chi mewn gwirionedd mewn sefyllfa lle na wnaethoch chi gydnabod y ffaith bod gennym ni, yng Nghymru, y pecyn cymorth gorau i fyfyrwyr ar draws y Deyrnas Unedig. Ac wrth gwrs rydym ni eisiau cydnabod bod y system gyfan dan straen enfawr ar hyn o bryd. Ein pecyn cymorth ar gyfer costau byw yw'r uchaf yn y DU, ond yn amlwg ceir cwestiwn ehangach o ran phrifysgolion o safbwynt y model ariannol a'r cynaliadwyedd. Wrth gwrs bydd angen i ni drafod, gyda Llywodraeth y DU, yn ddelfrydol, sut y gellir mynd i'r afael â hynny, ond mae hwn yn fater i ni yng Nghymru, ac yn amlwg byddwn ni'n cyhoeddi ein cyllideb yn fuan iawn.

Ar ran Plaid Cymru, Delyth Jewell. 

Prif Weinidog, fe wnaf i ddyfynnu rhai geiriau i chi:

'Nid yw colli fferm fel colli unrhyw fusnes arall. Ni all ddod yn ôl.'

Dyna ddywedodd Keir Starmer wrth gynhadledd yr NFU y llynedd. Ond er gwaethaf yr addewid na fyddai Llafur yn newid y rheolau treth etifeddiaeth ar amaethyddiaeth, dyna'n union sydd wedi digwydd. Nid yw'n fawr o syndod, ydy hi, bod ffermwyr yn teimlo wedi'u bradychu, oherwydd mae'r polisi newydd hwn yn bygwth dyfodol llawer o ffermydd teuluol Cymru. Ac nid yw'n fater o'r polisi hwnnw ar ei ben ei hun: ceir y cynnydd enfawr i gostau mewnbwn yr ydym ni wedi ei weld dros y blynyddoedd diwethaf; effeithiau trychinebus Brexit; cysgod hir, tywyll TB buchol; ac ansicrwydd parhaus ynghylch y cynllun ffermio cynaliadwy. Mae pob un ohonyn nhw'n cael effaith yn ariannol ac yn emosiynol. Mae'n ddiwydiant yng Nghymru sydd wedi'i gyfansoddi o deuluoedd, y mae llawer ohonyn nhw'n yn ei chael hi'n anodd.

A wnaiff y Prif Weinidog gynnal asesiad ar unwaith, os gwelwch yn dda, o'r effaith y bydd y penderfyniad hwn yn ei chael ar y sector yng Nghymru, sut y bydd yn effeithio ar ymdrechion i gryfhau diogelwch bwyd, a mynd i'r afael â'r argyfyngau natur a hinsawdd? Ac wrth y rhai sy'n rhedeg fferm deuluol yng Nghymru sy'n gofyn i'w hunain a oes ganddyn nhw ddyfodol yn y sector, beth mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud?

Diolch yn fawr iawn. Rwyf i wir yn credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn edrych ar y manylion cyn codi bwganod, oherwydd rwy'n credu y bu llawer o sŵn ynghylch y mater hwn. Mae'n rhaid i mi ddweud—ac wrth gwrs rydym ni eisoes wedi bod yn asesu'r hyn yr ydym ni'n meddwl y gallai'r effaith fod—ein canfyddiad cychwynnol yw na fydd yn rhaid i fwyafrif llethol o ffermydd yng Nghymru dalu'r dreth hon. Rwy'n siŵr ei bod hi wedi bod yn darllen y manylion gymaint ag yr wyf i. Y ffaith yw bod yn rhaid i weddill y boblogaeth dalu treth etifeddiant, a cheir lwfans enfawr o ran y gymuned amaethyddol. Yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano yma yw ffermydd eithriadol o fawr a chyfoethog. Yn amlwg, byddwn yn gweithio trwy fanylion hyn. Ond fel Plaid Lafur, mae gennym ni ddiddordeb mawr hefyd mewn gwneud yn siŵr bod y cymorth yno i bobl sy'n gweithio ar ffermydd. Dyna pam mae pethau fel cynyddu'r cyflog byw yn arwyddocaol. Bydd yn effeithio nid yn unig ar y gymuned amaethyddol ond ar bobl ar draws ein cenedl, a bydd hwnnw yn newid sylweddol i lawer o bobl yn ein cymunedau.

Pe gallech chi gyhoeddi'r asesiad hwnnw, rwy'n credu y gallai wneud cryn dipyn i leddfu pryderon pobl. Felly, byddwn yn croesawu, os gwelwch yn dda, pe gallech chi gadarnhau a fydd hwnnw'n cael ei gyhoeddi, ac yn fuan iawn.

'Roedd Cyllideb yr wythnos diwethaf yn gyfle a gollwyd, gan gynnwys i Gymru, gan arwain at gyni cyllidol, anghydraddoldeb, tlodi a chaledi parhaus i filiynau o bobl a gadael ein gwasanaethau cyhoeddus ar dorbwynt.'

Nid fy ngeiriau i yw'r rheina, ond rhai Beth Winter, a oedd, tan ddoe, yn un o gydweithwyr Llafur y Prif Weinidog. Ac mae'n iawn, onid yw? Doedd dim ymrwymiad i gyllid teg, ac felly mae setliad gwariant dydd i ddydd Cymru yn llai hael na rhai yr Alban a Gogledd Iwerddon. Cafwyd tawelwch llwyr o ran symiau canlyniadol HS2, gyda ffactor cymharoldeb Cymru ar gyfer trafnidiaeth yn crebachu o 80.9 y cant yn 2015 i 33.5 y cant yn 2024. Ac anwybyddwyd galwadau i ddatganoli Ystad y Goron eto. Pam ydym ni'n cael ein condemnio i gyni cyllidol pellach, a pham wnaeth y Prif Weinidog fethu ei phrawf cyntaf i frwydro dros yr hyn sy'n iawn i Gymru?

Fe ddywedaf wrthych chi beth, fe wnaethom ni frwydro ac fe wnaethom ni ennill. Rydym ni wedi ennill £25 miliwn i'n cymunedau glo na fyddai'r bobl hyn hyd yn oed ofyn amdano, ac felly rydym ni'n falch iawn gyda hynny. A'r ffaith ein bod ni'n mynd i gael y cynnydd uchaf yr ydym ni wedi ei gael ers dechrau datganoli—£1.7 biliwn sy'n mynd i helpu i ailadeiladu ein gwasanaethau cyhoeddus. Ac mae'n bwysig, rwy'n credu, cydnabod y gwahaniaeth y bydd hynny yn ei wneud i fywydau pobl ledled Cymru. Mae cyni cyllidol wedi dod i ben. Dyna pam mae'n bwysig iawn bod y newid hwn yn cael ei wneud. Felly, allwch chi ddim dweud ar y naill law, 'Peidiwch â chynyddu yswiriant gwladol, peidiwch â cheisio rhoi treth ar y bobl fwyaf cyfoethog yn ein cymunedau' ac yna dweud, 'O, beth ydym ni'n mynd i'w wneud am wasanaethau cyhoeddus?' Mae'n rhaid i chi godi trethi o rywle, ac nid yw'r economeg ffantasi hon y mae Plaid Cymru yn parhau i'w harddel yn rhywbeth y mae'r cyhoedd yn ei lyncu.

Wrth gwrs mae angen i ni godi trethi, ond mae angen i ni wneud hynny ar y bobl sydd yn y sefyllfa orau i'w hysgwyddo. Mae bod â gwell cyllideb na'r Torïaid yn far isel, byddwn i'n dweud, Prif Weinidog. Mae cyni cyllidol yn dal i frathu yn greulon ar bensiynwyr a phlant sy'n byw mewn tlodi. Byddwn yn erfyn arnoch, os gwelwch yn dda: nid yw cyni cyllidol, rwy'n gresynu, wedi dod i ben.

Fe wnaeth cyllideb yr wythnos diwethaf ildio arian o'r diwedd ar gyfer diogelwch tomenni glo. Rwy'n croesawu hynny, ond nid yw'r £25 miliwn a neilltuwyd yn agos o gwbl at yr hyn sydd ei angen. Rydym ni'n gwybod bod y Gweinidog cyllid wedi gofyn am £91 miliwn dros dair blynedd, ond mae amcangyfrifon yn dweud wrthym ni y gallai gostio hyd at £600 miliwn dros 10 i 15 mlynedd i fynd i'r afael â'r problemau hyn. Nawr, mae'r tomenni glo hyn yn ein hatgoffa o sut y camfanteisiwyd ar Gymru, sut y cawsom ein gadael gyda'r sbwriel ar ôl i'n cyfoeth gael ei gymryd oddi wrthym ni. Cyn belled ag y bo'r tomenni hynny'n bodoli, bydd cysgod y brad hwnnw yn hongian dros ein cymoedd. Ni allwn fforddio oedi na hanner mesurau, oherwydd mae'r perygl o hanes yn ailadrodd ei hun yn rhy ofnadwy i'w ystyried. Felly, a all y Prif Weinidog nodi, os gwelwch yn dda, beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer y £25 miliwn hwnnw, a pha sicrwydd y mae wedi ei gael gan y Canghellor y bydd Cymru yn cael ei digolledu'n llawn am yr esgeulustod y mae ein cymunedau wedi'i ddioddef, ac y bydd y tomenni hynny yn cael eu clirio ar draul San Steffan?

Wel, diolch yn fawr iawn, ac rydych chi'n gwbl gywir, mae'n bwysig mai'r rhai sydd yn y sefyllfa orau i'w ysgwyddo sy'n talu'r mwyaf, a dyna pam, a dweud y gwir, yr wyf i'n credu ei fod wedi cael ei gyfrifo yn ofalus iawn pwy yn y gymuned amaethyddol sy'n debygol o orfod talu, tra bod yn rhaid i weddill y busnesau dalu hefyd, peidiwch ag anghofio, symiau eithaf sylweddol o arian o ran treth etifeddiant.

Nawr, gadewch i mi siarad ychydig am bensiynwyr, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig rhoi sylw i'r mater hwnnw. Y gwir yw y bydd y pensiwn yn cynyddu 4.5 y cant, sy'n fwy na chyfradd chwyddiant, felly dylai hynny eu helpu gyda chostau byw. Fel y dywedais, mae'r cyflog byw wedi cynyddu, a fydd yn gwneud gwahaniaeth enfawr i filoedd o bobl yn ein cymunedau.

Ac o ran diogelwch tomenni glo, yna rydym ni'n falch mai dyma'r cychwyn, ac rydym ni'n gobeithio y bydd mwy yn dod yn y dyfodol, ac yn amlwg byddwn yn parhau â'r trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU. Ond nid yw'n ymwneud â hynny yn unig; ceir pobl eraill sy'n mynd i elwa o'r gyllideb hon yng Nghymru. Rwy'n arbennig o falch o weld y bydd y rhai a ddioddefodd o ganlyniad i waed halogedig yn cael eu digolledu mewn gwirionedd; felly hefyd y rhai yr effeithiodd sgandal Horizon arnyn nhw. Ac eto, ni roddodd y Torïaid ddim o'r arian hwnnw yn y gyllideb i dalu am y rheini, felly rwy'n falch iawn y bydd y bobl hynny bellach yn cael yr iawndal y maen nhw'n ei haeddu.

Bydd y gyllideb yn cael effaith gadarnhaol ar draws Cymru. Bydd pobl ar y cyflog byw cenedlaethol yn gweld cynnydd i £12.21, a bydd gwasanaethau cyhoeddus yn rhoi ochenaid o ryddhad at ddiwedd cyni cyllidol. Bydd cyllid ar gyfer ein bargeinion dinesig a thwf a'n parthau buddsoddi yn helpu i ysgogi twf.

Prif Weinidog, gan fy mod i'n dod o deulu ffermio, rwy'n ymwybodol o'r straen y bydd y newidiadau hyn i ryddhad eiddo amaethyddol treth etifeddiant yn ei gael ar ffermwyr fy rhanbarth a ffermwyr Cymru yn gyffredinol. Dylem ni fod yma yn diogelu ein ffermydd teuluol sy'n gweithredu gydag incwm cymedrol. Mae Llafur yn taro pobl sy'n gweithio yng nghefn gwlad. Fel y dywedodd fy arweinydd, fe wnaethoch chi addo peidio â chyffwrdd ynddo, ac mae ffermwyr yn teimlo wedi'u bradychu. Bydd ergyd treth ar ffermydd gwerth dros £1 filiwn yn rhoi baich costau difrifol ar deuluoedd, gan beri'r risg o golli cenhedlaeth ym myd amaethyddiaeth yng Nghymru. Bydd yn golygu bod bwyd yn cael ei fewnforio neu ei gynhyrchu gan gwmnïau diwydiannol yn hytrach na theuluoedd lleol. Prif Weinidog, heddiw, mae gennych chi a'ch cyd-aelodau Llafur Cymru ddewis: a wnewch chi barhau i ufuddhau eich Plaid Lafur y DU a chefnogi'r gyllideb hon, cyllideb a fydd yn gwneud llanast o fyd amaethyddiaeth Cymru, neu a wnewch chi sefyll yn gadarn a chodi llais dros Gymru a'i ffermwyr a dangos y bydd y Senedd hon yn rhoi buddiannau ffermwyr Cymru uwchlaw buddiannau Plaid Lafur San Steffan?

Mae'n gwbl ryfeddol. Os nad ydych chi wedi edrych ar fanylion hyn, mae angen i chi wneud hynny, oherwydd rwy'n credu bod llawer o bobl mewn cymunedau amaethyddol wedi cael eu camarwain. Felly, hyd yn oed ar ôl y gyllideb, bydd yr £1 filiwn gyntaf o asedau busnesau ac amaethyddol cyfunol yn parhau i gael rhyddhad o 100 y cant yn y rhan fwyaf o achosion. Ar ôl hyn, bydd yn rhaid iddyn nhw dalu Treth Etifeddiant ar 20 y cant, o'i gymharu â'r gweddill ohonom ni, sy'n gorfod talu 40 y cant. Gall pâr priod sy'n berchen ar fferm gyda'i gilydd ei rhannu'n ddwy, felly mae hynny'n golygu bod ganddyn nhw £2 filiwn—nid £1 filiwn; £2 filiwn—o ryddhad eiddo amaethyddol, ynghyd â £500,000 arall i bob partner os oes eiddo dan sylw. Felly, rydych chi'n cael hyd at £3 miliwn. Wel, oes, efallai fod rhai pobl yng Nghymru sy'n ennill y swm hwnnw o arian ac sydd â'r math hwnnw o gyfoeth o fewn eu ffermydd. A, gyda llaw, caniateir iddyn nhw ei dalu dros gyfnod hir o amser. Felly, rwy'n credu bod pobl Cymru yn gwrando ac maen nhw'n eich clywed chi'n cefnogi ac yn amddiffyn y bobl gyfoethog iawn, iawn, y bobl fwyaf cyfoethog yn ein cymdeithas.

Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siŵr bod y Prif Weinidog yn cytuno â mi nad oes angen pregethau gan gefnogwyr Liz Truss arnom ni wrth drafod y materion hyn.

Croesawodd pobl Blaenau Gwent y gyllideb yr wythnos diwethaf, ac fe wnaethon nhw groesawu llawer o'r darpariaethau a oedd ynddi. Un o'r darpariaethau hynny, wrth gwrs, yw sicrhau bod arian ar gyfer y dyfodol y gwnaethom ni ei golli drwy Brexit yn cael ei ddychwelyd i'r lle hwn ac yna chael ei ddosbarthu i Flaenau Gwent. Hoffwn wahodd y Prif Weinidog i Flaenau Gwent i drafod sut y gallwn ni fuddsoddi'r cyllid hwnnw yn nyfodol economaidd Blaenau'r Cymoedd a, thrwy wneud hynny, hoffwn drafod gyda'r Prif Weinidog sut y gallwn ni fuddsoddi mewn adeiladu unedau busnes ac unedau diwydiannol ar draws yr A465, sydd bellach wedi'i deuoli gan y Llywodraeth hon, a sicrhau y gallwn ni greu swyddi a gweithio ym Mlaenau'r Cymoedd.

Diolch yn fawr iawn, Alun, a'r hyn y gallaf ei ddweud wrthych chi yw bod hon yn gyllideb ar gyfer buddsoddi. Mae'n rhaid i ni sefydlogi'r economi. Roedd hi'n bwysig ar ôl blynyddoedd o esgeulustod, ar ôl blynyddoedd o gamreoli'r economi gan Liz Truss a Rishi Sunak ac eraill dros gyfnod hir. Yr hyn sydd ei angen ar bobl yw rhywfaint o sefydlogrwydd, a'r peth gorau i'r bobl ym Mlaenau Gwent yw gweld y sefydlogrwydd hwnnw, gweld buddsoddiad yn dod i mewn, ac wrth gwrs nawr yr hyn sydd ei angen arnom ni yw gwneud yn siŵr bod y bobl hynny yn yr ardal honno yn barod a'u bod nhw wedi'u paratoi i fanteisio ar swyddi pan fyddan nhw'n dod i mewn. Nawr, yr hyn sy'n bwysig, rwy'n credu, mewn lleoedd fel Glynebwy, yw ein bod ni'n datblygu'r cyfleoedd i fusnesau ddod i mewn, ac mae hynny'n cynnwys, er enghraifft, cynllun datblygu eiddo, ac rwy'n falch iawn bod datblygiad newydd wedi'i gwblhau—50,000 troedfedd sgwâr o unedau diwydiannol yn Rhyd y Blew yng Nglynebwy, a cheir trafodaethau datblygedig gyda darpar denantiaid. Felly, cyfleoedd go iawn yno, a hefyd, wrth gwrs, o ran y Cymoedd Technoleg.

Mae Llywodraeth Cymru yn falch o ddarparu amrywiaeth o gymorth i gyn-filwyr yng Nghymru, gan gynnwys llwybr triniaeth iechyd meddwl penodol, cymorth prostheteg i gyn-filwyr sydd wedi'u heffeithio gan golli aelodau o'r corff, ac ariannu swyddogion cyswllt y lluoedd arfog, sy'n gweithio gyda chyn-filwyr a sefydliadau cymorth mewn cymunedau ledled Cymru.

Diolch yn fawr am eich ymateb, Prif Weinidog.

Yn amlwg, rydym ni yn y cyfnod cofio blynyddol nawr, pan fyddem ni'n cofio, yn myfyrio ac yn cydnabod yn briodol pawb sydd wedi gwasanaethu a'r rhai sydd wedi gwneud yr aberth eithaf hefyd. Heddiw, hoffwn godi cefnogaeth i'r gymuned cyn-filwyr LHDT, ac yn enwedig y rhai y cafodd eu bywydau eu difetha'n llwyr gan y 'gwaharddiad ar hoywon' fel y'i galwyd. Mae'n fraint mawr cael y cyfle i weithio gyda'r elusen cyn-filwyr LHDT, Fighting with Pride, nid leiaf ar adolygiad Etherton, ond hefyd i siarad â nhw pan wnaethon nhw ymweld ag Eryri. Roedd clywed effaith y gwaharddiad ar hoywon hwnnw ar fywydau pobl, eu bywoliaeth, a'r effaith yr oedd yn dal i'w chael yn gwbl dorcalonnus. Roedd yr adolygiad y llynedd gan yr Arglwydd Etherton yn cynnwys 49 o argymhellion, ac un ohonyn nhw oedd ymddiheuriad gan wladwriaeth Prydain, ac un arall oedd talu iawndal. Tybir mai £50 miliwn yw gwerth y cynllun iawndal i gyn-filwyr LHDT, ond mae hynny'n cyfateb i oddeutu £2,500 fesul cyn-filwr, nad yw wir yn mynd mor bell ag y mae angen iddo ei wneud. Mae'r ymddiheuriad wedi cael ei wneud o dan Lywodraeth flaenorol y DU, ond rydym ni'n dal i aros am iawndal. Rwy'n gwybod bod Plaid Lafur y DU yn gefnogol, a dywedodd John Healey AS ei fod yn fusnes anorffenedig i Lafur. Felly, Prif Weinidog, a gaf i ofyn pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch hyn, ac a wnewch chi godi hyn ymhellach gyda Llywodraeth y DU i unioni'r camweddau hanesyddol hyn i bobl a oedd eisiau gwasanaethu eu gwlad, ond a gafodd eu siomi'n ofnadwy ganddi?

Diolch yn fawr iawn, a bydd yn anrhydedd i mi fod yn bresennol, fel y Prif Weinidog, yng ngwasanaeth cenedlaethol Dydd y Cofio dros y penwythnos i dalu fy nheyrnged bersonol i gyn-filwyr a'r rhai fu farw yn ymladd dros ein gwlad. Hannah, rwy'n gwybod pa mor gefnogol rydych chi wedi bod a pha mor weithgar rydych chi wedi bod yn y maes hwn, ac rwy'n gwybod yn benodol bod gennych chi berthynas gadarnhaol iawn gyda Fighting with Pride, ac rwy'n gwybod eich bod chi'n awyddus iawn i weld hyn. Rwy'n credu bod lefelau da o gefnogaeth i'r Safon Balchder mewn Cyn-filwyr. Rwy'n credu bod tua 30 o sefydliadau wedi ymuno yng Nghymru, o 230 ledled y Deyrnas Unedig. Rwy'n gwybod bod Ruth Birch yn eiriolwr gwych dros gyn-filwyr LHDTC ac mae'n gweithio'n galed iawn trwy Gymru a Fighting with Pride. Disgwylir i gynlluniau Llywodraeth y DU ar gyfer cynllun iawndal gwneud iawn gael eu cyhoeddi yn y flwyddyn newydd, ac rwy'n credu y bydd hwnnw yn garreg filltir bwysig.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Hoffwn innau hefyd gysylltu fy hun â'r sylwadau a'r galwadau a wnaed gan Hannah Blythyn. A gaf i ddychwelyd, fodd bynnag, os caf i, at GIG Cymru i Gyn-filwyr, gwasanaeth yr ydym ni'n falch iawn o'i gael yma yng Nghymru? Ond, fel grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid, rydym ni wedi bod yn edrych ar y gwasanaeth a pha un a oes unrhyw beth y gellir ei wneud i'w wella. Un o'r gwelliannau a awgrymwyd i ni yw'r angen i ymwreiddio mentoriaid cymheiriaid o fewn y gwasanaethau hynny ar draws Cymru gyfan. Ar hyn o bryd, ceir dull anghyson o ddefnyddio mentoriaid cymheiriaid yn uniongyrchol gan y GIG, ac mae hynny, rwy'n credu, yn golygu bod rhai pobl yn cael gwasanaeth gwell nag eraill mewn rhai rhannau o'r wlad, yn amlwg nad oes yr un ohonom ni eisiau ei weld.

O siarad â Dr Neil Kitchener, sydd wrth gwrs yn gyfrifol am arwain y gwasanaeth hwnnw, mae'n credu y byddai £0.5 miliwn yn unig yn ddigonol i wneud yn siŵr y gallai'r gwasanaeth safon aur hwnnw, gyda mentoriaid cymheiriaid, fod ar gael ym mhob rhan o Gymru. Ac o gofio'r ffaith ei bod hi'n 80 mlynedd ers diwedd yr ail ryfel byd y flwyddyn nesaf, rwy'n teimlo y byddai'n amser priodol i wneud y buddsoddiad hwnnw yn y gwasanaeth hwn. A yw hynny'n rhywbeth y gwnaiff Llywodraeth Cymru yn ei ystyried?

Rydym ni wrthi'n cyfrifo effaith y £1.7 biliwn ychwanegol hwnnw, sy'n cwmpasu dwy flynedd wrth gwrs, nid eleni yn unig, a gadewch i ni fod yn eglur bod cryn dipyn o'r arian a glustnodwyd ar gyfer eleni eisoes wedi cael ei wario yn rhoi'r cynnydd hwnnw i weithwyr sector cyhoeddus. Ond rwy'n falch iawn o'r ffaith ein bod ni, mewn gwirionedd, yn rhoi cymorth sylweddol i gyn-filwyr yng Nghymru, a cymorth iechyd meddwl yn arbennig—£920,000, nad yw'n swm dibwys o arian. Nid wyf i'n ymwybodol o'r mentora cymheiriaid, felly byddaf yn mynd i ffwrdd ac yn edrych ar hynny a gweld sut y byddai hynny'n gweithio a pha mor effeithiol ydyw, ond yr hyn yr wyf i'n ei wybod yw bod y comisiynydd cyn-filwyr wedi ysgrifennu adroddiad ac wedi dweud, o ran asesiad cyffredinol o Gymru a sut rydym ni'n trin cyn-filwyr, bod Cymru dal yn lle eithaf da i fod yn gyn-filwr ac rwy'n credu bod hynny'n ganmoliaeth go iawn.

Rydym ni wedi buddsoddi dros £100 miliwn mewn gweithredoedd sy'n cyfrannu yn uniongyrchol at fynd i'r afael â'r argyfwng natur. Mae hyn yn cynnwys ein Rhwydweithiau Natur, Lleoedd Lleol ar gyfer Natur a rhaglenni gweithredu ar fawndir cenedlaethol. Rydym ni hefyd yn datblygu targedau sy'n rhwymo mewn cyfraith i gynyddu cydnerthedd cynefinoedd a'r rhywogaethau sy'n ddibynnol arnyn nhw.

Diolch am yr ateb yna, ond yr wythnos diwethaf cyhoeddodd gwyddonwyr fod dros draean o goed y byd yn wynebu difodiant yn y gwyllt. Mae hynny'n newyddion gwirioneddol frawychus, a allai arwain at ganlyniadau pellgyrhaeddol o ran colli bioamrywiaeth, nid yn unig i'r rhywogaethau coed ond i'r holl fywyd y maen nhw'n ei gynnal. Yn ôl rhestrau coch difodiant swyddogol, mae nifer y coed sydd mewn perygl o ddiflannu bellach yn fwy na'r holl famaliaid, adar, amffibiaid ac ymlusgiaid sydd dan fygythiad gyda'i gilydd. Felly, a gaf i ofyn, Prif Weinidog—? Rwy'n awyddus i wybod pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r data hynny gan wyddonwyr, a pha ran y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae o ran helpu i fynd i'r afael â'r argyfwng penodol hwn.

Wel, diolch yn fawr iawn, Joyce, a diolch am eich gwaith yn hyrwyddo byd natur ac yn tynnu fy sylw at yr holl ffeithiau gwych hyn sydd gennych chi ar flaenau eich bysedd ac mae wir yn ddiddorol iawn, ac yn enwedig o ran y perygl i goed.

Nawr, rydych chi'n gwbl gywir bod yr adroddiad hwnnw yn nodi'r risgiau o ran coed a difodiant. Fy nealltwriaeth i yw, er mai'r ffactor risg mwyaf i goed yn fyd-eang yw torri a thrin coed a datgoedwigo ar gyfer cnydau, daw'r bygythiad mwyaf yn y Deyrnas Unedig o glefydau planhigion, gan gynnwys, er enghraifft, coed llarwydd, ac rydym ni wedi gweld math penodol o glefyd yn effeithio arnyn nhw. Felly, byddwn yn lansio ein cynllun adfer coetir yn fuan i gynorthwyo tirfeddianwyr i adfer coetiroedd y mae presenoldeb y clefyd hwn wedi effeithio arnyn nhw, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod ein strategaeth 'Coetiroedd i Gymru' yn gwneud yn siŵr bod coed yn cael eu rheoli yn gynaliadwy a bod ein hecosystemau coetir yn iach ac yn gydnerth.

Mae can miliwn o bunnoedd yn llawer o arian a gadewch i ni obeithio y bydd yn mynd lle y dylai fynd, i atal y dirywiad mewn rhywogaethau rydyn ni'n ei weld ym myd natur. Erbyn hyn, mae poblogaethau rhywogaethau dŵr croyw Cymru wedi gostwng 20 y cant, gyda thros 2 y cant o'r rhywogaethau sydd wedi'u hasesu wedi diflannu erbyn hyn, ac mae hynny'n cynnwys 11 o rywogaethau o adar.

Amser cinio, roeddwn i'n falch o fynychu a siarad mewn digwyddiad Cyfeillion y Ddaear Cymru i ddathlu eu pen-blwydd yn ddeugain oed. Maen nhw'n disgwyl i ni fel gwleidyddion, ac i chi fel Llywodraeth, roi'r gorau i esgus cefnogi'ch argyfwng adfer hinsawdd a natur. Yn yr adroddiad newid hinsawdd diwethaf, cododd yr Arglwydd Deben ei hun ei bryderon am gadwraeth forol. Dydy llywodraethu amgylcheddol ddim hyd yn oed yn bodoli yng Nghymru.

Mae'r dystiolaeth yn glir i mi ac i lawer o bobl eraill sy'n gweithio'n galed iawn i ofalu am ein hadferiad o fyd natur, a rhoi camau ar waith i ddiogelu'r rhywogaethau hyn. O ystyried y gwariant rydych chi wedi'i ddyrannu i'r gyllideb newid hinsawdd ac i hyn yn benodol, a wnewch chi weithio'n agos gydag Aelodau eraill yn y Senedd hon i sicrhau nad yw'r £100 miliwn hwnnw yn mynd ac yn cael ei wastraffu, fel rydym yn ei weld yn aml gydag arian Llywodraeth Cymru, ond ei fod wir yn gwneud yr hyn mae i fod i'w wneud a'n bod ni'n atal dirywiad byd natur yma yng Nghymru? Diolch.

Diolch yn fawr. Rwy'n gobeithio eich bod chi'n deall pa mor arwyddocaol a pha mor bwysig yw Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i'r Llywodraeth hon. Mae'r Llywodraeth hon yn ei chymryd o ddifrif. Rwy'n credu mai un o gyflawniadau mwyaf balch y Llywodraeth hon yw ein bod ni wedi cyflwyno Deddf sydd wir yn deall y cyfrifoldeb sydd gennym ni am y genhedlaeth nesaf, ac mae hynny'n cynnwys yr amgylchedd a natur. A dyna pam nad yw £100 miliwn yn swm dibwys, yn fy marn i, ac rwy'n falch iawn bod y rhaglen gweithredu genedlaethol ar fawndiroedd wedi adfer 3,000 o hectarau o fawndir ac rydyn ni wedi cyrraedd ein targed flwyddyn yn gynnar, felly dyma pa mor ddifrifol rydyn ni'n ei gymryd, ac mae'n rhywbeth y dylen ni fod yn falch iawn ohono.

Rwy'n credu y dylen ni fod yn ymwybodol o'r effaith y mae chwarae o gwmpas gyda natur yn ei chael ar ein hamgylchedd a'n cymdeithas. Rydyn ni i gyd wedi bod yn arswydo wrth wylio'r golygfeydd yn Valencia, ac mae hynny i gyd yn gysylltiedig â newid hinsawdd, ac rwy'n gwybod y bydd llawer ohonon ni'n gwylio'n bryderus iawn heno wrth i'r canlyniadau ddod i mewn o'r Unol Daleithiau. Byddwn ni i gyd yn dal ein hanadl wrth wylio canlyniad yr etholiad hwnnw, a fydd yn cael effaith ddwys ar Gymru a'r byd. Bydd effaith ar newid hinsawdd, yn dibynnu ar bwy fydd yn ennill, a bydd yn effeithio ar bob un ohonon ni. Felly, deellir yn iawn pa mor bwysig ydyw ein bod ni'n gwarchod natur yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y bydd pobl yr Unol Daleithiau yn deall eu cyfrifoldebau nhw hefyd yn hynny o beth.

Mae cyllideb y DU yn fuddsoddiad i'w groesawu yng Nghymru, yn ei phobl, yn ei chymunedau, ei busnesau lleol a'i gwasanaethau cyhoeddus. Mae'n cynrychioli'r camau cyntaf tuag at fynd i'r afael â'r 14 mlynedd o gyni a chamreoli ariannol, sydd wedi amddifadu'n gwasanaethau cyhoeddus o fuddsoddiad mawr ei angen.

Diolch. Rwy'n deall fod cyfran enfawr o gyllideb Llywodraeth Cymru yn cael ei gwario ar wasanaethau cyhoeddus, ac fel cynghorydd sir am dros ddegawd, dan gwmwl cyni, yn gwylio'r gyllideb flwyddyn ar ôl blwyddyn, a nawr fel Aelod o'r Senedd ar bwyllgorau, pan glywn ni am wasanaethau a sefydliadau sy'n cael eu hymestyn i'r eithaf a'r galw am wasanaethau, mae hi wir yn teimlo nawr bod yna obaith, a bod golau yn dechrau ymddangos drwy'r cwmwl hwnnw o gyni. A chyda gwasanaethau cyhoeddus yn cyflogi cynifer o bobl yng Nghymru—mae'n gyflogwr enfawr—mae hi mor bwysig bod yr arian yna'n dod drwodd. Prif Weinidog, ydych chi'n cytuno, drwy fuddsoddi yn y blociau adeiladu, fel y gall pobl gael mynediad at drafnidiaeth, addysg, iechyd, tai a gwasanaethau lles, fel y celfyddydau, diwylliant a'r holl bethau hyn a all wella canlyniadau iechyd, ein bod ni'n helpu i ailadeiladu ein heconomi yng Nghymru a chanlyniadau iechyd i bobl Cymru?

Diolch yn fawr iawn, Carolyn. Ar ôl 14 mlynedd o gyni a chamreoli economaidd gwael, roedd yn rhaid i'r Canghellor wneud rhai dewisiadau anodd. Mae hi wedi penderfynu gwneud yn siŵr ei bod hi'n trwsio'r sylfeini. Rydyn ni wedi gweld y cynnydd mwyaf rydyn ni wedi'i weld yng nghyllideb Cymru ers degawdau: £1.7 biliwn dros ddwy flynedd. Rydyn ni wedi gweld ymrwymiad o £25 miliwn gan Lywodraeth y DU i helpu i glirio'n tomenni glo; £80 miliwn i'w wario ar gefnogi gweithwyr Tata; dau brosiect hydrogen yn cael eu cefnogi; pensiynau glowyr yn cael eu cefnogi; cynnydd yn y cyflog byw cenedlaethol; iawndal i'r rhai a gafodd waed halogedig; iawndal sgandal Horizon; cynnydd mewn pensiynau; a'r dreth tanwydd yn cael ei rhewi. Dyna'r gwahaniaeth mae Llywodraeth Lafur yn ei wneud yn y Deyrnas Unedig.

Mae pensiwn y wladwriaeth a phensiynau personol a galwedigaethol yn faterion i Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Er hynny, rŷn ni’n cydnabod nad yw pensiynwyr Allied Steel and Wire yn cael y gwerth pensiwn roedden nhw’n ei ddisgwyl, ac rŷn ni wedi bod yn gyson yn annog Llywodraeth y Deyrnas Unedig i fynd i’r afael â’r mater yma.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Ers i chi gael eich penodi'n Brif Weinidog, rydych chi wedi rhoi gwersi i ni'n aml ar y setliad datganoli. Mae hyn yn cynnwys ein hannog ni i ysgrifennu at San Steffan ynghylch materion a gedwir yn ôl. Wel, yn dilyn cyfarfod adeiladol iawn gydag ymgyrchwyr ASW, ysgrifennodd Jack Sargeant at Weinidog pensiynau'r DU ar 19 Medi. Ddiwedd y mis diwethaf, doedd e' dal heb dderbyn ymateb. Fe ysgrifennais i at Keir Starmer ynghylch y mater hwn ym mis Mawrth 2023, ac yna at Weinidog pensiynau'r wrthblaid ym mis Tachwedd 2023. Dydw i ddim wedi cael ymateb eto. Mae ymgyrchwyr ASW, ac mae rhai ohonyn nhw yn yr oriel gyhoeddus heddiw, wedi ysgrifennu sawl llythyr at wleidyddion San Steffan ond dydyn nhw ddim wedi cael ateb. Maen nhw wedi'u siomi gan bob plaid yn Llundain, ond maen nhw'n teimlo'n arbennig eu bod wedi'u bradychu gan y Blaid Lafur, plaid a gafodd ei sefydlu i gefnogi pobl sy'n gweithio a phlaid y gwnaethon nhw bleidleisio drosti a'i chefnogi ers degawdau. Yn amlwg, dydy ysgrifennu llythyrau ddim yn gweithio. Allwch chi roi gobaith iddyn nhw heddiw, Prif Weinidog, y bydd eu hanghyfiawnder yn dod i ben o'r diwedd? Diolch yn fawr.

A allaf dalu teyrnged i'r gweithwyr yn Allied Steel a Wire yr wyf yn gwybod eu bod wedi bod yn ymladd yr achos hwn ers amser maith? Yn amlwg, cyflwynodd y Llywodraeth Lafur ddiwethaf gynllun cymorth ariannol a aeth rhywfaint o'r ffordd i unioni cam, ond aeth e' ddim yn ddigon pell, a dyna pam rwy'n falch iawn bod Jack Sargeant yn dal i ddadlau'r achos ac yn dal i ymladd a sicrhau bod yr achos yn parhau a'n bod ni'n codi llais dros yr anghyfiawnder hwnnw a gafodd ei wneud. Mae'n bwysig, rwy'n credu, ein bod ni'n parhau i gyflwyno'r achos dros iawndal llawn. Rwy'n gwybod y bydd Jack yn parhau i wneud hynny, a byddaf yn ei gefnogi yn yr achos hwnnw.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Luke Fletcher.

Mae cyflenwi meddyginiaeth yn fater a gedwir yn ôl ac yn gyfrifoldeb i Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Rŷn ni’n disgwyl i’r broblem bresennol gyda chyflenwi meddyginiaeth ADHD fod wedi’i datrys erbyn Ionawr 2025.

Diolch am yr ateb, Prif Weinidog.

Ac mae'n dda clywed amserlen fras o ran pryd y byddai modd datrys hyn, oherwydd mae nifer o etholwyr ym Mhen-y-bont ar Ogwr wedi cysylltu â mi yn codi pryderon am y prinderau acíwt hyn o feddyginiaeth ADHD sy'n effeithio ar eu gallu i'w cael. Mae hyn yn bwysig oherwydd mae yna gostau sylweddol ynghlwm wrth ADHD heb ei drin, nid yn unig i unigolion a'u teuluoedd, ond hefyd i'r economi ehangach. Mae astudiaethau Ewropeaidd diweddar yn tynnu sylw at gost ADHD i'r economi, sef cost y pen o ychydig dros €20,000 y person bob blwyddyn.

Nawr, mae'r prinder hwn yn gorfodi llawer i gyfyngu ar feddyginiaeth, newid meddyginiaeth neu fynd heb feddyginiaeth yn gyfan gwbl, gan roi llawer o fy etholwyr mewn perygl. Wrth gwrs, cyfrifoldeb y DU yw cyflenwi meddyginiaethau, ond Llywodraeth Cymru sy'n gorfod delio â'r tarfu mae'n ei achosi, felly a allai'r Prif Weinidog, felly, roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'i phartneriaid i sicrhau bod yna fynediad parhaus i'r meddyginiaethau hanfodol hyn nes bod hynny'n cael ei ddatrys, wrth gwrs?

Wel, diolch yn fawr iawn. Rwy'n gwybod bod yr amhariad hwn ar gyflenwad meddyginiaethau yn peri pryder mawr i'r rhai sydd eu hangen, y bobl eu hunain, eu teuluoedd nhw, a'u gofalwyr nhw a'r clinigwyr, hefyd, sy'n goruchwylio eu gofal nhw. Ond fe fu cynnydd enfawr yn y galw am y meddyginiaethau hyn yn fyd-eang. Rydym ni wedi ceisio cadw pobl mewn cysylltiad rheolaidd; agorwyd gwefan newydd ym mis Medi i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r prinderau arbennig sy'n bodoli. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol iawn o hyn. Fel roeddwn i'n egluro, mater a gedwir yn ôl yw hwn, sef meddyginiaethau, felly mater i Lywodraeth y DU yw datrys y broblem hon, ac rydym ni wedi cael gwybod bod disgwyl i ddatrysiad i'r amhariad hwn ddod ym mis Ionawr. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i ni reoli disgwyliadau yn hyn o beth hefyd.

Rwy'n falch o adrodd hefyd fod cynnydd enfawr wedi bod yn y galw, ond ein bod ni wedi llwyddo i gynyddu'r arian sy'n mynd i mewn i'r rhaglen gwella gwasanaethau niwrowahaniaeth. Fel gwnaethom ni gyhoeddi, mae cynnydd o £12 miliwn i fod, a fydd yn codi, ac nid swm bychan mo hwnnw, hyd at fis Mawrth 2025. Felly, mae hwnnw'n gynnydd sylweddol, oherwydd fe wyddom ni fod nifer y bobl sydd ag angen am y cymorth ychwanegol hwn yn cynyddu yn gyflym iawn.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yn ystod y cwestiynau, fe ofynnodd Alun Davies am godi pwynt o drefn. Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Yn ystod cwestiynau, fe godwyd materion gan ddau o leiaf o'r Aelodau Ceidwadol gyda'r Prif Weinidog, pan oedd hi'n amlwg fod ganddyn nhw fuddiant personol. Ni ddatganwyd unrhyw fuddiant personol, fel mae Rheolau Sefydlog a'r cod ymddygiad yn ei orchymyn. Rwy'n gofyn am ddyfarniad, felly.

Wel, mae'r Aelodau yn ymwybodol bod y Rheolau Sefydlog yn gorchymyn ei bod hi'n rhaid datgan buddiant perthnasol pryd y gallai eraill ystyried yn rhesymol y byddai hynny'n dylanwadu ar gyfraniad yr Aelod i'r ddadl neu'r drafodaeth. Cyfrifoldeb Aelodau unigol yw barnu a yw buddiant yn ddigon perthnasol yn yr achosion penodol hyn i wneud datganiad yn ofynnol. Nid fy nghyfrifoldeb i yw dyfarnu ar y materion hyn, na chynghori neu fynegi barn bendant ynglŷn â'r angen i wneud datganiad neu beidio. Dyna'r dyfarniad.

Eitem 2 yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Cyflawni. Cwestiwn 1, Alun Davies.

Diolch yn fawr, Alun. Roedd y Prif Weinidog y nodi blaenoriaethau'r Llywodraeth yn ei datganiad hi ar 17 o fis Medi. Ar yr ysgrifenyddion Cabinet â'r portffolios perthnasol y mae'r cyfrifoldeb yn aros i arwain y gwaith o ran cyflawni'r blaenoriaethau hyn. Mae fy swyddogaeth i'n cynnwys estyn cymorth ychwanegol i'm cyd-Aelodau yn y Cabinet, a dod â phobl at ei gilydd a chanfod ffyrdd arloesol o ysgogi'r ddarpariaeth honno.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. Fe ddylwn i ddweud pa mor falch yr oeddwn i'w gweld hi'n cael ei phenodi hefyd. Craidd fy nghwestiwn i oedd mai peth da dros ben yw bod â Gweinidog Cyflawni, yn fy marn i, ond beth fydd y Gweinidog yn ei wneud a sut y bydd yn cyflawni hynny, yw'r hyn yr wyf i'n ei ofyn mewn gwirionedd. Gan eich bod chi wedi egluro yn yr ateb yna y byddwn ni'n dal Ysgrifenyddion a Gweinidogion y Cabinet i gyfrif yn ôl cyflawniad yr amcanion a bennwyd ar eu cyfer nhw gan y Prif Weinidog, yna fy nghwestiwn i chi yw: sut y byddwn ni'n eich dwyn chi i gyfrif wedyn? A sut fyddwn ni'n gallu holi wedyn ynglŷn â'r ffordd y byddwch chi'n cyflawni eich cyfrifoldebau chi, y Gweinidog Cyflawni?

Er enghraifft, yn sicr, pan oeddwn i'n Weinidog yng Nghabinet Carwyn Jones, roedd yna uned gyflawni ac roedd honno'n gweithio gyda phob un o'r Gweinidogion a oedd yn ceisio helpu i gyflawni amcanion polisi. A yw honno'n bodoli heddiw? A oes yna beirianwaith yn y Llywodraeth y byddwch chi'n gweithio oddi mewn iddo? A oes yna strwythur y byddwch chi'n gweithio oddi mewn iddo? Ac ynglŷn â pha faterion y byddwn ni'n gallu eich holi chi o ran cyflawni amcanion y Llywodraeth, os mai'r Gweinidogion unigol a fydd yn atebol am gyflawni eu hamcanion ei hunain?

Ie. Mae hwnna'n gwestiwn da iawn, Alun. Felly, fe geir swyddfa'r Cabinet oddi mewn i Lywodraeth Cymru ac mae swyddfa'r Cabinet yn gweithio i'r Prif Weinidog, a'm swyddogaeth i yw cynorthwyo swyddfa'r Cabinet gyda'i swyddogaethau hi. Sef sicrhau y bydd swyddfa'r Cabinet yn rhoi cefnogaeth ddigonol i Weinidogion eraill a sicrhau eu bod hi'n gallu blaenoriaethu'r pwyntiau arbennig o bwysig o ran cyflawniad. Mae'n sicrhau bod y rhaglen lywodraethu yn rhedeg yn rhwydd, yn ogystal â sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei hymrwymiadau maniffesto, fel rydym ni'n ceisio ei wneud bob amser. Llywodraeth ydym ni sy'n cydnabod gwerth gweithio mewn partneriaeth gyda'n gilydd i sicrhau cynnydd ystyrlon mewn byr amser o ran blaenoriaethau pobl Cymru. Ac fe wyddoch chi o'r amser y buoch chi yn y Llywodraeth ein bod ni'n Llywodraeth gydweithredol, gyda chyfrifoldeb cyfunol yn y Cabinet, ac, yn amlwg, rwyf innau'n aelod o'r Cabinet hefyd, ac mae'r cyfrifoldeb cyfunol hwnnw gennyf innau hefyd.

Mae'n rhaid i ni weithredu mewn cyd-destun ariannol heriol hefyd, ac felly fy ngwaith i yw cynorthwyo Gweinidogion wrth ddod i'r casgliad priodol ynghylch sut i flaenoriaethu'r dewisiadau anodd iawn, ar y cyd â'r Prif Weinidog, i ni allu gwneud, gyda'n gilydd, y penderfyniadau cydweithredol, cyfunol hynny sy'n ein helpu ni i gyflawni er mwyn pobl Cymru.

Ydym, fel Cabinet, rydym ni'n croesawu'r buddsoddiad sylweddol a gyhoeddwyd yng nghyllideb y DU a'r cyllid ychwanegol y bydd hynny'n ei estyn i Gymru. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg yn rhoi mwy o fanylion yn ddiweddarach heddiw, ac rydym ni'n gweithio drwy effaith hyn ar gyflawniad y blaenoriaethau fel rhan o'r paratoadau ar gyfer ein cyllideb ddrafft.

Diolch i chi, Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog Cyflawni. Un o'r pedair blaenoriaeth i Lywodraeth Cymru yr ymrwymodd y Prif Weinidog y Llywodraeth iddyn nhw oedd sbarduno cynnydd o ran swyddi a thwf gwyrdd, creu swyddi gwyrdd sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd ac adfer byd natur, wrth wneud bywyd yn fwy llewyrchus i deuluoedd a chyflymu penderfyniadau cynllunio ar gyfer gwneud i economi Cymru dyfu. Mae yna un sector yn fwy nag unrhyw sector arall sy'n darparu dros 50,000 o swyddi gwyrdd, yn cefnogi teuluoedd ar hyd a lled Cymru, ac yn helpu i gynnal a gwella ein hamgylchedd ni, a'r sector amaethyddiaeth yw hwnnw. Yn ddiamau, mae eich cydweithwyr chi yn Llundain wedi dechrau ymosodiad ar ddyfodol ffermydd teuluol. Mae Jo Stevens AS, Ysgrifennydd Gwladol Cymru, yn camgymryd wrth honni y bydd y rheolau treth etifeddiaeth newydd yn effeithio ar y ffermwyr cyfoethocaf yn unig. Gofynnwch i Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, Undeb Amaethwyr Cymru, Gareth Wyn Jones, os nad ydych chi'n fy nghredu i.

Pa drafodaethau y byddwch chi'n eu cael gyda chydweithwyr yn Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ynghylch yr effaith ddinistriol y bydd rheolau treth etifeddiaeth yn ei chael ar eich gallu chi i gyflawni'r flaenoriaeth o ran swyddi gwyrdd a thwf y gwnaethoch chi ei phennu i chi eich hunain? Diolch.

Wel, rwy'n anghytuno yn gyfan gwbl â'ch portread chi o'r hyn sydd wedi digwydd yng nghyllideb y DU. Nid wyf i o'r farn, fel dywedodd y Prif Weinidog yng nghwestiynau'r Prif Weinidog, ei bod hi o unrhyw les o gwbl i godi bwganod yn y ffordd hon fel rydych chi newydd ei wneud. Mae hyn yn effeithio ar ychydig iawn—ychydig iawn—o ffermydd yng Nghymru, ac fel mae hi'n digwydd, fe gafodd y Cabinet drafodaeth hir a chyfranogol dim ond ddoe ynglŷn â'r cynllun ffermio cynaliadwy, y mae fy nghyd-Weinidog, y Dirprwy Brif Weinidog, wedi bod yn gweithio arno ar draws cymunedau ffermio Cymru ers cryn amser, dros gyfnod o fisoedd lawer. Mae hi wedi bod yn berffaith bosibl i ni weithio mewn cytgord â'r sector hwnnw, oherwydd mae'r sector, fel mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud yn ei chwestiynau hi, yn sylfaenol i economi Cymru, i werth cymdeithasol a diwylliannol Cymru a chyfansoddiad Cymru. Rydym ni'n llwyr gydnabod hynny, ac nid oes unrhyw amheuaeth y bydd y cynllun ffermio cynaliadwy sydd ar ddod ac sy'n hael dros ben yn tanlinellu'r ymrwymiad hwnnw.

Galwaf nawr ar lefarwyr y pleidiau, ac, yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.

Diolch. Pan wnes i eich holi chi yn y fan hon fis diwethaf, fe ofynnais i chi pa ymgysylltiad a ydych chi'n ei gael gyda Chymdeithas y Gyfraith yng Nghymru ynghylch ei galwadau am well data ar gyfer sector y gyfraith yng Nghymru ac i Gymru fod yn cydweddu â'r cynnig o brentisiaeth gyfreithiol lefel 7 sydd ar gael yn Lloegr. Yn eich ateb chi, roeddech chi'n dweud y byddech chi'n cael y trafodaethau hyn. Yn Lloegr mae prentisiaethau cyfreithiol lefel 7 yn cynnig llwybr arall i fynd yn gyfreithiwr â chymwysterau heb angen ennill gradd prifysgol draddodiadol. Yng Nghymru, serch hynny, nid oes prentisiaethau cyfreithiol lefel 7 ar gael ar hyn o bryd. Mae cwmnïau o Gymru yn gorfod cystadlu gyda chwmnïau sy'n talu rhagor o arian dros y ffin yn Lloegr, sy'n denu llawer o dalent ifanc o Gymru. Fe allai prentisiaethau lefel 7 helpu i liniaru'r mater o ran bod ein poblogaeth ni o gyfreithwyr yn heneiddio, fel roedd adolygiad 2019 Jomati yn ei argymell, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ar y pryd. Fe allai eu cyflwyno nhw yng Nghymru, wedyn, helpu i gynyddu nifer y cyfreithwyr mewn ardaloedd lle ceir diffeithwch o ran cyngor ar hyn o bryd. Felly, pa drafodaethau a gawsoch chi erbyn hyn, neu y byddwch chi'n eu cael gyda Chymdeithas y Gyfraith ac aelodau'r Cabinet ynglŷn â chyflwyno prentisiaethau lefel 7 yng Nghymru?

Diolch i chi am y cwestiwn, Mark—mae hwn yn gwestiwn pwysig iawn. Rwyf i wedi cyfarfod â Chymdeithas y Gyfraith erbyn hyn. Fe gwrddais i â nhw yn fuan iawn ar ôl y sesiwn olaf o gwestiynau. Fe gawsom ni drafodaeth faith, trafodaeth ddefnyddiol iawn, ynglŷn â phrentisiaethau lefel 7, yn gyfochrog â materion eraill o ran hyfforddiant ar gyfer y proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru. Efallai eich bod chi'n gwybod bod y proffesiwn cyfreithiol newydd ddechrau trosglwyddo o'r hen system i'r system arholi cymhwyso cyfreithwyr newydd, er enghraifft, ac nid ydym yn siŵr o effaith hynny eto. Rwy'n aros am bapur gan Gymdeithas y Gyfraith, y maent yn hapus iawn i'w rannu gyda mi, rwy'n gwybod, ar yr hyn y maent yn ei ystyried yw'r ffordd orau o ystyried defnyddio prentisiaethau lefel 7. Rwyf i'n trafod â'm cyd-Aelod Cabinet ar ein hagenda sgiliau ni hefyd, i weld a oes unrhyw beth y gellir ei wneud i gyfuno'r ddwy raglen hynny mewn gweithrediad cyffredin o ryw fath. Felly, rydym ni'n gweithio yn ddyfal iawn yn hynny o beth. Rwy'n credu, serch hynny, bod y diffeithwch hwn o ran cyngor yr ydych chi'n sôn amdano, sy'n amlwg i'w weld, yn dod yn sgil cyflwr cwbl enbyd y system gyfreithiol hefyd ac, yn benodol, o ran cymorth cyfreithiol a gafodd ei ddistrywio yn llwyr gan y Llywodraeth Geidwadol ddiwethaf, ac fe fydd hi'n cymryd degawdau lawer i'w gwella hi.

Diolch i chi. Rwyf i yn y fan hon yn mynegi galwadau Cymdeithas y Gyfraith, ac rwy'n ceisio osgoi gwneud sylwadau pleidiol.

Ond gan barhau â'ch trafodaethau chi'r Cwnsler Cyffredinol gydag Aelodau'r Cabinet, fe gyhoeddodd Gweithredu Dros Blant ganfyddiadau adolygiad Jay o gamfanteisio troseddol ar blant ym mis Mawrth eleni, sef adolygiad eang o gamfanteisio ledled y DU, dan arweiniad Alexis Jay CBE. Fis diwethaf roedd eu hadroddiad dilynol cyntaf nhw ar adolygiad, 'I don't want to go down this road', yn archwilio maint y niwed a achosir gan gamfanteisio ar blant ledled y DU drwy ddefnyddio data achosion diogelu o'r gwasanaethau camfanteisio troseddol y maen nhw'n eu cynnal. Fe wnaethon nhw dri argymhelliad ar gyfer newid ar unwaith ar lefel Llywodraeth Cymru i sicrhau y bydd pobl ifanc sy'n dioddef camfanteisio troseddol yn cael eu diogelu a'u cefnogi mewn ffyrdd effeithiol: sef buddsoddi mewn gwasanaethau atal camfanteisio a chefnogaeth a anelir at bobl ifanc sy'n dioddef camfanteisio; cydnabod bod camfanteisio yn ffurf benodol o gam-drin plant; a dull sy'n blaenoriaethu lles o ran rheoli troseddau ac sy'n cael eu cyflawni gan blant sy'n dioddef camfanteisio. O ystyried eich datganiadau chi ar ddatganoli cyfiawnder a phrawf ieuenctid, pa drafodaethau a ydych chi'n eu cael felly gydag Gweithredu Dros Blant a chyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â'r materion hyn?

Diolch i chi, Mark. Mae hwn yn bwynt pwysig iawn ac mae'r adroddiad yn bwysig iawn hefyd. Felly, rwyf i wedi cael trafodaeth yn ddiweddar iawn gyda'm cyd-Aelodau, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol a'r Dirprwy Brif Weinidog ynghylch datganoli cyfiawnder ieuenctid ymhellach. Rydym ni o'r farn y byddai datganoli cyfiawnder ieuenctid ymhellach yn ein helpu ni i fynd i'r afael â rhai o'r materion yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw, gan fod hynny'n caniatáu i bolisïau Llywodraeth Cymru gydweddu â'i gilydd yn well, a pholisi cymdeithasol yn benodol, o ran plant a chamfanteisio ar bobl yn fwy cyffredinol nag y gwna'r system bresennol. Ac fe fyddwn ni'n bwrw ymlaen â hynny, rhwng y tri ohonom ni, mewn gwirionedd, ar wahanol agweddau, wrth ei drafod gyda Gweinidogion yn Llywodraeth y DU ac wrth ystyried canlyniad yr adroddiad. Fe fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried yr adroddiad yn ofalus iawn ac yn gweld beth allwn ni ei wneud gyda'n pwerau presennol ni, wrth gwrs. Rydym ni'n bryderus iawn o ran sicrhau y bydd plant sy'n dioddef camfanteisio troseddol yn cael eu diogelu yn y system. Ond fe allaf eich sicrhau chi ein bod ni'n dal i fod o'r farn gadarn iawn y byddai datganoli cyfiawnder ieuenctid yn gam sylweddol iawn at allu ymdrin â hynny.

Wel, gobeithio wir. Ond, unwaith eto, gan barhau â'ch trafodaethau chi gydag Aelodau'r Cabinet yn rhinwedd swydd Cwnsler Cyffredinol, mae Comisiwn y Gyfraith ar gyfer Cymru a Lloegr yn adolygu'r gyfraith ar hyn o bryd ynglŷn â gofal cymdeithasol i blant anabl yn Lloegr, gan geisio gwneud y system gofal cymdeithasol ar gyfer teuluoedd â phlant anabl yn decach, yn symlach ac yn gyfredol. Mae elusennau anabledd a'r gwaith achos a wnaf i'n cadarnhau bod problemau i'w cael, gan gynnwys asesiadau sy'n gorgyffwrdd, dryswch ac aneffeithlonrwydd, loteri cod post o ran mynediad i wasanaethau, a drysu rhwng amddiffyn ac anghenion plant, a bod y materion hyn yn amlwg yng Nghymru hefyd. Pa ymgysylltiad a ydych chi'n ei gael felly gyda Chomisiwn y Gyfraith ar gyfer Cymru a Lloegr ynghylch eu hadolygiad cyfredol o'r gyfraith ynglŷn â gofal cymdeithasol i blant anabl yn Lloegr? A pha drafodaethau a ydych chi'n eu cael gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet yn y cyd-destun hwn, os ydych chi'n eu cael nhw o gwbl?

Nid ydym ni'n cael unrhyw drafodaeth yr wyf i'n ymwybodol ohoni gyda Chomisiwn y Gyfraith ynglŷn â hyn. Yn y Cabinet, rydym ni wedi bod yn trafod y materion amrywiol sy'n ymwneud â meysydd polisi yn gwrthdaro, ac fe fydd hynny'n parhau. Fe wnaf i ysgrifennu atoch chi, Mark, ynghylch unrhyw ymgysylltiad penodol rhwng Comisiwn y Gyfraith a ninnau ynglŷn â'r mater hwn, oherwydd nid wyf i'n ymwybodol o hynny os yw hynny'n digwydd. Serch hynny, rydym ni'n cael sgwrs yn fwy cyffredinol gyda Chomisiwn y Gyfraith am gyflwr y gyfraith yng Nghymru a rhywfaint o'r gwaith y maen nhw'n ei wneud yn yr awdurdodaethau eraill, i weld a oes unrhyw ran o hynny'n berthnasol i Gymru. Ac yn sicr fe allaf i adrodd yn ôl i chi ar hynny yn rhan o'r ohebiaeth.

Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mi fyddwch chi, Gwnsler Cyffredinol, yn ymwybodol o'r adroddiadau yn ystod y dyddiau diwethaf sy'n dangos yr arian sylweddol sy'n cael ei wneud gan y teulu brenhinol trwy ddugiaethau Cernyw a Chaerhirfryn o'r sector cyhoeddus, a hefyd, wrth gwrs, yr arian sylweddol sy'n cael ei wneud yng Nghymru drwy Ystad y Goron ond sydd yn mynd i'r Trysorlys, gwaetha'r modd, ar hyn o bryd. Oherwydd hynny, mae nifer o awdurdodau yng Nghymru un ai wedi, neu yn y broses o benderfynu—Gwynedd, er enghraifft, sir Gaerfyrddin—i agor trafodaethau gydag Ystad y Goron i ryddhau eu hunain o’r cyfrifoldebau i dalu treth er mwyn i bobl Cymru gael mynediad at ein tir ni ein hunain. Mae Llywodraeth Cymru yn talu rhent trwy Cadw at Ystad y Goron ar hyn o bryd. Oes yna unrhyw reswm cyfreithiol pam na all Llywodraeth Cymru efelychu’r hyn mae’r awdurdodau lleol yng Nghymru wedi gwneud a gofyn i Ystad y Goron ryddhau ein hunain o’r gofyniad i dalu rhent er mwyn cael mynediad at ein tir a’n gwlad ein hunain?

Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn yna, Adam. Nid wyf i'n ymwybodol, mae arna' i ofn, a yw Llywodraeth Cymru wedi cael y drafodaeth benodol honno ynglŷn ag Ystad y Goron. Fe wnaf i ymholiadau a rhoi ateb i chi eto. Wrth gwrs, rydym ni'n dal i edrych i weld pa agweddau ar Ystad y Goron y gellid eu datganoli i Gymru ac rydym ni'n chwilio mewn gwirionedd am gyfran fwy yn y ffordd y mae Ystad y Goron yn gweithio yng Nghymru. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn fy swyddi blaenorol, fy mod i wedi gweld parodrwydd mawr Ystad y Goron i gynnal sgwrs gyda ni ynglŷn â sicrhau eu bod nhw'n gwneud gwaith da iawn ar gyfer Cymru yng Nghymru ac nid ar gyfer y DU gyfan yn unig. Nid wyf i'n ymwybodol, mae arna' i ofn, o unrhyw drafodaethau penodol ynghylch hynny. Nid wyf i'n ymwybodol ychwaith o unrhyw rwymedigaethau penodol o reidrwydd arnom ni i ni dalu arian o'r fath i Ystad y Goron, ac felly fe fydd yn rhaid i mi roi ateb i chi eto ynglŷn â hynny.

Mae Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn talu rhent i Ystad y Goron, felly a gaf i ymbil arnoch chi i gymryd yr un safiad moesol ac y mae Gwynedd a sir Gaerfyrddin, gobeithio, ar fin gwneud?

O ran yr adroddiad gan The Sunday Times a Dispatches, mi oedden nhw’n dangos bod dugiaethau Cernyw a Chaerhirfryn â nifer fawr o ddaliadau yng Nghymru. Hynny yw—doeddwn i ddim yn gwybod hyn—maen nhw’n berchen ar gastell Ogwr a 4,000 o erwau o’i gwmpas a nifer fawr o hawliadau mwyngloddio yng Nghymru. Mi oedd eich rhagflaenydd chi fel Cwnsler Cyffredinol wedi bod yn dryloyw ynglŷn â’r broses o orfod cael cydsyniad y Brenin i ddeddfwriaeth oedd yn cyffwrdd â buddiannau y Brenin. Mi oedd Channel 4 a The Sunday Times wedi dangos bod llawer iawn o’r daliadau yma yn ddi-dreth. Felly, gaf i ofyn i chi, Gwnsler Cyffredinol, gadarnhau a ydy cydsyniad y Brenin wedi’i roi o ran unrhyw un o’r daliadau yma, sy’n golygu nad ydyn nhw â chyfrifoldeb i dalu trethi wedi’u datganoli yng Nghymru?

Fe geir sawl gwahanol fath o gydsyniad gan y Goron, dim ond i fod yn eglur iawn. Rydym ni'n gwneud cais am gydsyniad y Goron pan fyddwn ni'n llunio deddfwriaeth sy'n effeithio ar hawliau a rhwymedigaethau'r Goron. Rydym ni'n cyfathrebu â nhw ynglŷn â materion eraill, rwy'n credu. Fe geir ychydig o wahaniaeth yn hynny o beth. Mae fy rhagflaenydd i'n eistedd y tu ôl i mi nawr ac mae ef yn dweud wrthyf i mai ymgynghoriad oedd hwnnw yn hytrach na chydsyniad o ran y mater penodol yr ydych chi'n sôn amdano. Rwy'n ymwybodol iawn fod Ystad y Goron yn berchen ar ddeiliadaethau sylweddol iawn ledled Cymru, fel gwna llawer o bobl eraill, mewn gwirionedd—yr Eglwys yng Nghymru, er enghraifft, ac Eglwys Loegr yng Nghymru hefyd. Felly, mae yna angen i ni ohebu a mynd i drafodaethau cydweithredol gyda thirfeddianwyr mawr yng Nghymru o bryd i'w gilydd oherwydd buddiannau amrywiol pobl Cymru. Bu'n brofiad personol i mi—ni chefais i mo'r profiad yn y swydd hon eto, Adam, ond fy mhrofiad personol i yn y gorffennol oedd iddyn nhw fod o gymorth ac yn barod iawn i gydweithio yn y trafodaethau hynny.

Y cwestiwn yw, wrth gwrs: beth bynnag yw’r broses, ymgynghori neu beidio, ydyn nhw wedi cael eu rhyddhau o’r cyfrifoldeb i dalu trethi Cymreig o ran eu daliadau nhw a’u heiddo nhw yng Nghymru? Os nad ydych chi’n gwybod nawr, efallai y gallwch chi ysgrifennu ataf i a’i rannu gyda’r Senedd.

I droi at Ystad y Goron, a dwi’n gofyn hyn yn rhinwedd eich cyfrifoldeb i gadw gorolwg ar ddeddfwriaeth Brydeinig, mae Mesur Ystad y Goron yn cael ei drafod yn Nhŷ’r Arglwyddi y prynhawn yma. Mae yna un gwelliant i lawr i ddatganoli Ystad y Goron i Gymru. Mae yna welliant arall sydd o leiaf yn creu comisiynydd ar gyfer Cymru a hefyd yn dweud y bydd y person hwnnw ond yn cael ei apwyntio ar ôl ymgynghori gyda Gweinidogion Llywodraeth Cymru. Os ydy'r gwelliant hwnnw yn cael ei basio, ydy'r Llywodraeth yn fodlon gwneud ymrwymiad fan hyn y byddwch chi yn ymgynghori gyda'r Senedd cyn gwneud unrhyw benderfyniad ynglŷn â'r comisiynydd hwnnw?

Rwy'n ymwybodol o'r gwelliannau hynny sy'n digwydd. Rwy'n hapus iawn i ddweud, wrth gwrs, y byddwn ni'n ymgynghori â'r Senedd. Mae hynny'n beth gwahanol iawn i gymeradwyaeth y Senedd. Ond wrth gwrs, fe fyddai unrhyw Weinidog yn y Llywodraeth sy'n ymdrin â phenodiad comisiynydd ar Ystad y Goron ar gyfer Cymru—y byddem ni'n croesawu hynny'n fawr, gyda llaw—yn ymgynghori â'r Senedd ynglŷn â'r peth. 

Gwnaf siŵr. Mae Llywodraeth Cymru yn gosod cynigion cydsyniad deddfwriaethol gerbron y Senedd yn unol â Rheol Sefydlog 29, ac fe arweinir hynny gan egwyddorion y Cabinet ar Filiau'r DU wrth benderfynu a ddylid argymell cydsyniad i Filiau'r DU.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. Mae hi a minnau wedi cael sawl un o'r hyn yr wyf i'n credu y byddai hi'n eu galw nhw'n 'sgyrsiau brwdfrydig' am y materion hyn dros y blynyddoedd. Mae hynny'n gwbl naturiol ac i'w ddisgwyl nawr, gyda Llywodraeth Lafur yn y Deyrnas Unedig, y gallai fod galw am ragor o gynigion cydsyniad deddfwriaethol, oherwydd fe geir cytundeb ar raddfa eang o ran gwerthoedd, dulliau a blaenoriaethau rhwng y ddwy Lywodraeth. Felly, fe allai cyflwyno deddfwriaeth drwy gynnig cydsyniad deddfwriaethol ddod yn ddewis sy'n fwy rhwydd, os mynnwch chi, i'r Llywodraeth hon.

Ond fe fyddai hynny, wrth gwrs, ag effaith o fod yn osgoi'r Senedd hon a mynd heibio i ddemocratiaeth Cymru, ac mae hynny'n rhywbeth anodd iawn i bob un ohonom ni. Yn sicr, rwy'n credu y byddai llawer ohonom ni ar bob ochr i'r Siambr, er y byddem ni'n cyd-fynd â'r ddeddfwriaeth y byddai'r Llywodraeth yn ceisio ei gweithredu hi, yn dymuno i'r ddeddfwriaeth honno fynd drwy'r Senedd hon ac nid drwy Senedd y DU yn San Steffan ar gyfer cyflawni ei hamcanion.

A fyddai hi'n bosibl, felly, i'r Cwnsler Cyffredinol roi rhywfaint o ystyriaeth i hyn, rhyw sylw, er mwyn i ni osgoi gwrthdrawiad ac anghydfod yn y Siambr hon ac mewn pwyllgorau, a sicrhau bod proses a strwythur ar waith gennym ni sy'n mynd ymhellach na'r hyn sydd gennym ni ar waith nawr? Pan fo'r Llywodraeth yn gweld cyfle ac yn credu y gellir deddfu, fe fyddai ewyllys da ar bob ochr i'r Siambr hon, yn fy marn i, pe byddai'r Llywodraeth yn ceisio defnyddio'r Senedd hon i gyflawni'r ddeddfwriaeth honno, yn hytrach na chynnig cydsyniad i osgoi pob craffu a'i anfon ar hyd yr M4. 

Diolch i chi, Alun. Rydym ni'n dechrau o'r safbwynt y dylid gwneud deddfwriaeth mewn meysydd datganoledig yn y Senedd, gyda hygyrchedd y gyfraith yn un o'r egwyddorion a fydd yn sail i hynny. Fe wyddoch chi o sgyrsiau a gawsom ni'n flaenorol fy modd i'n awyddus iawn i sicrhau bod hynny'n digwydd. Fe fydd unrhyw benderfyniad i gytuno ar wneud darpariaeth mewn Bil yn y DU yn unol â'n hegwyddorion ni'n cynnwys dadansoddiad o'r ffactorau amrywiol, gan gynnwys hygyrchedd, ond y manteision posibl o gyflwyno darpariaeth fel nodir yn yr egwyddorion hefyd. Fe geir mater ynglŷn â gallu weithiau. Oherwydd cyflymder pasio deddfwriaeth y DU, nid yw hi'n bosibl ailadrodd y darpariaethau hynny bob amser drwy gyfrwng deddfwriaethol addas yn y fan hon ac fe fydd yn rhaid gwneud penderfyniad ynghylch a fyddai pobl Cymru yn cael y fantais fwyaf o wneud rhywbeth yn y ffordd honno.

Ond rydym ni'n ceisio—ac rwy'n gobeithio yn fawr, a chyda'r Llywodraeth bresennol hon, yn sicr, mae pob arwydd i'w weld—i wneud yn siŵr bod unrhyw Fil o'r fath ar gyfer y DU yn cael ei basio gyda gwybyddiaeth lawn o'r setliad datganoli, gyda'r holl brosesau priodol ar waith i Weinidogion Cymru allu gwneud penderfyniadau, nid Ysgrifenyddion Gwladol, a sicrhau bod unrhyw is-ddeddfwriaeth sy'n cael ei llunio, felly, yn ddarostyngedig i waith craffu llawn gan y Senedd drwy un o'r prosesau yr oeddem ni'n eu trafod dim ond ddoe yn y pwyllgor, mewn gwirionedd. Felly, rwy'n cytuno yn llwyr â hynny. Rwy'n credu mai dyna un o'r pethau y mae Pwyllgor Senedd y Dyfodol, y mae'r Dirprwy Lywydd yn ei gadeirio, yn awyddus iawn i'w ystyried hefyd. Ond, yn anffodus, fe fydd angen sicrhau pob amser nad yw pobl Cymru ar ei hôl hi o ran eu gallu nhw i fanteisio ar y ddeddfwriaeth.

Yr unig faes arall yr wyf i'n credu ei bod hi'n werth ei ystyried yw pan fo Biliau, o bryd i'w gilydd, yn mynd drwy Senedd y DU lle mae hi'n gwbl hanfodol i fod â marchnad unigol ledled y DU, oherwydd nid yw Cymru yn ddigon mawr i allu datblygu marchnad ar ei phen ei hun ac fe fyddem ni ar ein colled yn wirioneddol pe na fyddai'r farchnad honno'n un gyffredin. Rwy'n credu, o dan yr amgylchiadau hynny, mai'r achos bob amser bron iawn yw mai Llywodraeth y DU a fydd yn deddfu, ond, unwaith eto, ynghyd â setliad cywir sy'n ystyried datganoli yn ei le gyda Gweinidogion Cymru yn gallu llunio'r fframwaith rheoleiddio i gyd-fynd â'r Biliau hynny ar gyfer sicrhau y gellir craffu ar hynny yn y lle hwn. 

Diolch i chi am y cwestiwn yna, Mick. Mae mynediad at gyfiawnder yn fater sylfaenol o ran rheolaeth y gyfraith ac mae hynny'n cael ei beryglu yn wirioneddol mewn sawl maes. Wrth gwrs, maes a gedwir yn ôl yw hwn yn bennaf. Ymadawodd Llywodraeth flaenorol y DU â'i gwaith gan adael nifer o faterion dyrys, y mae angen mynd i'r afael â phob un ohonyn nhw.

Cwnsler Cyffredinol, ar ôl 14 mlynedd o Lywodraethau Torïaidd trychinebus, mae'r system gyfiawnder ar ymyl y dibyn, yn agos at chwalu. Mae mynediad at gyfiawnder yn ymwneud â chyflawni cyfiawnder yn well, yn enwedig o ran meysydd cyfiawnder a phrawf ieuenctid lle mae'r mwyafrif llethol o swyddogaethau'r system honno wedi cael eu datganoli eisoes. A gaf i ofyn i chi: yn unol ag argymhellion adroddiad Gordon Brown, adroddiad comisiwn Thomas, y comisiwn annibynnol ac ati, pa gynnydd sy'n cael ei wneud mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch datganoli cyfiawnder a phrawf ieuenctid?

Diolch yn fawr iawn i chi, Mick. Fe hoffwn i ddechrau drwy ddweud, wrth gwrs, nad ydym ni'n dechrau o'r cychwyn, ac rwy'n ddiolchgar iawn ein bod ni'n gallu adeiladu ar y gwaith a ddechreuwyd gennych chi pan oeddech chi'n Gwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, yn ogystal â'r cyfoeth o arbenigedd sydd gan grwpiau fel Canolfan Troseddu a Chyfiawnder Cymdeithasol Cymru. Fel y byddech chi'n ei ddisgwyl, ac fel soniais i eisoes, mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol a'r Dirprwy Brif Weinidog wedi cyfarfod yn barod, ac rydym ni ar fin cael cyfarfod arall ddydd Iau, rwy'n credu, i drafod bwrw ymlaen â'r materion hynny. Rydym yn croesawu fawr ymrwymiad y maniffesto ar archwilio datganoli gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid a phrawf yn fawr iawn ac, fel y byddech chi'n disgwyl, rydym ni'n cynnal sgwrs gyda Llywodraeth y DU ar ystod o faterion yn ymwneud â'r maes hwnnw.

Mae'n rhaid i mi ddweud, serch hynny, mai un o'r pethau yr wyf i'n edrych ymlaen atyn nhw yw cyfarfod swyddogion y gyfraith, a fydd yn digwydd yng Nghaeredin ar ddiwedd y mis hwn, ac rwy'n bwriadu codi sefyllfa enbyd cymorth cyfreithiol ac ymarferion cymorth cyfreithiol. Fe wyddom ni fod yna ddiffeithwch o ran cyngor. Nid oes unman i'r gorllewin o Abertawe i bob pwrpas, mewn gwirionedd, yn cynnig mynediad at gyfiawnder troseddol, ac anrheithio'r gwasanaethau cymorth cyfreithiol yw'r achos pennaf am hynny. Roedd llawer o'r practisau mewn ardaloedd gwledig yng Nghymru yn dibynnu ar gymorth cyfreithiol ar gyfer datblygu'r gwasanaethau arbenigol yr oedden nhw'n eu darparu hefyd. Nid ydyn nhw'n gallu ennill digon o arian o'r gwasanaethau arbenigol heb y ddarpariaeth ar gyfer cymorth cyfreithiol. Felly, mae hi wedi bod yn hollol drychinebus, y penderfyniad i gyfyngu ar gymorth cyfreithiol yn y ffordd y cafodd hynny ei wneud. Felly, rwy'n edrych ymlaen at wthio'r agenda honno yn ei blaen, ac fe wn i fod Llywodraeth bresennol y DU yn gefnogol dros ben i hyn.

Diolch, Delyth. Y ffordd fwyaf effeithiol o roi cyfrifoldeb estynedig ar waith i'r cynhyrchwyr am becynnu yw gwneud hynny ledled y DU gyfan oherwydd mae pecynwaith a gwastraff pecynwaith yn llifo dros ffiniau. Fe fydd y cynllun yn caniatáu cysondeb ledled y DU gan alluogi Cymru i adeiladu ar ei safle o fod yn ail drwy'r byd am ailgylchu.

Diolch am hwnna. Dwi'n siŵr y buasem ni i gyd yn y Siambr yn cytuno gyda'r egwyddor taw'r cwmni sy'n llygru ddylai dalu am y llygredd—fel rydyn ni'n dweud yn Saesneg, the polluter pays principle. Buaswn i'n awyddus i wybod os ydy swyddogion cyfreithiol eraill wedi mynegi unrhyw bryderon am unrhyw gynsail y gellid ei osod gan y ffordd y mae San Steffan yn deddfu mewn meysydd datganoledig gyda hyn. Hoffwn wybod pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei wneud am sut y gall hyn effeithio ar yr union beth rydych chi newydd sôn amdano, sef perfformiad Cymru yn rhyngwladol, y ffaith ein bod ni'n ail yn y byd o ran ailgylchu. Oes yna berygl yma y gallwn ni gael ein tynnu i lawr yn y tablau o ganlyniad i anhyblygrwydd ac ystyfnigrwydd San Steffan, a beth y gallwn ni ei wneud i osgoi hynny rhag digwydd?

Diolch, Delyth. Yn sicr, mater i'r Llywodraeth flaenorol oedd hwnnw. Yn fy swydd flaenorol, fe gefais i nifer fawr iawn o drafodaethau rhwystredig iawn gyda Llywodraeth flaenorol y DU ynglŷn â hyn a'u hanallu nhw, mewn gwirionedd, i weld pa mor bell ar y blaen yr oedd Cymru wedi mynd a beth allai effaith hynny fod. Fe gefais i gyfle i drafod hyn gyda'r Dirprwy Brif Weinidog, sy'n rhan o'r trafodaethau hynny erbyn hyn, ac rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod ymagwedd wahanol gennym ni, ac y bydd gweinyddwr y cynllun yn ddeallus iawn o ran y trefniadau amrywiol ym mhob un o'r gwledydd ar wahân. Mae'r gydnabyddiaeth fod gan Loegr ffordd bell i ddal i fyny â ni, neu gyda nifer fawr o fannau eraill wir, ac na fyddwn ni'n gallu cyd-fynd ag unrhyw beth nad yw'n sicrhau bod Cymru yn parhau i arwain yn fyd-eang.

A bod yn onest, nid ydym ni'n awyddus i fynd tuag yn ôl, ac felly fe fydd yn rhaid i'r offerynnau statudol sy'n cael eu cyflwyno fod yn sicr bod gweinyddwr y cynllun yn casglu ac yn dosbarthu'r gyfradd gywir o gyllid yng Nghymru i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu cynnal ein harferion presennol, ac rydych chi'n gwybod ein bod ni newydd gael y rheoliadau ailgylchu yn y gweithle, er enghraifft, sy'n mynd i mewn i hyn o beth. Fe wn i fod fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Brif Weinidog, wedi bod yn cael sgyrsiau ar y cynllun dychwelyd ernes hefyd, er enghraifft, i sicrhau bod gan Gymru safbwynt penodol o ran hwnnw.

Felly, rydym ni'n ymwybodol iawn, gyda'm het gyfreithiol ar fy mhen a'n hetiau polisi ar ein pennau—ein bod ni'n gweithio ar y cyd i sicrhau bod yr offerynnau statudol sy'n cael eu cyflwyno yn adlewyrchu'r ffordd y caiff gweinyddwr y cynllun ei sefydlu a'i redeg ar sail pedair gwlad. Er mai cael ei lywyddu a fydd hwnnw, oni bai bod hyn wedi cael ei newid yn ddiweddar iawn, gan y Weinyddiaeth, fe fydd yn sefyll ar wahân i'r Weinyddiaeth ac yn cael ei redeg ar sail pedair gwlad, gyda phob un o'r gwledydd hynny yn cael mynegi eu barn am sut mae'r gweinyddwr hwnnw'n gweithio, ac fe fydd yr offerynnau statudol sy'n cael eu cyflwyno ar sail pedair gwlad yn adlewyrchu hynny hefyd.

Diolch, Delyth. Cafodd y Ddeddf ei chynllunio yn benodol i rymuso'r systemau llywodraethu presennol ar gyfer gwella llesiant yng Nghymru. Mae deddfwriaeth Cymru wedi tynnu oddi ar ddarpariaethau'r Ddeddf a'u hategu nhw, gan gynnwys, er enghraifft, y Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) 2023 sydd gennym ni. Fel gwyddoch chi, mae'n rhaid i Weinidogion Cymru nodi a chyhoeddi amcanion llesiant a'u hadolygu nhw'n flynyddol.

Diolch am hynny. Yn rhyngwladol, mae’r darn yma o ddeddfwriaeth yn destun balchder i Gymru. Ond, mewn gwirionedd, gartref, mae yna ymdeimlad nad oes gan y Ddeddf ddannedd. Rŷn ni wedi derbyn dau adroddiad yn y blynyddoedd diwethaf—o’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus a’r archwilydd cyffredinol—sydd wedi amlygu cymaint o waith sydd dal i’w wneud er mwyn sicrhau bod y Ddeddf yn fwy na geiriau. Ac rwy'n dweud hynny fel rhywun sydd wir o blaid egwyddor y Ddeddf—mae'n rhywbeth rwy'n teimlo'n falch ohono fe pan fyddaf i'n siarad â phobl o wledydd eraill yn yr ynysoedd hyn. A fydd y Llywodraeth yn sicrhau ein bod yn cael ystyriaeth ôl-ddeddfwriaethol lawn o'r Ddeddf i ystyried pa heriau sydd wedi sefyll yn y ffordd o'i implementeiddio, a, hefyd, sut y gallem ni orchfygu’r heriau hynny?

Diolch, Delyth. Rwyf innau, hefyd, yn hynod falch o'r Ddeddf, ac mae unrhyw un ohonom ni sydd wedi mynychu digwyddiad rhyngwladol—roeddwn i'n trafod hyn gyda'r Dirprwy Brif Weinidog yn ddiweddar iawn, a dweud y gwir—mae hi'n drawiadol iawn, onid ydyw hi, sut mae pobl yn dod wyneb yn wyneb â chi ac yn siarad am sut y gwnaethom ni hynny a pha effaith a gafodd hynny. Mae'n llewyrchu gobaith yn y byd mewn gwirionedd—y gall Llywodraethau wneud rhywbeth fel hyn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cofio, wrth ystyried hynny, ac mai ystyr hyn yw newid diwylliant yn y ffordd y gwneir penderfyniadau lawn cymaint â pha mor draddodadwy, os mynnwch chi, yw'r Ddeddf ei hunan.

Mae hi wedi creu newid sylfaenol yn Llywodraeth Cymru: felly, y ffordd yr ydym ni'n ddarostyngedig i ofynion y Ddeddf; y ffordd yr ydym ni'n pennu ac yn cyhoeddi ein hamcanion llesiant o fewn chwe mis i'r etholiad cyffredinol; y ffordd yr ydym ni'n cyhoeddi'r adroddiad blynyddol o'r cynnydd a fu; y ffordd y mae'r saith ffordd o weithio yn trefnu'r ffordd y mae pobl yn meddwl am hyn ac, mewn gwirionedd, cofiwch sôn am hyn pan fyddwch chi'n edrych ar gyngor gweinidogol o bob rhan o'r Llywodraeth—mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol nid yn unig yn cael ei chrybwyll ond ei hymgorffori yn y ffordd y mae'r ystyriaeth yn gweithio. Rwy'n credu ei bod hi'n cymryd ychydig rhagor o amser i wneud hynny mewn cyrff cyhoeddus eraill, ond fe wn i fod fy nghyd-Aelod, Jayne Bryant, wedi bod yn gweithio gyda llywodraeth leol ar gyfer gwneud felly; roeddwn i wedi gwneud hynny yn y swydd honno ac rwy'n gwybod y gwnaeth Rebecca Evans hynny hefyd. Nid yw hi'n syndod o gwbl fod rhai o'n cydweithwyr yn y 22 llywodraeth leol wedi mynd ymhellach ar y trywydd hwnnw nag eraill, ond, wyddoch chi, fe fyddwn ni'n cyrraedd y fan, mae hynny'n siŵr i chi.

Ac wedyn, rwy'n credu pan fyddwn ni'n teimlo bod hyn wedi ymwreiddio yn iawn ar draws y sector cyhoeddus, ac efallai y bydd hynny'n ymddangos fel amser maith i ni, ond nid yw'n amser maith, mewn gwirionedd, yn y ffordd y mae'r pethau hyn yn gweithio—10 mlynedd, mewn gwirionedd, felly nid yw hynny'n amser maith iawn ar gyfer newid diwylliannol i weinyddiaeth gyhoeddus o'r fath—ac rwy'n credu y gallai Senedd yn y dyfodol fod yn awyddus i weld a ydych chi'n dymuno rhoi ychydig mwy o bŵer i'r comisiynydd, os hoffech chi. Ond rwy'n credu ei fod wedi ymwreiddio yn dda iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n rhaid i ni feddwl yn y ffordd honno, a chyhoeddi adroddiadau ac ymatebion yn y ffordd honno, a rhoi ystyriaeth wirioneddol i hyn, sydd wedi bod ag effaith ddifrifol ar ein deddfwriaeth ni i gyd, mewn gwirionedd. Yna, fe geir enghreifftiau penodol lle na fyddem ni wedi gallu gwneud y bartneriaeth gymdeithasol a'r darn caffael cyhoeddus oni bai am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. 

Diolch, Rhys. Mae diwygio tribiwnlysoedd wrth galon ein huchelgais ni ar gyfer y system gyfiawnder yng Nghymru, ac mae honno'n rhaglen waith yr ydym ni'n parhau i fod yn llwyr ymrwymedig iddi hi. Fe fydd amserlen y ddeddfwriaeth sy'n gysylltiedig â'r rhaglen yn cael ei chyhoeddi maes o law.

Diolch yn fawr, Cwnsler Cyffredinol. Os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â datganoli cyfiawnder, yna mae'n rhaid inni redeg yr hyn sydd gennym yn barod yn dda. Dyw hynny ddim wedi bod yn wir ynglŷn â thribiwnlysoedd Cymru. Rŷn ni'n darllen yn un adroddiad blynyddol ar ôl y llall yr un problemau ynglŷn â thribiwnlysoedd Cymru—tâl aelodau, er enghraifft, lleoliadau, diffyg hyfforddiant.

Trwy dribiwnlysoedd Cymru, mae gennym ni'r cyfle i ddatblygu system gyfiawnder gwahanol yng Nghymru—un sy'n deg ac yn hygyrch i bawb. Mae adroddiad arbennig Comisiwn y Gyfraith wedi cael ei gyhoeddi ers 2021, ond, mewn gwirionedd, roedd y canlyniadau'n hysbys cyn hynny, yn 2020. Felly, mae digon o amser wedi bod gyda ni i wybod beth mae'r adroddiad arbennig yna yn ei ddweud. Rŷch chi'n dweud ein bod ni'n mynd i glywed cyn hir pryd mae'r ddeddfwriaeth yn mynd i gael ei gosod o flaen y Senedd. Wel, pryd bydd yr argymhellion yma yn cael eu gwireddu? Diolch.

Diolch yn fawr iawn i chi, Rhys. Rydym ni'n parhau i weithio ar ddatblygu Bil tribiwnlysoedd y byddwn ni, drwy gyfrwng hwnnw, yn mynd i'r afael ag argymhellion adroddiad Comisiwn y Gyfraith ar Gyfiawnder yng Nghymru ac adroddiad Comisiwn y Gyfraith ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru. Roedd yr argymhellion yn darparu map ffyrdd ystyriol i ni ei ddefnyddio wrth i ni ddatblygu a gweithredu ein cynigion ar gyfer diwygio. Nod y diwygiadau arfaethedig yw creu system dribiwnlysoedd gydlynol a chyfoes sy'n canolbwyntio ar ddiwallu anghenion defnyddwyr tribiwnlysoedd, a fydd yn gallu bod yn hyderus y bydd y system yn gweithredu mewn ffordd annibynnol ac yn dyfarnu ar yr anghydfodau mewn ffordd gyfiawn ac effeithlon.

Roedd yr ymatebwyr, fel y gwn i y gwyddoch chi, i'r Papur Gwyn y llynedd yn gadarnhaol iawn ar y cyfan ynglŷn â'r diwygiadau arfaethedig. Rydym ni'n gwneud y gwaith manwl erbyn hyn a fydd yn caniatáu i'r ddeddfwriaeth ddrafft gael ei llunio. Mae hwn yn ddarn pwysig o ddeddfwriaeth, ac yn un yr ydym yn gobeithio y bydd pob plaid yn cydsynio ag ef, ac a fydd yn rheoli sut y bydd ein tribiwnlysoedd ni'n gweithio am flynyddoedd i ddod. Rydym ni'n ei ddatblygu gydag ystyriaeth a chan ymgynghori ag eraill i sicrhau ein bod ni'n gwneud hynny'n iawn. Ni allaf i ddweud yn union pa bryd y bydd hyn, oherwydd rwy'n dibynnu ar y Prif Weinidog yn gwneud datganiad deddfwriaethol am y rhaglen ddeddfwriaethol sydd ar ddod, ond fe allaf i eich sicrhau chi ein bod ni'n gweithio yn ddyfal ar y Bil.

Ac yna, dim ond gair i ddweud y bydd y Prif Weinidog a minnau yn cyfarfod yn fuan iawn mewn gwirionedd gyda llywydd Tribiwnlysoedd Cymru, ac, yn fwy cyffredinol, rwy'n disgwyl cynnal trafodaethau rheolaidd gydag ef ynghylch nodi a sicrhau'r cyllidebau cywir ar gyfer y tribiwnlysoedd i'r dyfodol hefyd. Rhan o hynny fydd sicrhau bod y gwasanaeth yn gweithio mor effeithlon â phosibl, ac fe wn i fod hynny'n rhywbeth a eglurodd llywydd Tribiwnlysoedd Cymru ei fod yn bwysig iawn iddo ef—ac, yn wir, fe wnaeth hynny mewn cynhadledd yr oeddwn i ynddi hi'n ddiweddar iawn. Felly, rwy'n edrych ymlaen at y sgwrs barhaus honno hefyd. Roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n cwrdd â'r Prif Weinidog yn y lle cyntaf, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni gyflwyno datganiad deddfwriaethol yn gynnar yn y flwyddyn galendr nesaf, er mwyn cael rhywfaint o sicrwydd ynghylch amserlennu'r Bil.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Rhys ab Owen.

Diolch, Rhys. Er na wyddom ni beth fydd cynnwys terfynol y Bil cymorth i farw, mae'n debygol y bydd yn ymwneud â mater a gedwir yn ôl. Rydym ni mewn cysylltiad rheolaidd â Llywodraeth y DU i ddeall a chynllunio ar gyfer y goblygiadau i bobl Cymru.

Diolch yn fawr, Cwnsler Cyffredinol. Rwy'n pryderu, ynglŷn â'r Bil pwysig hwn sy'n mynd drwy San Steffan yn rhan o Fil Aelod preifat, na fydd yr effaith ar ddatganoli i Gymru ac ar y system iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru yn cael ei hystyried yn llawn na'i hadlewyrchu yn ei chyflawnder. Er enghraifft, mae'r Bil yn rhoi'r pŵer i'r Ysgrifennydd Gwladol drwy reoleiddio i nodi'r meddyginiaethau, y ffurf, y modd a'r amodau y rhoddir presgripsiwn am y cyffuriau cymorth i farw hyn. Os caiff y Bil hwn ei basio, fe fydd yn cael effaith sylweddol ar feysydd datganoledig. Pa drafodaethau, felly, y mae'r Cwnsler Cyffredinol yn eu cael i sicrhau y bydd y Bil yn parchu'r setliad datganoli yma yng Nghymru yn llawn, ac yn ymgysylltu yn llawn â rhanddeiliaid Cymru? Diolch yn fawr.

Diolch i chi. Nid wyf i'n dymuno rhoi'r argraff mewn unrhyw ffordd mai mater dibwys yw hwn, ond rydym ni'n cymryd rhan yn yr ymgysylltiad arferol sydd gennym ni bob amser pan fydd Bil yn mynd drwy Senedd San Steffan. Felly, mae nifer o swyddogion polisi a chyfreithwyr gennym ni sy'n gwylio Biliau'r DU i sicrhau y bydd unrhyw oblygiadau o ran y setliad datganoli yn cael eu cydnabod yn llawn, pe byddai pwerau cael eu rhoi i'r Ysgrifennydd Gwladol, fel dywedais i mewn ateb i Alun Davies gynnau fach, y byddai'r pwerau cyfatebol i hynny, lle byddai hynny'n briodol, yn dod i Weinidogion Cymru, ac nad oes gennym ni benderfyniadau cydamserol pan nad yw hynny'n briodol, a bod y penderfyniad yn cael ei ddatganoli i Gymru pan fo hynny'n briodol, a'n bod ni'n gwneud y ddarpariaeth gywir ar gyfer y setliad datganoli. Ac nid yw'r Bil hwn, er bod llawer iawn o ystyriaethau moesol a chyfreithiol cymhleth ynddo, yn wahanol yn hynny o beth. Fe fyddwn ni'n mynd drwy'r un broses yn union. Os bydd angen memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, yna fe fyddwn ni'n sicrhau y bydd un yn cael ei gyflwyno. Fe fyddai'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol hwnnw'n nodi'r goblygiadau i'r setliad datganoli a'r trefniadau yn y Bil, er y byddem ni'n gobeithio erbyn hynny, wrth gwrs, wedi eu trafod nhw fel byddai'r setliad datganoli yn cael ei adlewyrchu yn llawn, ac felly pe byddem ni, er enghraifft, yn y pen draw yn gweld pŵer yn cael ei roi i'r Ysgrifennydd Gwladol ganiatáu presgripsiynau am feddyginiaethau penodol, y byddai hynny'n cael ei wneud yn briodol o ran Gweinidogion Cymru yma yng Nghymru hefyd, er enghraifft, ac ati.

Felly, rydym ni'n mynd drwy'r un broses er gwaethaf cymhlethdod moesol a chyfreithiol unrhyw Fil arbennig. Fe allaf i eich chi sicrhau ein bod yn mynd drwy'r broses honno nawr ac fe fyddwn yn rhoi ystyriaeth ofalus i unrhyw un o'r goblygiadau hynny. Yn y Llywodraeth, rydym ni wedi bod â safbwynt niwtral, a hynny'n gwbl briodol, ac fe fydd yr Aelodau hynny'n pleidleisio yn ôl eu cydwybod yn Senedd y DU, ac yna fe fyddwn ninnau mewn sefyllfa i sicrhau y bydd hynny'n cael ei ddatganoli yn briodol.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.

Fe symudwn ni ymlaen nawr at eitem 3 ar ein hagenda, sef y datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd, Jane Hutt.

Diolch yn fawr. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, a gaf i ofyn i chi am ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am wyddoniaeth ar y cyfle sydd ar gael i sefydlu arsyllfa genedlaethol yma yng Nghymru. Mae'n fater yr wyf wedi'i godi yn y Siambr yn y gorffennol, yn enwedig gyda'ch rhagflaenydd fel Trefnydd yn rhinwedd ei swydd fel Gweinidog gogledd Cymru ar y pryd, ac roedd hi mor awyddus ag yr oeddwn i i archwilio'r cyfle i gael arsyllfa genedlaethol i Gymru, yn enwedig yn yr awyr dywyll o amgylch gogledd-ddwyrain Cymru yn yr hyn fydd y parc cenedlaethol newydd a fydd yn cynnwys bryniau Clwyd a dyffryn Dyfrdwy.

Roedd yna erthygl yn y newyddion yn ddiweddar iawn am ansawdd yr awyr dywyll yng Nghymru. Mae ymhlith y gorau, y gorau yn y byd, ond yn anffodus ychydig iawn o bobl sy'n ymwybodol ohoni. O ran chwiliadau Google, ychydig iawn o bobl sy'n chwilio am Gymru a'i chyfleoedd awyr dywyll, ac mae hynny'n cynnig cyfle, rwy'n credu, i ni. Felly, a allaf gael y wybodaeth ddiweddaraf am allu Llywodraeth Cymru i edrych ar ddichonoldeb sefydlu arsyllfa genedlaethol newydd i Gymru mewn cydweithrediad â'n prifysgolion yng Nghymru a'n parc cenedlaethol?

Diolch yn fawr. Mae hwnnw'n gwestiwn pwysig iawn y mae angen i mi ei ddilyn, yn amlwg, gyda'r Ysgrifennydd Cabinet perthnasol, ond gyda'r ffaith eich bod chi wedi ei gysylltu hefyd, a phersbectif gogledd Cymru, â datblygiad y parc cenedlaethol, fe wnaf ei godi gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru. Ond mae'n gyfle gwirioneddol hefyd, gan fy mod i'n gwybod bod hyn yn rhoi cyfle i bobl ymweld â Chymru oherwydd ysblander ein hawyr yn y nos. Diolch yn fawr.

Buaswn i'n hoffi croesawu'r datganiad ysgrifenedig ddoe gan y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol parthed yr adolygiad Undeb Rygbi Cymru o gytundebau chwarae'r merched. Dwi'n falch iawn o weld ei fod o wedi cyfarfod gydag Undeb Rygbi Cymru ar frys, a hefyd ei fod o wedi ymrwymo i fynd ati i ddeall mwy am y sefyllfa. Buaswn i'n hoffi ategu fy siomedigaeth innau fod Undeb Rygbi Cymru unwaith eto yn y penawdau am y rhesymau anghywir. Mi oeddem ni i gyd, wrth gwrs, yn gobeithio y byddai'r bennod yma drosodd o ran hanes Undeb Rygbi Cymru o ran hyn. Mae'r datganiad yn nodi ymrwymiad i'n diweddaru ni wrth i'r sefyllfa ddatblygu. Gaf i ofyn i'r diweddariad hwnnw fod ar ffurf datganiad llafar pan fo'n briodol, fel bod cyfle i drafod hyn ar lawr y Senedd?

Diolch yn fawr, Heledd Fychan, am eich cwestiwn. Mae'n fater pwysig iawn.

Roeddwn i'n falch iawn hefyd fod y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol wedi cyfarfod, fel y dywedoch, â chynrychiolwyr URC ddoe, ac wedi cyflwyno datganiad ysgrifenedig hefyd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ei fod wedi trefnu'r cyfarfod hwnnw yn ddiymdroi yn dilyn y sylw hwnnw yn y cyfryngau dros y penwythnos am yr honiadau o rywiaeth y mae tîm cenedlaethol y menywod wedi'u hwynebu yn y trafodaethau ynghylch eu contractau. Mae hi mor siomedig, onid ydyw, bod rygbi Cymru unwaith eto yn y penawdau am y rhesymau anghywir, yn enwedig yng nghyd-destun y cyfnod diweddar. Felly, rwy'n credu nawr bod y Gweinidog yn bwriadu cyfarfod ag awduron yr adolygiad. Oherwydd fe fyddwch chi'n gwybod bod adolygiad wedi'i gyhoeddi gan URC—nid yw wedi'i gyhoeddi; roedd wedi'i drefnu ar gyfer diwedd mis Tachwedd—ac mae'n bwriadu cyfarfod ag awduron yr adolygiad ond hefyd â'r chwaraewyr eu hunain—ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig, onid ydyw—yn ystod y dyddiau a'r wythnosau nesaf oherwydd rydyn ni i gyd eisiau i rygbi Cymru dyfu a ffynnu, ac yn enwedig rygbi menywod a thîm cenedlaethol y menywod.

Rw'yn gwybod bod y Gweinidog wedi dweud yn ei ddatganiad ysgrifenedig y byddai'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau wrth i ni wneud cynnydd yn ystod yr wythnosau nesaf. A gaf i ddweud fy mod i'n credu bod hyn yn berthnasol i mi fy hun fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol? Rwy'n credu bod angen ymddiheuriad. Mae'n bwysig cydnabod y craffu yma heddiw, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog eisiau dod yn ôl ac adrodd yn llawn i'r Senedd wrth iddo fwrw ymlaen â'i gamau gweithredu sydd i'w croesawu, byddwn i'n ei ddweud, ac rwy'n ddiolchgar am eich cefnogaeth i'r camau mae'n eu cymryd. 

Yn anffodus, rydyn ni wedi colli cyfrif o'r nifer o weithiau yn y lle hwn rydyn ni wedi siarad am ein siom a'n ffieidd-dod at fwlio, rhywiaeth neu aflonyddu rhywiol yn y gweithle, p'un a yw hynny'n achosion proffil uchel yn y sector cyhoeddus, fel y gwasanaeth tân ac achub a'r heddlu, ac, fel y mae Heledd Fychan newydd gyfeirio ato, yn ystod yr ychydig ddiwrnodau diwethaf, rydyn ni unwaith eto wedi gweld URC yn creu penawdau gyda honiadau o rywiaeth a bwlio. A gaf i ychwanegu at y datganiad y gofynnwyd amdano eisoes a gofyn am ddatganiad arall, mwy cyffredinol, ynghylch yr adnoddau sydd gennym ni yng Nghymru, nid yn unig i siarad am, ond i weithredu i ddileu ymddygiad amhriodol ac annerbyniol yn y gweithle, a sut hefyd y bydd Llywodraeth Cymru, o bosib, yn ystyried ac yn gweithredu ar y ddyletswydd gyfreithiol newydd ar gyflogwyr i gymryd camau rhesymol i atal aflonyddu rhywiol ar eu gweithlu drwy'r Ddeddf Diogelu Gweithwyr (Diwygio Deddf Cydraddoldeb 2010) 2023 newydd? 

Diolch yn fawr am eich cwestiwn, Hannah Blythyn—cwestiwn pwysig iawn hefyd, rwy'n meddwl. 

Rwy'n credu mai dyma lle mae gennym ni gyfle newydd nawr, onid oes, gyda'r Ddeddf diogelu gweithwyr, sy'n rhoi'r amddiffyniadau ychwanegol a phenodol pwysig iawn hynny i weithwyr, sydd wir yn ategu Deddf Cydraddoldeb 2010. Ond rwy'n credu mai pwysigrwydd y Ddeddf diogelu gweithwyr yw ei fod yn ceisio diogelu gweithwyr yn well rhag aflonyddu rhywiol yn y gweithle, ac mae'n ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr gymryd camau rhagweithiol. Dim ond ar 26 Hydref y daeth i rym ac felly rwy'n ddiolchgar iawn bod yr Aelod wedi tynnu ein sylw at hyn heddiw. 

Dim ond i ddweud, o ran y darpariaethau i gyflogwyr, mae'r Ddeddf yn gwneud darpariaethau ar gyfer dyletswydd ragweithiol ar gyflogwyr i gymryd camau rhesymol i atal aflonyddu rhywiol ar gyflogeion yn ystod eu cyflogaeth, darpariaeth i dribiwnlysoedd cyflogaeth ddyfarnu taliadau iawndal uwch os bernir bod cyflogwr wedi methu â chymryd camau rhesymol a bod gweithiwr yn profi aflonyddu rhywiol, a gorfodaeth drwy'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, y rhoddir yr awdurdod iddo ymchwilio i'r dyletswyddau newydd a gorfodi cydymffurfiaeth â nhw. 

Felly, rydyn ni i gyd yn gwybod bod deddfwriaeth yn bwysig ond rydyn ni hefyd yn gwybod nad yw deddfwriaeth o reidrwydd yn cyflawni'r newid heb sicrhau bod polisïau yn newid a chodi ymwybyddiaeth am bartneriaethau. Hoffwn ddiolch hefyd i Shavanah Taj o Gyngres Undebau Llafur Cymru ac, yn wir, i'w chyd-gadeirydd ar y ffrwd waith aflonyddu rhywiol yn y gwaith sydd gennym ni fel rhan o'r bwrdd partneriaeth ar ymdrin â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Maen nhw wedi bod yn cynnal cynadleddau gyda chyflogwyr am ymdrin â thrais rhywiol ac aflonyddu rhywiol ar weithwyr fel rhan o'n hymrwymiad i ymdrin ag aflonyddu rhywiol a thrais rhywiol. 

Unwaith eto, cyfle i atgoffa cyd-Aelodau o Ddiwrnod y Rhuban Gwyn sydd ar ddod, ac rwy'n gwybod y bydd Joyce Watson yn arwain, ac rwy'n gobeithio y bydd pob plaid ar draws y Siambr yn cymryd rhan yn hynny yn ddiweddarach y mis hwn. Mae'n hanfodol ein bod ni'n rhoi sylw i'r materion hyn, ond gan groesawu a pharchu'r ffaith bod gennym ni ddeddfwriaeth newydd gref sydd wedi cael ei rhoi'n gyflym ar y llyfr statud gan Lywodraeth newydd y DU.  

Gweinidog busnes, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynghylch y camau y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd i wella amseroedd aros ambiwlansys? Fe gafodd un o'm hetholwyr, sy'n 86 oed, gwymp cas yn ystod trip siopa gyda'i mab ym mharc manwerthu Casnewydd yn ddiweddar. Ar ôl iddi gwympo, rhuthrodd pobl a oedd yn mynd heibio i'w helpu a galw am ambiwlans, ond rhoddwyd gwybod iddynt fod cyfnod aros o wyth awr. Cafodd mab fy etholwr ei adael gyda'r posibilrwydd brawychus o orfod gadael ei fam ofnus ar lawr concrit oer, gwlyb, mewn perygl o gael hypothermia, wrth aros am ambiwlans. Yn hytrach, fe ddaeth aelodau o'r cyhoedd i'r adwy a gwneud stretsier dros dro a chodi fy etholwr i gefn fan transit a'i gyrru i Ysbyty Athrofaol y Faenor. Cafodd hyn i gyd ei ddal ar gamera ac mae'r ffilm yr ydw i wedi'i gweld yn peri llawer o ofid. Rwy'n fwy na pharod i'w rhannu gyda chi, a chydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd. Roedd y digwyddiad hwn, a dweud y gwir, yn gwbl annerbyniol, ac oni bai am ymateb cyflym y cyhoedd, gallai'r canlyniad wedi bod yn wahanol iawn, iawn. Rwy'n gweithio gyda'r teulu i'w helpu i gael atebion yn dilyn y digwyddiad trallodus hwn, felly byddai datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn amlinellu'r camau mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau na fydd y sefyllfa echrydus hon, a sefyllfaoedd tebyg, byth yn digwydd eto, yn cael ei groesawu'n fawr. Diolch.

Wel, diolch am dynnu'r achos hwnnw i sylw'r Senedd ac i mi fy hun fel Trefnydd. Yn amlwg, mae pob achos ac enghraifft o hynny yn destun gofid mawr. Rwy'n siŵr hefyd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol eisiau nodi'r achos hwnnw rydych chi wedi'i egluro, ac mae hefyd yn glodwiw iawn bod—. Mae'n dangos ymateb y gymuned, onid ydyw? Ac rydyn ni'n gwybod hefyd fod parafeddygon yn gallu cyrraedd y fan a'r lle cyn ambiwlansys yn aml iawn. Rwy'n credu bod gennym ni hefyd, ar draws y Siambr, enghreifftiau lle rydyn ni'n clywed, 'O, aeth rhywun yn sâl a daeth ambiwlans yn gyflym iawn', felly mae'n rhaid i ni sicrhau bod gennym ni gysondeb. Ond mae'n bwysig eich bod chi'n tynnu'r sylw hwn at Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Gwasanaethau Ambiwlans Cymru. Ac, yn wir, yn amlwg mae yna broses gwyno ffurfiol, ond hefyd rydyn ni'n amlwg yn gobeithio bod yr etholwr y gwnaeth hyn effeithio arni yn cael, rwy'n siŵr, yr holl ofal sydd ei angen arni nawr.

Trefnydd, yn y gyllideb yr wythnos diwethaf, gwnaeth San Steffan o'r diwedd ganiatáu i gronfa bensiwn y glowyr gwerth £1.5 biliwn gael ei rhoi yn ôl i gyn-lowyr. Byddwn i'n galw am ddatganiad gan y Llywodraeth yn llongyfarch yr ymgyrchwyr hynny ar eu buddugoliaeth ac yn cydnabod pa mor greulon o hir maen nhw wedi gorfod aros i weld y diwrnod hwn. Mae llawer o lowyr wedi marw wrth aros, wedi marw mewn tlodi enbyd, tra bod Llywodraethau San Steffan, Torïaidd a Llafur, wedi eistedd ar eu cynilion, gan bocedu'r biliynau oedd yn ddyledus i'r glowyr.

Nawr, mae'r newid hwn yn achos i ddathlu, ond dylid diolch i'r ymgyrchwyr a frwydrodd yr anghyfiawnder hwn, y rhai a safodd ar gorneli gwlyb strydoedd yn casglu llofnodion, a gymerodd ddeisebau i Downing Street—y dynion a'r menywod na wnaeth byth rhoi'r gorau iddi. Ac i'r ychydig wleidyddion a wnaeth ymladd gyda nhw, yn bennaf yn eu plith fy rhagflaenydd Steffan Lewis, y mae cynifer ohonon ni dal yn gweld ei eisiau. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ryddhau'r datganiad hwnnw, os gwelwch yn dda, yn eu llongyfarch, ac a wnaiff ymdrechu i sicrhau bod pob cyn-löwr yn cael yr hyn y mae'n ei haeddu o'r cynllun hwn?

Wel, diolch am y cwestiwn hwnnw, Delyth Jewell. Unwaith eto, yn dilyn y Prif Weinidog, rwy'n credu bod hon yn foment o ddathlu, ac mae'n rhywbeth—. Unwaith eto, rwyf eisoes wedi sôn am un darn o ddeddfwriaeth sydd mor bwysig i hawliau gweithwyr sydd wedi cael ei weithredu'n gyflym gan ein Llywodraeth Lafur newydd yn y DU, a nawr rydyn ni'n gweld enghraifft arall, yn y gyllideb yr wythnos diwethaf, o'r fuddugoliaeth honno i'r glowyr o ran y cynlluniau pensiwn ac, yn wir, i bawb a gefnogodd eu hachos. A dim ond i egluro wrth gyd-Aelodau, wrth gwrs, heddiw, bydd hyn yn trosglwyddo £1.5 biliwn—£1.5 biliwn—o gronfa fuddsoddi wrth gefn glowyr i ymddiriedolwyr cynllun pensiwn. Nawr, mae hyn yn rhywbeth lle, o ran y manylion, rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet eisiau  rhoi mwy o esboniad o ran beth fydd hyn yn ei olygu, ond rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth lle gallwn ni weld bod hon yn Llywodraeth Lafur newydd a weithredodd ar fuddiannau ein glowyr a wasanaethodd ein gwlad, ein cenedl, ac sydd nawr yn haeddu'r cyfiawnder ar gyfer y cynllun pensiwn hwnnw, y mae'r Llywodraeth Lafur newydd hon yn ei roi.

A gaf i ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar amseroedd aros ambiwlansys yn y gogledd? Ym mis Mehefin, bu farw menyw 82 oed yn Ysbyty Glan Clwyd, ar ôl iddi aros mwy na 14 awr am ambiwlans, wedi iddi gwympo yn ei chartref. Yn dilyn cwest, roedd y crwner wedi cyhoeddi adroddiad atal marwolaethau yn y dyfodol ar ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans Cymru ar ôl canfod bod y claf wedi treulio oriau yn gorwedd ar y llawr cyn cael ei thrin a'i derbyn i'r ysbyty. Mae hyn yn amlwg yn annerbyniol ac nid y math o wasanaeth y byddai rhywun yn ei ddisgwyl mewn gwlad ddatblygedig, ac mae'r gwasanaeth gwael hwn wedi arwain at farwolaeth menyw, yn anffodus.

Mae pennaeth gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi sôn yn flaenorol am yr oriau sy'n cael eu colli pan fydd oedi cyn trosglwyddo, sydd wedi cynyddu bedair gwaith ers 2018, ond mae pryderon hefyd wedi'u codi ynglŷn â system anfon ar sail blaenoriaeth feddygol gwasanaeth ambiwlans Cymru, a bydd yr adroddiadau'n ystyried a yw'r system yn parhau i fod yn addas i'r diben. Felly, a gaf i ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar yr achos trasig hwn, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddatrys y materion yn ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans Cymru, sy'n arwain at amseroedd aros annerbyniol, oherwydd mae fy etholwyr yn haeddu llawer gwell?

Wel, yn amlwg, unwaith eto, mae unrhyw achos fel yna'n destun gofid, ac mae'n cael ei adrodd arno a'i gofnodi yn y Senedd, ac rwy'n siŵr bod sylwadau priodol wedi'u gwneud o ran yr achos penodol hwnnw.

Dim ond i adrodd ar wasanaeth ambiwlans awyr Cymru, ac wrth gwrs y gwasanaeth casglu a throsglwyddo meddygol brys, dim ond i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, rydyn ni, Gweinidogion Cymru, yn deall bod caniatâd wedi'i roi i'r cais am adolygiad barnwrol fynd rhagddo, sy'n eu henwi fel parti sydd â buddiant o ran her i benderfyniad Cyd-bwyllgor Comisiynu GIG Cymru i gyfuno cynllun EMRTS, sy'n cael ei ddarparu ar hyn o bryd o ganolfannau yn y canolbarth a'r gogledd, i ganolfan newydd yn y gogledd.

Felly, unwaith eto, rydych chi wedi codi enghraifft o angen o ran mynediad at wasanaethau ambiwlans ac wedi'i gysylltu â'r gwasanaeth ambiwlans awyr, ac rwyf wedi rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ynglŷn â lle maen nhw arni o ran y sefyllfa honno, a fydd, wrth gwrs, yn cael ei datrys yn fuan.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am gyflwyno darpariaeth gofal plant am ddim. Roedd hi'n hynod siomedig peidio â chlywed y fenyw gyntaf i fod yn Ganghellor y DU yn sôn am ofal plant unwaith yn ei haraith ar y gyllideb yr wythnos diwethaf. Bydd y buddsoddiad a gafodd ei gyhoeddi ar gyfer Lloegr gan y Llywodraeth flaenorol yn parhau, ond mae darparwyr, sydd eisoes mewn sefyllfa ariannol ansicr, yn rhybuddio y bydd y cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn peryglu hyfywedd y sector.

Felly, gan fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod argymhelliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y dylai ymrwymo i ariannu gofal plant fforddiadwy drwy'r symiau canlyniadol Barnett y bydd yn eu derbyn, ac wedi penderfynu y llynedd i ailgyfeirio £16.1 miliwn i ffwrdd oddi wrth ofal plant, cyn i doriad ychwanegol o £11.2 miliwn gael ei wneud yn y gyllideb ddiwethaf, hoffwn gael sicrwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi'r cyllid angenrheidiol ar gyfer y sector hanfodol hwn, i liniaru'r costau cyfraniadau yswiriant gwladol newydd ac i sicrhau bod gofal plant fforddiadwy yn cael ei ehangu yng Nghymru. Dim ond 60 y cant o blant dwy oed fydd yn gymwys i gael elfen gofal plant Dechrau'n Deg ar ôl cwblhau cam 2 ym mis Mawrth 2025, felly bydd unrhyw benderfyniad i ohirio gweithredu cam 3 yn cael effaith sylweddol ar deuluoedd yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn, Sioned Williams.

Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi codi cwestiwn gofal plant. Mae'n hanfodol o ran ein huchelgeisiau ar gyfer cyfiawnder cymdeithasol a hefyd o ran cefnogaeth i'n plant, ac yn enwedig y rhai lle rydyn ni'n gwybod, er enghraifft, bod Dechrau'n Deg wedi gwneud cymaint o wahaniaeth. Dim ond i wneud sylwadau ar y pwyntiau hynny, yn amlwg cyllideb Llywodraeth y DU oedd hon, ac rydyn ni nawr yn dechrau edrych ar ein cyllideb ni, ond rwy'n eich sicrhau, fel y gwyddoch chi'n iawn, ein bod ni wedi ehangu'r cynnig gofal plant i rieni mewn addysg a hyfforddiant. Gwnaeth Dechrau'n Deg wahaniaeth gwirioneddol i rieni a phlant mewn cymaint o ffyrdd. Rydyn ni'n ehangu gofal plant i blant dwy oed drwy Dechrau'n Deg, fel y bydd 9,500 o blant ychwanegol yn elwa arno.

Ond hefyd, hoffwn i ychwanegu bod hyn yn rhywbeth lle mae angen i ni edrych ar y manteision sydd wedi dod, nid dim ond drwy gefnogi, ond drwy barhau i gefnogi ein cynllun brecwast am ddim, er enghraifft. Rwy'n gwybod ac rwy'n siŵr bod gan lawer ohonon ni ar draws y Siambr hon blant, wyrion ac wyresau ac etholwyr sy'n elwa ar gynllun brecwast am ddim, sydd hefyd yn darparu gofal plant am ddim o 08:15, 08:30 bob bore, gan gynyddu'r ddarpariaeth gofal cofleidiol sy'n cael ei darparu yn ein sector gofal plant. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymgysylltu'n fawr â'r gweithlu. Rwy'n credu bod hyn yn gwbl hanfodol, ein bod ni'n ehangu a'n bod ni'n cefnogi'r gweithlu gofal plant.

Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth, yr wyf i'n falch iawn ei fod yn gallu ymuno â ni yma y prynhawn yma, yn enwedig datganiad ar gyllid cynghorau ar gyfer cynnal a chadw ffyrdd ac ymdrin â thyllau yn y ffyrdd. Fe fyddwch chi'n ymwybodol, yr wythnos diwethaf, fod y Canghellor wedi cyhoeddi y bydd £500 miliwn ychwanegol ar gael ar gyfer cynnal a chadw ffyrdd lleol yn Lloegr. Wrth gwrs, rwy'n disgwyl y bydd swm canlyniadol o'r £500 miliwn yn dod i Gymru. Bydd cynghorau, rwy'n siŵr, yn disgwyl gweld yr arian hwnnw'n dod iddyn nhw i'w galluogi i gyflawni ar y materion hynny sy'n ymwneud â chynnal a chadw'r ffyrdd ac ymdrin â thyllau yn y ffyrdd.

Rwyf wedi cael gwybod gan lawer o drigolion, yn Wrecsam yn arbennig, sy'n dioddef problemau sylweddol oherwydd tyllau yn y ffyrdd yn y rhan honno o'r byd. Rwy'n gwybod y bydden nhw'n croesawu buddsoddiad gan yr awdurdod lleol i ymdrin â'r tyllau hynny. Felly, hoffwn gael cadarnhad gan yr Ysgrifennydd Cabinet y bydd cyllid canlyniadol yn dod i ymdrin â'r materion hyn, ac y bydd yr arian hwnnw'n cael ei drosglwyddo i awdurdodau lleol i allu mynd i'r afael â'r materion hyn, ac rwy'n credu y byddai datganiad ar hyn i'w groesawu'n fawr. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn, Sam Rowlands. Wel, fel y dywedom, ac fel y dywedodd y Prif Weinidog, rydym yn croesawu'r gyllideb yr wythnos diwethaf, ac rwy'n falch eich bod chi'n ei chroesawu hefyd. Roedd yn gyllideb lle mae'r setliad cyffredinol ar gyfer 2025-26 dros £1 biliwn yn uwch nag y byddai wedi bod o dan Lywodraeth flaenorol y DU, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n rhoi hynny ar y  cofnod eto: £1 biliwn yn uwch nag o dan Lywodraeth Geidwadol flaenorol y DU. Ond rwy'n hapus iawn gyda'r gyllideb gyfalaf o £234 miliwn. Ac rwy'n credu nawr, yn amlwg, mae e' i ni, fel ag y mae hi, mae gennym ni ein symiau canlyniadol, ond rydyn ni wedyn yn penderfynu sut rydyn ni'n mynd i ddyrannu'r symiau canlyniadol hynny, ac mae'r gyllideb ddrafft, wrth gwrs, yn cael ei pharatoi ac yna bydd yn dod i bob pwyllgor i graffu arni.

Felly, hoffwn i gael datganiad, os gwelwch yn dda, gan y Dirprwy Brif Weinidog ar y rhagolygon hirdymor ar gyfer Fairbourne, os yn bosibl. Fe fyddwch chi'n ymwybodol bod adroddiad wedi'i gyhoeddi ar Fairbourne flynyddoedd lawer yn ôl o'r cynllun rheoli traethlin, yn 2009 rwy'n credu, a ddywedodd ei fod yn codi pryderon sylweddol ynghylch cynaliadwyedd amddiffynfeydd Fairbourne yn y dyfodol. Cafodd hyn ei ddehongli fel cefnu ar y pentref a'u bod yn mynd i ddadgomisiynu'r pentref. Nawr, oherwydd yr adroddiad hwnnw, ac oherwydd y sylw y mae hyn wedi'i gael yn y cyfryngau, ni all pobl sy'n byw yn Fairbourne gael yswiriant ar eu heiddo ac ni allan nhw gael morgeisi ar eu heiddo. Ond ers hynny, wrth gwrs, mae llawer o waith wedi'i wneud i reoli'r draethlin, ac ar yr amddiffynfeydd môr yn Fairbourne. Mae cymaint o bethau wedi cael eu gwneud, mewn gwirionedd, fel bod Fairbourne yn ddiogel erbyn hyn, ac ni fydd lefel y môr yn effeithio ar Fairbourne, ac mae'n ddiogel i bobl brynu tai a byw yno. Felly, hoffwn i gael datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog yn derbyn hyn ac yn dweud bod Fairbourne yn lle diogel i fyw, ac yn cadarnhau bod y ffordd y caiff y draethlin ei rheoli yn well erbyn hyn a'i bod yn ddiogel i bobl fyw yn Fairbourne, os gwelwch yn dda.

Diolch yn fawr, Mabon, ac mae hyn ar gyfer y Dirprwy Brif Weinidog, ond hefyd, wrth gwrs, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros ogledd Cymru yn gwrando ar y cwestiwn hwn. Unwaith eto, mater i Gyngor Gwynedd a'r gymuned sy'n cael ei heffeithio yw hyn i raddau helaeth. Felly, fe wnaf i ddod â hyn i sylw'r Dirprwy Brif Weinidog i gael y wybodaeth ddiweddaraf a sicrwydd ar y pwyntiau hynny am Fairbourne, a'r gefnogaeth i'r gymuned, cynaliadwyedd a 'Beth nesaf?', dyna mae pobl eisiau'i wybod mewn gwirionedd.

Ac yn olaf, Samuel Kurtz.

Diolch, Llywydd dros dro. Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad brys ac ymyriad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar gymeradwyo dau gyffur i drin lymffoma Burkitt? Ar hyn o bryd mae Joshua Carter-Hewins, un o'm hetholwr, sy'n 25 oed, yn brwydro yn erbyn y canser ymosodol prin hwn. Er bod modd ei wella mewn plant yn aml, mae gan lymffoma Burkitt mewn oedolion gyfradd oroesi llawer is. Ar hyn o bryd mae Josh yn cael gofal diwedd oes yng Nghaerdydd wedi i gemotherapi fod yn aflwyddiannus. Gwnaeth ei deulu, yr oeddent yn daer angen dod o hyd i ddewisiadau eraill, ganfod bod cyfuniad o glofitamab a polatuzumab vedotin wedi bod yn llwyddiannus wrth drin cleifion tebyg yn Ewrop. Mae astudiaeth ddiweddar o Copenhagen hefyd yn cefnogi effeithiolrwydd y cyfuniad hwn, ond nid yw wedi cael ei drwyddedu ar gyfer Burkitt, ac mae angen cymeradwyaeth y GIG o hyd. Mae Josh a'i deulu a'i ffrindiau eisoes wedi codi dros £68,000 o'i darged o £100,000 er mwyn iddo allu cael triniaeth breifat, ond mae dal angen i'r cyffuriau gael eu cymeradwyo. Fel y dywed gwraig gariadus Josh, Beth,

'Ar hyn o bryd rydyn ni'n ceisio'n daer i estyn allan i'r GIG a'r cwmni cyffuriau, Roche, i ofyn iddyn nhw ganiatáu i'r cyffur gael ei ddefnyddio ar sail dosturiol. Mae hyn wedi'i wneud o'r blaen, er nad yw'n digwydd yn aml iawn.'

Felly, os gwelwch yn dda, Trefnydd, ar ran Josh a'i deulu, a all yr Ysgrifennydd iechyd roi sylw i hyn ar frys a'i gyflawni?

Diolch yn fawr iawn am ddwyn hynny i'n sylw ni a chydnabod y sefyllfa ofidus iawn y mae Josh a'i deulu ynddi. Fel y gwyddoch chi, wrth gwrs, mae cymeradwyaeth y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn hanfodol bwysig yn y sefyllfaoedd hyn, ond, yn amlwg, bydd diweddariad ar yr amgylchiadau hynny gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar ddod, rwy'n siŵr.

Diolch i'r Trefnydd.

Fe symudwn ni ymlaen nawr i eitem 4 ar ein agenda, sef cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Rheilffordd i Deithwyr (Perchnogaeth Gyhoeddus). Dwi’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru i wneud y cynnig. Ken Skates.

Diolch yn fawr iawn. Cyn i mi ddechrau, hoffwn nodi bod y Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd heddiw wedi llunio adroddiad interim i'r digwyddiad ar lein y Cambrian ar 21 Hydref, a hoffwn ddiolch iddyn nhw a phawb a gymerodd ran am eu gwaith caled.

Cyflwynwyd y Bil Gwasanaethau Rheilffordd i Deithwyr (Perchnogaeth Gyhoeddus) gan Lywodraeth y DU ym mis Gorffennaf, wythnosau yn unig ar ôl yr etholiad cyffredinol, ac mae wedi symud yn gyflym drwy Senedd y DU fel y gall Llywodraethau Llafur yng Nghymru a San Steffan fwrw ati i ddarparu ar gyfer teithwyr ar ein rheilffyrdd. Mae'r newid deddfwriaethol hwn yn cyflawni un o flaenoriaethau hirsefydlog Llywodraeth Cymru ar gyfer rheilffyrdd ar unwaith—i ddod â masnachfreintiau yn y sector preifat i ben a dod â gwasanaethau rheilffyrdd yn ôl i mewn i'r sector cyhoeddus. Rydym wedi dadlau ers tro bod y rheilffordd yn wasanaeth cyhoeddus sylfaenol, a bod ei le cyfiawn yn y sector cyhoeddus yn hytrach nag yn nwylo buddsoddwyr a'r sector preifat.

Trwy Trafnidiaeth Cymru, rydym eisoes yn dangos manteision gweithredwr rheilffyrdd sydd ym mherchnogaeth y cyhoedd sy'n canolbwyntio'n llwyr ar gyflawni ar gyfer pobl, busnesau a'r cymunedau y mae'n eu gwasanaethu. Bydd y Bil hwn yn galluogi Gweinidogion Cymru i sicrhau safle Trafnidiaeth Cymru fel gweithredwr sector cyhoeddus yn ein masnachfraint Cymru a'r Gororau. Bydd hyn yn ein galluogi i fanteisio i'r eithaf ar integreiddio rheilffyrdd â mathau eraill o drafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig bysiau drwy'r Bil bysiau sydd ar ddod. Bydd y Bil hefyd yn effeithio ar weithredwyr eraill yng Nghymru sy'n darparu gwasanaethau trawsffiniol hanfodol o dan gontractau Llywodraeth y DU.

Rydym yn gobeithio sicrhau y bydd Rheilffordd y Great Western, Avanti a CrossCountry i gyd yn cael eu dychwelyd i'r sector cyhoeddus yn y pen draw gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth. Ac o ystyried pwysigrwydd y gwasanaethau hyn ar gyfer economi a chysylltedd Cymru, byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod y Bil diwygio rheilffyrdd sydd ar ddod yn darparu rôl i Lywodraeth Cymru a'r Senedd wrth ddwyn y gwasanaethau hanfodol hyn i gyfrif.

Pan gyfarfûm â Gweinidog rheilffyrdd newydd y DU, yr Arglwydd Hendy, dros yr haf, ymrwymom i weithio mewn partneriaeth i ddarparu gwell rheilffordd i Gymru. Cwrddais â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth hefyd yn gynharach heddiw i drafod ymhellach. Yn y cyfamser, bydd y Bil perchnogaeth gyhoeddus yn nodi cam pwysig wrth ddatganoli rheilffyrdd, gan sicrhau safle Trafnidaeth Cymru Trenau a darparu ar gyfer teithwyr. Felly, rwy'n argymell bod y Senedd yn cefnogi'r cynigion ac yn rhoi ei chydsyniad.

Dwi nawr yn galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Diolch. Adroddodd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar femorandwm cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar y Bil Gwasanaethau Rheilffyrdd Teithwyr (Perchnogaeth Gyhoeddus) ganol mis Hydref. Mae'r pwyllgor yn cytuno â dadansoddiad yr Ysgrifennydd Cabinet yn y memorandwm fod cymalau 1 i 4 o'r Bil fel y'i cyflwynwyd, a'i Atodlen, yn ddarpariaethau sy'n gofyn am gydsyniad y Senedd yn unol â Rheol Sefydlog 29, i'r graddau y mae'r darpariaethau hynny a wneir mewn perthynas â Chymru yn ystyried materion datganoledig.

Wrth ddod i'r casgliad hwn, mae'r pwyllgor yn cydnabod bod y ddeddfwriaeth hon yn dod ar draws yr hyn sydd wedi'i ddatganoli i'r Senedd, yr hyn sydd wedi'i ddatganoli i Weinidogion Cymru yn unig, a'r hyn nad yw wedi'i ddatganoli o gwbl. Felly, rydym yn cytuno ag asesiad yr Ysgrifennydd Cabinet na allai'r Senedd ddeddfu ar y materion a gynhwysir yn y Bil.

Yn ein barn ni, mae manteision i aliniad cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd â chymhwysedd gweithredol Gweinidogion Cymru, yn enwedig o ran cydlyniad ar gyfer deddfu a sicrhau bod y gyfraith sy'n berthnasol i Gymru yn hygyrch.

Mae paragraff 6 o'r LCM yn datgan y canlynol:

Holodd Llywodraeth y DU a yw Gweinidogion Cymru yn dymuno i'r darpariaethau hyn fod yn gymwys i'w pwerau hwy o dan Ddeddf 1993 yn ogystal â rhai'r Ysgrifennydd Gwladol'.

Ceir cyfeiriad hefyd yn nodiadau esboniadol drafft y Bil at y posibilrwydd o ddeddfwriaeth sylfaenol ychwanegol a mwy helaeth ar reilffyrdd. O ystyried y datganiadau hyn, rydym yn argymell y dylai'r Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau a yw'r ddeddfwriaeth sylfaenol hon ar reilffyrdd sydd ar ddod wedi cael ei hystyried fel cyfle i alinio cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd â chymhwysedd gweithredol presennol Gweinidogion Cymru yn y polisi hwn. Yn yr ymateb i'n hadroddiad, dywedoch chi y byddwch yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU ar fanylion diwygio'r rheilffyrdd a ddisgwylir mewn deddfwriaeth sydd ar ddod. Nid yw hyn yn ateb ein hymholiad penodol, ac felly, tybed a allai'r Ysgrifennydd Cabinet ddarparu eglurder yn ei sylwadau cloi.

Cyn gorffen, hoffwn ymdrin â datganiad ysgrifenedig yr Ysgrifennydd Cabinet a gyhoeddwyd ddydd Gwener. Ynddo, mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn dweud bod Llywodraeth y DU wedi cynnig gwelliant i'r Bil fyddai'n ychwanegu cymal newydd. Er fy mod yn deall mai dim ond yr wythnos diwethaf y cyflwynwyd y gwelliant hwn yn Senedd y DU, nid yw'n glir pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi gosod memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau pam ei fod yn ystyried nad yw'r gofyniad am femorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol wedi'i fodloni.

Wrth gwrs, rydym i gyd eisiau gweld gwelliannau yn cael eu gwneud i wasanaethau rheilffordd er budd teithwyr, ond a yw symud gweithrediadau i berchnogaeth gyhoeddus y cam cywir? Rwy'n amheus iawn, mewn gwirionedd, ac nid wyf yn credu ei fod yn gam i'r cyfeiriad cywir o gwbl. Yn y gorffennol, mae Trafnidiaeth Cymru wedi cael ei alw'n enghraifft wych o'r hyn y mae rheilffyrdd sy'n eiddo i'r cyhoedd yn edrych. [Torri ar draws.] Wrth gwrs, byddem yn disgwyl clywed yr arwyddair hwnnw gan wleidyddion Llafur, sy'n ymddangos fel petaent yn eistedd yno yn dweud yr un peth, gan fod Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn blentyn euraid i chi ers cryn amser bellach. Ond, mewn gwirionedd, dylai hanes Trafnidiaeth Cymru fod yn ddigon i atal pobl am oes rhag mynd ar drywydd gwladoli rheilffyrdd.

Roedd adroddiad ar wasanaethau rheilffyrdd a pherfformiad Trafnidiaeth Cymru, a gyhoeddwyd yn gynharach eleni, yn dweud bod cyfraddau canslo gwasanaeth uchel a sgoriau isel o ran bodlonrwydd teithwyr yn thema gyffredin gyda Trafnidiaeth Cymru. Mae mwy na £2 filiwn wedi'i dalu mewn iawndal gan Trafnidiaeth Cymru ers 2018, a gadewch i ni beidio ag anghofio, roedd yn rhaid i Weinidogion Llafur drosglwyddo £125 miliwn yn syth o'r pwrs cyhoeddus i Trafnidiaeth Cymru. Ydy hyn wir yn swnio fel enghraifft ganmoliaethus o sut y dylai rheilffyrdd wedi'u gwladoli edrych? Yn lle edrych ar Gymru a gweld yr arlwy gwael y mae'n rhaid i'n trigolion ei ddioddef, mae'r Llywodraeth Lafur newydd yn San Steffan eisiau efelychu hyn yn gyffredinol.

I mi, yn bersonol, yn ogystal â fy ngrŵp, dylai teithwyr bob amser fod wrth wraidd unrhyw ddiwygiad rheilffyrdd, ond nid yw'n ymddangos ei fod yn wir wrth wraidd y Bil hwn. Rwy'n ofni ei fod yn ddarn o ddeddfwriaeth a luniwyd ar frys, sy'n cynnwys dim mwy nag ideoleg asgell chwith. Ni fu unrhyw arwydd gan Lywodraeth y DU o ran sut y bydd y Bil hwn o fudd i deithwyr mewn gwirionedd, ac fe gyfaddefodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru nad oes sicrwydd y bydd hyn yn wir yn arwain at brisiau rhatach neu wasanaethau mwy dibynadwy, felly nid wyf yn gweld beth yw'r diben. Bydd y Bil hwn yn mygu cystadleuaeth rhwng busnesau, ac nid yw hynny'n rhywbeth y gall Ceidwadwyr Cymru ei gefnogi y prynhawn yma.

Rwyf eisiau gorffen drwy rannu sylwadau fy nghydweithiwr yn San Steffan, Helen Bethely, gan fy mod yn credu ei bod yn crynhoi'r Bil hwn yn berffaith—ac nid wyf yn credu y gallwn fod wedi ei roi yn well fy hun. A byddai'n werth i'r cyn-Ysgrifennydd trafnidiaeth cysgodol wrando ar hyn yn ofalus. Dywedodd, ac rwy'n dyfynnu:

'Mae'r Bil yn ymgorfforiad o'r un hen fantra Llafur sef bod unrhyw beth sy'n cael ei redeg gan y wladwriaeth yn well nag unrhyw beth sy'n cael ei redeg gan y sector preifat, ac mai'r ateb i broblem yw rhoi gwleidyddion wrth y llyw, pan brofwyd dro ar ôl tro nad yw hynny'n wir.'

Diolch yn fawr, Llywydd dros dro.

Mae Plaid Cymru yn croesawu'r egwyddorion y tu ôl i'r Bil Gwasanaethau Rheilffordd i Deithwyr (Perchnogaeth Gyhoeddus), sy'n ceisio trawsnewid gwasanaethau rheilffordd i deithwyr â masnachfraint fel y clywsom, o berchnogaeth breifat i berchnogaeth gyhoeddus, sy'n nod polisi hirsefydlog i ni. Dylai ein system drafnidiaeth gyhoeddus, yn ein barn ni, wasanaethu buddiannau'r cyhoedd yn hytrach na bod yn gymhelliad elw cwmnïau preifat. Mae'r Bil hwn, felly, yn gam pwysig i'r cyfeiriad hwnnw. Rydym yn cydnabod y manteision y bydd y trawsnewid hwn yn eu cynnig wrth i ni weithio tuag at system drafnidiaeth gyhoeddus integredig yn fwy cyffredinol, wrth gwrs, gan gynnwys y cynigion ar gyfer ailreoleiddio gwasanaethau bysiau, sydd hefyd yn nod polisi hirsefydlog yr ydym yn ei rannu.

Fodd bynnag, ni fydd lleihau rheolaeth y sector preifat yn y rhwydwaith rheilffyrdd yn unig, yn y cyd-destun hwnnw, yn mynd i'r afael â'r tanfuddsoddi parhaus a hanesyddol yn rheilffyrdd Cymru, ac ni fydd ychwaith yn sicrhau cyllid teg i Gymru. Felly, ni allwn fethu â chydnabod pwysigrwydd parhaus y frwydr dros ariannu cyfiawnder i Gymru yng nghyd-destun ein rheilffyrdd a'r miliynau a wrthodwyd i Gymru o ganlyniad i'r methiant i gydnabod yr hyn sy'n ddyledus i ni drwy raglen HS2, ac wrth gwrs byddwn yn parhau i fod ar ein colled nes bod hynny'n cael ei gywiro. Hyd nes y caiff seilwaith rheilffyrdd ei ddatganoli'n llawn, bydd hyn yn parhau i fod yn sbardun tanfuddsoddi cyson yn ein seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus. Felly, wrth gydnabod y cam pwysig hwn yn y Bil hwn, ni fyddwn yn gallu cyflawni'r dyheadau llawn yr ydym yn eu rhannu yn ein plaid, ac sydd, yn wir, yn cael eu rhannu'n fwy cyffredinol, hyd nes y bydd gennym symudiad o ran y cyd-destun cyllido hefyd.

Felly, rydym yn cydnabod ac yn cefnogi'r newid deddfwriaethol hwn, ond ailadroddwn, er bod gwelliannau yn strwythur perchnogaeth trafnidiaeth gyhoeddus ac yn y fframwaith deddfwriaethol yn gam i'r cyfeiriad cywir, ni allwn ond cyflawni ein nod yn y pen draw os oes gennym y platfform cyllido, nid oedd y gair mwys yn fwriadol, mae hynny'n gwbl hanfodol. Felly, ie, gadewch i ni gael y strwythur perchnogaeth yn iawn, gadewch i ni gael y fframwaith deddfwriaethol yn iawn, ond ni allwn anwybyddu, pan fyddwn yn sôn am seilwaith sector cyhoeddus, oni bai bod gennym y fframwaith cyllido a'r cyd-destun, yna ni fyddwn yn gallu gwneud y mwyaf o unrhyw fanteision mewn newidiadau deddfwriaethol ac nid ydym yn mynd i allu cyflawni ein dyheadau fel Senedd a disgwyliadau'r bobl sy'n ein hanfon ni yma.

Rwy'n credu pe bai unrhyw un ag unrhyw amheuaeth ynglŷn â phleidleisio dros y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn y prynhawn yma, ar ôl gwrando ar lefarydd y Ceidwadwyr, yna mae'r amheuaeth honno wedi diflannu. Yr ysgogiad ideolegol a'r ymosodiad ar y sector cyhoeddus—mae'r Ceidwadwyr yn ymddangos yn fodlon i bob Llywodraeth fod yn berchen ar ein rheilffyrdd ac eithrio un ni. Yr hyn rydyn ni'n ei wneud yw anfon arian dramor a pheidio â buddsoddi'r arian hwnnw yn ein cymunedau.

Gadewch imi ddweud wrthych chi—a dyma pam nad oes gennych unrhyw ASau ar ôl yng Nghymru, gyda llaw—does neb yn y wlad hon sy'n cael ei argyhoeddi gan ddadleuon y Blaid Geidwadol bod perchnogaeth breifat wedi darparu rheilffyrdd gwych ar draws naill ai Cymru neu unrhyw le arall. Nid oes unrhyw un yn eich credu. A does neb yn eich credu chi oherwydd ein bod wedi teithio ar y trenau hynny, rydyn ni wedi gweld beth mae preifateiddio wedi'i gyflawni.

Felly, rwy'n falch iawn o weld y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn a byddaf yn falch o bleidleisio drosto yn ddiweddarach y prynhawn yma, i sicrhau bod y cyhoedd yn cymryd y rheilffyrdd drosodd ac yn darparu buddsoddiad rheilffordd, fel yr ydym wedi gweld i fyny ac i lawr y cyfandir, fel y gwelsom mewn mannau eraill. Dyna beth rydyn ni i gyd eisiau ei weld. Ac wrth gyflawni'r buddsoddiad hwnnw, rwyf eisiau dweud hyn wrth yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd: mae angen i ni sicrhau bod partneriaeth yn bartneriaeth go iawn. Ac mae hynny'n golygu cael pwerau yn y lle hwn, ac mae hynny'n golygu bod cyllid ar gael i'r Llywodraeth hon. Nid yw'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd yn un o'r pethau hynny, oherwydd gallwch dim ond cael partneriaeth os oes gennych bartneriaeth gyfartal, ac nid yw hynny'n bodoli yn y trefniadau presennol.

Nid yw'r Ddeddf hon o Senedd y DU wedi'i chynllunio i fynd i'r afael â'r materion hynny, rwy'n cydnabod hynny. Ond byddaf yn dweud hyn, Ysgrifennydd Cabinet: mae pob un ohonom yma, hyd yn oed rhai Ceidwadwyr efallai, eisiau gweld mwy o fuddsoddiad yn rheilffyrdd Cymru ac eisiau gweld mwy o fuddsoddiad mewn gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru. Ond rwy'n gweld methiant y setliad presennol yn fy etholaeth fy hun. Ar un ochr yn Rhymni, mae gennym y buddsoddiad sy'n digwydd gan Lywodraeth Cymru—rheilffyrdd wedi'u trydaneiddio, pedwar trên yr awr. Ar yr ochr arall yng Nglynebwy, rydych chi'n gweld beth sydd gennym ar hyn o bryd a'r strwythur sydd wedi torri ar hyn o bryd, gyda Llywodraeth Cymru yn gorfod benthyca arian i gyngor Blaenau Gwent i fuddsoddi mewn uchafswm o ddau drên yr awr. Mae hynny'n anghydraddoldeb na ddylai fy etholwyr orfod ei ddioddef. Mae'r anghydraddoldeb hwnnw, y mae'r Ceidwadwyr i gyd o'i blaid, wrth gwrs, yn ganlyniad setliad aflwyddiannus nad yw'n darparu'r pwerau i Lywodraeth Cymru a'r oruchwyliaeth i'r Senedd hon a'r gyllideb sydd ei hangen i ddarparu'r mathau o wasanaethau rheilffyrdd yr ydym eisiau eu gweld.

Felly, byddaf, fe fyddaf yn pleidleisio y prynhawn yma yn llamu gan lawenydd i bleidleisio dros y—[Torri ar draws.]—ac â chalon hapus i bleidleisio—[Torri ar draws.]—i bleidleisio, i bleidleisio dros y—[Torri ar draws.]—i bleidleisio i ddwyn y rheilffyrdd allan o berchnogaeth breifat ar ôl trychineb y degawdau diwethaf. Ond rwyf eisiau pleidleisio eto—rwyf eisiau pleidleisio eto—er mwyn sicrhau bod gan y lle hwn y pwerau y mae gofyn amdanynt a'r pwerau sydd eu hangen arno, a bod gan y Llywodraeth y gyllideb y mae ganddi hawl iddi i ddarparu'r gwasanaethau y mae gan bob un o'n hetholwyr yr hawl i'w disgwyl. 

Dwi'n galw nawr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth i ymateb. Ken Skates. 

Diolch yn fawr iawn. Rydw i'n mynd i ymdrin yn fyr â'r cwestiwn ai perchnogaeth gyhoeddus neu berchnogaeth breifat sydd fwyaf dymunol i'r rhwydwaith rheilffyrdd trwy ddweud ein bod ni wedi cael system ddatgymalog ers degawdau, lle mae gennych chi weithredwyr preifat lluosog ac yna mae gennych Network Rail sy'n gyfrifol am y seilwaith. Mae taer angen integreiddio trenau a thraciau, ac er mwyn i'r integreiddio hwnnw ddod o dan reolaeth lawn y cyhoedd. Ac os ydym eisiau edrych ar y cyferbyniad rhwng perchenogaeth gyhoeddus a gweithredwyr y sector preifat, gadewch i ni gymryd Cymru fel enghraifft. Yma, Trafnidiaeth Cymru yw'r mwyaf dibynadwy o'r pedwar gweithredwr yng Nghymru, gyda'r tri arall, dan arweiniad preifat, y tu ôl i Trafnidiaeth Cymru o ran dibynadwyedd a phrydlondeb. Nawr, os ydych chi eisiau gwybod rheswm arall pam mai perchnogaeth gyhoeddus sydd orau, edrychwch ar y cerbydau rheilffyrdd. Byddwn wedi mynd o fod â'r fflydoedd trenau hynaf yn 2018, i fod â'r fflydoedd trenau mwyaf diweddar y flwyddyn nesaf, oherwydd y buddsoddiad o £800 miliwn yr ydym wedi'i ddarparu. Byddwn yn mynd o fod â 270 o drenau yn 2018 i fod â mwy na 480 o drenau y flwyddyn nesaf. Dyna fanteision perchnogaeth gyhoeddus.

Nawr, rwy'n credu bod Adam Price ac Alun Davies wedi cyfleu pwyntiau pwysig iawn am fuddsoddi a thanfuddsoddi hanesyddol mewn seilwaith rheilffyrdd. Ond rwyf wrth fy modd, a gwn y bydd Alun Davies yn ymwybodol o hyn eisoes, oherwydd bydd wedi bod yn darllen maniffesto Llafur y DU yn frwd, y bydd uned fusnes yng Nghymru a fydd yn rhoi rheolaeth inni dros wariant, oherwydd bydd cronfa welliannau pwrpasol ar gyfer rheilffyrdd, ac mae'n siŵr bod hynny'n cael ei groesawu ar draws y Siambr.

O ran rhai o'r pwyntiau a wnaeth Mike Hedges yn garedig ynglŷn â'r broses a ddilynom, mae Llywodraeth y DU, fel rwyf wedi dweud, yn symud ar gyflymder mawr, ac felly mae cyflwyno datganiad yn lle LCM atodol wedi ein galluogi i roi cymaint o amser â phosibl i'r Aelodau ddweud eu dweud ar hyn cyn iddo ddychwelyd i'r Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi yfory. Gellir dadlau nad oedd angen LCM atodol ychwaith, oherwydd y diffyg effaith o ran yr effeithiau ymarferol a'r effeithiau cyfreithiol, a dyna'r rheswm pam rwyf wedi cyflwyno'r datganiad ar ffurf datganiad ysgrifenedig a pham yr ydym yn trafod hyn heddiw, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n rhoi cefnogaeth iddo.     

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Gohiriaf y bleidlais felly o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio. 

Fe symudwn ni ymlaen at eitem 5, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, gwella safonau addysgol yng Nghymru, a dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Lynne Neagle. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Derbyniais y swyddogaeth hon oherwydd fy mod yn angerddol am wneud gwahaniaeth cadarnhaol i blant a phobl ifanc. Mae angen i'n holl blant a phobl ifanc lwyddo er mwyn eu dyfodol nhw a dyfodol Cymru. Mae angen i ni weithio gyda'n gilydd i wneud i hyn ddigwydd. Dirprwy Lywydd dros dro, mae llawer i'w ddathlu ynghylch ein darpariaeth addysg. Mae'n werth cofio ein bod wedi gweld rhai llwyddiannau gwych mewn TGAU a Safon Uwch yr haf hwn, yn enwedig yn y graddau uchaf. Gwelsom hefyd ein perfformiad yn gyffredinol yn cyd-fynd â pherfformiad 2019, sef yr hyn yr oeddem wedi gobeithio ei weld. Rwy'n gobeithio y bydd pawb yma yn croesawu cyraeddiadau ein disgyblion, eu hathrawon a'n staff cymorth. Hoffwn ddiolch i bob un ohonoch sy'n gweithio i wella bywydau a chyfleoedd bywyd dysgwyr yng Nghymru.

Fodd bynnag, nid wyf yn osgoi'r heriau sy'n ein hwynebu. Mae presenoldeb dysgwyr, agweddau tuag at ddysgu a chyrhaeddiad yn wannach na chyn y pandemig. Mae ysgolion yn ymdrin â newidiadau mewn cymdeithas a dysgwyr sydd ag anghenion cynyddol gymhleth. Ac maent yn camu ymlaen i wynebu'r heriau hyn.

Heddiw, rwy'n amlinellu'r blaenoriaethau gwella allweddol y byddaf yn canolbwyntio arnyn nhw'n llwyr ac a fydd yn sail i'r gwelliannau yr ydym eisiau eu gweld. Rwyf wedi dweud droeon bod addysg yn dechrau trwy fynychu'r ysgol ac ymgysylltu â dysgu. Mae ein ffigurau presenoldeb yn dangos arwyddion o welliant. 92 y cant yw cyfartaledd ein presenoldeb ar gyfer y flwyddyn academaidd hon, i fyny o 91.4 y cant dros yr un cyfnod y llynedd. Ond mae amrywiaeth rhwng awdurdodau lleol, rhwng grwpiau blwyddyn a rhwng dysgwyr o wahanol gefndiroedd. Mae'r tasglu presenoldeb wedi gweithio i ddeall yn well yr heriau sy'n gysylltiedig â phresenoldeb ac rwyf am ddiolch i aelodau'r tasglu am eu gwaith. Gan fod y ddealltwriaeth hon wedi'i datblygu, byddwn yn cymryd camau i ddychwelyd lefelau presenoldeb o leiaf i'r man lle roeddent cyn y pandemig. Byddaf yn nodi manylion y camau gweithredu a'r cymorth hyn mewn datganiad llafar pellach yn ddiweddarach y tymor hwn. Rydym hefyd yn gwybod yr effaith y gall ymddygiad gwael mewn ysgolion ei chael ar bresenoldeb ac ymgysylltiad dysgwyr ag addysg, ac rwy'n parhau i drafod gydag awdurdodau lleol, ysgolion a chydag undebau llafur ar ba gamau sydd eu hangen i fynd i'r afael ag ymddygiad gwael. Rwyf wedi nodi rhagor o fanylion mewn llythyr at aelodau fforwm partneriaeth gymdeithasol ysgolion, ac mae copi ohono wedi'i ddosbarthu i ASau.

Fel y dywedais i o'r blaen, llythrennedd a rhifedd yw conglfeini dysgu. Cyn hanner tymor, cyhoeddodd Estyn y mewnwelediadau cynnar o'u hadroddiad blynyddol 2023-24. Mae'n ei gwneud yn glir bod ysgolion wedi dod yn bell ers i adroddiad blynyddol Estyn 12 mlynedd yn ôl nodi canfyddiadau amlwg ar sgiliau darllen sylfaenol. Y darlun mawr yn 2024 yw bod ysgolion yn cael y pethau sylfaenol yn iawn ond bod angen mwy o ganolbwyntio ar ddatblygu sgiliau lefel uwch. Rydym hefyd yn gwybod bod her benodol ar yr adeg pontio rhwng cynradd ac uwchradd. Rwyf eisoes wedi derbyn yr angen am ddisgwyliadau cliriach o ddysgu ym mhob oedran, ac mae fy natganiadau diweddar wedi bod yn eglur ynghylch yr hyn sydd ei angen. Heddiw mae ardal newydd ar Hwb wedi cael ei lansio i ddod â chefnogaeth ac adnoddau llythrennedd ynghyd. Byddwn yn parhau i ychwanegu at yr adnoddau hyn yn ystod y misoedd nesaf ac rwy'n ysgrifennu at ysgolion yr wythnos hon i gyfeirio at y gefnogaeth hon. Er mwyn sicrhau bod gan ysgolion fynediad at y dystiolaeth a'r gefnogaeth orau, bydd ein panel llythrennedd arbenigol yn cyfarfod ar 11 Tachwedd. Ac o fis Ebrill byddwn yn ailalinio ein grantiau i sicrhau targedu gwell tuag at lythrennedd, rhifedd, dilyniant ac asesu.

Rwyf wedi ymrwymo i wneud popeth o fewn fy ngallu i godi safonau ar gyfer pob plentyn. Heddiw, rwy'n cyhoeddi rhaglen o gymorth wedi'i thargedu i gynyddu cyrhaeddiad mewn llythrennedd, mathemateg a gwyddoniaeth, gyda chymorth o £1.1 miliwn ychwanegol eleni. Bydd y rhaglen hon yn cryfhau'r gwaith da presennol yn ein hysgolion. Byddwn yn ehangu dysgu proffesiynol i helpu plant i ddatblygu cariad at ddarllen; darparu cymorth wedi'i dargedu ar gyfer dysgwyr iau sy'n cael trafferth darllen drwy ehangu'r prosiect Y Rhaglen Iaith a Llythrennedd a ddarperir gan Brifysgol Bangor, sydd wedi gweld plant yn ennill rhwng 6 a 12 mis o ddysgu wrth ddarllen; ehangu'r ddarpariaeth sydd ar gael drwy Raglen Gymorth Mathemateg Cymru, gan gynnwys dosbarthiadau meistr ar gyfer dysgwyr oedran ysgol uwchradd; cynyddu cefnogaeth i raglenni gwyddoniaeth, gan gynnwys cyfieithu adnoddau am ddim ar gyfer addysgu gwyddoniaeth ac ehangu niferoedd merched mewn mentrau STEM; gwella ymgysylltiad rhieni â lleferydd ac iaith drwy'r prosiect 'Siarad gyda fi' a chynhyrchu mwy o ddeunyddiau ac offer i gefnogi gweithwyr proffesiynol yn eu gwaith.

Rydym hefyd yn meithrin diwylliant newydd ar gyfer gwella ysgolion, gyda gweithio ysgol i ysgol a chydweithredol wrth wraidd y gwaith. Mae hyn yn adeiladu ar yr adolygiad o rolau partneriaid addysg, a amlygodd yr angen am arweinyddiaeth genedlaethol. Rwyf felly'n sefydlu tîm gwella addysg newydd o fewn Llywodraeth Cymru i ymgysylltu'n uniongyrchol ag awdurdodau lleol ar nodau a rennir; corff cenedlaethol newydd ar gyfer dysgu proffesiynol, a fydd yn ymateb i newid ym mlaenoriaethau ymarferwyr a'r Llywodraeth; a grŵp cydlyniant cenedlaethol, a fydd yn adolygu modelau partneriaeth awdurdodau lleol, ac rwy'n falch bod y cyn-Weinidog Addysg, Kirsty Williams CBE, wedi cytuno i'w gadeirio.

Wrth gwrs, mae angen i ni allu mesur y cynnydd a wnaed gan ddysgwyr yn gywir. Rwyf eisoes wedi siarad â chyfarwyddwyr addysg am bwysigrwydd cymryd rhan yn y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr yn 2025, ac rwy'n mynd ati i ystyried mwy o feincnodi rhyngwladol trwy gymryd rhan mewn astudiaethau TIMSS a PIRLS. Yn ddiweddarach y tymor hwn, byddwn hefyd yn ymgynghori ar gyfres newydd o ddangosyddion ar gyfer dysgu 14-16, ac rwyf am archwilio cysylltu disgwyliadau cliriach sy'n gysylltiedig ag oedran yn y fframwaith llythrennedd a rhifedd sydd ar ei newydd wedd â'n data asesu personol.

Gallaf hefyd gyhoeddi heddiw fy mod yn sefydlu grŵp cynghori'r gweinidog sy'n cynnwys arbenigwyr annibynnol. Eu rôl fydd darparu cyngor a her yn uniongyrchol i mi, gan ategu'r adborth rheolaidd y byddaf yn parhau i'w dderbyn gan athrawon a staff yr ysgol. Byddaf yn cyhoeddi rhestr o aelodau a benodir i'r grŵp cynghori'r gweinidog maes o law.

Yn olaf, ac yn bwysicaf oll, rwyf eisiau cydnabod gwaith caled ac ymroddiad ein hathrawon. Yn dilyn ein hymgynghoriad diweddar â rhanddeiliaid, heddiw gallaf gadarnhau y bydd athrawon yn derbyn codiad cyflog o 5.5 y cant wedi'i ôl-ddyddio i ddechrau'r flwyddyn ysgol hon. Byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod yr ôl-ddyddio hwn yn cael ei weithredu cyn gynted â phosibl. Heddiw, byddaf yn ysgrifennu at bob ysgol yng Nghymru i rannu'r diweddariadau hyn gyda nhw'n uniongyrchol. Gan weithio gyda'n gilydd, gallwn ddarparu'r gorau i'n dysgwyr a llunio dyfodol mwy disglair a chryfach iddyn nhw. Diolch.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad heddiw ar safonau addysgol yng Nghymru. Yr hyn oedd ar goll o'ch datganiad oedd asesiad realistig o ble mae'r safonau hynny ar ôl 25 mlynedd o Lywodraeth Lafur Cymru. Mae sgoriau PISA y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn glir. Mae gennym y safonau addysgol gwaethaf yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, ac mae wedi bod felly ym mhob un pwnc bob tro y cawsom ein hasesu. A'r hyn yr oedd ei angen arnom heddiw oedd cynllun chwyldroadol i'n llusgo allan o'r seler chwedlonol ac o leiaf i safon sy'n debyg i weddill y Deyrnas Unedig, fel y gall ein pobl ifanc gyflawni eu potensial. Ond nid dyna'r hyn rydyn ni wedi'i glywed heddiw. Clywsom am ailadrodd yr un ymrwymiad i fwy o'r un peth—yr un atebion a ysgogir gan ideoleg a'n taflodd ni i mewn i'r llanast hwn yn y lle cyntaf.

Nawr, gadewch i ni gofio beth ddywedodd adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid ar addysg yng Nghymru. Dywedodd nad yw gwahaniaethau mewn canlyniadau addysgol o ganlyniad i gyllid na hyd yn oed lefelau tlodi. Y rheswm pam maen nhw yn wahanol, ac rwy'n dyfynnu, yw oherwydd

'gwahaniaethau mewn polisi a dull.'

Diwedd y dyfyniad. Mae ein cynllun yn gwrando ar yr arbenigwyr ac yn dilyn y dystiolaeth i wella addysg Gymraeg. Yn hytrach, maen nhw'n dilyn eu hideoleg, gan wneud pethau'n wahanol i weddill y DU, hyd yn oed os yw'r canlyniadau'n waeth. Am faint mwy o amser y gallwn ni barhau fel hyn? Dim byd heddiw ar y cwricwlwm, a gadewch i ni atgoffa'n hunain o'r hyn a ddywedodd adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid am ddull gweithredu Llywodraeth Cymru. Dywedon nhw, ac rwy'n dyfynnu,

'mae dirywiadau wedi bod ym mhob gwlad sydd wedi mabwysiadu cwricwlwm o'r fath ar sail sgiliau'.

Ac eto dyma syniad mawreddog Llywodraeth Lafur Cymru a'u dull o ddatrys y llanast y maent wedi'i wneud gydag addysg yng Nghymru. Felly, yn hytrach na chodi safonau, mae'r dystiolaeth yn awgrymu mai dim ond eu gostwng y bydd dull Llafur.

Nawr, gan droi at y datganiad ei hun, clywsom am y gwelliant mewn presenoldeb yn ysgolion Cymru, sydd i'w groesawu, ond methodd â sôn y bydd yn sylweddol ar ei hôl i o'i gymahru â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Roedd yn canmol y cynnydd i 92 y cant yng Nghymru, ond methodd â sôn bod cyfraddau presenoldeb yn Lloegr yn uwch na 94 y cant. Ac mae hynny eto oherwydd yr hyn nad oedd yn y datganiad. Mae hybiau presenoldeb wedi bod yn rhan enfawr o'r llwyddiant dros y ffin wrth ymdrin ag absenoldeb ysgol ar ôl y pandemig, ond unwaith eto mae'n rhywbeth nad yw'r Llywodraeth Lafur hon wedi bod yn barod i'w gyflwyno yn yr un ffordd yng Nghymru, unwaith eto efallai oherwydd ei lwyddiant yn Lloegr.

Fe wnaethoch chi gydnabod yn y datganiad bod ymddygiad gwael yn cael effaith ar ddisgyblion ac athrawon, ac mewn sawl achos gadewch i ni ei alw yr hyn ydyw—mae'n drais. Ond yr hyn na chlywsom oedd unrhyw gamau, ac mae hwn yn fater sydd angen mynd i'r afael ag ef nawr, ac mae angen arweinyddiaeth gan Lywodraeth Cymru. Llawer o siarad am ddeialog, ond dim gweithredu. Y llynedd, lansiodd fy nghyd-Aelod a fy ffrind Laura Anne Jones gynllun wedi'i dargedu i fynd i'r afael â thrais yn ein hysgolion. Gallech fod wedi mabwysiadu'r cynllun hwnnw a chymryd camau heddiw, ond eto, efallai am resymau ideolegol, fe wnaethoch ddewis peidio.

Rwy'n croesawu eich ystyriaeth o feincnodi mwy rhyngwladol. Nid yw tryloywder bob amser wedi bod yn nodwedd o'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, felly unwaith eto byddwn yn eich annog i symud o fyfyrdod at gamau gweithredu, a sicrhau ein bod yn cymryd rhan mewn astudiaethau TIMSS a PIRLS.

Yn olaf, a gaf fi orffen drwy groesawu'r codiad cyflog o 5.5 y cant a gyhoeddoch chi ar gyfer athrawon yn eich datganiad? Fodd bynnag, fel y gwyddoch chi, mae llawer o ysgolion ledled Cymru yn diswyddo athrawon a staff ysgol eraill, yn gohirio gwaith gwella ysgolion, ac yn tynnu pynciau oddi ar y cwricwlwm dim ond i gael dau ben llinyn ynghyd. Er bod codiad cyflog i athrawon i'w groesawu'n glir, yn y cyd-destun hwnnw y peth olaf sydd ei angen ar ein hysgolion yw setliad cyflog heb ei ariannu gan Lywodraeth Lafur Cymru. Felly, allwch chi gadarnhau—[Torri ar draws.]—y bydd hwn yn cael ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru ar gyfer ein holl ysgolion? Ac rwy'n gobeithio y byddan nhw'n cymeradwyo hefyd, oherwydd gobeithio y byddwch chi'n dod i'r casgliad y bydd hyn hefyd yn cynnwys cyfraniadau pensiwn ac yswiriant gwladol, fel na fydd yn rhaid i unrhyw ysgol ddod o hyd i'r rhain o'r cyllidebau presennol.

A sonioch chi hefyd fod athrawon wedi'u cynnwys yn y codiad cyflog hwn, ond nid staff eraill yr ysgol. Felly, oni bai eich bod wedi camarwain, a gaf i awgrymu bod hynny'n hepgoriad syfrdanol ar eich rhan? Fel cyn-gynorthwyydd addysgu fy hun, rwy'n gwybod y rôl hanfodol y mae ein cynorthwywyr addysgu yn ei chwarae yn ein hysgolion ledled y wlad. Felly, a wnewch chi ymrwymo heddiw i sicrhau y bydd ein cynorthwywyr addysgu hefyd yn derbyn codiad cyflog o 5.5 y cant? Oherwydd, wedi'r cyfan, dywedodd y Prif Weinidog y prynhawn yma fod cyni ar ben.

Diolch yn fawr iawn, Tom, am yr araith yna. Fe geisiaf godi cymaint o'r pwyntiau ag y gallaf. Roeddwn i eisiau dechrau, serch hynny, trwy wrthbrofi'ch awgrym yn llwyr fy mod i mewn unrhyw ffordd yn ideolegol. Yn syml, nid dyna'r ffordd rydw i'n gweithio. Fy unig ddiddordeb wrth wneud y swydd hon yw darparu ar gyfer plant a phobl ifanc, a byddwn yn dod o hyd i'r ffyrdd gorau o wneud hynny. Rwy'n credu hefyd na allwch ddweud fy mod wedi ailadrodd yr un ymrwymiad i fwy o'r un peth, mewn gwirionedd. Rwyf wedi bod yn dryloyw iawn ac yn agored ers dod i mewn i'r rôl hon am yr heriau sy'n ein hwynebu ym myd addysg. Rwyf wedi bod yn onest am yr hyn rydyn ni'n mynd i'w wneud ac wedi cydnabod bod mwy o waith i'w wneud.

Rydych chi'n siarad yn gyson am adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, ac rwyf wedi dweud yn y Siambr hon fod rhai materion difrifol yn adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yr ydym yn cymryd o ddifrif, ond gallaf ddweud wrthych yn bendant nad fi yn cymryd agwedd ideolegol tuag at addysg yw un ohonynt.

Fe wnaethoch chi gyfeirio eto at y cwricwlwm ac fe wnaethoch chi dynnu sylw at y ffaith nad oeddwn i'n dweud llawer am y cwricwlwm. A gaf i eich atgoffa fy mod wedi gwneud datganiad cwricwlwm yn ôl ym mis Gorffennaf, nad oeddech chi yma ar ei gyfer? Rwy'n hapus iawn i ddarparu—[Torri ar draws.] Ydw, rwyf wedi sôn amdano gryn dipyn o weithiau oherwydd eich bod chi'n dal i ddangos nad ydych chi wedi edrych ar yr hyn a ddywedais. [Torri ar draws.] Nodais gynllun clir iawn o gefnogaeth yr ydym yn ei roi i alluogi i'n cwricwlwm gael ei ddatblygu'n effeithiol. A hefyd mewn perthynas ag adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, a gaf fi eich atgoffa nad yw'r bobl ifanc a wnaeth y profion PISA a oedd yn sail i adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi bod drwy'r cwricwlwm newydd?

Fe wnaethoch chi gyfeirio at bresenoldeb, a dywedais yn glir iawn yn fy natganiad y byddaf yn gwneud datganiad pellach ar bresenoldeb, sydd yn y datganiad busnes ar gyfer mis Rhagfyr. Rydym wedi gwneud gwelliant bach. Nid yw'n agos at fod yn ddigon da, ac rwyf eisiau gweld gwelliant llawer mwy, yn enwedig i blant sy'n cael prydau ysgol am ddim. Rydym yn cymryd llawer o gamau yn y maes hwn. Mae ein tasglu presenoldeb wedi ystyried yn ofalus beth yw'r rhesymau cymhleth iawn pam nad yw plant yn dod i'r ysgol. Nid oes un ateb syml sy'n mynd i fynd i'r afael â'r broblem hon, a nawr bod y tasglu presenoldeb wedi gwneud y gwaith hwnnw, byddwn yn gallu bwrw ymlaen â chyfres o gamau yr wyf eisiau eu gweld yn codi safonau presenoldeb i'r hyn yr oeddent cyn y pandemig. Rydyn ni eisoes wedi buddsoddi'n aruthrol, £6.5 miliwn, mewn swyddogion ymgysylltu â theuluoedd sy'n mynd allan gan weithio gyda theuluoedd sydd â'r anghenion a'r heriau cymhleth hynny, i sicrhau bod y plant yn gallu dod i mewn i'r ysgol, ac rydyn ni'n edrych ar rwystrau eraill hefyd megis ynghylch pethau fel cludiant.

Fe wnaethoch chi sôn am ymddygiad, y cyfeiriais ato yn fy natganiad. Efallai nad ydych wedi gweld, Tom, fy mod wedi copïo pob Aelod yn y llythyr at fforwm partneriaeth gymdeithasol ysgolion. Rydym yn gweithredu ar hyn. Rwy'n cwrdd ag undebau llafur ar 18 Tachwedd i gael golwg penodol ar yr hyn y gallwn fod yn ei wneud yn fwy o ran mynd i'r afael â phroblemau ymddygiad. Mae gennyf i gynhadledd penaethiaid uwchradd ddydd Gwener, ac mae 'na bwyslais ar ymddygiad yn honno. Rydym yn datblygu pecyn cymorth ymddygiad i ysgolion ac mae gennym ymchwil yr ydym wedi'i gomisiynu ar ymddygiad, felly mae digon o waith yn digwydd ym maes ymddygiad. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig iawn cydnabod bod problemau ymddygiad yn dod i mewn i ysgolion oherwydd problemau cymdeithasol ehangach y mae ysgolion wedyn yn gorfod ymdrin â nhw. Felly, mae'r rhain yn faterion cymhleth.

Diolch i chi am yr hyn a ddywedoch am TIMSS a PIRLS, ac rwy'n hapus iawn i gadarnhau fy mod yn mynd ati i ystyried hynny. Fel gyda phob peth, byddaf yn gwneud y penderfyniad yn seiliedig ar yr hyn sydd orau i'w gyflawni ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru.

Diolch hefyd am eich croeso i'r codiad cyflog o 5.5 y cant i athrawon. Rwy'n siŵr y byddwch hefyd am groesawu'r ffaith mai partneriaeth gyda'r Llywodraeth Lafur yn San Steffan sydd wedi galluogi'r codiad cyflog hwnnw a fydd yn cael ei ddarparu i'n holl athrawon gweithgar.

Yn olaf, dim ond i ddweud o ran staff cymorth ysgolion fy mod i wir yn gwerthfawrogi rôl staff cymorth. Mae'n faes yr wyf i wir eisiau ei ehangu fel aelod o'r Llywodraeth hon, gan weithio'n agos gyda nhw, ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymwybodol bod telerau ac amodau staff cymorth ysgolion yn fater trafod gyda llywodraeth leol ar hyn o bryd. Mae'n system wahanol. Ond gallaf roi'r sicrwydd i chi fy mod yn awyddus i wneud popeth o fewn fy ngallu i sicrhau ein bod yn gwerthfawrogi rôl ein staff cymorth rhagorol, ac nid yw hynny'n ymwneud ag arian yn unig, mae'n ymwneud â sicrhau bod ganddynt fynediad at gyfleoedd dysgu proffesiynol a'r gydnabyddiaeth y maent yn ei haeddu.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad.

Mae'r hyn sydd gennym heddiw yn ddatganiad arall o'r hyn sy'n amlwg eto. Mae Llafur yng Nghymru wedi siomi disgyblion, rhieni ac athrawon am lawer rhy hir, a bellach, cyfaddefiad bod angen gwelliannau sylweddol. A ddaeth hyn yn sioc i Lywodraeth Cymru pan wnaethoch eich ymarfer gwrando dros yr haf? Efallai y dylech fod wedi dechrau gwrando yn llawer cynt.

Edrychwch ar hyn: ers y canlyniadau PISA gwaethaf erioed yn 2009, mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn am gyngor y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd deirgwaith, yn 2014, yn 2017 a 2020, dim ond i gael canlyniadau PISA a oedd hyd yn oed yn waeth na'r tro diwethaf, ynghyd â chanlyniadau TGAU dros y degawd diwethaf sydd wedi bod ar ei hôl hi o'u cymharu â rhai yn Lloegr. Yn y cyfnod hwnnw, rydym hefyd wedi gweld dau ddiwygiad mawr i systemau gwella ysgolion: sefydlu'r consortia addysg rhanbarthol, ac yna, yn fwy diweddar, adolygiad a ddaeth i'r casgliad eu bod yn aneffeithiol a bod angen model arall ar gyfer gwella cenedlaethol.

Nid yw Llywodraeth sy'n mynd rownd a rownd mewn cylchoedd yn arwain at gynnydd disgyblion. Mae angen i ni gefnogi athrawon i wneud yr hyn maen nhw'n ei wneud orau, sef addysgu. Byddai gwella safonau yn llawer haws i'w gyflawni pe bai gan Lywodraeth Cymru afael ar y materion eraill sy'n dal dysgwyr ac athrawon yn ôl, sef materion sy'n ymwneud â llwyth gwaith, presenoldeb ac ymddygiad. Gwn fod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi sôn am rai o'r materion hyn yn ei datganiad; fodd bynnag, mae undebau addysg wedi mynegi pryderon nad yw ymdrechion a wnaed hyd yma i geisio datrys y materion hyn wedi dwyn ffrwyth.

Mae seilio polisi ar dystiolaeth a chyngor arbenigol i'w groesawu, wrth gwrs, fodd bynnag, rwy'n credu bod ymdeimlad bod y Llywodraeth hon yn ildio cyfrifoldeb. Mae'r datganiad yn gyfaddefiad o rai diffygion difrifol iawn. Yn ôl fy nghyfrif, nodaf bedwar grŵp, tîm neu gorff newydd a sefydlwyd i helpu'r Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei gwaith, a chyfeirio at ddau arall sydd eisoes mewn bodolaeth. Onid yw hyn yn gyfaddefiad o fethiant, ar ôl 25 mlynedd o Lafur yng Nghymru, nad ydych yn gallu mynd i'r afael â hyd yn oed y mater sylfaenol o wella safonau mewn ysgolion heb gontract allanol i arbenigwyr allanol? A go brin fod gan y Llywodraeth hon hanes da o ran grwpiau addysg arbenigol. Yn ddiweddar, fe wnaethom ddarganfod bod y grŵp ar recriwtio a chadw, sy'n fater o bryder hanfodol bwysig, wedi cael ei ddiddymu heb rybudd, gan ddiflannu'n llwyr. Felly, a all yr Ysgrifennydd Cabinet ddweud wrthym am ba mor hir y bydd pob un o'r grwpiau newydd hyn yn bodoli, cyn i mi orfod cyflwyno cwestiwn ysgrifenedig arall i ddarganfod, efallai, nad ydynt yn bodoli mwyach?

Mae gwelliannau, wrth gwrs, yn gofyn am fuddsoddiad a chyllid teg, nad ydym wedi gweld digon ohono eto, ac rwy'n poeni na fydd yr arian a gyhoeddwyd heddiw yn ddigonol o gwbl. Dros y tair blynedd diwethaf, mae lefel gyffredinol cronfeydd wrth gefn ysgolion wedi gostwng £186 miliwn o £301 miliwn i £115 miliwn. Os byddwn yn gweld gostyngiadau ar yr un gyfradd dros y ddwy flynedd nesaf, gallai cronfeydd wrth gefn cyffredinol a ddelir gan ysgolion fod â ddiffyg o minws £71 miliwn erbyn 2026. Mae ysgolion yn wynebu heriau cyllidebol digynsail a thrawiadol ac mae'n bryd i Lafur yng Nghymru anrhydeddu eu haddewid am fwy o arian i ysgolion yng Nghymru ar unwaith. Felly, yn dilyn cadarnhad, Ysgrifennydd Cabinet, ynglŷn â TAW ac ysgolion annibynnol yr wythnos diwethaf gan y Canghellor, a allech chi ddweud nawr pryd y byddwn ni'n gweld cyllid canlyniadol yn cael effaith ar addysg yng Nghymru, neu a yw'n dal i fod yn fater o 'aros a gweld'?

Rwy'n dymuno'n dda i'r Ysgrifennydd Cabinet—yn ddiffuant—a'i grwpiau cymorth yn eu hymdrechion i wella safonau ysgolion, ond heb unrhyw amserlen glir ynghylch pryd y byddwn yn gweld unrhyw welliannau, mae'n amlwg i bob disgybl a rhiant fel ei gilydd na all newid ddod yn ddigon cyflym. Gadewch imi egluro hyn: rydym ni, ar y meinciau hyn, yn barod, yn 2026, i unioni'r camweddau hyn a rhoi'r dechrau a'r cyfleoedd gorau i'n cenhedlaeth nesaf lwyddo mewn bywyd.

Diolch yn fawr iawn, Cefin, am eich sylwadau. Os caf ddweud mewn perthynas â PISA, fel y dywedais i wrth Tom Giffard, roeddwn yn glir iawn nad oedd ein canlyniadau PISA diwethaf yn y lle yr oeddem eisiau iddynt fod, ac mae hynny wedi bod yn rhan o'r hyn sydd wedi sbarduno fy mlaenoriaeth o godi cyrhaeddiad a safonau. Mae arnom ddyled i'n holl blant a phobl ifanc i'w galluogi i wneud y gorau y gallant. Rydych wedi tynnu sylw at y gwaith gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, yr OECD, fel pe bai hynny'n wendid; rwy'n credu bod hynny'n gryfder ac rydym yn parhau i weithio gyda'r OECD. Ac mae'r OECD hefyd wedi dweud wrthym ein bod yn gwneud y pethau iawn yn y dulliau rydym yn eu cymryd gydag addysg. Wrth gwrs, mae newid yn cymryd amser.

O ran yr adolygiad o'r rhaglen partneriaeth gwella ysgolion—ac ni allaf weithio allan yn union ble mae'r holl grwpiau rydych chi'n meddwl sy'n fy nghefnogi i—rydw i wedi cyhoeddi un grŵp heddiw, sy'n fy nghynghori'n uniongyrchol. Mae hwnnw'n grŵp cynghori'r gweinidog sy'n mynd i roi cyngor a her i mi. Mae'r grŵp cydlyniant cenedlaethol yn mynd i wirio bod y gwaith sy'n cael ei wneud, drwy'r hyn sy'n ddarn mawr o waith gyda'r rhaglen partneriaeth gwella ysgolion, yn cael ei wneud mewn ffordd synhwyrol a chydlynol, gan edrych ar y partneriaethau awdurdodau lleol hynny a sicrhau eu bod yn mynd i gyflawni'r system.

Mae'r pethau eraill rydyn ni wedi'u cyhoeddi—pethau fel y tîm gwella ysgolion cryfach yn Llywodraeth Cymru, y corff dysgu proffesiynol—yn mynd i fod yn cyflawni pethau mewn gwirionedd. Oni bai eich bod yn awgrymu y dylwn fod yn cyflawni'r holl bethau hyn fy hun, credaf fod cael pethau fel sefydliad dysgu proffesiynol yn bwysig iawn. Rydych wedi codi pryderon am ddysgu proffesiynol yn y Siambr hon eich hun; rydych chi'n gwybod bod athrawon wedi dweud bod sŵn gwyn ynghylch dysgu proffesiynol, ac mae hyn yn rhan o'i wneud yn gynnig mwy cydlynol i bawb.

O ran eich cyfeiriad at ymddygiad, fe wnaf ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth Tom, sef fy mod yn cwrdd â'r undebau ar 18 Tachwedd. Rwyf wedi gwneud y cynnig sawl tro i weithio'n agos gydag undebau llafur ar faterion ymddygiad mewn ysgolion, ac rydym hefyd yn canolbwyntio ar ymddygiad yng nghynhadledd y penaethiaid ddydd Gwener yma.

Roeddech chi'n cyfeirio at fuddsoddiad, ac mae'r symiau rydw i wedi cyfeirio atynt ar gyfer mentrau penodol sy'n ymwneud â llythrennedd a rhifedd heddiw, wrth gwrs, yn gyllid yn ystod y flwyddyn. Fe wnaf eich atgoffa, Cefin, er gwaethaf yr ergyd enfawr a ddioddefodd ein cyllideb fel Llywodraeth, lle roedd ein cyllideb werth £700 miliwn yn llai ers amser yr adolygiad gwariant diwethaf, rydym yn dal i ddiogelu'r cyllid a aeth i lywodraeth leol ar gyfer ysgolion a chynyddwyd ein cyllid hefyd sy'n mynd yn uniongyrchol i ysgolion trwy grant addysg yr awdurdod lleol.

Roeddech chi'n gofyn am arian canlyniadol. Byddwch wedi gweld bod y Llywodraeth Lafur yr wythnos diwethaf wedi darparu cyllid ychwanegol i Gymru, ac rwy'n siŵr y byddwch yn deall bod angen i ni fel Llywodraeth ystyried beth mae hynny'n ei olygu i ni. Bydd yr arian hwnnw'n cael ei flaenoriaethu gan y Cabinet yn unol â blaenoriaethau'r Llywodraeth, ac, wrth gwrs, mae addysg yn un. O ran y cynnydd TAW, byddwch wedi clywed bod y Canghellor wedi cadarnhau bod y newid mewn TAW o ran ysgolion preifat yn mynd yn ei flaen. Rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol fy mod eisoes wedi cael trafodaethau gyda'r Trysorlys ynghylch yr angen i Gymru gael ein cyfran deg o'r arian hwnnw, ac rwy'n hyderus y byddwn yn parhau â'r trafodaethau hynny a byddwn eisiau cael y fargen orau bosibl i Gymru. 

Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n credu bod cael poblogaeth ysgol fwy egnïol yn gorfforol o fudd mawr i safonau yn ein hysgolion, gan gynnwys y lefelau uwch hynny o ganolbwyntio sy'n deillio o fod yn gorfforol egnïol cyn ac yn ystod y diwrnod ysgol, yn ogystal ag yn gyffredinol. Rwy'n credu ei fod yn bwydo'n uniongyrchol i ddysgu a chyflawniad, yn ogystal â bod yn lles cyffredinol. Felly tybed, Ysgrifennydd Cabinet, beth fyddech chi'n ei ddweud am y cynnydd o ran annog teithio llesol i'r ysgol.

Dim ond yr wythnos o'r blaen, ymwelais ag Ysgol Gynradd Durand yng Nghil-y-coed yn fy etholaeth i, lle roeddent yn gweithio gyda Living Streets, ac roeddent wedi cynyddu nifer y plant sy'n cerdded i'r ysgol yn sylweddol neu'n cerdded rhan o'r ffordd i'r ysgol, beicio a defnyddio sgwteri, ac fe ganfuont fuddion gwirioneddol o ran y lefelau uwch hynny o ganolbwyntio a pharodrwydd i ddysgu. Mae gennym y filltir ddyddiol, sydd, yn fy marn i, yn llwyddiannus iawn yn y termau hynny hefyd, ac mae rhai ysgolion yn awyddus iawn i wneud gweithgarwch corfforol yn gwbl ganolog i brofiad yr ysgol. Mae ysgolion sy'n canolbwyntio ar y gymuned, rwy'n credu, yn cynnig posibiliadau diddorol iawn, a gwn eich bod wedi ymrwymo i wneud cynnydd yn y maes hwnnw, a byddai'n dda gweld hynny'n digwydd mor gyflym ac mor helaeth â phosibl.

Dim ond un peth yn olaf—

Yn gyflym iawn.

Gwisgoedd ysgol sy'n addas ar gyfer gweithgareddau egnïol, Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n credu bod rhai ysgolion yn Lloegr yn eu datblygu—tybed a yw hynny o fewn eich ystyriaeth chi hefyd.

Diolch yn fawr iawn, John. Rwy'n gwybod pa mor angerddol ydych chi am chwaraeon a gweithgaredd corfforol, ac, yn amlwg, mae'n bwysig iawn—mae'n bwysig iawn i iechyd plant, ond mae hefyd yn eu helpu nhw i ddysgu yn yr ysgol, ac mae'n gwbl hanfodol. Byddwch yn ymwybodol bod gan ein cwricwlwm newydd faes dysgu a phrofiad statudol sy'n gysylltiedig ag iechyd, fel y dylai gwaith ar wella iechyd gael ei wreiddio ar draws y cwricwlwm. Ar ben hynny, mae gennym fentrau eraill yr ydym wedi cael cefnogaeth hirdymor iddynt yng Nghymru, fel rhwydwaith Cymru o ysgolion iach, sy'n gweithio gydag ysgolion i sicrhau eu bod yn hyrwyddo iechyd corfforol a meddyliol. 

O ran teithio llesol, yn amlwg, mae hynny'n flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Rwy'n credu bod mwy y gallwn ei wneud, ac yn fy rôl flaenorol fel Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant, roeddem yn edrych ar gynnig egnïol dyddiol, a oedd ychydig yn debyg i'r filltir ddyddiol, ond ychydig yn fwy cyflawn mewn gwirionedd, gan edrych ar sut mae plant yn dod i'r ysgol, yr hyn y maent yn ei wneud pan fyddant yn chwarae yn yr ysgol, yn ystod y gwersi—felly, cael golwg crwn ar weithgaredd. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn hefyd.

Rwy'n gwybod eich bod wedi ymrwymo'n wirioneddol i'r agenda ysgolion sy'n canolbwyntio ar y gymuned, ac mae hynny'n rhywle lle rydym wedi gwneud llawer o gynnydd fel Llywodraeth. Fe wyddoch fod ein buddsoddiad mewn adeiladau ysgolion wedi bod ar y lefelau uchaf erioed yng Nghymru—nid ar gyfer adeiladau newydd yn unig, mae hefyd ar gyfer yr elfen sy'n canolbwyntio ar y gymuned o hynny. Felly, mae yna lawer o ysgolion sy'n cael cyllid i roi newidiadau penodol ar waith i adeilad yr ysgol sy'n galluogi'r cymunedau i gael mynediad i'r ysgolion hynny, ac mae hynny'n rhywbeth rwy'n hoff iawn ohono.

Rwy'n gwybod hefyd, fod gennych ddiddordeb mawr mewn polisi gwisg ysgol. Byddwch yn ymwybodol ein bod wedi adolygu ein polisi ac wedi cyhoeddi canllawiau statudol newydd ychydig dros flwyddyn yn ôl. Cyrff llywodraethu ac ysgolion sy'n gyfrifol am weithredu'r canllawiau hynny, ond rydym yn cynnal adolygiad o sut mae'r canllawiau newydd hynny'n mynd ar hyn o bryd. Rwy'n hapus iawn i edrych ar y mater yr ydych wedi'i godi ynghylch gwisgoedd ysgol sy'n addas ar gyfer gweithgareddau egnïol, er gwaethaf y ffaith ei fod, yn amlwg, yn fater i ysgolion a chyrff llywodraethu. Rwy'n meddwl bod mater llais y disgybl yn bwysig iawn o ran gwisg ysgol, a gwrando ar bobl ifanc.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Mae'n ddrwg gen i ddweud hyn, ond mae'n siomedig ac yn rhwystredig iawn. Nid oes unrhyw uchelgais go iawn. Ceir atebion plastr glynu sef tasgluoedd a grwpiau lluosog a grybwyllwyd; mwy o siarad am yr atebion, y syniadau a'r atebion i'r hyn rydyn ni'n ei wybod eisoes gan gynnwys pawb yma. Mae'n rhaid i chi gerdded i mewn i ysgol i ddarganfod beth sydd ei angen a beth sydd angen ei wneud nawr—dim mwy o siarad amdano; mae angen gweithredu go iawn ar hyn, Ysgrifennydd Cabinet.

Does dim sôn am arian yn cael ei gyfeirio at ysgolion, fel y gall penaethiaid ei roi lle maen nhw'n gwybod yw'r llefydd iawn i'w roi. Does dim arian na chynllun ar gyfer athrawon, yn enwedig y rhai sy'n dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yng Nghymru. Ac yn bwysig iawn, dim sôn am gynorthwywyr addysgu, yr ydym yn gweiddi amdanynt. Mae'n wych bod athrawon yn cael mwy o dâl, ond yr hyn maen nhw'n gweiddi amdano yw cymorth yn yr ystafell ddosbarth—rhywfaint o gymorth go iawn—gyda'r disgyblion hynny sy'n cael trafferth gyda'u ADY. Mae angen mwy o gynorthwywyr addysgu yn yr ystafell ddosbarth i ymdopi â'r cynnydd hwnnw o ran ADY, ac ni chyhoeddwyd unrhyw gefnogaeth ariannol i'r perwyl hwnnw. Mae'r diffyg cymorth hwn yn yr ystafell ddosbarth i athrawon yn effeithio ar ganlyniadau pob disgybl ym mhob maes allweddol.

Rydych wedi symud o wyddorau ar wahân i wyddorau dwbl, gan roi ein holl ddysgwyr yng Nghymru o dan anfantais ar unwaith o'u cymharu â'r rhai dros y ffin o ran pynciau STEM. Does dim sôn am ADY. Roedd dirfawr angen y diwygiadau ADY hyn—rydyn ni'n gwybod hynny. Buom yn gweithio ar hynny—

Mae'n rhaid i chi ofyn eich cwestiwn nawr.

—gyda'n gilydd. Gellir dadlau eu bod yn anffodus yn cael eu dehongli 22 o wahanol ffyrdd gan 22 awdurdod lleol. Ysgrifennydd Cabinet, mae'r heriau sydd eisoes yn wir yn yr ystafell ddosbarth yn cael eu cymhlethu gan y ffaith na fu unrhyw gamau i sicrhau bod y dysgwyr hynny sy'n syrthio o dan y radar o ran cymorth i ADY—. Beth ydych chi'n mynd i'w wneud i weithredu ar hynny? Oherwydd, heb hynny, rydyn ni'n mynd i lesgáu ar waelod tablau PISA am ddegawdau lawer i ddod.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei hymateb i'm datganiad, er ei fod yn negyddol? Byddai'n rhaid i mi anghytuno â hi nad oedd unrhyw atebion yn yr hyn a ddywedais. Rwyf wedi nodi'r hyn yr ydym yn ei ystyried yn flaenoriaethau allweddol i'r sector addysg yng Nghymru. Rydym yn gwybod ein bod wedi bod yn gofyn llawer o'n hysgolion yng Nghymru, felly rwy'n credu bod yr agwedd honno ar flaenoriaethu, rhoi gwybod i ysgolion am yr hyn yr ydym eisiau iddynt ganolbwyntio arno, yn hanfodol bwysig.

Dywedais mewn ymateb i Cefin Campbell—efallai nad oeddech yn gwrando—ein bod wedi diogelu'r cyllid a aeth i ysgolion drwy grant addysg yr awdurdod lleol, ac rwyf eisoes wedi egluro mewn ymateb i Tom pa mor bwysig yw cynorthwywyr addysgu. Rwy'n gwybod bod ganddynt swyddi anodd a heriol ac rydym yn gweithio'n galed gyda'n cynorthwywyr addysgu. Mae gennym grŵp sy'n edrych ar bethau fel eu dysgu proffesiynol, yn edrych ar y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt mewn ysgolion, ac mae mater eu cyflog wrth gwrs yn fater i lywodraeth leol.

Fe wnaethoch chi gyfeirio'n fyr at y newid i wyddoniaeth ddwbl yn TGAU. A gaf i ddweud nad yw hynny'n gwanhau'r cymhwyster? Mae'n gymhwyster newydd a fydd yr un mor ymestynnol, ac mewn gwirionedd mae'r cymdeithasau dysgedig yng Nghymru wedi cefnogi'r cymhwyster newydd.

Ni chyfeiriais yn benodol at ADY yn y datganiad oherwydd rwyf wedi gwneud nifer o gyfraniadau yn y Siambr hon am ADY ac wedi bod yn glir iawn ei fod yn flaenoriaeth i mi fel Ysgrifennydd Cabinet. Rwyf eisoes wedi cyhoeddi ein bod yn adolygu'r ddeddfwriaeth a'r cod i sicrhau ei bod yn hawdd ei deall ac y gellir ei gweithredu'n gyson ledled Cymru. Rwyf hefyd wedi bod yn dryloyw iawn ynghylch gweithredu'n anghyson ar yr hyn sy'n ddarn da o ddeddfwriaeth a bod angen i ni wneud mwy yn y maes hwnnw, ac mae gennym gynllun llawn o sut y byddwn yn bwrw ymlaen â'r gwaith hwnnw, sy'n gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod pawb yn gweithredu'r ddeddfwriaeth yn gyson i gyflawni ar gyfer plant a phobl ifanc.

Ac yn olaf, Adam Price.

Rwy'n croesawu'r cyfaddefiad dealledig yn eich datganiad o sefyllfa lle mae mwy a mwy o athrawon yn ofni am eu diogelwch corfforol ac yn wir eu hiechyd meddwl, gan wynebu llif o gamdriniaeth a thrais mewn sawl sefyllfa. Ond nid yw'r hyn rydych chi'n ei awgrymu hyd yn hyn yn ddigonol o ran brys neu ddifrifoldeb. Rydych chi'n dweud nad ydych chi wedi diystyru cynnal uwch-gynhadledd ymddygiad. Heb os, mewn sefyllfa lle mae llawer o ysgolion bellach wedi gweld streiciau oherwydd bod athrawon yn ofni am eu diogelwch, ac rydym wedi cael digwyddiadau difrifol sy'n bygwth bywyd mewn ysgolion ledled Cymru, dylech fod yn cynnal yr uwchgynhadledd honno fel blaenoriaeth frys, oherwydd nid yw pecyn cymorth astudiaeth ddofn ac ymddygiadol, yr ydym wedi bod yn aros amdano drwy'r flwyddyn, yn ddigonol.

A gaf i ofyn pa newidiadau penodol ydych chi'n mynd i'w cyflwyno nawr i wneud cymunedau ysgolion yn fwy diogel i bawb? A allaf awgrymu un penodol? Yn Lloegr, mae canllawiau'n caniatáu i athrawon chwilio disgyblion heb eu caniatâd pan fo angen, pan fo ganddynt gred resymol bod ganddynt eitemau sydd wedi'u gwahardd—arfau, cyllyll, gallai fod yn alcohol, cyffuriau ac ati. Nid oes gan athrawon y pŵer hwnnw yng Nghymru ar hyn o bryd. Nawr gallwch newid y canllawiau. Gallai hynny achub bywydau. Pam nad ydych chi'n gwneud y newid hwnnw?

Diolch yn fawr iawn, Adam. Rwy'n poeni am ymddygiad. Nid wyf eisiau i neb, boed yn blant a phobl ifanc neu athrawon, deimlo'n anniogel yn eu hamgylchedd gwaith. Mae gan bawb yr hawl i deimlo'n ddiogel lle maen nhw'n gweithio. Byddwch yn ymwybodol ei bod yn ofynnol i bob ysgol a lleoliad fod â pholisi ymddygiad sy'n hyrwyddo ymddygiad da gan ddisgyblion, ac mae gan ysgolion ddyletswydd gyfreithiol i ddarparu amgylchedd dysgu diogel. Fel y dywedais i yn gynharach, mae'n teimlo fel bod y byd wedi newid llawer, yn enwedig ers y pandemig, ac mae ysgolion bellach yn gorfod ymdrin ag ystod o broblemau cymdeithasol cymhleth iawn sydd, i rai pobl ifanc, yn dod i'r amlwg mewn ymddygiad heriol iawn. Rydyn ni'n gweld mwy a mwy o blant sy'n mynd i'r ysgol yn gamreolus yn emosiynol ac mae'n sefyllfa heriol iawn.

Ond rydw i'n cymryd camau. Nid wyf wedi diystyru cael uwchgynhadledd. Rwyf eisiau cael y drafodaeth hon gyda'r undebau llafur yr wythnos nesaf yn gyntaf, felly os ydym yn mynd i gael uwchgynhadledd, rydym yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n sicrhau ein bod yn cael y gorau posibl ohoni. Nid astudiaeth ddofn yw'r gynhadledd hon gan brifathrawon ddydd Gwener yn unig; mae gynnon ni ymhell dros 100 o benaethiaid uwchradd yn dod o bob cwr o Gymru a chanolbwynt hynny yw—. Byddwn yn canolbwyntio ar ymddygiad. Felly, byddaf yn gweithredu ac os bydd angen i ni gael uwchgynhadledd, yna fe fyddwn yn cael uwchgynhadledd, ond rwyf am gael y trafodaethau hynny yn gyntaf. 

Nawr, o ran yr hyn a ddywedoch chi am ddisgyblion yn cael eu chwilio am gyllyll ac ati, ac arfau, mae ysgolion eisoes yn gallu sgrinio disgyblion am gyllell neu arfau eraill a chwilio disgyblion yr amheuir eu bod yn cario arfau. Mae hwn yn bŵer yn hytrach na dyletswydd, a does dim gofyniad ar ysgolion sy'n dewis peidio â'i ddefnyddio; mae'n fater i ysgolion unigol. Efallai y bydd gennych ddiddordeb hefyd i wybod ein bod yn ystyried cyhoeddi canllawiau diwygiedig ar waharddiadau ym mis Ionawr, a bydd hynny'n egluro ymhellach ddarpariaethau mewn perthynas â chwilio disgyblion heb ganiatâd pan amheuir eu bod yn cario arf, a'i gwneud yn gliriach y gall meddu ar arf neu ddefnyddio arf fod yn sail dros wahardd o'r ysgol. Ac rydym hefyd yn gwella'r data yr ydym yn ei gasglu ar hyn.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. 

Eitem 6 sydd nesaf, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg, cyllideb y Deyrnas Unedig. A galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Mark Drakeford. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae cyllideb y DU a gyflwynwyd gan Ganghellor y Trysorlys yr wythnos diwethaf yn cynrychioli newid sylweddol yn y ffordd y caiff materion ariannol y DU eu rheoli. Roedd y Canghellor benywaidd cyntaf yn ein hanes yn wynebu tair her allweddol ac fe aeth hi i'r afael â'r tair her: sicrhau bod gwariant o ddydd i ddydd yn gynaliadwy; dechrau atgyweirio'r difrod a wnaed i'n gwasanaethau cyhoeddus dros 14 mlynedd o Lywodraeth Geidwadol; a diwygio'r ffordd yr ymdrinnir â gwariant cyfalaf fel y gall y wlad, yng ngeiriau'r Canghellor, fuddsoddi, buddsoddi a buddsoddi yn yr amodau sy'n creu twf a ffyniant economaidd yn y dyfodol.

Dirprwy Lywydd, wrth gwrs, doedd hi byth yn mynd i fod yn bosibl atgyweirio gwerth 14 mlynedd o ddifrod o fewn 14 wythnos gyntaf Llywodraeth Lafur y DU. Mae mwy i'w wneud ac, yn ail ran adolygiad cynhwysfawr o wariant y Canghellor, byddwn ni'n dysgu mwy am ei chynlluniau yn y gwanwyn. Ond roedd dydd Mercher diwethaf yn ddechrau da iawn—cefnu'n llwyr ar bolisïau aflwyddiannus y gorffennol, a llwybr yr un mor glir i ddyfodol gwell a thecach.

Dirprwy Lywydd, rwyf am fod yn glir na fyddaf yn delio heddiw ag unrhyw benderfyniadau gan Lywodraeth Cymru ar y defnydd o'r adnoddau hynny sydd bellach ar gael i Gymru. Bydd hynny ar gyfer ein proses o wneud cyllideb, y mae amseru'r broses wedi'i gytuno â'r Pwyllgor Cyllid, a lle mae hawliau'r Senedd i'w parchu yn hynny o beth. Bydd y broses honno'n dod i ben pan fyddaf yn cyhoeddi'r gyllideb ddrafft ar 10 Rhagfyr. 

I ddychwelyd wedyn at ffeithiau'r gyllideb yr wythnos ddiwethaf, o ganlyniad i ddatganiad y Canghellor, bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn £774 miliwn yn ychwanegol mewn refeniw ar gyfer 2024-25, i gynnwys cost cytundebau cyflog y sector cyhoeddus y cytunwyd arnynt eisoes yn y flwyddyn gyfredol. A byddwn ni'n derbyn £49 miliwn ychwanegol o gyfalaf. Ar gyfer y flwyddyn nesaf, mae cynnydd pellach o £695 miliwn mewn adnoddau a £235 miliwn mewn cyfalaf.

Dylwn i oedi yn y fan honno am eiliad, Dirprwy Lywydd, i adael i'r ffaith olaf honno suddo i mewn: £235 miliwn mewn gwariant cyfalaf ychwanegol. Mae hynny'n gynnydd o 7 y cant mewn blwyddyn mewn termau real. Mae hynny'n cymharu â 0.5 y cant y flwyddyn ar gyfartaledd dros y 14 blynedd diwethaf. Mewn 14 mlynedd o'r Llywodraethau Ceidwadol diwethaf, cronnodd y cynnydd blynyddol mewn cyfalaf a oedd ar gael i Lywodraeth Cymru i'r codiad rydym wedi'i gael nawr mewn blwyddyn.

Nawr, fydd y cyfalaf ychwanegol hwnnw ddim yn llenwi pob twll nac yn dadwneud yr holl ddifrod a achoswyd i wead ein gwasanaethau cyhoeddus, ond mae'n fyd gwahanol i'r un yr oeddem wedi dysgu ei ofni o dan y Llywodraeth ddiwethaf. Yng nghyllideb mis Mawrth eleni, darparodd Jeremy Hunt £1 filiwn o gyfalaf ychwanegol i ddiwallu holl anghenion Cymru—atgyweirio ysgolion, adeiladu ysbytai newydd, trafnidiaeth, cartrefi newydd a phob agwedd arall ar fywyd Cymru.

Dirprwy Lywydd, mae pobl yng Nghymru 235 gwaith yn well eu byd o dan Lywodraeth Lafur, a dim ond yn y flwyddyn gyntaf o fod wrth y llyw y mae hynny. Nawr, gyda'i gilydd, o ganlyniad i gyllideb y DU yr wythnos ddiwethaf, mae £1.7 biliwn ychwanegol yn ein setliad cyffredinol i'w ddefnyddio yn 2025-26. Ac ymhlith y ffigurau pennawd hynny roedd cyfres o gyhoeddiadau a oedd yn arbennig o berthnasol i Gymru. Mewn cyferbyniad llwyr â'r Llywodraeth Geidwadol ymadawol, mae fy nghydweithwyr Llafur wedi cydnabod y bygythiad i ddiogelwch y mae tomenni glo segur yn ei beri yng Nghymru ac fe fyddan nhw'n darparu £25 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf, ochr yn ochr â buddsoddiad parhaus Llywodraeth Cymru. Bydd y cyllid hwn yn helpu i gyflymu'r gwaith sydd eisoes ar y gweill i fynd i'r afael â risgiau cynyddol tirlithriadau o ganlyniad i newid hinsawdd, ac mae'n adlewyrchu'r swm llawn a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Byddwn ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU cyn cam dau yr adolygiad gwariant i sicrhau bod anghenion Cymru ar gyfer y blynyddoedd i ddod yn parhau i gael eu deall ac i helpu i wneud y tomenni hynny'n ddiogel ar gyfer y genhedlaeth bresennol a chenedlaethau'r dyfodol.

Mewn mater cysylltiedig, rwy'n gwybod faint o groeso y bydd wedi bod yng Nghymru wrth weld y Canghellor yn cywiro anghyfiawnder hirsefydlog yr oedd Gweinidogion Ceidwadol olynol wedi'i adael. Fydd cynllun pensiwn y glowyr ddim yn cael ei ysbeilio mwyach i dalu am flaenoriaethau'r Torïaid. Bydd y Llywodraeth Lafur hon yn y DU yn trosglwyddo'r gronfa fuddsoddi wrth gefn yng nghynllun pensiwn y glowyr i ymddiriedolwyr y cynllun. A, Dirprwy Lywydd, gadewch imi ddiolch i arweinyddiaeth Undeb Cenedlaethol y Glowyr de Cymru yn arbennig heddiw am ei dycnwch a'i phenderfyniad i weld cyfiawnder yn cael ei wneud. Mae wedi bod yn llawer rhy hir yn dod, ond, heddiw, gall yr arweinyddiaeth honno fod yn falch o'r hyn sydd wedi'i gyflawni i'r glowyr hynny o Gymru a'u teuluoedd, sy'n dibynnu ar y gronfa bensiwn y gwnaethon nhw gyfrannu ati i'w cynnal ar ôl ymddeol ac yn eu henaint. 

Mae'r gyllideb hefyd yn ymdrin â mater arall sy'n bwysig iawn i grŵp o weithwyr yng Nghymru. Yn ddwfn yn y twll du gwerth £22 biliwn y bu'n rhaid i'r Canghellor ei lenwi yr wythnos diwethaf roedd £80 miliwn a addawyd i weithwyr ym Mhort Talbot ond a oedd wedi'i adael yn gyfan gwbl heb ei ariannu. Mae wedi cymryd Llywodraeth Lafur i unioni hynny.

Dirprwy Lywydd, mae gan y Llywodraeth hon yng Nghymru benderfyniad clir i gefnogi'r newid i ddyfodol ynni adnewyddadwy i Gymru. Yr wythnos diwethaf, cymerodd hynny gam arall ymlaen, gyda'r ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i ariannu dau brosiect hydrogen yng Nghymru, ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac yn Aberdaugleddau. Mae'n hanfodol i'n dyfodol bod diwydiant yn lleihau'n sylweddol ei ddibyniaeth ar danwydd ffosil a nwyon tŷ gwydr. Hydrogen yw un o'r ychydig ffyrdd o ddatgarboneiddio rhai sectorau o'n heconomi, ac rydym am i Gymru chwarae rhan flaenllaw wrth greu'r dyfodol hwnnw.

Nawr, lle mae pobl sy'n gweithio yn y cwestiwn, mae'r rhai ar yr ochr hon i'r Siambr bob amser wedi credu y dylai'r rhai sydd â'r ysgwyddau ehangaf ysgwyddo'r baich mwyaf, ac y dylai gwariant gael ei gyfeirio tuag at y rhai sydd â'r anghenion mwyaf. Dyna pam rydym yn croesawu'r cynnydd yn y cyflog byw cenedlaethol a'r isafswm cyflog cenedlaethol. Yn ogystal â'r cynnydd o 6.7 y cant yn y gyfradd ar gyfer gweithwyr 21 oed a throsodd, sydd yn 5 y cant yn uwch na chwyddiant, mae'r bwlch rhyngddi a'r gyfradd ar gyfer y sawl rhwng 18 ac 20 oed wedi'i leihau. Mae hwn yn gam sylweddol ymlaen tuag at sicrhau isafswm cyflog gwaelodol ystyrlon, a fydd yn darparu codiad mawr ei angen i gynifer o weithwyr ar gyflogau isel.

Fe wnaeth Llywodraeth y DU hefyd gadarnhau ei hymrwymiad i'r clo triphlyg ar bensiwn y wladwriaeth. Bydd hyn nawr yn cael ei uwchraddio 4.1 y cant yn 2025-26, o'i gymharu â'r mynegai prisiau defnyddwyr, sef 1.7 y cant. Mae hyn yn golygu y bydd pensiwn y wladwriaeth yn cynyddu hyd at £275 yn fwy na phe bai'n cynyddu yn unol â chwyddiant, gyda mwy na 12 miliwn o bensiynwyr yn cael hyd at £470 y flwyddyn nesaf. Yn ei haraith, cyhoeddodd y Canghellor hefyd y bydd Llywodraeth y DU yn lleihau lefel yr ad-daliadau dyled y gellir eu cymryd o daliad credyd cynhwysol aelwyd bob mis o 25 y cant i 15 y cant o'i lwfans safonol. Roedd didyniadau cosbol o fudd-daliadau wedi dod yn un o bolisïau mwyaf niweidiol y Llywodraeth Geidwadol ymadawol. Bydd yr un newid hwn ar ei ben ei hun, Dirprwy Lywydd, yn golygu y bydd 1.2 miliwn o'r aelwydydd tlotaf yn cadw mwy o arian yn eu pocedi ac ar eu hennill o £420 y flwyddyn ar gyfartaledd. Pan fydd hyn oll yn cael ei gymryd gyda'i gilydd, mae effaith ddosraniadol cyllideb ddydd Mercher diwethaf yn glir i'w gweld: bydd aelwydydd ar yr incwm isaf yn elwa fwyaf ar benderfyniadau'r Canghellor, tra bydd cynnydd anochel mewn treth yn effeithio fwyaf ar yr aelwydydd hynny sydd â'r incwm uchaf un. Dyna mae Llywodraeth flaengar yn ceisio ei wneud, a dyna'n union wnaeth y Canghellor ddydd Mercher.

Dirprwy Lywydd, fe ddywedais i ar y dechrau mai dim ond dechrau proses dau gam oedd cyllideb yr wythnos diwethaf. Mae angen gwneud mwy i fynd i'r afael â thlodi plant, i roi mwy o hyblygrwydd i Lywodraeth Cymru wrth reoli ein materion ein hunain, ac i sicrhau lefel deg o fuddsoddiad mewn rheilffyrdd yng Nghymru, i sôn am ddim ond tri.

Bydd Gweinidogion yma yn gweithio gyda'n cymheiriaid yn San Steffan nawr i sicrhau enillion pellach yn y gwanwyn: yn sefyll dros Gymru, heb gyfaddawdu yn ein penderfyniad i sicrhau bod anghenion Cymru yn cael eu clywed a'u deall, ond nawr gyda'r hyder o wybod y gall hyn fod yn ddeialog rhwng partneriaid sy'n rhannu'r un gwerthoedd, a chyda llwyfan newydd, a grëwyd gan y gyllideb, y gallwn ni ei ddefnyddio i edrych ymlaen at lwyddiant yn y dyfodol.

A gaf i ddiolch i chi, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad? Nawr, hon yw cyllideb gyntaf Llywodraeth Lafur ers 15 mlynedd, ac er fy mod i wedi gobeithio bod yr amser i ffwrdd o'r Llywodraeth wedi gwneud rhywfaint o les i Lafur, yn amlwg dydy e' ddim. Er gwaethaf yr holl sbin, yr un hen Lafur ydyw: benthyca mwy, trethu mwy, cymryd mwy o arian pobl eraill. Mae'n ffaith glir—mae'n ffaith glir—bod Llafur wedi camarwain y cyhoedd ar raddfa fawr, ac wedi torri addewidion maniffesto, o'r ymosodiadau llym ar bensiynwyr i'r ffyrdd y tarwyd busnesau, a pheidiwch ag anghofio'r codiad o £40 biliwn mewn treth. Gadewch i ni oedi ar hynny am eiliad. Gwerth 40 biliwn o bunnoedd o dreth. Dydy'r datganiad ddim yn sôn o gwbl am ble roedd yr arian yn dod; mae'n sôn am sut y bydd yn cael ei wario. Bydd y cynnydd mewn yswiriant gwladol cyflogwyr ar fusnesau yma yng Nghymru yn cael effaith negyddol arnynt; bydd yn atal twf economaidd, yn costio swyddi ac yn atal cyflogau—effaith uniongyrchol ar filoedd o bobl sy'n gweithio am flynyddoedd i ddod.

Mae'n amlwg bod gan y Llywodraeth ddewisiadau o ran hynny. Dewis Keir Starmer oedd cael gwared ar daliadau tanwydd gaeaf, a dewis y Canghellor oedd codi trethi ar fusnesau a phobl sy'n gweithio, gan ddangos eu gwir liwiau. Er bod cynnydd o ran symiau canlyniadol y gyllideb i Gymru, mae'r Canghellor yn chwarae gêm beryglus trwy ddefnyddio cerdyn credyd y wlad i'r eithaf—ffidlo cyllidol i ganiatáu mwy o fenthyca. Mae tua hanner y gwariant ychwanegol wedi dod yn sgil cynnydd enfawr mewn benthyca, felly dydy hwn ddim yn arian am ddim a bydd yn rhoi baich dyledion enfawr i'n plant a'n hwyrion gyda dyledion enfawr yn y dyfodol. Ydy, mae Cymru'n cael symiau canlyniadol, ond bydd angen i lawer o hyn gael ei ddargyfeirio tuag at y sector cyhoeddus i dalu am y cynnydd mewn yswiriant gwladol. Ysgrifennydd Cabinet, cwestiwn penodol: gyda mwy na 330,000 o weithwyr yn y sector cyhoeddus, pa gyfran ydych chi'n ei gredu o'r £1.7 biliwn ychwanegol y bydd yn rhaid iddi fod ar gael i'r sector cyhoeddus i dalu'r costau yswiriant gwladol ychwanegol hyn? 

Rydym wedi clywed cymaint am dwf gan wleidyddion Llafur yma yng Nghymru ac yn San Steffan, ond sut all busnesau yng Nghymru dyfu pan fyddan nhw'n talu'r lefelau uchaf o ardrethi busnes ym Mhrydain Fawr, ac yn talu mwy o drethi ar gyflogi gweithwyr newydd hefyd? All y llywodraeth ddim creu twf—dim ond creu'r amodau ar gyfer twf y gallan nhw ei wneud. Busnes sy'n creu twf. Mae'r hyn mae'r Canghellor wedi'i wneud yn anghywir iawn.

Rwyf am droi at fater ffermydd, er bod llawer o sôn wedi bod amdano yma heddiw. Yng Nghymru, mae ffermwyr yn parhau i gael amser anodd gan wneuthurwyr polisi Llafur. [Torri ar draws.] Does dim angen i mi ddatgan buddiant: rwy'n denant. Fe wnes i wrando arnoch chi, Ysgrifennydd Cabinet, neithiwr, ar Sharp End, lle roeddech chi'n ceisio amddiffyn ergyd Llafur ar ffermydd teuluol trwy dynnu rhyddhad etifeddiaeth amaethyddol yn ôl, ond rhaid eich bod chi'n gweld—rhaid eich bod chi'n gweld—pa mor niweidiol fydd hyn i'r diwydiant. Ychydig iawn o arian parod sydd gan ffermwyr, yn groes i'r gred gyffredin, ac mae'r gallu i dalu treth etifeddiaeth enfawr, hyd yn oed dros 10 mlynedd, hyd yn oed gyda'r 20 y cant yn hytrach na 40 y cant—. Mae'r sbin, a sbin yw e' yn sicr, i awgrymu na fydd hyn yn effeithio ar y rhan fwyaf o ffermydd yn dangos cyn lleied o gysylltiad sydd gan Lafur â realiti gwledig. Dylai'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru sefyll i fyny i San Steffan a dweud, 'Mae hyn yn anghywir', er lles cenedlaethau'r dyfodol ac er lles ein diogelwch bwyd.

Yn olaf, ar bwynt cyllid HS2, yn amlwg dydy'r gyllideb hon ddim wedi dyrannu unrhyw arian ychwanegol o ganlyniad i wariant HS2. Felly, allwch chi gadarnhau a fydd y Llywodraeth yn parhau i gefnogi bod ar ein colled ai peidio, neu a wnewch chi ymuno â'r Siambr hon a galw am y biliynau o bunnoedd sy'n ddyledus i Gymru fel y gwnaeth Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Jo Stevens, yn gyson?

Ysgrifennydd Cabinet, beth yw eich asesiad chi o'r niwed i fusnesau o bob math yng Nghymru, sydd wedi'i achosi gan ddewis y Canghellor i gynyddu'r trethi arnyn nhw yn aruthrol? Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn dewis sefyll yn erbyn yr ymosodiadau niweidiol hyn ar bensiynwyr yng Nghymru, busnesau yng Nghymru a'r gymuned wledig, a beirniadu'r gyllideb cipio a chydio hon.

Wel, Dirprwy Lywydd, wrth gwrs, rwy'n anghytuno â Peter Fox ym mron pob ffordd. Mae gennym ddull gwahanol o weithredu ar y meinciau hyn i'r un a ddilynwyd yn ystod y 14 mlynedd diwethaf. Rydym yn credu bod yn rhaid i ni achub economi'r DU o'r cyflwr yr oedd wedi mynd iddo o ganlyniad i bolisïau cyni, lle rydym wedi cael twf isel mewn cyflogau, cynhyrchiant isel, twf isel, a gall economi o faint y Deyrnas Unedig ddim cael hynny fel ei huchelgais ar gyfer y dyfodol. Yn hytrach, fe welson ni brosbectws ddydd Mercher yr wythnos diwethaf sy'n gosod llwybr i roi'r wlad hon yn ôl ar y trywydd iawn o ran twf economaidd ac, o ganlyniad, bydd y buddsoddiad y bydd ei angen arnom yn ein gwasanaethau cyhoeddus ar gael i ni.

Cafodd penderfyniad y Canghellor i fenthyg mwy ac i ailddiffinio'r ffordd rydym yn meddwl am ddyled ei ddisgrifio gan y Financial Times fel un 'cymharol radical'. Y cyfan mae'r Canghellor wedi'i wneud, yn hytrach na chyfrif y rhwymedigaethau sydd gennym fel gwlad yn unig, yw ei bod yn cyfrif yr asedau a gawn pan gaiff y buddsoddiad hwnnw ei wneud. Dyma'r ffordd y deallir dyled gyhoeddus mewn llawer o wledydd cymharol eraill, ac mae'n caniatáu i'r Canghellor wneud y buddsoddiadau hynny a fydd yn gwneud cymaint o wahaniaeth yma yng Nghymru ac a fydd yn caniatáu i fusnesau allu ffynnu.

Fe glywais i bopeth a ddywedodd Peter Fox am gyfraniadau yswiriant gwladol. Hoffwn ei atgoffa mai'r cyfan y mae'r Canghellor wedi'i wneud yw dychwelyd cyfraniadau yswiriant gwladol i'r man lle roeddent am 13 o'r 14 mlynedd yr oedd ei blaid mewn grym. Dyna'r cyfan mae hi wedi'i wneud. Pe bai'n benderfyniad mor drychinebus, pam wnaeth ei blaid gynnal y sefyllfa honno am 13 mlynedd? Dydy e' ddim yn benderfyniad trychinebus i'r rhan fwyaf o fusnesau yng Nghymru, ac mae penderfyniad y Canghellor i godi lwfans cyflogaeth yn golygu, i lawer, i lawer o'r busnesau lleiaf yma yng Nghymru, na fydd unrhyw effaith o'r cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol o gwbl.

Gofynnodd Peter Fox gwestiwn penodol i mi am gyfraniadau yswiriant gwladol gan gyflogwyr y sector cyhoeddus. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud heddiw y bydd yn defnyddio diffiniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol o weithiwr gwasanaeth cyhoeddus, yr un diffiniad a ddefnyddiwyd gan y Llywodraeth ddiwethaf, a bydd yn darparu cyllid i'r gwasanaeth cyhoeddus i dalu costau cyfraniadau yswiriant gwladol ar gyfer y gweithwyr hynny.

Dau gwestiwn pellach gan arweinydd yr wrthblaid ar y gyllideb, Dirprwy Lywydd. O ran ffermydd, rydym wedi clywed llawer iawn am hyn yn barod heddiw. Gadewch i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd Siecr y Trysorlys yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos diwethaf, a data go iawn yw hwn. Does dim sbin ar hyn o gwbl. Dyma ffeithiau'r mater, oherwydd rydyn ni'n edrych yn ôl yma ar y ffigurau diweddaraf sydd ar gael. Dydyn ni ddim yn rhagweld yr hyn fydd yn digwydd yn y dyfodol; rydyn ni'n edrych ar y ffeithiau go iawn. Felly, y flwyddyn mae'r data diweddaraf ar gael ar ei chyfer yw 2021-22. O ran asedau ffermio, gwerth canolrifol yr asedau a ddatganwyd fel rhan o ddirwyn ystadau i ben oedd £486,000. Mae tri chwarter o'r holl ystadau yn hawlio am asedau o dan £1 filiwn, ac o'r herwydd, pan oedd profiant yn cael ei ystyried, ni thalodd yr ystadau hynny unrhyw dreth etifeddiaeth o gwbl. Yn wir, ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, dim ond 463 o hawliadau am ryddhad amaethyddol a gafwyd oedd yn fwy nag £1 filiwn. Dyma pam mae Paul Johnson, cyfarwyddwr y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol, wedi dod i'r casgliad y bydd y newidiadau'n effeithio ar nifer rhyfeddol o fach o rai o'r ffermydd mwyaf gwerthfawr. Dyna ffeithiau'r mater.

Rydyn ni wedi clywed yma ar draws y Siambr rai o'r sgyrsiau mwyaf brawychus y gallwch chi eu dychmygu am dreth a fydd yn dod â sefyllfa ffermydd yn ôl i'r man lle roeddent ym mlynyddoedd Llywodraeth Thatcher. Yn y dyddiau hynny, roedd yr union drefn sy'n cael ei chynnig nawr yn ei lle, a phan ddywedaf fod yn rhaid i'r ysgwyddau ehangaf ysgwyddo peth o'r baich, dydw i ddim yn credu y bydd llawer o ddinasyddion Cymru yn credu y byddai talu hanner yr hyn y byddai unrhyw ddinesydd arall yn ei dalu mewn treth etifeddiant, ar ystadau y bydd angen iddyn nhw, yn ymarferol, fod yn werth £2 filiwn cyn bod angen i chi ddechrau hynny, a lle mae gennych chi 10 mlynedd i wneud y taliad hwnnw, dydw i ddim yn credu y bydd llawer o ddinasyddion Cymru yn teimlo bod honno'n fargen annheg yn y bôn. 

Gaf i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad heddiw? Wedi 14 mlynedd o gyllidebau niweidiol o dan y Torïaid yn San Steffan, wrth gwrs mae yna rai pethau i'w croesawu yn y gyllideb hon.

Wrth gwrs, mae'r £25 miliwn tuag at y gwaith o wneud tomenni glo yn fwy diogel yn rhywbeth dwi'n gwybod rydym ni'n gytûn arno fo, Ysgrifennydd Cabinet, a ddylai fod wedi digwydd flynyddoedd lawer yn ôl, ond sydd yn gam pwysig ymlaen o ran Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dechrau cymryd cyfrifoldeb a dyletswydd dros rywbeth y dylai Llywodraethau Llafur a Cheidwadol blaenorol fod wedi ei wneud, ymhell cyn i'r Senedd hon fodoli. Mi fuaswn i'n ddiolchgar heddiw os gallech chi amlinellu os ydych chi wedi derbyn unrhyw sicrwydd y bydd gweddill yr arian sydd ei angen yn dilyn yn y blynyddoedd i ddod, fel bod y gwaith yn gallu mynd rhagddo fel rhan o raglen estynedig. Dwi'n gwybod nad oes yn rhaid imi esbonio ichi ba mor bwysig ydy hyn, o ystyried effaith newid hinsawdd ar y tomenni hyn, fel y gwelwyd ym Mhendyrus yn dilyn storm Dennis yn 2020.

Hefyd i'w groesawu wrth gwrs ydy'r arian iawndal ar gyfer y rhai wedi eu heffeithio gan y sgandal gwaed heintiedig, y sgandal Horizon a'r swyddfeydd post, ynghyd â, fel y gwnaethoch gyfeirio ato, yr anghyfiawnder ynghylch y gronfa bensiwn glowyr. Bydd y cynnydd yn y cyflog byw cenedlaethol hefyd yn hwb i nifer yma yng Nghymru.

Ond er bod yna rai pethau sy'n dangos cam i'r cyfeiriad cywir, mae'n bwysig hefyd ein bod ni, fel Senedd, yn cydnabod yr heriau sy'n parhau a hefyd yn gwneud yn glir ein siomedigaeth fod rhai pethau sylfaenol ar goll o'r gyllideb hon. Does dim gwadu bod rhai o bolisïau mwyaf creulon a niweidiol y Llywodraeth Dorïaidd flaenorol yn parhau o dan Lafur, ac felly, yn wahanol i'r hyn ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, fod llymder yn parhau, er gwaethaf y newid plaid mewn grym yn San Steffan. Nid y newid felly yr oedd gymaint o bobl yng Nghymru yn ei ddeisyfu.

Oherwydd dydy cyni ddim yn cyd-fynd â gwerthoedd sosialaidd. Rydym yn gwybod bod polisïau didostur Llywodraeth flaenorol y DU, fel y cap budd-daliadau dau blentyn, wedi cyfrannu at fwy o blant yn byw mewn tlodi yma yng Nghymru. Ac nid yn unig y mae Llafur y DU wedi parhau â'r polisi hwn, maen nhw hefyd wedi cyflwyno eu polisïau niweidiol eu hunain trwy dynnu'r lwfans tanwydd gaeaf yn ôl oddi wrth filoedd o bensiynwyr yma yng Nghymru—mesur a fydd, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol yn ei gydnabod, yn gwaethygu cyfraddau tlodi ymhlith pensiynwyr, ac, fel y rhybuddiodd Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, bydd yn arwain at farwolaethau ychwanegol yng Nghymru y gaeaf hwn. At hynny, mae prif weithredwr Anabledd Cymru wedi dweud bod cyni, mewn gwirionedd, yn gwaethygu yn y gyllideb hon, gan fod Llafur wedi ymrwymo i wneud biliynau o bunnoedd o doriadau i fudd-daliadau anabledd ac analluogrwydd, ac mae'n bwrw ymlaen â chynigion creulon y Torïaid i dynhau'r asesiad gallu i weithio. Hoffwn ofyn felly pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y gyllideb ar ein dinasyddion sydd fwyaf agored i niwed, a sut rydych chi'n bwriadu lliniaru parhad cyni.

Pryder arall, wrth gwrs, yw'r cynnydd yng nghyfradd cyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr. Amlinellwyd hyn yn eithaf clir gan fy nghyd-Aelod, Sioned Williams, yn gynharach, pan holodd y Prif Weinidog ynghylch y llythyr a dderbyniodd pob un ohonom gan sefydliadau Cyngor ar Bopeth yng Nghymru ddoe. Tybed a allech chi ymhelaethu, os gwelwch yn dda, oherwydd doedd y Prif Weinidog ddim yn gallu ymateb yn gynharach, ar ba asesiad rydych chi wedi'i wneud o'r effaith ar y trydydd sector. Fyddan nhw ddim yn gallu ariannu'r cynnydd hwn. Rydym yn gwybod pa mor hanfodol yw'r gwasanaethau maen nhw'n eu darparu i lawer yn ein cymunedau ac, yn anffodus, mae'n ymddangos mai dyma un o ganlyniadau anfwriadol y penderfyniad hwn yn y gyllideb. Felly, beth yw eich ymateb i'r pryderon a godwyd, a sut y bydd yr effaith yn cael ei lliniaru?

Wrth gwrs, mae meysydd allweddol ar goll o'r gyllideb, a hoffwn wybod heddiw a yw'r rhain yn bethau y gofynnodd Llywodraeth Cymru amdanyn nhw, ac os felly, allech chi egluro beth oedd yr ymatebion? A'r rhain yw—ac ni fydd yn syndod, rwy'n siŵr—yn gyntaf, y biliynau o bunnoedd sy'n ddyledus i Gymru o ran symiau canlyniadol HS2; yn ail, datganoli Ystad y Goron fel y gallwn ni elwa'n uniongyrchol ar ein hadnoddau naturiol ein hunain, nid penodi comisiynydd i gynrychioli Cymru, ond datganoli Ystad y Goron, fel sydd wedi digwydd yn yr Alban; yn drydydd, cytundeb ariannu teg gan San Steffan i gymryd lle fformiwla Barnett, sydd wedi hen ddyddio; a hefyd yn bedwerydd, newid pwerau benthyca cyfyngedig iawn Llywodraeth Cymru a'i gallu i gario arian drosodd o un flwyddyn i'r llall. A heb y rhain, mae'n anodd gweld sut mae'r arian ychwanegol a nodir yn y gyllideb hon yn gwneud mwy na dim ond llenwi'r bylchau yn ein cyllid cyhoeddus, gyda llawer o wasanaethau cyhoeddus yn parhau dan straen sylweddol. Mae cymaint o gwestiynau heb eu hateb o hyd, ond dydy amser ddim ar fy ochr i heddiw, felly os gallaf bwyso arnoch chi, a ydych chi'n credu y byddwn ni'n gweld unrhyw symudiad o ran HS2, Ystad y Goron, a disodli Barnett, neu a yw eich ceisiadau wedi cael eu hanwybyddu?

Diolch yn fawr i ddechrau i Heledd Fychan am beth ddywedodd hi am domenni glo ac un neu ddau o bethau eraill doedd dim cyfle gen i i ddweud amdanynt, fel Horizon, a gwaed, ac yn y blaen.

O ran y materion ehangach a gododd yr Aelod, dydw i ddim yn credu y gallwn i fod wedi'i ddweud yn gliriach yn agos at ddechrau'r datganiad nad oeddem byth yn disgwyl y byddai pob anhawster a oedd wedi cronni mewn 14 mlynedd yn mynd i gael ei ddatrys mewn dim ond 14 wythnos. Dyna faint o amser yr oedd gan Lywodraeth Lafur i greu'r gyllideb a nodwyd gan y Canghellor yr wythnos diwethaf, ac ynddi mae cyfres o gamau sy'n dangos sut mae anghenion ac amgylchiadau Cymru wedi cael eu clywed ac wedi cael sylw.

Fe ddywedais i ar ddiwedd fy nghyfraniad bod yna gyfres o faterion i'w datrys o hyd. Dyna pam mae gennym ddull adolygu gwariant cynhwysfawr dau gam. Wrth gwrs, bydd Gweinidogion Cymru yn parhau i gyflwyno'r achos dros ariannu gwasanaethau rheilffyrdd yn briodol yma yng Nghymru, ar ddiwygio fformiwla Barnett, ar yr hyblygrwydd a oedd ym maniffesto Llafur, ac rwy'n disgwyl, yn y gwanwyn, y byddwn ni'n gweld rhai o'r materion pwysig hyn yn cael eu datrys ymhellach.

A yw'n ddisgwyliad teg, hyd yn oed erbyn y gwanwyn, y bydd popeth yn cael ei ddatrys? Mae fformiwla Barnett wedi bodoli ers 1978. Dydw i ddim yn credu ei bod yn realistig disgwyl i ddiwygio cwbl sylfaenol gael ei gyflawni mewn chwe mis yn unig. Bydd angen ymdrech fawr iawn yn cynnwys pedair gwlad y Deyrnas Unedig. Mae'r Llywodraeth hon yn gwbl glir ynghylch yr angen i hynny ddigwydd ac ni fyddaf yn ei ystyried yn fethiant os na fydd hynny wedi'i gyflawni'n llwyr erbyn gwanwyn blwyddyn gyntaf Llywodraeth Lafur.

Ac a gaf i ddweud wrth yr Aelod, o ddifrif, ein bod ni wedi gweld beth mae cyni go iawn yn ei olygu yng Nghymru yn y Siambr hon? Rydym wedi gweld hynny flwyddyn ar ôl blwyddyn. A bydd £1.7 biliwn—ac ni fyddai wedi bod unrhyw siawns o gwbl o'i gael o dan y Llywodraeth flaenorol—ar gael i ni yng Nghymru y flwyddyn nesaf. Dydy hynny ddim yn golygu bod ein holl broblemau drosodd; wrth gwrs dydy e ddim. Mae'n ddechrau ar y daith honno o atgyweirio. Ond i ddisgrifio hynny fel cyni, pan ydyn ni wedi gweld sut beth yw cyni go iawn, dydw i ddim yn credu, mewn gwirionedd, ei fod yn cynrychioli maint yr hyn yr oedd y Canghellor yn gallu ei wneud i Gymru ddydd Mercher.

Mae naw Aelod arall sy'n dymuno siarad, ac rydyn ni wedi defnyddio dwy ran o dair o'n hamser, felly mae'n dibynnu ar eich cyd-Aelodau yn cadw at yr amser sydd wedi'i neilltuo iddyn nhw i sicrhau fy mod i'n galw cynifer ag y gallaf. Hannah Blythyn.

Diolch, a diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Diolch i chi am eich gwaith ar hwn.

Fel yr ydym wedi clywed heddiw, ac fel y dywedoch chi, mae'r gyllideb hon i'w chroesawu, ac mae'n bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir ar y ffordd i wella o'r oes o gyni, ond rydym yn cydnabod y realiti bod llwybr hir o'n blaenau o ran gwrthdroi'r effaith ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Fe glywais i'n glir yr hyn a ddywedoch chi ar ddechrau eich cyfraniad, Ysgrifennydd Cabinet, am y ffaith nad dyma'r amser, rwy'n credu, i fod yn galw am gyllid penodol, ac fe fydd yna restr siopa, heb os, o alwadau a gofynion o ran lle mae angen cyllid ychwanegol yng Nghymru. Ond cyfeiriwyd at ofal cymdeithasol yng nghyllideb Llywodraeth y DU, felly rwy'n credu y byddai bai arnaf i beidio â defnyddio'r cyfle hwn i gyflwyno'r achos dros ofal cymdeithasol, oherwydd rydym yn gwybod bod y GIG yn flaenoriaeth, ond oni bai ein bod ni'n cefnogi ac yn buddsoddi mewn gofal cymdeithasol hefyd, yna ni fyddwn yn cyrraedd lle rydym am fod gyda'r GIG. Felly, rwyf am gyflwyno'r achos dros hynny, ond hefyd, mewn gwirionedd, rwyf am roi ar gofnod gydnabyddiaeth o'm hawdurdod lleol fy hun, sir y Fflint, o ran eu hymdrechion i gadw gofal cymdeithasol yn fewnol, ond hefyd i fuddsoddi mewn seilwaith. Felly, a gaf i ofyn am sicrwydd, Ysgrifennydd Cabinet, heddiw, yn y trafodaethau hynny ar y gyllideb sy'n mynd ymlaen nawr fel Llywodraeth Cymru, y bydd ystyriaeth ddifrifol yn cael ei rhoi i'r rôl y mae gofal cymdeithasol ac awdurdodau lleol yn ei chwarae yn hynny? Diolch.

Dirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i Hannah Blythyn am hynny. Fe ddywedais i wrth agor na fyddwn i'n delio â'r ffordd y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r adnoddau sy'n dod ein ffordd y prynhawn yma, ond rwy'n clywed yn glir yr hyn a ddywedodd am ofal cymdeithasol. Fe glywais i'n glir yr hyn a ddywedodd Peter Fox yr wythnos cyn y toriad am yr angen i feddwl am y system iechyd a gofal cymdeithasol yn ei chyfanrwydd yn y ffordd rydym yn buddsoddi ynddi. Rwy'n edrych ymlaen at gwrdd ag arweinwyr ein hawdurdodau lleol yn ystod yr wythnos nesaf i glywed yn uniongyrchol ganddyn nhw am y pwysau y maen nhw'n eu hwynebu, heb os, a sut y gallwn ni ddechrau eu helpu ar y ffordd honno i wella hefyd.

Ysgrifennydd Cabinet, diolch am eich datganiad heddiw. Yr hyn a ddywedir wrthym yw bod y GIG wedi'i eithrio rhag codiadau treth. Fodd bynnag, fel y mae cyd-Aelodau wedi'i ddweud, nid yw gofal cymdeithasol a meddygfeydd wedi'u heithrio, ac maen nhw wedi codi pryderon difrifol y gallai codiadau treth gael effaith wirioneddol ar ddarparu'r gwasanaethau sydd ganddyn nhw wrth ofalu am y bobl fwyaf agored i niwed a sâl yn ein cymdeithas. Mae llawer o'r practisau a'r darparwyr gofal cymdeithasol hynny wedi'u cloi i mewn i gontractau gyda byrddau iechyd a chydag awdurdodau lleol, felly pa sicrwydd allwch chi ei roi iddyn nhw y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cefnogi drwy'r codiadau treth hyn i sicrhau bod poblogaeth gyffredinol Cymru yn dal i allu cael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw mewn gwirionedd?

Diolch i James Evans am y pwyntiau pwysig hynny. Maen nhw yn bwyntiau pwysig. Rwy'n rhoi sicrwydd i chi y byddan nhw'n cael eu trafod yn y Cabinet wrth i ni ddod i ddefnyddio'r adnoddau sydd ar gael i ni, ac rwyf wedi clywed yn glir iawn y pwyntiau y mae wedi'u gwneud y prynhawn yma.

Dydy trethiant ddim yn faich, ein ffi mynediad ydyw i gymdeithas wâr. Rwy'n croesawu llawer o'r mesurau yn y gyllideb, rwy'n croesawu'n arbennig y cynnydd yn yr isafswm cyflog, i lawer gormod o bobl dyna'r gyfradd fesul awr y byddan nhw'n ei chael. Rwy'n siomedig na chafodd treth enillion cyfalaf ac incwm difidend eu cyfuno â threth incwm a'u trethu yn unol â hynny. Ydy'r Gweinidog cyllid wedi trafod newid technegol yn y ffordd y caiff dyled ei chyfrifo gyda'r Canghellor? Pe bai benthyca i ariannu tai cyngor yn cael ei gydbwyso gan werth yr eiddo, yna, fel cyfalaf trafodion ariannol, ni fyddai'n cyfrif yn erbyn gofyniad benthyca'r sector cyhoeddus.

Rwy'n croesawu'r gydnabyddiaeth o'r bygythiad diogelwch y mae tomenni glo segur yn ei beri yng Nghymru a'r ddarpariaeth o £25 miliwn yn 2025-26 ochr yn ochr â buddsoddiad parhaus Llywodraeth Cymru. Hoffwn atgoffa pobl bod llawer o'r tomenni hynny wedi'u gwneud gan berchnogion pyllau glo o Gymru. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau bod hyn y tu allan i gyllid canlyniadol Barnett ac y gellir ychwanegu ato yn y blynyddoedd i ddod?

Dirprwy Lywydd, rwy'n hapus iawn i gadarnhau bod y £25 miliwn y tu allan i Barnett. Fe wnaeth Llywodraeth Cymru achos i'r Trysorlys am gyllid tair blynedd ar gyfer diogelwch tomenni glo. Fe fethais i ateb y pwynt a wnaeth Heledd Fychan ar hyn, felly fe wnaf ei ateb nawr, os caf, sef ein bod yn bwriadu, wrth gwrs, fynd ar drywydd blynyddoedd 2 a 3 yng nghyllideb y gwanwyn. Roedd y Canghellor yn glir mai cyllideb am flwyddyn oedd hon, bydd dwy flynedd arall o refeniw a thair blynedd o gyfalaf yn y cyhoeddiad y bydd hi'n ei wneud yn y gwanwyn, a byddwn yn parhau i fynd ar drywydd y £91 miliwn llawn hwnnw dros dair blynedd, y cyflwynwn i'r Trysorlys at ddibenion diogelwch tomenni glo.

Nid yw dweud bod argyfwng ariannol mewn llywodraeth leol yn or-ddweud. Gyda chynghorau yng Nghymru yn wynebu pwysau gwario o dros £0.5 biliwn eleni yn unig, y disgwylir iddyn nhw godi i bron £0.75 biliwn erbyn 2027-28, mae'n amlwg mai dim ond hyn a hyn y bydd yr arian ychwanegol a gyhoeddwyd yn y gyllideb yn gallu ei wneud i liniaru'r pwysau hyn. Allwch chi roi eglurder ynghylch goblygiadau'r cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn y sector cyhoeddus ac i'r sefydliadau hynny sy'n ei gefnogi? Allwch chi roi sicrwydd i lywodraeth leol na fydd eu hadnoddau sydd eisoes dan bwysau yn cael eu heffeithio'n andwyol ymhellach gan yr angen i weithredu polisïau'r Llywodraeth ganolog? Ac felly, allwch chi gadarnhau a fydd Trysorlys y DU yn ad-dalu costau ychwanegol y cynnydd mewn yswiriant gwladol cyflogwyr yn y sector cyhoeddus yn llawn, neu a yw'r cyllid canlyniadol o £1.9 biliwn eisoes yn ystyried hyn? Wnes i ddim eich clywed chi'n ateb hynny pan ofynnodd Peter Fox, felly os gallwch chi egluro hynny i ni, os gwelwch yn dda.

Rwy'n credu i mi geisio ei ateb pan ofynnodd Peter Fox y cwestiwn hwnnw, Dirprwy Lywydd. Rhoddaf gynnig arall arni. Mae'r Trysorlys wedi dweud heddiw y bydd cyllid ychwanegol ar gyfer gweithwyr y sector cyhoeddus i dalu costau cyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr. Bydd yn defnyddio diffiniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol o weithiwr yn y sector cyhoeddus, a bydd yn darparu cyllid llawn i ddelio â chyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr o dan yr amgylchiadau hynny, ac mae hynny uwchlaw a thu hwnt i'r £1.7 biliwn yr wyf wedi siarad amdano y prynhawn yma.

Rwy'n cytuno'n llwyr â dadansoddiad yr Ysgrifennydd Cabinet. Rhan 1 yw hon o broses gyllidebol sy'n nodi diwedd cyni, ac rwy'n credu y bydd yn cael ei chroesawu gan y rhan fwyaf o'r pleidiau yn y Siambr. Rydym wedi gweld y niwed mae Brexit a chyni wedi'i wneud i'n heconomi ac i'n cymunedau, a dylai'r Ceidwadwyr fod yn ymddiheuro am hynny. Rwy'n croesawu'n arbennig y cyllid ar gyfer adfer tomenni glo, y mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cyfeirio ato'n barod, ac fel y nodwyd ganddo, mae cynllun pensiwn y glowyr yn hollbwysig ac mae i'w groesawu gan bawb.

Yr hyn rwy'n gobeithio nawr yw y gallwn ni ddechrau trafod rhan 2 o'r broses gyllidebol hon, ac i mi, y fframwaith ariannol yw canolbwynt llwyr y ddadl a'r drafodaeth honno. Gyda'r fformiwla seiliedig ar anghenion bellach yn cael ei chyflwyno yng Ngogledd Iwerddon, mae'n amlwg bod Cymru mewn sefyllfa unigryw o anfantais yn y Deyrnas Unedig o ran dyrannu ac ailddosbarthu cyllid ledled y DU. Felly mae'n hanfodol i ddyfodol ein pobl, ein cymunedau, ein gwasanaethau cyhoeddus a'n heconomi bod gennym fformiwla seiliedig ar anghenion sy'n sicrhau bod gan Gymru yr arian sydd ei angen arni—

Gofynnwch eich cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda.

—ar gyfer y dyfodol.

Wel, diolch i Alun Davies am y ddau bwynt yna, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cytuno ag ef am y fframwaith ariannol. Mae yno ym maniffesto Llafur, nid yw'n costio dim i'r Trysorlys mewn gwirionedd, mae'n golygu ein bod ni'n gallu defnyddio'r arian sydd gennym yn well yn y ffordd fwyaf effeithlon ac effeithiol. Er, mae Llywodraeth Cymru wedi dadlau ers tro dros ddiwygio Barnett a'i disodli â fformiwla seiliedig ar anghenion; mae yno yn 'Diwygio ein Hundeb', sydd wedi goroesi nifer o Brif Weinidogion ers iddi gael ei chyhoeddi gyntaf. A byddwn ni'n parhau i gyflwyno'r achos hwnnw gyda'n cydweithwyr yn y DU, ond nid dim ond ein cydweithwyr yn y DU. Fel yr wyf wedi dweud wrth ateb cwestiynau cynharach, os yw'r system bresennol am gael ei diwygio, bydd yn rhaid iddi fod trwy gytundeb pob un o'r pedair rhan o'r Deyrnas Unedig ac ni ddylai neb feddwl y bydd hynny'n rhywbeth syml neu hawdd i'w gyflawni.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet. Nawr, edrychwch, gallwch chi longyfarch eich hunain os yw'n gwneud i chi deimlo'n well, ond y gwir amdani yw bod y gyllideb hon mor ddrwg i bobl Cymru, a'r DU mewn gwirionedd, fel ei bod wedi cael ei gwrthod eisoes gan lawer o fewn ein sefydliadau cyllid a'n hetholwyr. Nawr, mae llawer wedi cael ei ddweud heddiw am y ffaith eich bod chi'n cael yr arian hwn—dros £25 miliwn, ie, ar gyfer diogelwch tomenni glo? Rydych chi wedi cael 25 mlynedd i ddelio ag ef. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol amdano ers 25 mlynedd, felly, gellid dadlau eich bod chi'n cael £1 filiwn y flwyddyn mewn taliadau hwyr. Mae hi wedi bod yn dasg enfawr, gyda Llywodraeth Cymru yn sefydlu tasglu, gan gynnwys yr Awdurdod Glo, 14 o ardaloedd cyngor, cyn belled â Wrecsam a sir Benfro, a Cyfoeth Naturiol Cymru i archwilio ac arolygu'r tomenni. Yn sgil stormydd, mae angen monitro ychwanegol erbyn hyn, gyda thechnoleg newydd yn cynnwys dronau ac offer arbenigol arall yn cael eu defnyddio. Y gwir amdani yw y gallai mynd i'r afael â hyn gostio llawer mwy na £25 miliwn; rwy'n credu mai'r ffigwr a gafwyd o'r meinciau draw yno oedd tua £300 miliwn.

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Ydych. Rydych chi wedi siomi ein ffermwyr, rydych chi wedi bradychu ein busnesau bach, rydych chi wedi dwyn oddi ar ein pensiynwyr. Sut allwch chi, Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, ddweud wrthyf fi a fy ngrŵp yma fod hon yn gyllideb dda? Cofiwch, etifeddodd y Llywodraeth Lafur y twf oedd yn tyfu gyflymaf yn y G7—

Diolch, Janet.

—a hefyd, fe wnaethoch chi adael etifeddiaeth o ddim arian.

Wel, Dirprwy Lywydd, wn i ddim lle i ddechrau. Wrth gwrs, yn sicr wnaethon ni ddim etifeddu'r economi oedd yn tyfu gyflymaf; fe wnaethon ni etifeddu economi oedd ar ei gliniau o ganlyniad i newyn yn sgil 14 mlynedd o gyni. Gadewch i mi ymdrin yn syml â'r mater tomenni glo—

Mae'n ddrwg gennyf, Ysgrifennydd Cabinet. Rwyf eisiau clywed yr atebion i'r cwestiynau a godoch, felly, i'r holl Aelodau, stopiwch siarad ar draws y Siambr a gadewch i'r Ysgrifennydd Cabinet ymateb.

Gadewch i mi ymdrin â mater diogelwch tomenni glo, gan mai dyna'r un pwynt y clywais gwestiwn arno yn yr hyn yr oedd gan Janet Finch-Saunders i'w ddweud. Y ffigur o £600 miliwn yw'r hyn sydd ei angen dros gyfnod o 10 i 15 mlynedd. Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi buddsoddi miliynau ar filiynau o bunnau i fynd i'r afael â'r risgiau gwaethaf i gymunedau lleol. Fe wnaethon ni hynny o ganlyniad i bwyllgor a gadeiriwyd ar y cyd gennyf i, y Prif Weinidog ar y pryd, a Simon Hart, Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Does gen i ddim amheuaeth, fy hun, fod Mr Hart wedi cyflwyno sylwadau i'r Trysorlys fel y byddai cyfraniad gan Lywodraeth y DU i'w osod ochr yn ochr â'r arian y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi'i ddarparu. Fe gafodd ei wrthod gan y Trysorlys; dyna a wnaeth y Trysorlys dan arweiniad y Ceidwadwyr. Nawr, mae gan Lywodraeth Cymru £25 miliwn y flwyddyn nesaf o ganlyniad i Lywodraeth Lafur, a bydd pobl yng Nghymru yn gweld y gwahaniaeth y bydd hynny'n ei wneud.

Wel, ar ôl dros ddegawd o gyni mae'n ymddangos, o'r diwedd, fod gennym ni Lywodraeth sy'n deall bod angen gwasanaethau cyhoeddus fel congl feini i dyfu'r economi. Mae angen pobl addysgedig arnom, mae angen sgiliau arnom, mae angen pobl iach arnom ac mae angen mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus arnom. Bore 'ma, fe glywais i am nyrsys sy'n galw nawr am godiad cyflog. Mae hyn yn ymwneud â phobl yn ein cymunedau lleol a ddylai fod yn cael cyflog da, ac mae hon yn gyllideb mor gadarnhaol i mi.

Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n deall y bydd yn cymryd amser, fodd bynnag, i ailadeiladu ein gwasanaethau cyhoeddus ar ôl 14 mlynedd o gyni, a bod llawer ohonyn nhw ar ymyl y dibyn. Felly, sut ydych chi'n mynd i ddatblygu'r cynlluniau tymor byr a thymor hir, gan weithio gyda Llywodraeth y DU? Rwy'n gwybod bod gennych chi'r gyllideb ar hyn o bryd, ond mae angen i chi gael y weledigaeth yn y tymor hir hefyd, wrth symud ymlaen. Diolch.

Wel, Dirprwy Lywydd, y weledigaeth hirdymor yw un lle mae partneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn buddsoddi yn yr amodau sy'n creu twf economaidd. Yr hyn y mae'r Blaid Geidwadol, ac rwy'n clywed sylwadau o'r meinciau hynny, bob amser wedi methu deall yw bod buddsoddiad cyhoeddus yn denu buddsoddiad preifat, yn hytrach na'i atal. Er mwyn i fusnesau ffynnu, mae angen i chi gael gwasanaethau cyhoeddus a buddsoddiad cyhoeddus sy'n rhoi'r llwyfan iddyn nhw allu bod yn llwyddiannus. Dyna fydd uchelgais hirdymor y Llywodraeth hon a Llywodraeth newydd y DU, hyd yn oed, yn y tymor byr, wrth i ni orfod atgyweirio rhywfaint o'r difrod mwyaf uniongyrchol a'r heriau sy'n wynebu ein gwasanaeth iechyd, yn ein hawdurdodau lleol, yn ein prifysgolion, yn y trydydd sector—mae'r rhestr yn ddiddiwedd. Mae pedair blynedd ar ddeg o gyni wedi symud llawer gormod o sefydliadau tuag at y dibyn; nawr mae gennym gyfle, ddim i unioni popeth, ond i'w symud yn ôl ac yna i'r cyfeiriad cywir.

Hyd yn oed gyda rhai o'r camau a wnaed gan y Canghellor ar wariant cyhoeddus, sydd i'w croesawu, mae yna benderfyniadau yn cael eu gwneud yn y gyllideb a fydd yn ymgorffori anghydraddoldeb ac a fydd, yn anochel, yn cynyddu gwariant Llywodraeth Cymru. Roedd yn siomedig iawn peidio â chlywed y fenyw gyntaf i fod yn Ganghellor—mor hanesyddol—yn sôn am ofal plant unwaith yn ei haraith, o ystyried ei bwysigrwydd wrth fynd i'r afael ag anghydraddoldeb economaidd-gymdeithasol ac anghydraddoldeb rhywedd.

Fe ddywedodd Cymdeithas Genedlaethol y Meithrinfeydd Dydd wrth Bwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y Senedd fod 88 y cant o leoliadau gofal plant yng Nghymru yn disgwyl y flwyddyn nesaf naill ai i fantoli'r gyllideb neu wneud colled. Rydym wedi clywed gan y darparwyr hyn eu bod nhw eisoes mewn sefyllfa ariannol ansicr, felly bydd y cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr, medden nhw, yn peryglu hyfywedd y sector ymhellach. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ymrwymo i ariannu darpariaeth gofal plant yng Nghymru drwy symiau canlyniadol Barnett a gafodd o'r cyhoeddiad blaenorol ar gyllid ar gyfer Lloegr, ac mae wedi torri miliynau oddi ar y gyllideb ar gyfer y blynyddoedd cynnar yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Felly, a fydd angen i Lywodraeth Cymru nawr ddarparu'r cyllid angenrheidiol ar gyfer y sector hanfodol hwn i liniaru'r costau cyfraniadau yswiriant gwladol newydd ac i sicrhau bod gofal plant fforddiadwy yn cael ei ehangu yng Nghymru?

Y polisïau gofal plant a ddilynir yng Nghymru yw'r polisïau y cytunwyd arnyn nhw rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur. Maen nhw yno yn y cytundeb cydweithio, a dyna beth rydym ni wedi bod yn ei weithredu. Rwy'n credu y bu'r polisïau hynny yn llwyddiant sylweddol, gyda miloedd yn fwy o blant yn cael gofal plant, a hynny'n ofal plant priodol, yng Nghymru, o ganlyniad i'r gwaith ar y cyd yr ydym ni wedi'i wneud. Byddaf yn edrych, wrth gwrs, ar yr hyn sydd ei angen i gynnal y sector gofal plant o ran gwneud cynigion cyllidebol i'r Senedd. Ond mae'n syndod i mi glywed Aelod Plaid Cymru yn dewis ymosod ar ofal plant yng Nghymru pan fo hynny'n ffrwyth cydweithio y Llywodraeth hon a'i phlaid hi.

Ac yn olaf, Joyce Watson.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ni allwch chi ddadwneud mewn 14 wythnos y difrod a wnaed mewn 14 mlynedd. Gwasanaethau cyhoeddus, rydym ni i gyd yn cytuno, yw sylfaen ein cymunedau, ac mae hynny wedi'i adleisio yn y Siambr hon gan gais y Torïaid a Phlaid Cymru i gynyddu'r gwariant ar y gwasanaethau hynny ar ran eu hetholwyr. Felly, byddech yn disgwyl am unwaith y bydden nhw'n croesawu'r buddsoddiad hwnnw, ond nid wyf wedi clywed dim o hynny yma heddiw.

Byddem hefyd yn cytuno bod gofalwyr yn dal eu teuluoedd a'u cymunedau gyda'i gilydd. Gall gofalwyr di-dâl ennill £45 yn fwy yr wythnos heb golli hawl i'w lwfansau gofalwyr, a bydd gofalwyr cyflogedig hefyd yn cael codiad cyflog o ran yr isafswm cyflog a'r uwchraddiad cyflog byw. Mae'n rhaid bod hynny'n newyddion da, ond nid wyf wedi clywed dim o hynny.

Beth sydd hefyd yn newyddion da, Ysgrifennydd Cabinet—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda.

—yw'r buddsoddiad a'r gefnogaeth i'r prosiectau hydrogen electrolytig a fydd yn cefnogi cynhyrchu carbon isel ac yn creu swyddi newydd yn sir Benfro, ynghyd â—

Joyce, mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Felly, fy nghwestiwn i chi, Ysgrifennydd Cabinet, yw hyn: a wnewch chi groesawu'r buddsoddiad hwnnw yr wyf newydd ei grybwyll ac atgoffa'r Torïaid a Phlaid Cymru eu bod wedi gofyn am arian i'r sector cyhoeddus, bod ganddyn nhw arian i'r sector cyhoeddus, a'i bod hi'n bryd iddyn nhw ei groesawu?

Mae Joyce Watson yn hollol gywir bod llawer iawn i'w ddathlu yn y gyllideb hon, ac mae llawer iawn i'w ddathlu yn y gyllideb ar gyfer yr ardal y mae'n ei chynrychioli, nid yn unig y buddsoddiad hydrogen yn Aberdaugleddau, ond y ffaith bod arian yn y gyllideb i ddatblygu'r porthladd rhydd Celtaidd.

Diolch i Joyce Watson am yr hyn a ddywedodd am ofalwyr, Dirprwy Lywydd. Doedd gen i ddim amser yn fy natganiad i dynnu sylw, fel y gwnaeth hi'n briodol, at y cynnydd yn yr incwm y gall gofalwyr di-dâl ei ennill heb effeithio ar eu lwfansau yn y dyfodol. Ac roeddwn yn croesawu'n fawr yr hyn a ddywedodd y Canghellor yn ei datganiad yn ogystal ynghylch ceisio unioni camweddau'r gorffennol lle bu'r gofalwyr di-dâl hynny yn bryderus.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Symudwn ni ymlaen at eitem 7, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros gyfiawnder cymdeithasol ar y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Ym mis Mehefin 2022, cymeradwyodd y Senedd gyfan 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', ArWAP, sy'n gynllun beiddgar ac uchelgeisiol, sy'n arwydd o ymrwymiad i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb hil systemig a strwythurol a chymryd agwedd ragweithiol wrth-hiliol. Mae hyn yn helpu i gyflawni ymrwymiad ein rhaglen lywodraethu i adeiladu Cymru decach, fwy cynhwysol. Cyd-gynhyrchwyd 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', gyda mewnbwn uniongyrchol gan ein pobl a sefydliadau du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig ledled Cymru, a chafodd ei ddatblygu yng nghyd-destun yr anghydraddoldebau hiliol dwfn a amlygwyd gan lofruddiaeth hiliol George Floyd a'r mudiad Black Lives Matter.

Roedd hefyd yn ymateb i'r nifer anghymesur o farwolaethau pobl o leiafrifoedd ethnig yn ystod y pandemig. Mae anghydraddoldeb a hiliaeth yn parhau i gael eu teimlo i'r byw gan bobl a chymunedau lleiafrifol ethnig yng Nghymru. Bu'r anhrefn treisgar diweddar yn Lloegr a hiliaeth a'r Islamoffobia a ddaeth gyda ac yn sgil hyn yng Nghymru ac ar draws y DU yn destun pryder mawr. Mae gwrthdaro yn y dwyrain canol hefyd wedi arwain at gynnydd mewn Islamoffobia a gwrthsemitiaeth. Mae pobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn gofyn am sicrwydd ein bod yn parhau i fod yn ymrwymedig i Gymru wrth-hiliol. Mae'r cynllun ar ei newydd wedd yn rhan bwysig o ddarparu'r sicrwydd hwn.

Ers sefydlu'r Senedd, mae Llywodraethau olynol wedi ceisio prif ffrydio cydraddoldeb, ac mae'r cynllun hwn yn ceisio rhoi gwrth-hiliaeth wrth galon llunio polisïau, arweinyddiaeth a diwylliant ar draws Llywodraeth Cymru a'r sector cyhoeddus ehangach. Mae hyn yn hynod heriol ac mae'n gofyn am ein hymrwymiad hirdymor i newid systemig a diwylliannol. A phan fyddwn yn cael gwared ar rwystrau ac yn mynd i'r afael ag anghydraddoldeb a gwahaniaethu, mae gwasanaethau cyhoeddus yn dod yn fwy effeithlon, mae cydlyniant cymdeithasol yn gwella ac rydym ni'n creu ac yn cefnogi cymunedau ffyniannus ar gyfer cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol.

Roedd adroddiad blynyddol cyntaf ArWAP ar gyfer 2022-23, a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr 2023, yn manylu ar y cynnydd a wnaed ar draws y llywodraeth. Mae'r cyflawniadau'n cynnwys, er enghraifft, mwy na 25,000 o ymarferwyr addysg sydd wedi elwa ar adnoddau a dysgu proffesiynol drwy brosiect dysgu proffesiynol amrywiol a gwrth-hiliol Llywodraeth Cymru. Mae hyn yn golygu bod athrawon a gweithwyr proffesiynol mewn sefyllfa lawer gwell i ddeall ac ymgorffori gwrth-hiliaeth. Bydd gwelliannau ym mhrofiadau menywod o leiafrifoedd ethnig yn manteisio ar wasanaethau iechyd mamolaeth a newydd-anedig drwy fuddsoddiad mewn prosiect cenedlaethol i ddigideiddio gwasanaethau mamolaeth. Ym maes tai, mae prosiect Ewch i Mewn i Dai yn annog amrywiaeth mewn gweithleoedd cymdeithasau tai drwy gynnig lleoliadau gwaith i bobl o leiafrifoedd ethnig a fu'n ddi-waith ers peth amser. O ran diwylliant, bu gwaith sylweddol i adlewyrchu gwrth-hiliaeth, gan gynnwys yr arddangosfa a arweinir gan y gymuned, Ailfframio Picton sy'n mynd i'r afael ag anghyfiawnderau hanesyddol.

Mewn atgof pwerus o'r rôl y mae'r cynllun yn ei chwarae wrth ddod â phobl yn agosach at y Gymraeg, rwy'n falch o rannu gwaith ysbrydoledig y Coleg Cymraeg Cenedlaethol. 

Ym mis Mawrth 2023, fel rhan o'u prosiect Perthyn, fe gynhalion nhw'r digwyddiad panel cyntaf o'i fath yma yn y Senedd, lle rhannodd siaradwyr Cymraeg o leiafrifoedd ethnig o wahanol sectorau eu profiadau unigryw. Roedd hwn yn gyfle i ni i gyd gael cipolwg ar yr hyn y mae'n ei olygu i fod o gymuned leiafrifol ethnig a bod yn siaradwr Cymraeg. Gan adeiladu ar y gwaith pwysig hwn, mae'r coleg wedi dechrau'r prosiect Sbarduno ers hynny, sef rhaglen fentora newydd sydd wedi'i chynllunio i gefnogi myfyrwyr o leiafrifoedd ethnig sy'n siarad Cymraeg.

Rwy'n annog pob Aelod i wylio fideo prosiect Sbarduno fel enghraifft cadarnhaol o sut mae gwaith wrth-hiliol yn ymgysylltu â nodau 'Cymraeg 2050'.

Mae newid systemig a diwylliannol yn cymryd amser, ac mae'r cynllun yn gwbl briodol yn uchelgeisiol. Mae ffordd bell iawn i fynd o hyd i gyflawni Cymru wrth-hiliol, ond mae'r cynllun ar ei newydd wedd yn adeiladu ar y cyflawniadau hyd yn hyn a'r sylfeini strwythurol sylweddol a osodwyd. Ar y cyd â'r gwersi a ddysgwyd, mae'r cynllun yn canolbwyntio ar gyflawni a gwella'r canlyniadau yn sylweddol i bobl o leiafrifoedd ethnig yng Nghymru.

Mae'n canolbwyntio ar gyflawni effaith fesuradwy a newid ystyrlon. Mae'n rhaid i ni ddeall a yw'r cynllun yn sbarduno'r newid rydym yn ymdrechu amdano, ac elfen allweddol o allu mesur effaith a chanlyniadau yw gwella ansawdd data, meithrin gallu ymchwil ac ymgysylltu â phobl sydd â phrofiad uniongyrchol. Mae'r uned tystiolaeth gwahaniaethu ar sail hil wedi datblygu fframwaith sy'n nodi sut i fesur a gwerthuso effaith cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol. Bydd hyn yn cael ei gyhoeddi cyn y toriad.

Mae 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' ar ei newydd wedd yn ystyried argymhellion adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol 'Gweithredu, nid geiriau: creu Cymru wrth-hiliol erbyn 2030', a oedd yn rhoi cipolwg gwerthfawr ar gynnydd y cynllun a gyhoeddwyd yn 2022, a diolchaf i'r pwyllgor am eu hymwneud a'u tystiolaeth.

Mae'r cynllun ar ei newydd wedd wedi'i gyd-gynhyrchu gyda'r grŵp atebolrwydd allanol a oedd hefyd yn gyfrifol am oruchwylio gweithrediad y cynllun gwreiddiol. Mae'r grŵp atebolrwydd allanol yn cael ei gadeirio ar y cyd gan yr Ysgrifennydd Parhaol a'r Athro Emmanuel Ogbonna. Mae'n gosod profiad ac arbenigedd byw wrth wraidd atebolrwydd mewn ffordd ddigynsail, a bydd y grŵp yn parhau i ddarparu cefnogaeth ac arweiniad ac yn ein dwyn i gyfrif o ran cyflawniad.

Mae'r cynllun ar ein newydd wedd hefyd yn dwyn ynghyd ein hymrwymiadau o'n cynllun yn 2019 i fod yn genedl noddfa, camau gweithredu yn y cynllun gwreiddiol ac addewid ein fforwm ffoaduriaid byd-eang o 2023 yn bennod newydd 'Cymru—cenedl noddfa'. Mae cyhoeddi'r cynllun heddiw yn fy ngalluogi i egluro ymrwymiad parhaus a diwyro Llywodraeth Cymru i Gymru fel cenedl noddfa.

Mae'r cynllun ar ei newydd wedd yn cynnwys chwe thema drawsbynciol yr oedd y grŵp atebolrwydd allanol yn teimlo eu bod yn hanfodol er mwyn cyflawni'n llwyddiannus: arweinyddiaeth; croestoriadedd; data ac ymchwil; cydraddoldeb i Sipsiwn, Roma a Theithwyr; gweithredu cadarnhaol; a phrosesau cwynion. Mae'r cynllun yn mynd i'r afael â sut mae gwahanol fathau o wahaniaethu yn gorgyffwrdd ac yn dylanwadu ar ei gilydd, gan effeithio ar unigolion mewn gwahanol ffyrdd.

O ystyried pwysigrwydd arweinyddiaeth wrth sbarduno newid diwylliannol, tra bod penodau eraill wedi'u hadnewyddu, mae'r bennod arweinyddiaeth wedi'i chryfhau'n sylweddol. Mae hyn yn adlewyrchu'r rôl arweiniol sydd gan Lywodraeth Cymru a phwysigrwydd gwella amrywiaeth o fewn ein sefydliad, mewn penodiadau cyhoeddus ac ar draws y sector cyhoeddus ehangach.

Rydym ni wrthi'n penodi pedwar o gynullwyr rhanbarthol ar gyfer y Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol diwygiedig a fydd yn ymgysylltu'n uniongyrchol â'n pobl o leiafrifoedd ethnig i greu mannau diogel a chydweithredol i brofi polisïau gwrth-hiliol ar lawr gwlad. Bydd y fforymau hyn yn caniatáu rhannu profiadau uniongyrchol, yn cynnig cyfleoedd i ddarparu a chyfeirio cefnogaeth, dathlu digwyddiadau diwylliannol, a hyrwyddo cydlyniant cymunedol.

Yn bwysig, mae'r cynllun ar ei newydd wedd yn ailddatgan ein hymrwymiad i wrth-hiliaeth. Mae'n rhoi pwyslais ar ganlyniadau sydd o fudd i bawb. Mae Cymru decach yn fwy cydnerth, ac mae newid cadarnhaol mewn un sector yn arwain at welliannau ar draws eraill, o dai i addysg i ddiogelwch y cyhoedd. Yn y tymor hir, mae hyn yn golygu Cymru sy'n fwy cydnerth yn economaidd, gan leihau costau sy'n gysylltiedig ag anghydraddoldebau, diffyg amrywiaeth y gweithlu, ac eithrio cymdeithasol.

Rwy'n edrych ymlaen at gydweithio â phawb yng Nghymru i roi gwrth-hiliaeth wrth wraidd popeth a wnawn, i greu Cymru wirioneddol wrth-hiliol, Cymru lle gallwn ni i gyd fod yn falch o fod yn perthyn iddi, a lle gall bob un ohonom ni ffynnu.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad ac am eich amser ddoe i drafod y cynllun hwn ymhellach. Fel pawb arall yma, credaf ei bod hi'n hynod bwysig ein bod yn mynd i'r afael â hiliaeth yn ein cymdeithas, ac rwy'n llwyr gefnogi'ch bwriad o greu cynllun sy'n mynd i'r afael â'r mater hwn yn systematig.

Fodd bynnag, rwy'n rhwystredig iawn gyda'r ffaith bod unrhyw gynnydd yr ymddengys a wnaed o ran hyn yn cael ei danseilio gan weithredoedd ychydig o bobl. Wrth gwrs, rwy'n cyfeirio at weithredoedd echrydus yr Aelod Seneddol Llafur, Dawn Butler wrth rannu trydariad yn disgrifio Kemi Badenoch fel 

aelod o ddosbarth cydweithredwyr du goruchafiaeth y gwynion

a'i bod yn cynrychioli goruchafiaeth y gwynion wynebddu, gan awgrymu'n rhyfedd bod 

buddugoliaeth i Badenoch yn fuddugoliaeth ddigynsail i hiliaeth a fyddai ar un adeg wedi bod y tu hwnt i amgyffred. 

Rwy'n sylweddoli y gallech weld hyn fel mater i Lywodraeth y DU, ond fe hoffwn i dynnu sylw at y ffaith ein bod ni i gyd yn rhan o'r Deyrnas Unedig, ac mae hyn yn effeithio ar bob cornel. Rydych chi'n siarad yn eich cynllun am ddysgu ac arweinyddiaeth, ond mae'n ymddangos bod diffyg hyn yn y Blaid Lafur yn ei chyfanrwydd. Ni ddylem ni fyth anghofio sylwadau yr Aelod Seneddol Rupa Huq, a oedd yn gorfod ymddiheuro i'r Canghellor ar y pryd, Kwasi Kwarteng, am ei ddisgrifio fel du arwynebol, a'r Aelod Seneddol Llafur Zarah Sultana, sydd wedi datgan yn gyhoeddus fod Kemi Badenoch 

yn un o'r ffigyrau mwyaf cas a chynhennus yng ngwleidyddiaeth Prydain 

a bod ei hethol yn nodi symud i'r dde eithaf. Mewn gwirionedd, Ysgrifennydd Cabinet, dylai Llywodraeth Cymru, yn rhan o'ch cynllun gwrth-hiliaeth, fod yn dangos arweiniad ar hyn ac yn condemnio yn gyhoeddus unrhyw weithredoedd o hiliaeth, ac, yn yr achos hwn, defnyddio unrhyw ddylanwad sydd gennych chi i roi pwysau ar Syr Keir Starmer i roi terfyn ar y casineb hiliol sy'n bodoli ymhlith rhai gwleidyddion y Blaid Lafur. Fe ddylech chi fod yn lleisio'ch pryderon yn gyhoeddus nad yw Dawn Butler wedi ei gwahardd o'r Blaid Lafur, oherwydd, Ysgrifennydd Cabinet—ac nid wyf yn datgan hyn fel pwynt gwleidyddol—y gwir yw os nad yw'r Blaid Lafur yn mynd i weithredu yn erbyn hiliaeth yn ei rhengoedd, yna rydych chi'n colli hygrededd ac mae pobl yn mynd i weld eich cynllun fel rhywbeth nad yw'n werth y papur y mae wedi'i argraffu arno.

Nid wyf yn eich beio chi mewn unrhyw ffordd, ac rwy'n siŵr y cawsoch eich synnu cymaint ag unrhyw un arall yma. Ond rwy'n gobeithio y gwelwch chi fy mhwynt: mae'n rhaid i chi weld sut mae'r diffyg gweithredu sylweddol yn erbyn pobl yn y Blaid Lafur, fel Dawn Butler ac eraill, am sylwadau maen nhw'n dewis eu rhannu, yn eich tanseilio chi a'r gwaith rydych chi'n ceisio'i wneud yma, oherwydd mae'n dweud wrth leiafrifoedd ethnig a phobl o liw os oes gennych chi lais neu farn sy'n wahanol i'r hyn mae pobl yn credu y dylech chi gydymffurfio â nhw, yna nid yn unig rydych chi'n hiliol ond yn bradychu hil. Ni ddylid goddef hyn, Ysgrifennydd Cabinet, o gwbl. Felly, a wnewch chi achub ar y cyfle hwn i gydnabod canlyniadau negyddol gweithredoedd Dawn Butler i'n hawydd i ddod â hiliaeth i ben, a galw'n gyhoeddus arni i gael ei hamddifadu o chwip y Blaid Lafur oherwydd ei sylwadau?

Wedi dweud hynny, fe hoffwn i godi ychydig o bethau o'r cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth. Yn gyntaf, mae gennych chi ddyheadau o darged recriwtio o 20 y cant o'r holl ymgeiswyr llwyddiannus a recriwtir yn allanol i fod o gefndir ethnig lleiafrifol, er mwyn adlewyrchu'r 6 y cant o'r boblogaeth yng Nghymru sy'n dod o gefndir ethnig lleiafrifol. Y broblem gyda hyn, fel rwy'n gweld, yw fod hyn yn creu tuedd yn y system recriwtio, ac, er fy mod i'n gweld yr hyn rydych chi'n ceisio'i gyflawni, nid wyf yn credu ei fod mewn gwirionedd yn atal hiliaeth. Os rhywbeth, rwy'n credu y gall gyfrannu ato mewn gwirionedd, oherwydd gall yn hawdd greu ymdeimlad bod cymunedau lleiafrifoedd ethnig wedi cael swyddi er mwyn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru yn hytrach nag oherwydd eu gallu i wneud y swydd, ac mae hyn ymhellach yn creu argraff gyhoeddus nad oes angen i leiafrifoedd ethnig weithio mor galed ag eraill i gael swyddi yn y sector cyhoeddus. Rydych chi wedi siarad am wella cydlyniant cymdeithasol, ond rwy'n credu bod y targed hwn o 20 y cant yn ei leihau.

Rwy'n credu, Ysgrifennydd Cabinet, y byddai'n well gweithredu system lle mae ceisiadau am swyddi yn gwbl anhysbys tan y camau olaf, ac y gallai paneli recriwtio fod yn rhai ethnig amrywiol i sicrhau didueddrwydd o ran hil neu ethnigrwydd. Byddai hyn yn sicrhau bod yr ymgeiswyr gorau yn cael eu dewis ar gyfer swyddi a bod proses recriwtio deg. Byddai hefyd yn golygu bod unrhyw un a gyflogir o gefndir lleiafrifol ethnig yn cael ei weld, heb amheuaeth, i fod y person gorau ar gyfer y swydd honno. Ar ben hynny, mae'n rhaid i ni dderbyn bod tuedd gynhenid tuag at y mathau o swyddi y bydd gwahanol grwpiau ethnig a phobl o wahanol rywedd yn chwilio amdanyn nhw, ac felly, os ydych chi'n mynd i geisio gwella amrywiaeth ethnig yn y sector cyhoeddus, credaf y byddai angen i chi ystyried hyn yn ei gyfanrwydd ac edrych yn ofalus ar y gwahanol fathau o feysydd cyflogaeth y mae grwpiau'n tueddu i osio tuag atyn nhw, ac i beidio â chael targedau ar gyfer pob adran. Ydych chi'n derbyn, Ysgrifennydd Cabinet, y gall y targed hwn o 20 y cant yn ei hun annog hiliaeth, ac a wnewch chi geisio ei ddiwygio yn unol â hynny?

Yn olaf, Ysgrifennydd Cabinet, fe hoffwn i godi pwynt am hiliaeth a senoffobia tuag at bobl wyn. Rydych chi wedi dweud bod cymunedau lleiafrifoedd ethnig yng Nghymru yn dal i deimlo anghydraddoldeb a hiliaeth i'r byw, ac rwy'n credu bod hyn yn wir am bob cymuned. Does ond rhaid i ni weld yr ystadegau ynglŷn â bechgyn gwyn dosbarth gweithiol. Yn anffodus, hefyd—ac mae hyn yn rhywbeth sy'n cael ei fynegi i mi yn eithaf rheolaidd, a gwelwn ei fod yn cael ei gynnwys yn eithaf rheolaidd ar y cyfryngau—mewn rhai ardaloedd ar draws Cymru, mae casineb sylfaenol tuag at bobl o Loegr, sy'n cael eu hystyried yn estroniaid ac yn bobl o'r tu allan, a'i bod hi'n annerbyniol yn ddiwylliannol eu heithrio neu i wneud sylwadau hiliol amdanyn nhw. Nid ydych yn sôn am hyn yn eich cynllun gweithredu, sydd, yn fy marn i, yn dangos eich bod wedi anwybyddu hyn yn llwyr fel rhywbeth sy'n bodoli. Hyd nes y rhoddir sylw i hyn, ni fyddwch yn cyflawni'r camau breision wrth wneud Cymru y genedl wrth-hiliol yr hoffem ni i gyd ei gweld. Gyda hyn mewn golwg, pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i gydnabod bod hiliaeth ac anghydraddoldeb yn bodoli tuag at bobl wyn Cymru a Lloegr, a derbyn bod angen rhoi mesurau ar waith i helpu atal hyn hefyd? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Joel James. Roeddwn yn obeithiol, pan ddechreuoch chi gyda'ch sylwadau a'ch cwestiynau, eich bod mewn gwirionedd yn ceisio cydnabod pwysigrwydd y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' yma—y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' ar ei newydd wedd—sydd wedi'i gyd-gynhyrchu gan bobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yng Nghymru, yn eich etholaeth, yn eich rhanbarth, a chydag ymrwymiad nid yn unig gan bob rhan o'r Llywodraeth hon, yn y sector cyhoeddus, gan lywodraeth leol, y trydydd sector, a'r holl sefydliadau cydraddoldeb sydd wedi ymgysylltu. Felly, rwy'n cael trafferth gweld neu glywed unrhyw beth cadarnhaol o'r pwyntiau a wnaethoch chi.

Fe hoffwn i ddweud ei bod hi'n bwysig iawn heddiw fod Prif Weinidog Cymru wedi llongyfarch Kemi Badenoch ar gael ei hethol gan y Blaid Geidwadol i fod yn arweinydd arnyn nhw.

Soniais yn fy natganiad agoriadol fy mod i'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol am y gwaith a wnaethant ar 'Gweithredu, nid geiriau: creu Cymru wrth-hiliol erbyn 2030'. Nawr, mae hwnnw'n bwyllgor trawsbleidiol, yr wyf yn deall eich bod yn aelod ohono, ac, o ran eich sylw, y sylw a wnewch chi am ein targedau yn Llywodraeth Cymru i gael gwasanaeth cyhoeddus mwy amrywiol gan Lywodraeth Cymru, nodaf mai argymhelliad 1 oedd:

'Dylai Llywodraeth Cymru barhau i gyflawni rôl arweiniol ganolog drwy flaenoriaethu camau gweithredu sy’n dangos ei hymrwymiad i Gymru wrth-hiliol.'

Wel, yn amlwg dydych chi ddim yn cytuno â hynny, o'r geiriau rydych chi wedi'u llefaru heddiw, oherwydd mae'n mynd ymlaen i ddweud,

'dwysáu ei hymdrechion i wneud ei gweithlu’n fwy amrywiol erbyn blwyddyn ariannol 2025-26 a rhannu arferion gorau mewn perthynas â pholisïau gwrth-hiliol ar gyfer recriwtio, mentora a chadw gyda sefydliadau eraill;

'gwella ei pherfformiad o ran lleihau'r bwlch cyflog ethnigrwydd.'

Rwyf wir yn croesawu'r argymhelliad hwnnw, ond hoffwn dynnu eich sylw—. Ac rwy'n gobeithio eich bod wedi darllen y cynllun ar ei newydd wedd mewn gwirionedd, gan ei fod yn disgrifio'n fanwl sut rydym ni am fynd ati i sicrhau ein bod yn cyflawni'r union argymhelliad hwnnw a ddaeth gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol trawsbleidiol. A dim ond i ddweud, ydy, yn y cynllun hwnnw, yn y cynllun ar eu newydd wedd, mae arweinyddiaeth gan Lywodraeth Cymru fel cyflogwr yn gwbl hanfodol. Mae gennym ni weithred, targed recriwtio:

'Bydd 20% o’r holl ymgeiswyr llwyddiannus a recriwtir yn allanol yn dod o gefndir ethnig leiafrifol er mwyn adlewyrchu'r 6% o'r boblogaeth yng Nghymru sy'n ethnig leiafrifol. O ganlyniad, bydd o leiaf 6% o'r holl staff ar bob lefel yn Llywodraeth Cymru o leiafrif ethnig.'

Nawr, mae hynny'n uchelgais y byddwn ni'n ei harddel—ac, yn wir, mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru gyfan a'r Cabinet wedi'i gefnogi—gweithio gyda'r Ysgrifennydd Parhaol sy'n gyfrifol am bolisïau recriwtio, i'w gyflawni, oherwydd rydym ni'n gwybod, fel rydw i wedi dweud, y bydd gweithlu mwy amrywiol, yn enwedig o ran ein gwasanaethau cyhoeddus, yn darparu'r polisïau a'r cydnerthedd sydd ei angen arnom ni i wasanaethu ein cymunedau yn y ffordd fwyaf priodol.

Hefyd, ac mae hyn yn rhywbeth, wrth gwrs, yr ydw i wedi bod yn cwrdd â grwpiau o bobl yn ei gylch, TUC Cymru yn fwyaf diweddar; rwy'n cyfarfod â nhw am ein canllawiau amrywiaeth a chynhwysiant yr ydym ni'n eu datblygu ar gyfer pleidiau gwleidyddol. Rwy'n gwneud datganiad ar hynny yr wythnos nesaf, ac rwy'n gobeithio y bydd cefnogaeth gan bob rhan o'r Siambr ynghylch yr hyn rydym ni'n ei ddweud am arweiniad. Ond y pwynt hwn sy'n cael ei gyfleu yw nad yw'n ymwneud yn unig â methu cael swyddi, peidio â theimlo ei bod yn werth gallu cael swyddi, ond hefyd rhwystrau i bobl ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. A dyna pam mae'n rhaid i chi gael y targed recriwtio yna, er mwyn sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod nhw wedi cael cyfle, ein bod ni eisiau sicrhau bod ganddyn nhw gyfle i gael y swyddi hynny. Ond mae hefyd yn ymwneud â chael dyrchafiadau. Mae hynny'n bwynt gweithredu arall:

'Bydd aelodau ethnig leiafrifol o’r staff yn llwyddo i gael eu dyrchafu ar lefel sy’n cyfateb i’w cyfran poblogaeth sefydliadol.'

Mae gennym ni strategaeth bwysig iawn sy'n ymwneud ag adlewyrchu Cymru wrth lywodraethu Cymru. Onid yw hynny'n bwysig, ein bod ni'n adlewyrchu Cymru wrth lywodraethu Cymru? Mae'n rhaid i ni i gyd ystyried hynny fel pleidiau gwleidyddol o ran yr etholiadau sydd i ddod.

Ond fe hoffwn i ddweud yn olaf bod y strategaeth honno'n canolbwyntio'n benodol ar benodiadau cyhoeddus, gwella penodiadau cyhoeddus, ac rwy'n falch o ddweud bod hynny'n cael effaith. Mae'n ymwneud â chysgodi; mae'n ymwneud ag anogaeth; mae'n ymwneud â thargedu. Ond, mewn gwirionedd, mae'r gynrychiolaeth bresennol o bobl o leiafrifoedd ethnig ar fyrddau wedi cynyddu o 5 y cant i 14.9 y cant mewn dwy flynedd o ganlyniad i'r dull hwnnw sydd wedi'i dargedu. 

Diolch am y datganiad. 

Mae'n rhaid i'r terfysgoedd treisgar, hiliol a welsom ni yr haf hwn mewn trefi a dinasoedd yn Lloegr a Gogledd Iwerddon fod yn atgof sobreiddiol i ni yng Nghymru bod cymaint o waith i'w wneud i ddileu'r safbwyntiau o gasineb a gwahaniaethu sy'n bygwth diogelwch a llesiant ein dinasyddion du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig a gwenwyno ein cymdeithas. Er na welsom ni yr un terfysgoedd yma, yn anffodus nid yw Cymru rywsut yn rhydd rhag hiliaeth y grwpiau a fu'n gyfrifol am y trais, ac rydym ni wedi gweld troseddau casineb â chymhelliant hiliol yng Nghymru yn cynyddu'n sylweddol yn ardaloedd plismona de Cymru a Gwent yn enwedig, gydag achosion o hiliaeth ac Islamoffobia a gwrthsemitiaeth ym mhob rhan o Gymru yn y penawdau yn rhy aml o lawer. Mae dyfalbarhad y safbwyntiau atgas hyn yn rhannol yn ganlyniad degawdau o ganiatáu i hiliaeth a chasineb ddatblygu'n agored ar-lein gan rai gwleidyddion, ac o fewn ein sefydliadau. Mae'r dyfyniad enwog gan yr actifydd gwleidyddol Affricanaidd-Americanaidd, yr athro a'r awdur, Angela Davis, bob amser yn werth ei ailadrodd:

'Mewn cymdeithas hiliol, nid yw'n ddigon i fod yn anhiliol, mae'n rhaid i ni fod yn wrth-hiliol'.

Mae'n golygu bod yn rhaid i ni achub ar bob cyfle i ddatgymalu a gwrthwynebu'r strwythurau sy'n caniatáu i hiliaeth ymwreiddio, aros, a niweidio. Gall Cymru ddilyn llwybr gwahanol ac y dylai wneud hynny, felly rwy'n falch o weld, yn cael ei adlewyrchu yn y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' ar ei newydd wedd, yr alwad a wnaeth Plaid Cymru ar i Lywodraeth Cymru ei adolygu a'i gryfhau yn erbyn bygythiad yr asgell dde eithafol. Yr hyn na welaf, o ystyried y cyd-destun gwleidyddol newydd yn dilyn etholiad cyffredinol y DU, yw'r camau y dylid eu cymryd i fynd i'r afael ag effeithiau hiliaeth systemig o fewn system cyfiawnder troseddol Cymru, sydd mor amlwg wedi'i amlygu gan Dr Robert Jones o adroddiad diweddaraf Canolfan Llywodraethiant Cymru o ran carchardai a dedfrydu yng Nghymru. Mae'r dystiolaeth a ganfuwyd yng nghanfyddiadau Dr Jones yn ein hatgoffa o'r angen dybryd am weithredu ystyrlon a radical os yw Lywodraeth Cymru eisiau cyflawni mewn difrif y nodau a nodir yn y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Y rhai sy'n perthyn i grŵp ethnig du yng Nghymru yw'r grŵp ethnig sydd wedi'i orgynrychioli fwyaf yn y carchar. Roedd 54 o bobl ddu o Gymru yn y carchar am bob 10,000 o'r boblogaeth yn 2023. Mae'r gyfradd hon yn cymharu â dim ond 15 o bobl wyn fesul 10,000 o'r boblogaeth. Roedd hyd cyfartalog y ddedfryd o garchar yng Nghymru, rhwng 2010 a 2023, yn uwch i ddiffynyddion du na diffynyddion o grŵp ethnig gwyn. Ac nid yw hyn yn newyddion, oherwydd mae ymchwil flaenorol gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru ers 2019 wedi tanlinellu mynychder a graddfa'r anghymesuredd hiliol o fewn system cyfiawnder troseddol Cymru dro ar ôl tro. Yr hyn y mae'r adroddiad newydd yn ei ddangos yw nad oes unrhyw beth yn newid, felly pa gamau penodol yn y cynllun ar ei newydd wedd fydd yn mynd i'r afael â hyn?

Mae gwaith academyddion fel Dr Robert Jones yn hanfodol bwysig, oherwydd, er mwyn gwrthwynebu a datgymalu strwythurau hiliol, mae'n rhaid i chi allu eu hamlygu nhw yn y lle cyntaf. Wrth graffu ar 'Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', amlygodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol maint yr anghymesuredd hiliol ar draws system cyfiawnder troseddol Cymru a hefyd yr anawsterau sy'n wynebu ymchwilwyr fel Dr Jones, sy'n cael eu gorfodi i ddefnyddio deddfwriaeth rhyddid gwybodaeth i gael data sylfaenol wedi'i ddadansoddi yn ôl grŵp ethnig yng Nghymru. Yn ei adroddiad diweddaraf, mae Dr Jones yn tanlinellu'r angen i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder gael data ar gyfer Cymru yn unig fel mater o drefn, ac mae'n tynnu sylw at y ffaith, ar hyn o bryd, gwrthodir mynediad at y data hwnnw.

Argymhellodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol hefyd fod Llywodraeth Cymru yn sefydlu arsyllfa cyfiawnder troseddol yng Nghymru i helpu gwella mynediad at ddata a gwybodaeth hanfodol yn y maes hwn. Mae Dr Jones yn nodi, ac rwy'n dyfynnu,

'er gwaethaf ymdrechion ar y cyd i nodi ac amlygu'r heriau sy'n wynebu system Cymru, mae'n ymddangos mai ychydig iawn o awydd sydd yna o hyd i ddeall sut i fynd i'r afael â'r problemau hyn mewn unrhyw ffordd ddifrifol.'

Felly, pa fuddsoddiad sy'n cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru i nodi a mynd i'r afael â'r heriau sy'n tanseilio gwrth-hiliaeth yng Nghymru o ddifrif trwy sicrhau mynediad at ddata?

Mae'n bum mlynedd ers i gomisiwn Thomas ddod i ben, felly pa arwyddion a gawsoch chi, Ysgrifennydd Cabinet, bod Llywodraeth Lafur y DU yn mynd i weithredu unrhyw un o argymhellion allweddol y comisiwn? Ac yn olaf, a ydych chi'n cytuno â chasgliad Dr Robert Jones yn ei adroddiad newydd

'boed yn gyfraddau carcharu, hyd dedfryd o garchar ar gyfartaledd, y defnydd o garchar, neu gyfran y dedfrydau a gwblheir, mae unigolion o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig yng Nghymru yn parhau i brofi triniaeth wahanol ac anghymesur.'

ac nad yw

'unrhyw benderfyniad i anwybyddu neu esgeuluso Cymru bellach yn gynaliadwy nac yn amddiffynadwy'?

Sut mae Llywodraeth Cymru yn cyflwyno eu hachos i'w cydweithwyr gweinidogol yn Llafur yn San Steffan bod yn rhaid iddyn nhw gefnogi un o alwadau craidd y cynllun, gan ystyried datganoli pwerau cyfiawnder a phlismona i Gymru? Mae hwn yn gam sy'n hanfodol i Gymru fynd i'r afael ag anghyfiawnderau hiliol yn llawn ac yn annibynnol. Diolch.

Diolch yn fawr, Sioned Williams. A diolch yn fawr, mae'n rhaid i mi ddweud—diolch yn fawr—am wneud y pwynt allweddol yna, mai'r hyn sydd ei angen arnom ni yw bod yn wrth-hiliol, sef yr hyn rydym ni nawr yn ei ddiwygio, cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, sydd mewn gwirionedd yn sail i'r neges honno: dim goddefgarwch o hiliaeth, dim goddefgarwch o anghydraddoldebau hiliol ar draws pob maes polisi yr ydym ni'n gyfrifol amdano yng Nghymru, a'n partneriaid. Ac mae'n rhaid i ni gydnabod—ac mae gennym ni ddigon o enghreifftiau o sut rydym ni'n mynd i'r afael â hyn, ac rydw i wedi sôn am rai ohonyn nhw wrthych chi heddiw yn fy natganiad llafar—bod gennym ni ffordd bell i fynd i gyflawni'r dim goddefgarwch hwnnw o hiliaeth mewn gwirionedd, yr oeddem ni, wrth gwrs, yn ei ddeall dros fisoedd yr haf, yn y cyfarfodydd lu a gefais i—. Cyfarfu'r Prif Weinidog a minnau â llawer o grwpiau cymunedol, ychydig ar ôl y digwyddiadau erchyll yn Southport, a pheidio â chymryd yn ganiataol o gwbl nad oedd hyn yn cael effaith ar ein cymunedau. Yn ystod gwyliau'r ysgol, roeddwn i'n cwrdd â phobl a chymunedau yn Butetown, yn cwrdd â menywod Mwslimaidd, yn clywed y profiadau roedden nhw'n eu cael. Oherwydd, wrth gwrs, mae'n fyd-eang, onid ydyw? Gyda'r cyfryngau cymdeithasol, mae'n fyd-eang. Ac rwy'n credu, hefyd, y ffaith ein bod ni nawr yn datblygu—. Rwyf wedi sôn yn fy natganiad llafar ein bod ni'n penodi pedwar cynullydd rhanbarthol ac yn datblygu fforymau cymunedol rhanbarthol i alluogi pawb sydd am gymryd rhan o ran grwpiau du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, gan ein galluogi i ddylanwadu ac iddynt hwythau ddylanwadu ar bob agwedd ar bŵer a chyfrifoldeb o'r gwasanaeth iechyd i lywodraeth leol, ac yn wir ar fyd busnes, cyflogaeth a'r sector preifat.

Mae pennod gyfan, fel y gwelwch chi, ar drosedd a chyfiawnder yn y cynllun ar ei newydd wedd, ac mae'n bwysig hefyd, yng Nghymru, ein bod ni mewn gwirionedd yn gofyn i'n partneriaid cyfiawnder troseddol ac inni lansio cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth cyfiawnder troseddol ym mis Medi 2022. Ac roedd hynny'n rhywbeth sydd—. Dyma'r ffordd Gymreig. Rydym ni'n gweithio gyda'n gilydd. Ydy, mae'n anodd ei gael i ffitio'n iawn ac rwy'n talu teyrnged yn llwyr i waith Dr Robert Jones a'r Athro Richard Wyn Jones, hefyd. Crynhodd yr anhawster hynny y peth, yn do, am y rhyngwyneb rhwng yr agweddau datganoledig a heb eu datganoli ym mhob maes gwaith, ond  roedd y system cyfiawnder troseddol yn rhywbeth yr oeddem yn ei gydnabod yn enwedig. Rwy'n gobeithio cwrdd â Dr Robert Jones cyn bo hir, i edrych yn arbennig ar ei adroddiad ar garchardai, ond mae pwynt allweddol, rwy'n credu, yn ymwneud â data a thystiolaeth.

Fe welwch chi mai un o'n themâu trawsbynciol allweddol yr ydym ni'n mynd i'r afael â nhw—ac mae llawer yn dod o'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol—yw data ac ymchwil. Dyma lle mae gennym ni gyfle gyda Llywodraeth newydd y DU. Felly, fe hoffwn i eich sicrhau bod hynny'n rhywbeth yr ydym ni bellach yn ei ddatblygu. Roedd y Cwnsler Cyffredinol yn ateb cwestiynau ynghylch sut rydym ni'n symud ymlaen gyda'r gwaith cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaethau prawf o ganlyniad i ymrwymiadau'r maniffesto gan Lywodraeth Lafur newydd y DU, ond un o'r pethau sydd gen i—. Rwyf wedi cwrdd â mwy o Weinidogion Llywodraeth y DU yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac rwy'n credu bod Gweinidogion ac Ysgrifenyddion Cabinet eraill wedi gwneud hynny, nag imi erioed eu cyfarfod o'r Llywodraeth flaenorol. Rwy'n siarad â nhw am yr adolygiad dedfrydu. Rwy'n siarad â nhw am y sefyllfa o ran data cyfiawnder. A hefyd rydym ni  wedi gwneud cynnydd. Hyd yn oed cyn yr etholiad a chyn Llywodraeth newydd y DU, roeddem ni wedi bod yn gwneud cynnydd gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, gan weithio ar ddata sydd wedi'i ddadgyfuno, gan bwysleisio'r angen am ddadgyfuno y data hwn ar gyfer Cymru, fel nad oes rhaid i Robert Jones na chydweithwyr academaidd wneud ceisiadau ryddid gwybodaeth fel y gwnaethon nhw. Ac mae Rob wedi bod yn rhan o waith mapio data. Rydym ni'n ddiolchgar am ei gefnogaeth, ac rydym ni'n datblygu mwy o gapasiti ar ddadansoddi data, oherwydd mae gennym ni bellach yr uned tystiolaeth gwahaniaethu ar sail hil, sydd hefyd yn rhan o dystiolaeth cydraddoldeb a thystiolaeth anabledd hefyd. Felly, rwy'n bwrw ymlaen â'r pwyntiau rydych chi'n eu gwneud. Byddwn yn cyfarfod nid yn unig gyda Rob Jones, ond gyda chydweithwyr yn Llywodraeth y DU.

Ac a gaf i ddweud hefyd y gallwch weld newid nid yn unig oddi wrth y Gweinidogion a'r Ysgrifenyddion Gwladol yr ydym ni'n eu cyfarfod, ar y lefel uchaf o ran yr hyn yr ydym ni am ei gyflawni, ac mae hyn yn cynnwys cyfiawnder menywod hefyd? Cafwyd cyfarfod yr wythnos diwethaf, pan oeddem ni'n galw am gynnydd gyda'r ganolfan breswyl i ferched. Mae llawer o ddiddordeb yn yr hyn rydym ni wedi'i wneud gyda glasbrint cyfiawnder menywod a'r glasbrint cyfiawnder ieuenctid, ond rydym ni hefyd yn edrych ar hyn o ran yr hyn y gallwn ni ei gyflawni gyda'n huchelgeisiau tymor hir o ran datganoli cyfiawnder, ond gan ddechrau gyda sicrhau y gallwn ni gael y data cyfiawnder hwnnw. Felly, byddaf yn cyfarfod nid yn unig â Dr Jones, ond hefyd â Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Fawrhydi i helpu chwalu'r rhwystr ideolegol hwnnw, mae'n rhaid i mi ddweud, a oedd yn bodoli o ran peidio â rhannu'r data dadgyfunedig hwnnw, a symud ymlaen gyda thrafodaethau gyda Robert Jones a Chanolfan Llywodraethiant Cymru.

Diolch. Galwaf ar Jenny Rathbone nawr, os gwelwch yn dda.

Diolch yn fawr iawn yn wir a diolch yn fawr iawn am yr adroddiad ar ei newydd wedd, sy'n edrych fel dogfen ddefnyddiol iawn i allu olrhain a mesur maint ein cynnydd o ran beth sy'n eithriadol o heriol i'w wneud. Fel y dywedwch chi, mae angen ymrwymiad hirdymor i newid systematig a diwylliannol, felly mae Llywodraeth Cymru wir yn gwneud addewid beiddgar i sicrhau Cymru wrth-hiliol erbyn 2030, sydd mewn gwirionedd dim ond mewn ychydig iawn o flynyddoedd.

Yn gyntaf oll fe hoffwn i dalu teyrnged i rôl Altaf Hussain, y mae'n ddrwg gen i ddweud sydd wedi gadael y Siambr dros dro. Roedd yn rhan bwysig iawn o'r chwe pherson a ysgrifennodd yr adroddiad 'Gweithredu, nid geiriau: tuag at Gymru wrth-hiliol erbyn 2030', yn enwedig gyda'i brofiad byw o fod yn feddyg yn y Gwasanaeth Iechyd am gymaint o flynyddoedd. Oherwydd, yr hyn wnaethon ni ddarganfod oedd bod llawer iawn o waith i'w wneud o hyd ar wella gwrth-hiliaeth yn y Gwasanaeth Iechyd. Mae'n llawer haws mewn ysgolion, onid ydyw, oherwydd lle mae gennych chi arweinyddiaeth dda, mae penaethiaid yn sicrhau bod ymddygiad hiliol yn cael ei drin yn briodol. Mae'n llawer anoddach mewn amgylchedd fel y Gwasanaeth Iechyd, y gall pob aelod o'r cyhoedd ei ddefnyddio, yn seiliedig ar eu hanghenion iechyd. Mae angen i ni sicrhau bod ymddygiad hiliol yn erbyn staff yn cael ei herio. Felly, rwy'n croesawu'r nodau rydych chi wedi'u gosod, yn enwedig i'r genedl noddfa, Sipsiwn a Theithwyr a'r themâu trawsbynciol cyfiawnder troseddol, oherwydd mae hwn yn beth cymhleth iawn ac rwy'n croesawu'n fawr y geiriau rydych chi wedi'u llefaru heddiw ac yn edrych ymlaen at weithio gyda chi ymhellach.

Diolch yn fawr, Jenny Rathbone, a diolch am y gydnabyddiaeth i Altaf Hussain. Dydy e ddim yma, ond byddwn i hefyd yn cydnabod ei gyfraniad o ran yr holl ddadleuon a datganiadau a wneir o ran cyfiawnder cymdeithasol. Rwy'n credu bod iechyd yn hanfodol, a'r pwynt pwysicaf a wnes yn fy natganiad llafar yw ein bod wedi dechrau'r safon cydraddoldeb hil y gweithlu hon i Gymru, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn gwybod pa mor bwysig yw hyn, oherwydd mae'n rhaid i hyn nodi a mesur cynnydd yng ngweithlu'r Gwasanaeth Iechyd a gofal cymdeithasol o ran anghydraddoldeb hil, y gwyddom ni o'r dystiolaeth sy'n rhemp. A'r ganran honno, y ganran fawr honno, o leiafrifoedd ethnig sy'n gweithio yn ein Gwasanaeth Iechyd ac yn ei redeg—ac fe welsom ni hynny yn y pandemig—mae hynny wedi arwain yn fawr iawn at ein dull gwrth-hiliol. Ond mae hyn yn mynd i fynd â ni ymlaen, ac rwy'n gobeithio—rwy'n gwybod—y gwnaiff hynny gyda'r arbenigedd a gawn ni o'r tu allan i Gymru yn ogystal â thu mewn i Gymru, ond hefyd profiad byw y rhai sy'n gweithio yn y gwasanaeth. Rydw i wedi cael gwahoddiad i siarad â phwyllgor meddygon duon Cymdeithas Feddygol Prydain yn y flwyddyn newydd, ond hefyd Cymdeithas Brydeinig y Meddygon o Darddiad Indiaidd. Rydym ni'n dysgu oddi wrth y rheini, ond mae'n rhaid i ni nawr gyflawni ar nodi a mesur cynnydd wrth fynd i'r afael â hiliaeth yn y Gwasanaeth Iechyd.

Mae'n bwysig addysgu am bwysigrwydd caredigrwydd, goddefgarwch a chydraddoldeb, waeth beth yw cefndir rhywun. Felly, a allech chi ddweud mwy wrthyf i am waith y fenter dysgu proffesiynol amrywiaeth a gwrth-hiliaeth mewn addysg, hyfforddi athrawon a llywodraethwyr, a darparu enghreifftiau o effaith hynny mewn ysgolion? Diolch.

Diolch, Carolyn Thomas. Wel, rwy'n credu mai dyma un o ganlyniadau mwyaf cyffrous ac anhygoel ein 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. A dweud y gwir rwy'n cwrdd â phobl; rwy'n mynd i edrych ar waith Ysgol Gyfun Gwent Is Coed yng Nghasnewydd, achos maen nhw wedi bod yn gwneud gwaith arloesol. Ond mae hyn yn mynd yn ôl i'r ffaith, os ydych chi mewn gwirionedd yn buddsoddi ac yn hyfforddi athrawon, arweinwyr a llywodraethwyr, yna byddwch chi'n gwneud gwahaniaeth. Felly, unwaith eto, mae'r Ysgrifennydd Addysg a'r cyn Ysgrifennydd Addysg wedi cytuno'n llwyr â Dysgu Proffesiynol Amrywiaeth a Gwrth-hiliaeth. Rydym ni'n ei gefnogi, rydym ni'n buddsoddi ynddo. Byddwn hefyd yn croesawu Aelodau sy'n mynd i ymweld â'r ysgolion i ofyn y cwestiynau am ddysgu proffesiynol a chasglu data. Mae diffyg data; dyma'r thema drawsbynciol fawr arall ar lefel genedlaethol, ac rwy'n cydnabod yr argymhelliad ynghylch bwlio, er enghraifft, ac mae'r canllawiau'n cael eu diweddaru. Ond rwy'n credu o ran rôl Dysgu Proffesiynol Amrywiaeth a Gwrth-hiliaeth, y bydd yn gwneud cymaint o wahaniaeth.

Ond hefyd, gadewch i ni fynd yn ôl at y ffaith bod y cwricwlwm yn hanfodol i hyn, onid ydyw? Ac adroddiad Cynefin, dan gadeiryddiaeth yr Athro Charlotte Williams, sy'n aelod o'n grŵp cynghori allanol. Ni yw'r genedl gyntaf yn y DU i'w gwneud hi'n orfodol i ddysgu hanes a phrofiadau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yng nghwricwlwm newydd Cymru. Onid yw hynny'n ddatblygiad arloesol? Ac mae hynny'n ddatblygiad arloesol y byddwn ni bob amser yn ei anrhydeddu pan welwn ni gerflun Betty Campbell yng nghanol Caerdydd. Hi oedd yr athrawes hanes du gyntaf, ac mae hi wedi arwain y ffordd o ran symud hwn ymlaen ac mae Dysgu Proffesiynol Amrywiaeth a Gwrth-hiliaeth yn gwneud gwahaniaeth.

Ac yn olaf, John Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd dros dro. Ysgrifennydd Cabinet, roedd yn dda clywed eich bod yn sôn am y gymuned Sipsi, Roma, Teithwyr, a'r angen am degwch i'r cymunedau hynny yn eich sylwadau. Credaf fod 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' yn gam mawr ymlaen i'r cymunedau hynny, a byddwch yn gyfarwydd iawn â'r angen am safleoedd preswyl awdurdodau lleol newydd, i wella safleoedd presennol, a'r angen i hwyluso safleoedd preifat llai, ac yn wir mewn perthynas â safleoedd tramwy.

O ran yr olaf, Ysgrifennydd Cabinet, mae'r math o gamddealltwriaeth sy'n arwain at wahaniaethu a rhagfarn yn aml yn deillio o wersylloedd anawdurdodedig, oherwydd diffyg safleoedd tramwy, y gellid eu darparu â chyfleusterau priodol a'u rheoli a'u goruchwylio, fel petai, a byddai'n rhoi safle i'r heddlu gyfeirio'r rhai sy'n teithio, a fyddai yn fy marn i yn delio â llawer o'r tensiynau cymunedol sy'n bodoli ar hyn o bryd o ran y gwersylloedd anawdurdodedig hynny. Felly, beth allech chi ei ddweud heddiw, Ysgrifennydd Cabinet, am yr agwedd benodol honno ar y polisi, a pha fath o gynnydd y gallem ei weld a pha mor gyflym yr ydym yn debygol o'i weld?

Diolch yn fawr iawn, John Griffiths, a diolch i chi am waith y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, roeddwn yn falch o fynd ger ei fron yn ddiweddar ar gyfer craffu ar sut y gallwn ni gyflawni'r canlyniadau teg hynny i'n pobl o dras Sipsiwn, Roma a Theithwyr, gan gydnabod eu bod yn rhai o'r rhai mwyaf difreintiedig ac y gwahaniaethir yn eu herbyn nhw fwyaf yn ein cymdeithas.

Mae pob math o hiliaeth, gan gynnwys hiliaeth a gwahaniaethu a wynebir gan gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr, yn gwbl annerbyniol ac nid oes lle iddo yng Nghymru. Rydym ni wedi gwneud cynnydd ac mae'r craffu a'r effaith o gael eu dwyn i gyfrif yn bwysig iawn o ran symud ymlaen. Mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd statudol nid yn unig o ran safleoedd parhaol, ond hefyd o ran safleoedd tramwy hefyd. Ac rwy'n falch iawn, eleni, ein bod ni nid yn unig yn cael cynigion i ddatblygu safleoedd, a fydd yn golygu y byddwn yn gwario'r cyfalaf yr ydym ni'n ei ddyrannu bob blwyddyn, ond hefyd yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar y safleoedd tramwy hynny. Ac mae'n rhywbeth lle mae angen i awdurdodau lleol weithio nid yn unig fesul un, ond yn rhanbarthol mewn gwirionedd, ac rydym ni, Lywodraeth Cymru, yn mynd i ymgymryd â rhyw fath o arolwg cenedlaethol am deithio a lle y gellid lleoli safleoedd i gefnogi awdurdodau lleol, ac yna gweithio gyda nhw o ran lle dylai'r safleoedd tramwy hynny fod. Felly, rwy'n credu bod y cyllid grant cyfalaf ar gyfer safleoedd ar gael ar gyfer safleoedd tramwy hefyd, a byddwn yn ceisio gweithio gydag awdurdodau lleol pan fyddwn wedi gwneud y gwaith hwn.

Ond a gaf i ddim ond dweud mai un o'r pethau pwysicaf yn y cynllun ar ei newydd wedd yw ein bod ni'n mynd i sefydlu grŵp Sipsiwn, Roma a Theithwyr arbenigol newydd? Mae angen y lleisiau hynny, profiad byw, dylanwadu ar bolisi. Rydym ni newydd gymeradwyo cytundeb newydd i Teithio Ymlaen yn TGP Cymru. Rwy'n falch iawn bod Julie Morgan bellach yn cadeirio grŵp trawsbleidiol newydd ar gyfer pobl Sipsiwn, Roma, Teithwyr, a'r gwaith rydym ni'n ei wneud hefyd gyda phartneriaid cyfiawnder troseddol i sicrhau ein bod yn edrych ar effaith Deddf yr Heddlu, Trosedd, Dedfrydu a Llysoedd 2022 ar gymunedau Sipsiwn, Roma, Teithwyr. Rwy'n credu na fyddwn ni byth yn cyflawni hynny nawr. Mae gennym ni Lywodraeth newydd yn y DU a byddwn yn cyflawni hyn drwy safleoedd cludo sy'n diwallu anghenion Teithwyr.

Diolch.

Symudaf ymlaen yn awr at y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol: Sefydliadau GIG Cymru—diweddariad uwchgyfeirio. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd dros dro.

Fel y GIG mewn rhannau eraill o'r DU, mae'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru o dan bwysau dwys. Mae'r galw am wasanaethau ar ei uchaf erioed, ac mae'r GIG yng Nghymru, fel mewn mannau eraill, yn parhau i reoli effaith y pandemig, o ran ôl-groniad triniaethau ac mewn cynnydd mewn apwyntiadau ar gyfer gofal y gwnaeth pobl eu hoedi neu eu gohirio yn ystod anterth y pandemig. Mae gennym fwy o staff o ran niferoedd yn gweithio yn y GIG nag erioed o'r blaen. Bob dydd, maent yn darparu gofal sy'n newid bywydau ac yn achub bywydau, yn aml o dan amgylchiadau anodd iawn. Yng nghanol rhai o'r cyfnodau ariannol mwyaf heriol yn yr oes ddatganoli, rydym wedi darparu bron i £900 miliwn yn ychwanegol i'r GIG dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ac rwyf newydd gyhoeddi hwb pellach o gyllid i fynd i'r afael â'r amseroedd aros hiraf. 

Mae'n rhan o fy swydd i sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn darparu'r gofal gorau posibl a'r canlyniadau gorau posibl i bobl yng Nghymru. Y byrddau a'r ymddiriedolaethau iechyd sy'n gyfrifol o ddydd i ddydd am ddarparu gofal iechyd, sydd â dyletswydd i ddarparu gwasanaethau sy'n ymateb i anghenion pobl yn lleol. Mae gennym drefniadau cadarn ar waith i asesu ansawdd, perfformiad gwasanaethau a rheolaeth ariannol pob sefydliad GIG yng Nghymru. Rydym yn gwneud hyn ddwywaith y flwyddyn i benderfynu a oes angen cymorth ychwanegol ar unrhyw sefydliadau i wella'r gofal y maent yn ei ddarparu yn y pen draw ar gyfer eu poblogaethau lleol. Gan mai fi yw'r Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, mae'n rhaid i mi wneud penderfyniadau o bwys ynghylch a oes angen cymorth a goruchwyliaeth ychwanegol ar sefydliadau'r GIG gan Lywodraeth Cymru i wella gofal a chanlyniadau yn unol â'r trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd. Mae fframwaith goruchwyliaeth a chynnydd GIG Cymru yn nodi'r broses y mae Llywodraeth Cymru yn ei defnyddio i gynnal goruchwyliaeth o gyrff y GIG ac yn sicrhau sicrwydd ar draws y system. Yn dilyn y broses asesu fanwl ddiweddaraf, rwyf heddiw'n nodi rhai newidiadau i lefelau cynyddol sefydliadau iechyd. 

Bu gwelliannau sylweddol mewn gwasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg. Mae wedi bodloni'r meini prawf perfformiad daduwchgyfeirio ar gyfer y tri mis diwethaf ar gyfer CAMHS, sy'n golygu y gellir daduwchgyfeirio'r gwasanaeth, yn unol â'r fframwaith uwchgyfeirio, un lefel o lefel 4 i lefel 3. Byddwn yn gweithio gyda'r bwrdd iechyd i gytuno ar y gwelliannau cynaliadwy sydd eu hangen cyn eu hystyried ar gyfer daduwchgyfeirio pellach. Cyflawnodd y bwrdd iechyd sefyllfa ariannol gytbwys mewn blwyddyn y llynedd, mae ganddo gynllun tymor canolig integredig tair blynedd cymeradwy, cytbwys a gwnaeth gynnydd sylweddol yn erbyn y meini prawf daduwchgyfeirio. Bydd y bwrdd iechyd yn aros ar lefel 3 ar gyfer cyllid, strategaeth a chynllunio wrth i ni ystyried a ellir cynnal y cynnydd hwn i ail hanner y flwyddyn. Bydd y bwrdd iechyd hefyd yn aros ar lefel 4 ar gyfer gofal brys ac argyfwng, canser a pherfformiad gofal wedi'i gynllunio. Rydym wedi gweld rhywfaint o gynnydd yn y meysydd hyn, ond nid ydynt eto'n ddigonol nac yn ddigon parhaus i gael eu hystyried ar gyfer daduwchgyfeirio. Byddwn yn parhau i ddarparu cymorth parhaus i Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg i barhau â'r gwelliannau, ac rwyf am ddiolch i'r staff am eu gwaith caled.

Dirprwy Lywydd, rwy'n troi yn awr at Fwrdd Iechyd prifysgol Bae Abertawe a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys, lle mae angen i ni gynyddu lefel y cymorth oherwydd y diffygion ariannol cynyddol y mae'r ddau sefydliad yn eu hadrodd. Felly, rwyf wedi penderfynu uwchgyfeirio'r ddau fwrdd iechyd i lefel 4, a elwid gynt yn ymyrraeth wedi'i thargedu, ar gyfer cyllid, strategaeth a chynllunio. Bydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe hefyd yn aros ar lefel 4 ar gyfer perfformiad a chanlyniadau ac ar Lefel 3 ar gyfer gwasanaethau mamolaeth a newydd-anedig.

Er gwaethaf y cynnydd sy'n cael ei wneud mewn rhai meysydd, nid oes unrhyw newidiadau i lefelau uwchgyfeirio sefydliadau eraill y GIG ar hyn o bryd. Mae hyn yn golygu bod holl ymddiriedolaethau'r GIG ac awdurdodau iechyd strategol yn aros ar lefel 1. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn parhau ar lefel 4 ar gyfer cyllid, strategaeth a chynllunio, ac ar lefel 3 ar gyfer perfformiad gofal brys ac argyfwng yn Ysbyty Athrofaol y Faenor. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn parhau ar lefel 5—mewn mesurau arbennig. Rydym wedi cytuno ar y meini prawf daduwchgyfeirio y mae'n rhaid iddo eu bodloni i symud i lefel 4, a heddiw rydym wedi cyhoeddi'r adroddiad cynnydd diweddaraf ar ein gwefan. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro yn parhau ar lefel 3 ar gyfer cyllid, strategaeth a chynllunio, ac mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ar lefel 4. Cyhoeddir lefelau uwchgyfeirio holl sefydliadau'r GIG ar wefan Llywodraeth Cymru.

Dirprwy Lywydd, nid yw'r penderfyniadau hyn wedi'u gwneud yn ysgafn. Nid yw uwchgyfeirio yn fath o gosb; dyma'r ffordd orau o gefnogi'r sefydliadau GIG hyn i wella ansawdd y gwasanaeth a'r gofal y mae pobl yn ei dderbyn yng Nghymru gan y gwasanaeth iechyd yn eu hardal leol ac, yn y pen draw, eu canlyniadau.

Diolch am eich datganiad yma heddiw, Ysgrifennydd Cabinet. A gaf i ategu eich sylwadau agoriadol yn gyntaf a rhoi clod i bawb sy'n gweithio yn ein gwasanaethau iechyd yng Nghymru a chydnabod y gwahaniaeth y maent yn ei wneud bob dydd i bobl ledled y wlad? A hefyd, rwy'n cefnogi eich sylwadau terfynol wrth dynnu sylw at rôl bwysig uwchgyfeirio wrth alluogi'r gwasanaethau iechyd hynny i gyflawni'r uchelgeisiau hynny hyd eithaf eu gallu, nid fel cosb, fel y dywedwch chi, ond, yn hytrach, fel cymorth priodol i alluogi pobl i wneud yr hyn y maent yn y swydd i'w wneud.

Rwyf hefyd yn rhannu eich pryderon am y byrddau iechyd rydych chi wedi'u crybwyll yn y datganiad heddiw ac rwy'n croesawu'r gwelliannau mewn nifer o feysydd rydych chi wedi tynnu sylw atynt. Ond rwyf hefyd yn poeni'n fawr am y sefyllfa sy'n gwaethygu mewn gormod o feysydd, hefyd—er enghraifft, y rhai ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys o ran cyllid, strategaeth a chynllunio. A phan fyddwn yn sôn am y trefniadau hyn, y trefniadau goruchwylio ac uwchgyfeirio, i mi, mae tair allwedd i'r hyn yr ydym yn sôn amdano ac mae'r cyntaf yn ymwneud â llinellau cyfrifoldeb clir. Mae'r ail yn ymwneud â goruchwyliaeth gywir ac adrodd, ac mae'r trydydd yn ymwneud â'r atebion y gellir eu cyflawni ar gyfer newid.

Gwyddom, yn y system bresennol, fel y sonioch chi, am y rhestrau aros hir sydd, yn anffodus, yma yng Nghymru, a gwyddom fod y nifer hwnnw oddeutu 800,000—nifer y bobl sy'n aros am driniaeth yng Nghymru. Ac rydym yn gwybod bod hynny ar ei uchaf erioed ar ôl saith mis o gynnydd yn olynol, sy'n torri record. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud nad yw'n etifeddiaeth y byddech chi wedi dymuno ei chael yn y rôl hon, Ysgrifennydd Cabinet. Ac rydym yn gwybod ei bod yn anodd, wrth gwrs, i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â rhywfaint o hyn. Ond byddwn i'n dadlau bod cyfle i Lywodraeth Cymru gymryd llinellau cyfrifoldeb clir wrth fynd i'r afael â'r materion hyn. Rydych chi wedi egluro heddiw yn eich datganiad—ac rydyn ni wedi'i glywed ar y llawr yma o'r blaen—nad eich cyfrifoldeb chi yw'r cyfrifoldeb o ddydd i ddydd am ddarparu gofal iechyd, y byddwn yn ei dderbyn ar lefel weithredol, ond pan fyddwn ni'n wynebu cyfnod mor gyson o amser y mae pobl ar restrau aros ac yn dioddef ar y rhestrau aros hynny, byddwn i'n dadlau nad yw'n gyfrifoldeb gweithredol mwyach, ond mae bellach yn gyfrifoldeb strategol a pholisi, sydd, i mi, yn eistedd yn gadarn gyda chi a gyda Llywodraeth Cymru. Felly, tybed a fyddech chi'n derbyn y rhagosodiad hwnnw hefyd—bod cyfrifoldeb dros ddarparu gwasanaethau yn gadarn yn gyfrifoldeb i chi ac y byddech chi'n fodlon bod yn glir am hynny yn eich cyfraniadau yn y dyfodol, hefyd. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol i fyrddau iechyd glywed, yn y pen draw, mai chi fel Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau iechyd.

O ran goruchwylio, mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru, yn y gorffennol a'r presennol, wedi siarad yn aml am gael sicrwydd gan fyrddau iechyd a'r ffordd y mae byrddau iechyd yn cael eu monitro. Onid yw'n amlwg, fodd bynnag, mewn llawer o achosion ledled Cymru, nad yw'r sicrwydd hwn o reidrwydd wedi'i gyflawni bob amser ac nad yw monitro o reidrwydd yn achosi'r newid effeithiol y byddech eisiau ei weld? Enghraifft o hyn yw eich bod wedi cyhoeddi gwelliannau sylweddol yn narpariaeth iechyd meddwl plant a phobl ifanc Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, ond rydym yn ymwybodol, onid ydym ni, fod adroddiad diweddar gan ITV, yn seiliedig ar ymchwiliad gan y Ceidwadwyr Cymreig, yn dangos bod amseroedd aros CAMHS wedi dyblu ers 2021. Felly, mae'n destun pryder mawr fod Cwm Taf bellach wedi cael ei ddad-uwchgyfeirio. Felly, tybed a allech gadarnhau bod yr amseroedd aros cyfartalog yn y bwrdd iechyd ar gyfer CAMHS wedi gwella'n sylweddol ers 2023 a'u bod, yn wir, yn cyrraedd y targed pedair wythnos a roddwyd ar eu cyfer hefyd.

Rydw i'n mynd i ddod at atebion ar gyfer newid, fel y trydydd maes rwy'n credu sy'n bwysig wrth edrych ar ddad-uwchgyfeirio. Byddwn yn dadlau hefyd y dylem fod yn chwilio am gefnogaeth i'r atebion hynny ar gyfer newid o unrhyw gyfeiriad, boed yn drawsffiniol, boed yn draws-sector—ble bynnag y bo. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed gennych, Ysgrifennydd Cabinet, sut mae'r trafodaethau hynny'n mynd gyda chydweithwyr ar lefel y DU, gan weithio ar draws ffiniau ac ar draws sectorau, i ddarparu atebion i newid fel y gall y byrddau iechyd hyn symud allan o'r sefyllfa uwchgyfeirio hon yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. 

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, dim ond i orffen, rwy'n cytuno â chi yn eich crynodeb tuag at y diwedd, Ysgrifennydd Cabinet, lle buoch yn siarad am ddifrifoldeb ac arwyddocâd penderfyniadau sy'n cael eu gwneud. Rydym yn gwybod, yn y cyfnod cyn etholiadau diwethaf y Senedd, fod Gweinidog iechyd blaenorol yn teimlo'n gyfforddus i symud bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr allan o fesurau arbennig cyn eu rhoi yn ôl yn fuan ar ôl yr etholiadau hynny. Felly, byddwn yn awyddus i glywed gennych chi heddiw ymrwymiad na fyddwch chi'n cymryd y dull hwn eich hun, oherwydd mae creu argraff o chwarae o gwmpas ag uwchgyfeirio a dad-uwchgyfeirio er hwylustod gwleidyddol yn rhywbeth rwy'n gwybod ei fod yn niweidio hyder yn y lle hwn ac yn niweidio hyder yn Llywodraeth Cymru. Mae bywydau ac iechyd pobl ledled Cymru yn llawer rhy ddifrifol i'r gemau gwleidyddol hynny gael eu chwarae. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Er mwyn egluro materion ffeithiol yn gyntaf, nid oes 800,000 o bobl ar restrau aros yng Nghymru; mae'n llawer rhy uchel ar ychydig dros 600,000, ond dim ond er mwyn cywirdeb, er mwyn y cofnod, dyna'r sefyllfa. Dydy'r ffigurau ddim wedi bod yn cynyddu ers saith mis yn olynol; yn ôl fy nghyfri i, mae'n bum mis—eto, pum mis yn ormod, ond rwy'n meddwl, dim ond er mwyn cywirdeb, ei bod yn bwysig cywiro'r gwall.

Mae'n bwysig bod mecanwaith ar waith sy'n ddibynadwy ac yn dryloyw mewn perthynas â goruchwyliaeth ac uwchgyfeirio. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am gydnabod y pwynt y gwnes i ar ddiwedd fy natganiad o ran bod uwchgyfeirio yn fecanwaith i ddarparu cymorth ychwanegol a chanllawiau ychwanegol, yn ogystal â disgwyliadau, yn hytrach na math o gosb. Mae mecanwaith yn ei le, fel y soniais i wrth basio yn fy natganiad, ar gyfer cyfarfodydd cyfnodol o'r system deirochrog sydd gennym, sy'n galluogi gwneud dyfarniadau heddiw. Mae'n hanfodol i dryloywder y broses fod gennym fframwaith cyhoeddus ar gyfer goruchwylio ac uwchgyfeirio, a gyhoeddwyd yn fwyaf diweddar ym mis Ionawr eleni ac sy'n nodi'n glir iawn y broses y mae Llywodraeth Cymru yn ei dilyn i gynnal goruchwyliaeth o gyrff y GIG ac, fel y gofynnodd i mi yn benodol, sicrhau sicrwydd ar draws y system. Mae'n disgrifio'r broses uwchgyfeirio, dad-uwchgyfeirio ac ymyrryd—y pum lefel o uwchgyfeirio a'r chwe maes y bydd pob corff iechyd yn cael ei asesu yn eu herbyn. Mae'r fframwaith hwnnw'n gyhoeddus, mae'n parhau i fod yn fframwaith ac mae'n gweithredu yn y ffordd rydw i'n ei disgrifio heddiw.

Gofynnodd i mi gadarnhau beth yw fy nghyfrifoldeb a beth sy'n weithredol. Dydw i ddim yn siŵr lle mae'r dryswch. Dydw i ddim yn credu bod y gwasanaeth iechyd yn teimlo bod unrhyw ddryswch yn y maes hwn. Fy ngwaith i yw sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn darparu'r gofal gorau posibl a'r canlyniadau gorau posibl i bobl yng Nghymru. Rwy'n gyfrifol o fewn Llywodraeth Cymru am gyflawni'r canlyniad hwnnw, ond, yn naturiol, mae penderfyniadau o ddydd i ddydd ynghylch sut mae cyllid yn cael ei ddyrannu ar lefel bwrdd iechyd a sut mae dewisiadau yn cael eu gwneud ar lefel leol, wrth gwrs, yn faterion nad ydynt, yn briodol, i mi eu cymryd. Felly, mae yna gyfrifoldeb cymysg: rwy'n gyfrifol, yn fy rôl fel Gweinidog, am y strategaeth, am y cyllid, am y cyfeiriad ac am y blaenoriaethau, ac mae eraill yn y system sy'n gyfrifol am weithredu'r gwasanaeth o ddydd i ddydd. Rwy'n credu ein bod i gyd yn atebol yn unigol ac ar y cyd am weithrediad y gwasanaeth iechyd, ac rwy'n credu bod hynny'n cael ei ddeall yn dda iawn, iawn.

Does gen i ddim y manylion o'm blaen, mae gen i ofn, o amseroedd aros CAMHS yn arbennig yng Nghwm Taf, ond byddwn i, wrth gwrs, yn hapus iawn i ysgrifennu ato yn benodol mewn perthynas â hynny.

Cawsom y diweddariad diwethaf gan Lywodraeth Cymru ar drefniadau uwchgyfeirio yn ôl ym mis Ionawr, ac er ein bod wedi gweld cynnwrf sylweddol ar draws y meinciau Llafur yn ystod y misoedd dilynol, gan gynnwys tri Ysgrifennydd Cabinet gwahanol â'r briff iechyd a gofal cymdeithasol, o ran rheoli'r gwasanaeth iechyd, yn anffodus, nid yw rhai pethau byth yn newid. Er fy mod yn croesawu'r cynnydd sydd wedi'i wneud mewn rhai meysydd, ar y cyfan, rydym yn dal i wynebu sefyllfa gyfarwydd yn anffodus o normaleiddio safonau sy'n methu. Cefais fy nharo'n benodol gan ganllawiau swyddogol Llywodraeth Cymru ar fesurau arbennig, sy'n nodi mai dim ond o dan amgylchiadau eithriadol y maen nhw i fod i gael eu gweithredu. Ond o ystyried bod fy mwrdd iechyd lleol, Betsi Cadwaladr, wedi bod yn y sefyllfa hon ers dwy ran o dair o'i fodolaeth gyfan, mae'n amlwg nad oes dim byd eithriadol ynghylch perfformiad is-optimaidd gwasanaethau yn y gogledd. Mae'r drefn annormal bellach wedi dod yn drefn normal, gyda staff gweithgar a chleifion fel ei gilydd yn talu'r pris. Ac mae Betsi Cadwaladr ymhell o fod yn unigryw yn hyn o beth. Mae pob un o'r saith prif fwrdd iechyd yng Nghymru yn parhau o dan fath o ymyrraeth wedi'i thargedu—am sawl blwyddyn, mewn rhai achosion.

Yr hyn sy'n arbennig o rwystredig am y fframwaith presennol yw ei anallu i ddarparu cynllun clir ac amserlenni perthnasol ar gyfer sbarduno gwelliannau i wasanaethau. Mae'n ddiagnosis, yn hytrach na phrognosis. Mae ychwanegu haenau cynyddol eto ar ddechrau'r flwyddyn dim ond wedi gwaethygu'r mater hwn, gan roi'r argraff bod pyst gôl yn cael eu symud heb syniad pendant o sut i gyrraedd y sefyllfa o fusnes fel arfer. Felly, a allai'r Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau, yn ei ymateb, a yw'r fframwaith wedi'i ddiweddaru wedi'i adolygu ers mis Ionawr? Sut mae ei lwyddiant mewn perthynas â'r weledigaeth flaenorol yn cael ei fonitro?

Problem arall yr wyf wedi'i chodi ar sawl achlysur yw bod y llinellau atebolrwydd yn anrhyloyw yn eu hanfod. Er mai bwriad y grŵp teirochrog yw rhoi cydraddoldeb arwynebol i Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, yn y pen draw, Llywodraeth Cymru sydd â'r llais terfynol ar statws uwchgyfeirio bwrdd iechyd, ni waeth a yw'n mynd yn groes i gyngor y cyrff nad ydynt yn rhai'r Llywodraeth. Amlygwyd y goblygiadau niweidiol hyn pan godwyd Betsi Cadwaladr yn gynamserol allan o fesurau arbennig yn ôl yn 2020, a gyda'r etholiad nesaf yn agosáu yn gyflym, mae pryder dealladwy y byddwn yn wynebu ailadrodd y sefyllfa pan fo cyngor arbenigol yn cael ei anwybyddu o blaid cyfrifiadau gwleidyddol tymor byr yn y cyfnod cyn 2026. Felly, mae tryloywder llawn y Llywodraeth ar y rhesymeg dros symud byrddau iechyd i fyny neu i lawr y llwybr uwchgyfeirio yn hanfodol. Felly, a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ymrwymo i gyhoeddi'r holl gyngor sy'n ymwneud â newidiadau yn statws uwchgyfeirio byrddau iechyd fel mater o ymarfer rheolaidd?

O ystyried y materion rwyf wedi'u codi, nid wyf yn argyhoeddedig mai Llywodraeth Cymru yw'r canolwr mwyaf priodol ar gyfer y mesurau uwchgyfeirio hyn. Ysgrifennydd Cabinet, roedd eich rhagflaenydd yn bendant y dylai Llywodraeth Cymru gadw'r awdurdod gwneud penderfyniadau hwn, er gwaethaf arwyddion bod cynnydd parhaus yn weddol denau ar lawr gwlad drwy gydol ei chyfnod o dair blynedd. Nawr eich bod wedi cael cyfle i asesu sut mae'r fframwaith uwchgyfeirio yn gweithredu drosoch eich hun, a ydych chi'n cytuno â'r farn hon, ac os felly, beth fyddwch chi'n ei wneud yn wahanol yn eich rôl newydd i sicrhau ei fod yn cyflawni gwelliannau parhaol mor effeithlon â phosibl?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna, a oedd, rwy'n credu, o ran sylwedd, fwy neu lai yr un cwestiynau a ofynnodd Sam Rowlands, felly rwy'n gobeithio y byddwch yn cael yr atebion a roddais i Sam Rowlands yr un mor ddefnyddiol ar gyfer y cwestiynau yr ydych chi wedi'u gofyn.

Mae'n debyg, mewn termau penodol, cafodd y fframwaith uwchgyfeirio wrth gwrs, fel y mae'n cydnabod, ei gyhoeddi ym mis Ionawr eleni, a phwrpas hynny, wrth gwrs, yw darparu'r tryloywder ynghylch lefelau uwchgyfeirio a'r mecanwaith ar gyfer uwchgyfeirio a dad-uwchgyfeirio. Mae'n bwysig bod hynny'n cael ei ddeall yn dryloyw a bod pobl yn deall mewn ffordd ragweladwy pa ganlyniadau sy'n arwain at ba ddewisiadau fel rhan o'r fframwaith hwnnw. Felly, byddwn yn ategu'r pwyntiau y mae'n eu gwneud am bwysigrwydd tryloywder, ac rwy'n credu bod cyhoeddi'r fframwaith yn y ffordd honno wedi ein galluogi i fod yn agored am y mecanwaith a ddefnyddiwn. Mae yna gorff o gyngor yn dod i mi fel Gweinidog wrth wneud y penderfyniadau hyn. Bydd yn deall bod cyngor o'r natur honno yn fraint yn y ffordd arferol, ond y peth hollbwysig yw ei fod yn cydymffurfio â'r ddogfen sydd ar gael i'r cyhoedd, a gobeithiaf ei fod yn gweld hynny'n ddefnyddiol, fel rwy'n gobeithio y bydd eraill yn gwneud hefyd.

Rwyf hefyd eisiau gofyn am graffu ar y penderfyniadau a wneir gan fyrddau iechyd. Fel y dywedwch yn briodol, nid yw'n rhesymol i Weinidog iechyd oruchwylio penderfyniadau unigol, ac mae oes hen linell Aneurin Bevan y dylai sŵn padell wely atseinio o amgylch Whitehall wedi hen ddarfod. Ond rydych chi'n penodi cadeirydd y bwrdd iechyd, ac mae cadeirydd y bwrdd iechyd yn rhedeg ochr anweithredol y bwrdd iechyd.

Nos Wener ddiwethaf yn Llanelli, cafodd yr uned mân anafiadau ei chau am 8 p.m. am y tro cyntaf. Nid agorodd tan 8 a.m. y bore wedyn a bydd yn aros felly am chwe mis. Dywedwyd wrthyf am hynny y diwrnod y cafodd ei gyhoeddi ym mhapurau'r bwrdd fel fait accompli. Roedd trafodaeth y bwrdd cyhoeddus ar hynny yn arwynebol, byddwn i'n dweud, ar y gorau. Mae'r rhan fwyaf o'r bwrdd iechyd yn cynnwys swyddogion gweithredol y bwrdd ac aelodau anweithredol, gyda llawer ohonynt yn gweithio i'r GIG. Sut ydyn ni'n amddiffyn rhag meddwl grŵp? Sut ydym yn sicrhau bod yna graffu cadarn? Sut ydym yn cynnal hyder y cyhoedd pan fydd y bwrdd iechyd wedi gwrthod mynychu cyfarfod cyhoeddus i egluro eu hunain, gan ddewis yn hytrach sesiwn galw heibio wedi'i rheoli? Dywedoch chi fod Llywodraeth Cymru, ddwywaith y flwyddyn, yn asesu ansawdd, perfformiad gwasanaethau a rheolaeth ariannol, ac mae bwrdd iechyd Hywel Dda yn parhau i fod ar y lefel uchaf o uwchgyfeirio. Sut allwch chi sicrhau eich hun yn rhesymol fod lefel yr her ar lefel y bwrdd iechyd yn ddigonol i lefel y perygl sy'n wynebu'r bwrdd iechyd fel y gallwn gynnal hyder y cyhoedd?

Wel, rwy'n credu ei bod yn bwysig bod byrddau iechyd, wrth wneud y dewisiadau y mae'n rhaid iddyn nhw eu gwneud yn aml, yn anochel—ac mae'n cyfeirio at un yn ei etholaeth ei hun yr wyf yn ei ddeall yn dda, wrth gwrs—wneud hynny mewn ffordd sy'n ennyn hyder y cyhoedd ac yn ymgysylltu â'r cyhoedd a gyda chynrychiolwyr yn eu plith fel rhan o'r broses honno. Fy nealltwriaeth i yw bod cadeirydd y bwrdd iechyd wedi mynychu'r cyfarfod, y cyfarfod galw heibio, i'r cyhoedd ddod draw i herio a gofyn cwestiynau mewn perthynas â hynny. Os ydw i'n gywir yn hynny, rwy'n credu bod hynny'n beth priodol i ddigwydd, oherwydd mae'n darparu'r gallu hwnnw i herio'r sefydliad ar ei lefel uchaf, ac rwy'n credu'n gryf ei fod yn bwysig.

Rwy'n credu ei fod yn iawn i ddweud bod y system yn dibynnu ar allu aelodau'r bwrdd, ac aelodau annibynnol o'r bwrdd yn benodol, i ddarparu her hanfodol ar draws y system a bydd bwrdd sy'n gweithio'n dda, wrth gwrs, yn gwneud hynny. Mae gen i rôl i'w chwarae wrth benodi aelodau annibynnol unigol o'r bwrdd. Mynychais, fel mae'n digwydd, gyfarfod bwrdd ar y cyd o fwrdd iechyd Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe ychydig wythnosau yn ôl. Fel y bydd yn gwybod, maen nhw'n gweithio ar berthynas ranbarthol, yr wyf yn hollol awyddus i'w gweld yn llwyddo. Mae'n ganlyniad i gyfarwyddyd gweinidogol i gryfhau'r gallu i gynllunio ar sail ranbarthol, ac roeddwn i'n glir yn y drafodaeth a gefais gyda'r byrddau pa mor bwysig yw hi i aelodau'r bwrdd ddarparu'r lefel honno o her feirniadol. Rwy'n deall bod cwestiwn yr Aelod yn awgrymu'r angen i sicrhau bod recriwtio aelodau'r bwrdd a hyfforddi aelodau'r bwrdd ar lefel ddigon amrywiol o ran yr ystod o brofiadau, gan gynnwys y tu allan i'r bwrdd iechyd, fel bod yr her honno'n ystyrlon ac adeiladol, a byddwn yn ategu hynny'n llwyr.

Yn ôl ym mis Mawrth, Ysgrifennydd Cabinet, cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ar y pryd ddatganiad ysgrifenedig ar atebolrwydd Llywodraeth Cymru a grŵp cynghori gorchwyl a gorffen gweinidogol sy'n adolygu llywodraethiant GIG Cymru. Nawr, cadarnhaodd y Gweinidog ar y pryd fod y gwaith hwnnw wedi'i gwblhau a bod tystiolaeth yn cael ei chasglu, a dywedodd y byddai nawr yn ystyried y dystiolaeth ac yn datblygu argymhellion. Nid wyf wedi gweld unrhyw beth cyhoeddus ers hynny, felly tybed a allwn ofyn am ganlyniadau'r grŵp gorchwyl a gorffen hwnnw, os gwelwch yn dda.

Roeddwn yn amlwg yn siomedig bod bwrdd iechyd Powys wedi cael ei uwchgyfeirio i lefel 4 am ddiffygion ariannol cynyddol. Tybed a allwch chi siarad drwy'r math o sgyrsiau sy'n digwydd rhwng eich swyddogion a swyddogion y bwrdd iechyd cyn uwchgyfeirio, oherwydd mae'n debyg—rwy'n sôn yma am y broses—byddai eich swyddogion angen cynllun i fynnu bod yr arbedion hynny yn cael eu gwneud, ac mae byrddau iechyd yn syml yn dweud, 'Edrychwch, allwn ni ddim cyflawni'r hyn rydych chi'n gofyn i ni ei wneud', ac yna mynd i mewn i'r broses uchgyfeirio honno. Efallai siarad â ni drwy'r pwynt hwnnw, ac mae'n debyg mai fy nghwestiwn mwy cyffredinol yw pa mor llwyddiannus a realistig yw cyfundrefnau perfformiad os nad yw byrddau iechyd yn gwella? Felly mewn gwirionedd, os yw hynny'n digwydd, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn anghywir? A yw'n fethiant arweinyddiaeth neu ddiffyg adnoddau, oherwydd mae'n ymddangos ei fod y naill neu'r llall?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Rwy'n credu eu bod i gyd yn gwestiynau teg i'w gofyn. Ar y pwynt cyntaf mewn perthynas â'r adolygiad atebolrwydd, bydd hwnnw'n cael ei gyhoeddi yn fuan iawn, iawn, felly gallaf dawelu ei feddwl yn bendant iawn ynghylch hynny—yn y dyddiau nesaf, mewn gwirionedd. Rhan o'r rheswm dros gymryd ychydig yn hirach nag yr oeddem ni i gyd wedi gobeithio oedd ein bod ni eisiau sicrhau bod rhannau o'r GIG yn gallu ymgysylltu â'r argymhellion mae'r adolygiad yn eu gwneud, fel y gallwn, wrth lunio ein barn fel Llywodraeth, ystyried hynny'n llawn. Ond rwy'n gobeithio y byddwch chi'n dawel eich meddwl ynghylch hynny. A dylwn fod wedi dweud yn fy ateb i gwestiwn Lee Waters pan fydd Aelodau yn gweld yr adolygiad hwnnw y byddant yn gweld bod thema ynddo yn ymwneud â sut y gallwn gryfhau byrddau i gyflawni'r math o graffu yr oedd Lee Waters hefyd yn ceisio sicrwydd arno mewn perthynas ag ef.

O ran y cwestiwn mewn perthynas â chynllunio ariannol a'r mathau o sgyrsiau a thrafodaethau sy'n digwydd, mae'r uwchgyfeirio mewn perthynas â Phowys, fel y mae'r Aelod yn ei gydnabod, yn benodol mewn perthynas â chynllunio ariannol a strategaeth, a hynny oherwydd nad yw'r bwrdd iechyd ar y trywydd iawn yn ei gynllun ei hun i gyflawni'r arbedion o fewn y flwyddyn. Felly, mae'n gynllun y mae'r bwrdd ei hun wedi dweud y bydd yn gallu ei gyflawni ac nid yw'n edrych ar hyn o bryd y bydd hynny cyrraedd y targed. Felly, dyna'r rhesymeg, yn ei hanfod. Yn amlwg, mae'r bwrdd ei hun yn cydnabod hynny, ac rwyf wedi cael trafodaethau gyda'r cadeirydd fel rhan o'r berthynas oruchwylio a oedd ar waith yn flaenorol, sydd yn amlwg wedi cyffwrdd â phwysigrwydd sicrhau ein bod yn gallu rhoi'r cynllun hwnnw yn ôl ar y trywydd iawn. 

Mae'r system yno er mwyn fy ngalluogi i gael sicrwydd fel Gweinidog a'r Llywodraeth i gael sicrwydd bod y cymorth angenrheidiol i gyflawni gwell perfformiad ar waith. Yn amlwg, fel y gwelsom o'r dad-uwchgyfeirio heddiw, mae'r system yn gallu cyflawni'r canlyniad hwnnw, a chredaf y dylem oll fod yn dawel ein meddwl yn ei gylch. Mae'n anochel yn wir, yn enwedig yng nghyd-destun yr uchgyfeirio mewn perthynas â materion ariannol, fod pwysau adnoddau ar y system yn amlwg yn cyfrannu at hynny. Oherwydd cyfluniad gwasanaethau iechyd ym Mhowys, efallai fod ganddo opsiynau mwy cyfyngedig ar gyfer gallu mynd i'r afael â hynny na byrddau iechyd eraill sydd ag ystod ehangach o wasanaethau drwy ddaearyddiaeth. Felly, rwy'n credu bod hynny'n ystyriaeth benodol, ond y math yna o bethau fydd wedi cael eu hystyried. A dim ond i roi'r sicrwydd iddo, mewn perthynas ag ymgysylltu â'r bwrdd, bod hynny'n digwydd yn rheolaidd iawn ar lefel swyddogol a hefyd yn digwydd ar lefel weinidogol. 

Ac yn olaf, Rhianon Passmore.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd Cabinet, mae fy etholwyr yn Islwyn yn gweld pa mor galed y mae staff ein GIG yn gweithio, a byddant yn nodi bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn parhau ar lefel 4 ar gyfer strategaeth cyllid ac ar lefel 3 ar gyfer perfformiad gofal brys ac argyfwng yn Ysbyty Athrofaol y Faenor. Ar ôl 14 mlynedd hir o ddadariannu Llywodraeth Cymru a Chymru, mae'n hanfodol bellach bod Llywodraeth Lafur Cymru yn manteisio ar y foment hon ar yr hyn a gynigiwyd gan gyllideb ddiweddar Llywodraeth Lafur y DU, a pharhau i ehangu'r berthynas newydd rhwng gweinyddiaethau. Rhaid defnyddio'r £1.7 biliwn ychwanegol a roddir i Lywodraeth Cymru yn sylweddol i leihau amseroedd aros y GIG a gwella perfformiad ein gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, pa sicrwydd allwch chi ei roi i bobl Islwyn y bydd y trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd yn cefnogi ein bwrdd iechyd lleol i wella ansawdd llif a systemau y mae cleifion yn eu derbyn o'u gwasanaeth iechyd yn Islwyn? Diolch.

Diolch i'r Aelod am hynna. Dylwn ddweud bod y rhagolwg presennol ar gyfer y bwrdd iechyd yn cyd-fynd â'r gofynion sylfaenol yn yr amodau atebolrwydd ynghylch cyllido cwestiynau ariannol, ac mae'r bwrdd yn gwneud cynnydd gwirioneddol yn erbyn elfennau allweddol o'r meini prawf dad-uwchgyfeirio hefyd. Bu rhai gwelliannau yn y perfformiad gofal brys ac argyfwng, ond, fel y mae ei chwestiwn yn awgrymu, nid yw'r rhain yn ddigon cyson nac yn cael eu cynnal eto i gyflawni'r dad-uwchgyfeirio ar hyn o bryd. 

Dylwn ddweud, hyd yn oed cyn y gyllideb yr wythnos diwethaf yn San Steffan, y bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi gallu sicrhau bod cyllid ychwanegol ar gael i fyrddau iechyd, gan gynnwys ei bwrdd iechyd lleol ei hun, er mwyn gallu mynd i'r afael â'r amseroedd aros hiraf ond hefyd y rhai ar gyfer llawdriniaethau mwy arferol efallai. Ac roeddwn i'n gallu ymweld â'r ganolfan gataract ranbarthol yn Ysbyty Nevill Hall, mewn gwirionedd, yn ardal y bwrdd iechyd, sy'n datblygu proses lawdriniaeth gyflym i alluogi'r cataractau mwyaf syml i gael eu trin yn gyflymach, a bydd hynny'n helpu i fynd i'r afael â rhai o'r ôl-groniadau. 

Dylwn ddweud ein bod eisoes wedi cael y cynnig gan Aneurin Bevan ynglŷn â defnyddio'r cyllid ehangach, a byddwn yn gweithio gyda'r holl fyrddau iechyd yn wythnosol i ddeall y llwybr y maent yn ei ddilyn i gyflawni'r canlyniadau y maen nhw eu hunain wedi dweud y gallant eu cyflawni mewn ymateb i'r cyllid ychwanegol hwnnw.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Symudwn ymlaen. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y ddau gynnig o dan eitemau 9 a 10, rheoliadau addysg drydyddol ac ymchwil 2024, eu grwpio i'w trafod ond gyda pleidleisiau ar wahân. Gwelaf nad oes unrhyw wrthwynebiad.

Galwaf ar y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch, Vikki Howells.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae Rhan 2 o Ddeddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022 yn darparu ar gyfer system gofrestru a fydd yn darparu'r mecanweithiau cyfreithiol ar gyfer goruchwylio darparwyr addysg drydyddol cofrestredig yng Nghymru sy'n derbyn arian cyhoeddus. Bydd y system gofrestru yn galluogi'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil, a elwir yn Medr, i reoleiddio ein sector amrywiol yn effeithiol trwy fecanwaith hyblyg ar gyfer rheoleiddio addysg uwch yn gymesur ac atebol yng Nghymru.

Bydd Rheoliadau'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cofrestru a Dadgofrestru Darparwyr Addysg Drydyddol yng Nghymru) 2024 yn rhoi'r darpariaethau statudol angenrheidiol ar waith i alluogi Medr i barhau â'i waith ar sefydlu'r gofrestr a diffinio'r drefn reoleiddio a fydd yn berthnasol i ddarparwyr cofrestredig o fis Gorffennaf 2026.

Mae'r rheoliadau hyn yn diffinio'r ddau gategori o gofrestru, craidd addysg uwch ac amgen addysg uwch, ac yn nodi bod darparwyr sydd wedi'u cofrestru yn y categori craidd yn gymwys i dderbyn cymorth ariannol oddi wrth Medr at ddibenion addysg uwch, ymchwil neu arloesi.

Mae'r rheoliadau hefyd yn rhagnodi amodau cofrestru parhaus cychwynnol a gorfodol pellach, gyda'r gofyniad fod darparwyr sy'n dymuno cofrestru yn y categori craidd i fod â statws elusennol. Bydd darparwyr sydd wedi'u cofrestru yn y categori craidd neu amgen yn ddarostyngedig i amodau mewn perthynas â'r wybodaeth y maent yn ei darparu i ddarpar fyfyrwyr, eu cyrsiau a'u telerau ac amodau contractau gyda myfyrwyr.

Mae'r rheoliadau hefyd yn rhagnodi'r wybodaeth sylfaenol y mae'n rhaid ei chynnwys yng nghofnod darparwr yn y gofrestr ac amgylchiadau pellach pryd y bydd yn rhaid i'r comisiwn dynnu darparwr cofrestredig o gategori o'r gofrestr.

Mae Rheoliadau Deddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022 (Dynodi Darparwyr) 2024 yn manylu ar y sail y gall darparwr addysg drydyddol yng Nghymru nad yw'n sefydliad wneud cais i Weinidogion Cymru i gael ei ddynodi'n un at ddibenion TERA 2022.

Mae'r ddau offeryn statudol hyn wedi eu llywio gan ymgynghoriad a gwblhawyd yn gynharach eleni. Wrth ddatblygu'r rheoliadau hyn, egwyddor allweddol fu cynnal cydbwysedd rhwng darparu fframwaith deddfwriaethol cadarn a rhoi'r disgresiwn a'r hyblygrwydd i Medr ddatblygu, mewn partneriaeth â'r sector, gyfundrefn reoleiddio sy'n cefnogi darparwyr, yn amddiffyn buddiannau myfyrwyr a threthdalwyr Cymru, ac yn cynnal enw da addysg uwch yng Nghymru.

Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu gwaith diwyd wrth adolygu'r rheoliadau hyn a gallaf gadarnhau bod y newidiadau a argymhellir i'r rheoliadau dynodi wedi'u paratoi ar gyfer bod yn barod i'w gwneud, yn amodol ar dderbyn cymeradwyaeth yr Aelodau heddiw, wrth gwrs.

Byddaf yn gwneud rheoliadau pellach i gefnogi gweithredu'r system gofrestru dros y flwyddyn nesaf ac edrychaf ymlaen at weithio gyda Medr, rhanddeiliaid ac Aelodau wrth i'r gwaith hwn fynd rhagddo. Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad y rheoliadau drafft hyn yn gynnar ym mis Hydref. Lluniodd y pwyllgor adroddiad clir ar Reoliadau'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cofrestru a Dadgofrestru Darparwyr Addysg Drydyddol yng Nghymru) 2024, sydd i'w gweld ar agenda heddiw. Mae ein hadroddiad ar Reoliadau Deddf Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 2022 (Dynodi Darparwyr) 2024 yn cynnwys dau bwynt adrodd technegol ac un pwynt adrodd ar rinweddau. Amlygodd y ddau bwynt adrodd technegol yn adroddiad y pwyllgor, ddrafftio a allai fod yn ddiffygiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn y ddau bwynt ac wedi ymrwymo i wneud y cywiriadau angenrheidiol cyn gwneud y rheoliadau yn ffurfiol, pe baent yn cael eu cymeradwyo y prynhawn yma. Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'r pwynt rhinweddau fel rhan o'r broses 'cywiro cyn gwneud', drwy fewnosod hyperddolen i wella hygyrchedd y rheoliadau. Diolch.

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.

Rwy'n ddiolchgar i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am gymryd rhan yn y ddadl heddiw. Rwy'n galw ar Aelodau i gymeradwyo'r pecyn hwn o offerynnau statudol i alluogi Medr a Llywodraeth Cymru i barhau i weithio gyda'r sector addysg drydyddol yng Nghymru i gyflawni'r diwygiadau pwysig hyn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 9? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? 

A oes llaw wedi ei chodi? 

Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 10? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Daw hynny â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. [Torri ar draws.]

Cewch â chroeso. Canwch y gloch.

Rydyn ni'n barod. Dim ond un bleidlais fydd heddiw, a hynny ar eitem 4, cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Rheilffordd i Deithwyr (Perchnogaeth Gyhoeddus). Galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Ken Skates. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 15 yn erbyn, felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn. 

Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch yn fawr.