Y Cyfarfod Llawn
Plenary
22/10/2024Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni fydd y cwestiynau i’r Prif Weinidog, ac mae’r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.
Welcome, all, to this afternoon’s Plenary meeting. The first item on our agenda will be questions to the First Minister, and the first question is from Siân Gwenllian.
1. Beth mae'r Prif Weinidog yn ei wneud i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i ddatrys yr argyfwng tai yng Ngwynedd? OQ61732
1. What is the First Minister doing to ensure that the Welsh Government is giving priority to resolving the housing crisis in Gwynedd? OQ61732
Diolch yn fawr. With your indulgence, Llywydd, I’d like to begin by expressing my sympathies as First Minister with those involved in last night’s rail accident near Llanbrynmair. And, in particular, I’d like to send our condolences to the family of the man who died, and also pay tribute to the emergency services. And just to let you know that the transport Secretary will be making a fuller statement later on this afternoon.
Diolch yn fawr. Gyda'ch goddefgarwch, Llywydd, hoffwn ddechrau drwy fynegi fy nghydymdeimlad fel Prif Weinidog gyda'r rhai a oedd yn y ddamwain reilffordd neithiwr ger Llanbrynmair. Ac, yn benodol, hoffwn anfon ein cydymdeimlad at deulu'r gŵr a fu farw, a thalu teyrnged i'r gwasanaethau brys hefyd. A dim ond i roi gwybod i chi y bydd yr Ysgrifennydd trafnidiaeth yn gwneud datganiad llawnach yn ddiweddarach y prynhawn yma.
Fy mlaenoriaeth i yw darparu mwy o gartrefi fforddiadwy dros Gymru gyfan, ac rydyn ni wedi dyrannu’r lefelau uchaf erioed o gyllid yn ystod tymor y Llywodraeth hon. Rydyn ni hefyd yn gweithio'n agos gyda phartneriaid ar draws Gwynedd, wrth i nifer o gamau gael eu gweithredu a’u gwerthuso fel rhan o gynllun peilot ail gartrefi a fforddiadwyedd yn Nwyfor.
My priority is to deliver more affordable homes across the whole of Wales, and we have allocated record levels of funding during this Government term. We are also working closely with partners across Gwynedd, as part of the Dwyfor second homes and affordability pilot, to apply and evaluate a range of interventions.
Mae’r argyfwng tai yn effeithio pob rhan o Gymru. Digartrefedd a chysgu ar y stryd ydy canlyniad cynyddol a gweladwy yr argyfwng hwnnw. Mae nifer y bobl sydd yn marw sydd yn cysgu ar y stryd wedi dyblu dros y blynyddoedd diweddar, sy’n warthus ac yn annerbyniol. Rŵan mae yna sôn am ryddhau carcharorion yn gynnar, gan greu risg o fwy fyth o ddigartrefedd. Mae gweithwyr rheng flaen, sy’n helpu atal digartrefedd, ac yn rhoi cymorth i’r digartref, angen cefnogaeth lawn. Er mwyn cefnogi rhai o’r mwyaf bregus yn ein cymunedau, fedrwch chi ymrwymo heddiw i sicrhau setliad ariannol teg a digonol ar gyfer y grant cymorth tai yng nghyllideb y flwyddyn nesaf?
The housing crisis is impacting every part of Wales. Homelessness and sleeping rough are the increasing and very visible results of this crisis. The number of rough-sleepers who have died has doubled over the past few years, which is appalling and unacceptable. Now there’s mention made about releasing prisoners early, creating a risk of even greater homelessness. Front-line workers, who help to prevent homelessness, and provide support to the homeless, need full support. In order to support some of the most vulnerable in our communities, will you today commit to ensuring a fair and adequate funding settlement for the housing support grant in next year’s budget?
Wel, diolch yn fawr. Rŷn ni’n ymwybodol iawn o’r sefyllfa, a pha mor anodd yw hi i bobl, yn enwedig i’r rheini sydd, efallai, â thai ac sy’n methu fforddio i gario ymlaen i dalu’u rhent nhw. A dyna pam rŷn ni wedi rhoi arian sy'n record—£1.4 biliwn o fuddsoddiad y tymor yma—i mewn i dai cymdeithasol. Mae £15 miliwn o hyn wedi mynd i Wynedd. Ond fe fyddwch chi’n ymwybodol ein bod ni’n mynd i gyflwyno deddfwriaeth ar ddigartrefedd hefyd.
Ond rŷn ni’n ymwybodol iawn o ba mor anodd yw hi, a dyna pam rŷn ni wedi helpu, er enghraifft, gyda phethau fel yr Help to Buy scheme, sydd yn helpu pobl gyda chyngor ar gyfer morgeisi, sy’n eu helpu nhw gyda sut i ddod mas o ddyled, a hefyd i roi cyfle iddyn nhw fenthyg arian heb dalu interest am bum mlynedd.
Thank you very much. We are highly aware of the situation and how difficult it is for people, particularly those who have homes but can’t afford to continue to pay their rent. And that is why we have provided record funding—£1.4 billion of investment in this term—to social housing, and £15 million of this has been provided to Gwynedd. But you will be aware that we are to introduce legislation on homelessness too.
But we are highly aware of how difficult the situation is, and that is why we have helped, for example, with things such as the Help to Buy scheme, which helps people by providing mortgage advice, with advice on how to deal with debt, and which also gives them an opportunity to borrow money without paying interest for a period of five years.
The then Assembly’s north Wales regional committee took evidence from people from Gwynedd on the affordable housing crisis in October 2003, over 20 years ago, when deliverable solutions were proposed to us, which were ignored by the Labour Welsh Government then. Your Welsh Government’s only housing target is to build 20,000 new, low-carbon social homes for rent during this five-year Senedd term. However, only 3,120 were completed in Wales by social landlords in the first three years of this Senedd term. So, you changed the goalposts, adding some homes that are not new builds and not low carbon, and also homes for intermediate rent and shared ownership. But, even with this, Audit Wales still expects you to fall short of your target without additional funding. So, now that former Minister Lee Waters has been drafted in to help you hit the housing target, will you now be moving the goalposts further, or how will you be responding to proposals by social housing providers in Wales to remove the barriers to deliver longer term sustainable funding, and to ensure that they are still building new homes?
Fe wnaeth pwyllgor rhanbarthol gogledd Cymru y Cynulliad ar y pryd gymryd tystiolaeth gan bobl o Wynedd ar yr argyfwng tai fforddiadwy ym mis Hydref 2003, dros 20 mlynedd yn ôl, pan gynigiwyd atebion y gellid eu cyflawni i ni, a gafodd eu hanwybyddu gan Lywodraeth Lafur Cymru bryd hynny. Unig darged tai eich Llywodraeth Cymru chi yw adeiladu 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu yn ystod tymor pum mlynedd y Senedd hon. Fodd bynnag, dim ond 3,120 a gwblhawyd yng Nghymru gan landlordiaid cymdeithasol yn ystod tair blynedd gyntaf tymor y Senedd hon. Felly, fe wnaethoch chi newid y nod, gan ychwanegu rhai cartrefi nad ydyn nhw'n adeiladau newydd ac nad ydyn nhw'n garbon isel, a hefyd cartrefi ar gyfer rhent canolradd a chydberchnogaeth. Ond, hyd yn oed gyda hyn, mae Archwilio Cymru yn dal i ddisgwyl i chi fethu â chyrraedd eich targed heb gyllid ychwanegol. Felly, nawr bod y cyn-Weinidog Lee Waters wedi cael ei alw i mewn i'ch helpu chi i gyrraedd y targed tai, a fyddwch chi nawr yn newid y nod ymhellach, neu sut fyddwch chi'n ymateb i gynigion gan ddarparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru i gael gwared ar y rhwystrau i ddarparu cyllid cynaliadwy tymor hwy, ac i sicrhau eu bod nhw'n dal i adeiladu cartrefi newydd?
Well, thanks very much. You’ll be aware that there’s been a whole package of measures to address this situation in relation to housing. And the fact is that the situation has changed since we first set that target. We’ve had massive inflation, we’ve had huge hikes in interest rates, but the fact is, despite all of that, we have seen, for example, in Gwynedd, a five per cent drop in the number of second homes compared to last year.
There's a whole series of measures that we are putting in place on top of that record investment in social housing, including the transitional accommodation capital programme, which is delivering 1,700 homes and brought many back into use. We've got the Leasing Scheme Wales, which allows private landlords to allow local authorities to rent out their homes, at a particular rent level, set at local housing allowance rates. All of that goes to help people to stay in their homes, but also allows people who have properties, who want to lease them on a long-term scheme, the security of knowing that there will be somebody in that home for a long time. So, there's a huge amount being done in the housing space, and, as I say, we will be bringing in some new laws in relation to homelessness soon.
Wel, diolch yn fawr iawn. Byddwch yn ymwybodol y bu pecyn cyfan o fesurau i fynd i'r afael â'r sefyllfa hon o ran tai. A'r ffaith yw, mae'r sefyllfa wedi newid ers i ni osod y targed hwnnw gyntaf. Rydym ni wedi cael chwyddiant enfawr, rydym ni wedi cael cynnydd enfawr i gyfraddau llog, ond y gwir yw, er gwaethaf hynny i gyd, rydym ni wedi gweld, er enghraifft, yng Ngwynedd, gostyngiad o bump y cant i nifer yr ail gartrefi o'i gymharu â'r llynedd.
Ceir cyfres gyfan o fesurau yr ydym ni'n eu rhoi ar waith ar ben y buddsoddiad uchaf erioed hwnnw mewn tai cymdeithasol, gan gynnwys y rhaglen gyfalaf llety trosiannol, sy'n darparu 1,700 o gartrefi ac wedi dod â llawer yn ôl i ddefnydd. Mae gennym ni Gynllun Prydlesu Cymru, sy'n caniatáu i landlordiaid preifat ganiatáu i awdurdodau lleol rentu eu cartrefi, ar lefel rent benodol, wedi'u gosod ar gyfraddau lwfans tai lleol. Mae hynny i gyd yn mynd at helpu pobl i aros yn eu cartrefi, ond mae hefyd yn rhoi'r sicrwydd i bobl sydd ag eiddo, sydd eisiau eu prydlesu ar gynllun hirdymor, o wybod y bydd rhywun yn y cartref hwnnw am amser maith. Felly, mae llawer iawn yn cael ei wneud yn y maes tai, ac, fel y dywedais, byddwn yn cyflwyno rhai deddfau newydd o ran digartrefedd yn fuan.
2. Beth y mae'r Prif Weinidog yn ei wneud i wella mynediad at ofal iechyd ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed? OQ61751
2. What is the First Minister doing to improve access to healthcare in Brecon and Radnorshire? OQ61751
Health boards are responsible for the planning and delivery of safe, high-quality healthcare services on behalf of their local populations within the resources available. Powys Teaching Health Board has set out its position, and I expect any service change to be informed by continuous stakeholder engagement.
Byrddau iechyd sy'n gyfrifol am gynllunio a darparu gwasanaethau gofal iechyd diogel ac o ansawdd uchel ar ran eu poblogaethau lleol yn unol â'r adnoddau sydd ar gael. Mae Bwrdd Iechyd Addysgu Powys wedi nodi ei safbwynt, ac rwy'n disgwyl i unrhyw newid gwasanaeth gael ei lywio gan ymgysylltiad parhaus â rhanddeiliaid.
Thank you, First Minister. With a number of people waiting for appointments across Wales, especially for operations, they have a system in England where, if you've been waiting for a certain amount of time, they will offer you to go to other health boards across England to actually get that treatment done, especially in orthopaedics. So, in Hereford, for example, there are long waiting times for orthopaedic treatment, but they are sending patients to other hospitals across England to get waiting lists down and get people seen. After doing some research, the Welsh NHS doesn't offer this service to patients. So, is this something that the Welsh NHS would look to do, to give patients who are waiting on those lists the opportunity to go to somewhere else in the system where there is capacity, to get seen, because I don't want to see patients in Wales, and especially in my constituency of Brecon and Radnorshire, subjected to a postcode lottery, where they cannot get seen and when there may be spare capacity in the system elsewhere to get the treatment that they need?
Diolch, Prif Weinidog. Gyda nifer o bobl yn aros am apwyntiadau ledled Cymru, yn enwedig ar gyfer llawdriniaethau, mae ganddyn nhw system yn Lloegr lle, os ydych chi wedi bod yn aros am gyfnod penodol o amser, y byddan nhw'n cynnig i chi fynd i fyrddau iechyd eraill ledled Lloegr i gael y driniaeth honno, yn enwedig ym maes orthopedeg. Felly, yn Henffordd, er enghraifft, ceir amseroedd aros hir am driniaeth orthopedig, ond maen nhw'n anfon cleifion i ysbytai eraill ledled Lloegr i leihau rhestrau aros ac i sicrhau bod pobl yn cael eu gweld. Ar ôl gwneud rhywfaint o waith ymchwil, nid yw GIG Cymru yn cynnig y gwasanaeth hwn i gleifion. Felly, a yw hyn yn rhywbeth y byddai GIG Cymru yn ystyried ei wneud, i roi'r cyfle i gleifion sy'n aros ar y rhestrau hynny fynd i rywle arall yn y system lle ceir capasiti, i gael eu gweld, oherwydd nid wyf i eisiau gweld cleifion yng Nghymru, ac yn enwedig yn fy etholaeth i ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed, yn destun loteri cod post, lle na allan nhw gael eu gweld a lle y gallai fod capasiti dros ben yn y system mewn mannau eraill i gael y driniaeth sydd ei hangen arnyn nhw?
Well, it's a shame that the research that you did didn't actually look at the latest statistics in terms of what already happens in relation to cross-border support and care. It's very interesting, in particular in relation to GPs on the border. There are 13,000 residents from Wales registered in England, but there are 21,000 English residents registered in Wales. And when you look at the number of people who are going into hospitals already in England, 60,700 just last year were involved in admission to an NHS English hospital. So, it is already happening, and we will continue to see if and when there's capacity. But, at the moment, we are focusing on making sure that we use the capacity that's available within our system, and making sure that we expand the opportunities for that to happen, with longer hours being used, for example, in Wales, rather than going across the border. Let's make sure we maximise and see an efficient system in Wales first.
Wel, mae'n drueni na wnaeth y gwaith ymchwil a wnaethoch chi edrych ar yr ystadegau diweddaraf o ran yr hyn sydd eisoes yn digwydd o ran cymorth a gofal trawsffiniol. Mae'n ddiddorol iawn, yn enwedig o ran meddygon teulu ar y ffin. Mae 13,000 o drigolion o Gymru wedi'u cofrestru yn Lloegr, ond mae 21,000 o drigolion o Loegr wedi'u cofrestru yng Nghymru. A phan edrychwch chi ar nifer y bobl sy'n mynd i ysbytai yn Lloegr eisoes, roedd 60,700 dim ond y llynedd yn rhan o dderbyniad i ysbyty GIG yn Lloegr. Felly, mae'n digwydd eisoes, a byddwn yn parhau i weld os oes capasiti a phryd. Ond, ar hyn o bryd, rydym ni'n canolbwyntio ar wneud yn siŵr ein bod ni'n defnyddio'r capasiti sydd ar gael o fewn ein system, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n ehangu'r cyfleoedd i hynny ddigwydd, gan ddefnyddio oriau hirach, er enghraifft, yng Nghymru, yn hytrach na mynd dros y ffin. Gadewch i ni wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud y mwyaf ac yn gweld system effeithlon yng Nghymru yn gyntaf.
Good afternoon, First Minister. Just following up on the question from James Evans there, I just want to concentrate, if I may, on elective treatments for patients in Brecon and Radnorshire, who do go across the border—we're actually quite used to going, to, for example, Hereford hospital, for our treatment. And I'm pleased to hear that this will be bolstered after the announcement from the Labour conference and, I think, backed up by the Welsh Secretary Jo Stevens. You've appointed a group of experts to help with bringing down waiting lists here in Wales. But could I ask you specifically, please, how will that work in terms of the cross-border arrangements that were announced, and what targets do you have, and what timescales do you have, in order to reduce the waiting lists, particularly for people living on the border, as in Brecon and Radnorshire? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Dim ond i ddilyn ymlaen o'r cwestiwn gan James Evans yn y fan yna, hoffwn ganolbwyntio, os caf, ar driniaethau dewisol i gleifion ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed, sy'n mynd dros y ffin—a dweud y gwir, rydym ni'n eithaf cyfarwydd â mynd, er enghraifft, i ysbyty Henffordd, i gael ein triniaeth. Ac rwy'n falch o glywed y bydd hyn yn cael ei gryfhau yn dilyn y cyhoeddiad o gynhadledd y blaid Lafur ac, rwy'n credu, a gefnogwyd gan Ysgrifennydd Cymru, Jo Stevens. Rydych chi wedi penodi grŵp o arbenigwyr i helpu gyda lleihau rhestrau aros yma yng Nghymru. Ond a gaf i ofyn i chi'n benodol, os gwelwch yn dda, sut y bydd hynny'n gweithio o ran y trefniadau trawsffiniol a gyhoeddwyd, a pha dargedau sydd gennych chi, a pha amserlenni sydd gennych chi, er mwyn lleihau'r rhestrau aros, yn enwedig i bobl sy'n byw ar y ffin, fel ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed? Diolch yn fawr iawn.
Thanks very much. Well, as you say, we have got this group of experts now who have been appointed, and, if you look at their CVs, you'll see that these are genuine experts, people who want to help us out. And in fact, one of the people on that group is the person who's presented and introduced the GIRFT approach to best practice—that is, 'get it right first time'. That really looks at how you optimise work within our hospitals. They go into hospitals and they tell them what they can do to tweak things, and that's precisely what we're talking about. You know, there are hospitals in England where this has been introduced and is working really well. There are some hospitals in Wales that have introduced part of it but not all of it. So, what we're hoping is that this group will come in and specialise, look at how you can do that, how you can bring best practice and introduce it to Wales. And, of course, on that cross-border work, as I mentioned earlier, with 60,000 Welsh residents already going to England, I'm sure that that will continue as well.
Diolch yn fawr iawn. Wel, fel rydych chi'n dweud, mae gennym ni'r grŵp hwn o arbenigwyr bellach sydd wedi cael eu penodi, ac, os edrychwch chi ar eu CVs, byddwch yn gweld bod y rhain yn arbenigwyr gwirioneddol, pobl sydd eisiau ein helpu ni. Ac a dweud y gwir, un o'r bobl yn y grŵp hwnnw yw'r unigolyn sydd wedi cyflwyno a sefydlu'r dull GIRFT o ymdrin ag arferion gorau—hynny yw, 'gwneud pethau'n iawn y tro cyntaf'. Mae hwnnw wir yn edrych ar sut rydych chi'n gwneud y mwyaf o'r gwaith yn ein hysbytai. Maen nhw'n mynd i mewn i ysbytai ac maen nhw'n dweud wrthyn nhw beth allan nhw ei wneud i ddiwygio pethau, a dyna'n union yr ydym ni'n sôn amdano. Wyddoch chi, ceir ysbytai yn Lloegr lle mae hyn wedi cael ei gyflwyno ac mae'n gweithio'n dda iawn. Ceir rhai ysbytai yng Nghymru sydd wedi cyflwyno rhan ohono ond nid yr holl beth. Felly, ein gobaith yw y bydd y grŵp hwn yn dod i mewn ac yn arbenigo, edrych ar sut y gallwch chi wneud hynny, sut y gallwch chi ddod ag arferion gorau a'u cyflwyno i Gymru. Ac, wrth gwrs, ar y gwaith trawsffiniol hwnnw, fel y soniais yn gynharach, gyda 60,000 o drigolion Cymru eisoes yn mynd i Loegr, rwy'n siŵr y bydd hynny yn parhau hefyd.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. As my colleague Mark Isherwood highlighted, we learned on the weekend that the Member for Llanelli is now, I presume, part of the Government, because he will be, in the Minister for Delivery's words, doing—well, these are your words, Minister—
'a "very rapid deep dive" of each planning application as they come forward.'
Could the First Minister confirm what the exact role is of the Member for Llanelli in what is a very sensitive subject—the planning system—here in Wales?
Diolch, Llywydd. Fel yr amlygodd fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, fe wnaethom ni ddarganfod dros y penwythnos bod yr Aelod dros Lanelli bellach, rwy'n tybio, yn rhan o'r Llywodraeth, oherwydd bydd, yng ngeiriau'r Gweinidog Cyflawni, yn cynnal—wel, eich geiriau chi yw'r rhain, Gweinidog—
'"ymchwiliad trylwyr cyflym iawn" i bob cais cynllunio wrth iddyn nhw gael eu cyflwyno.'
A allai'r Prif Weinidog gadarnhau beth yw union swyddogaeth yr Aelod dros Lanelli mewn pwnc—y system gynllunio—sy'n sensitif iawn yma yng Nghymru?
Well, you'll be aware that the Cabinet Secretary who's responsible for housing will be making sure—and we are, as a Government, absolutely determined—that we're going to deliver. That's why we are still in discussions about the role that Lee Waters will play. We'll be finalising details of that role and will be letting you know exactly what that is in the next few weeks. But the Minister for Delivery has a role in supporting—[Interruption.]
Wel, byddwch yn ymwybodol y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am dai yn gwneud yn siŵr—ac rydym ni, fel Llywodraeth, yn gwbl benderfynol—ein bod ni'n mynd i gyflawni. Dyna pam rydym ni'n dal i fod mewn trafodaethau am y swyddogaeth y bydd Lee Waters yn ei chyflawni. Byddwn yn cwblhau manylion y swyddogaeth honno a byddwn yn rhoi gwybod i chi beth yn union yw honno yn ystod yr wythnosau nesaf. Ond mae gan y Gweinidog Cyflawni swyddogaeth o ran cefnogi—[Torri ar draws.]
Can we hear the First Minister's answer, please?
A gawn ni glywed ateb y Prif Weinidog, os gwelwch yn dda?
The Minister for Delivery has a role in supporting delivery of all our ambitions as a Government, and a formal statement on the work to support the delivery of affordable housing will follow.
Mae gan y Gweinidog Cyflawni swyddogaeth o ran cefnogi cyflawni ein holl uchelgeisiau fel Llywodraeth, a bydd datganiad ffurfiol ar y gwaith i gefnogi'r ddarpariaeth o dai fforddiadwy yn dilyn.
I'm sorry, First Minister, but the words of the delivery Minister on Sunday were that a backbencher in the Labour Party was going to do a rapid deep-dive of each planning application that came in. You, in your response to me, clearly indicate that you haven't a clue yet what he's going to be doing, and yet you're trying to incentivise developers to come forward with applications to hit your manifesto target of 20,000 social housing here in Wales. That really is no way to run a Government. The auditor general highlighted in his recent report that this manifesto commitment would require an extra £600 million to £750 million to hit your 20,000 target by 2026. So, where is that money coming from? You can't highlight how the backbencher's going to help you. How's the finance Minister going to help you hit this target, because, at the moment, you haven't delivered half the units that your manifesto commitment alludes to?
Mae'n ddrwg gen i, Prif Weinidog, ond geiriau'r Gweinidog cyflawni ddydd Sul oedd bod aelod o'r meinciau cefn yn y Blaid Lafur yn mynd i gynnal ymchwiliad trylwyr cyflym o bob cais cynllunio sy'n cael ei dderbyn. Rydych chi, yn eich ymateb i mi, yn nodi'n eglur nad oes gennych chi syniad eto beth mae'n mynd i fod yn ei wneud, ac eto rydych chi'n ceisio cymell datblygwyr i gyflwyno ceisiadau i gyrraedd eich targed maniffesto o 20,000 o dai cymdeithasol yma yng Nghymru. Nid yw honno'n unrhyw ffordd i lywodraethu mewn gwirionedd. Amlygodd yr archwilydd cyffredinol yn ei adroddiad diweddar y byddai'r ymrwymiad maniffesto hwn yn gofyn am £600 miliwn i £750 miliwn ychwanegol i gyrraedd eich targed o 20,000 erbyn 2026. Felly, o le mae'r arian hwnnw yn dod? Allwch chi ddim dweud sut y mae'r aelod o'r meinciau cefn yn mynd i'ch helpu. Sut mae'r Gweinidog cyllid yn mynd i'ch helpu i gyrraedd y targed hwn, oherwydd, ar hyn o bryd, nid ydych chi wedi darparu hanner yr unedau y mae eich ymrwymiad maniffesto yn cyfeirio atyn nhw?
Well, there's still a long way to go until the end of the term, and what we're aware of is that, actually, a lot of this is not to do with finance. Some of it is about getting bits stuck in the planning system that, actually, can be unlocked, and what Lee Waters will be doing is to help unlock some of those areas where there are challenges. We know that we have committed £1.4 billion to social housing this Senedd term. This is a huge amount of money, and this is absolutely key to making sure that we prevent homelessness in future.
Wel, mae llawer o amser ar ôl o hyd cyn diwedd y tymor, a'r hyn yr ydym ni'n ymwybodol ohono, mewn gwirionedd, yw nad yw llawer o hyn yn ymwneud â chyllid. Mae rhywfaint ohono yn ymwneud â chael darnau yn sownd yn y system gynllunio a all, mewn gwirionedd, gael eu datgloi, a'r hyn y bydd Lee Waters yn ei wneud yw helpu i ddatgloi rhai o'r meysydd hynny lle ceir heriau. Rydym ni'n gwybod ein bod ni wedi ymrwymo £1.4 biliwn i dai cymdeithasol yn ystod tymor y Senedd hon. Mae hwn yn swm enfawr o arian, ac mae hyn yn gwbl allweddol i wneud yn siŵr ein bod ni'n atal digartrefedd yn y dyfodol.
Can I suggest you know what your Ministers are saying when they're on the media round? The Minister herself, actually, said there is very little amount of time left to deliver this manifesto commitment—15 months, she said, in her words. So, it's not me saying that you've got a very small amount of time. The auditor general has highlighted the additional moneys that you will need to make available to hit this manifesto commitment, and you don't know what your backbencher for Llanelli is going to be doing. When he was a Minister, he was charged with slowing Wales down. Now, in your words, he's going to speed the planning system up. The two can't be happening at the same time, First Minister. So, can you say to me today, are you going to be the First Minister who misses this manifesto target of delivering 20,000 units of social housing, just like you missed your NHS targets to reduce waiting times here in Wales? Or is this manifesto commitment going to be hit, which, obviously, the auditor general is very sceptical that you'll be able to do?
A gaf i awgrymu eich bod chi'n gwybod beth mae eich Gweinidogion yn ei ddweud pan fyddan nhw ar rownd y cyfryngau? Dywedodd y Gweinidog ei hun, mewn gwirionedd, mai ychydig iawn o amser sydd ar ôl i gyflawni'r ymrwymiad maniffesto hwn—15 mis, meddai, yn ei geiriau hi. Felly, nid fi sy'n dweud bod gennych chi ychydig iawn o amser. Mae'r archwilydd cyffredinol wedi tynnu sylw at yr arian ychwanegol y bydd angen i chi sicrhau ei fod ar gael i gyflawni'r ymrwymiad maniffesto hwn, ac nid ydych chi'n gwybod beth mae eich aelod o'r meinciau cefn dros Lanelli yn mynd i fod yn ei wneud. Pan oedd yn Weinidog, cafodd ei gyhuddo o arafu Cymru. Nawr, yn eich geiriau chi, mae'n mynd i gyflymu'r system gynllunio. Ni all y ddau fod yn digwydd ar yr un pryd, Prif Weinidog. Felly, a allwch chi ddweud wrthyf i heddiw, ai chi fydd y Prif Weinidog sy'n methu'r targed maniffesto hwn o ddarparu 20,000 o unedau o dai cymdeithasol, yn union fel y gwnaethoch chi fethu eich targedau GIG i leihau amseroedd aros yma yng Nghymru? Neu a yw'r ymrwymiad maniffesto hwn yn mynd i gael ei gyflawni, y mae'r archwilydd cyffredinol, yn amlwg, yn amheus iawn y byddwch chi'n gallu ei wneud?
There's no doubt about it, it's a stretching target, but it's a target that we're going to make absolutely every effort to hit. That's why we're drafting in some additional support to make sure that we can unlock those areas. There’s a huge amount of work to be done here. There are 22 local authorities. Actually making sure that you unlock all the benefits and the potential in those places—there’s quite a lot of work to do here. Why wouldn’t we want to draft in some additional support if we’re able to do that?
Nid oes unrhyw amheuaeth amdano, mae'n darged ymestynnol, ond mae'n darged yr ydym ni'n sicr yn mynd i wneud pob ymdrech i'w gyrraedd. Dyna pam rydym ni'n galw rhywfaint o gymorth ychwanegol i mewn i wneud yn siŵr y gallwn ni ddatgloi'r meysydd hynny. Mae llawer iawn, iawn o waith i'w wneud yma. Mae 22 o awdurdodau lleol. Mae gwneud yn siŵr mewn gwirionedd eich bod chi'n datgloi'r holl fanteision a'r potensial yn y lleoedd hynny—mae cryn dipyn o waith i'w wneud yma. Pam na fyddem ni eisiau galw rhywfaint o gymorth ychwanegol i mewn os ydym ni'n gallu gwneud hynny?
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Gaf i ddechrau trwy nodi ein cydymdeimlad ni ym Mhlaid Cymru efo teulu yr unigolyn a fu farw yn y ddamwain drên neithiwr ar linell y Cambrian a’r sawl gafodd eu hanafu? Dwi am ddiolch hefyd i bob un a fu’n rhan o’r ymateb brys.
Dwi’n gwybod bod y Prif Weinidog yn eiddgar i ni beidio â chwestiynu arweinyddiaeth Llafur y Deyrnas Unedig yma yn y Senedd, ond, wythnos cyn cyllideb Rachel Reeves, mae’n bwysig bod ein llygaid ni, dwi’n meddwl, ar benderfyniadau sy’n cael eu gwneud ganddi hi a Keir Starmer, ac mae’n bwysig bod Prif Weinidog Cymru, wrth gwrs, yn gwbl gadarn yn ei disgwyliadau wrth lobïo Downing Street cyn y gyllideb ar ran Cymru.
Mi wnaeth Plaid Cymru osod ein gofynion ni ar gyfer y gyllideb mewn cynnig a fydd yn cael ei drafod yma yn y Senedd brynhawn fory. Pam mae Llywodraeth Cymru am ddileu ein galwad ni am gyllid teg i Gymru drwy ddod â system gyllido newydd i gymryd lle fformiwla Barnett?
Thank you, Llywydd. May I begin by expressing our sympathies in Plaid Cymru with the family of the individual who died in the accident on the Cambrian line last night and those who were injured? I’d also like to thank everyone who was part of the emergency response.
I know that the First Minister is eager for us not to question the UK Labour leadership here in the Senedd, but, a week before Rachel Reeves's budget, it's important that our eyes are cast over decisions made by her and Keir Starmer, and it's important that the First Minister of Wales is entirely robust in her expectations in lobbying Downing Street before the budget on behalf of Wales.
Plaid Cymru set out our demands for the budget in a motion that will be discussed here in the Senedd tomorrow afternoon. Why does the Welsh Government want to delete our call for fair funding for Wales by bringing a new funding system in to replace the Barnett formula?
Achos beth rydyn ni’n ei wneud yw cymryd pethau o ddifri, ac rydyn ni’n cael sgyrsiau uniongyrchol gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, yn lle ein bod ni’n ysgrifennu resolutions ar lawr y Senedd. Dyna’r ffordd rydyn ni’n gweithio. Dwi’n gwybod bod hwnna’n anodd i bobl ei ystyried, efallai i bobl fel chi ei ystyried, fod pobl fel fi yn gallu siarad yn uniongyrchol gyda’r Prif Weinidog. Ond y ffaith yw dyna sut mae’n gweithio. Dwi wedi ei gwneud hi’n glir beth yw’n blaenoriaethau ni fel Llywodraeth. Mi wnaf i’r achos yna eto ag eto. Dwi wedi ei gwneud hi sawl gwaith, fel y Gweinidog sydd yn gyfrifol am gyllid hefyd, ac mi fyddwn ni’n parhau i wneud yr achos tan y gyllideb.
Because what we do is take things seriously, and we have those direct conversations with the UK Government, rather than us writing resolutions on the floor of the Senedd. That's how we work. I know that is difficult for people to bear in mind, for people like you perhaps to bear in mind, that individuals like me can speak directly to the Prime Minister. But the fact is that that’s how it works. I have made it clear what our priorities are as a Government. I will make that case again and again. I have made it several times, as has the Minister responsible for finance, and we will continue to make the case until the budget.
I don’t doubt that conversations are taking place; it’s the content of those conversations that really interests me. And it’s come to something when the First Minister of Wales, a Labour First Minister, doubts our right in this Parliament of ours to discuss budgetary issues as they affect Wales. We want a First Minister with real clarity on the core issue of funding, a First Minister that takes a firm position. I’m afraid she’s more interested in not putting Keir Starmer in a difficult position. Now, the true test of a so-called partnership in power is not the extent to which one partner agrees with the other unconditionally, but whether that partnership responds positively to the needs of our communities.
It’s the same with rail funding. Welsh Government Ministers are on record estimating shortfalls of over £5 billion in rail funding for Wales over a decade. The Secretary of State for Wales quoted £4.6 billion as the figure owed in HS2 consequentials. Now, in power, they want us to accept that it’s a fraction of that. Amending Plaid Cymru’s budget motion for tomorrow, Labour simply calls for further discussions on HS2. Why is the First Minister giving up on fighting for Wales’s billions?
Nid wyf i'n amau bod sgyrsiau yn cael eu cynnal; cynnwys y sgyrsiau hynny sydd wir o ddiddordeb i mi. Ac mae wedi dod i rywbeth pan fo Prif Weinidog Cymru, Prif Weinidog Llafur, yn amau ein hawl yn y Senedd hon i drafod materion cyllidebol fel y maen nhw'n effeithio ar Gymru. Rydym ni eisiau Prif Weinidog ag eglurder gwirioneddol ar fater craidd cyllid, Prif Weinidog sy'n cymryd safbwynt cadarn. Rwy'n ofni bod ganddi fwy o ddiddordeb mewn peidio â rhoi Keir Starmer mewn sefyllfa anodd. Nawr, nid i ba raddau y mae un partner yn cytuno â'r llall yn ddiamod yw gwir brawf partneriaeth honedig mewn grym, ond pa un a yw'r bartneriaeth honno yn ymateb yn gadarnhaol i anghenion ein cymunedau.
Mae'r un peth yn wir am gyllid rheilffyrdd. Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru ar y cofnod yn amcangyfrif diffygion o dros £5 biliwn mewn cyllid rheilffyrdd i Gymru dros ddegawd. Dyfynnodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru £4.6 biliwn fel y ffigur sy'n ddyledus mewn symiau canlyniadol HS2. Nawr, mewn grym, maen nhw eisiau i ni dderbyn ei fod yn ffracsiwn o hynny. Gan ddiwygio cynnig cyllideb Plaid Cymru ar gyfer yfory, mae Llafur yn galw'n syml am drafodaethau pellach ar HS2. Pam mae'r Prif Weinidog yn rhoi'r gorau i frwydro dros biliynau Cymru?
Well, he clearly doesn’t know me very well if he thinks I won’t make the case as the First Minister. I will stand up for Wales on every occasion, including with the Prime Minister, as I have done on every occasion that I’ve met him. Let me make it clear that in relation to HS2 I think we have been done an injustice, and I will continue to make that case—[Interruption.] If you don’t mind, I will continue; £350 million is what has been spent so far proportionately in relation to HS2. That was the figure that we gave before, when the Conservatives were in power. Now, if they continue to expand HS2, then of course that number will go up, but, at this point in time, the amount that they’ve spent, that is what we think should be coming our way. I’ve made that case, I will continue to make that case, and it’s important now that they look at the proposals we have from the Welsh Government in terms of how they can support our rail infrastructure in Wales. But one thing I will say is that, already, we have seen a difference. They have committed to more infrastructure in Wales, and what we will see is Transport for Wales will increase 50 per cent in terms of more timetabled services in future.
Wel, mae'n amlwg nad yw'n fy adnabod i'n dda iawn os yw'n credu na fyddaf i'n dadlau'r achos fel y Prif Weinidog. Byddaf yn sefyll dros Gymru ar bob achlysur, gan gynnwys gyda Phrif Weinidog y DU, fel yr wyf i wedi ei wneud ar bob achlysur yr wyf i wedi cyfarfod ag ef. Gadewch i mi ei gwneud hi'n eglur fy mod i'n credu ein bod ni wedi dioddef anghyfiawnder o ran HS2, a byddaf yn parhau i ddadlau'r achos hwnnw—[Torri ar draws.] Os nad oes ots gennych chi, fe wnaf i barhau; £350 miliwn yw'r hyn a wariwyd hyd yma yn gymesur o ran HS2. Dyna'r ffigur y gwnaethom ni ei roi o'r blaen, pan oedd y Ceidwadwyr mewn grym. Nawr, os byddan nhw'n parhau i ehangu HS2, yna wrth gwrs bydd y rhif hwnnw yn codi, ond, ar hyn o bryd, y swm y maen nhw wedi ei wario, dyna rydym ni'n credu y dylai fod yn dod i ni. Rwyf i wedi dadlau'r achos hwnnw, byddaf yn parhau i ddadlau'r achos hwnnw, ac mae'n bwysig nawr eu bod nhw'n edrych ar y cynigion sydd gennym ni gan Lywodraeth Cymru o ran sut y gallan nhw gefnogi ein seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru. Ond un peth y gwnaf i ei ddweud yw ein bod ni, eisoes, wedi gweld gwahaniaeth. Maen nhw wedi ymrwymo i fwy o seilwaith yng Nghymru, a'r hyn y byddwn ni'n ei weld yw y bydd Trafnidiaeth Cymru yn cynyddu 50 y cant o ran mwy o wasanaethau wedi'u hamserlennu yn y dyfodol.
The £4.6 billion was the figure quoted by Jo Stevens when she was in opposition, £4 billion was the figure quoted by the current economy Cabinet Secretary. You have heard it here officially: they have given up on fighting for Wales's billions. We've been repeatedly promised a reset of relations between the UK and Welsh Governments. It looks like a reset of what we're owed on HS2, but it's also been quite a reset for pensioners needing to heat their homes this winter. Wales's older people's commissioner predicted that scrapping the universal provision of winter fuel payments could lead to 4,000 excess deaths this winter—a shameful first act of a new Labour Government.
Again, Plaid Cymru's motion to be debated tomorrow gave Welsh Government a chance to side with those pensioners, but they chose to side with austerity. They won't even ask UK Government to act on winter fuel or on the two-child benefit cap, or on the Crown Estate, or a better justice system. We want a Government that makes the case for Wales always. Come 30 October, let me ask this: if the UK budget fails to deliver a fair deal for Wales, for pensioners, for families in poverty, is the First Minister willing to share the blame with the Chancellor?
Y £4.6 biliwn oedd y ffigur a ddyfynnwyd gan Jo Stevens pan oedd hi yn yr wrthblaid, £4 biliwn oedd y ffigur a ddyfynnwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet presennol dros yr economi. Rydych chi wedi ei glywed yma'n swyddogol: maen nhw wedi rhoi'r gorau i frwydro dros biliynau Cymru. Rydym ni wedi cael addewid dro ar ôl tro i ailosod y berthynas rhwng Llywodraethau'r DU a Chymru. Mae'n edrych fel ailosodiad o'r hyn sy'n ddyledus i ni o HS2, ond mae hefyd wedi bod yn dipyn o ailosodiad i bensiynwyr sydd angen gwresogi eu cartrefi y gaeaf hwn. Rhagwelodd comisiynydd pobl hŷn Cymru y gallai diddymu'r ddarpariaeth gyffredinol o daliadau tanwydd y gaeaf arwain at 4,000 o farwolaethau ychwanegol y gaeaf hwn—gweithred gyntaf gywilyddus gan Lywodraeth Lafur newydd.
Eto, roedd cynnig Plaid Cymru a fydd yn cael ei drafod yfory yn rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru ochri â'r pensiynwyr hynny, ond fe wnaethon nhw ddewis ochri â chyni cyllidol. Nid ydyn nhw hyd yn oed yn fodlon gofyn i Lywodraeth y DU weithredu ar danwydd y gaeaf nac ar y cap budd-dal dau blentyn, nac ar Ystad y Goron, nac ar system gyfiawnder well. Rydym ni eisiau Llywodraeth sy'n dadlau'r achos dros Gymru bob amser. Pan ddaw 30 Hydref, gadewch i mi ofyn hyn: os bydd cyllideb y DU yn methu â sicrhau bargen deg i Gymru, i bensiynwyr, i deuluoedd mewn tlodi, a yw'r Prif Weinidog yn fodlon rhannu'r bai gyda'r Canghellor?
Well, honestly, I don't know why I have to come here every single week and give him a lesson in how devolution works. They have their powers; we have our powers. I will do what I need to do here with the powers that are available to me.
Wel, yn onest, nid wyf i'n gwybod pam mae'n rhaid i mi ddod yma bob wythnos a rhoi gwers iddo o ran sut mae datganoli yn gweithio. Mae ganddyn nhw eu pwerau; mae gennym ni ein pwerau. Byddaf i'n gwneud yr hyn sydd angen i mi ei wneud yma gyda'r pwerau sydd ar gael i mi.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer datblygu ei chysylltiadau rhyngwladol? OQ61772
3. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's strategy for developing its international relations? OQ61772
Diolch yn fawr. Wales is a globally interconnected nation with an increasing profile on the world stage. Our international strategy sets out three key ambitions for delivery. These remain as: to raise our international profile, to grow the economy through exports and inward investment, and to establish Wales as a globally responsible nation.
Diolch yn fawr. Mae Cymru yn genedl sydd wedi'i rhyng-gysylltu'n fyd-eang â phroffil cynyddol ar lwyfan y byd. Mae ein strategaeth ryngwladol yn cyflwyno tri uchelgais allweddol ar gyfer cyflawni. Mae'r rhain yn parhau fel: codi ein proffil rhyngwladol, tyfu'r economi trwy allforion a mewnfuddsoddi, a sefydlu Cymru fel cenedl sy'n gyfrifol yn fyd-eang.
Diolch, Prif Weinidog. First Minister, in the year since the horrific Hamas attacks, Israel's military forces have killed over 40,000 people in Gaza, including so many children and women, with an unknown number buried under the rubble. Humanitarian aid has been prevented and used as an instrument of war. We have seen basic public services and infrastructure destroyed, and extreme hunger and disease is spreading. International law has often been ignored and genocide proceedings taken to the International Court of Justice. World opinion strongly supports an immediate ceasefire, release of the hostages and the beginning of a process towards a political solution.
First Minister, along with community members in Newport East with connections in Palestine, I very much welcome Welsh Government's donation of £100,000 to the middle east appeal of the Disasters Emergency Committee Cymru. Will you also carefully consider other ways in which Welsh Government can make clear its concern at the ongoing death and destruction in Gaza, the West Bank and now Lebanon, whether that concerns disinvestment in the economy of Israel, recognising the state of Palestine, or working to influence our UK Government?
Diolch, Prif Weinidog. Yn y flwyddyn ers ymosodiadau erchyll Hamas, mae lluoedd milwrol Israel wedi lladd dros 40,000 o bobl yn Gaza, gan gynnwys cymaint o blant a menywod, ac mae nifer anhysbys wedi'u claddu o dan y rwbel. Mae cymorth dyngarol wedi cael ei atal a'i ddefnyddio fel offeryn rhyfel. Rydym ni wedi gweld gwasanaethau cyhoeddus sylfaenol a seilwaith yn cael eu dinistrio, ac mae newyn a chlefyd eithafol yn lledaenu. Mae cyfraith ryngwladol yn aml wedi cael ei hanwybyddu ac aethpwyd ag achos hil-laddiad i'r Llys Cyfiawnder Rhyngwladol. Mae barn y byd yn cefnogi cadoediad ar unwaith, rhyddhau'r gwystlon a dechrau proses tuag at ateb gwleidyddol.
Prif Weinidog, ynghyd ag aelodau o'r gymuned yn Nwyrain Casnewydd sydd â chysylltiadau ym Mhalesteina, rwy'n croesawu'n fawr gyfraniad Llywodraeth Cymru o £100,000 at apêl dwyrain canol Pwyllgor Argyfyngau Brys Cymru. A wnewch chi hefyd ystyried yn ofalus ffyrdd eraill y gall Llywodraeth Cymru wneud yn eglur ei phryder am y marwolaethau a'r dinistr parhaus yn Gaza, y Lan Orllewinol a nawr Libanus, pa un a yw hynny yn ymwneud â dadfuddsoddi yn economi Israel, cydnabod gwladwriaeth Palesteina, neu weithio i ddylanwadu ar ein Llywodraeth y DU?
Well, diolch yn fawr, John, and I know how troubled we all are when we see those scenes from the middle east. They're genuinely horrific, and it just breaks your heart, in particular when you see children suffering, and the scale of devastation that we see is just unimaginable for us, as we consider how they are coming to terms with this incredibly difficult situation. I'm very clear that we need a genuine long-term two-state solution. The fighting needs to stop. We need to see an immediate ceasefire, an end to the killing, and we need to see a significant increase in the amount of aid that can be provided, and, of course, the hostages should be returned.
I am pleased that the Welsh Government was able to contribute £100,000 to the Disasters Emergency Committee for the middle east. What is more impressive is the incredible response of the people of Wales—over £0.5 million within 24 hours. And I'd like to thank and pay tribute to all of those who have contributed and ask that other people might consider a donation at this very difficult time in the middle east.
Wel, diolch yn fawr, John, ac rwy'n gwybod pa mor ofidus yr ydym ni i gyd pan fyddwn ni'n gweld y golygfeydd hynny o'r dwyrain canol. Maen nhw'n wirioneddol erchyll, ac mae'n torri eich calon, yn enwedig pan fyddwch chi'n gweld plant yn dioddef, ac mae maint y dinistr yr ydym ni'n ei weld yn annirnadwy i ni, wrth i ni ystyried sut maen nhw'n dod i delerau â'r sefyllfa eithriadol o anodd hon. Rwy'n eglur iawn bod angen ateb dwy wladwriaeth hirdymor gwirioneddol. Mae angen terfyn ar yr ymladd. Rydym ni angen gweld cadoediad ar unwaith, terfyn ar y lladd, ac mae angen i ni weld cynnydd sylweddol i faint o gymorth y gellir ei ddarparu, ac, wrth gwrs, dylid dychwelyd y gwystlon.
Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi gallu cyfrannu £100,000 at y Pwyllgor Argyfyngau Brys ar gyfer y dwyrain canol. Yr hyn sy'n fwy trawiadol yw ymateb anhygoel pobl Cymru—dros £0.5 miliwn o fewn 24 awr. A hoffwn ddiolch a thalu teyrnged i bawb sydd wedi cyfrannu a gofyn i bobl eraill ystyried rhodd yn ystod y cyfnod anodd iawn hwn yn y dwyrain canol.
Can I welcome your response to the question posited by John Griffiths? We are indeed all concerned, and we want to see a resolution to this crisis—and it is a crisis, as well as a conflict—in the middle east as soon as is possible.
It's important, of course, that the Welsh Government has a voice on international relations and issues, but one of the concerns that has been raised with me is that, very often, Welsh Government officials are based in the mini-embassy network that's been established around the world by the Welsh Government and its predecessors rather than embedding officials in British embassies, where they can work alongside and collaboratively with the UK Government. Can I ask, First Minister, will you consider having a look at your international relations strategy so that there can be better collaboration and a saving to the taxpayer by closing the mini-embassy network, which is unnecessary, and by working instead with the British embassies around the world to embed Welsh Government officials in a more strategic way than is currently the case? Because the cost of the mini-embassy network, at £8 million per year, is a luxury that this country cannot and should not be paying for.
A gaf i groesawu eich ateb i'r cwestiwn a ofynnwyd gan John Griffiths? Yn wir, rydym ni i gyd yn bryderus, ac rydym ni eisiau gweld ateb i'r argyfwng hwn—ac mae'n argyfwng, yn ogystal â gwrthdaro—yn y dwyrain canol cyn gynted â phosibl.
Mae'n bwysig, wrth gwrs, bod gan Lywodraeth Cymru lais ar gysylltiadau a materion rhyngwladol, ond un o'r pryderon a godwyd gyda mi yw bod swyddogion Llywodraeth Cymru, yn aml iawn, wedi'u lleoli yn y rhwydwaith mini-lysgenadaethau a sefydlwyd ledled y byd gan Lywodraeth Cymru a'i rhagflaenwyr yn hytrach nag ymsefydlu swyddogion yn llysgenadaethau Prydain, lle gallan nhw weithio ochr yn ochr ac ar y cyd â Llywodraeth y DU. A gaf i ofyn, Prif Weinidog, a wnewch chi ystyried cymryd golwg ar eich strategaeth cysylltiadau rhyngwladol fel y gellir cael gwell cydweithredu ac arbediad i'r trethdalwr trwy gau'r rhwydwaith mini-lysgenadaethau, sy'n ddiangen, a thrwy weithio yn hytrach gyda llysgenadaethau Prydain ledled y byd i ymsefydlu swyddogion Llywodraeth Cymru mewn ffordd fwy strategol nag sy'n digwydd ar hyn o bryd? Oherwydd mae cost y rhwydwaith mini-lysgenadaethau, sef £8 miliwn y flwyddyn, yn foethusrwydd na all ac na ddylai'r wlad hon dalu amdano.
Darren, look, first of all, I'm really pleased that you see how important it is that we fly the flag internationally; I was really pleased to do that in Ireland last week, where I was able to meet the Tánaiste and President Higgins. Part of the reason we were able to do that and that we've got such a strong relationship with Ireland is because we have representatives in Ireland who indeed are embedded with the UK Government, which is what happens across the world. So, in all circumstances—in all circumstances—our people are embedded with the UK Government. I'll tell you what is interesting, though, is where we don't have representation: in this reserved area, when your Government was in power, how little they flew the flag for Wales in those countries where we didn't have representation. [Interruption.] I'm sorry—I'm sorry—I'll give you an example. I'll give you an example: I went to spend St David's Day in Denmark. I happened to be there on a conference, and I said, 'Let's have a St David's Day event in the embassy.' They told me they'd done nothing to promote Wales in 22 years—and it's their job, it's a reserved area. So, I am confident, because I've already had conversations with the European Minister, who happens to be Welsh, who I know is going to correct the situation.
Darren, edrychwch, yn gyntaf oll, rwy'n falch iawn eich bod chi'n gweld pa mor bwysig yw hi ein bod ni'n chwifio'r faner yn rhyngwladol; roeddwn i'n falch iawn o wneud hynny yn Iwerddon yr wythnos diwethaf, lle cefais gyfle i gyfarfod â'r Tánaiste a'r Arlywydd Higgins. Rhan o'r rheswm yr oeddem ni'n gallu gwneud hynny a bod gennym ni berthynas mor gryf ag Iwerddon yw oherwydd bod gennym ni gynrychiolwyr yn Iwerddon sydd yn wir wedi'u hymsefydlu gyda Llywodraeth y DU, sef yr hyn sy'n digwydd ledled y byd. Felly, ym mhob sefyllfa—ym mhob sefyllfa—mae ein pobl wedi'u hymsefydlu gyda Llywodraeth y DU. Fe wnaf i ddweud wrthych chi beth sy'n ddiddorol, fodd bynnag, yw lle nad oes gennym ni gynrychiolaeth: yn y maes hwn a gedwir yn ôl, pan oedd eich Llywodraeth chi mewn grym, cyn lleied y gwnaethon nhw chwifio'r faner dros Gymru yn y gwledydd hynny lle nad oedd gennym ni gynrychiolaeth. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i—mae'n ddrwg gen i—fe roddaf i enghraifft i chi. Fe roddaf i enghraifft i chi: fe es i i dreulio Dydd Gŵyl Dewi yn Nenmarc. Roeddwn i'n digwydd bod yno mewn cynhadledd, a dywedais, 'Gadewch i ni gael digwyddiad Dydd Gŵyl Dewi yn y llysgenhadaeth.' Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf i nad oedden nhw wedi gwneud dim i hyrwyddo Cymru mewn 22 mlynedd—a dyna eu gwaith, mae'n faes a gedwir yn ôl. Felly, rwy'n hyderus, gan fy mod i eisoes wedi cael sgyrsiau gyda'r Gweinidog Ewropeaidd, sy'n digwydd bod yn Gymro, y gwn ei fod yn mynd i gywiro'r sefyllfa.
Can I firstly thank John Griffiths for raising such an important question? Some of the elements of the question weren't addressed, so I wonder if the First Minister could perhaps write a written response to some of those, particularly about divestment; it would be useful to have.
A gaf i ddiolch yn gyntaf i John Griffiths am godi cwestiwn mor bwysig? Ni roddwyd sylw i rai o elfennau'r cwestiwn, felly tybed a allai'r Prif Weinidog ysgrifennu ymateb ysgrifenedig i rai o'r rheini, yn enwedig am ddadfuddsoddi; byddai'n ddefnyddiol ei gael.
Ond, ar fater ehangach, Brif Weinidog, mae gan fy mhwyllgor yn y Senedd gyfrifoldeb dros sgrwtineiddio'r gwaith rhyngwladol mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud, ac mae gennym ni ymgynghoriad sydd ar agor ar hyn o bryd ar flaenoriaethau wedi 2025, pan fydd y strategaeth yn dod i ben. Mae Prif Weinidogion blaenorol wedi ymrwymo i gynnwys ein pwyllgor yn y broses yna. Dŷn ni wedi croesawu hynny. Allwch chi plîs osod mas yr amserlenni presennol sydd gennych chi ar gyfer y gwaith pwysig hwn, gan gynnwys pryd y byddwch chi'n ymgynghori â rhanddeiliaid a hefyd â'r pwyllgor?
On a wider matter, First Minister, my committee at the Senedd is responsible for scrutinising the international work that the Welsh Government does, and we have a current consultation on priorities following 2025, when the strategy comes to an end. Previous First Ministers have committed to include our committee in that process. We've welcomed that. Could you set out the current timescales that you have in mind for this important work, including when you will be consulting stakeholders and with the committee?
Wel, diolch yn fawr iawn. Wel, fel dwi'n dweud, beth sydd o ddiddordeb i fi nawr yw delifro ar y polisïau sydd gyda ni, ar y strategaethau sydd gyda ni, a dwi'n awyddus bod pobl yn parhau i ganolbwyntio tan ein bod ni'n dod i bwynt i baratoi ar gyfer y bennod nesaf. Nawr, wrth gwrs, pan fyddwn ni'n dechrau paratoi beth fydd yn dod nesaf o ran blaenoriaethau, dwi'n siŵr bydd pethau fel y ffaith ein bod ni wedi cael investment summit a oedd yn llwyddiannus dros y Deyrnas Unedig, beth yw'n rôl ni, beth y gallwn ni ei wneud o fewn buddsoddi, cael mwy o fuddsoddiad o du fas i Gymru—. Mae yna lot o bethau, dwi'n meddwl, gallwn ni eu gwneud pan fo'n dod i flaenoriaethu yn y dyfodol, ond beth sydd o ddiddordeb i fi nawr yw delifro ar beth sydd yn y strategaeth bresennol. Ond, wrth gwrs, bydd yna gyfle i bobl ymuno yn yr ymgynghoriad pan ddaw hwnnw.
Thank you very much. As I've said, what's of interest to me now is delivery on the policies and strategies that we have, and I'm eager that people continue to focus on that until we get to a point when we turn our attention to the next phase. When we do start to prepare what comes next in terms of priorities, I'm sure that things such as the fact that we've had an investment summit that was extremely successful across the UK, what is our role and what can we do in terms of attracting more inward investment into Wales—. There are lots of things that we could do when it comes to prioritisation for the future, but what I'm interested in now is delivery on what is contained within the current strategy. But there will be an opportunity, of course, for people to join in with that consultation.
4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o effaith penderfyniad Llywodraeth y DU i dorri taliadau tanwydd gaeaf ar bobl yn Nyffryn Clwyd? OQ61764
4. What assessment has the First Minister made of the impact of the UK Government's decision to cut winter fuel payments on people in Vale of Clwyd? OQ61764
Maximising the levers we have here in Wales to tackle poverty remains a key cross-Government priority. The Welsh Government continues to support those at risk of falling into fuel poverty. We continue to invest in our fuel voucher and discretionary assistance schemes to help people in crisis with fuel costs.
Mae manteisio i'r eithaf ar yr ysgogiadau sydd gennym ni yma yng Nghymru i fynd i'r afael â thlodi yn parhau i fod yn flaenoriaeth drawslywodraethol allweddol. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi'r rhai sydd mewn perygl o fynd i dlodi tanwydd. Rydym ni'n parhau i fuddsoddi yn ein taleb tanwydd a'n cynlluniau cymorth dewisol i helpu pobl mewn argyfwng gyda chostau tanwydd.
Thank you, First Minister, although I'm afraid that's not going to wash, as 30,000 people in Conwy and Denbighshire will lose their winter fuel payments this year, with both set to become the hardest-hit counties in the United Kingdom as a result of this callous decision by the UK Labour Government. Denbighshire has an older population, with the median age being five years older than the average age across Wales, and higher pre-existing levels of poverty than the Welsh average. So the cruel withdrawal of this essential payment will impact the poorest and the most frail in my constituency, with four in every five pensioners living below or just above the poverty line set to lose their winter fuel payments, which will coincide with a 10 per cent rise in energy bills.
We are also bracing ourselves for an additional 4,000 deaths this winter due to the Chancellor's decision, and we should be quite clear that this is a political decision. The Chancellor found £22 billion for carbon capture subsidies and billions of pounds were found from somewhere for above-inflation public sector pay rises to please the Labour Party's union paymasters. Given that Wales is set to be disproportionately affected by these cuts, my constituents are outraged at just how impotent the Welsh Government have been in standing up for Wales and the most vulnerable people in our society, with a total lack of interest in persuading the UK Government to change course.
Given that Welsh Government winter fuel payments have been ruled out, will the First Minister stop making excuses for the UK Labour Government's wicked decision and start speaking to Ministers in Whitehall and urging them to reverse these cuts so that my constituents won't freeze this winter?
Diolch, Prif Weinidog, er bod arnaf i ofn na wnaiff hynny'r tro, gan y bydd 30,000 o bobl yng Nghonwy a sir Ddinbych yn colli eu taliadau tanwydd y gaeaf eleni, gyda'r disgwyl mai'r ddau fydd y siroedd a fydd yn cael eu taro galetaf yn y Deyrnas Unedig o ganlyniad i'r penderfyniad dideimlad hwn gan Lywodraeth Lafur y DU. Mae gan sir Ddinbych boblogaeth hŷn, ac mae'r oedran canolrifol bum mlynedd yn hŷn na'r oedran cyfartalog ledled Cymru, â lefelau uwch o dlodi sy'n bodoli eisoes na chyfartaledd Cymru. Felly bydd diddymiad creulon y taliad hanfodol hwn yn effeithio ar y tlotaf a'r mwyaf eiddil yn fy etholaeth, gyda phedwar o bob pum pensiynwr yn byw islaw neu ychydig uwchben y llinell dlodi ar fin colli eu taliadau tanwydd y gaeaf, a fydd yn cyd-fynd â chynnydd o 10 y cant i filiau ynni.
Rydym ni hefyd yn paratoi ein hunain ar gyfer 4,000 o farwolaethau ychwanegol y gaeaf hwn oherwydd penderfyniad y Canghellor, a dylem ni fod yn hollol eglur mai penderfyniad gwleidyddol yw hwn. Daeth y Canghellor o hyd i £22 biliwn ar gyfer cymorthdaliadau dal carbon a chanfuwyd biliynau o bunnoedd o rywle ar gyfer codiadau cyflog sector cyhoeddus uwch na chwyddiant i blesio tâl-feistri undeb y Blaid Lafur. O gofio bod disgwyl i'r toriadau hyn gael effaith anghymesur ar Gymru, mae fy etholwyr yn ddig ynghylch pa mor ddi-rym y mae Llywodraeth Cymru wedi bod o ran sefyll dros Gymru a'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, â diffyg diddordeb llwyr mewn perswadio Llywodraeth y DU i newid trywydd.
O gofio bod taliadau tanwydd y gaeaf Llywodraeth Cymru wedi cael eu diystyru, a wnaiff y Prif Weinidog roi'r gorau i wneud esgusodion dros benderfyniad anfad Llywodraeth Lafur y DU a dechrau siarad â Gweinidogion yn Whitehall a'u hannog i wrthdroi'r toriadau hyn fel na fydd fy etholwyr yn rhewi y gaeaf hwn?
It really is shocking when you think about the legacy that we were left by the Conservative Government. But I tell you what, you're quite right; we do have to make priorities, we do need to find money, and I know the Chancellor's going to have a very difficult task ahead of her, but what she has said is that the triple lock that protects pensioners will be in place, so the 9 per cent increase will be in place this year, 4.5 per cent next year, which is obviously far more than what they'll be losing in relation to the winter fuel payment.
It's difficult and it's challenging, and we understand how challenging it will be for people. That's why we're investing £30 million this year in our Warm Homes Nest scheme, and we're making huge efforts to make sure that people claim what's theirs. There's a helpline available and 36,000 people in Wales have already been helped. They've had £10 million of additional income because of the efforts that we've put in as a Government to make sure they're aware of what's available to them.
I'm very pleased also to see that the Secretary responsible for social justice has announced that there will be £1.5 million for warm hubs this winter. This is something that we did before. It was highly successful, massively appreciated. It's somewhere people can go not just for warmth, but also for company and for advice, and that will be rolled out this winter. So I'm sure there'll be a huge welcome all over the country, and if you'd like to know where yours is, Gareth, in your area, then get in touch.
Mae'n wirioneddol syfrdanol pan fyddwch chi'n meddwl am yr etifeddiaeth a adawyd i ni gan y Llywodraeth Geidwadol. Ond dywedaf wrthych chi beth, rydych chi yn llygad eich lle; mae'n rhaid i ni flaenoriaethu, mae angen i ni ddod o hyd i arian, ac rwy'n gwybod y bydd gan y Canghellor dasg anodd iawn o'i blaen, ond yr hyn y mae hi wedi ei ddweud yw y bydd y clo triphlyg sy'n amddiffyn pensiynwyr ar waith, felly bydd y cynnydd o 9 y cant ar waith eleni, 4.5 y cant y flwyddyn nesaf, sy'n amlwg yn llawer mwy na'r hyn y byddan nhw'n ei golli o ran taliad tanwydd y gaeaf.
Mae'n anodd ac mae'n heriol, ac rydym ni'n deall pa mor heriol fydd hi i bobl. Dyna pam rydym ni'n buddsoddi £30 miliwn eleni yn ein cynllun Nyth Cartrefi Clyd, ac rydym ni'n gwneud ymdrechion enfawr i wneud yn siŵr bod pobl yn hawlio'r hyn sy'n perthyn iddyn nhw. Mae llinell gymorth ar gael ac mae 36,000 o bobl yng Nghymru wedi cael eu helpu eisoes. Maen nhw wedi cael £10 miliwn o incwm ychwanegol oherwydd yr ymdrechion yr ydym ni wedi eu gwneud fel Llywodraeth i wneud yn siŵr eu bod nhw'n ymwybodol o'r hyn sydd ar gael iddyn nhw.
Rwy'n falch iawn hefyd o weld bod yr Ysgrifennydd sy'n gyfrifol am gyfiawnder cymdeithasol wedi cyhoeddi y bydd £1.5 miliwn ar gyfer canolfannau clyd y gaeaf hwn. Mae hyn yn rhywbeth yr oeddem ni'n ei wneud o'r blaen. Roedd yn hynod lwyddiannus, yn cael ei werthfawrogi'n fawr. Mae'n rhywle y gall pobl fynd nid yn unig i gael cynhesrwydd, ond hefyd i gael cwmni ac i gael cyngor, a bydd hynny yn cael ei gyflwyno y gaeaf hwn. Felly, rwy'n siŵr y bydd croeso enfawr ledled y wlad gyfan, ac os hoffech wybod ble mae eich un chi, Gareth, yn eich ardal chi, yna cysylltwch.
If you extrapolate the 4,000 additional deaths that the Older People's Commissioner for Wales says the cut to the winter fuel payment will cause to the population of North Wales, the region I represent, then it's about 40 additional people dying as a consequence of Labour not rowing back from their proposals. Can you really stand here and make excuses for a policy that, for people like me, will kill 40 of the constituents that I'm here to represent?
Os gwnewch chi allosod y 4,000 o farwolaethau ychwanegol y mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru yn dweud y bydd y toriad i daliad tanwydd y gaeaf yn eu hachosi ym mhoblogaeth Gogledd Cymru, y rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli, yna mae'n golygu tua 40 o bobl ychwanegol yn marw o ganlyniad i Lafur yn peidio â chefnu ar eu cynigion. A allwch chi wir sefyll yma a gwneud esgusodion dros bolisi a fydd, i bobl fel fi, yn lladd 40 o'r etholwyr yr wyf i yma i'w cynrychioli?
I really don't think it's necessary to use that kind of language and I don't think it's appropriate, but what I can say is that we do have schemes that can support those people. We have a fuel voucher and we have discretionary assistance schemes that can help people in crisis with their fuel costs. We can also make sure that there are measures that are available to them in relation to energy efficiencies that will help them to reduce energy bills in the long term. And those who are eligible for pension credit of course will continue to receive that winter fuel allowance.
Dydw i wir ddim yn meddwl bod angen defnyddio'r math yna o iaith a dydw i ddim yn meddwl ei bod yn briodol, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod gennym ni gynlluniau a all gynorthwyo'r bobl hynny. Mae gennym ni daleb tanwydd ac mae gennym ni gynlluniau cymorth dewisol a all helpu pobl mewn argyfwng gyda'u costau tanwydd. Gallwn hefyd wneud yn siŵr bod mesurau ar gael iddyn nhw o ran arbedion effeithlonrwydd ynni a fydd yn eu helpu nhw i leihau biliau ynni yn yr hirdymor. A bydd y rhai sy'n gymwys i gael credyd pensiwn wrth gwrs yn parhau i dderbyn y lwfans tanwydd gaeaf hwnnw.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gwaith o gyhoeddi llyfrau yng Nghymru? OQ61771
5. How is the Welsh Government supporting book publishing in Wales? OQ61771
The Welsh Government supports the publishing sector, and it is delivered via the Books Council of Wales through an annual grant.
Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r sector cyhoeddi, ac fe'i darperir trwy Gyngor Llyfrau Cymru drwy grant blynyddol.
Diolch am yr ateb.
Thank you for that response.
My constituent Penny Thomas runs the children's book publisher Firefly Press. The English language grant to publishers in Wales via the Books Council of Wales has been cut by 17 per cent in the last 10 years. Grants to publishers in Wales are an absolute lifeline; in the intensely competitive, highly discounted world of children's books in which Firefly Press exists, they can often make the difference between staying afloat and going under. It's so important that we retain book publishing in Wales and Wales-based literature because it's important for children especially to have stories that are set locally to them, and printed by publishers here in Wales. It's so important we don't lose this sector. So, I'd just like to ask what more the Welsh Government can do to keep this vital sector going.
Mae fy etholwr Penny Thomas yn rhedeg y cyhoeddwr llyfrau plant Firefly Press. Mae'r grant Saesneg i gyhoeddwyr yng Nghymru trwy Gyngor Llyfrau Cymru wedi cael ei dorri 17 y cant yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Mae grantiau i gyhoeddwyr yng Nghymru yn achubiaeth lwyr; yn y byd llyfrau plant hynod gystadleuol, a gostyngiadau mawr y mae Firefly Press yn bodoli ynddo, gallan nhw'n aml wneud y gwahaniaeth rhwng cadw i fynd a mynd i'r wal. Mae mor bwysig ein bod ni'n cadw maes cyhoeddi llyfrau yng Nghymru a llenyddiaeth wedi'i lleoli yng Nghymru oherwydd mae'n bwysig i blant yn arbennig fod â straeon sydd wedi eu gosod yn lleol iddyn nhw, ac wedi'u hargraffu gan gyhoeddwyr yma yng Nghymru. Mae mor bwysig nad ydym ni'n colli'r sector hwn. Felly, hoffwn ofyn beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gadw'r sector hanfodol hwn i fynd.
Thanks very much. I hope you'll pass on my congratulations to Firefly Press, who, of course, adapted Llyfr Glas Nebo into English, and that won the Carnegie prize, which is the highest honour for children's publishing. If you haven't read the book, you should—it's a remarkable book. Publishing does remain a priority, but I recognise that this is a really difficult time, and we've had to make some very difficult decisions. I accept that there has been a cut to the books council, but it is in line with the cuts faced by other sponsored bodies across the culture sector in Wales. But what we have been trying to do is to make sure that there are opportunities for people to work together. For example, Creative Wales held a networking event in Yr Egin so that different publishers could work together on creative projects and maximise those commercial opportunities. Of course, we have given additional funding to allow publishers to attend London and Frankfurt book fairs. So, yes, I accept it's a difficult time, but it is important to recognise that we've been trying to give that additional support when we can.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n gobeithio y gwnewch chi roi fy llongyfarchiadau i Firefly Press, a wnaeth, wrth gwrs, addasu Llyfr Glas Nebo i'r Saesneg, ac enillodd hwnnw wobr Carnegie, sef yr anrhydedd uchaf i gyhoeddwyr plant. Os nad ydych chi wedi darllen y llyfr, dylech wneud hynny—mae'n llyfr rhyfeddol. Mae cyhoeddi yn parhau i fod yn flaenoriaeth, ond rwy'n cydnabod bod hwn yn gyfnod anodd iawn, a bu'n rhaid i ni wneud rhai penderfyniadau anodd iawn. Rwy'n derbyn y bu toriad i'r cyngor llyfrau, ond mae'n cyd-fynd â'r toriadau sy'n wynebu cyrff eraill a noddir ar draws y sector diwylliant yng Nghymru. Ond yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ceisio ei wneud yw gwneud yn siŵr bod cyfleoedd i bobl gydweithio. Er enghraifft, cynhaliodd Cymru Greadigol ddigwyddiad rhwydweithio yn yr Egin fel y gallai gwahanol gyhoeddwyr weithio gyda'i gilydd ar brosiectau creadigol a manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd masnachol hynny. Wrth gwrs, rydym ni wedi rhoi cyllid ychwanegol i ganiatáu i gyhoeddwyr fynd i ffeiriau llyfrau Llundain a Frankfurt. Felly, ydw, rwy'n derbyn ei fod yn gyfnod anodd, ond mae'n bwysig cydnabod ein bod ni wedi bod yn ceisio rhoi'r cymorth ychwanegol hwnnw pan allwn ni.
First Minister, last week we heard the chief executive of the books council describe the existential crisis faced by publishers across Wales. We also know the books council has not received any additional in-year money in this financial year from the Welsh Government. And we've heard about the impacts that the wider cutbacks to the books council have had on publishers across Wales. One of those publishers is Seren Books, based in Bridgend, who wrote quite a detailed letter about the impact that those decisions were having. Let me quote from that. They said: 'We can't continue to offer likely loss-making opportunities to writers and readers, no matter their cultural value and impact'. They go on to say: 'As it stands, we're rapidly heading towards a tough decision—either we slash costs and therefore strip out everything that makes Seren Books what it is, or face the prospect of closing for good'. What is the long-term viability of a publisher like Seren Books in the opinion of the Welsh Government?
Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf clywsom brif weithredwr y cyngor llyfrau yn disgrifio'r argyfwng dirfodol sy'n wynebu cyhoeddwyr ledled Cymru. Rydym ni hefyd yn gwybod nad yw'r cyngor llyfrau wedi derbyn unrhyw arian ychwanegol yn ystod y flwyddyn ariannol hon gan Lywodraeth Cymru. Ac rydym ni wedi clywed am yr effeithiau y mae'r toriadau ehangach i'r cyngor llyfrau wedi eu cael ar gyhoeddwyr ledled Cymru. Un o'r cyhoeddwyr hynny yw Seren Books, sydd wedi'i leoli ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a ysgrifennodd lythyr eithaf manwl am yr effaith yr oedd y penderfyniadau hynny yn ei chael. Gadewch i mi ddyfynnu o hwnnw. Fe wnaethon nhw ddweud: 'Allwn ni ddim parhau i gynnig cyfleoedd sy'n debygol o wneud colled i awduron a darllenwyr, ni waeth beth fo'u gwerth a'u heffaith ddiwylliannol'. Maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud: 'Fel y mae hi, rydym ni'n symud yn gyflym tuag at benderfyniad anodd—naill ai rydym ni'n torri costau ac felly'n cael gwared ar bopeth sy'n gwneud Llyfrau Seren yr hyn ydyw, neu'n wynebu'r posibilrwydd o gau am byth'. Beth yw hyfywedd hirdymor cyhoeddwr fel Seren Books ym marn Llywodraeth Cymru?
We will continue to work closely with the Books Council of Wales to respond to the challenges, and, of course, we will have to and they will have to be creative and work out new and innovative ways to make sure that we can support the sustainability of the publishing sector in Wales. This includes, for example, support for the new audiences fund to suppport diversity in the publishing sector. So, I think it is important to recognise that whilst the big grant may have been cut a little bit, there are other pockets where we're trying to drive them into other areas where they could actually make a difference. So, I recognise it's difficult time. I know how brilliant Seren Books are as well, and obviously we will give them all the support we can despite these really difficult circumstances we're living through.
Byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda Chyngor Llyfrau Cymru i ymateb i'r heriau, ac, wrth gwrs, bydd yn rhaid i ni a bydd yn rhaid iddyn nhw fod yn greadigol a dod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol i wneud yn siŵr y gallwn ni gefnogi cynaliadwyedd y sector cyhoeddi yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys, er enghraifft, cefnogaeth i'r gronfa cynulleidfaoedd newydd i gefnogi amrywiaeth yn y sector cyhoeddi. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod, er efallai fod y grant mawr wedi cael ei dorri rhyw fymryn, mae pocedi eraill lle'r ydym ni'n ceisio eu gyrru nhw i feysydd eraill lle gallen nhw wneud gwahaniaeth mewn gwirionedd. Felly, rwy'n cydnabod ei fod yn gyfnod anodd. Rwy'n gwybod pa mor wych yw Seren Books hefyd, ac yn amlwg byddwn ni'n rhoi'r holl gefnogaeth y gallwn iddyn nhw er gwaethaf yr amgylchiadau anodd iawn hyn yr ydym ni'n byw drwyddyn nhw.
Mae cwestiwn 6 [OQ61733] wedi ei dynnu nôl.
Question 6 [OQ61733] has been withdrawn.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar ba gamau sy'n cael eu cymryd i rymuso menywod yn well fel rhan o'r gwaith o gyflawni ymrwymiad Llywodraeth Cymru i wella'r gefnogaeth i iechyd menywod? OQ61754
7. Will the First Minister provide an update on what steps are being taken to better empower women as part of the delivery of the Welsh Government’s commitment to improve support for women’s health? OQ61754
Improving women’s health services is one of my priorities. Key to that is listening to women and acting on what they are saying they want from health services. The views of nearly 4,000 women have formed the basis of the women’s health plan, which will be published in December.
Gwella gwasanaethau iechyd menywod yw un o fy mlaenoriaethau i. Yn allweddol i hynny y mae gwrando ar fenywod a gweithredu ar yr hyn y maen nhw'n ei ddweud y maen nhw ei eisiau gan wasanaethau iechyd. Mae barn bron i 4,000 o fenywod wedi bod yn sail i'r cynllun iechyd menywod, a fydd yn cael ei gyhoeddi ym mis Rhagfyr.
Diolch am eich ymateb, Brif Weinidog.
Thank you for your response, First Minister.
This month marks Breast Cancer Awareness Month and last month was Gynaecological Cancer Awareness Month, both of which are personally important to me. Nineteen years ago, my mum was diagnosed and treated for breast cancer thanks to a Breast Test Wales programme in Wrexham that found it at an early ductal stage. She wouldn't have known otherwise. However, just four years later, she was eventually diagnosed with ovarian cancer. Later on, after reflecting on family history, my mum requested a genetic test and found that she had the hereditary BRCA2 gene. I initially went to see an NHS genetics counsellor when I was in my early thirties, and whilst I didn't feel personally in a place to take things forward then, because of my family history I qualified for early screening, and when I did have a scare, I was put through the system at pace.
In 2019, my personal circumstances had changed, and with the support of my mum and wife, I decided it was the right time for me to take the step to get tested. I was referred by my GP to the Wrexham Maelor genetics clinic, and the service I received was incredible. In fact, my own journey stopped there, as the results came back saying that I did not have the BRCA2 gene. I had mentally prepared myself for what the next steps might mean and be for me, but I will never forget the look of relief on my wife's face when we were given the news. However, I'm painfully aware that it's not the same outcome for everyone. So, Prif Weinidog, I know you will understand this remains important to me, so can I ask what the Welsh Government is doing to ensure that those who may be impacted in the way I've outlined can make an empowered choice to take control of their own lives at a time that is right for them? And will you work with me to raise awareness and availability of the importance of this? Diolch.
Mae'n Fis Ymwybyddiaeth o Ganser y Fron y mis hwn ac roedd hi'n Fis Ymwybyddiaeth o Ganser Gynaecolegol fis diwethaf, y mae'r ddau ohonyn nhw'n bwysig i mi yn bersonol. Pedair blynedd ar bymtheg yn ôl, cafodd fy mam ddiagnosis a thriniaeth ar gyfer canser y fron diolch i raglen Bron Brawf Cymru yn Wrecsam a ddaeth o hyd iddo ar gam dwythellol cynnar. Ni fyddai wedi gwybod fel arall. Fodd bynnag, dim ond pedair blynedd yn ddiweddarach, cafodd ddiagnosis yn y pen draw o ganser yr ofarïau. Yn ddiweddarach, ar ôl myfyrio ar hanes teuluol, gofynnodd fy mam am brawf genetig a chanfod bod ganddi'r genyn BRCA2 etifeddol. Fe es i i weld cwnselydd geneteg y GIG i ddechrau pan oeddwn i yn fy nhridegau cynnar, ac er nad oeddwn i'n teimlo'n bersonol mewn sefyllfa i fwrw ymlaen â phethau bryd hynny, oherwydd fy hanes teuluol, roeddwn i'n gymwys ar gyfer sgrinio cynnar, a phan wnes i gael braw, cefais fy rhoi drwy'r system ar frys.
Yn 2019, roedd fy amgylchiadau personol wedi newid, a gyda chefnogaeth fy mam a'm gwraig, penderfynais mai dyma'r amser iawn i mi gymryd y cam i gael prawf. Cefais fy atgyfeirio gan fy meddyg teulu i glinig geneteg Ysbyty Maelor Wrecsam, ac roedd y gwasanaeth a gefais yn anhygoel. A dweud y gwir, daeth fy nhaith fy hun i ben yn y fan honno, gan fod y canlyniadau wedi dod yn ôl yn dweud nad oedd gen i'r genyn BRCA2. Roeddwn i wedi paratoi fy hun yn feddyliol ar gyfer yr hyn y gallai'r camau nesaf ei olygu i mi a bod i mi, ond ni wnaf i fyth anghofio'r olwg o ryddhad ar wyneb fy ngwraig pan roddwyd y newyddion i ni. Fodd bynnag, rwy'n eithriadol o ymwybodol nad yw'r canlyniad yr un fath i bawb. Felly, Prif Weinidog, gwn y byddwch chi'n deall bod hyn yn parhau i fod yn bwysig i mi, felly a gaf i ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y gall y rhai yr effeithir arnynt o bosib yn y ffordd yr wyf i wedi ei hamlinellu wneud dewis wedi'i rymuso i gymryd rheolaeth dros eu bywydau eu hunain ar adeg sy'n iawn iddyn nhw? A wnewch chi weithio gyda mi i godi ymwybyddiaeth ac argaeledd pwysigrwydd hyn? Diolch.
Thanks, Hannah, and thanks very much for sharing your mum's story and your story, which is not easy in an environment like this. Please send on my best regards to your mother. She, like many others, has recovered. There are very many, and I think we should celebrate every success. But you're quite right, and I just think about the pressure that you must have felt going through that screening. What I will say is that healthcare professionals can refer women who are concerned about their familial risk of breast cancer to the genomics service. That provides genetic counselling to help people understand their risk, and, if necessary, they provide that testing that you underwent. It is, I think, important that people understand that that is available to people. If there is a risk within your family, then you can ask for that to be done. So, please send on my good wishes, and I hope that women across Wales will hear that the support and counselling around that very difficult screening will be available to them.
Diolch, Hannah, a diolch yn fawr iawn am rannu hanes eich mam a'ch hanes chi, sydd ddim yn hawdd mewn amgylchedd fel hwn. Anfonwch fy nymuniadau gorau i'ch mam. Mae hi, fel llawer o bobl eraill, wedi gwella. Ceir llawer iawn o bobl ac rwy'n credu y dylem ni ddathlu pob llwyddiant. Ond rydych chi'n gwbl gywir, ac rwy'n meddwl am y pwysau y mae'n rhaid eich bod chi wedi eu teimlo wrth fynd drwy'r sgrinio hwnnw. Yr hyn y gwnaf i ei ddweud yw y gall gweithwyr gofal iechyd proffesiynol atgyfeirio menywod sy'n poeni am eu risg deuluol o ganser y fron i'r gwasanaeth genomeg. Mae hwnnw'n darparu cwnsela genetig i helpu pobl i ddeall eu risg, ac, os oes angen, maen nhw'n darparu'r profion hynny a gawsoch chi. Mae'n bwysig, rwy'n credu, bod pobl yn deall bod hynny ar gael i bobl. Os oes risg o fewn eich teulu, gallwch ofyn i hynny gael ei wneud. Felly, anfonwch fy nymuniadau da ymlaen, ac rwy'n gobeithio y bydd menywod ledled Cymru yn clywed y bydd y gefnogaeth a'r cwnsela ynghylch y sgrinio anodd iawn hwnnw ar gael iddyn nhw.
I'd like to thank Hannah Blythyn for asking the question and sharing her experiences with all of us here in the Chamber today. It was truly very remarkable for you to share that with us.
First Minister, the publication of the women's health plan is long overdue and finally within reaching distance for us all. It is essential that we see a plan that outlines a strategic and holistic view of how to improve women's health and treatment here in Wales. As you'll be aware, the national cancer recovery programme will be specifically considering breast cancer action within it, but this area could also be built on within the broader women's health plan, so that the plans aid each other in advancing women's support and treatment, and don't risk creating a siloed approach. There are also many broader aspects of breast cancer that may not be covered within the recovery programme, including breast health and awareness, improving uptake of screening, and access to breast reconstruction, a central aspect of women's identity following cancer treatment.
First Minister, almost 3,000 women in Wales are diagnosed with breast cancer every single year, so with the long-awaited plan due to be published at the end of December this year, will you outline how it will in fact improve diagnosis, treatment and support for those women living with breast cancer all across Wales? Thank you.
Hoffwn ddiolch i Hannah Blythyn am ofyn y cwestiwn a rhannu ei phrofiadau gyda phob un ohonom ni yma yn y Siambr heddiw. Roedd yn wirioneddol anhygoel i chi rannu hynna gyda ni.
Prif Weinidog, mae cyhoeddi'r cynllun iechyd menywod yn hir-ddisgwyliedig ac o fewn cyrraedd o'r diwedd i ni gyd. Mae'n hanfodol ein bod ni'n gweld cynllun sy'n amlinellu golwg strategol a chyfannol ar sut i wella iechyd a thriniaeth menywod yma yng Nghymru. Fel y byddwch yn ymwybodol, bydd y rhaglen adferiad canser genedlaethol yn ystyried camau gweithredu ar ganser y fron yn benodol yn rhan ohoni, ond gellid adeiladu ar y maes hwn hefyd o fewn y cynllun iechyd menywod ehangach, fel bod y cynlluniau yn cynorthwyo ei gilydd i ddatblygu cymorth a thriniaeth menywod, ac nad ydyn nhw mewn perygl o greu dau ddull ar wahân. Ceir llawer o agweddau ehangach ar ganser y fron hefyd na ellir eu cynnwys yn y rhaglen adferiad, gan gynnwys iechyd ac ymwybyddiaeth y fron, gwella'r nifer sy'n cael eu sgrinio, a mynediad at ailadeiladu'r fron, sy'n agwedd ganolog ar hunaniaeth menywod yn dilyn triniaeth canser.
Prif Weinidog, mae bron i 3,000 o fenywod yng Nghymru yn cael diagnosis o ganser y fron bob blwyddyn, felly gyda disgwyl i'r cynllun hir-ddisgwyliedig gael ei gyhoeddi ddiwedd mis Rhagfyr eleni, a wnewch chi amlinellu sut y bydd yn gwella diagnosis, triniaeth a chymorth mewn gwirionedd i'r menywod hynny sy'n byw gyda chanser y fron ledled Cymru gyfan? Diolch.
Thanks very much. I'm very much looking forward to seeing this long-awaited plan, I can tell you. It's been longer than I'd hoped in coming to us, and I've made an agreement to have a drink on the steps of the Senedd with the people who've been campaigning and championing this when it is published. I've told them that's got to happen in December, however cold it is.
It is important, I think, that we allow the NHS to own this plan, because it's more likely to be delivered if they have a real sense of ownership. I think that's why it's taken so long, because we do need to get all of the health boards across Wales to buy into it. But I'm sure there will be references in that in terms of uptake and the importance of screening. And there are pockets where we're not seeing people take up the screening in the way that they should, so targeted interventions with particular communities are also important. But I'm sure you'll be pleased to hear that 3,800 women actually were consulted during that discovery report.
The other thing I'm particularly pleased about—. When it comes to research in health, women are very under-represented as well. I'm very pleased that we have committed £750,000 to research on women’s health projects, and that's a first.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld y cynllun hir-ddisgwyliedig hwn, gallaf ddweud wrthych chi. Mae wedi bod yn hwy nag yr oeddwn i wedi ei obeithio yn ein cyrraedd, ac rwyf i wedi gwneud cytundeb i gael diod ar risiau'r Senedd gyda'r bobl sydd wedi bod yn ymgyrchu ac yn hyrwyddo hwn pan gaiff ei gyhoeddi. Rwyf i wedi dweud wrthyn nhw bod yn rhaid i hynny ddigwydd ym mis Rhagfyr, ni waeth pa mor oer yw hi.
Mae'n bwysig, rwy'n credu, ein bod ni'n caniatáu i'r GIG gymryd cyfrifoldeb am y cynllun hwn, oherwydd mae'n fwy tebygol o gael ei gyflawni os oes ganddyn nhw ymdeimlad gwirioneddol o berchnogaeth. Rwy'n credu mai dyna pam ei fod wedi cymryd cyhyd, oherwydd mae angen i ni gael pob un o'r byrddau iechyd ledled Cymru i ymrwymo iddo. Ond rwy'n siŵr y bydd cyfeiriadau yn hwnnw o ran y nifer sy'n manteisio ar sgrinio a'i bwysigrwydd. A cheir pocedi lle nad ydym ni'n gweld pobl yn manteisio ar y sgrinio yn y ffordd y dylen nhw, felly mae ymyriadau wedi'u targedu gyda chymunedau penodol hefyd yn bwysig. Ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n falch o glywed yr ymgynghorwyd â 3,800 o fenywod yn ystod yr adroddiad darganfod hwnnw.
Y peth arall yr wyf i'n arbennig o falch ohono—. O ran ymchwil ym maes iechyd, mae menywod wedi'u tangynrychioli yn fawr hefyd. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi ymrwymo £750,000 i waith ymchwil ar brosiectau iechyd menywod, a dyna'r tro cyntaf i hynny ddigwydd.
8. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae darparwyr y GIG yng Nghymru a Lloegr yn cydweithio'n agosach? OQ61736
8. Will the First Minister outline how NHS providers in Wales and England are working more closely together? OQ61736
Welsh health boards continue to build on the well-established mutual arrangements already in place where NHS providers in Wales and England commission services for patients who live in border communities. Both NHS England and NHS Wales have, and will continue to utilise, the available capacity to meet patients' needs.
Mae byrddau iechyd Cymru yn parhau i adeiladu ar y trefniadau cydfuddiannol sefydledig sydd eisoes ar waith lle mae darparwyr y GIG yng Nghymru a Lloegr yn comisiynu gwasanaethau ar gyfer cleifion sy'n byw mewn cymunedau ffiniol. Mae gan GIG Lloegr a GIG Cymru y capasiti i ddiwallu anghenion cleifion, a byddant yn parhau i ddefnyddio'r capasiti sydd ar gael.
First Minister, there does remain some uncertainty as to what your plans for cross-border co-operation actually involve. It was first announced at the Labour Party conference in Liverpool by the Secretary of State for Wales and you. The Secretary of State made it clear that she wants more patients coming across the border for surgery, and repeated that several times, and, of course, it appears that Welsh Ministers seemed to have rowed back on that statement and emphasised more about cross-border co-operation. So, what is the plan, and what information have you provided to health boards across Wales following your announcement? And, of course, you will know that many of my constituents already access facilities across the border in England, and they have done for decades. But how are you going to address issues such as consultants working in NHS England hospitals telling Welsh patients that they have to wait longer because they’re Welsh patients? And how are you going to address the technological issues that exist when NHS trusts can't access Welsh patients' records, and, therefore, my constituents have a poorer experience as a result? How are you going to address those specific issues?
Prif Weinidog, mae rhywfaint o ansicrwydd o hyd ynghylch yr hyn y mae eich cynlluniau ar gyfer cydweithredu trawsffiniol yn ei olygu mewn gwirionedd. Fe'i cyhoeddwyd gyntaf yng nghynhadledd y Blaid Lafur yn Lerpwl gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru a chithau. Gwnaeth yr Ysgrifennydd Gwladol yn glir ei bod am weld mwy o gleifion yn dod dros y ffin ar gyfer llawdriniaeth, ac fe ailadroddodd hynny sawl gwaith, ac, wrth gwrs, mae'n ymddangos bod Gweinidogion Cymru fel petaen nhw wedi cymryd cam yn ôl o'r datganiad hwnnw ac wedi rhoi mwy o bwyslais ar gydweithredu trawsffiniol. Felly, beth yw'r cynllun, a pha wybodaeth rydych chi wedi'i rhoi i fyrddau iechyd ledled Cymru yn dilyn eich cyhoeddiad? Ac, wrth gwrs, fe fyddwch chi'n gwybod bod llawer o fy etholwyr eisoes yn defnyddio cyfleusterau dros y ffin yn Lloegr, ac maen nhw wedi bod yn gwneud hynny ers degawdau. Ond sut ydych chi'n mynd i fynd i'r afael â materion fel meddygon ymgynghorol sy'n gweithio yn ysbytai GIG Lloegr yn dweud wrth gleifion o Gymru bod yn rhaid iddyn nhw aros yn hirach oherwydd eu bod nhw'n gleifion o Gymru? A sut ydych chi'n mynd i fynd i'r afael â'r materion technolegol sy'n bodoli pan na all ymddiriedolaethau'r GIG gael mynediad at gofnodion cleifion o Gymru, ac felly, mae fy etholwyr yn cael profiad tlotach o ganlyniad? Sut fyddwch chi'n mynd i'r afael â'r materion penodol hynny?
Thanks very much, and, Russell, as a Senedd Member who represents a border constituency, you'll be very aware how much cross-border activity already happens. In fact, the rail crash last night took people to England as well as to Welsh hospitals. So, I don't think we should overegg this too much. I think it's really important to recognise that there is a huge amount of work cross-border that is already done. In fact, you're quite right, there are opportunities for people in Wales. They are referred to hospitals in England. In fact, there are 27,000 Welsh patients waiting for admission to English hospitals. So, they're struggling the other side of the border, as well as the challenges we have here.
What we do have is the ministerial advisory group who will inform us and let us know where best practice happens. It may be that it's just across the border. It may be in other parts England. We've got to learn from best practice, we've got to copy the best practice. There's best practice happening within Wales. First of all, we've got to roll that out and make sure, if there are opportunities to go further in terms of that cross-border, learning from each other, then why wouldn't we do that? But, of course, there's already a cross-border statement of values and principles that has been agreed between the NHS in Wales and the NHS in England. That all exists already.
Diolch yn fawr iawn, a, Russell, fel Aelod o'r Senedd sy'n cynrychioli etholaeth ffiniol, fe fyddwch chi'n ymwybodol iawn faint o weithgarwch trawsffiniol sydd eisoes yn digwydd. Yn wir, yn dilyn y ddamwain rheilffordd neithiwr, aethpwyd â phobl i ysbytai yn Lloegr yn ogystal ag i ysbytai yng Nghymru. Felly, dydw i ddim yn credu y dylem orbwysleisio hyn gormod. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod bod llawer iawn o waith trawsffiniol yn cael ei wneud eisoes. Yn wir, rydych chi'n hollol iawn, mae yna gyfleoedd i bobl yng Nghymru. Maen nhw'n cael eu hatgyfeirio i ysbytai yn Lloegr. Yn wir, mae 27,000 o gleifion o Gymru yn aros i gael eu derbyn i ysbytai yn Lloegr. Felly, maen nhw'n ei chael hi'n anodd ar ochr arall y ffin, yn ogystal â'r heriau sydd gennym yma.
Yr hyn sydd gennym yw'r grŵp cynghori gweinidogol a fydd yn ein hysbysu ac yn rhoi gwybod i ni lle mae arfer gorau yn digwydd. Efallai ei fod ychydig dros y ffin. Efallai ei fod mewn rhannau eraill o Loegr. Mae'n rhaid i ni ddysgu o arfer gorau, mae'n rhaid i ni gopïo'r arfer gorau. Mae arfer gorau yn digwydd yng Nghymru. Yn gyntaf oll, mae'n rhaid i ni gyflwyno hynny a sicrhau, os oes cyfleoedd i fynd ymhellach o ran yr hyn rydym yn ei ddysgu oddi wrth ein gilydd ar draws ffiniau, yna pam na fyddem yn gwneud hynny? Ond, wrth gwrs, mae yna ddatganiad trawsffiniol eisoes o werthoedd ac egwyddorion y cytunwyd arno rhwng y GIG yng Nghymru a'r GIG yn Lloegr. Mae hynny i gyd yn bodoli eisoes.
9. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau ei defnydd o chwynladdwyr glyffosad ar dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru neu a reolir ganddi? OQ61745
9. What steps is the Welsh Government taking to reduce its use of glyphosate-based weedkillers on Welsh Government-owned or managed land? OQ61745
Our aim on our land and elsewhere is to reduce the effects of pesticide use on people and the environment to the lowest possible level. Non-chemical control methods must be considered first. Chemical pesticides, including glyphosate-based products, should only be used where alternatives are impractical or will not work.
Ein nod ar ein tir ac mewn mannau eraill yw lleihau effeithiau defnyddio plaladdwyr ar bobl a'r amgylchedd i'r lefel isaf bosibl. Rhaid ystyried dulliau rheoli nad ydynt yn defnyddio cemegau yn gyntaf. Dim ond pan fydd dewisiadau eraill yn anymarferol neu pan na fyddant yn gweithio y dylid defnyddio plaladdwyr cemegol, gan gynnwys cynhyrchion glyffosad.
Thank you for your answer, First Minister. There's plenty of research that shows that glyphosate is harmful to both human health and environment health as well, but it's still widely available for use by the general public in their gardens. Many local authorities continue to use it in parks and recreation areas. France, the Netherlands and Belgium have banned the use of this herbicide from household use, but Germany has also gone a step further and banned its use in public areas, and I believe there's a backbench proposal in Parliament today to prevent the use of that in areas where people live. But what I'm particularly interested in, First Minister, is the actions that you're taking, with the powers that you have, and the conversations that you're having with local government and also the UK Government, so that we can have alternative uses and really stop poisoning our land and, potentially, the people around it.
Diolch am eich ateb, Prif Weinidog. Mae digon o ymchwil sy'n dangos bod glyffosad yn niweidiol i iechyd pobl ac iechyd yr amgylchedd hefyd, ond mae'n dal i fod ar gael yn eang i'r cyhoedd ei ddefnyddio yn eu gerddi. Mae llawer o awdurdodau lleol yn parhau i'w ddefnyddio mewn parciau ac ardaloedd hamdden. Mae Ffrainc, yr Iseldiroedd a Gwlad Belg wedi gwahardd defnyddio'r chwynladdwr hwn yn y cartref, ond mae'r Almaen hefyd wedi mynd gam ymhellach ac wedi'i wahardd rhag cael ei ddefnyddio mewn mannau cyhoeddus, ac rwy'n credu bod cynnig meinciau cefn yn y Senedd heddiw i atal ei ddefnyddio mewn ardaloedd lle mae pobl yn byw. Ond yr hyn y mae gennyf ddiddordeb arbennig ynddo, Prif Weinidog, yw'r camau rydych chi'n eu cymryd, gyda'r pwerau sydd gennych chi, a'r sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda llywodraeth leol a Llywodraeth y DU hefyd, fel y gallwn ni gael defnyddiau eraill a rhoi'r gorau i wenwyno ein tir ac, o bosibl, y bobl o'i gwmpas.
Well, thanks very much for your commitment and your interest in this matter. I'm sure you'll be really interested to know that, today, at the Royal Welsh showground, the Welsh Government is hosting an event for local authorities to demonstrate alternative methods of weed control. So, we're very aware of the need to move away from the use of glyphosate, and we're doing all we can to secure effective alternatives. So, it is being used to an extent across Welsh Government land and estate, but we're making efforts at the moment to make sure we secure effective alternatives.
Wel, diolch yn fawr iawn am eich ymrwymiad a'ch diddordeb yn y mater hwn. Rwy'n siŵr y bydd gennych chi ddiddordeb mawr mewn gwybod, heddiw, ar faes y Sioe Frenhinol, fod Llywodraeth Cymru yn cynnal digwyddiad ar gyfer awdurdodau lleol i ddangos dulliau eraill o reoli chwyn. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o'r angen i symud i ffwrdd oddi wrth y defnydd o glyffosad, ac rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod dewisiadau amgen effeithiol ar gael. Felly, mae'n cael ei ddefnyddio i raddau ar draws tir ac ystad Llywodraeth Cymru, ond rydym yn gwneud ymdrechion ar hyn o bryd i sicrhau bod dewisiadau amgen effeithiol ar gael.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes. Y Trefnydd sy'n gwneud y datganiad yma. Jane Hutt.
The next item will be the business statement and announcement. The Trefnydd will be making that statement. Jane Hutt.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Nes ymlaen y prynhawn yma, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru yn gwneud datganiad llafar ar y gwrthdrawiad trenau ar linell y Cambrian.
Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
Thank you very much, Llywydd. There is one change to this week's business. Later on this afternoon, the Cabinet Secretary for Transport and North Wales will be making an oral statement on the rail collision on the Cambrian line.
Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which are both available to Members electronically.
Trefnydd, can I call for a statement from the Cabinet Secretary with responsibility for animal welfare today, specifically in relation to dog welfare and dog rescue centres? As many Members will know, I am the proud owner of a rescue whippet called Blue. He will be 15 years old this Christmas, and he's very, very close to my heart. But I do know, from visits to rescue centres in north Wales, that they're currently absolutely overwhelmed. I had an e-mail from Almost Home, a greyhound rescue centre—which also takes other breeds as well, but primarily greyhounds—and they say they're in a very, very worrying position. The rescue centre is full—they're having to turn animals away, and, unfortunately, they're in a position where they're having to euthanise perfectly healthy animals because of the sheer numbers that are coming to their doors, including entire litters of pups. This is a tragedy. We need to do something to help resolve these matters, and I would be grateful to know what action the Welsh Government is taking to promote responsible dog ownership and responsible dog breeding in order to address some of these challenges.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am les anifeiliaid heddiw, yn benodol mewn perthynas â lles cŵn a chanolfannau achub cŵn? Fel y bydd llawer o Aelodau yn gwybod, rwy'n berchennog balch milgi bach o'r enw Blue, sydd wedi'i achub. Bydd yn 15 oed y Nadolig hwn, ac mae'n agos iawn, iawn at fy nghalon. Ond rwy'n gwybod, o ymweliadau â chanolfannau achub yn y gogledd, eu bod nhw'n cael eu llethu'n llwyr ar hyn o bryd. Fe ges i e-bost wrth Almost Home, canolfan achub milgwn—sydd hefyd yn cymryd bridiau eraill hefyd, ond milgwn yn bennaf—ac maen nhw'n dweud eu bod nhw mewn sefyllfa bryderus iawn, iawn. Mae'r ganolfan achub yn llawn—maen nhw'n gorfod troi anifeiliaid i ffwrdd, ac, yn anffodus, maen nhw mewn sefyllfa lle maen nhw'n gorfod rhoi anifeiliaid hollol iach i gysgu oherwydd y niferoedd enfawr sy'n dod i'w drysau, gan gynnwys tor gyfan o gŵn bach. Mae hyn yn drasiedi. Mae angen i ni wneud rhywbeth i helpu i ddatrys y materion hyn, a byddwn i'n ddiolchgar i wybod pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hyrwyddo perchnogaeth gyfrifol ar gŵn a bridio cŵn yn gyfrifol er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r heriau hyn.
Diolch yn fawr, Darren Millar. You raise a very important question, and I know shared around the Chamber will be the importance of those rescue centres, in the goal of improving animal welfare and rescuing those animals that are at risk. Can we congratulate you on how you have cared for your rescue whippet over all these years? But I know there are others in this Chamber who also have done very much the same, at a personal level, but also supporting their own local rescue centres. I will ask the Deputy First Minister and Cabinet Secretary to look at this in terms of rescue centres for dogs. And let's also praise the work of organisations like the Dogs Trust, who do so much good work not just in terms of rescuing dogs, but also recognising where dogs might be at risk in certain circumstances, and we know that they're looking to all ways in which they can improve animal welfare.
Diolch yn fawr, Darren Millar. Rydych chi'n codi cwestiwn pwysig iawn, ac rwy'n gwybod y bydd pwysigrwydd y canolfannau achub hynny yn cael ei rannu o amgylch y Siambr, o ran y nod o wella lles anifeiliaid ac achub yr anifeiliaid hynny sydd mewn perygl. A allwn ni eich llongyfarch ar sut rydych chi wedi gofalu am eich milgi bach o ganolfan achub dros yr holl flynyddoedd hyn? Ond rwy'n gwybod bod eraill yn y Siambr hon sydd hefyd wedi gwneud yr un peth i raddau helaeth, ar lefel bersonol, ond sydd hefyd yn cefnogi eu canolfannau achub lleol eu hunain. Byddaf yn gofyn i'r Dirprwy Brif Weinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet edrych ar hyn o ran canolfannau achub cŵn. A gadewch i ni hefyd ganmol gwaith sefydliadau fel yr Ymddiriedolaeth Cŵn, sy'n gwneud cymaint o waith da nid yn unig o ran achub cŵn, ond hefyd yn cydnabod lle gallai cŵn fod mewn perygl mewn rhai amgylchiadau, ac rydym yn gwybod eu bod nhw'n edrych ar bob ffordd y gallan nhw wella lles anifeiliaid.
Can I ask for two statements? I joined a protest in Wrexham on Friday, supporting around 700 workers at Oscar Mayer, who produces ready meals for some of the main supermarkets. Now, they're on strike because the company wants to cut their wages by £3,000 a year, and they're already, of course, on low pay. They even want to fire and rehire them on new terms, if that's necessary. So, can we have a statement from the Welsh Government not only supporting calls from the unions and others to criticise the company, but to support a boycott of the company's produce and the company itself, until it starts treating its workers with the dignity and respect they deserve?
Can I also have a second statement? There are concerns in Flintshire around the transfer of leisure and library services from Aura, which is an employee-owned, community benefit society, to Flintshire County Council. Now, not only is this a move away from the Welsh Government's focus on developing the foundational economy and the emphasis on social businesses, worker-owned co-operatives et cetera, but it also raises serious questions about whether the handover will be concluded by the end of this month. So, we need assurances on the continuity of employment, of course, for the workforce and continuity of services for the public, but also I'm sure that the Government would be keen to see continuity in the delivery of some of your own policies in that respect.
A allaf ofyn am ddau ddatganiad? Fe ymunais i â phrotest yn Wrecsam ddydd Gwener, yn cefnogi tua 700 o weithwyr yn Oscar Mayer, sy'n cynhyrchu prydau parod ar gyfer rhai o'r prif archfarchnadoedd. Nawr, maen nhw ar streic oherwydd bod y cwmni eisiau cwtogi eu cyflogau o £3,000 y flwyddyn, ac maen nhw eisoes, wrth gwrs, ar gyflog isel. Maen nhw hyd yn oed eisiau eu diswyddo a'u hailgyflogi ar delerau newydd, os bydd angen. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru nid yn unig yn cefnogi galwadau gan yr undebau ac eraill i feirniadu'r cwmni, ond yn cefnogi boicot o gynnyrch y cwmni a'r cwmni ei hun, nes ei fod yn dechrau trin ei weithwyr gyda'r urddas a'r parch maen nhw'n eu haeddu?
A allaf gael ail ddatganiad hefyd? Mae pryderon yn sir y Fflint ynghylch trosglwyddo gwasanaethau hamdden a llyfrgell o Aura, sy'n gymdeithas budd cymunedol sy'n eiddo i weithwyr, i Gyngor Sir y Fflint. Nawr, nid yn unig y mae hyn yn symudiad i ffwrdd oddi wrth ffocws Llywodraeth Cymru ar ddatblygu'r economi sylfaenol a'r pwyslais ar fusnesau cymdeithasol, cwmnïau cydweithredol sy'n eiddo i weithwyr ac ati, ond mae hefyd yn codi cwestiynau difrifol ynghylch a fydd y trosglwyddo yn dod i ben erbyn diwedd y mis hwn. Felly, mae angen sicrwydd arnom ynghylch parhad cyflogaeth, wrth gwrs, ar gyfer y gweithlu a pharhad gwasanaethau i'r cyhoedd, ond hefyd rwy'n siŵr y byddai'r Llywodraeth yn awyddus i weld parhad wrth gyflawni rhai o'ch polisïau eich hun yn hynny o beth.
Diolch yn fawr, Llyr Gruffydd. So, your first point was on Oscar Mayer, and, in fact, this was raised last week by Carolyn Thomas as well, and I provided assurances then that we were looking at ways in which we could support the—. The fact is that that situation has threatened those employees. We do need to look at what ways we can put pressure in terms of what levers we have, but also recognising this totally goes against our social partnership legislation, and, of course, that’s where we lead the way, in terms of social partnership, and I’m aware that the Minister for social partnership is also engaged with this issue.
Your second point is very important in terms of the Aura Wales contract. It is a negotiation, as you say, with Flintshire council and library services, understanding that Flintshire library services under the management of Aura Wales consistently performed well over recent years, with particularly good attendance, Welsh language provision, and, in fact, Flintshire’s performed well in its Welsh public library standards annual report. So, what is important in terms of community asset transfer—and, as you say, this is partly about how we build that community foundational economy—is that it is looked at carefully in terms of the way forward, the difficult options to be explored, but also recognising that there has been good provision and that the transfer now needs to take place in a managed and responsible way.
Diolch yn fawr, Llyr Gruffydd. Felly, roedd eich pwynt cyntaf ar Oscar Mayer, ac, yn wir, fe godwyd hyn yr wythnos diwethaf gan Carolyn Thomas hefyd, a rhoddais sicrwydd bryd hynny ein bod ni'n edrych ar ffyrdd y gallem gefnogi'r—. Y gwir yw bod y sefyllfa honno wedi bygwth y gweithwyr hynny. Mae angen i ni edrych ar ba ffyrdd y gallwn ni roi pwysau o ran yr hyn sydd gennym i'w ddefnyddio, ond gan gydnabod hefyd fod hyn yn mynd yn hollol groes i'n deddfwriaeth partneriaeth gymdeithasol, ac, wrth gwrs, dyna lle rydym yn arwain y ffordd, o ran partneriaeth gymdeithasol, ac rwy'n ymwybodol bod y Gweinidog partneriaeth gymdeithasol hefyd yn ymwneud â'r mater hwn.
Mae eich ail bwynt yn bwysig iawn o ran cytundeb Aura Cymru. Mae'n negodiad, fel y dywedwch chi, gyda Chyngor Sir y Fflint a gwasanaethau llyfrgell, gyda dealltwriaeth bod gwasanaethau llyfrgell sir y Fflint o dan reolaeth Aura Cymru wedi perfformio'n dda yn gyson dros y blynyddoedd diwethaf, gyda phresenoldeb arbennig o dda, darpariaeth Gymraeg, ac, yn wir, mae sir y Fflint wedi perfformio'n dda yn ei adroddiad blynyddol ar safonau llyfrgelloedd cyhoeddus Cymru. Felly, yr hyn sy'n bwysig o ran trosglwyddo asedau cymunedol—ac, fel y dywedwch chi, mae hyn yn ymwneud yn rhannol â sut rydym yn adeiladu'r economi sylfaenol gymunedol honno—yw ei bod yn cael ei ystyried yn ofalus o ran y ffordd ymlaen, yr opsiynau anodd i'w harchwilio, ond gan gydnabod hefyd fod darpariaeth dda wedi bod a bod angen i'r trosglwyddiad ddigwydd nawr mewn ffordd reoledig a chyfrifol.
Could I ask for two statements, leader of the house? First of all, on banking hubs, the Government was elected with a commitment to create a community bank. Now, we understand that that can't be taken forward for many different reasons, but the reasons for the commitment are still real to people up and down the country. There are communities and towns in my constituency that no longer have access to banking services, and it appears to me that banking hubs are taking the place of the traditional high-street bank. It is important, therefore, that the Welsh Government supports and sustains communities who are seeking to retain financial services in that community.
Could I also ask for a statement on the future of the shared prosperity fund? There are many organisations and individuals in Blaenau Gwent who have been relying on funding from the shared prosperity fund to deliver programmes and projects. Now, there doesn't seem at the moment to be a commitment on the future of that fund beyond the end of the current financial year. That means that organisations are looking towards potential redundancies and bringing projects and programmes to a premature conclusion. It would be useful, therefore, if the Welsh Government could update this Chamber on what is happening with the shared prosperity fund and how it intends to work with the United Kingdom Government to ensure that communities such as Blaenau Gwent receive the funding that people in the communities I represent need and require.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad, arweinydd y tŷ? Yn gyntaf oll, o ran hybiau bancio, cafodd y Llywodraeth ei hethol gydag ymrwymiad i greu banc cymunedol. Nawr, rydym yn deall na ellir bwrw ymlaen â hynny am lawer o wahanol resymau, ond mae'r rhesymau dros yr ymrwymiad yn dal i fod yn real i bobl ledled y wlad. Mae cymunedau a threfi yn fy etholaeth i nad oes ganddyn nhw fynediad at wasanaethau bancio mwyach, ac mae'n ymddangos i mi fod hybiau bancio yn cymryd lle'r banc traddodiadol ar y stryd fawr. Mae'n bwysig, felly, bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi ac yn cynnal cymunedau sy'n ceisio cadw gwasanaethau ariannol yn y gymuned honno.
A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad ar ddyfodol y gronfa ffyniant gyffredin? Mae yna lawer o sefydliadau ac unigolion ym Mlaenau Gwent sydd wedi bod yn dibynnu ar gyllid o'r gronfa ffyniant gyffredin i ddarparu rhaglenni a phrosiectau. Nawr, nid yw'n ymddangos ar hyn o bryd bod ymrwymiad o ran dyfodol y gronfa honno y tu hwnt i ddiwedd y flwyddyn ariannol bresennol. Mae hynny'n golygu bod sefydliadau'n edrych ar ddiswyddiadau posib a dod â phrosiectau a rhaglenni i ben yn gynnar. Byddai'n ddefnyddiol, felly, pe gallai Llywodraeth Cymru roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr hon am yr hyn sy'n digwydd gyda'r gronfa ffyniant gyffredin a sut mae'n bwriadu gweithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau bod cymunedau fel Blaenau Gwent yn cael yr arian y mae pobl yn y cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli ei angen.
Thank you very much, Alun Davies, for those two very important questions, because we know this is about financial inclusion in our communities and the scale of the closure of commercial banks across Wales, which, I mean, we've charted in this Chamber over the years. Of course, this is where we have to ensure that our commercial banks are taking responsibility and that, actually, they are listening to us in terms of engaging with us as to how and where they can develop, particularly those banking hubs, access to finance, and remembering that so many of the people most affected by this are older people who aren't digitally included.
I'm very pleased that the Cabinet Secretary for Economy, Energy and Planning and, indeed, I and the Cabinet Secretary for finance have recently discussed this in terms of the way forward. I'm also looking at meeting with all of those responsible lenders in Wales, including credit unions, on how we can work together. I'm looking at pilots such as the Principality's OneBanx pilot in terms of access to cash, which is also a major issue, and we’ll be debating that tomorrow. I think it is also important that we look at the issues around regional investment and post-EU funds in terms of the levelling-up agenda—the so-called levelling-up agenda—of the previous UK Government. What we have to do now is make sure the strategic forum for regional investment and our approach to the long-term programme will be informed by the views of all our partners in Wales, building on our framework for regional investment and lessons learned from our EU funds and, indeed, the shared prosperity fund.
Diolch yn fawr iawn, Alun Davies, am y ddau gwestiwn pwysig iawn hynny, oherwydd rydym yn gwybod bod hyn yn ymwneud â chynhwysiant ariannol yn ein cymunedau a'r graddau y mae banciau masnachol yn cau ledled Cymru, yr ydym wedi'i nodi yn y Siambr hon dros y blynyddoedd. Wrth gwrs, dyma lle mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein banciau masnachol yn cymryd cyfrifoldeb ac, mewn gwirionedd, eu bod nhw'n gwrando arnom o ran ymgysylltu â ni ynghylch sut a ble y gallan nhw ddatblygu, yn enwedig yr hybiau bancio hynny, mynediad at gyllid, a chan gofio bod cynifer o'r bobl y mae hyn yn effeithio arnynt fwyaf yn bobl hŷn nad ydynt wedi'u cynnwys yn ddigidol.
Rwy'n falch iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio ac, yn wir, rwyf i ac Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi trafod hyn yn ddiweddar o ran y ffordd ymlaen. Rwyf hefyd yn edrych ar gyfarfod â'r holl fenthycwyr cyfrifol hynny yng Nghymru, gan gynnwys undebau credyd, i drafod sut y gallwn ni weithio gyda'n gilydd. Rwy'n edrych ar gynlluniau peilot fel cynllun peilot OneBanx Principality o ran mynediad at arian parod, sydd hefyd yn fater pwysig, a byddwn yn trafod hynny yfory. Rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig ein bod ni'n edrych ar y materion sy'n ymwneud â buddsoddi rhanbarthol a chronfeydd ôl-UE o ran agenda ffyniant bro—yr agenda ffyniant bro fel y'i gelwir—Llywodraeth flaenorol y DU. Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud nawr yw sicrhau y bydd y fforwm strategol ar gyfer buddsoddi rhanbarthol a'n hymagwedd at y rhaglen hirdymor yn cael eu llywio gan farn ein holl bartneriaid yng Nghymru, gan adeiladu ar ein fframwaith ar gyfer buddsoddi rhanbarthol a'r gwersi a ddysgwyd o gronfeydd yr UE ac, yn wir, y gronfa ffyniant gyffredin.
Trefnydd, fireworks season is fast approaching, and I’d like a Government statement, please, setting out what guidance could be given to local authorities to help reduce the stress that fireworks can place on people with post-traumatic stress disorder, on older people and on animals. RSPCA Cymru research has found that at least half of Wales’s pet owners experience distress during the fireworks season.
Now, I realise legislation that’s relevant to fireworks is reserved to Westminster, but I would support the RSPCA’s call for local authorities to be encouraged to do more, like establishing designated firework-free zones, exploring alternatives like drone displays and quieter fireworks, introducing restrictions on loud fireworks in public spaces, and providing public notices about when council-organised celebrations are expected to take place, so that people can plan and know what to expect. Could that guidance, please, be issued before November, and can that be set out in a statement?
Trefnydd, mae'r tymor tân gwyllt yn agosáu'n gyflym, a hoffwn gael datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda, yn nodi pa ganllawiau y gellid eu rhoi i awdurdodau lleol er mwyn helpu i leihau'r straen y gall tân gwyllt ei roi ar bobl sydd ag anhwylder straen wedi trawma, ar bobl hŷn ac ar anifeiliaid. Yn ôl ymchwil gan RSPCA Cymru, mae o leiaf hanner perchnogion anifeiliaid anwes yng Nghymru yn profi trallod yn ystod y tymor tân gwyllt.
Nawr, rwy'n sylweddoli bod deddfwriaeth sy'n berthnasol i dân gwyllt wedi'i chadw i San Steffan, ond byddwn i'n cefnogi galwad yr RSPCA i awdurdodau lleol gael eu hannog i wneud mwy, fel sefydlu parthau dynodedig lle na chaniateir tân gwyllt, archwilio dewisiadau amgen fel arddangosfeydd dronau a thân gwyllt tawelach, cyflwyno cyfyngiadau ar dân gwyllt uchel mewn mannau cyhoeddus, a darparu hysbysiadau cyhoeddus ynghylch pryd y disgwylir i ddathliadau a drefnir gan gynghorau ddigwydd, fel bod pobl yn gallu cynllunio a gwybod beth i'w ddisgwyl. A allai'r canllawiau hynny gael eu cyhoeddi cyn mis Tachwedd, os gwelwch yn dda, ac a ellir nodi hynny mewn datganiad?
Thank you very much, Delyth Jewell, and this is very topical. And I will ask the Cabinet Secretary to issue a written statement on the current situation, in terms of not just the legislation, not all of which, of course, is under our purview in terms of roles and responsibilities, but also the guidance on the best practice at a local authority level.
Diolch yn fawr iawn, Delyth Jewell, ac mae hyn yn amserol iawn. A byddaf yn gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet gyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y sefyllfa bresennol, nid yn unig o ran y ddeddfwriaeth, nad yw'r cyfan, wrth gwrs, o dan ein cylch gorchwyl ni o ran rolau a chyfrifoldebau, ond hefyd o ran y canllawiau ar yr arfer gorau ar lefel awdurdod lleol.
In the winter of 2022-23, the Welsh Government provided £1 million to support and expand the provision of safe and warm places within the local community, which were very well liked. I welcome the Government’s announcement that, this year, it will be making available a further £1.5 million to continue to support the provision of spaces within the local community where people of all ages can go to access services and advice, participate in social activities, or simply get a warm drink with company. What I’m asking for is a statement on how will the money be distributed: will it be using the local government formula, by population, or via an application and assessment system?
Yn ystod gaeaf 2022-23, darparodd Llywodraeth Cymru £1 filiwn i gefnogi ac ehangu'r ddarpariaeth o leoedd diogel a chynnes yn y gymuned leol, a oedd yn boblogaidd iawn. Rwy'n croesawu cyhoeddiad y Llywodraeth y bydd £1.5 miliwn arall ar gael eleni i barhau i gefnogi'r ddarpariaeth o leoedd yn y gymuned leol lle gall pobl o bob oed fynd i gael mynediad at wasanaethau a chyngor, cymryd rhan mewn gweithgareddau cymdeithasol, neu gael diod gynnes a chwmni. Yr hyn rwy'n gofyn amdano yw datganiad ar sut y bydd yr arian yn cael ei ddosbarthu: a fydd yn defnyddio'r fformiwla llywodraeth leol, yn ôl poblogaeth, neu drwy system ymgeisio ac asesu?
Thank you very much, Mike Hedges. Well, I’m hopeful that colleagues around the Chamber have seen the written statement that I issued earlier on today, to announce that £1.5 million for warm hubs. It is about funding warm and safe spaces in the community. It’s very much building on previous investment. If you recall, we announced this warm hubs initiative as part of our response to the cost-of-living crisis. And I think also it’s really interesting that Gordon Brown, only a couple of weeks ago, who heads the warm welcome centres initiative across the UK, urged people to support warm spaces, warm welcome centres—they’re called many things. The good thing about it is that the funding is being allocated to local authorities in the same way, in terms of the division of funding, as it was, because it was very successful when it was introduced.
In 2022-23, we saw over 800 spaces being developed. And we know, in all our communities, some of those kept going. You can see that already, but now this means that local authorities will be funding the third sector, communities, libraries, their own provision, faith groups and venues. And, of course, what’s going to be very important about those warm and safe spaces is that they’re intergenerational, they’re for all age groups of the family, and also families and older people as well can access services, advice and get a warm cup of tea, coffee and refreshments, but it’s also about company and breaking down isolation. So, I do hope that colleagues across the Chamber will welcome the warm hubs, as I’ve named them, open to all.
Diolch yn fawr iawn, Mike Hedges. Wel, rwy'n obeithiol bod cydweithwyr o amgylch y Siambr wedi gweld y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais yn gynharach heddiw, i gyhoeddi'r £1.5 miliwn hwnnw ar gyfer hybiau cynnes. Mae'n ymwneud ag ariannu lleoedd cynnes a diogel yn y gymuned. Mae'n adeiladu i raddau helaeth ar fuddsoddiad blaenorol. Os cofiwch chi, fe wnaethon ni gyhoeddi'r fenter hybiau cynnes hon fel rhan o'n hymateb i'r argyfwng costau byw. Ac rwy'n credu hefyd ei bod yn ddiddorol iawn bod Gordon Brown, dim ond ychydig wythnosau yn ôl, sy'n arwain y fenter canolfannau croeso cynnes ledled y DU, wedi annog pobl i gefnogi lleoedd cynnes, canolfannau croeso cynnes—maen nhw'n cael eu galw'n llawer o bethau. Y peth da amdano yw bod y cyllid yn cael ei ddyrannu i awdurdodau lleol yn yr un ffordd, o ran rhannu'r cyllid, ag yr oedd, oherwydd roedd yn llwyddiannus iawn pan gafodd ei gyflwyno.
Yn 2022-23, fe welson ni dros 800 o leoedd yn cael eu datblygu. Ac rydym yn gwybod, ym mhob un o'n cymunedau, bod rhai o'r rheini wedi parhau i fynd. Gallwch chi weld hynny'n barod, ond nawr mae hyn yn golygu y bydd awdurdodau lleol yn ariannu'r trydydd sector, cymunedau, llyfrgelloedd, eu darpariaeth eu hunain, grwpiau ffydd a lleoliadau. Ac, wrth gwrs, yr hyn sy'n mynd i fod yn bwysig iawn am y lleoedd cynnes a diogel hynny yw eu bod yn pontio'r cenedlaethau, maen nhw ar gyfer pob grŵp oedran o'r teulu, a hefyd gall teuluoedd a phobl hŷn hefyd gael mynediad at wasanaethau, cyngor a chael paned cynnes o de, coffi a lluniaeth, ond mae hefyd yn ymwneud â chwmni a chwalu ynysigrwydd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd cydweithwyr ar draws y Siambr yn croesawu'r hybiau cynnes, fel rwyf wedi eu henwi, sydd ar agor i bawb.
Diolch, Llywydd. I’d like to ask for two statements, Trefnydd, one from the Minister for culture around arts funding. I recently visited Wyeside in Builth Wells, and they celebrate 150 years next year of that theatre and that cinema being open in Builth Wells. They have an ambitious project to actually bring the building back to life and spend an awful lot of money there. So, I'd like a statement from the Minister for culture about the equitability of arts funding across Wales to make sure that all venues get funding and not just specific ones in certain parts of the country.
I'd also like to ask for a statement from the Minister for transport regarding the roads review. I've got a scheme in my constituency that was on Pontybat crossroads; there have been an awful lot of accidents over the years. The roads review panel took that out and said it wasn't suitable to be proceeded with. That's something that came as a great alarm to my local community. So, it would be very useful to get an update on the roads review panel and its work to make sure that schemes like the one at Pontybat get done, because we've lost too many lives unnecessarily there and any delay might cost more. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ofyn am ddau ddatganiad, Trefnydd, un gan y Gweinidog diwylliant ynghylch cyllid ar gyfer y celfyddydau. Yn ddiweddar, fe ymwelais i â Wyeside yn Llanfair-ym-Muallt, ac fe fyddan nhw'n dathlu 150 mlynedd ers i'r theatr honno a'r sinema honno agor yn Llanfair-ym-Muallt y flwyddyn nesaf. Mae ganddyn nhw brosiect uchelgeisiol i ddod â'r adeilad yn ôl yn fyw a gwario llawer iawn o arian yno. Felly, hoffwn gael datganiad gan y Gweinidog diwylliant ynghylch tegwch y cyllid sy'n cael ei roi i'r celfyddydau ledled Cymru i sicrhau bod pob lleoliad yn cael cyllid ac nid dim ond rhai penodol mewn rhai rhannau o'r wlad.
Hoffwn hefyd ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog trafnidiaeth ynghylch yr adolygiad ffyrdd. Mae gen i gynllun yn fy etholaeth i oedd ar groesffordd Pont-y-bat; mae llawer iawn o ddamweiniau wedi bod dros y blynyddoedd. Fe gymerodd y panel adolygu ffyrdd hynny allan ac fe ddywedodd nad oedd yn addas bwrw ymlaen ag ef. Mae hynny'n rhywbeth a wnaeth beri pryder mawr i'm cymuned leol. Felly, byddai'n ddefnyddiol iawn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y panel adolygu ffyrdd a'i waith i sicrhau bod cynlluniau fel yr un ym Mhont-y-bat yn mynd rhagddynt, oherwydd rydym wedi colli gormod o fywydau'n ddiangen yno a gallai unrhyw oedi gostio mwy. Diolch, Llywydd.
Thank you very much, James Evans. Of course, the importance of the social, cultural, economic and local value of the arts centre at a local level in Wales is profound. I know the Minister for Culture, Skills and Social Partnership will be glad to hear this question this afternoon. We have actually allocated an additional non-recurrent sum of £1.5 million revenue funding for this financial year to help the arts council—because, of course, this is an arm's-length funding principle with the Arts Council of Wales—to particularly protect jobs and strengthen resilience in the arts sector, and that would of course include support across your constituency, across Powys.
Your second point I think is a matter for—. If there's a particular issue about particularly road safety—obviously, we still very much support local authorities with road safety grants—I think this is something you need to raise not just with the local authority, as the key recipient of that road safety, but also I'm sure that the Cabinet Secretary for Transport and North Wales would be happy to receive correspondence from you on that matter.
Diolch yn fawr iawn, James Evans. Wrth gwrs, mae gwerth cymdeithasol, diwylliannol, economaidd a lleol canolfan y celfyddydau ar lefel leol yng Nghymru yn hynod o bwysig. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol yn falch o glywed y cwestiwn hwn y prynhawn yma. Yn wir, rydym wedi dyrannu swm anrheolaidd ychwanegol o £1.5 miliwn o gyllid refeniw ar gyfer y flwyddyn ariannol hon i helpu cyngor y celfyddydau—oherwydd, wrth gwrs, mae hon yn egwyddor ariannu hyd braich gyda Chyngor Celfyddydau Cymru—yn arbennig i ddiogelu swyddi a chryfhau gwytnwch yn sector y celfyddydau, a byddai hynny wrth gwrs yn cynnwys cefnogaeth ar draws eich etholaeth chi, ar draws Powys.
Rwy'n credu bod eich ail bwynt yn fater i—. Os oes problem benodol am ddiogelwch ar y ffyrdd yn arbennig—yn amlwg, rydym yn dal i gefnogi awdurdodau lleol gyda grantiau diogelwch ar y ffyrdd—rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y mae angen i chi ei godi nid yn unig gyda'r awdurdod lleol, fel derbynnydd allweddol y diogelwch ar y ffyrdd hwnnw, ond hefyd rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru yn hapus i dderbyn gohebiaeth gennych chi ar y mater hwnnw.
Mae nifer fawr o etholwyr wedi cysylltu efo fi sydd ar lyfrau deintyddfa Penrhyndeudraeth. Mae'r llyfrau yna wedi cau eu drysau ar gyfer cleifion yr NHS ers peth amser. Rŵan, mae Denplan wedi ei werthu i gwmni arall, ac mae'r cleifion yna sy'n etholwyr i fi wedi cael neges gan y cwmni newydd eu bod nhw bellach yn mynd i gael cynllun deintyddol sy'n mynd i gostio rhywbeth fel £23 y mis, efo gofal am ddim i blant hyd at chwech oed yn unig, a phlant dros chwech oed yn gorfod talu. Mae nifer fawr o fy etholwyr i yn methu talu'r math yma o raddau ar gyfer deintyddiaeth, ac, felly, does yna ddim deintydd ar eu cyfer nhw yn yr ardal. Wrth gwrs, gwraidd hyn i gyd ydy'r cytundeb deintyddol newydd a gafodd ei gyflwyno ychydig o flynyddoedd yn ôl, ac fe ddaru i Gymdeithas Ddeintyddol Prydain ein rhybuddio ni y byddai deintyddion yn gadael y sector oherwydd hyn. Felly, gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth ar y cytundeb deintyddol yma, efo asesiad llawn o'i effaith ers ei gyflwyno, os gwelwch yn dda?
A large number of constituents have been in touch with me who are on the Penrhyndeudraeth dental surgery's books. Those books are now closed to NHS patients, and have been for some time. Now, Denplan has been sold to another company, and those patients who are constituents of mine have received a message from the new company saying that they will now have a dental plan that will cost something in the region of £23 a month, with free care for children up to the age of six only, and children over six having to pay. Many of my constituents can't afford to pay these rates for dentistry, and, therefore, there is no dentist available to them locally. Of course, the core of all of this is the new dental contract that was introduced a few years ago, and the British Dental Association warned us that dentists would leave the sector because of this. So, can we have a statement from Government on this dental contract, with a full assessment of its impacts since its introduction, please?
Diolch yn fawr, a diolch am dynnu sylw at hyn.
Thank you very much, and thank you for drawing attention to this issue.
It's very important, as we've raised, and, indeed, the Cabinet Secretary for Health and Social Care has also commented and provided statements on dentistry in Wales. And just in terms of our record in dentistry, I think it's worth again putting on record that, since 2022, 400,000 new patients have gained access to an NHS dentist. And in terms of—. But you raise an absolutely valid question about the contract and what that means, and, of course, dentists have signed up to the contract. Indeed, contracts are always negotiated, and I remember those negotations when I was the health and social services Minister many moons ago. But it is important, again, the impact of the contract, which, of course, will modernise the way that dentistry is provided to all sections of the community, but particularly to perhaps those who are furthest from the access to dentistry that we would wish. So, I thank you for the question, and, again, I will draw this to the attention of the Cabinet Secretary for Health and Social Care.
Mae'n bwysig iawn, fel yr ydym wedi sôn, ac, yn wir, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol hefyd wedi gwneud sylwadau ac wedi darparu datganiadau ar ddeintyddiaeth yng Nghymru. Ac o ran ein record ym maes deintyddiaeth, rwy'n credu ei bod yn werth rhoi ar y cofnod unwaith eto bod 400,000 o gleifion newydd wedi cael mynediad at ddeintydd y GIG ers 2022. Ac o ran—. Ond rydych chi'n codi cwestiwn hollol ddilys am y contract a'r hyn mae'n ei olygu, ac, wrth gwrs, mae deintyddion wedi ymrwymo i'r contract. Yn wir, mae contractau yn cael eu negodi bob amser, ac rwy'n cofio'r negodiadau hynny pan oeddwn i'n Weinidog iechyd a gwasanaethau cymdeithasol amser maith yn ôl. Ond mae'n bwysig, unwaith eto, effaith y contract, a fydd, wrth gwrs, yn moderneiddio'r ffordd y caiff deintyddiaeth ei darparu i bob rhan o'r gymuned, ond yn enwedig efallai i'r rhai sydd bellaf o'r mynediad at ddeintyddiaeth y byddem yn ei ddymuno. Felly, diolch i chi am y cwestiwn, ac, unwaith eto, byddaf yn tynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol at hyn.
The First Minister made it clear that fixing our roads is a priority for Welsh Government. This weekend, I was invited by Flintshire council to see their JCB Pothole Pro machine, with three dedicated attachments to cut, crop and clean the pothole. All that's needed is the tar. And with a typical pothole repaired in just eight minutes, the machine is up to four times quicker than traditional pothole repair methods and half the cost of current solutions. So, Flintshire are open to sharing the machine and showing other local authorities the benefits of using it. The only thing currently slowing them down is funding for the tarmac. So, may I request a statement to explain Welsh Government's plans to devolve funding to local authorities so they can begin to work on the pothole backlog and repair our roads? Thank you.
Nododd y Prif Weinidog yn glir bod trwsio ein ffyrdd yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Y penwythnos hwn, fe ges i wahoddiad gan Gyngor Sir y Fflint i weld eu peiriant JCB Pothole Pro, gyda thri atodiad pwrpasol i dorri, tocio a glanhau'r twll yn y ffordd. Y cyfan sydd ei angen yw'r tar. A chyda thwll arferol yn cael ei drwsio mewn dim ond wyth munud, mae'r peiriant hyd at bedair gwaith yn gyflymach na dulliau atgyweirio tyllau traddodiadol a hanner cost atebion cyfredol. Felly, mae sir y Fflint yn agored i rannu'r peiriant a dangos i awdurdodau lleol eraill fanteision ei ddefnyddio. Yr unig beth sy'n eu harafu ar hyn o bryd yw cyllid ar gyfer y tarmac. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad i egluro cynlluniau Llywodraeth Cymru i ddatganoli cyllid i awdurdodau lleol fel y gallan nhw ddechrau gweithio ar yr ôl-groniad o dyllau ac atgyweirio ein ffyrdd? Diolch.
Thank you very much, Carolyn Thomas. Well, as you said, a priority of our First Minister is to fix our roads. Obviously, this is crucial for road safety, but also connectivity and economic activity. And the need for maintenance across the network has to be, then, a priority in terms of the impact, for example, of the effects of climate change, higher volumes of vehicles, cars, more frequent rainfall. It's a challenge dealing with potholes and road maintenance, and that's why we are enhancing our maintenance response and learning from a lot of data-driven solutions. You've given a very good example of what you witnessed. I think it's about what is the best way that local authorities can use their resources in terms of inspections, public reports and also addressing potholes more efficiently. We know that potholes can be filled and then appear again unless they're refilled and repaired in the right way. So, yes, this is something that we will focus on as part of the Wales transport strategy—futureproofed, safe, accessible and well maintained. With a statutory duty on Welsh Ministers to maintain the strategic road network under the Highways Act 1980, of course, that's where we then work with our local authorities closely to deliver on those statutory duties.
Diolch yn fawr iawn, Carolyn Thomas. Wel, fel y dywedoch chi, un o flaenoriaethau ein Prif Weinidog yw trwsio ein ffyrdd. Yn amlwg, mae hyn yn hanfodol ar gyfer diogelwch ar y ffyrdd, ond hefyd o ran cysylltedd a gweithgarwch economaidd. Ac mae'n rhaid i'r angen am waith cynnal a chadw ar draws y rhwydwaith fod yn flaenoriaeth, wedyn, o ran yr effaith, er enghraifft, effeithiau newid hinsawdd, mwy o gerbydau, ceir, glawiad amlach. Mae'n her delio â thyllau a chynnal a chadw ffyrdd, a dyna pam rydym yn gwella ein hymateb cynnal a chadw ac yn dysgu o lawer o atebion sy'n cael eu llywio gan ddata. Rydych chi wedi rhoi enghraifft dda iawn o'r hyn rydych chi wedi'i weld. Rwy'n credu ei fod yn ymwneud â beth yw'r ffordd orau y gall awdurdodau lleol ddefnyddio eu hadnoddau o ran archwiliadau, adroddiadau cyhoeddus a mynd i'r afael â thyllau yn fwy effeithlon hefyd. Rydym yn gwybod y gall tyllau gael eu llenwi ac yna ymddangos eto oni bai eu bod yn cael eu hail-lenwi a'u hatgyweirio yn y ffordd iawn. Felly, ydy, mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn canolbwyntio arno fel rhan o strategaeth drafnidiaeth Cymru—yn addas i'r dyfodol, yn ddiogel, yn hygyrch ac wedi'i gynnal a'i gadw'n dda. Gyda dyletswydd statudol ar Weinidogion Cymru i gynnal y rhwydwaith ffyrdd strategol o dan Ddeddf Priffyrdd 1980, wrth gwrs, dyna lle rydym wedyn yn gweithio'n agos gyda'n hawdurdodau lleol i gyflawni'r dyletswyddau statudol hynny.
Trefnydd, I'd again like to request a statement from the Cabinet Secretary for Health and Social Care regarding access to GP services. At the end of this month, St David's, in my constituency, will probably be the only city in the UK without a doctor's surgery, and that should be deeply embarrassing for this Government, which has stood back and done nothing to challenge the local health board and nothing to support the local community. Patients in St David's are very anxious and frustrated that they have been dispersed to other practices in Pembrokeshire. For some, the travel to another practice is simply too far and too stressful. Trefnydd, this should never have been allowed to happen, as the community has made it very clear that it opposes the health board's decision, and they've even brought forward alternative proposals themselves. Now, the Welsh Government has a duty to ensure that people can access primary care services in their local community. So, given that a Welsh city will no longer have a GP surgery on this Government's watch, I'd be grateful if we could have an urgent statement on access to primary care services, so that the Welsh Government can tell us what it is doing to stop the centralisation of GP services in the future.
Trefnydd, hoffwn unwaith eto ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynghylch mynediad at wasanaethau meddygon teulu. Ddiwedd y mis hwn, mae'n debyg mai Tyddewi, yn fy etholaeth i, fydd yr unig ddinas yn y DU heb feddygfa, a dylai hynny beri llawer o embaras i'r Llywodraeth hon, sydd wedi sefyll yn ôl a gwneud dim i herio'r bwrdd iechyd lleol a dim i gefnogi'r gymuned leol. Mae cleifion yn Nhyddewi yn bryderus ac yn rhwystredig iawn eu bod wedi cael eu gwasgaru i bractisau eraill yn sir Benfro. I rai, mae'r teithio i bractis arall yn rhy bell ac mae'n achosi gormod o straen. Trefnydd, ni ddylai hyn byth fod wedi cael digwydd, gan fod y gymuned wedi ei gwneud yn glir iawn ei bod yn gwrthwynebu penderfyniad y bwrdd iechyd, ac maen nhw hyd yn oed wedi cyflwyno cynigion amgen eu hunain. Nawr, mae gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd i sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol yn eu cymuned leol. Felly, o gofio na fydd gan ddinas yng Nghymru feddygfa mwyach yn ystod cyfnod y Llywodraeth hon, byddwn yn ddiolchgar pe gallem gael datganiad brys ar fynediad at wasanaethau gofal sylfaenol, fel y gall Llywodraeth Cymru ddweud wrthym beth mae'n ei wneud i atal canoli gwasanaethau meddygon teulu yn y dyfodol.
Thank you very much, Paul Davies. This is a key point, isn't it? You use the words 'access to primary care', which, of course—. Primary care, indeed, is, yes, the GP at the forefront of primary care, but also all the other ancillary services as well. I think it is important to recognise that that's how this is being addressed, given the example of St David's, in terms of the range of services that we would include in primary care, and that obviously includes pharmacy, in particular, but also the other health professionals and the nurse-led services, which are now being provided successfully across the whole of Wales, and the role of paramedics—all of these—and, indeed, optometrists, with the great Wales eyecare initiative, which means that people with eye conditions don't have to go to their GP; the optometrists can refer them straight to secondary care. So, we must look at—. And I know that you and many across this Chamber embrace that wider definition of primary care. But let's say, on GPs, more than 70,000 people have an appointment with their GP every day, and, by bringing in a new GP contract, the 8 a.m. bottleneck at surgeries is now, and should be, a thing of the past. I think we all know that in terms of our own experience. I think it’s important to recognise that 58 per cent more English residents are registered with GPs in Wales than Welsh residents registered in England, and we’ve been talking quite a lot about cross-border healthcare, haven’t we, this afternoon. So, it is regrettable that we don’t have a GP service in St David’s, but it is about how we can address this in terms of that wider understanding and provision of primary care.
Diolch yn fawr iawn, Paul Davies. Mae hwn yn bwynt allweddol, onid yw? Rydych chi'n defnyddio'r geiriau 'mynediad at ofal sylfaenol', sydd, wrth gwrs—. Ie, gofal sylfaenol, yn wir, yw'r meddyg teulu ar y rheng flaen o ran gofal sylfaenol, ond hefyd yr holl wasanaethau ategol eraill hefyd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod mai dyna'r ffordd yr eir i'r afael â hyn, o ystyried enghraifft Tyddewi, o ran yr ystod o wasanaethau y byddem yn eu cynnwys mewn gofal sylfaenol, ac mae hynny'n amlwg yn cynnwys fferylliaeth, yn benodol, ond hefyd y gweithwyr iechyd proffesiynol eraill a'r gwasanaethau a arweinir gan nyrsys, sy'n cael eu darparu'n llwyddiannus ledled Cymru gyfan erbyn hyn, a rôl parafeddygon—y rhain i gyd—ac, yn wir, optometryddion, gyda menter gofal llygaid wych Cymru, sy'n golygu nad oes rhaid i bobl â chyflyrau llygaid fynd at eu meddyg teulu; gall yr optometryddion eu hatgyfeirio'n syth i ofal eilaidd. Felly, mae'n rhaid i ni edrych ar—. Ac rwy'n gwybod eich bod chi a llawer ar draws y Siambr hon yn croesawu'r diffiniad ehangach hwnnw o ofal sylfaenol. Ond gadewch i ni ddweud, o ran meddygon teulu, fod mwy na 70,000 o bobl yn cael apwyntiad gyda'u meddyg teulu bob dydd, a thrwy gyflwyno contract newydd i feddygon teulu, mae'r dagfa 8 a.m. mewn meddygfeydd nawr, ac fe ddylai fod, yn perthyn i'r gorffennol. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn gwybod hynny o ran ein profiad ein hunain. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod bod 58 y cant yn fwy o drigolion o Loegr wedi'u cofrestru gyda meddygon teulu yng Nghymru na thrigolion o Gymru sydd wedi'u cofrestru yn Lloegr, ac rydym wedi bod yn siarad cryn dipyn am ofal iechyd trawsffiniol, onid ydym, y prynhawn yma. Felly, mae'n destun gofid nad oes gennym wasanaeth meddyg teulu yn Nhyddewi, ond mae'n ymwneud â sut y gallwn ni fynd i'r afael â hyn o ran y ddealltwriaeth a'r ddarpariaeth ehangach honno o ofal sylfaenol.
Good afternoon, Trefnydd. I'd like to request a statement, if I may, from the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs. In 2023-24, Dŵr Cymru Welsh Water were responsible for 105,000 spills, of which 93 per cent were rated significant. Dŵr Cymru is described as a not-for-profit organisation, and yet its chief exec in this last year has received a bonus of £91,000. Whilst on the one hand we as residents see bills increasing by 29 per cent, we see Dŵr Cymru—again, a not-for-profit organisation—seemingly receiving enough money to pay its chief executive nearly £100,000. The previous First Minister, Mark Drakeford, did promise—[Interruption.]
Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn ofyn am ddatganiad, os caf i, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig. Yn 2023-24, roedd Dŵr Cymru yn gyfrifol am 105,000 o ollyngiadau, yr ystyriwyd bod 93 y cant ohonyn nhw'n rhai sylweddol. Caiff Dŵr Cymru ei ddisgrifio fel sefydliad nid-er-elw, ac eto mae ei brif weithredwr yn y flwyddyn ddiwethaf hon wedi derbyn bonws o £91,000. Tra ar y llaw arall, rydym ni, fel trigolion, yn gweld biliau'n cynyddu 29 y cant, rydym yn gweld Dŵr Cymru—unwaith eto, sefydliad nid-er-elw—yn derbyn digon o arian, yn ôl pob golwg, i dalu bron i £100,000 i'w brif weithredwr. Fe wnaeth y Prif Weinidog blaenorol, Mark Drakeford, addo—[Torri ar draws.]
The Member needs to be heard. She’s making very important points. I think Members are interested in hearing them.
Mae angen i'r Aelod gael ei chlywed. Mae hi'n gwneud pwyntiau pwysig iawn. Rwy'n credu bod gan yr Aelodau ddiddordeb mewn clywed y pwyntiau hynny.
Diolch yn fawr iawn. The previous First Minister did commit to a review of Dŵr Cymru, having set it up, I believe, over 20 years ago. Please could we have a statement with regard to timelines on when this review will happen? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Diolch yn fawr iawn. Fe wnaeth y Prif Weinidog blaenorol ymrwymo i adolygiad o Dŵr Cymru, ar ôl ei sefydlu, rwy'n credu, dros 20 mlynedd yn ôl. A gawn ni ddatganiad ar yr amserlenni o ran pryd y bydd yr adolygiad hwn yn digwydd? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Thank you very much indeed, Jane Dodds. Indeed, this was a particularly hot topic last week with questions to the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs, and indeed statements on the issue, concerns raised about the appalling record that had been revealed with Dŵr Cymru. And we see that that was mirrored across the UK in terms of the failure of those water authorities. We would hope, as a not-for-profit, that Dŵr Cymru Welsh Water would be in a better place—and they are compared with some, we must recognise that—but I think the legislation that’s now being introduced in Westminster is going to be important and helpful in addressing this. I know that the Cabinet Secretary is engaging closely with colleagues and ministerial counterparts in the UK Government on this issue. In fact, it’s important that that is worked through in terms of where we would go in terms of such a review of Dŵr Cymru.
But can I say that there are important—? I certainly work well with Dŵr Cymru on other issues. For example, the fact that they have a social tariff I think is very welcome in terms of their charging policies helping the vulnerable, reaching out to vulnerable people. So, there is much to be commended, and also the way in which members, citizens, have a role in the governance of Dŵr Cymru. So, I still think we should—. I’m sure we are proud of the fact that it’s not for profit, but its performance and delivery obviously need to be looked at and scrutinised very carefully, and certainly that’s the Cabinet Secretary’s approach to working with Dŵr Cymru.
Diolch yn fawr iawn, Jane Dodds. Yn wir, roedd hwn yn bwnc arbennig o boblogaidd yr wythnos diwethaf gyda chwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, ac yn wir datganiadau ar y mater, pryderon yn cael eu codi am y record echrydus a ddatgelwyd gyda Dŵr Cymru. Ac rydym yn gweld bod hynny wedi cael ei adlewyrchu ledled y DU o ran methiant yr awdurdodau dŵr hynny. Bydden ni'n gobeithio, fel sefydliad nid-er-elw, y byddai Dŵr Cymru mewn lle gwell—ac maen nhw o gymharu â rhai, mae'n rhaid i ni gydnabod hynny—ond rwy'n credu bod y ddeddfwriaeth sy'n cael ei chyflwyno yn San Steffan nawr yn mynd i fod yn bwysig ac yn ddefnyddiol wrth fynd i'r afael â hyn. Rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymgysylltu'n agos â chydweithwyr a chymheiriaid gweinidogol yn Llywodraeth y DU ar y mater hwn. Yn wir, mae'n bwysig bod hynny'n cael ei ystyried o ran lle y byddem yn mynd o ran adolygiad o'r fath o Dŵr Cymru.
Ond a gaf i ddweud bod yna bethau pwysig—? Rwy'n sicr yn gweithio'n dda gyda Dŵr Cymru ar faterion eraill. Er enghraifft, mae'r ffaith bod ganddyn nhw dariff cymdeithasol i'w groesawu'n fawr yn fy marn i o ran eu polisïau codi tâl sy'n helpu'r rhai sy'n agored i niwed, yn estyn allan i bobl fregus. Felly, mae llawer i'w ganmol, a hefyd y ffordd y mae gan aelodau, dinasyddion, rôl o ran llywodraethu Dŵr Cymru. Felly, rwy'n dal i feddwl y dylen ni—. Rwy'n siŵr ein bod ni'n falch o'r ffaith ei fod yn sefydliad nid-er-elw, ond mae'n amlwg bod angen edrych ar ei berfformiad a'i gyflawniad a chraffu'n ofalus iawn arnynt, ac yn sicr dyna ymagwedd yr Ysgrifennydd Cabinet at weithio gyda Dŵr Cymru.
Leader of the house, is it possible to have an oral statement from the Deputy First Minister in relation to the NRW tax fine? I appreciate a written statement was issued yesterday, but £19 million was paid on account and there’s more to be paid. That’s the sum total of what the Welsh Government is on the hook for for NRW’s incompetence, as I see it. Other public bodies had to lay staff off and obviously not undertake projects. NRW tried to put staff off the books and then continue to do projects that clearly couldn’t be undertaken if they were paying the appropriate taxation levels, national insurance and other costs. Any person involved in business understands that, if a self-employed person is taking the majority of their income from one contract or employer, that contractor or employer is responsible for the tax liability. We know that £19 million has been paid on account, we know from other comments that have been made that there's more to come. What confidence can anyone have that the Minister has correct oversight over NRW? It is an organisation that, back in 2020, I said was not fit for purpose, and clearly this fine indicates that. So, could we have an oral statement so that Members can challenge the Government as to why the taxpayer is on the hook for such a massive amount of money?
Arweinydd y tŷ, a yw'n bosibl cael datganiad llafar gan y Dirprwy Brif Weinidog mewn perthynas â dirwy dreth Cyfoeth Naturiol Cymru? Rwy'n gwerthfawrogi bod datganiad ysgrifenedig wedi'i gyhoeddi ddoe, ond talwyd £19 miliwn ar gyfrif ac mae mwy i'w dalu. Dyna gyfanswm yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdano oherwydd anallu Cyfoeth Naturiol Cymru, fel y gwelaf. Bu'n rhaid i gyrff cyhoeddus eraill ddiswyddo staff ac yn amlwg doedd dim modd iddyn nhw ymgymryd â phrosiectau. Ceisiodd Cyfoeth Naturiol Cymru roi staff oddi ar y llyfrau ac yna parhau i wneud prosiectau na allent gael eu cynnal yn amlwg pe baen nhw'n talu'r lefelau priodol o drethiant, yswiriant gwladol a chostau eraill. Mae unrhyw berson sy'n ymwneud â busnes yn deall, os yw person hunangyflogedig yn cymryd y rhan fwyaf o'i incwm o un contract neu gyflogwr, mai'r contractwr neu'r cyflogwr hwnnw sy'n gyfrifol am yr atebolrwydd treth. Rydym yn gwybod bod £19 miliwn wedi'i dalu ar gyfrif, rydym yn gwybod o sylwadau eraill sydd wedi cael eu gwneud bod mwy i ddod. Pa hyder all unrhyw un ei gael bod gan y Gweinidog oruchwyliaeth gywir dros Cyfoeth Naturiol Cymru? Mae'n sefydliad y dywedais i, nôl yn 2020, nad oedd yn addas at y diben, ac yn amlwg mae'r ddirwy hon yn dangos hynny. Felly, a gawn ni ddatganiad llafar fel y gall Aelodau herio'r Llywodraeth ynglŷn â pham mae'r trethdalwr yn gorfod talu swm mor enfawr o arian?
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Thank you for that, Andrew R.T. Davies. Of course, you have seen the written statement issued by the Deputy First Minister and Cabinet Secretary. I think it is important to recognise that NRW and HMRC are working together to bring about a resolution, as the written statement said. I think it's important to say that this has not just been an issue for NRW, I think that it's been an issue—and this is back to your former Conservative Government—that has been identified for DEFRA as well as for the Welsh Government, and of course the MOJ as well, in terms of managing these issues.
What's important—and hopefully you will hear me out on this—is how the Cabinet Secretary has increased engagement with NRW, is monitoring its progress, resolving the issue, learning lessons from how it came about—which is crucial, as obviously you would recognise—and also to ensure that there is work with NRW to enhance monitoring, support capacity and capability within NRW. But I know that the Cabinet Secretary is willing to come back and update the Chamber with statements as we move forward. We're working at pace on this, and I'm sure that, when we come back after recess, there'll be more to report to the Chamber and to Members.
Diolch am hynny, Andrew R.T. Davies. Wrth gwrs, rydych chi wedi gweld y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd gan y Dirprwy Brif Weinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod bod Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyllid a Thollau Ei Fawrhydi yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau datrysiad, fel y dywedodd y datganiad ysgrifenedig. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dweud nad yw hyn wedi bod yn fater i Cyfoeth Naturiol Cymru yn unig, rwy'n credu ei fod wedi bod yn fater—ac mae hyn yn mynd yn ôl i'ch cyn Lywodraeth Geidwadol—sydd wedi'i nodi ar gyfer DEFRA yn ogystal ag ar gyfer Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs y Weinyddiaeth Gyfiawnder hefyd, o ran rheoli'r materion hyn.
Yr hyn sy'n bwysig—a gobeithio y byddwch chi'n fy nghlywed ar hyn—yw sut mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cynyddu ymgysylltiad â Cyfoeth Naturiol Cymru, yn monitro ei gynnydd, yn datrys y mater, yn dysgu gwersi o sut y digwyddodd hyn—sy'n hollbwysig, fel yn amlwg y byddech chi'n cydnabod—a hefyd i sicrhau bod gwaith gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i wella monitro, cefnogi capasiti a gallu yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Ond rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn fodlon dod yn ôl a diweddaru'r Siambr gyda datganiadau wrth i ni symud ymlaen. Rydym yn gweithio'n gyflym ar hyn, ac rwy'n siŵr, pan ddown yn ôl ar ôl y toriad, y bydd mwy i'w adrodd i'r Siambr ac i'r Aelodau.
We have used up all of the allocated time, so if the next three Members who speak can do so briefly, I would be grateful.
Rydym wedi defnyddio'r holl amser a neilltuwyd, felly os gall y tri Aelod nesaf sy'n siarad wneud hynny'n fyr, byddwn i'n ddiolchgar.
I call for a single statement from the Cabinet Secretary for Health and Social Care on support for children and young people with cancer and their families in Wales. The Young Lives vs Cancer 'Running on Empty' research has found that children and young people with cancer and their families in Wales spend an average of £280 every month, higher than the UK average, travelling for their specialist cancer treatment, and only 12 per cent receive financial support to cover these costs. We need to know what immediate steps the Welsh Government is taking to ensure that young people with cancer and their families can afford to travel to their treatment, such as introducing a young cancer patient travel fund. I call for a statement from the Cabinet Secretary accordingly.
Rwy'n galw am un datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar gymorth i blant a phobl ifanc â chanser a'u teuluoedd yng Nghymru. Mae ymchwil 'Running on Empty' Young Lives vs Cancer wedi canfod bod plant a phobl ifanc â chanser a'u teuluoedd yng Nghymru yn gwario £280 y mis ar gyfartaledd, sy'n uwch na chyfartaledd y DU, yn teithio i gael eu triniaeth canser arbenigol, a dim ond 12 y cant sy'n cael cymorth ariannol i dalu'r costau hyn. Mae angen i ni wybod pa gamau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod pobl ifanc â chanser a'u teuluoedd yn gallu fforddio teithio i'w triniaeth, megis cyflwyno cronfa deithio i gleifion ifanc â chanser. Rwy'n galw am ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn unol â hynny.
Thank you very much for that question, Mark Isherwood. Clearly, we want to have the best provision and services and access to cancer treatment for children and their families in Wales. Of course, our clinical networks are crucial to delivering that, but also the specialisms that are provided in support of children with cancer in our children's hospital, and, indeed, in terms of north Wales, the provision, of course, in England, which is crucially important and always has been networked for patients in north Wales.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Mark Isherwood. Yn amlwg, rydym am gael y ddarpariaeth a'r gwasanaethau gorau a'r mynediad gorau at driniaeth canser i blant a'u teuluoedd yng Nghymru. Wrth gwrs, mae ein rhwydweithiau clinigol yn hanfodol i gyflawni hynny, ond hefyd yr arbenigeddau sy'n cael eu darparu i gefnogi plant â chanser yn ein hysbyty plant, ac, yn wir, o ran y gogledd, y ddarpariaeth, wrth gwrs, yn Lloegr, sy'n hanfodol bwysig ac sydd wastad wedi'i rhwydweithio ar gyfer cleifion yn y gogledd.
Minister, please can I request a statement from the Cabinet Secretary for Transport and North Wales about ensuring that Transport for Wales services are truly accessible for all? The reason I ask for this today is because an 80-year-old constituent of mine in Caerphilly phoned Transport for Wales in an attempt to renew her concessionary travel card. The TfW operator she spoke to said that she couldn't renew her pass over the phone anymore and would have to go online to renew it. My constituent sadly does not have any online access, but thankfully her nephew did come in and save the day to help her. Cabinet Secretary, we've discussed in this Chamber many, many times—and I know that you are personally aware—that Wales has high levels of digital exclusion, with around 170,000 residents not being able to access the internet, and not everyone has someone to help them. So there must be another route for those people who are unable to use the internet to access these sorts of services. So, a statement from the Cabinet Secretary outlining what steps can be taken to ensure that this is the case and people aren't disadvantaged would be greatly appreciated. Thank you.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru ynghylch sicrhau bod gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru yn wirioneddol hygyrch i bawb? Y rheswm pam rwy'n gofyn am hyn heddiw yw oherwydd bod un o'm hetholwyr yng Nghaerffili, sy'n 80 oed, wedi ffonio Trafnidiaeth Cymru mewn ymgais i adnewyddu ei cherdyn teithio rhatach. Dywedodd gweithredwr Trafnidiaeth Cymru y siaradodd â nhw na allai adnewyddu ei phàs dros y ffôn mwyach ac y byddai'n rhaid iddi fynd ar-lein i'w adnewyddu. Yn anffodus, nid oes gan fy etholwr fynediad ar-lein ond, diolch byth, fe gamodd ei nai i'r adwy i'w helpu. Ysgrifennydd Cabinet, rydyn ni wedi trafod yn y Siambr hon sawl gwaith—ac rwy'n gwybod eich bod chi eich hun yn ymwybodol—bod gan Gymru lefelau uchel o allgáu digidol, gyda thua 170,000 o drigolion nad ydynt yn gallu cael mynediad i'r rhyngrwyd, ac nid oes gan bawb rywun i'w helpu. Felly mae'n rhaid bod yna lwybr arall i'r bobl hynny nad ydynt yn gallu defnyddio'r rhyngrwyd gael mynediad at y mathau hyn o wasanaethau. Felly, byddai datganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn amlinellu pa gamau y gellir eu cymryd i sicrhau bod hyn yn wir ac nad yw pobl dan anfantais yn cael ei werthfawrogi'n fawr. Diolch.
Thank you very much, Natasha Asghar. Of course, last week, there were opportunities to ask questions and raise issues of that kind with the Cabinet Secretary for Transport and North Wales. I'm also very minded, as Cabinet Secretary for Social Justice, that this is for me as well in terms of accessibility, working very closely with disabled people in our disability rights taskforce with the travel group, working closely with Transport for Wales. So, again, we will look into this as a joint, cross-Government issue.
Diolch yn fawr iawn i chi, Natasha Asghar. Wrth gwrs, yr wythnos diwethaf, bu cyfleoedd i ofyn cwestiynau a chodi materion o'r fath gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru. Rwy'n ymwybodol iawn hefyd, yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, fod hyn yn berthnasol i minnau hefyd o ran hygyrchedd, wrth weithio yn agos iawn gyda phobl anabl yn ein tasglu hawliau anabledd gyda'r grŵp teithio, a gweithio yn agos gyda Trafnidiaeth Cymru. Felly, unwaith eto, fe fyddwn ni'n rhoi ystyriaeth i'r mater hwn ar y cyd, ac ar draws y Llywodraeth.
Ac yn olaf, Sam Rowlands.
And finally, Sam Rowlands.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Trefnydd, I'd like to call for a statement from the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs on progress on delivering flood alleviation projects. This is particularly following flooding incidents taking place at Sandycroft, Mancot and Pentre in the last few days following huge downpours, leading many homes to be evacuated and roads shut down in the area. I know the Member for Alyn and Deeside and I have both personally raised these issues, both with the local authority and with NRW. I'm aware that NRW do have plans to tackle the issues in the area, but it is clear that this needs to be done at pace to alleviate those fair concerns of local residents who have, sadly, been flooded not just once but many times in the past, because we need to see that work delivered quickly. So, a statement on the progress of this delivery would be greatly appreciated. Thank you.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Trefnydd, fe hoffwn i alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar gynnydd o ran cyflawni prosiectau lliniaru llifogydd. Mae hyn yn arbennig o wir yn dilyn digwyddiadau lle bu llifogydd yn Sandycroft, Mancot a Phentre yn ystod y dyddiau diwethaf yn dilyn glawogydd dirfawr, gan arwain at lawer o bobl yn gorfod gadael eu cartrefi a chau ffyrdd yn yr ardal. Rwy'n adnabod yr Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy ac mae'r ddau wedi codi'r materion hyn yn bersonol, gyda'r awdurdod lleol a gyda CNC. Rwy'n ymwybodol bod gan CNC gynlluniau i fynd i'r afael â'r materion yn yr ardal, ond mae'n amlwg bod angen gwneud hyn yn gyflym i leddfu pryderon teg trigolion lleol sydd, yn anffodus, wedi dioddef llifogydd nid unwaith yn unig ond sawl gwaith yn y gorffennol, oherwydd mae angen i ni weld y gwaith hwnnw'n cael ei gyflawni rhag blaen. Felly, fe fyddai datganiad ar gynnydd ar ran darparu hyn yn dderbyniol dros ben. Diolch i chi.
Thank you, Sam Rowlands. We're aware of recent flooding incidents across Wales. Our sympathies are with all those affected. Details of impacts on communities are still emerging, obviously, through contact with local authorities. We can see what impact that has on properties. That includes areas in north Wales, in Flintshire, to give one authority as an example. But also, I think the most important thing for today is that we've got a statement just coming up, Dirprwy Lywydd, on climate adaptation, and there'll be plenty of opportunities—this will be addressed this afternoon—for scrutiny, but also remembering that there was an oral statement on 1 October on flood preparedness. I think returning to that is important, to look at that statement, and the fact that NRW was provided with £800,000 to address the flooding problems, for example, at Sandycroft, one example of where that flood impact was so devastating.
Diolch i chi, Sam Rowlands. Rydym ni'n ymwybodol o ddigwyddiadau o lifogydd ledled Cymru yn ddiweddar. Rydym ni'n cydymdeimlo â phawb yr effeithiwyd arnynt. Mae manylion yr effeithiau hyn ar gymunedau yn parhau i ddod i'r amlwg, drwy gysylltiadau â'r awdurdodau lleol. Fe allwn ni weld pa effaith a gaiff hynny ar dai. Mae hynny'n cynnwys ardaloedd yn y gogledd, yn sir y Fflint, i roi un awdurdod yn enghraifft. Ond hefyd, rwy'n credu mai'r peth pwysicaf ar gyfer heddiw yw bod gennym ni ddatganiad newydd yn dod gerbron, Dirprwy Lywydd, ar addasu i'r hinsawdd, ac fe fydd digon o gyfleoedd—fe gaiff hyn sylw'r prynhawn yma—ar gyfer craffu, ond gan gofio i ddatganiad llafar gael ei roi ar 1 Hydref ar fod yn barod am lifogydd. Rwy'n credu bod dychwelyd at hynny yn bwysig, i edrych ar y datganiad hwnnw, a'r ffaith bod CNC wedi cael £800,000 i fynd i'r afael â phroblemau oherwydd llifogydd, er enghraifft, yn Sandycroft, sef un enghraifft o'r effaith mor ddinistriol a gafodd y llifogydd hynny.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Eitem 3 heddiw yw datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a’r Gweinidog Cyflawni ar y Bil Deddfwriaeth (Gweithdrefn, Cyhoeddi a Diddymiadau) (Cymru). Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol, Julie James.
Item 3 today is a statement by the Counsel General and Minister for Delivery on the Legislation (Procedure, Publication and Repeals) (Wales) Bill. I call the Counsel General, Julie James.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The Bill, though technical in nature, is intended to form an important part of the infrastructure that underpins Welsh law. Some provisions fill gaps and regularise the position of Welsh legislation, such that it is given a similar status to Scottish and Northern Irish legislation. Other provisions are more novel, and I am particularly pleased that the Bill, should it be enacted, will for the first time impose a duty on the King’s Printer to publish Welsh legislation in up-to-date form. I am also very pleased to say that we will for the first time be imposing comprehensive and clear functions on the King’s Printer in relation to Wales. And in exercising the functions under the Bill, the King’s Printer is now to be known as the King’s Printer for Wales.
As the title of the Bill suggests, there are three main parts to the Bill. The first relates to the procedures for making Welsh subordinate legislation. The Bill seeks to rationalise and, essentially, codify procedures that have become overly complex. This involves labelling these procedures in accordance with the fundamental issue of whether Ministers should be able to make subordinate legislation subject to the Senedd being able to annul it at a later date, or whether it is appropriate for the Senedd to approve the legislation in advance.
My intention is to simplify existing legislative provisions relating to these procedures so that we set out the procedures once in this Bill, giving them a shorthand label that will be used to describe them in future Billsand, in due course, in our Standing Orders. The two main procedures are the Senedd approval procedure, which corresponds to what we today call the draft affirmative procedure, and the Senedd annulment procedure, which corresponds to what we today call the negative resolution procedure.
We also provide for a Senedd confirmation procedure—what we today call the made affirmative procedure. Under this, Ministers may make subordinate legislation, but this applies subject to obtaining the later approval of the Senedd, a procedure that we, of course, saw being used frequently during the coronavirus—honestly, how can I have forgotten how to say that in such a short amount of time—during the coronavirus pandemic.
Finally, in general, all other Welsh statutory instruments not subject to any of these procedures must be laid before the Senedd. This provides for uniformity as, today, not all statutory instruments are subject to this requirement. I should stress that, through this Bill, the Government is not seeking to impose its will on the Senedd in this respect. It is open to the Senedd to decide, as it does now, the form of scrutiny that it considers should be applied to the exercise of powers to make subordinate legislation. The existing procedures have operated in the UK Parliament for many years, have been adopted both here and in the Scottish Parliament, and ultimately there has been very little innovation over time. And, Dirprwy Lywydd, that's probably understandable. As I have said, essentially the question is one of whether the Senedd approves a draft before the legislation is made, or whether it is content for Ministers to make the legislation first and then vote to annul it after the event if the Senedd does not agree to it. It is hard to imagine what else might happen.
The second Part of the Bill modernises the rules on publication of Welsh legislation. The legislative framework for publishing Welsh laws is fragmented and outdated. The current provisions are scattered across multiple enactments, some of which are very old and not fully adapted to the modern Welsh legislative context. This fragmentation leads to confusion and inefficiency. For instance, while Acts of the Senedd are officially printed and preserved, there is no clear legislative obligation to print these Acts, nor is there formal recognition of Welsh legislation within the remit of the King’s Printer of Acts of Parliament. Similarly, Welsh statutory instruments are published as part of the UK series, lacking distinct recognition and numbering, which complicates their identification and accessibility. Subordinate legislation not made as statutory instruments, such as temporary road orders, suffer from inconsistent publication practices. Although the Welsh Government has made efforts to publish these on its website, the process is not always straightforward, leading to gaps in public access and transparency.
To address these issues, the Bill establishes a more coherent and bespoke system for the publication of Welsh legislation. This involves making provision for Wales that is similar to that made for Scotland by the Interpretation and Legislative Reform (Scotland) Act 2010. This includes, surprisingly perhaps, the formal creation of a class of legislation that is to be known as a 'Welsh statutory instrument' and the formal imposition of requirements on a person who is now to be known as the King’s Printer for Wales. Notably, the provisions are also designed to reflect today’s reality of processing legislation electronically.
As part of our wider initiatives to make Welsh law more accessible, the Bill also reflects work that the Government has been undertaking for some time to identify provisions on the statute book that are no longer needed. Part 3 of the Bill, therefore, introduces a series of repeals of provisions that are no longer of practical utility or benefit. On the face of it, these are technical behind the scenes matters but, of course, when people want to see and read the law, it needs to be available to them at the click of a button. They need to have confidence that they are reading the correct version of the law, and not have to worry whether provisions have been amended and updated or are not relevant because they have become spent or obsolete.
Dirprwy Lywydd, finally, the Bill will make some minor amendments to Part 2 of the Legislation (Wales) Act 2019. By modernising our legislative framework, we can enhance the clarity and accessibility of Welsh law, ultimately benefiting all who rely on it. I very much look forward to working with Members as they scrutinise this legislation. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Bwriad y Bil, er ei fod o natur dechnegol, yw llunio rhan bwysig o'r seilwaith sy'n gosod sylfaen i gyfraith Cymru. Mae rhai darpariaethau yn llenwi bylchau ac yn rheoleiddio sefyllfa deddfwriaeth Cymru, fel ei bod yn cael statws cyffelyb i ddeddfwriaeth yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae darpariaethau eraill yn fwy newydd, ac rwy'n arbennig o falch y bydd y Bil, pe bai'n cael ei ddeddfu, yn gosod rhwymedigaeth ar Argraffydd y Brenin i gyhoeddi deddfwriaeth Cymru ar ei gwedd gyfredol am y tro cyntaf. Rwy'n falch iawn o ddweud hefyd y byddwn ni'n gorfodi swyddogaethau cynhwysfawr a chlir ar Argraffydd y Brenin ar gyfer Cymru am y tro cyntaf. Ac wrth ymarfer y swyddogaethau yn unol â'r Bil, mae Argraffydd y Brenin i'w adnabod erbyn hyn fel Argraffydd y Brenin ar gyfer Cymru.
Fel mae teitl y Bil yn ei awgrymu, fe geir tair prif adran i'r Bil. Mae'r gyntaf yn ymwneud â'r gweithdrefnau ar gyfer gwneud is-ddeddfwriaeth Cymru. Mae'r Bil yn ceisio rhesymoli ac, yn y bôn, yn codio gweithdrefnau sydd wedi mynd yn rhy gymhleth. Mae hyn yn cynnwys labelu'r gweithdrefnau hyn yn unol â mater sylfaenol sef a allai Gweinidogion lunio is-ddeddfwriaeth yn amodol ar allu'r Senedd i'w diddymu yn nes ymlaen, neu a yw hi'n briodol i'r Senedd gymeradwyo'r ddeddfwriaeth ymlaen llaw.
Fy mwriad i yw symleiddio'r darpariaethau deddfwriaethol presennol sy'n ymwneud â'r gweithdrefnau hyn fel ein bod ni'n nodi'r gweithdrefnau unwaith yn y Bil hwn, gan roi label llaw fer iddyn nhw a fydd yn cael ei ddefnyddio i'w disgrifio nhw mewn Biliau yn y dyfodol ac yn ein Rheolau Sefydlog ni, maes o law. Y ddwy brif weithdrefn yw gweithdrefn gymeradwyaeth y Senedd, sy'n cyfateb i'r hyn yr ydym ni heddiw yn ei galw yn weithdrefn gadarnhaol ddrafft, a gweithdrefn diddymu'r Senedd, sy'n cyfateb i'r hyn yr ydym ni'n ei galw heddiw yn weithdrefn penderfyniad negyddol.
Rydym ni'n darparu hefyd ar gyfer gweithdrefn gadarnhau'r Senedd—yr hyn yr ydym ni heddiw ni'n ei galw yn weithdrefn gadarnhaol 'gwnaed'. Yn unol â hynny, fe allai Gweinidogion lunio is-ddeddfwriaeth, ond mae hyn yn berthnasol ar yr amod y bydd cymeradwyaeth yn dod yn ddiweddarach gan y Senedd, sy'n weithdrefn a welsom ni, wrth gwrs, yn cael ei defnyddio yn aml yn ystod y coronafeirws—wir, sut allwn i fod wedi anghofio sut i ddweud hynny mewn cyn lleied o amser—yn ystod pandemig coronafeirws.
Yn olaf, yn gyffredinol, mae'n rhaid i bob offeryn statudol arall yng Nghymru nad yw'n ddarostyngedig i unrhyw un o'r gweithdrefnau hyn gael eu gosod gerbron y Senedd. Mae hyn yn sicrhau y bydd unffurfiaeth oherwydd, heddiw, nid yw pob offeryn statudol yn ddarostyngedig i'r gofyniad hwn. Fe ddylwn i bwysleisio, drwy gyfrwng y Bil hwn, nad yw'r Llywodraeth yn ceisio gorfodi ei hewyllys hi ar y Senedd yn hyn o beth. Mae rhyddid i'r Senedd benderfynu, fel y gwna hi nawr, sut fath o graffu y mae hi o'r farn y dylid ei gymhwyso i ymarfer pwerau i lunio is-ddeddfwriaeth. Mae'r gweithdrefnau presennol wedi bod yn weithredol yn Senedd y DU ers blynyddoedd lawer, ac wedi eu mabwysiadu yma ac yn Senedd yr Alban, ac yn y pen draw ychydig iawn o arloesi sydd wedi digwydd dros amser. A, Dirprwy Lywydd, mae hynny'n ddealladwy, debyg iawn. Fel dywedais i, y cwestiwn yn y bôn yw a ddylai cymeradwyaeth ddod oddi wrth y Senedd cyn i unrhyw ddeddfwriaeth gael ei llunio, neu a yw hi'n fodlon i Weinidogion lunio'r ddeddfwriaeth yn gyntaf a phleidleisio wedyn i'w diddymu hi wedyn pe na fyddai'r Senedd yn cytuno arni. Mae hi'n anodd dychmygu beth arall allai ddigwydd.
Mae ail Ran y Bil yn moderneiddio'r rheolau ar gyfer cyhoeddi deddfwriaeth Cymru. Mae'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer cyhoeddi cyfreithiau Cymru yn fratiog ac yn hen ffasiwn. Mae'r darpariaethau presennol ar wasgar dros nifer o ddeddfiadau, rhai ohonyn nhw'n hen iawn a heb eu haddasu yn llawn ar gyfer cyd-destun deddfwriaethol y Gymru gyfoes. Mae darnio fel hyn yn arwain at ddryswch ac aneffeithlonrwydd. Er enghraifft, er bod Deddfau'r Senedd yn cael eu hargraffu a'u cadw yn swyddogol, nid oes unrhyw rwymedigaeth ddeddfwriaethol amlwg i argraffu'r Deddfau hyn, ac nid oes cydnabyddiaeth ffurfiol ychwaith o ddeddfwriaeth Cymru yng nghylch gwaith Argraffydd Deddfau Seneddol y Brenin. Yn yr un modd, fe gyhoeddir offerynnau statudol Cymru yn rhan o gyfres y DU, heb gydnabyddiaeth na rhifo penodol, sy'n cymhlethu eu dynodi a'u hygyrchedd. Mae is-ddeddfwriaeth nad yw'n cael ei llunio ar ffurf offerynnau statudol, fel gorchmynion ffyrdd dros dro, yn dioddef o anghysonderau o ran eu cyhoeddiad. Er bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud ymdrechion i gyhoeddi'r rhain ar ei gwefan hi ei hun, nid yw'r broses yn syml bob amser, sy'n arwain at fylchau o ran eu hygyrchedd i'r cyhoedd a thryloywder.
I fynd i'r afael â'r materion hyn, mae'r Bil yn sefydlu system fwy cydlynol a phwrpasol ar gyfer cyhoeddi deddfwriaeth Cymru. Mae hyn yn cynnwys gwneud darpariaeth i Gymru sy'n debyg i'r hyn a gafodd ei wneud ar gyfer yr Alban drwy gyfrwng Deddf Dehongli a Diwygio Deddfwriaethol (Yr Alban) 2010. Mae hyn yn cynnwys creu, yn rhyfeddol efallai, dosbarth o ddeddfwriaeth sydd i'w adnabod fel 'offeryn statudol Cymreig' a dodi gofynion ffurfiol ar unigolyn a gaiff ei alw erbyn hyn yn Argraffydd y Brenin ar gyfer Cymru. Yn nodedig, cynlluniwyd y darpariaethau hefyd ar gyfer adlewyrchu'r sefyllfa wirioneddol heddiw o brosesu deddfwriaeth yn electronig.
Yn rhan o'n mentrau ehangach i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, mae'r Bil yn adlewyrchu gwaith y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei wneud ers peth amser hefyd i nodi darpariaethau ar y llyfr statud nad ydyn nhw'n angenrheidiol erbyn hyn. Mae Rhan 3 o'r Bil, felly, yn cyflwyno cyfres o ddiddymiadau i ddarpariaethau nad ydyn nhw o unrhyw ddefnydd neu fudd ymarferol erbyn hyn. Ar yr wyneb, materion technegol y tu ôl i'r llenni yw'r rhain ond, wrth gwrs, pan fydd pobl yn dymuno cael gweld a darllen y gyfraith, mae angen iddi fod ar gael iddyn nhw wrth glicio botwm. Mae angen i bobl fod â hyder eu bod yn darllen y fersiwn gywir o'r gyfraith, heb fod yn gofidio a gafodd y darpariaethau eu diwygio a'u diweddaru neu nad ydyn nhw'n berthnasol oherwydd eu bod nhw wedi darfod neu'n hynafol.
Dirprwy Lywydd, yn olaf, bydd y Bil yn gwneud rhai mân ddiwygiadau i Ran 2 o Ddeddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019. Drwy foderneiddio ein fframwaith deddfwriaethol ni, fe allwn ni rymuso eglurder a hygyrchedd cyfraith Cymru, ac fe fydd hynny o fudd i bawb sy'n dibynnu arni hi, yn y pen draw. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda'r Aelodau wrth iddyn nhw graffu ar y ddeddfwriaeth hon. Diolch.
There is merit, in terms of completeness, accessibility and accountability, in a technical procedural publication and repeals Bill to both bring together and formalise the procedural arrangements for making and publishing Welsh subordinate legislation and to improve the accessibility of Welsh law.
The Law Society have stated that the purpose of the Bill, to bring together and formalise the procedural arrangements for making Welsh subordinate legislation and the requirements for publishing Acts of Senedd Cymru and Welsh statutory instruments and other subordinate legislation that is not made by statutory instrument, is not only going to help their members working in Wales, but also their members who work cross border on Welsh matters. As an example they gave a London firm working for a Welsh client to buy a property in Wales. More widely, though, how will this operate where it intersects with both UK law applicable in Wales and Welsh residents operating under the legal system in England?
The Law Society have also stated that improving the accessibility of Welsh law is going to be beneficial in increasing public awareness of law. They added, however, that it can really only be successful if it comes with a public awareness campaign, as people need to be informed about what is happening. It has the potential to be a good education campaign for the rule of law, but only if followed with the publicisation that it deserves. So, what plans, if any, are being made to maximise this opportunity from the Bill? In other words, how will the accessibility of Welsh law increase the public's understanding of devolved powers and devolved legislation, so that they can access the correct information from the right place at the right time?
The Bill itself has noble aims. The Law Society states, however, that it will only fulfil them if resource is put in to supporting the legal sector, both in Wales and cross border, to understand the changes and how these may affect their ways of working. So, what assessment has the Welsh Government therefore made of the financial impact of this proposed legislation? What, if any, resource will it be providing to support the legal sector to understand and implement these changes? And how does the Counsel General plan to support and work with the legal sectors in both England and Wales throughout the passage of the Bill?
Unless Members of the Senedd sit on the Legislation, Justice and Constitution Committee, they won't necessarily know that the Welsh Government is making subordinate legislation when it is made via the negative procedure, rather than the affirmative procedure, when it comes to Plenary. Finally, therefore, what consideration will you give to better ways of bringing negative procedure subordinate legislation to the attention of Members of the Senedd, bearing in mind that we are deemed to consent to this?
Mae gwerth, o ran cyflawnder, hygyrchedd ac atebolrwydd, mewn Bil technegol i gyhoeddi a diddymu gweithdrefnau i ddwyn trefniadau gweithdrefnol at ei gilydd a ffurfioli hynny ar gyfer llunio a chyhoeddi is-ddeddfwriaeth Gymreig a gwella hygyrchedd cyfraith Cymru.
Mae Cymdeithas y Gyfraith wedi datgan bod pwrpas y Bil, sef dod â'r trefniadau gweithdrefnol at ei gilydd a'u ffurfioli ar gyfer llunio is-ddeddfwriaeth Gymreig a'r gofynion ar gyfer cyhoeddi Deddfau Senedd Cymru ac offerynnau statudol Cymreig ac is-ddeddfwriaeth arall nas llunir drwy gyfrwng offeryn statudol, nid yn unig am fod o gymorth i'w haelodau hi sy'n gweithio yng Nghymru, ond ei haelodau hefyd sy'n gweithio dros y ffin ar faterion Cymreig. Ac fe roddwyd enghraifft ganddyn nhw o gwmni yn Llundain sy'n gweithio i gleient o Gymru sy'n prynu eiddo yng Nghymru. Ond yn fwy eang, er hynny, sut bydd hyn yn gweithredu lle ceir croestoriad â chyfraith y DU sy'n gymwys yng Nghymru a thrigolion Cymru sy'n gweithredu o dan y system gyfreithiol yn Lloegr?
Mae Cymdeithas y Gyfraith wedi dweud hefyd y bydd gwella hygyrchedd cyfraith Cymru yn fuddiol iawn o ran cynyddu ymwybyddiaeth o'r gyfraith ymhlith y cyhoedd. Roedden nhw'n dweud wedyn, er hynny, mai dim ond os bydd ymgyrch i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd y gall hyn fod yn llwyddiannus, gan fod angen rhoi gwybodaeth i bobl ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd. Mae posibilrwydd yma iddi fod yn ymgyrch dda ar gyfer addysgu am reolaeth y gyfraith, ond ni fydd hynny'n digwydd os na chaiff ei dilyn gan y cyhoeddusrwydd haeddiannol. Felly, pa gynlluniau, os o gwbl, a gafodd eu gwneud i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle hwn yn sgil y Bil? Mewn geiriau eraill, sut y bydd hygyrchedd cyfraith Cymru yn cynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd o bwerau datganoledig a deddfwriaeth ddatganoledig, er mwyn iddyn nhw allu cael yr wybodaeth gywir o'r man cywir yn yr amser cywir?
Mae amcanion nobl iawn yn y Bil ei hun. Er hynny, mae Cymdeithas y Gyfraith yn dweud na chaiff y rhain eu cyflawni os na roddir adnoddau i gefnogi'r sector cyfreithiol, yng Nghymru ac ar draws y ffin, ar gyfer deall y newidiadau ac effaith bosibl y rhain ar ei ffyrdd o weithio. Felly, pa asesiad a wnaeth Llywodraeth Cymru o effaith ariannol y ddeddfwriaeth arfaethedig hon? Beth a gaiff ei roi i gefnogi'r sector cyfreithiol i ddeall a gweithredu'r newidiadau hyn, os bydd unrhyw beth yn cael ei roi o gwbl? A sut mae'r Cwnsler Cyffredinol yn bwriadu cefnogi a gweithio gyda'r sectorau cyfreithiol yng Nghymru a Lloegr drwy holl hynt y Bil?
Oni bai bod Aelodau'r Senedd yn eistedd ar y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, ni fyddan nhw'n gwybod o reidrwydd fod Llywodraeth Cymru yn llunio is-ddeddfwriaeth pan gaiff honno ei llunio drwy'r weithdrefn negyddol, yn hytrach na'r weithdrefn gadarnhaol, o ran y Cyfarfod Llawn. Yn olaf, felly, pa ystyriaeth a fyddwch chi'n ei rhoi i ffyrdd gwell o ddwyn is-ddeddfwriaeth gweithdrefn negyddol at sylw Aelodau'r Senedd, gan gofio ein bod ni'n cael ein hystyried yn rhai sy'n cydsynio i honno?
Diolch, Mark. Thank you very much. I think that we agree that this is very much wanted and needed, and I’m glad that you had a look at the Law Society’s reaction to it. I wasn’t quite clear whether you had spoken to them. I have spoken to them, and I am sure that you will have, or will do in the future. This is just very much to be welcomed.
What this does is, effectively, make it very—. If you go on legislation.gov.uk, which is where all lawyers look for things, and where members of the public can as well, it will make it very obvious what is a Welsh statutory instrument, what is a Welsh piece of legislation and what isn’t. You can still find that today, but it’s a harder search. So, it will just make it much more straightforward. You can, of course, also find UK Government legislation that affects Wales there, so, it's England and Wales legislation for reserved matters, for example.
In terms of some of the other questions that you asked, obviously, this doesn’t affect how the Senedd decides which procedure to use. I very much want to make very clear to everyone that the Government is not proposing to have an influence on that. This is very much a matter for the committees scrutinising the legislation, to indicate to the Minister, and make amendments accordingly, as to which procedure they want to use.
What it does do is clarify what the procedures actually do. So, I have had conversations in previous roles, for example, in various committees, about whether an affirmative procedure should be used, and if so, which affirmative procedure. And, frankly, I think that it hasn’t been straightforward to make sure that everyone understands what that is. This will make it very clear what that means.
So, effectively, what we are doing is making a much more straightforward choice between a Minister that lays statutory instruments and—. By the way, just answering your last question, all statutory instruments will be laid in the Senedd. So, that’s an improvement as well, and that’s your chance to know that they are happening. Then, if the Minister was using the annulment procedure, as it will now be called, because that’s much more straightforward, it will be laid, and if the Senedd doesn’t like it, it can call for a debate on the floor and pass an annulment motion. If it’s an affirmative process, then the Minister, as we all do, comes to the Senedd and makes a statement on the statutory instrument; it’s debated, and then the Senedd decides whether or not to approve that, as part of the affirmative process—so, the approval process.
So, I think that it just clarifies it. It makes it much, much more accessible to people who aren’t inside this building. I only speak for my own constituents, but if I knock doors in my constituency and talk about a superaffirmative procedure, there are not too many people who know what that is, in all fairness—apart from you, Huw, obviously. But what we are doing is making the language accessible, making it much more obvious what it is, and putting an obligation on the Government to lay every single one.
Diolch, Mark. Diolch yn fawr iawn i chi. Rwy'n credu ein bod ni'n gytûn bod hyn yn ddymunol iawn a'r angen amdano'n fawr, ac rwy'n falch eich bod chi wedi cael golwg ar ymateb Cymdeithas y Gyfraith i hyn. Nid oeddwn i'n deall yn iawn a oeddech chi wedi bod yn siarad â nhw. Rwyf i wedi siarad â nhw, ac rwy'n siŵr eich bod chi wedi gwneud felly, neu y byddwch chi'n gwneud felly yn y dyfodol. Mae hyn i'w groesawu yn fawr iawn.
Yr hyn y mae hyn yn ei wneud, i bob pwrpas, a'i wneud yn llawer—. Os ewch chi i legislation.gov.uk, ac yn y fan honno y bydd pob cyfreithiwr yn chwilio am bethau, a lle gall y cyhoedd wneud felly hefyd, fe fydd hi'n amlwg iawn beth sy'n offeryn statudol i Gymru, beth sy'n ddarn o ddeddfwriaeth i Gymru a pha bethau nad ydyn nhw ddim. Fe allwch chi ganfod hynny heddiw wrth gwrs, ond mae'r gwaith chwilio yn fwy anodd. Felly, fe fydd hyn yn ei gwneud hi'n llawer rhwyddach. Wrth gwrs, fe allwch chi ddod o hyd i ddeddfwriaeth Llywodraeth y DU sy'n effeithio ar Gymru yn y fan honno, felly, ceir deddfwriaeth i Gymru a Lloegr ar gyfer materion a gedwir yn ôl, er enghraifft.
O ran rhai o'r cwestiynau eraill y gwnaethoch chi eu gofyn, yn amlwg, nid yw hyn yn effeithio ar y ffordd y bydd y Senedd yn penderfynu pa weithdrefn i'w defnyddio. Fe hoffwn ei gwneud hi'n eglur iawn i bawb nad yw'r Llywodraeth yn bwriadu dylanwadu ar hynny. Mater yw hynny i'r pwyllgorau sy'n craffu ar y ddeddfwriaeth, a'i nodi ar gyfer y Gweinidog, a gwneud diwygiadau yn unol â hynny, o ran pa weithdrefn y maen nhw'n awyddus i'w defnyddio.
Yr hyn y mae'n ei wneud yw egluro beth mae'r gweithdrefnau yn ei wneud mewn gwirionedd. Felly, rwyf i wedi cynnal sgyrsiau mewn swyddi blaenorol, er enghraifft, ac mewn gwahanol bwyllgorau, ynghylch a ddylid defnyddio gweithdrefn gadarnhaol, ac os felly, pa weithdrefn gadarnhaol. Ac, a dweud y gwir, rwy'n credu nad yw hi wedi bod yn hawdd o gwbl sicrhau bod pawb yn deall ystyr hynny. Fe fydd hyn yn ei gwneud hi'n eglur iawn beth yw ystyr hynny.
Felly, i bob pwrpas, yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw gwneud dewis llawer symlach rhwng Gweinidog yn gosod offerynnau statudol a—. Gyda llaw, dim ond i ateb eich cwestiwn olaf, fe fydd yr holl offerynnau statudol yn cael eu gosod gerbron y Senedd. Felly, mae hwnnw'n welliant hefyd, a dyna pryd fydd eich cyfle chi i gael gwybod eu bod nhw'n digwydd. Yna, pe byddai'r Gweinidog yn defnyddio'r weithdrefn ddirymu, fel bydd honno'n cael ei galw erbyn hyn, oherwydd mae hynny'n llawer symlach, fe fydd yn cael ei gosod gerbron, ac os nad yw'r Senedd yn ei hoffi, fe allai alw am ddadl ar y llawr a phasio cynnig diddymu. Os mai proses gadarnhaol yw hi, yna mae'r Gweinidog, fel gwna pawb ohonom ni, yn dod i'r Senedd ac yn gwneud datganiad ar yr offeryn statudol; fe gaiff hwnnw ei drafod, ac yna fe fydd y Senedd yn penderfynu a ddylid cymeradwyo hwnnw, yn rhan o'r broses gadarnhaol—felly, y broses gymeradwyo.
Felly, rwyf i o'r farn fod hynny'n egluro hyn. Mae'n ei gwneud hi'n llawer, llawer mwy hygyrch i bobl nad ydyn nhw o fewn yr adeilad hwn. Dros fy etholwyr i fy hunan yn unig yr wyf i'n siarad, ond pe bawn i'n curo ar ddrysau yn fy etholaeth ac yn sôn am weithdrefn uwchgadarnhaol, ni fyddai llawer felly o bobl yn gwybod beth yw ystyr hynny, er tegwch—ar wahân i chi, Huw, yn amlwg. Ond yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw gwneud yr iaith yn ddealladwy, ei gwneud hi'n llawer mwy amlwg beth ydyw, a rhoi rhwymedigaeth ar y Llywodraeth i osod pob un.
Fel Bil technegol, mae'n anodd iawn i ffeindio rhywbeth i anghytuno ag e yn y Bil yma, felly dwi'n mynd i sôn am rai pethau sydd ddim yn y Bil a allai fod yn y Bil, neu'n berthnasol iddo fe.
Roeddech chi wedi sôn jest nawr yn eich ateb fanna, Weinidog, ynglŷn â'r newidiadau fydd yn deillio o'r Bil yma o ran hygyrchedd digidol Deddfau Cymru ar legislation.gov.uk, ac mae hwn yn deillio o raglen waith wnaeth ddilyn y Bil cyfatebol diwethaf, Legislation (Wales) Act 2019, ac wedyn rhaglen ar ddyfodol y gyfraith yng Nghymru a hygyrchedd digidol. Ond rhan arall o hynny oedd y wefan neu'r hafan Cyfraith Cymru, Law Wales, sydd tipyn yn fwy hygyrch na legislation.gov.uk i etholwyr cyffredin. Roeddwn i jest yn edrych gynnau ar yr hafan hynny ac mae llawer iawn o'r tudalennau ddim wedi cael eu diweddaru ers pedair blynedd, tair blynedd neu ddwy flynedd. Ar rai o'r tudalennau—addysg, er enghraifft—does dim byd yna o gwbl. Felly, allwch chi ein diweddaru ni ynglŷn â'r elfennau eraill o ran hygyrchedd digidol cyfreithiau yng Nghymru?
Mae'r Bil yn ymwneud â'r broses o ddeddfu ar gyfer is-ddeddfwriaeth, fel roeddech chi'n sôn. Roeddech chi wedi dweud, o ran y gwahanol opsiynau o ran delio ag is-ddeddfwriaeth, fod yna ddim opsiwn arall. Wel, mae yna opsiwn arall sydd wedi cael ei drafod sawl gwaith, a dweud y gwir. Yng nghyd-destun San Steffan, mae wedi codi droeon dros y blynyddoedd ac mae wedi codi yn rhai o'n trafodaethau ni fan hyn yn y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, yn LJC, sef i gael proses fydd yn galluogi'r Senedd i basio gwelliant i is-ddeddfwriaeth—amendable statutory instruments. Maen nhw'n bodoli yn San Steffan. Maen nhw'n eithriadol iawn, ond maen nhw'n bodoli, ac mae yna drafodaeth i gael system fyddai'n galluogi'r Senedd yma i basio gwelliant i is-ddeddfwriaeth, er mwyn sicrhau bod yna atebolrwydd democrataidd gwell ar gyfer is-ddeddfwriaeth. Felly, ydy'r Bil yma yn fodd o bosib inni gyflwyno'r arloesedd democrataidd hynny yn ein cyd-destun ni?
Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, dwyieithrwydd. Rŷn ni wedi bod yn trafod yn ein pwyllgor ni hefyd yr offerynnau statudol sydd yn cael eu sgrwtineiddio fan hyn ac yn San Steffan, ac sydd, ar hyn o bryd, ddim ond yn cael eu cyhoeddi'n Saesneg. Y ddadl sydd wedi bod tan nawr yw bod yna wrthwynebiad yn San Steffan i gael fersiynau dwyieithog. Nawr, ein dealltwriaeth ni yw bod yna ddim gwrthwynebiad yn San Steffan i hynny. Felly, ydy'r Bil yma yn gyfrwng i ni sicrhau, drwy gael cydsyniad, hyn yn oed, Llywodraeth San Steffan, fod yr offerynnau statudol hynny sy'n cael eu sgrwtineiddio yn y ddau le yn cael eu cynhyrchu'n ddwyieithog?
As a technical Bill, it's very difficult to find anything to disagree with in this Bill, so I'm going to mention a few things that aren't in the Bill and that could be included, or could be relevant to it.
You've just mentioned, Minister, in your response there the changes that will emerge from this Bill in terms of the digital accessibility of Welsh law on legislation.gov.uk, and this emerges from the work programme that followed the previous corresponding Bill, the Legislation (Wales) Act 2019, and then a programme on the future of Welsh law and digital accessibility. But another part of that was the Law Wales website, which is a lot more accessible than legislation.gov.uk to ordinary constituents. I was looking earlier at that website and many of the pages haven't been updated for four years, three years or two years. On some pages—education, for example—there's nothing there at all. So, can you update us on those other elements in terms of the digital accessibility of Welsh law?
The Bill relates to the subordinate legislation process, as you've mentioned. You said, in terms of the different options available in dealing with subordinate legislation, that there is no other choice. Well, there is another choice that's been discussed on a number of occasions, truth be told. In the Westminster context, it's come up on a number of occasions over the years, and it's arisen in some of our debates here in the Legislation, Justice and Constitution Committee, and that is to have a process that enables the Senedd to pass an amendment to subordinate legislation—an amendable statutory instrument. They do exist in Westminster. They are exceptional, but they do exist, and there is some debate around having a system that would allow this Senedd to pass an amendment to subordinate legislation, in order to ensure that there is improved democratic accountability for subordinate legislation. So, is this Bill perhaps a vehicle for us to introduce that democratic innovation in our context?
And finally, Dirprwy Lywydd, the issue of bilingualism. We have been discussing in our committee too the statutory instruments that are scrutinised here and in Westminster, and that, at the moment, are only published in English. The argument made up until this point is that there is opposition in Westminster to having bilingual versions. Now, our understanding is that there is no opposition in Westminster to that. So, is this Bill a means for us, with the agreement of the Westminster Government, to ensure that those statutory instruments that are scrutinised in both places are produced bilingually?
Diolch, Adam. You make a whole series of really interesting points there. In terms of digital access, we're talking here about the changes to legislation.gov.uk, and, Dirprwy Lywydd, that does give me an opportunity to put on record how much we value that website, operating as a trusted free-to-access and free-to-use resource for the public. My officials have been working with the team behind that for a number of years and have engaged with them on all the publication aspects set out in the new Part 2B to the 2019 Act. This will have a limited impact for the website, but it will be necessary for a new formal category of legislation to be set up within the system underpinning the site, and the cost of that is estimated and is not huge.
In terms of other websites, that's outwith this. This is basically putting obligations on something that is a pan-UK site, to make sure that it correctly identifies Welsh legislation and statutory instruments in a way that's easy to access. You can access it now, but you have to spend some time, as you clearly have—I certainly have. So, I think this is a huge improvement on that, and we can look again at other means of accessing Welsh legislation on other websites, for sure, but this is specifically about imposing obligations on the King's Printer and on the website, so a slightly different point.
In terms of the amendable statutory instrument, I'm very keen to look at that. I think the made affirmative process is one of the ones that we can have a look at, the approval process. So, in approving it, I don't see any reason why you couldn't suggest an amendment.
I've recently been appointed onto the committee that the Deputy Presiding Officer is going to chair to look at the Senedd processes. One of the things I'm keen to do is make sure, as we use statutory instruments very frequently on big framework Bills—. So, the one I've been using as an example is the infrastructure Act that I took through the Senedd. That has a very large number of statutory instruments attached to it, rightly so. I still am absolutely certain that that's the right way to go, because they will include the detail of how to make an application through that system, and that might change very rapidly over the years, but it does seem to me sensible that a statutory instrument containing policy of that sort should not just go to the LJC committee, but should be referred to a policy committee for the policy scrutiny of that, and that would necessarily lead to an amending stage, it seems to me. So, I think there are different routes to that, and that's something to be discussed as part of that committee's processes for improved processes for the next Senedd, and indeed we could look at it for the end of this Senedd. But I do think that, as those kinds of big framework Bills come through, as they increasingly will as the Senedd matures, we do need to look at a different process for policy SIs as well as for the regulatory ones that we've been used to.
But I think this does make that easier in the sense that there's one process for that and then one other process for the ones that aren't controversial. Although I do remember Suzy Davies, when she was a Member of this Senedd, bringing an annulment motion, I think that's the only one I've ever seen, actually. So, the process is possible but it's more complex now. So, I'd be very, very keen to have a look at that.
And then, in terms of the bilingual point, I know the Legislation, Justice and Constitution Committee have written to the Secretary of State. I'm not quite certain of where the status of that correspondence is, but we've also made the point that we'd like things made bilingually, and I'm very keen to do that. My understanding is it's not quite as clear cut as they think it's okay, but I think it's something we should pursue, because obviously anything that's made either jointly by this Parliament and the UK Parliament or by us should be published bilingually, clearly.
Diolch, Adam. Rydych chi'n gwneud cyfres eang o bwyntiau diddorol iawn nawr. O ran hygyrchedd digidol, sôn am newidiadau i legislation.gov.uk yr ydym ni, Dirprwy Lywydd, ac mae hynny'n rhoi cyfle i mi fynegi ar goedd pa mor fawr yw ein gwerthfawrogiad ni o'r wefan honno, sy'n gweithredu fel adnodd dibynadwy rhad ac am ddim i'r cyhoedd i'w phori a'i defnyddio. Mae fy swyddogion i wedi bod yn gweithio gyda'r tîm y tu ôl i honno ers nifer o flynyddoedd ac wedi ymgysylltu â nhw ynglŷn â'r holl agweddau ar gyhoeddi a nodir yn Rhan 2B newydd Deddf 2019. Dim ond effaith gyfyngedig a gaiff hyn ar y wefan, ond fe fydd angen sefydlu categori newydd o ddeddfwriaeth ffurfiol yn y system sy'n rhoi sail i'r safle, ac fe amcangyfrifir cost hynny ac nid yw'n aruthrol fawr.
O ran gwefannau eraill, mae hynny'n mynd y tu hwnt i hyn. Yn y bôn, mae hyn yn dodi rhwymedigaethau ar rywbeth sy'n safle ar gyfer y DU gyfan, i sicrhau ei bod yn nodi deddfwriaeth ac offerynnau statudol Cymru yn gywir ac mewn ffordd sy'n hawdd cael mynediad ati. Fe allwch chi fynd yno i chwilio nawr, ond mae hi'n cymryd peth amser i wneud felly, fel gwyddoch chi'n amlwg—yn sicr, fe wn i. Felly, rwy'n credu bod hyn yn welliant enfawr ar hynny, ac fe allwn ni edrych ar ddulliau eraill o gael mynediad at ddeddfwriaeth Cymru ar wefannau eraill eto, yn sicr, ond mae hyn yn benodol ynglŷn â dodi rhwymedigaethau ar Argraffydd y Brenin ac ar y wefan, ac felly mae hwn yn bwynt ychydig yn wahanol.
O ran yr offeryn statudol y gellir ei addasu, rwy'n awyddus iawn i ystyried hynny. Rwy'n credu bod y broses gadarnhaol 'gwnaed' yn un o'r rhai y gallwn edrych arni, y broses gymeradwyo. Felly, wrth gymeradwyo hyn, nid wyf i'n gweld unrhyw reswm pam na allech chi awgrymu gwelliant.
Fe gefais i'n ddiweddar fy mhenodi i fod ar y pwyllgor y bydd y Dirprwy Lywydd yn ei gadeirio i ystyried prosesau'r Senedd. Un o'r pethau yr wyf i'n awyddus i'w gwneud yw sicrhau, gan ein bod ni'n defnyddio offerynnau statudol yn aml iawn ar Filiau fframwaith mawr—. Felly, yr un y bûm i'n ei defnyddio yn enghraifft yw'r Ddeddf seilwaith a ddygais i drwy'r Senedd. Mae gan honno nifer fawr iawn o offerynnau statudol ynghlwm wrthi, a hynny'n briodol iawn. Rwy'n dal i fod yn gwbl sicr mai hwnnw yw'r cyfeiriad iawn i deithio ynddo, oherwydd fe fyddai'r rhain yn cynnwys manylion o ran sut i wneud cais drwy'r system honno, ac fe allai hynny newid yn gyflym iawn dros flynyddoedd, ond mae hi'n ymddangos yn synhwyrol i mi na ddylai offeryn statudol sy'n cynnwys polisi o'r math hwnnw fynd at y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad yn unig, ond fe ddylid ei gyfeirio at bwyllgor polisi ar gyfer craffu ar y polisi yn hynny o beth, ac fe fyddai gwneud felly o reidrwydd yn arwain at gyfnod diwygio, mae hi'n debyg iawn i mi. Felly, rwy'n credu bod yna wahanol lwybrau ar gyfer hynny, ac mae hynny'n rhywbeth i'w drafod yn rhan o brosesau'r pwyllgor hwnnw ar gyfer creu gwell prosesau ar gyfer y Senedd nesaf, ac yn wir fe allem ni edrych ar hynny ar gyfer diwedd y Senedd hon. Ond rwy'n credu, wrth i'r mathau hynny o Filiau fframwaith mawr ddod drwodd, wrth iddyn nhw gynyddu fel mae'r Senedd yn aeddfedu, y bydd angen inni edrych ar broses wahanol ar gyfer Asesiadau Cydsyniad Polisïau yn ogystal ag ar gyfer y prosesau rheoleiddio yr ydym ni'n hen gyfarwydd â nhw.
Ond rwy'n credu bod hyn yn gwneud hynny'n haws yn yr ystyr y bydd un broses ar gyfer hynny a phroses arall i'r rhai nad ydyn nhw'n ddadleuol. Er fy mod i'n cofio i Suzy Davies, pan oedd hi'n Aelod o'r Senedd hon, gyflwyno cynnig diddymu, rwy'n credu mai hwnnw oedd yr unig un a welais i erioed, mewn gwirionedd. Felly, mae'r broses yn bosibl ond mae'n fwy cymhleth nawr. Felly, fe fyddwn i'n awyddus tu hwnt i gael golwg ar hynny.
Ac wedyn, o ran y pwynt ynglŷn â dwyieithrwydd, fe wn i fod y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol. Nid wyf i'n hollol sicr ar ba gam y mae'r ohebiaeth honno, ond fe wnaethom ni'r pwynt hefyd ein bod ni'n dymuno i bethau gael eu gwneud yn ddwyieithog, ac rwy'n awyddus iawn i wneud hynny. Fy nealltwriaeth i yw nad yw hynny mor bendant am eu bod o'r farn fod hyn yn iawn, ond rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y dylem ni fynd ar ei drywydd, oherwydd yn amlwg fe ddylai unrhyw beth a wneir naill ai ar y cyd gan y Senedd hon a Senedd y DU neu gennym ni gael ei gyhoeddi yn ddwyieithog, yn amlwg.
Thank you for the statement, Cabinet Secretary. It might be technical, but I genuinely believe it's an important step forward to give parity to Welsh law, to improve Welsh law, and to make Welsh law more accessible. I'll give an admission now: around 15 years ago, I was in the Swansea Civil Justice Centre, and my main point of argument was a section of a piece of legislation I'd printed off the Legislation.gov.uk website. The point was conceded by my opponent, and the judge retired to draft his judgment. Less than five minutes later, a very annoyed judge came back and informed me that my main argument had been based on a piece of legislation that had already been revoked. The reason I say this is that the law is complicated; it's even complicated for lawyers. So, any work done by the Welsh Government to make it more accessible is to be commended, especially because you won't be praised for this, you won't be congratulated for this, and it won't gain positive headlines, but it's important work to do. Of course, this work is time consuming and very expensive. We've seen that in Westminster. We haven't seen a repeal Bill in Westminster since 2013. How often would you like to see a repeal Bill here in Wales, and do you have the capacity to do it, considering that we have seen a delay with the planning consolidation Bill? Diolch yn fawr.
Diolch i chi am y datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Efallai fod y mater yn un technegol, ond rwyf i o'r farn ei fod yn gam pwysig ymlaen i roi cydraddoldeb i gyfraith Cymru, a gwella cyfraith Cymru, a gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch. Rwyf i am wneud cyfaddefiad nawr: tua 15 mlynedd yn ôl, roeddwn i yng Nghanolfan Cyfiawnder Sifil Abertawe, a phrif bwynt fy nadl i oedd adran o ddarn o ddeddfwriaeth y gwnes i ei hargraffu oddi ar wefan Legislation.gov.uk. Fe gafodd y pwynt ei ildio gan fy ngwrthwynebydd, ac fe aeth y barnwr i ffwrdd i ddrafftio ei ddyfarniad ef. Llai na phum munud yn ddiweddarach, daeth barnwr blin iawn yn ei ôl a rhoi gwybod i mi fod prif bwynt fy nadl i ar sail darn o ddeddfwriaeth a ddiddymwyd eisoes. Y rheswm yr wyf i'n dweud hyn yw am fod y gyfraith yn gymhleth; mae'n ddigon cymhleth i gyfreithwyr, hyd yn oed. Felly, fe ddylid canmol unrhyw waith a wneir gan Lywodraeth Cymru i'w gwneud hi'n fwy hygyrch, yn enwedig am na fydd neb yn eich canmol chi am hyn, ni chewch eich llongyfarch am hyn, ac ni fydd yn destun penawdau ffafriol, ond mae'n waith pwysig sy'n cael ei wneud. Wrth gwrs, mae'r gwaith hwn yn cymryd llawer o amser ac yn ddrud iawn. Fe welsom ni hynny yn San Steffan. Ni welsom ni Fil diddymu yn San Steffan ers 2013. Pa mor aml yr hoffech chi weld Bil diddymu yma yng Nghymru, ac a oes gennych chi'r gallu i wneud hynny, o ystyried ein bod ni wedi gweld oedi gyda'r Bil cydgrynhoi cynllunio? Diolch yn fawr.
Yes. Thank you very much for that, Rhys. I have to say, I share your experience: I too have been caught out exactly like that when I was still practising as a lawyer, and I also very much remember the butterflies in your tummy as you put forward a novel proposition and aren't absolutely certain that it's the most up-to-date piece of law. So, I wholeheartedly understand the point, and I do think that this will really help. I really meant it when I said in the statement that it should be accessible at the touch of a button. You should get the most up-to-date law, as it is currently in force in Wales, when you do that. It doesn't help the historian in me where you want to trace, perhaps, going backwards; that can be a bit more difficult. And, of course, if you do want to do it on paper, for a small fee you can actually get an officially printed copy, and you can print it off from the website, as I'm sure you know. But it does mean it's more accessible to non-lawyers as well as lawyers in profession, so I completely agree with all of that.
As to the repeals, we are going to take the planning consolidation Bill through, I very much hope, as long as we can get our legislative timetables sorted out. I will have the privilege of doing that as things stand. Having practised law in that area for a very long time, I know how much it's required. And what we hope is that, as the Senedd matures and becomes more accustomed to the consolidation process, the repeals will follow automatically. Because it's in consolidating the law that you start to realise where the outdated pieces are. And I think our Office of Legislative Counsel is very keen indeed to make sure that we do have a regular repeals process in place, because that obviously assists with the whole issue about what is and what isn't in force.
So, I think we're very keen, we'll be very keen to have a discussion about how the consolidation process works in the light of the first one, which is nearly through its passage now. And then the big planning consolidation one I think will help us hone our practice in that regard, and we'll be able to make some recommendations for the future Senedd work off the back of, if you like, the experience of doing that. It's the first really big one we've done.
Ie. Diolch yn fawr iawn i chi am hynna, Rhys. Mae'n rhaid i mi ddweud, fe gefais innau'r un profiad: fe gefais innau fy nal allan yn yr un ffordd yn union pan oeddwn i'n dal i fod yn gyfreithiwr, ac rwy'n cofio yn dda pa mor gynhyrfus yr oeddech chi wrth i chi gyflwyno cynnig blaengar ond heb fod yn gwbl sicr ei fod ar sail y darn diweddaraf o gyfraith. Felly, rwy'n deall y pwynt yn llwyr, ac rwy'n credu y bydd hyn o gymorth mawr. Roeddwn i wir yn golygu hynny pan ddywedais i yn y datganiad y dylai fod yn hygyrch ar wasgiad botwm. Fe ddylech chi gael gweld y gyfraith ddiweddaraf, fel y mae hi mewn grym yng Nghymru ar hyn o bryd, wrth i chi wneud hynny. Nid yw'n helpu'r hanesydd ynof i pan fyddwch chi'n dymuno olrhain, efallai, gan fynd yn ôl; fe all hynny fod ychydig yn fwy anodd. Ac, wrth gwrs, os ydych chi'n dymuno gwneud hyn ar bapur, ar ôl talu ffi fechan fe allwch chi gael copi a argraffwyd yn swyddogol, ac fe allwch chi ei argraffu yn syth oddi ar y wefan, fel rwy'n siŵr y gwyddoch chi. Ond mae hyn yn golygu ei bod hi'n fwy hygyrch i rai nad ydyn nhw'n gyfreithwyr yn ogystal â chyfreithwyr yn y proffesiwn, ac felly rwy'n cytuno â hynny i gyd yn llwyr.
O ran y diddymiadau, fe fyddwn ni'n mynd â'r Bil cydgrynhoi cynllunio drwodd, rwy'n mawr hyderu, cyn belled ag y gallwn ni ddatrys ein hamserlenni deddfwriaethol. Y fi sydd â'r fraint o gael gwneud hynny fel mae pethau ar hyn o bryd. Ar ôl bod yn ymarfer y gyfraith yn y maes hwnnw am amser maith iawn, rwy'n gwybod pa mor fawr y mae angen hynny. A'r hyn yr ydym ni'n ei obeithio amdano yw, wrth i'r Senedd aeddfedu a dod yn fwy cyfarwydd â'r broses gyfuno, y bydd y diddymiadau yn dilyn yn beiriannol. Oherwydd wrth gydgrynhoi'r gyfraith y byddwch chi'n dechrau sylweddoli lle mae'r darnau hen ffasiwn yn gorwedd. Ac rwy'n credu bod Swyddfa’r Cwnsleriaid Deddfwriaethol yn awyddus iawn i sicrhau bod proses reolaidd o ddiddymu gennym ni ar waith, oherwydd mae hynny'n amlwg o gymorth mawr gyda'r holl faterion ynghylch yr hyn sydd a'r hyn nad ydyw mewn grym.
Felly, rwy'n credu ein bod ni'n awyddus iawn, ac fe fyddwn ni'n awyddus iawn i gynnal trafodaeth ynglŷn â sut mae'r broses gydgrynhoi yn gweithio yng ngoleuni'r un gyntaf, sydd bron wedi cwblhau ei hynt nawr. Ac yna fe fydd y cydgrynhoad cynllunio mawr yn ein helpu i fireinio ein harfer yn hynny o beth yn fy marn i, ac fe fyddwn ni'n gallu gwneud rhai argymhellion ar gyfer gwaith y Senedd yn y dyfodol yn sgil y profiad o wneud hynny, os hoffech chi. Dyma'r un mawr cyntaf i ni ei gwblhau.
Thank you very much for your statement and also the work you're doing to try and make the law more accessible to the citizen, because this is a really important part of the process of enabling the citizen to be able to challenge an act by either a public or indeed a private company that they think is not fit for purpose. So, having everything in one place—not literally in one place, but a framework that obviously then signposts people to the relevant piece of legislation, depending on what they're interested in—seems to me absolutely crucial. We also have to make Welsh lawmaking more nimble, because we're about to debate the climate adaptation strategy, which means we really do need to get on with certain matters if we're going to avoid disaster.
So, you mentioned the infrastructure Act as being a framework piece of legislation. As somebody who was involved in the scrutiny of it, one of the most important elements of our recommendations was to ensure that everything in relation to that, and any updates to it, were all in the same place. What you're saying, though—
Diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad ac am y gwaith a wnewch chi hefyd o ran ceisio gwneud y gyfraith yn fwy hygyrch i'r dinesydd, oherwydd mae hon yn rhan bwysig iawn o'r broses o roi'r gallu i'r dinesydd herio gweithred gan naill ai gan gwmni cyhoeddus neu breifat yn wir nad yw'n addas i'r diben, yn ei farn ef. Felly, mae rhoi popeth mewn un man—nid yn llythrennol mewn un man, ond bod â fframwaith a fydd wedyn, yn amlwg, yn cyfeirio pobl at y darn perthnasol o ddeddfwriaeth, yn ddibynnol ar faes eu diddordeb nhw—yn ymddangos i mi'n gwbl hanfodol. Mae'n rhaid i ni wneud llunio cyfreithiau yn fwy ystwyth yng Nghymru, gan ein bod ni ar fin trafod y strategaeth addasu i'r hinsawdd, sy'n golygu bod gwir angen i ni fwrw ymlaen â rhai materion os ydym ni am osgoi trychineb.
Felly, roeddech chi'n sôn bod y Ddeddf seilwaith yn ddarn fframwaith o ddeddfwriaeth. Yn rhywun a oedd â rhan yn y gwaith craffu arno, un o elfennau pwysicaf ein hargymhellion ni oedd sicrhau y bydd popeth o ran hwnnw, ac unrhyw ddiweddariadau iddo, yn yr un man i gyd. Yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, serch hynny—
Can you ask the question now, please?
A wnewch chi ofyn y cwestiwn nawr, os gwelwch chi'n dda?
—is that there's still an awful lot of work to be done on making it a live document that's relevant to speeding up and simplifying the process of applying for environmental or any other infrastructure legislation. So, I wonder if you could say a little bit more about how this piece of work you're doing is going to improve on that.
—yw bod llawer iawn o waith i'w wneud eto o ran ei gwneud hi'n ddogfen fyw sy'n berthnasol i gyflymu a symleiddio'r broses o wneud cais am ddeddfwriaeth amgylcheddol neu unrhyw ddeddfwriaeth arall o ran seilwaith. Felly, tybed a wnewch chi ddweud ychydig mwy ynglŷn â'r modd y bydd y darn hwn o waith yr ydych chi'n ei wneud yn cynnig gwelliant yn hynny o beth.
Thank you for that, Jenny. That's a very good example. There's a framework Act now that's gone through the Senedd, completed its processes, had Royal Assent, but now we need to make the subordinate legislation that brings it to life. I took that Bill through, you'll remember. I was very clear that it was a process Bill, I didn't put any policy in it, it was just a process, it would apply to all policies hitherto, regardless of what they were, and so on. The statutory instruments that go with that will set out on the face of them—the statutory instruments that is—exactly how an application would work, what's included in that, how you should do it and so on. There's policy in there; it's not a straightforward—. And once it's all published, once those SIs have gone through in whatever form the Senedd approves them, then they will be published together as part of this. You'll be able to follow one to the other.
At the moment, our processes would refer all of those SIs through the LJC committee, because they're considered to be technical. I just think it's one of the things that we should consider—it's just my personal opinion—that we should consider whether for some SIs there is a policy element to that that ought to be referred to a policy committee, and that's something I'm sure the Deputy Presiding Officer will be wanting to look at as part of the piece of work that we're about to do on a revision of the Standing Orders, because that's what that would take, and it's something that the Trefnydd and myself have discussed with the Llywydd very recently, actually, as recently as this morning in fact, Jane, wasn't it? So, it's a live point, and I think it's one that we're all very interested in.
Diolch yn fawr i chi am hynna, Jenny. Mae honno'n enghraifft dda iawn. Mae Deddf fframwaith wedi mynd drwy'r Senedd erbyn hyn, wedi cwblhau ei phrosesau, wedi cael Cydsyniad Brenhinol, ond mae angen i ni lunio'r is-ddeddfwriaeth nawr a fydd yn ei bywiogi hi. Y fi a wnaeth ddod â'r Bil hwnnw drwodd, fel y cofiwch chi. Roeddwn i'n eglur iawn mai Bil proses oedd hwnnw, ni roddais i unrhyw bolisi ynddo, ond proses yn unig oedd yno, ac fe fyddai'n berthnasol i bob polisi hyd yma, heb ystyried eu cynnwys nhw, ac ati. Fe fydd yr offerynnau statudol sy'n mynd gyda hynny'n nodi yn amlwg—yr offerynnau statudol, hynny yw—yn union sut byddai cais yn gweithio, yr hyn a gynhwysir yn hynny, sut y dylech chi ei gyflwyno ac ati. Mae yna bolisi ynddo; nid rhywbeth syml—. A phan gaiff y cwbl ei gyhoeddi, pan fydd yr offerynnau statudol hynny wedi mynd drwodd ar ba ffurf bynnag y bo'r Senedd yn eu cymeradwyo nhw, yna fe fyddan nhw'n cael eu cyhoeddi gyda'i gilydd yn rhan o hyn. Fe fyddwch chi'n gallu eu dilyn o un i'r llall.
Ar hyn o bryd, fe fyddai ein prosesau ni'n cyfeirio'r pob un o'r offerynnau statudol hynny drwy'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, am eu bod nhw'n cael eu hystyried yn rhai technegol. Rwy'n credu ei fod yn un o'r pethau y dylem ni ei ystyried—dim ond fy marn bersonol i yw hon—y dylem ni ystyried a oes elfen o bolisi gan rai offerynnau statudol fel y dylid eu cyfeirio at bwyllgor polisi, ac mae hynny'n rhywbeth y bydd y Dirprwy Lywydd yn dymuno ei ystyried, yn fy marn i, yn rhan o'r darn o waith yr ydym ni ar fin ei wneud gyda'r adolygiad o'r Rheolau Sefydlog, oherwydd dyna fyddai hynny'n ei olygu, ac mae'n rhywbeth y mae'r Trefnydd a minnau wedi ei drafod gyda'r Llywydd yn ddiweddar iawn, mewn gwirionedd, mor ddiweddar â bore heddiw mewn gwirionedd, Jane, nage ddim? Felly, mae hwn yn bwynt byw, ac rwy'n credu ei fod yn un y mae gan bob un ohonom ni ddiddordeb mawr ynddo.
Ac yn olaf, Alun Davies.
And finally, Alun Davies.
I'm grateful, Deputy Presiding Officer. Can I welcome very much the publication of this Bill—I'm probably one of the few people who has actually really enjoyed reading it since it was published—and also the way in which you've answered questions this afternoon? I'm particularly grateful to you for the way in which you answered Adam Price, because I think this is an opportunity for us to change the way we operate here, and it's an opportunity for us to potentially co-produce legislation in a way that perhaps the system, as it currently exists, precludes us from doing.
I'm particularly interested—. The Deputy First Minister—since he's here, I'll name him—was in front of the committee yesterday, in fact, and I argued that a legislative consent motion that he's taking through is simply creating framework legislation. Now, he wouldn't have dared say that, of course, as a Chair of the committee, but times change. In terms of where we are now, that framework legislation will be delivered through secondary instruments, and it appears to me that we have an opportunity—following on from the points that have already been made—here to design a way in which the Government gets its business, which is its right, but this place has an opportunity to play a richer role in delivering those statutory instruments so that we can debate policy and we can ensure that the statutory instruments that are on the statute book then deliver not just the ambition of Government, but also the active participation of the Senedd.
Rwy'n ddiolchgar, Dirprwy Lywydd. A gaf i groesawu cyhoeddi'r Bil hwn yn fawr—mae'n debyg fy mod i'n un o'r ychydig rai sydd yn cael gwir fwynhad wrth ei ddarllen ar ôl ei gyhoeddi—a'r ffordd y gwnaethoch chi ateb cwestiynau'r prynhawn yma hefyd? Rwy'n arbennig o ddiolchgar i chi am y ffordd y gwnaethoch chi ateb Adam Price, oherwydd credaf fod hwn yn gyfle i ni newid y ffordd yr ydym yn gweithredu yma, ac mae'n gyfle i ni gyd-gynhyrchu deddfwriaeth mewn ffordd, o bosibl, y mae'r system efallai, fel mae hi'n bodoli ar hyn o bryd, yn ein hatal ni rhag gwneud felly.
Mae gen i ddiddordeb arbennig—. Y Dirprwy Brif Weinidog—gan ei fod ef yma, rwyf i am ei enwi—o flaen y pwyllgor ddoe, mewn gwirionedd, ac roeddwn i'n dadlau mai dim ond creu deddfwriaeth fframwaith y mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol y mae ef yn ei gymryd trwodd. Nawr, ni fyddai ef wedi meiddio dweud hynny, wrth gwrs, yn Gadeirydd y pwyllgor, ond mae'r amseroedd yn newid. O ran ein sefyllfa bresennol, fe fydd y ddeddfwriaeth fframwaith honno'n cael ei chyflwyno drwy offerynnau eilaidd, ac mae hi'n ymddangos i mi fod cyfle gennym ni—gan ddilyn ymlaen oddi ar y pwyntiau a gafodd eu gwneud eisoes—yma i ddylunio ffordd y mae'r Llywodraeth yn cael ei busnes, sef ei hawl, ond mae gan y lle hwn gyfle i gyfranogi mwy yng nghyflwyniad yr offerynnau statudol hynny ar gyfer trafod polisi a gallu sicrhau bod yr offerynnau statudol sydd ar y llyfr statud wedyn yn cyflawni nid yn unig uchelgais y Llywodraeth, ond cyfranogiad gweithredol y Senedd hefyd.
Thank you, Alun.
Diolch yn fawr, Alun.
I completely agree with that. I think one of the things, as we mature as an organisation and as an institution, is to continuously review our processes, and I think the way that we've started to pass these big framework Acts—it's inevitably the case that the more administrative power this place has, the more likely those kinds of Acts are—that we then need to review the process by which we make the secondary legislation that, as Jenny Rathbone said, brings them to life, if you like.
Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Rwy'n credu mai un o'r pethau, wrth i ni aeddfedu fel sefydliad, yw adolygu ein prosesau'n barhaus, ac rwy'n credu bod y ffordd yr ydyn ni wedi dechrau pasio'r Deddfau fframwaith mawr yma—mae'n anochel po fwyaf o bŵer gweinyddol sydd gan y lle hwn, po fwyaf tebygol yw'r mathau hynny o Ddeddfau—bod angen i ni wedyn adolygu'r broses yr ydyn ni'n ei defnyddio i greu is-ddeddfwriaeth sydd, fel y dywedodd Jenny Rathbone, yn ei gwireddu nhw, os mynnwch chi.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Eitem 4 nawr, datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar y strategaeth addasu i’r hinsawdd, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet—Huw Irranca-Davies.
Item 4 now, statement by the Deputy First Minister and Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs on the climate adaptation strategy, and I call on the Cabinet Secretary—Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae newid hinsawdd yn digwydd nawr. Gallwn weld yr effeithiau yn barod. Yma yng Nghymru, mae'n effeithio ar ein cymunedau, ein gwasanaethau cyhoeddus, ein seilwaith a'n byd natur, a bydd y newidiadau yma dim ond yn cynyddu dros y blynyddoedd nesaf.
Thank you, Dirprwy Lywydd. Climate change is happening now. We can already see the effects. Here in Wales, it is affecting our communities, our public services, our infrastructure and our natural world, and these changes will only escalate over the next few years.
Many of our communities are already feeling the impact of rising sea levels and coastal erosion. We are seeing increasing risks from storms, heavy rainfall, heatwaves, drought and wildfire. And we must always remember that the impacts of climate change will not be felt equally by everyone. The most vulnerable people in communities among us are and will be the most at risk.
That said, the change brings opportunities too, from new outdoor activities and jobs in building infrastructure, to new types of crops and different tourism offers. We must do everything we can to ensure the benefits are also equally shared between us. And that's why, with a month to go until world leaders gather at Baku for COP29, we are setting out how we will help Wales adapt to climate change. This Government's priorities—to deliver a healthier Wales, green jobs and growth, opportunity for every family, and connecting communities, must be tackled in the context of climate change.
We must tackle both the impacts and the causes, and both are inextricably linked. For example, making progress on reducing our carbon emissions relies on us protecting carbon stores in healthy peatland, in soils, in woodland and the sea, which are themselves at risk from climate change. That's why work like our commitment to protecting 30 per cent of our land and our seas by 2030 and our pealand restoration programme are so important. And I'm pleased to confirm that we have indeed reached our peatland restoration target a whole year early. This has safeguarded more than 1.6 million tonnes of stored carbon. it's resulted in an estimated emissions reduction of 8,000 carbon tonnes each year—that's equivalent, Dirprwy Lywydd, to the emissions of 5,700 cars annually. We are protecting peatland from damage from climate change and reducing emissions at the same time. Now, this is a solid example of why it's essential that we consider decarbonisation and adaptation together.
The climate adaptation strategy is focused on addressing the latest evidence on climate risk. The strategy also addresses the findings of the Climate Change Committee Wales's climate adaptation progress report 2023, and sets out how these are informing our work. There is already a huge amount of work happening right across Wales to build resilience. It’s key in so many areas—water and flood management, public health, forestry, agriculture, transport, development planning and more. For example, we are providing more than £75 million to flood risk management authorities across Wales this financial year—2024-25—to protect people’s homes and businesses. We have committed to protecting an additional 45,000 properties this Senedd term. We are delivering more sustainable schemes via nature-based solutions and catchment-scale management approaches.
Indeed, during a recent visit to the coastal risk management programme scheme in Aberaeron, I had the opportunity to meet two apprentices who are actively involved in learning and developing skills and approaches within the project to ensure sustainable construction methods for future generations. The construction company, BAM, have met with local school pupils to help pupils understand and realise their potential in becoming the civil engineers of the future, and to learn about how civil engineers can work with communities to design engineering solutions.
But we know that more needs to be done. We are committed to embedding our response to the climate and nature emergency in everything that we do. The strategy includes plans for all parts of Government working together, from protecting vulnerable transport networks from extreme weather conditions to working with the UK Government to improve food security. And while the Welsh Government has an essential role in delivering climate adaptation, we simply cannot do this alone.
The strategy also, therefore, captures the key actions taken by partners, including Natural Resources Wales, Public Health Wales, local authorities and public services boards. For example, Public Health Wales has published the health impact assessment of climate change in Wales to help organisations assess the risks to health and well-being from climate change, while Natural Resources Wales focus on nature-based solutions to reduce flooding and are developing coastal adaptation pilots in the most vulnerable parts of Wales.
I am really grateful to stakeholders, whose contribution has provided such breadth and depth to this strategy. We will continue to work with our communities, with all sectors and businesses across Wales, to strengthen our climate adaptation policies further. We also want to support people right across Wales to take part. To this end, we will continue to develop our Climate Action Wales programme. This year’s Wales Climate Week in November will also be focused on climate adaptation and will provide an opportunity for people across the country to get involved. We are also supporting community groups to host local events, through our climate conversations fund.
In essence, this strategy is a catalyst for further action. We are developing a new monitoring framework to help translate the policies into action on the ground and to drive that continuous improvement. The framework will be published next year, and we will work with relevant public bodies to gather the evidence needed to support this. And we are exploring how to further strengthen our links with academia on a range of topics, such as climate adaptation.
Mae llawer o'n cymunedau eisoes yn teimlo effaith cynnydd yn lefel y môr ac erydu arfordirol. Rydyn ni'n gweld risgiau cynyddol o stormydd, glaw trwm, tywydd poeth, sychder a thanau gwyllt. Ac mae'n rhaid i ni gofio bob amser na fydd pawb yn teimlo effeithiau newid hinsawdd yn gyfartal. Y bobl fwyaf agored i niwed mewn cymunedau yn ein plith sydd, ac y bydd, fwyaf mewn perygl.
Wedi dweud hynny, mae'r newid yn dod â chyfleoedd hefyd, o weithgareddau awyr agored newydd a swyddi ym maes seilwaith adeiladu, i fathau newydd o gnydau a chynigion twristiaeth gwahanol. Mae'n rhaid i ni wneud popeth y gallwn ni i sicrhau bod y buddion hefyd yn cael eu rhannu'n gyfartal rhyngom, ni. A dyna pam, gyda mis i fynd nes bod arweinwyr y byd yn ymgynnull yn Baku ar gyfer COP29, rydyn ni'n nodi sut y byddwn ni'n helpu Cymru i addasu i newid hinsawdd. Mae'n rhaid ymdrin â blaenoriaethau'r Llywodraeth hon—er mwyn sicrhau Cymru iachach, swyddi a thwf gwyrdd, cyfleoedd i bob teulu, a chysylltu cymunedau, yng nghyd-destun newid hinsawdd.
Mae'n rhaid i ni ymdrin â'r effeithiau a'r achosion, ac mae'r ddau wedi'u cysylltu'n annatod. Er enghraifft, mae gwneud cynnydd o ran lleihau ein hallyriadau carbon yn dibynnu arnom ni'n diogelu storfeydd carbon mewn mawndir iach, mewn priddoedd, mewn coetir a'r môr, sydd eu hunain yn wynebu risg newid hinsawdd. Dyna pam mae gwaith fel ein hymrwymiad i ddiogelu 30 y cant o'n tir a'n moroedd erbyn 2030 a'n rhaglen adfer mawndiroedd mor bwysig. Ac rwy'n falch o gadarnhau ein bod ni wedi cyrraedd ein targed adfer mawndiroedd flwyddyn gyfan yn gynnar. Mae hyn wedi diogelu mwy na 1.6 miliwn tunnell o garbon wedi'i storio. Mae wedi arwain at amcangyfrif o ostwng allyriadau gan 8,000 tunnell o garbon bob blwyddyn—mae hynny'n gyfwerth, Dirprwy Lywydd, ag allyriadau 5,700 o geir yn flynyddol. Rydyn ni'n diogelu mawndiroedd rhag difrod yn sgil newid hinsawdd ac yn lleihau allyriadau ar yr un pryd. Nawr, mae hon yn enghraifft gadarn o pam mae'n hanfodol ein bod ni'n ystyried datgarboneiddio ac addasu gyda'i gilydd.
Mae'r strategaeth addasu i'r hinsawdd yn canolbwyntio ar ymdrin â'r dystiolaeth ddiweddaraf ar risg hinsawdd. Mae'r strategaeth hefyd yn ymdrin â chanfyddiadau adroddiad cynnydd ar addasu i'r hinsawdd Pwyllgor Newid Hinsawdd Cymru 2023, ac yn nodi sut mae'r rhain yn llywio'n gwaith. Mae llawer iawn o waith eisoes yn digwydd ledled Cymru i ddatblygu cydnerthedd. Mae'n allweddol mewn cymaint o ardaloedd—rheoli dŵr a llifogydd, iechyd y cyhoedd, coedwigaeth, amaethyddiaeth, trafnidiaeth, cynllunio datblygu a mwy. Er enghraifft, rydyn ni'n darparu mwy na £75 miliwn i awdurdodau rheoli risg llifogydd ledled Cymru y flwyddyn ariannol hon—2024-25—i ddiogelu cartrefi a busnesau pobl. Rydyn ni wedi ymrwymo i ddiogelu 45,000 o eiddo ychwanegol yn ystod tymor y Senedd hon. Rydyn ni'n cyflwyno cynlluniau mwy cynaliadwy trwy atebion sy'n seiliedig ar natur a dulliau rheoli ar raddfa dalgylch.
Yn wir, yn ystod ymweliad diweddar â'r cynllun rhaglen rheoli risg arfordirol yn Aberaeron, cefais y cyfle i gwrdd â dau brentis sy'n cymryd rhan weithredol mewn dysgu a datblygu sgiliau a dulliau gweithredu o fewn y prosiect i sicrhau dulliau adeiladu cynaliadwy ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Mae'r cwmni adeiladu, BAM, wedi cwrdd â disgyblion ysgolion lleol i helpu disgyblion i ddeall a gwireddu eu potensial i fod yn beirianwyr sifil y dyfodol, ac i ddysgu sut y gall peirianwyr sifil weithio gyda chymunedau i ddylunio datrysiadau peirianneg.
Ond rydyn ni'n gwybod bod angen gwneud mwy. Rydyn ni wedi ymrwymo i wreiddio ein hymateb yn yr argyfwng hinsawdd a natur ym mhopeth yr ydyn ni'n ei wneud. Mae'r strategaeth yn cynnwys cynlluniau i bob rhan o'r Llywodraeth weithio gyda'i gilydd, o ddiogelu rhwydweithiau trafnidiaeth agored i niwed rhag tywydd eithafol i weithio gyda Llywodraeth y DU i wella diogeledd bwyd. Ac er bod gan Lywodraeth Cymru ran hanfodol yn cyflenwi addasiadau i'r hinsawdd, ni allwn ni wneud hyn ar ein pen ein hunain.
Mae'r strategaeth hefyd, felly, yn nodi'r camau allweddol y mae partneriaid yn eu cymryd, gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru, awdurdodau lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Er enghraifft, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi'r asesiad o effaith newid hinsawdd ar iechyd yng Nghymru i helpu sefydliadau i asesu'r risgiau i iechyd a lles yn sgil newid hinsawdd, wrth fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn canolbwyntio ar atebion sy'n seiliedig ar natur i leihau llifogydd ac yn datblygu cynlluniau peilot addasu'r arfordirol yn rhannau mwyaf agored i niwed Cymru.
Rwy'n ddiolchgar iawn i randdeiliaid, y mae eu cyfraniad wedi rhoi cymaint o ehangder a dyfnder i'r strategaeth hon. Byddwn ni'n parhau i weithio gyda'n cymunedau, gyda phob sector a busnes ledled Cymru, i gryfhau ein polisïau addasu i'r hinsawdd ymhellach. Rydyn ni hefyd eisiau cefnogi pobl ledled Cymru i gymryd rhan. At y diben hwn, byddwn ni'n parhau i ddatblygu ein rhaglen Gweithredu ar Newid Hinsawdd Cymru. Bydd Wythnos Hinsawdd Cymru eleni ym mis Tachwedd hefyd yn canolbwyntio ar addasu i'r hinsawdd a bydd yn rhoi cyfle i bobl ledled y wlad gymryd rhan. Rydyn ni hefyd yn cefnogi grwpiau cymunedol i gynnal digwyddiadau lleol, drwy ein cronfa sgyrsiau hinsawdd.
Yn ei hanfod, mae'r strategaeth hon yn gatalydd ar gyfer gweithredu pellach. Rydyn ni'n datblygu fframwaith monitro newydd i helpu i drosi'r polisïau yn gamau ar lawr gwlad ac i ysgogi'r gwelliant parhaus hwnnw. Bydd y fframwaith yn cael ei gyhoeddi'r flwyddyn nesaf, a byddwn ni'n gweithio gyda chyrff cyhoeddus perthnasol i gasglu'r dystiolaeth sydd ei hangen arnom i gefnogi hyn. Ac rydyn ni'n archwilio sut i gryfhau ymhellach ein cysylltiadau â'r byd academaidd ar amrywiaeth o bynciau, fel addasu i'r hinsawdd.
Dirprwy Lywydd, mae sawl her anodd a chymhleth ynghlwm wrth newid hinsawdd, ac mae llawer iawn mwy i’w wneud o hyd. Mae ein strategaeth newydd ar addasu i'r hinsawdd yn sicr yn gam pwysig ymlaen. Diolch yn fawr iawn.
Dirprwy Lywydd, several difficult and complex challenges stem from climate change, and there is still a lot to do. Our new strategy on climate adaptation is certainly an important step forward. Thank you.
Thank you, Cabinet Secretary, for your statement on this crucial policy area. Indeed, the Climate Change Committee’s 2023 progress report on adaptation in Wales found that there was insufficient progress in delivery and implementation, and that monitoring is very limited. Climate change is here—we know that. A new maximum daily temperature was recorded in Wales of 37 degrees in Hawarden Airport, Flintshire. In fact, the costs arising from climate change could now be around 7 per cent of UK GDP by 2100. So, we must adapt in the best and most economical way for Wales.
However, to ensure that we have sufficient Senedd scrutiny, and effective Senedd scrutiny, it is essential that we have ample time to consider documents ahead of Plenary sessions such as this. Today, we did not receive a copy of the new 88-page adaptation strategy until after midday. So, I would ask, Cabinet Secretary: I know that you are heart and soul in this portfolio, and that you are very busy, but surely your officers could provide all Senedd Members more than a few hours' time—well, it was less than that—to consider paperwork and policy ahead of sessions in this Chamber.
I welcome the fact that you will be setting up a new policy forum with experts on climate change to help drive forward this agenda. Again, how inclusive will that be to other Members not within the Government party? Climate change policy, as we see from the plan, is broad. So, how are you going to ensure that the forum is representative of the whole sector? You're aware that no part of NRW's work will be unaffected by climate change, and that over 50 actions have now been compiled. On top of that, they are a member of the 13 public services boards. The Senedd has previously heard that NRW is facing a significant funding failure, exacerbated by rising costs and grant-in-aid allocations that do not match inflation. What consideration have you given to reducing the pressure on NRW, by sharing some of its responsibilities, such as flood management, to a new national flood agency for Wales?
Section 4(3) rightly acknowledges that councils are at the forefront in tackling global warming and mitigating climate risk. So, how will you ensure that local authorities, including my own, Conwy County Borough Council, where they are potentially facing bankruptcy as a result of the lack of funding coming from here—? [Interruption.] What consideration have you given—? Oh, so we've got austerity in the Welsh Government now, are you saying, the Member on the backbench. What consideration have you given to the fact that statutory services, such as education and social care, are pulling resources away from projects that could help to tackle the impact of climate change? They themselves are very important areas of service delivery.
I welcome the plan for nature and the fact that the Welsh seabird conservation strategy that we have long called for on these benches is now a pledge for 2025, and that commitment has also been made to fund restoration of key coastal habitats, such as salt marsh and seagrass. But can you go a step further and arrange for a national marine development plan for Wales to be created that maps out exactly where we want large renewable projects and others to take place? In terms of fisheries, there is no reference to the impact of green energy projects on our fishermen. Could you add as a target the need to look at how infrastructure such as offshore windfarms can have a positive impact on our fishermen, such as through the creation of artificial reefs, seagrass farms and limiting disturbance to the sea bed?
In terms of agriculture, it is noted that the Welsh Government will support on-farm renewable energy projects. Will you caveat that by objecting to the loss of whole farms to solar? In relation to food security—and I've raised this so many times since I've been here—the vision does not mention reducing reliance on imports. So, will you confirm that you agree with me that we should help both Wales and the rest of the world to adapt to climate change by making a clear policy commitment to produce more food in Wales and rely less on costly imports—costly to our residents and costly in terms of the climate change agenda?
There is much more that I could ask, but, finally, it is noted in the report that the Welsh Government will undertake further reviews and report on progress within the next five years. Can we have those progress reports annually? And also, we need a proper opportunity to debate all the targets that you have set in this plan. Diolch.
Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad ar y maes polisi hanfodol hwn. Yn wir, gwnaeth adroddiad cynnydd 2023 y Pwyllgor Newid Hinsawdd ar addasu yng Nghymru ganfod nad oedd digon o gynnydd o ran cyflawni a gweithredu, a bod monitro'n gyfyngedig iawn. Mae newid hinsawdd yma—rydyn ni'n gwybod hynny. Cafodd y tymheredd dyddiol uchaf newydd yng Nghymru, sef 37 gradd ei gofnodi ym Maes Awyr Penarlâg, sir y Fflint. Mewn gwirionedd, gallai'r costau sy'n codi o newid hinsawdd fod tua 7 y cant o gynnyrch domestig gros y DU erbyn 2100. Felly, mae'n rhaid i ni addasu yn y ffordd orau a mwyaf economaidd i Gymru.
Fodd bynnag, er mwyn sicrhau bod gennym ni ddigon o graffu yn y Senedd, a chraffu effeithiol yn y Senedd, mae'n hanfodol bod gennym ni ddigon o amser i ystyried dogfennau cyn y sesiynau Cyfarfod Llawn fel hyn. Heddiw, ni chawsom gopi o'r strategaeth addasu 88 tudalen newydd tan hanner dydd. Felly, byddwn i'n gofyn, Ysgrifennydd Cabinet: rwy'n gwybood eich bod chi yn y portffolio hwn galon ac enaid, a'ch bod yn brysur iawn, ond siawns na allai eich swyddogion ddarparu mwy nag ychydig oriau o amser i holl Aelodau'r Senedd—wel, roedd yn llai na hynny—i ystyried gwaith papur a pholisi cyn sesiynau yn y Siambr hon.
Rwy'n croesawu'r ffaith y byddwch chi'n sefydlu fforwm polisi newydd gydag arbenigwyr ar newid hinsawdd i helpu i ysgogi'r agenda hon. Unwaith eto, pa mor gynhwysol fydd hynny i Aelodau eraill nad ydyn nhw ym mhlaid y Llywodraeth? Mae polisi newid hinsawdd, fel y gwelwn ni o'r cynllun, yn eang. Felly, sut ydych chi'n mynd i sicrhau bod y fforwm yn gynrychioliadol o'r sector cyfan? Rydych chi'n ymwybodol na fydd unrhyw ran o waith Cyfoeth Naturiol Cymru na fydd yn cael ei effeithio gan newid hinsawdd, a bod dros 50 o gamau gweithredu wedi'u llunio bellach. Ar ben hynny, maen nhw'n aelod o'r 13 bwrdd gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r Senedd eisoes wedi clywed bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn wynebu methiant ariannol sylweddol, wedi'i waethygu gan gostau cynyddol a dyraniadau cymorth grant nad ydynt yn cyd-fynd â chwyddiant. Pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i leihau'r pwysau ar Cyfoeth Naturiol Cymru, drwy rannu rhai o'i gyfrifoldebau, fel rheoli llifogydd, i asiantaeth llifogydd genedlaethol newydd i Gymru?
Yn briodol, mae Adran 4(3) yn cydnabod bod cynghorau ar flaen y gad wrth fynd i'r afael â chynhesu byd-eang a lliniaru risg hinsawdd. Felly, sut byddwch chi'n sicrhau bod awdurdodau lleol, gan gynnwys fy un i, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, lle maen nhw o bosibl yn wynebu methdaliad o ganlyniad i'r diffyg cyllid sy'n dod o'r lle hwn—? [Torri ar draws.] Pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi—? O, felly mae gennym ni gyni yn Llywodraeth Cymru nawr, ydych chi'n ei ddweud, yr Aelod ar y fainc gefn. Pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i'r ffaith bod gwasanaethau statudol, fel addysg a gofal cymdeithasol, yn tynnu adnoddau oddi wrth brosiectau a allai helpu i fynd i'r afael ag effaith newid hinsawdd? Maen nhw eu hunain yn feysydd pwysig iawn o ran darparu gwasanaethau.
Rwy'n croesawu'r cynllun ar gyfer natur a'r ffaith bod strategaeth cadwraeth adar môr Cymru yr ydyn ni wedi galw amdani ers tro ar y meinciau hyn, erbyn hyn yn addewid ar gyfer 2025, ac mae'r ymrwymiad hwnnw hefyd wedi'i wneud i ariannu adfer cynefinoedd arfordirol allweddol, fel morfeydd heli a morwellt. Ond a allwch chi fynd gam ymhellach a threfnu creu cynllun datblygu morol cenedlaethol i Gymru sy'n mapio lle yn union yr ydyn ni eisiau i brosiectau adnewyddadwy mawr ac eraill ddigwydd? O ran pysgodfeydd, nid oes cyfeiriad at effaith prosiectau ynni gwyrdd ar ein pysgotwyr. A allech chi ychwanegu fel targed, yr angen i ystyried sut y gall seilwaith fel ffermydd gwynt alltraeth gael effaith gadarnhaol ar ein pysgotwyr, fel trwy greu riffiau artiffisial, ffermydd morwellt a chyfyngu ar aflonyddu ar wely'r môr?
O ran amaethyddiaeth, y mae wedi'i nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi prosiectau ynni adnewyddadwy ar ffermydd. A wnewch chi roi cafeat ar hynny drwy wrthwynebu colli ffermydd cyfan i solar? O ran diogeledd bwyd—ac rwyf wedi codi hyn gymaint o weithiau ers i mi fod yma—nid yw'r weledigaeth yn sôn am leihau dibyniaeth ar fewnforion. Felly, a wnewch chi gadarnhau eich bod chi'n cytuno â mi y dylen ni helpu Cymru a gweddill y byd i addasu i newid hinsawdd drwy wneud ymrwymiad polisi clir i gynhyrchu mwy o fwyd yng Nghymru a dibynnu llai ar fewnforion costus—sy'n gostus i'n trigolion ac yn gostus o ran yr agenda newid hinsawdd?
Mae llawer mwy y gallwn i ei ofyn, ond, yn olaf, mae'r adroddiad y nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal adolygiadau eraill ac yn adrodd ar gynnydd o fewn y pum mlynedd nesaf. A allwn ni gael yr adroddiadau cynnydd hynny bob blwyddyn? A hefyd, mae angen cyfle priodol arnom i drafod yr holl dargedau yr ydych chi wedi'u gosod yn y cynllun hwn. Diolch.
Diolch, Janet. Dirprwy Lywydd, just to point out that the strategy that has been brought forward and the statement today is to give the first opportunity, not the only opportunity, to discuss the range of issues within this. Because the strategy, indeed, is cross-Government, cross-sector, cross-society. We're not going to do this justice within 45 minutes this afternoon, but it is an opportunity, I would say, to bring this to the floor of the Senedd, and it will be the first of many opportunities as well. Because this covers climate mitigation, business and economy, social justice, flooding, health and well-being, food, agriculture, plants, invasive species—nobody mentioned that this afternoon, but it's a real one that I'm fascinated by—culture, historic environment, planning, buildings, ICT and telecoms, resilience of our wider infrastructure, work with UK Government. There's a heck of a lot within this.
We can't do it full justice this afternoon, Janet, but if you or other Members, beyond the discussion here on the floor of the Senedd today, want to go into more detail, I'm always keen to engage with it. But what it does do is it sets out the challenges we have, the causes and impacts of climate change, and it also sets out a very clear vision of what a well adapted Wales would look like in a positive future that does address the risks from the change in climate, but also the opportunities that it affords and also reducing inequalities across our society as well. So, the purpose of this strategy is to drive wider engagement, including, I have to say, with Senedd Members as well on the topic of climate adaptation. And we're well under way now with progress towards Wales Climate Week in November as well. But it does call, Janet, for collective action; it does, actually, point out that there will be a monitoring framework, as you mentioned, which will be published next year; it does very clearly say that we must embed climate adaptation into decision making across all policy areas, and also the fact that this will save money in the long run, as the cost of not doing anything, the damage, will be greater.
Just to pick up a couple of the many points that you did raise there, Janet, in respect of flooding, we recognise the challenge of this, and that's why the capital spending that the Welsh Government has committed last year and this year is huge and significant, it's at a record level. But, of course, we're also providing more than £75 million to flood risk management authorities across Wales this financial year, to support wider adaptation and resilience. This will go towards the combination of flooding and sea rise, protecting an additional 45,000 properties this term. This is working with local authorities and others, like contractors and NRW, on the ground, but we are also working with nature-based solutions as well. We do, indeed, have to do more on the marine environment. That's why the work we have under way in Government on marine planning and the bringing forward of marine zones is well under way, and we look forward to bringing that forward to the Senedd as well for further scrutiny.
Certainly, in terms of food security, we often have this debate that, sometimes, gets drawn down to the lowest common denominator of percentages of how much food we actually produce. And I keep saying, 'Of course, we actually need to produce good, affordable, nutritious food here for our domestic markets' and there's much we can do within that, but we also shouldn't exclude the ability of our farmers, where they see the commercial opportunity, to export their produce as well. And, actually, they get better prices sometimes and premium prices for things that we don't consume here, that we export. So, where does that tie in to food security? Because there is global food security. There are some things that we import because they are not produced here. We can definitely do more. Jenny regularly raises the issue of horticulture. We can do much more on that. But with food security, there's an international aspect to it as well as a domestic aspect.
Indeed, the Welsh Government works with DEFRA and the devolved administrations, and the United Kingdom Food Security Report—the UKFSR—which sets out our analysis of food security. And whilst we can never be 100 per cent secure, we do, through the sustainable farming scheme, want to make sure that we can produce a future for sustainable farming in Wales that helps us with climate resilience, because actually the best protection for our farms and farming livelihoods in Wales is delivering climate resilience into farming, which is what we're trying with the SFS, and that will also boost our actual food production here for domestic and international markets as well. There were many more points, Janet, that you raise, but I'm more than happy to have further debate on these as time goes by.
Diolch yn fawr, Janet. Dirprwy Lywydd, dim ond i amlygu bod y strategaeth sydd wedi'i chyflwyno a'r datganiad heddiw yw rhoi'r cyfle cyntaf, nid yr unig gyfle, i drafod yr amrywiaeth o faterion yn hyn o beth. Oherwydd bod y strategaeth, yn wir, yn draws-lywodraethol, yn draws-sector, yn draws-gymdeithas. Nid ydyn ni'n mynd i wneud cyfiawnder â hwn o fewn 45 munud y prynhawn yma, ond mae'n gyfle, byddwn i'n dweud, i ddod â hyn i lawr y Senedd, a hwn fydd y cyntaf o lawer o gyfleoedd hefyd. Oherwydd bod hyn yn cynnwys lliniaru hinsawdd, busnes a'r economi, cyfiawnder cymdeithasol, llifogydd, iechyd a lles, bwyd, amaethyddiaeth, planhigion, rhywogaethau ymledol—ni soniodd neb am hynny y prynhawn yma, ond mae'n un wirioneddol sydd o ddiddordeb mawr i mi—diwylliant, amgylchedd hanesyddol, cynllunio, adeiladau, TGCh a thelathrebu, cydnertheddd ein seilwaith ehangach, yn gweithio gyda Llywodraeth y DU. Mae llawer o bethau yn hyn o beth.
Ni allwn wneud cyfiawnder llawn â hyn y prynhawn yma, Janet, ond os ydych chi neu Aelodau eraill, y tu hwnt i'r drafodaeth yma ar lawr y Senedd heddiw, am fanylu mwy, rwyf i bob amser yn awyddus i ymgysylltu ag ef. Ond yr hyn y mae yn ei wneud yw nodi'r heriau sydd gennym ni, achosion ac effeithiau newid hinsawdd, ac mae hefyd yn nodi gweledigaeth glir iawn o sut olwg fyddai ar Gymru wedi'i haddasu'n dda mewn dyfodol cadarnhaol sy'n ymdrin â risgiau newid hinsawdd, ond hefyd y cyfleoedd y mae'n eu rhoi a hefyd yn lleihau anghydraddoldebau ar draws ein cymdeithas hefyd. Felly, diben y strategaeth hon yw ysgogi ymgysylltu ehangach, gan gynnwys, mae'n rhaid i mi ddweud, gydag Aelodau'r Senedd yn ogystal ag ar bwnc addasu i'r hinsawdd. Ac mae hynny ar y gweill yn awr gyda chynnydd tuag at Wythnos Hinsawdd Cymru ym mis Tachwedd hefyd. Ond mae yn galw, Janet, am weithredu ar y cyd; mae'n nodi, mewn gwirionedd, y bydd fframwaith monitro, fel y gwnaethoch chi sôn amdano, a fydd yn cael ei gyhoeddi'r flwyddyn nesaf; mae'n dweud yn glir iawn bod yn rhaid i ni ymgorffori addasu i'r hinsawdd i wneud penderfyniadau ar draws pob maes polisi, a hefyd y ffaith y bydd hyn yn arbed arian yn y tymor hir, gan y bydd y gost o beidio â gwneud unrhyw beth, y difrod, yn fwy.
Dim ond i godi un neu ddau o'r pwyntiau y gwnaethoch chi eu codi yn y fan yna, Janet, o ran llifogydd, rydyn ni'n cydnabod her hyn, a dyna pam mae'r gwariant cyfalaf y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo y flwyddyn ddiwethaf ac eleni yn enfawr a sylweddol, dyma'r lefel uchaf erioed. Ond, wrth gwrs, rydyn ni hefyd yn darparu mwy na £75 miliwn i awdurdodau rheoli risg llifogydd ledled Cymru yn y flwyddyn ariannol hon, i gefnogi addasu a chydnerthedd ehangach. Bydd hyn yn mynd tuag at y cyfuniad o lifogydd a lefel y môr yn codi, gan ddiogelu 45,000 o eiddo ychwanegol y tymor hwn. Mae hyn drwy weithio gydag awdurdodau lleol ac eraill, fel contractwyr a Cyfoeth Naturiol Cymru, ar lawr gwlad, ond rydyn ni hefyd yn gweithio gydag atebion sy'n seiliedig ar natur. Yn wir, mae'n rhaid i ni wneud mwy am yr amgylchedd morol. Dyna pam mae'r gwaith sydd gennym ni ar y gweill yn y Llywodraeth ar gynllunio morol a chyflwyno parthau morol eisoes ar y gweill, ac edrychwn ymlaen at gyflwyno hynny i'r Senedd hefyd i graffu arno ymhellach.
Yn sicr, o ran diogeledd bwyd, rydyn ni yn aml yn cael y ddadl hon sydd, weithiau, yn cael ei thynnu i lawr i'r nodweddion mwyaf cyffredin, sef canrannau o faint o fwyd yr ydyn ni'n ei gynhyrchu mewn gwirionedd. Ac rwy'n dweud dro ar ôl tro, 'Wrth gwrs, mae angen i ni gynhyrchu bwyd da, fforddiadwy, maethlon yma ar gyfer ein marchnadoedd domestig' ac mae llawer y gallwn ni ei wneud o fewn hynny, ond ni ddylem eithrio gallu ein ffermwyr, lle maen nhw'n gweld y cyfle masnachol, i allforio eu cynnyrch hefyd. Ac, mewn gwirionedd, maen nhw'n cael prisiau gwell weithiau a phrisiau uchel am bethau nad ydyn ni'n eu bwyta yma, yr ydym yn eu hallforio. Felly, lle mae hynny'n cysylltu â ddiogeledd bwyd? Oherwydd mae yna ddiogeledd bwyd byd-eang. Mae yna rai pethau yr ydyn ni'n eu mewnforio oherwydd nad ydyn nhw'n cael eu cynhyrchu yma. Yn sicr, gallwn ni wneud mwy. Mae Jenny yn codi mater garddwriaeth yn rheolaidd. Gallwn ni wneud llawer mwy ar hynny. Ond o ran diogeledd bwyd, mae yna agwedd ryngwladol iddo yn ogystal ag agwedd ddomestig.
Yn wir, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda DEFRA a'r gweinyddiaethau datganoledig, ac Adroddiad Diogeledd Bwyd y Deyrnas Unedig—yr UKFSR—sy'n nodi ein dadansoddiad o ddiogeledd bwyd. Ac er na allwn ni byth fod 100 y cant yn ddiogel, rydyn ni, drwy'r cynllun ffermio cynaliadwy, eisiau sicrhau y gallwn ni gynhyrchu dyfodol ar gyfer ffermio cynaliadwy yng Nghymru sy'n ein helpu gyda chydnerthedd hinsawdd, oherwydd y diogelwch gorau i'n ffermydd a'n bywoliaeth ffermio yng Nghymru mewn gwirionedd yw sicrhau cydnerthedd hinsawdd i ffermio, sef yr hyn yr ydyn ni'n ceisio ei wneud gyda'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy, a bydd hynny hefyd yn rhoi hwb i'n cynhyrchu bwyd gwirioneddol yma ar gyfer marchnadoedd domestig a rhyngwladol hefyd. Roedd llawer mwy o bwyntiau, Janet, yr ydych chi'n eu codi, ond rwy'n fwy na pharod i gael trafodaeth arall ar y rhain wrth i amser fynd heibio.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am hyn. Mae hi mor bwysig, achos addasu i'r hinsawdd ydy un o'r heriau mwyaf pwysig a mwyaf o sialens sy'n ein hwynebu ni yng Nghymru wrth i ni, fel dŷch chi wedi gosod mas, ymdrechu i ddiogelu cymunedau, seilwaith a'n hamgylchedd naturiol rhag effeithiau cynyddol y creisis hinsawdd.
Mae'r rhagamcanion yn frawychus: erbyn y 2050au, gallai tymereddau blynyddol yng Nghymru godi 1.2 gradd Celsius, gyda'r gaeafau'n mynd yn fwy gwlyb a'r hafau yn mynd yn fwy sych. Mae hynny'n bygwth ein hecosystemau, adnoddau dŵr, ac, wrth gwrs, iechyd y cyhoedd. O ystyried y cefndir hwn, mae'r cyhoeddiad heddiw ar y strategaeth addasu i'r hinsawdd yn foment allweddol, dwi'n meddwl.
Mae fy mhryder cyntaf yn ymwneud â'r ffaith bod yr asesiad risg newid hinsawdd diwethaf i Gymru wedi'i gynnal yn 2021. Yn adeiladu ar yr hyn sydd wedi cael ei ddweud yn barod ar hyn, oherwydd bod yr hinsawdd yn esblygu ar gyflymder cyflymach o hyd, pa asesiad mwy diweddar ydych chi'n bwriadu edrych arno er mwyn edrych ar y risgiau sydd yn ein hwynebu ni nawr? A oes gennych chi hyder fod gennym ni'r data mwyaf diweddar i sicrhau bod y strategaeth hon yn adlewyrchu’r dystiolaeth a’r tueddiadau gwyddonol yn ddigonol?
Nododd adroddiad Pwyllgor Newid Hinsawdd y Deyrnas Unedig, sef y CCC, fod 61 o risgiau a chyfleoedd sy'n gysylltiedig â newid yn yr hinsawdd, gyda bron i hanner angen gweithrediad ar frys. Hoffwn i ofyn pa gamau penodol bydd y Llywodraeth yn eu cymryd i leihau'r bygythiadau ar draws sawl sector, fel rheoli dŵr, iechyd y cyhoedd a seilwaith. Sut fyddwch chi’n blaenoriaethu'r rheini o fewn tymor presennol y Senedd, plîs?
Mae’r CCC wedi amlygu bod monitro a gwerthuso mor gyfyngedig fel nad oedd gan y CCC y gallu i asesu cynnydd ar fwy na hanner y canlyniadau addasu. Mae hyn yn codi'r cwestiwn pam, er gwaethaf y fframweithiau cynllunio, nad yw'r canlyniadau rydym ni'n eu dymuno wedi'u cyflawni. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd i'r afael â'r broblem honno a’r diffygion hynny, a pha gamau fydd yn cael eu cymryd i gryfhau'r fframwaith monitro a gwerthuso, plis?
Un o ganfyddiadau eraill allweddol adroddiad y CCC, achos mae hwnna mor bwysig yn y cyd-destun hwn, wrth gwrs, oedd yr angen am fwy o eglurder, ac mae hyn wedi cael ei godi yn barod, o ran lle mae'r cyfrifoldeb i ddarparu addasiad i'r hinsawdd yn sefyll. Mae cyrff cyhoeddus fel Cyfoeth Naturiol Cymru, awdurdodau lleol, fforymau cydnerthedd lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus i gyd yn chwarae rôl, ond nid ydym wedi gweld llinellau atebolrwydd clir sy'n sicrhau gweithredu cydlynol ac effeithiol ar draws y cyrff hyn. Felly, sut bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod y sefydliadau yn cael eu hadnoddu yn ddigonol a’u grymuso a'u cydlynu'n briodol i sicrhau bod hynny i gyd yn digwydd ar draws?
Gan droi at y dimensiwn iechyd cyhoeddus, mae digwyddiadau tywydd eithafol yn cynyddu nifer yr achosion o salwch sy'n gysylltiedig â gwres, cyflyrau iechyd meddwl, a lledaeniad afiechydon a gludir gan fector. Beth ydych chi’n ei wneud er mwyn sicrhau bod gan y systemau iechyd a gofal cymdeithasol ddigon o adnoddau a bod hynny’n cael ei gydlynu i mewn gyda hyn, plis?
Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, os oes amser gen i, mae rheoli dŵr yn fater hanfodol yn y cyd-destun hwn. Mae disgwyl y bydd faint o law byddwn yn ei weld yn ystod misoedd yr haf yn lleihau 15 y cant erbyn y 2050au, efallai lan at 26 y cant erbyn y 2080au. Bydd lleihad hyd yn oed yn fwy syfrdanol yn ne-ddwyrain Lloegr. Os nad oes gennym ni yng Nghymru fwy o bwerau dros ddŵr, byddwn ni’n cario ymlaen i weld y cwmnïau yma yn Lloegr yn gallu echdynnu dŵr heb daliad teg ac yn ein gadael ni mewn mwy o greisis. Felly, a fydd Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu ceisio datganoli pwerau dros ddŵr yn llawn i osgoi creisis fel yna rhag digwydd?
Thank you to the Cabinet Secretary for this statement. It is so important, because adapting to the climate is one of the most serious challenges facing us in Wales as we, as you've set out, endeavour to safeguard our communities, our infrastructure and our natural environment against the increasing impacts of this climate crisis.
Tthe projections are frightening: by the 2050s, annual temperatures in Wales could rise 1.2 degrees Celsius, with wetter winters and drier summers threatening our ecosystems, water resources and, of course, public health. Bearing this context in mind, today’s announcement on the new climate adaptation strategy is a key moment, I think.
My first concern relates to the fact that the last climate change risk assessment for Wales was undertaken in 2021. Building on what's already been said on this, because the climate is evolving at an ever-increasing rate, what more recent assessment will you look at to consider the risks that face us now? Do you have confidence that we have the most up-to-date data to ensure that this strategy reflects the evidence and the latest scientific trends in an adequate manner?
The UK Climate Change Committee’s report, the CCC, noted 61 risks and opportunities related to climate change, with almost half of them requiring urgent action. I’d like to ask therefore what specific steps the Government will be taking to mitigate threats across several key sectors, such as water management, public health and infrastructure. How will you be prioritising those within the current Senedd term, please?
The CCC has highlighted that monitoring and evaluation are so limited that the CCC was unable to assess progress against over half of the adaptation outputs. This raises the question as to why, despite the planning frameworks, the desired results haven’t yet been achieved. So, how does the Welsh Government intend to tackle that problem and those deficiencies, and what steps will be taken to strengthen the monitoring and evaluation framework, please?
One of the other key findings in the CCC’s report, because it’s so important in this context, of course, was the need for greater clarity, and this has been raised already, as to where responsibility lies for providing climate adaptations. Public bodies like Natural Resources Wales, local authorities, local resilience fora and public services boards all play a role, but we haven’t seen clear lines of accountability that ensure co-ordinated and effective action across these bodies. So, how will the Welsh Government ensure that these organisations are resourced adequately and are empowered and co-ordinated appropriately to ensure that that all happens across organisations?
Now, turning to the public health dimension, extreme weather events increase the number of cases of heat-related illness and mental health conditions, and the spread of vector-transmitted diseases. So, what are you doing to ensure that the health and social care systems have adequate resources and that that is aligned with this, please?
Finally, Dirprwy Lywydd, if I have time, water management is a vital matter in this context. It’s expected that the volume of rain we will see during the summer months will decrease 15 per cent by the 2050s, and perhaps by up to 26 per cent by the 2080s. There will be an even greater decrease in rainfall in south-east England. If we in Wales don’t have additional powers over water, we will continue to see these companies in England being able to extract water without a fair payment, leaving us in more of a crisis. So, will the Welsh Government be prioritising trying to devolve powers over water in full to ensure that we avoid such a crisis?
Diolch yn fawr iawn, Delyth. Roedd llawer o bethau yna.
Thank you very much, Delyth. There were many things there.
I will try and respond to most of the points that you’ve raised there. First of all, as you rightly acknowledge, we have declared nature and climate emergencies here, as indeed have many local authorities across the country, as indeed have many public bodies as well, and we actually need to act on that. There is a role for all of us in doing this. I’ll describe some of the strategic imperatives briefly in a moment.
I was saying I was out in Aberaeron recently. One of the other related visits I did was to the school in Aberaeron, and I was with children there who were planting an orchard. You might say, ‘Well, that’s lovely, planting an orchard’, but, actually, planting that orchard was exactly to do with climate resilience and absorption of some of the carbon as well. You could see how engaged they were as young citizens on this. My message to them was, ‘Don’t give up on this when you go home or when you leave school or whatever, keep on being passionate about it.’ But there’s a read-across for Government, as well as for every individual citizen there as well.
The important thing to say in terms of the challenge is that we recognise the challenge, we recognise that we’ve actually got to go further. It’s clearly shown within the strategy that’s been brought forward, the 15 cross-sector adaptation plans covering different systems. So, those 15 plans are deliberately set to go right across the piece, to some of the areas that you've described and more, and then to bring forward the monitoring framework, so that we can measure how we're doing against that, going forward.
But this is a recognition, I have to say, that in bringing forward this, which replaces our previous national adaptation plan, 'Prosperity for All: A Climate Conscious Wales', published in 2019, and being informed by the Climate Change Committee's 2021 'Independent Assessment of UK Climate Risk', and the 2023 'Adapting to climate change: Progress in Wales', which was commissioned by Welsh Government, of course, and showed the evidence that the climate risks are increasing manifold times, but adaptation is falling behind, hence why we brought forward this strategy now, right across those 15 sectors, and everybody has to play a part. And it is a systems-based approach. It is actually based on the Climate Change Committee's adaptation monitoring framework. It's the way that they've said we should do it: lay it out in granular detail who has responsibility, as you say, who has accountability to drive this forward. Well, we actually all do, but in setting this out within the strategy, it identifies those prime areas.
You rightly flagged up the issue of risk analysis, and just to say, each of the four nations have to produce the national adaptation plan. This strategy is founded on our response to the UK Government's statutory climate risk assessment, which shows us some of the shortfall that we have and how we need to go further. And the CCC has advised us on this as well.
Now, on resourcing adequacy, for all of the organisations involved, sometimes people say, 'Well, it's local authorities or it's NRW', but it's also organisations such as the Animal and Plant Health Agency, dealing with animal welfare, and it's APHA dealing with plant phytosanitary issues as well, because all of these are challenges within climate resilience. Now, all of them will be under budgetary stress. There isn't an organisation in the country that isn't, but we need to make sure, in order to deliver this, that they have adequate resources and that they prioritise this effectively as well.
On health, on the critical issue of health and well-being, Public Health Wales have brought forward the publication of 'Climate Change in Wales: Health Impact Assessment', which is a comprehensive appraisal of the impacts on population health of climate change. There is a new integrated climate and environmental public health surveillance team, which has recently been launched by Public Health Wales, and also the development of a climate adaptation toolkit for health and social care organisation in Wales. Those are some of the tangible things that are being delivered within that sphere, and I think it speaks again to that granulation within the strategy that says that everybody now has a role to play within it.
And just finally, on the issue of powers over water, it falls to Ministers, Welsh Ministers, and I know we'll keep a close eye on this, because you are right, in that we will have periods in Wales when we are inundated and deluged and we'll have drought as well. But we recognise that there may well indeed be calls upon us, going forward, to help with some of those social and equity issues we talk about across the UK and access to water. But, the control of that falls to Welsh Ministers. We'll keep an eye on the relevant legislation and regulation and whatever, but we are very clear that it is for us to make the decisions then in terms of the asset of water that's within Wales. But we'd want to play our part, clearly, if there were proper and due asks of us, going forward.
Fe wnaf geisio ymateb i'r rhan fwyaf o'r pwyntiau yr ydych chi wedi'u codi yn y fan yna. Yn gyntaf oll, fel yr ydych chi'n ei gydnabod yn briodol, rydyn ni wedi datgan argyfyngau natur a hinsawdd yma, fel yn wir y mae llawer o awdurdodau lleol ledled y wlad, fel yn wir y mae llawer o gyrff cyhoeddus hefyd, ac mae angen i ni weithredu ar hynny. Mae rôl i bob un ohonom ni i wneud hyn. Fe wnaf i ddisgrifio rhai o'r hanfodion strategol yn fyr mewn eiliad.
Roeddwn i'n dweud fy mod i allan yn Aberaeron yn ddiweddar. Un o'r ymweliadau cysylltiedig eraill y gwnes i oedd i'r ysgol yn Aberaeron, ac roeddwn i gyda phlant yno a oedd yn plannu perllan. Efallai y byddwch chi'n dweud, 'Wel, mae hynny'n hyfryd, plannu perllan', ond, mewn gwirionedd, roedd plannu'r berllan yn ymwneud yn union â chydnerthedd hinsawdd ac amsugno rhywfaint o'r carbon hefyd. Fe allech chi weld faint yr oedden nhw wedi ymgysylltu â hyn fel dinasyddion ifanc. Fy neges iddyn nhw oedd, 'Peidiwch â rhoi'r gorau i hyn pan fyddwch chi'n mynd adref, neu pan fyddwch chi'n gadael yr ysgol, neu beth bynnag, daliwch ati i fod yn angerddol amdano.' Ond mae yna neges i'r Llywodraeth, yn ogystal ag i bob dinesydd unigol yno hefyd.
Y peth pwysig i'w ddweud o ran yr her yw ein bod ni'n cydnabod yr her, rydyn ni'n cydnabod bod yn rhaid i ni fynd ymhellach. Mae hyn wedi'i ddangos yn glir yn y strategaeth sydd wedi'i chyflwyno, y 15 cynllun addasu traws-sector sy'n cynnwys gwahanol systemau. Felly, mae'r 15 cynllun hynny wedi'u cynllunio'n fwriadol i fynd ar draws y darn, i rai o'r meysydd yr ydych chi wedi'u disgrifio a mwy, ac yna i gyflwyno'r fframwaith monitro, fel y gallwn ni fesur sut yr ydyn ni'n ei wneud yn erbyn hynny, wrth symud ymlaen.
Ond mae hon yn gydnabyddiaeth, mae'n rhaid i mi ddweud, ein bod ni, wrth gyflwyno hyn, sy'n cymryd lle ein cynllun addasu cenedlaethol blaenorol, 'Ffyniant i Bawb: Cymru sy'n Effro i'r Hinsawdd', a gafodd ei gyhoeddi yn 2019, a yn cael ei lywio gan 'Asesiad Annibynnol o Risg Hinsawdd y DU 2021', ac 'Addasu i newid yn yr hinsawdd: Cynnydd yng Nghymru', a gafodd ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, ac a ddangosodd y dystiolaeth bod risgiau'r hinsawdd yn cynyddu amryw waith, ond bod addasu yn mynd ar ei hôl hi, a dyna pam y gwnaethon ni gyflwyno'r strategaeth hon nawr, ar draws y 15 sector hynny, ac mae'n rhaid i bawb chwarae rhan. Ac mae'n ddull sy'n seiliedig ar systemau. Mewn gwirionedd, mae'n seiliedig ar fframwaith monitro addasu'r Pwyllgor Newid Hinsawdd. Dyma'r ffordd y maen nhw wedi dweud y dylen ni ei gyflawni: gan nodi'n fanwl iawn pwy sydd â chyfrifoldeb, fel y dywedwch chi, sydd ag atebolrwydd i ysgogi hyn. Wel, mae cyfrifoldeb gennym ni i gyd mewn gwirionedd, ond wrth nodi hyn o fewn y strategaeth, mae'n nodi'r prif feysydd hynny.
Roeddech chi'n gywir i dynnu sylw at y mater o ddadansoddi risg, a dim ond i ddweud, mae'n rhaid i bob un o'r pedair gwlad gynhyrchu'r cynllun addasu cenedlaethol. Mae'r strategaeth hon yn seiliedig ar ein hymateb i asesiad risg hinsawdd statudol Llywodraeth y DU, sy'n dangos i ni rywfaint o'r diffyg sydd gennym ni a sut mae angen i ni fynd ymhellach. Ac mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd wedi ein cynghori ni ar hyn hefyd.
Nawr, o ran digonolrwydd adnoddau, ar gyfer yr holl sefydliadau dan sylw, weithiau mae pobl yn dweud, 'Wel, yr awdurdodau lleol neu Cyfoeth Naturiol Cymru ydyw', ond hefyd, mae'n ymwneud â sefydliadau fel yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion, sy'n ymdrin â lles anifeiliaid, ac yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion sy'n ymdrin â materion ffytoiechydol planhigion hefyd, oherwydd mae'r rhain i gyd yn heriau o ran cydnerthedd hinsawdd. Nawr, bydd pob un ohonyn nhw o dan bwysau cyllidebol. Nid oes sefydliad yn y wlad nad oes, ond mae angen i ni sicrhau, er mwyn cyflawni hyn, fod ganddyn nhw adnoddau digonol a'u bod yn blaenoriaethu hyn yn effeithiol hefyd.
O ran iechyd, ar fater critigol iechyd a lles, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyflwyno cyhoeddiad 'Newid Hinsawdd yng Nghymru: Asesiad o'r Effaith ar Iechyd', sy'n werthusiad cynhwysfawr o effeithiau newid hinsawdd ar iechyd y boblogaeth. Mae tîm gwyliadwriaeth integredig newydd ar gyfer hinsawdd ac iechyd cyhoeddus amgylcheddol, sydd wedi ei lansio'n ddiweddar gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, a hefyd mae pecyn cymorth addasu hinsawdd wedi'i ddatblygu ar gyfer sefydliad iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Dyna rai o'r pethau gweladwy sy'n cael eu cyflawni yn y maes hwnnw, ac rwy'n credu ei fod yn cyd-fynd â'r manylu hwnnw o fewn y strategaeth sy'n dweud bod gan bawb rôl i'w chwarae ynddi erbyn hyn.
Ac yn olaf, ar fater y pwerau dros y dŵr, mae'n disgyn i Weinidogion, Gweinidogion Cymru, ac rwy'n gwybod y byddwn ni'n cadw llygad barcud ar hyn, oherwydd eich bod chi'n gywir, gan y byddwn ni'n cael cyfnodau yng Nghymru pan fyddwn ni'n cael ein boddi a'n gorlifo a byddwn ni'n cael sychder hefyd. Ond rydyn ni'n cydnabod y gallai fod galwadau arnom ni yn y dyfodol, wrth symud ymlaen, i helpu gyda rhai o'r materion cymdeithasol a thegwch hynny yr ydyn ni'n siarad amdanyn nhw ledled y DU a mynediad at ddŵr. Ond, Gweinidogion Cymru sy'n gyfrifol am reoli hynny. Byddwn ni'n cadw golwg ar ddeddfwriaethau a'r rheoliadau perthnasol a beth bynnag, ond rydyn ni'n glir iawn mai mater i ni yw gwneud y penderfyniadau yna o ran yr ased dŵr sydd yng Nghymru. Ond bydden ni eisiau chwarae ein rhan, yn amlwg, pe bai pethau cywir a phriodol yn cael eu gofyn gennym ni wrth symud ymlaen.
I'd like to congratulate all of those involved in meeting the peatland restoration target a year before it was supposed to have happened. That's fantastic. I saw some of this work when the economy committee visited mid Wales the other day. Obviously, I just want to be cheeky and say, 'Well, was the target not challenging enough?' [Laughter.] [Interruption.] Okay. Fine. But it's really important that we continue doing what we obviously are good at. And we have a large number of stakeholders who are prepared to get involved in delivering on that, because it's good for the environment, good for the climate and good for everybody.
I like very much the pie chart that you've got for the five stages of emergency management, because it makes really clear all the different things that we need to do. And this is really important if we're going to engage the public in this, and we can't do it without them. And clearly, if PSBs didn't exist, we'd have to invent them.
I just wanted to ask one specific, because tomorrow we're going to be discussing sustainable farming schemes and, therefore, everything relating to soil, et cetera, can be discussed there. But one of the biggest risks, as you highlight in your document, is the heat in homes and other buildings, and that would of course include schools and hospitals. All public buildings are supposed to be net zero by 2030, but I find that many public servants don't seem to be really thinking along those lines, and it's like, 'Oh, we haven't really thought about that.' Well, 2030 is the day after tomorrow—
Hoffwn i longyfarch pawb sydd wedi bod rhan o'r gwaith o gyrraedd y targed adfer mawndiroedd flwyddyn cyn yr oedd i fod i gael ei gyflawni. Mae hynny'n rhagorol. Gwelais i rywfaint o'r gwaith hwn pan ymwelodd pwyllgor yr economi â'r canolbarth y diwrnod o'r blaen. Yn amlwg, rydw i ond eisiau bod yn eofn gan ddweud, 'Wel, onid oedd y targed yn ddigon heriol?' [Chwerthin.] [Torri ar draws.] Iawn. Iawn. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni'n parhau i wneud yr hyn y mae'n amlwg ein bod yn ei wneud yn dda. Ac mae gennym ni nifer fawr o randdeiliaid sy'n barod i gymryd rhan yn cyflawni hynny, oherwydd mae'n dda i'r amgylchedd, yn dda i'r hinsawdd ac yn dda i bawb.
Rwy'n hoffi'r siart gylch sydd gennych chi ar gyfer y pum cam rheoli argyfwng yn fawr, oherwydd mae'n gwneud yn glir iawn yr holl wahanol bethau y mae angen i ni eu gwneud. Ac mae hyn yn bwysig iawn os ydyn ni'n mynd i ymgysylltu â'r cyhoedd yn hyn o beth, ac ni allwn ni ei wneud hebddyn nhw. Ac yn amlwg, pe na bai Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus yn bodoli, byddai'n rhaid i ni eu dyfeisio.
Roeddwn i eisiau gofyn un peth penodol, oherwydd fory, byddwn ni'n trafod cynlluniau ffermio cynaliadwy ac, felly, bydd modd trafod popeth sy'n ymwneud â phridd, ac ati, yno. Ond un o'r risgiau mwyaf, fel yr ydych chi'n ei amlygu yn eich dogfen, yw'r gwres mewn cartrefi ac adeiladau eraill, a byddai hynny wrth gwrs yn cynnwys ysgolion ac ysbytai. Mae pob adeilad cyhoeddus i fod i fod yn sero net erbyn 2030, ond rwy'n gweld nad yw'n ymddangos bod meddylfryd llawer o weision cyhoeddus, mewn gwirionedd, yn cyd-fynd â hynny, ac mae'n fater o, 'O, nid ydyn ni wedi ystyried hynny mewn gwirionedd.' Wel, 2030 yw'r diwrnod ar ôl yfory—
You need to ask the question now, please.
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda.
—in climate terms, and also it's clear that the Warm Homes programme is also the cool homes programme. Now, I wondered what discussion you've had with your Cabinet colleagues on massively increasing that £30 million to something more realistic in terms of the immense task in front of us on that front.
—yn nhermau hinsawdd, a hefyd mae'n amlwg bod rhaglen Cartrefi Cynnes hefyd yn rhaglen cartrefi oer. Nawr, fe wnes i feddwl tybed pa drafodaeth yr ydych chi wedi'i chael gyda'ch cydweithwyr yn y Cabinet ar gynyddu'r £30 miliwn hwnnw i rywbeth mwy realistig o ran y dasg aruthrol sydd o'n blaen ni o ran hynny.
Jenny, thank you so much, and simply in terms of the peatland restoration targets, no, they were high and ambitious, and it's a real credit, as you said, to all of those involved that we've met those. And I think the peatland restoration programme shows the way in which we can bring partners together with a quantum of funding that isn't only to do with public sector, to really drive change and hit the targets a year ahead. And then think about, 'Well, where do we go next? Can we do that in other areas?', which would be really fascinating, that would deliver climate resilience and biodiversity gains, et cetera, et cetera.
You specifically mention—and again, reflecting the breadth and depth of this strategy—the issue to do with what you described as, quite rightly, that some of our Warm Homes approach must also now be to do with cool homes, as we adapt to the realities of climate warming, but also to climate change. So, we're very committed to embedding this requirement to build and retrofit the homes to be resilient and recognising those different aspects of climate change and how we need to adapt. We'll shortly be publishing a route map and an action plan for the decarbonisation of homes in Wales, which seeks to recognise the adaptability and the resilience requirements of homes, and balance those with decarbonisation needs as well, and taking into account exactly what you're saying, that we need warm homes and cool homes as well. They need to be designed in that way.
We've also of course got the work that we are doing in Welsh housing quality standards and also in building regulations, and they need to play a part in this as well. But you are right: some of the old, conventional, slightly passé understanding now of, 'Just build warm homes, warm buildings', now needs to be thought of in a more granular fashion of actually saying, 'Well, they actually need to be buildings that are very adaptable in terms of climate resilience and climate adaptation.'
Jenny, diolch yn fawr, a dim ond o ran y targedau adfer mawndiroedd, na, roedden nhw'n uchel ac yn uchelgeisiol, ac mae'n glod gwirioneddol, fel y dywedoch chi, i bawb sy'n gysylltiedig â hyn ein bod ni wedi eu cyflawni. Ac rwy'n credu bod y rhaglen adfer mawndiroedd yn dangos y ffordd y gallwn ni ddod â phartneriaid ynghyd â swm o gyllid sydd nid yn unig yn ymwneud â'r sector cyhoeddus, i ysgogi newid a chyrraedd y targedau mewn blwyddyn. Ac yna ystyried, 'Wel, i ble'r awn ni nesaf? A allwn ni wneud hynny mewn meysydd eraill?', a fyddai'n ddiddorol iawn, a fyddai'n sicrhau cydnerthedd hinsawdd ac enillion bioamrywiaeth, ac ati.
Rydych chi'n sôn yn benodol—ac eto, gan adlewyrchu hyd a lled y strategaeth hon—y mater sy'n ymwneud â'r hyn y gwnaethoch chi, yn hollol gywir, ei ddisgrifio, sef bod yn rhaid i rai o'n dull Cartrefi Cynnes hefyd fod yn ymwneud â chartrefi oer hefyd, wrth i ni addasu i wirionedd cynhesu hinsawdd, ond hefyd i newid hinsawdd. Felly, rydyn ni wedi ymrwymo'n fawr i ymgorffori'r gofyniad hwn i adeiladu ac ôl-osod y cartrefi i fod yn gydnerth a chydnabod y gwahanol agweddau hynny ar newid hinsawdd a sut mae angen i ni addasu. Yn fuan, byddwn ni'n cyhoeddi map llwybr a chynllun gweithredu ar gyfer datgarboneiddio cartrefi yng Nghymru, sy'n ceisio cydnabod addasrwydd a gofynion cydnerthedd cartrefi, a chydbwyso'r rheini ag anghenion datgarboneiddio hefyd, a gan ystyried yn union yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, bod angen cartrefi cynnes a chartrefi oer arnon ni hefyd. Mae angen eu cynllunio yn y ffordd honno.
Wrth gwrs, mae gennym ni hefyd y gwaith yr ydyn ni'n ei wneud ym maes safonau ansawdd tai Cymru a hefyd o ran rheoliadau adeiladu, ac mae angen iddyn nhw chwarae rhan yn hyn hefyd. Ond rydych chi'n gywir: mae angen meddwl am yr hen ddealltwriaeth gonfensiynol, ychydig ar ei hôl hi erbyn hyn, sef 'Adeiladwch gartrefi cynnes, adeiladau cynnes', mewn modd mwy manwl erbyn hyn ac mewn gwirionedd dweud, 'Wel, mae angen iddyn nhw fod yn adeiladau sy'n hawdd iawn eu haddasu o ran cydnerthedd hinsawdd ac addasu i'r hinsawdd.'
Dau beth, yn sydyn, os caf i, os gwelwch yn dda. Mae pawb yn pryderu yn naturiol am lefel y môr yn cynyddu, ond un o'r heriau mwyaf sydd ein hwynebu ni o ran dŵr ydy lefel y glaw sydd yn disgyn ar y mynyddoedd a'r dŵr yn dod lawr o'r afonydd. Un o'r ffyrdd, yn fy ardal i yn enwedig, o ddelio efo hynny ydy'r ardaloedd dreinio mewnol sydd gennym ni. Maen nhw'n effeithiol iawn yn sicrhau bod dŵr yn gallu mynd allan i'r môr, ond mae'r drefn bresennol o weithredu ardaloedd dreinio mewnol yn fethedig. Felly, ydych chi wedi ystyried adolygu trefn ardaloedd dreinio mewnol, ac a wnewch chi gyfarfod â fi er mwyn edrych ar system a'r ffyrdd o weithredu'r ardaloedd yna yn well?
Ac yn ail, roeddwn i'n falch iawn o fynychu, yn ddiweddar, sesiwn o blannu hadau morwellt ym Mhenychain ger Pwllheli, ac mae nifer fawr o hadau morwellt wedi cael eu plannu ar hyd arfordir Llŷn. Mi ydym ni'n gwybod bod morwellt yn ffordd effeithiol iawn o gloi carbon, ond does yna ddim digon o waith yn cael ei wneud yn hynny o beth. Mae Prifysgol Abertawe'n gwneud gwaith rhagorol yn y maes yma efo'r WWF. Beth mwy ydych chi fel Llywodraeth yn mynd i'w wneud er mwyn sicrhau bod mwy o forwellt yn tyfu ar hyd ein glannau ni?
Two things, briefly, if I may. Everyone is naturally concerned about the sea level rising, but one of the greatest challenges facing us in terms of water is the amount of rain falling on our mountains and coming down our rivers. One way, in my area especially, to deal with that is the internal drainage districts that we have. They are very effective in ensuring that water can flow out to the sea, but the current system of operating internal drainage districts is failing. So, have you considered a review of these internal drainage districts, and will you meet with me in order to look at a better system and better ways of operating those areas?
Secondly, I was very pleased to attend a recent session planting seagrass in Penychain near Pwllheli, and a great number of seagrass seeds have now been planted along the Llŷn coast. We know that seagrass is a very effective way of locking in carbon, but there isn't enough being done in that respect. Swansea University is doing excellent work in this area with the WWF. What more will you as a Government do to ensure that more seagrass is grown along our coastlines?
A couple of really good points. First of all, I'm more happy to meet with you and discuss the issue. Just so I don't get it wrong, are we talking about sustainable drainage systems or drainage in agricultural land?
Cwpl o bwyntiau da iawn. Yn gyntaf, rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â chi a thrafod y mater. Rhag ofn fy mod i'n camgymryd, a ydyn ni'n sôn am systemau draenio cynaliadwy neu ddraenio mewn tir amaethyddol?
IDDs—internal drainage districts.
ADM—ardaloedd draenio mewnol.
Ah, right, okay. Yes, I'm more than happy to meet with you and discuss those, because part of the climate resilience piece is thinking differently. In years gone by, IDDs or IDBs, as they were in England, when I was the DEFRA Minister, were very much seen as, 'What's the quickest way to get water off the land?', straight out, and so on. Some of the thinking now is slightly different on this as well; it's actually about how do you use those to actually build in climate resilience to that farm system. So, I think there is a discussion to be had on that. I'm more than happy to sit down and meet with you and take your thoughts on it.
On seagrass, there is incredible potential, without a doubt—immense potential. Our challenge is, to be quite frank, how we turn the potential and the plans that are being put forward and the proposals—. By the way, we're working the seagrass network on this and trying to support them, but it's how we find the quantum of funding to actually put into what are highly ambitious plans; they reach the levels of ambition of what we've been doing in peatland. The problem is that the call on seagrass and on peat and on everything else tends to land squarely on us. I do think there is a way forward, and my colleague who was speaking earlier on, Julie James, actually said I need to get down to Prifysgol Abertawe, Swansea University, to look at the work they're doing, which I'm keen to do. But I'm also keen to meet with others within the seagrass network, because there is enormous potential here as part of this climate adaptation and climate resilience piece. What we need to do, and we have actually been supporting them on this, is to try and see if there are ways to draw in other sources of funding that aren't all drawing simply on the taxpayer, a little bit like what we've done with the peatlands. That's why we've hit the targets a year early—we've got other partners involved in it. Now, that's a harder piece of work to do, but I think that's where we need to be, because I can see that, beyond peatlands, and beyond seagrass, there might be other areas we also need to do.
You'll be aware that we're currently consulting, by the way, on very hardwired principles on ethical investment within green finance. I think we have to be in this space, and we have to draw on the very best of the Organisation for Economic Co-operation and Development work on this. We have to draw on some of the work of third sector organisations like the Royal Society for the Protection of Birds and others have done, and WWF, where they've drawn in additional funding in a way that only they can do, that I can't do.
We'll always be there as the public realm, but I think we need to think creatively, recognising that the quantum of funding that we need in nature-based solutions on things like climate adaptation are well beyond what the taxpayer will be able to do on its own. We need to draw others in, but to base that in principles of ethical funding, with cast-iron integrity around funding, not replicating mistakes that have been made in the past with some of the carbon offsetting stuff and so on. Could we do a gold standard in Wales? I think we can, because we've got evidence on the ground already of projects with third sector organisations, on peatland and so on, that we've done it. Can we do the same with seagrass? So, that's the discussion space I think we need to be in.
Iawn, iawn. Ydw, rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â chi a thrafod y rheini, oherwydd rhan o fater cydnerthedd hinsawdd yw meddwl yn wahanol. Yn y gorffennol, roedd ardaloedd draenio mewnol neu fyrddau draenio mewnol, fel yr oedden nhw yn Lloegr, pan oeddwn i'n Weinidog DEFRA, yn cael eu hystyried o ran 'Beth yw'r ffordd gyflymaf i gael dŵr oddi ar y tir?', allan yn syth, ac ati. Mae rhywfaint o'r syniadau nawr ychydig yn wahanol ynghylch hyn hefyd; mewn gwirionedd, maen nhw'n ymwneud â sut yr ydych chi'n defnyddio'r rheini i ddatblygu cydnerthedd hinsawdd yn system y fferm honno. Felly, rwy'n credu bod trafodaeth i'w chael ar hynny. Rwy'n fwy na hapus i eistedd a chyfarfod â chi a chlywed eich syniadau amdano.
O ran morwellt, mae potensial anhygoel, heb amheuaeth—potensial enfawr. Ein her yw, i fod yn hollol onest, sut yr ydyn ni'n troi'r potensial a'r cynlluniau sy'n cael eu cyflwyno a'r cynigion—. Gyda llaw, rydyn ni'n gweithio gyda'r rhwydwaith morwellt ar hyn ac yn ceisio eu cefnogi, ond dyma sut yr ydyn ni'n dod o hyd i swm o gyllid i roi i'r hyn sy'n gynlluniau uchelgeisiol iawn; maen nhw'n cyrraedd lefel yr uchelgais yr ydyn ni wedi bod yn ei chyflawni ym maes mawndiroedd. Y broblem yw bod yr alwad ar forwellt ac ar fawn ac ar bopeth arall yn dueddol o lanio ar ein hysgwyddau ni. Rwy'n credu bod yna ffordd ymlaen, a dywedodd fy nghyd-Aelod a wnaeth siarad yn gynharach, Julie James, fod angen i mi fynd i Brifysgol Abertawe, i weld y gwaith y maen nhw'n ei wneud, ac rwy'n awyddus i wneud hynny. Ond rwyf i hefyd yn awyddus i gyfarfod ag eraill yn y rhwydwaith morwellt, oherwydd mae potensial enfawr yma fel rhan o'r mater addasu i'r hinsawdd a chydnerthedd hinsawdd hwn. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud, ac rydyn ni wedi bod yn eu cefnogi ar hyn, yw ceisio gweld a oes ffyrdd o ddefnyddio ffynonellau cyllid eraill nad ydyn nhw i gyd yn dibynnu ar y trethdalwr yn unig, ychydig fel yr hyn yr ydyn ni wedi'i wneud gyda'r mawndiroedd. Dyna pam yr ydyn ni wedi cyrraedd y targedau flwyddyn yn gynnar—mae gennym ni bartneriaid eraill yn rhan ohono. Nawr, mae hwnnw'n ddarn anoddach o waith i'w gyflawni, ond rwy'n credu mai dyna le mae angen i ni fod, oherwydd gallaf i weld, y tu hwnt i fawndiroedd, a'r tu hwnt i forwellt, a gallai fod meysydd eraill y mae angen i ni eu gwneud hefyd.
Byddwch chi'n ymwybodol ein bod ni'n ymgynghori, gyda llaw, ar egwyddorion creiddiol iawn ar fuddsoddi moesegol mewn cyllid gwyrdd. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn y man hwn, ac mae'n rhaid i ni fanteisio ar y gorau o waith y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar hyn. Mae'n rhaid i ni fanteisio ar rywfaint o waith sefydliadau'r trydydd sector fel y mae'r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar ac eraill wedi'u gwneud, a WWF, lle maen nhw wedi denu cyllid ychwanegol mewn ffordd y gallan nhw yn unig ei wneud, na allaf i ei wneud.
Byddwn ni yno bob amser fel y parth cyhoeddus, ond rwy'n credu bod angen i ni feddwl yn greadigol, gan gydnabod bod swm y cyllid sydd ei angen arnom o ran datrysiadau sy'n seiliedig ar natur ar bethau fel addasu i'r hinsawdd ymhell y tu hwnt i'r hyn y bydd trethdalwyr yn gallu'i wneud ar eu pen eu hunain. Mae angen i ni ddenu eraill i mewn, ond i seilio hynny mewn egwyddorion cyllid moesegol, gyda chywirdeb cadarn fel y graig o amgylch cyllid, gan beidio ag ailadrodd camgymeriadau a gafodd eu gwneud yn y gorffennol gyda rhai o'r pethau gwrthbwyso carbon ac yn y blaen. A allen ni greu safon aur yng Nghymru? Rwy'n credu y gallen ni, oherwydd mae gennym ni dystiolaeth ar lawr gwlad eisoes o brosiectau gyda sefydliadau'r trydydd sector, ar fawndiroedd ac ati, ein bod ni wedi'i wneud. A allwn ni wneud yr un peth gyda morwellt? Felly, dyna'r man trafod rwy'n credu y mae angen i ni fod ynddo.
I welcome this statement. Ninety per cent of land in Wales is agriculture. It has been severely impacted by poor soil health. Tree and hedgerow planting, greater crop diversity and rotation and investment in infrastructure will make a huge difference to resilience for flooding and droughts, but this needs to be backed up with resources and education. I was pleased to hear Andy Wall, a flood risk manager at NRW, talking on BBC Radio Wales about the importance of residents signing up to flood alerts and taking precautions to become as flood resilient as possible. Cabinet Secretary, could you please look into the possibility of adding to that message by Andy that landowners should ensure that their ditches, culverts and drains are kept clear? They are responsible under riparian law and must not drain onto highways. The sewerage drains and highway gulleys cannot take the excess water, and it damages highways and then flows into homes. Thank you.
Rwy'n croesawu'r datganiad hwn. Mae 90 y cant o dir Cymru yn dir amaeth. Mae iechyd gwael y pridd yn effeithio arno'n ddifrifol. Bydd plannu coed a gwrychoedd, mwy o amrywiaeth cnydau a chylchdroi cnydau a buddsoddi mewn seilwaith yn gwneud gwahaniaeth enfawr i gydnerthedd ar gyfer llifogydd a sychder, ond mae angen ategu hyn gydag adnoddau ac addysg. Roeddwn i'n falch o glywed Andy Wall, rheolwr risg llifogydd yn Cyfoeth Naturiol Cymru, yn siarad ar BBC Radio Wales am bwysigrwydd preswylwyr yn cofrestru ar gyfer rhybuddion llifogydd ac yn cymryd rhagofalon i ddod mor gydnerth â llifogydd â phosibl. Ysgrifennydd Cabinet, a allech chi ystyried y posibilrwydd o ychwanegu at y neges honno gan Andy, sef y dylai tirfeddianwyr sicrhau bod eu ffosydd, eu ceuffosydd, eu cwlferi a'u draeniau'n cael eu cadw'n glir? Maen nhw'n gyfrifol o dan gyfraith glannau afonydd ac ni ddylen nhw ddraenio i'r priffyrdd. Ni all y draeniau carthffosiaeth na gwlis y priffyrdd gymryd y dŵr dros ben, ac mae'n difrodi priffyrdd ac yna'n llifo i gartrefi. Diolch.
Carolyn, absolutely yes, and thank you again for raising this constantly and loudly and repeatedly here on the floor of the Senedd, and outside in the public domain as well. All landowners have that responsibility to make sure that their ditches, their watercourses and so on are functioning effectively as part of our natural ecosystems here in terms of our response particularly to flooding, but wider as well. Curiously, the point that Mabon was raising earlier on about IDDs as well plays into this: how do they help us, as opposed to hindering us? But, yes, you're absolutely right, and, as I've reminded in response to your questions on the floor before, every riparian owner has a responsibility, and that includes those little ditches that run down to the sides of the roads that otherwise end up in us flooding those roads and the local authorities picking up the can for the cost of clearing it and the mess and everything else.
Carolyn, ie, yn hollol, a diolch eto am godi hyn yn gyson ac yn uchel dro ar ôl tro yma ar lawr y Senedd, a'r tu allan yn y parth cyhoeddus hefyd. Mae gan bob tirfeddiannwr y cyfrifoldeb hwnnw i sicrhau bod eu ffosydd, eu cyrsiau dŵr ac ati'n gweithredu'n effeithiol fel rhan o'n hecosystemau naturiol yma o ran ein hymateb yn enwedig i lifogydd, ond yn ehangach hefyd. Yn rhyfedd iawn, mae'r pwynt yr oedd Mabon yn ei godi yn gynharach am Ardaloedd Draenio Mewnol hefyd yn cyd-fynd â hyn: sut maen nhw'n ein helpu ni, yn hytrach nag yn ein rhwystro ni? Ond, ydych, rydych chi'n hollol gywir, ac, fel rydw i wedi'ch atgoffa chi mewn ymateb i'ch cwestiynau ar y llawr o'r blaen, mae gan bob perchennog glannau afonydd gyfrifoldeb, ac mae hynny'n cynnwys y ffosydd bach hynny i lawr ochrau'r ffyrdd sydd, fel arall, yn arwain yn y pen draw aton ni'n gorlifo'r ffyrdd hynny a'r awdurdodau lleol yn ysgwyddo baich o'u clirio a'r llanast a phopeth arall.
Ac yn olaf, Lee Waters.
And finally, Lee Waters.
Diolch. It's clear from the strategy that the impact of climate change is not simply an environmental issue. It's a health issue. It's an economy issue. It affects buildings, transport networks, food and water security. Now, we know that there is one intervention that can have benefit for both climate adaptation and mitigation to deal with what's baked in and to make what's to come less of an impact, and that's planting trees and hedgerows. So, I have two questions to you, Cabinet Secretary. The first: from a very quick reading of the actions in your strategy, there is welcome reference to the outcomes of the deep-dive on biodiversity, but I couldn't see reference to the outcomes of the deep-dive on tree targets, which cover many of the actions that you wish to achieve, including putting pressure on all public bodies to map what land they have that could be suitable for tree planting. So, could you confirm that is still the commitment, and could that be referenced in future documents?
Secondly, the strategy notes the risk of heatwaves, prolonged periods of drought, and wildfires, on Welsh farmers and rural businesses in particular. I am worried by suggestions that entry into the sustainable farming scheme via the universal layer could be now a very low bar. Instead of the 10 per cent tree cover that was recommended, there's a suggestion that entrants for public support would only need to provide a plan for trees, with no requirement to actually plant trees, and we know plans are only as good as their implementation. So, could he reassure us, in terms of achieving the ambitions of his adaptation strategy, that he will make sure that the sustainable farming scheme, when it comes out, does not resile on this really important step forward?
Diolch. Mae'n amlwg o'r strategaeth nad mater amgylcheddol yn unig yw effaith newid hinsawdd. Mae'n fater iechyd. Mae'n fater economi. Mae'n effeithio ar adeiladau, rhwydweithiau trafnidiaeth, diogeledd bwyd a dŵr. Nawr, rydyn ni'n gwybod bod yna un ymyrraeth a all fod â manteision o ran addasu i'r hinsawdd a lliniaru i ymdrin â'r hyn sy'n rhan annatod ohono ac i sicrhau bod yr hyn sydd i ddod yn cael llai o effaith arnon ni, a phlannu coed a gwrychoedd yw hynny. Felly, mae gennyf i ddau gwestiwn i chi, Ysgrifennydd Cabinet. Y cyntaf: o ddarllen camau gweithredu'ch strategaeth yn gyflym iawn, mae cyfeiriad i'w groesawu at ganlyniadau ystyried bioamrywiaeth yn fanwl, ond ni allwn i weld cyfeiriad at ganlyniadau ystyried targedau coed yn fanwl, sy'n cynnwys llawer o'r camau yr ydych chi eisiau eu cyflawni, gan gynnwys rhoi pwysau ar bob corff cyhoeddus i fapio pa dir sydd ganddyn nhw a allai fod yn addas ar gyfer plannu coed. Felly, a allech chi gadarnhau mai dyna'r ymrwymiad o hyd, ac a oes modd cyfeirio at hynny mewn dogfennau yn y dyfodol?
Yn ail, mae'r strategaeth yn nodi risg tywydd poeth, cyfnodau hir o sychder, a thanau gwyllt, ar ffermwyr Cymru a busnesau gwledig yn benodol. Rwy'n poeni am awgrymiadau y gallai mynediad i'r cynllun ffermio cynaliadwy drwy'r haen gyffredinol fod yn drothwy isel iawn erbyn hyn. Yn hytrach na'r gorchudd coed 10 y cant a gafodd ei argymell, mae awgrym y byddai angen i ymgeiswyr am gymorth cyhoeddus ddarparu cynllun ar gyfer coed yn unig, heb unrhyw ofyniad i blannu coed mewn gwirionedd, ac rydyn ni'n gwybod bod cynlluniau ond cystal â'u gweithredu. Felly, a wnaiff ein sicrhau ni, o ran cyflawni uchelgeisiau ei strategaeth addasu, y bydd yn sicrhau nad yw'r cynllun ffermio cynaliadwy, pan gaiff ei gyhoeddi, yn hepgor y cam ymlaen pwysig iawn hwn?
Lee, thank you very much. Just to confirm, we are very committed to growing the woodland estate and the forestry estate throughout Wales in all aspects of the work that we do, so whether that's the national forest, whether that's the good work that is going on at the moment within the SFS scheme—please don't ask me to pre-empt where we might get to, but we have good dialogue going on amongst all the stakeholders on the ministerial roundtable at the moment. We've progressed well on a range of issues, I have to say, including the wider environmental habitats and so on, and we're deeply engaged on how woodland plays a part within this, and I keep re-emphasising the point that, actually, the greatest way in which we can build resilience into the farming and food sector is to have the right woodland in the right place that can do things such as shelter for animals, which increases productivity of animals, which is good for the bottom line of the farmer, but it's also good all round for that farm environment and for biodiversity and so on. But we are working through that as we speak, and we will come back when we are ready to come back and say the point that we have got to.
We also, as you know, are hoping to bring forward, and it is relevant to this point as well, the timber strategy in fairly short order as well, which I know you played a critical role in driving forward. We have in place at this moment the woodland grants, and our message to farmers and other landowners is that we want them to avail themselves of that. [Interruption.] Indeed. So, in everything that we're doing, not simply in the SFS but wider in terms of climate adaptation, including those children planting trees in Aberaeron, including the Coetiroedd Bach that I went to visit in Monmouth recently as well, woodland creation is a fundamental part not just of adaptation, not just of resilience, but also of improving biodiversity as well. So, you've got my reassurance on that, but what I can't do is pre-empt where we'll get to on SFS. All I would say is that the discussions are very constructive. They're very frank. And we're trying to bring everybody to a place where we can agree that we can create woodland in the farming environment, in the right place, not taking up productive land, that actually that is good for the farm and the farm business, but also doing the wider aspects of SFS as well. So, bear with us. We're working hard to get there.
Lee, diolch yn fawr iawn. I gadarnhau, rydym wedi ymrwymo'n llwyr i dyfu'r ystad goetir a'r ystad goedwigaeth ledled Cymru ym mhob agwedd ar y gwaith a wnawn, felly pa un ai'r goedwig genedlaethol, pa un ai'r gwaith da sy'n digwydd ar hyn o bryd o fewn y cynllun ffermio cynaliadwy—peidiwch â gofyn i mi achub y blaen o ran i ble y gallem ni gyrraedd, ond mae gennym drafodaethau da yn digwydd ymhlith yr holl randdeiliaid o amgylch y ford gron weinidogol ar hyn o bryd. Rydyn ni wedi symud ymlaen yn dda ar ystod o faterion, mae'n rhaid i mi ddweud, gan gynnwys y cynefinoedd amgylcheddol ehangach ac ati, ac rydyn ni'n ymgysylltu'n ddwfn ynghylch sut mae coetiroedd yn chwarae rhan yn hyn o beth, ac rwy'n parhau i bwysleisio'r pwynt, mewn gwirionedd, mai'r ffordd orau y gallwn ni adeiladu cydnerthedd yn y sector ffermio a bwyd yw cael y coetir cywir yn y lle cywir a all wneud pethau fel creu lloches i anifeiliaid, sy'n cynyddu cynhyrchiant anifeiliaid, sy'n dda i linell waelod y ffermwr, ond mae hefyd yn dda yn gyffredinol ar gyfer amgylchedd y fferm honno ac ar gyfer bioamrywiaeth ac ati. Ond rydym yn gweithio drwy hynny wrth i ni siarad, a byddwn yn dod yn ôl pan fyddwn yn barod i ddod yn ôl a dweud i ble rydym wedi cyrraedd.
Rydym ni hefyd, fel y gwyddoch, yn gobeithio cyflwyno, ac mae'n berthnasol i'r pwynt hwn hefyd, y strategaeth ar gyfer pren yn fuan hefyd, y gwn eich bod wedi chwarae rhan hanfodol wrth annog hon ymlaen. Ar hyn o bryd, mae gennym y grantiau coetir, a'n neges i ffermwyr a thirfeddianwyr eraill yw ein bod am iddynt fanteisio ar hynny. [Torri ar draws.] Yn wir. Felly, ym mhopeth rydym yn ei wneud, nid yn unig yn y cynllun ffermio cynaliadwy ond yn ehangach o ran addasu i'r hinsawdd, gan gynnwys y plant hynny sy'n plannu coed yn Aberaeron, gan gynnwys y Coetiroedd Bach yr es i ymweld â nhw yn Nhrefynwy yn ddiweddar hefyd, mae creu coetiroedd yn rhan sylfaenol nid yn unig o addasu, nid yn unig o gydnerthedd, ond hefyd o wella bioamrywiaeth. Felly, rwyf yn eich sicrhau chi o hynny, ond yr hyn na allaf ei wneud yw achub y blaen o ran i ble y byddwn yn cyrraedd o ran y cynllun ffermio cynaliadwy. Y cyfan y byddwn yn ei ddweud yw bod y trafodaethau yn adeiladol iawn. Maen nhw'n hollol ddiffuant. Ac rydym yn ceisio dod â phawb i fan lle gallwn gytuno y gallwn greu coetir yn yr amgylchedd ffermio, yn y lle iawn, peidio â chymryd tir cynhyrchiol, sydd mewn gwirionedd yn fuddiol i'r fferm a busnes y fferm, ond hefyd yn cyflawni agweddau ehangach y cynllun ffermio cynaliadwy hefyd. Felly byddwch yn amyneddgar. Rydym yn gweithio'n galed i gyrraedd yno.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru—gwrthdrawiad rheilffordd ar lein y Cambrian. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Ken Skates.
The next item is the statement by the Cabinet Secretary for Transport and North Wales on the rail collision on the Cambrian line. I call on the Cabinet Secretary, Ken Skates.
Dirprwy Lywydd, last night, two Transport for Wales trains were involved in a low-speed collision near Llanbrynmair in Powys, mid Wales. Sadly, a man has died following the collision and 15 others have suffered injuries, which are not believed to be life threatening or life changing. Our thoughts are with all those involved.
The Cambrian railway east of Machynlleth will be closed while specialist teams continue their investigations, and Transport for Wales urges passengers not to travel to this part of the network. I'm extremely grateful to the emergency services who attended the scene and helped our passengers and staff. The safety of our passengers and staff is, as always, our key priority. Transport for Wales are working closely with all agencies, including emergency services and the Rail Accident Investigation Branch, to understand how this accident happened and they will have my full support.
Dirprwy Lywydd, neithiwr, roedd dau drên Trafnidiaeth Cymru mewn gwrthdrawiad ar gyflymder araf ger Llanbrynmair ym Mhowys, yn y canolbarth. Yn drist iawn, bu farw un dyn yn dilyn y gwrthdrawiad ac mae 15 o bobl eraill wedi cael anafiadau, na chredir eu bod yn peryglu bywyd nac yn newid bywyd. Mae ein meddyliau gyda phawb yr effeithiwyd arnynt.
Bydd rheilffordd y Cambrian i'r dwyrain o Fachynlleth ar gau tra bod timau arbenigol yn parhau â'u hymchwiliadau, ac mae Trafnidiaeth Cymru yn annog teithwyr i beidio â theithio i'r rhan hon o'r rhwydwaith. Rwy'n hynod ddiolchgar i'r gwasanaethau brys a oedd yn bresennol ac a fu'n cynorthwyo ein teithwyr a'n staff. Diogelwch ein teithwyr a'n staff yw'r brif flaenoriaeth bob amser. Mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'r holl asiantaethau, gan gynnwys y gwasanaethau brys a'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffyrdd, i ddeall sut digwyddodd y ddamwain hon a byddant yn cael fy nghefnogaeth lawn.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Can I, Cabinet Secretary, align myself with your views as well in terms of our thoughts being with the family of the gentleman who, sadly, died? And of course, it must have been an anxious time for the many others involved, including the 15 that you mentioned who were injured as well. And again, also the emergency services, how they reacted so quickly to the incident as well.
The public will want to know what happened and how it could have happened, so I appreciate the investigations that need to take place, and you've outlined some of that, but can you tell us who is leading on those investigations, what agencies are involved in that? How are the Governments working together? And can you provide any timelines as to when we might have any initial answers to those two questions in terms of what happened and how this could have happened?
Also, Cabinet Secretary, of course, the trunk road and the railway line are currently closed still. Can you give us any indication of when that might be reopened, and, if you can't do that today, can you tell us when you will be in a position to make any update on that?
And then, finally, you've mentioned that 15 people were injured. Is there anything more you can say about the level of injury those people suffered as well?
A gaf i, Ysgrifennydd Cabinet, gyd-fynd â'ch barn chi hefyd o ran bod ein meddyliau gyda theulu'r gŵr a fu farw, yn drist iawn? Ac wrth gwrs, mae'n rhaid bod hwn wedi bod yn gyfnod pryderus i'r nifer o bobl eraill yr effeithiwyd arnynt, gan gynnwys y 15 y sonioch amdanynt a gafodd eu hanafu hefyd. Ac eto, hefyd y gwasanaethau brys, sut y gwnaethon nhw ymateb mor gyflym i'r digwyddiad hefyd.
Bydd y cyhoedd eisiau gwybod beth ddigwyddodd a sut y gallai fod wedi digwydd, felly rwy'n gwerthfawrogi'r ymchwiliadau sydd angen eu cynnal, ac rydych chi wedi amlinellu rhywfaint o hynny, ond a allwch chi ddweud wrthym pwy sy'n arwain yr ymchwiliadau hynny, pa asiantaethau sy'n rhan o hynny? Sut mae'r Llywodraethau yn gweithio gyda'i gilydd? Ac a allwch chi roi unrhyw linellau amser ynghylch pryd y gallem gael unrhyw atebion cychwynnol i'r ddau gwestiwn yna o ran yr hyn a ddigwyddodd a sut y gallai hyn fod wedi digwydd?
Hefyd, Ysgrifennydd Cabinet, wrth gwrs, mae'r gefnffordd a'r rheilffordd ar gau ar hyn o bryd. A allwch roi unrhyw arwydd i ni ynghylch pryd y gellid ailagor y rheini, ac, os na allwch wneud hynny heddiw, a allwch ddweud wrthym pryd y byddwch mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni?
Ac yn olaf, rydych chi wedi sôn bod 15 o bobl wedi'u hanafu. A oes unrhyw beth arall y gallwch ei ddweud am lefel yr anafiadau y mae'r bobl hynny wedi'u ddioddef hefyd?
Llywydd, can I thank Russell George and Members across the Chamber for how constructive they've been today in assessing what has happened in the past 24 hours? What has happened is tragic, but it will take time to come to conclusions, and the Rail Accident Investigation Branch is leading the investigation into the incident, supported by British Transport Police. A full report could take months—several months—but it may be possible for the Rail Accident Investigation Branch to produce an early indication of the cause. That would be for that branch, that organisation, to issue; we will not be interfering, and we wish to give the Rail Accident Investigation Branch as much time and freedom to conduct an exhaustive inquiry as they need.
I received updates throughout the night and then, this morning, met with the chief executive officer of Transport for Wales, James Price, with the First Minister, and James Price is at the scene today. The situation is fluid, as Members, I'm sure, can appreciate. In terms of the time frame, the A470 will reopen once the Rail Accident Investigation Branch and British Transport Police allow it to be. We are in their hands at the moment, but I will inform Members as soon as we get an indication of when that route can be reopened. Meanwhile, the local diversions that are in place do appear to be working well, and Transport for Wales have just confirmed to me that rail services are still unable to operate on the Cambrian line between Machynlleth and Shrewsbury until at least the end of tomorrow. Rail replacement services are in operation, but I will keep Members informed of the time frame regarding reopening the line and reopening the road.
I can't pass comment on the severity of individual injuries, but, as I said, we are confident they're non-life-threatening or life-changing, and I'd like to put on record my thanks to all of the emergency services who were present. I know also that British Transport Police have specialist officials who have been assisting the family of the gentleman who, sadly, lost his life last night.
I've met with the unions as well today for very constructive talks, hearing about what additional support should be brought forward for staff. My understanding is that four members of staff were on the trains, and approximately 40 members of the general public.
Llywydd, a gaf i ddiolch i Russell George ac Aelodau ar draws y Siambr am fod mor adeiladol heddiw wrth asesu'r hyn sydd wedi digwydd yn ystod y 24 awr ddiwethaf? Mae'r hyn sydd wedi digwydd yn drasig, ond bydd yn cymryd amser i ddod i gasgliadau, ac mae'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd yn arwain yr ymchwiliad i'r digwyddiad, gyda chefnogaeth Heddlu Trafnidiaeth Prydain. Gallai adroddiad llawn gymryd misoedd—sawl mis—ond efallai y bydd yn bosibl i'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd roi rhyw syniad yn gynnar ynghylch achos y ddamwain. Swyddogaeth y gangen honno, y sefydliad hwnnw, yw cyhoeddi hynny; ni fyddwn yn ymyrryd ac rydym eisiau rhoi cymaint o amser a rhyddid i'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd ag sydd ei angen i gynnal ymchwiliad cynhwysfawr.
Derbyniais ddiweddariadau drwy gydol y nos ac yna, y bore yma, cwrddais â phrif swyddog gweithredol Trafnidiaeth Cymru, James Price, gyda'r Prif Weinidog, ac mae James Price yn y lleoliad heddiw. Mae'r sefyllfa yn un gyfnewidiol, fel y gall Aelodau, rwy'n siŵr, werthfawrogi. O ran yr amserlen, bydd yr A470 yn ailagor unwaith y bydd y Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd a Heddlu Trafnidiaeth Prydain yn caniatáu hynny. Rydym yn eu dwylo nhw ar hyn o bryd, ond byddaf yn rhoi gwybod i'r Aelodau cyn gynted ag y cawn syniad o bryd y gellir ailagor y llwybr hwnnw. Yn y cyfamser, mae'n ymddangos bod y dargyfeiriadau lleol sydd ar waith yn gweithio'n dda, ac mae Trafnidiaeth Cymru newydd gadarnhau i mi nad yw gwasanaethau rheilffyrdd yn gallu gweithredu ar lein y Cambrian rhwng Machynlleth a'r Amwythig tan ddiwedd yfory ar y cynharaf. Mae gwasanaethau yn lle trenau ar waith, ond byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am yr amserlen o ran ailagor y llinell ac ailagor y ffordd.
Ni allaf roi sylwadau ar ddifrifoldeb anafiadau unigol, ond, fel y dywedais i, rydym yn hyderus nad ydynt yn rhai sy'n peryglu bywyd neu'n newid bywyd, a hoffwn gofnodi fy niolch i'r holl wasanaethau brys a oedd yn bresennol. Gwn hefyd fod gan Heddlu Trafnidiaeth Prydain swyddogion arbenigol sydd wedi bod yn cynorthwyo teulu'r gŵr a gollodd ei fywyd neithiwr, yn drist iawn.
Rwyf wedi cwrdd â'r undebau hefyd heddiw ar gyfer sgyrsiau adeiladol iawn, gan glywed am ba gymorth ychwanegol y dylid ei gyflwyno i staff. Fy nealltwriaeth i yw bod pedwar aelod o staff ar y trenau, a thua 40 aelod o'r cyhoedd.
Cabinet Secretary, thank you for your statement today, and I echo the views expressed by Russell George and yourself.
On behalf of Plaid Cymru, I wish to express our deep concern and sympathy following yesterday's train collision in Powys. Our thoughts are with the individuals affected and their families. This news, as it has unfolded overnight and this morning, is very worrying and raises a number of concerns. I understand that a full investigation may take months to complete, but I would welcome, as you've already alluded to, an early conclusion, as has happened previously in other rail accidents.
Cabinet Secretary, could you outline the support that's being offered to passengers and staff that may have been traumatised by this incident? Can you also outline any support that is being made available to Transport for Wales or local authorities to help deal with the operational impact of the incident? Finally, what assurances can you provide to passengers concerned about the safety of the network, particularly in light of this tragic incident? Diolch yn fawr.
Ysgrifennydd Cabinet, diolch am eich datganiad heddiw, ac rwy'n adleisio'r sylwadau a fynegwyd gan Russell George a chithau.
Ar ran Plaid Cymru, hoffwn fynegi ein pryder a'n cydymdeimlad dwfn yn dilyn y gwrthdrawiad trên ddoe ym Mhowys. Mae ein meddyliau gyda'r unigolion yr effeithir arnynt a'u teuluoedd. Mae'r newyddion hyn, fel y mae wedi datblygu dros nos a'r bore 'ma, yn peri gofid mawr ac yn codi nifer o bryderon. Rwy'n deall y gallai ymchwiliad llawn gymryd misoedd i'w gwblhau, ond byddwn yn croesawu, fel rydych eisoes wedi cyfeirio ato, gasgliad cynnar, fel sydd wedi digwydd o'r blaen mewn damweiniau rheilffyrdd eraill.
Ysgrifennydd Cabinet, a allwch chi amlinellu'r cymorth sy'n cael ei gynnig i deithwyr a staff a allai fod wedi cael eu trawmateiddio gan y digwyddiad hwn? A allwch hefyd amlinellu unrhyw gymorth sy'n cael ei ddarparu i Trafnidiaeth Cymru neu awdurdodau lleol i helpu i ymdrin ag effaith weithredol y digwyddiad? Yn olaf, pa sicrwydd allwch chi ei roi i deithwyr sy'n poeni am ddiogelwch y rhwydwaith, yn enwedig yng ngoleuni'r digwyddiad difrifol hwn? Diolch yn fawr.
Can I thank the Member for his questions and for the sympathy that he has expressed for everybody involved in this incident? Specialist support is being requested by trade unions, with whom I met today, and I've asked Transport for Wales to make that available. That will be in addition to the emergency assistance programme that has already kicked in and that is being offered to Transport for Wales staff. In terms of the support being offered to passengers, clearly, emergency services were quite exceptional in the way that they responded to the incident and have supported those involved in it. Ongoing support will be made available through health services. I'd like to place on record, as well, my thanks to the hospitals that have received the passengers, not just here in Wales, but also in England. I wish everybody involved who suffered an injury a speedy recovery.
In terms of the safety of the rail network, this is our prime concern: that the network is as safe as it can possibly be. These incidents are exceptionally rare. Rail travel is still incredibly safe compared with other means of travel. At this moment in time, though, I would encourage the travelling public to plan ahead if they intended to use this particular route and to use the bus services instead whilst this investigation takes place on the ground. The Member is absolutely right that people are striving to hear answers as to why this happened, but we must give the investigators time to reach their conclusions, to make thorough enquiries, to download the contents of black boxes that have been recovered from the trains, and to ensure that the answers that we receive are comprehensive.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau ac am y cydymdeimlad y mae wedi'i fynegi ar gyfer pawb sy'n rhan o'r digwyddiad hwn? Mae undebau llafur yn gofyn am gymorth arbenigol, y cwrddais â nhw heddiw, ac rwyf wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru sicrhau bod hynny ar gael. Bydd hynny yn ychwanegol i'r rhaglen cymorth brys sydd eisoes ar waith ac sy'n cael ei chynnig i staff Trafnidiaeth Cymru. O ran y cymorth oedd yn cael ei gynnig i deithwyr, yn amlwg, roedd y gwasanaethau brys yn eithriadol yn y ffordd yr oedden nhw'n ymateb i'r digwyddiad ac wedi cefnogi'r rhai yr effeithiwyd arnynt. Bydd cefnogaeth barhaus ar gael drwy'r gwasanaethau iechyd. Hoffwn gofnodi fy niolch hefyd i'r ysbytai sydd wedi derbyn y teithwyr, nid yn unig yma yng Nghymru, ond hefyd yn Lloegr. Rwy'n dymuno gwellhad buan i bawb a ddioddefodd anaf.
O ran diogelwch y rhwydwaith rheilffyrdd, dyma ein prif bryder: bod y rhwydwaith mor ddiogel ag y gall fod. Mae'r digwyddiadau hyn yn eithriadol o brin. Mae teithio ar y rheilffyrdd yn dal i fod yn hynod ddiogel o'i gymharu â dulliau teithio eraill. Ar hyn o bryd, fodd bynnag, byddwn yn annog y cyhoedd sy'n teithio i gynllunio ymlaen llaw os ydynt yn bwriadu defnyddio'r llwybr penodol hwn ac i ddefnyddio'r gwasanaethau bysiau yn lle hynny tra bod yr ymchwiliad hwn yn digwydd yn y lleoliad. Mae'r Aelod yn llygad ei le bod pobl yn dyheu am atebion ynghylch pam y digwyddodd hyn, ond mae'n rhaid i ni roi amser i'r ymchwilwyr ddod i'w casgliadau, i wneud ymholiadau trylwyr, lawrlwytho cynnwys blychau du a oedd ar y trenau, ac i sicrhau bod yr atebion a dderbyniwn yn gynhwysfawr.
Thank you very much, Minister, for your update. Of course, my thoughts, along with everybody else's, are with the family and the loved ones of the passenger who sadly lost his life, and also those who were injured and the others who were involved in this dreadful incident. I want to put on record my thanks to the emergency services who attended the scene for their dedicated work, for helping passengers and also the rail crew, and also the people who administered help through the NHS, whether that be at hospital or on site.
Once the results of the investigation are available, I hope that you will give an update publicly, not only to us here, but to all those people hoping to use the service in the near future. I'm really pleased that you've met with the trade unions, because the anxiety will reside in those people who are operating the service, and they then, in turn, can give those assurances once we have them to the wider public.
You've touched upon the future travel plans, but this is an arterial road from north to south, the A470, and there will be many people affected, whether that's schoolchildren trying to go to school or people trying to go to hospital. Those people will be very anxious to know which routes to take. So, I'm asking whether that information is available in what is a very rural area. They will be very narrow roads at this time of year. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am eich diweddariad. Wrth gwrs, mae fy meddyliau, ynghyd â meddyliau pawb arall, gyda'r teulu ac anwyliaid y teithiwr a gollodd ei fywyd yn drist iawn, a hefyd y rhai a anafwyd a'r lleill a oedd yn rhan o'r digwyddiad ofnadwy hwn. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r gwasanaethau brys a ddaeth i'r lleoliad am eu gwaith ymroddedig, am helpu teithwyr a hefyd y criw rheilffordd, a hefyd y bobl a roddodd gymorth drwy'r GIG, boed hynny yn yr ysbyty neu yn y lleoliad.
Unwaith y bydd canlyniadau'r ymchwiliad ar gael, rwy'n gobeithio y byddwch yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn gyhoeddus, nid yn unig i ni yma, ond i'r holl bobl hynny sy'n gobeithio defnyddio'r gwasanaeth yn y dyfodol agos. Rwy'n falch iawn eich bod wedi cwrdd â'r undebau llafur, oherwydd bydd y pryder yn aros gyda'r bobl hynny sy'n gweithredu'r gwasanaeth, ac maen nhw, yn eu tro, yn gallu rhoi'r sicrwydd hynny ar ôl i ni ei gael, i'r cyhoedd yn ehangach.
Rydych chi wedi crybwyll y cynlluniau teithio yn y dyfodol, ond mae hon yn ffordd brifwythiennol o'r gogledd i'r de, yr A470, a bydd yn effeithio ar lawer o bobl, boed hynny'n blant ysgol yn ceisio mynd i'r ysgol neu bobl sy'n ceisio mynd i'r ysbyty. Bydd y bobl hynny'n awyddus iawn i wybod pa lwybrau i'w cymryd. Felly, rwy'n gofyn a yw'r wybodaeth honno ar gael mewn ardal sy'n wledig iawn. Byddant yn ffyrdd cul iawn yr adeg hon o'r flwyddyn. Diolch.
Can I thank Joyce Watson for expressing her empathy? I agree, very much so, with her sentiments regarding the incident. It is a tragedy, and we are very grateful to those who responded so rapidly to it and helped the people involved. School and college transport is operating, albeit via diversions, and, through Traffic Wales, people are able to keep up with the latest information regarding not just the trunk road, but the diversions along local roads as well.
I was very pleased to be able to meet so soon with the unions, as well, and what struck me this afternoon when we spoke about the incident and how we respond to it collectively is that the rail industry is a very close-knit family and it will come together—those employed within the industry will support one another.
I will, of course, Llywydd, return to the Siambr to make a statement on the inquiry once the investigation has concluded and a report has been published, because I think it's vitally important that we scrutinise the cause or causes of last night's incident.
A gaf i ddiolch i Joyce Watson am fynegi ei hempathi? Rwy'n cytuno, yn fawr iawn, gyda'i theimladau ynglŷn â'r digwyddiad. Mae'n drasiedi, ac rydym yn ddiolchgar iawn i'r rhai a ymatebodd mor gyflym iddi ac a helpodd y bobl dan sylw. Mae trafnidiaeth ysgolion a choleg yn gweithredu, er bod hynny trwy ddargyfeiriadau, a thrwy Traffig Cymru, mae pobl yn gallu cael yr wybodaeth ddiweddaraf am nid yn unig y gefnffordd, ond am y dargyfeiriadau ar hyd ffyrdd lleol hefyd.
Roeddwn yn falch iawn o allu cyfarfod mor fuan â'r undebau, hefyd, a'r hyn a'm trawodd y prynhawn yma pan siaradom am y digwyddiad a sut rydym yn ymateb iddo ar y cyd yw bod y diwydiant rheilffyrdd yn deulu clos iawn a bydd yn dod at ei gilydd—bydd y rhai a gyflogir o fewn y diwydiant yn cefnogi ei gilydd.
Byddaf wrth gwrs, Llywydd, yn dychwelyd i'r Siambr i wneud datganiad ar yr ymchwiliad unwaith y bydd yr ymchwiliad wedi dod i ben ac adroddiad wedi'i gyhoeddi, oherwydd credaf ei bod yn hanfodol bwysig ein bod yn craffu ar achos neu achosion digwyddiad neithiwr.
Thank you, Cabinet Secretary, for this afternoon's statement. I'd like to echo what every single Member has said here in the Chamber itself. On behalf of the entire Welsh Conservative group, our thoughts and prayers are with the family and loved ones of the passenger who tragically passed away and with all those affected by the shocking incident last night. I'd also like to place on record that our thoughts are with all of the emergency services personnel who rushed to the scene and worked tirelessly throughout the night.
Cabinet Secretary, everyone here can understand that this is an incredibly fluid and sensitive situation, and whilst more questions will naturally arise in due course, I know that you have limited information at present, as the investigation has just commenced. However, we all can appreciate that this will have been a traumatic and extremely frightening experience for every single person on board those trains. I wondered, in light of this, what conversations have been had about necessary pastoral support being put in place for those on the train during the collision itself. This incident will undoubtedly have a lasting impact on every single person on those trains and I'm sure that we all want each and every single one of those affected adequately supported as they come to terms with what has happened, as well as the family of the man who tragically passed away onboard.
Cabinet Secretary, whilst I understand and appreciate that we are in the early stages of the investigation, the public will naturally want to have answers as soon as possible. I believe that it's imperative that the authorities are open and transparent with the public throughout this ongoing process. So, can I get a commitment from you today that MSs will be fully updated? I know that you've just said that you will, but I am hoping that you will be able to keep us abreast of the situation as it progresses. Also, do you have a rough timeline as to how long the investigation will take to complete?
And finally, Cabinet Secretary, sadly, tragic events such as these really do highlight how important rail safety truly is to each and every single one of us. As more details emerge, there will, of course, be more questions to answer. However, I just wanted to conclude by again expressing my deepest sympathies with the loved ones of the individual who tragically passed away. Thank you once again for this afternoon's statement.
Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am ddatganiad y prynhawn yma. Hoffwn adleisio'r hyn y mae pob Aelod unigol wedi'i ddweud yma yn y Siambr ei hun. Ar ran grŵp cyfan y Ceidwadwyr Cymreig, mae ein meddyliau a'n gweddïau gyda theulu ac anwyliaid y teithiwr a fu farw'n drasig a chyda phawb yr effeithiwyd arnynt gan y digwyddiad dychrynllyd neithiwr. Hoffwn hefyd gofnodi bod ein meddyliau gyda holl bersonél y gwasanaethau brys a ruthrodd i'r lleoliad ac a weithiodd yn ddiflino drwy'r nos.
Ysgrifennydd Cabinet, gall pawb yma ddeall bod hon yn sefyllfa hynod o gyfnewidiol a sensitif, ac er y bydd mwy o gwestiynau yn codi'n naturiol maes o law, gwn mai ychydig o wybodaeth sydd gennych ar hyn o bryd, gan fod yr ymchwiliad newydd ddechrau. Fodd bynnag, gallwn i gyd werthfawrogi y bydd hwn wedi bod yn brofiad trawmatig a brawychus iawn i bob un person ar fwrdd y trenau hynny. Tybed, yng ngoleuni hyn, pa sgyrsiau a gafwyd ynghylch rhoi cymorth bugeiliol angenrheidiol ar waith i'r rhai oedd ar y trên yn ystod y gwrthdrawiad ei hun. Heb os, bydd y digwyddiad hwn yn cael effaith barhaol ar bob un person ar y trenau hynny ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd eisiau i bob un o'r rhai yr effeithiwyd arnynt gael cefnogaeth ddigonol wrth iddynt ddod i delerau â'r hyn sydd wedi digwydd, yn ogystal â theulu'r dyn a fu farw, yn drasig, ar y trên.
Ysgrifennydd Cabinet, er fy mod yn deall ac yn gwerthfawrogi ein bod yng nghamau cynnar yr ymchwiliad, bydd y cyhoedd yn naturiol eisiau cael atebion cyn gynted â phosibl. Credaf ei bod yn hanfodol bod yr awdurdodau'n agored ac yn dryloyw gyda'r cyhoedd drwy gydol y broses barhaus hon. Felly, a gaf i ymrwymiad gennych chi heddiw y bydd ASau yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf yn llawn? Rwy'n gwybod eich bod newydd ddweud y byddwch chi, ond rwy'n gobeithio y byddwch chi'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y sefyllfa wrth iddi ddatblygu. Hefyd, a oes gennych amserlen fras ynghylch pa mor hir y bydd yr ymchwiliad yn ei gymryd i'w gwblhau?
Ac yn olaf, Ysgrifennydd Cabinet, yn anffodus, mae digwyddiadau trasig fel y rhain wir yn tynnu sylw at ba mor bwysig yw diogelwch rheilffyrdd i bob un ohonom. Wrth i fwy o fanylion ddod i'r amlwg, wrth gwrs, bydd mwy o gwestiynau i'w hateb. Fodd bynnag, roeddwn i eisiau gorffen trwy fynegi fy nghydymdeimlad dwysaf unwaith eto ag anwyliaid yr unigolyn a fu farw yn drasig iawn. Diolch unwaith eto am ddatganiad y prynhawn yma.
Llywydd, can I thank Natasha Asghar for her questions and for the points that she raised? Because they do reflect the general concern that we're hearing, following last night's incident. We can't speculate on the outcomes of the investigation, but I do know that all bodies and all organisations will be keen to understand exactly what happened and how any failures can be addressed.
I've been incredibly impressed by the way that British Transport Police supported passengers and staff, alongside emergency services and alongside NHS services, and ongoing support will be made available in the appropriate way, in the usual way, through the NHS, for any passenger who suffers as a consequence of the experience that they went through. Transport for Wales also supported passengers and they will be supporting their staff, as we move forward. As I said, I met with the unions earlier, who asked for trauma specialist support and that request has now been put to Transport for Wales. And I will, Llywydd, update Members whenever developments occur in relation to the investigation.
Llywydd, a gaf fi ddiolch i Natasha Asghar am ei chwestiynau ac am y pwyntiau a gododd hi? Oherwydd eu bod yn adlewyrchu'r pryder cyffredinol yr ydym yn ei glywed, yn dilyn digwyddiad neithiwr. Ni allwn ddyfalu ynghylch canlyniadau'r ymchwiliad, ond gwn y bydd pob corff a phob sefydliad yn awyddus i ddeall yn union beth ddigwyddodd a sut y gellir mynd i'r afael ag unrhyw fethiannau.
Rwyf wedi cael fy mhlesio'n fawr gan y ffordd y gwnaeth Heddlu Trafnidiaeth Prydain gefnogi teithwyr a staff, ochr yn ochr â'r gwasanaethau brys ac ochr yn ochr â gwasanaethau'r GIG, a bydd cymorth parhaus ar gael yn y ffordd briodol, yn y ffordd arferol, drwy'r GIG, i unrhyw deithiwr sy'n dioddef o ganlyniad i'r profiad yr aeth drwyddo. Roedd Trafnidiaeth Cymru hefyd yn cefnogi teithwyr a byddant yn cefnogi eu staff, wrth i ni symud ymlaen. Fel y dywedais i, cwrddais â'r undebau yn gynharach, a ofynnodd am gymorth arbenigol trawma ac mae'r cais hwnnw bellach wedi'i roi i Trafnidiaeth Cymru. A byddaf i, Llywydd, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pryd bynnag y bydd datblygiadau yn digwydd mewn perthynas â'r ymchwiliad.
Diolch am y datganiad. Gaf innau estyn cydymdeimlad â theulu'r person buodd farw, a hefyd dymuno'n dda i'r rhai sydd wedi cael eu niweidio yn y ddamwain, naill ai'n gorfforol neu yn feddyliol? A diolch, yn ogystal, i'r gwasanaethau brys am y gwaith gwych a wnaethon nhw neithiwr a'r bore yma.
Mae yna wersi i'w dysgu, wrth gwrs, wrth edrych ymlaen at y dyfodol, ac mi fyddwn ni'n aros am ddatganiad pellach wrthych chi ynglŷn â beth yw canfyddiadau'r archwiliad sydd wedi digwydd. Ond, wrth gwrs, yn naturiol, mae yna bryder yn mynd i fod gan bobl sydd yn teithio ar drenau heddiw ac yfory ac yn ystod yr wythnosau nesaf bod mesurau diogelwch yn eu lle. Felly, allech chi gadarnhau bod yna archwiliadau perthnasol yn cael eu gwneud er mwyn sicrhau nad oes dim byd tebyg yn digwydd eto?
Ar un mater yn benodol, fel y gwyddoch chi, ar ddiwedd y mis yma, mae'r ffordd fawr, yr A470, yn mynd i fod ar gau am ryw 10 wythnos ger Talerddig, sydd yn agos iawn i ble ddigwyddodd y ddamwain, ac roedd yna gyngor wedi cael ei roi i deithwyr ac i rieni disgyblion i ddefnyddio'r trên er mwyn naill ai mynd i'r ysgol neu i fynd i ble bynnag y maen nhw fel arfer yn teithio iddo. Felly, pa gyngor y byddech chi yn ei roi iddyn nhw, petai'r llinell yma'n gorfod cau am amser hirach na'r disgwyl? Diolch yn fawr iawn.
Thank you for the statement. May I extend my sympathies and condolences to the family of the person who lost their life, and wish those who were injured in the accident well—injured either physically or mentally? And I thank, also, the emergency services for their excellent work last night and this morning.
There are lessons to be learned, of course, in looking to the future, and we will be waiting for that further statement from you with regard to the findings of the investigation that is now under way. But, naturally, there is going to be concern amongst travellers on trains today, tomorrow and over the coming weeks that safety measures should be in place. So, will you confirm that the relevant investigations are being undertaken to ensure that a similar event doesn't happen again?
On one further issue, as you know, at the end of this month, the highway, the A470, is going to be closed for around 10 weeks near Talerddig, which is very close to the site of the accident, and advice was given to travellers and to parents of pupils to use the train either to go to school or to get to whatever destination they were seeking to arrive at. So, what advice would you give them if this line were to have to close for a longer period of time than expected? Thank you.
Can I thank Cefin Campbell for his questions and assure him that, while we don't yet know the cause of the accident—and it may take several months for that final report to be issued—rail safety is of paramount importance to Transport for Wales, to Network rail, to British Transport Police, and for all operators across Great Britain? Other lines are affected by the recent severe weather that we have experienced, and information on disruption is available, clearly, on Transport for Wales's app and website.
This time of year is very challenging for rail operators, given heavy rainfall and leaf fall. But passenger safety is of paramount importance, and whenever and wherever there is concern about safety, then risks will be averted. We don’t know the cause of this accident, though, and I think that any speculation would be unhelpful at this moment in time.
In regard to the length of time that the route will be closed, as I said, I will keep Members updated on this. We don’t expect any services to operate until at least tomorrow night. Two thorough investigations need to take place concerning the trains themselves before they can be removed, and also the track.
At the moment, officials from the Rail Accident Investigation Branch are on the ground, and it is an extensive area that they are covering at the moment, which is why we believe that it could be several days before services resume. My hope is that services will resume in good time not to impact on the plans that have already been outlined and that the Member has outlined again today. But, clearly, if we were not able to honour the alternative means of travel, then we would have to revisit the plans that have been published to date.
A gaf i ddiolch i Cefin Campbell am ei gwestiynau a'i sicrhau, er nad ydym yn gwybod beth yw achos y ddamwain eto—ac fe all gymryd sawl mis i'r adroddiad terfynol hwnnw gael ei gyhoeddi—bod diogelwch rheilffyrdd o'r pwys mwyaf i Trafnidiaeth Cymru, i Network rail, i Heddlu Trafnidiaeth Prydain, ac i bob gweithredwr ar draws Prydain Fawr? Mae'r tywydd garw diweddar yr ydym wedi'i brofi wedi effeithio ar linellau eraill ac mae gwybodaeth am unrhyw amhariadau ar gael, yn amlwg, ar ap a gwefan Trafnidiaeth Cymru.
Mae'r adeg hon o'r flwyddyn yn heriol iawn i weithredwyr rheilffyrdd, o ystyried glawiadau trwm a dail yn syrthio. Ond mae diogelwch teithwyr o'r pwys mwyaf, a phryd bynnag a lle bynnag y mae pryder am ddiogelwch, yna bydd risgiau'n cael eu hosgoi. Fodd bynnag, nid ydym yn gwybod beth achosodd y ddamwain hon, ac rwy'n credu na fyddai unrhyw ddyfalu yn ddefnyddiol ar hyn o bryd.
O ran faint o amser y bydd y llwybr ar gau, fel y dywedais i, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am hyn. Nid ydym yn disgwyl i unrhyw wasanaethau weithredu tan o leiaf nos yfory. Mae angen cynnal dau ymchwiliad trylwyr ynghylch y trenau eu hunain cyn y gellir eu symud, a hefyd y trac.
Ar hyn o bryd, mae swyddogion o'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffordd yn y lleoliad, ac mae'r ardal y maen nhw'n ei chwmpasu ar hyn o bryd yn un eang, a dyna pam rydym yn credu y gallai fod sawl diwrnod cyn i wasanaethau ailddechrau. Fy ngobaith yw y bydd gwasanaethau'n ailddechrau mewn da bryd i beidio ag effeithio ar y cynlluniau sydd eisoes wedi'u hamlinellu ac a gafodd eu hamlinellu gan yr Aelodau eto heddiw. Ond, yn amlwg, pe na baem yn gallu anrhydeddu'r dulliau teithio amgen, yna byddai'n rhaid i ni ailedrych ar y cynlluniau sydd wedi'u cyhoeddi hyd yma.
A gaf i atseinio’r cydymdeimladau a’r diolch sydd wedi cael eu sôn amdanynt heddiw? Mae llinell y Cambrian, wrth gwrs, yn un sy’n cael ei ddefnyddio’n aml gan etholwyr i mi yn ne Meirionnydd. Rydw i wedi derbyn nifer o negeseuon dros nos a'r bore yma gan rai o’r etholwyr hynny sy’n mynegi pryderon, a hynny’n gwbl naturiol, yn dilyn y digwyddiad ofnadwy yma—pryderon ynghylch a fydd hyn yn digwydd eto. Os ydyn nhw’n mynd i fynd ar y trên, a ydyn nhw’n mynd i brofi rhywbeth tebyg? Felly, maen nhw eisiau’r sicrwydd yna eu bod nhw am fod yn ddiogel wrth deithio ar y rheilffordd.
Rwyf yn derbyn, fel rydych chi wedi’i ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, ei bod hi’n rhy gynnar i wybod sut, a beth, a pham, ac rwyf yn ategu eich sylwadau chi na ddylid gwneud unrhyw sylwadau di-sail neu ddod i gasgliad yn seiliedig ar sïon. Ond mae fy etholwyr i yn haeddu’r sicrwydd yna y bydd y Llywodraeth yn gwneud pob dim er mwyn dysgu’r gwersi, a sicrhau, hyd orau eich gallu chi, o leiaf, na fydd hyn yn digwydd eto. Felly, pa sicrwydd yr ydych chi’n gallu ei roi er mwyn sicrhau bod y gwersi’n cael eu dysgu gan Trafnidiaeth Cymru, sydd o dan eich rheolaeth chi, gan Network Rail ac unrhyw gorff arall perthnasol, pan fo’n dod i’r gwersi sydd angen eu dysgu o’r profiad yma?
May I echo the condolences and the thanks that have been given today? The Cambrian line, of course, is one that is often used by my constituents in southern Meirionnydd, and I have received a number of messages overnight and this morning from some of those constituents, who are expressing concerns, quite naturally, following this terrible incident—concerns as to whether this will happen again. If they are to travel by train, will they experience something similar? So, they want that reassurance that they will be safe as they travel on the railways.
I do accept, as you have said, Cabinet Secretary, that it's too early to know how, why and what happened, and I echo your comments that we shouldn't make any baseless comments or come to any conclusions based on rumours. But my constituents do deserve that assurance that the Government will do everything that it can to learn lessons from this, and to ensure, to the best of your ability, that this doesn't happen again. So, what reassurance can you give in order to ensure that lessons are learned by Transport for Wales, which is under your control, and by Network Rail and any other relevant body, when it comes to the lessons that need to be learned from this experience?
Can I thank Mabon for his questions and say that lessons will be learned once the report has been published and the investigation has been concluded? All organisations involved in this incident are keen to know exactly what happened last night—what led up to the incident. It's only the investigators who are going to be able to provide that comprehensive analysis of events leading up to the collision.
In terms of rail travel, though, as I have said, passenger safety and staff safety is of paramount importance. Rail travel remains exceptionally safe by comparison to other modes of transport. So, I would assure passengers that, while last night's incident was tragic, rail transport remains one of the safest means of transport available to them.
We will endeavour to ensure that the lessons that need to be learned from this incident are learned as soon as possible. But we are in the hands of the Rail Accident Investigation Branch, and I just want to impress the point once again: we do wish to ensure that they are given the space and the time to be able to carry out a thorough investigation.
A gaf i ddiolch i Mabon am ei gwestiynau a dweud y bydd gwersi'n cael eu dysgu unwaith y bydd yr adroddiad wedi ei gyhoeddi a'r ymchwiliad wedi dod i ben? Mae'r holl sefydliadau sy'n rhan o'r digwyddiad hwn yn awyddus i wybod yn union beth ddigwyddodd neithiwr—beth arweiniodd at y digwyddiad. Dim ond yr ymchwilwyr sy'n mynd i allu darparu'r dadansoddiad cynhwysfawr hwnnw o ddigwyddiadau yn arwain at y gwrthdrawiad.
O ran teithio ar y rheilffyrdd, fodd bynnag, fel y dywedais i, mae diogelwch teithwyr a diogelwch staff o'r pwys mwyaf. Mae teithio ar y rheilffyrdd yn parhau i fod yn eithriadol o ddiogel o'i gymharu â dulliau teithio eraill. Felly, byddwn yn sicrhau teithwyr, er bod digwyddiad neithiwr yn drasig, bod trafnidiaeth reilffordd yn parhau i fod yn un o'r dulliau teithio mwyaf diogel sydd ar gael iddynt.
Byddwn yn ymdrechu i sicrhau bod y gwersi y mae angen eu dysgu o'r digwyddiad hwn yn cael eu dysgu cyn gynted â phosibl. Ond rydym yn nwylo'r Gangen Ymchwilio i Ddamweiniau Rheilffyrdd, ac rwyf eisiau pwysleisio'r pwynt unwaith eto: rydym eisiau sicrhau eu bod yn cael y lle a'r amser i allu cynnal ymchwiliad trylwyr.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr eitem yna.
I thank the Cabinet Secretary for that item.
Eitem 6 sydd nesaf. Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023 (Darpariaeth Ganlyniadol) (Deddfwriaeth Sylfaenol) 2024 yw'r rhain. Y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol i wneud y cynnig yma. Jack Sargeant.
Item 6 is next, the Historic Environment (Wales) Act 2023 (Consequential Provision) (Primary Legislation) Regulations 2024. The Minister for Culture, Skills and Social Partnership to move the motion. Jack Sargeant.
Cynnig NDM8697 Jane Hutt
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo y gwneir y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023 (Darpariaeth Ganlyniadol) (Deddfwriaeth Sylfaenol) 2024 yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 1 Hydref 2024.
Motion NDM8697 Jane Hutt
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves that the draft The Historic Environment (Wales) Act 2023 (Consequential Provision) (Primary Legislation) Regulations 2024 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 1 October 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I'm delighted to be in the Siambr today to introduce the Historic Environment (Wales) Act 2023 (Consequential Provision) (Primary Legislation) Regulations 2024 for the consideration of Senedd Members. This set of regulations is the final piece in the jigsaw of secondary legislation needed to support the Historic Environment (Wales) Act 2023, which will come fully into force on 4 November.
Llywydd, I am proud to say that the 2023 Act has once again placed Wales at the forefront of the UK nations in legislating for the historic environment. In a single coherent Act, fully bilingual law for the diverse components of the historic environment is provided in well-ordered and comprehensible provisions. The new Act will provide a secure foundation for the future development of the law for the historic environment in Wales.
These regulations are required because the drafting of Westminster's Levelling-up and Regeneration Act 2023, which deals in part with heritage matters, proceeded simultaneously with the drafting of the Historic Environment (Wales) Act. Since it was unclear which Act would be commenced first, consequential regulations were deemed the best way to achieve compatibility between the Welsh and English legislation. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch iawn o fod yn y Siambr heddiw i gyflwyno Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023 (Darpariaeth Ganlyniadol) (Deddfwriaeth Sylfaenol) 2024 i Aelodau'r Senedd eu hystyried. Y gyfres hon o reoliadau yw'r darn olaf yn jig-so is-ddeddfwriaeth sydd ei hangen i gefnogi Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023, a ddaw i rym yn llawn ar 4 Tachwedd.
Llywydd, rwy'n falch o ddweud bod Deddf 2023 unwaith eto wedi rhoi Cymru ar flaen gwledydd y DU wrth ddeddfu ar gyfer yr amgylchedd hanesyddol. Mewn un Ddeddf gydlynol, darperir cyfraith gwbl ddwyieithog ar gyfer cydrannau amrywiol yr amgylchedd hanesyddol mewn darpariaethau trefnus a chynhwysfawr. Bydd y Ddeddf newydd yn darparu sylfaen gadarn ar gyfer datblygu'r gyfraith ar gyfer yr amgylchedd hanesyddol yng Nghymru yn y dyfodol.
Mae angen y rheoliadau hyn oherwydd bod drafftio Deddf Ffyniant Bro ac Adfywio 2023 San Steffan, sy'n ymdrin yn rhannol â materion treftadaeth, yn mynd ymlaen ar yr un pryd â drafftio Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru). Gan nad oedd yn glir pa Ddeddf fyddai'n dod i rym gyntaf, ystyriwyd mai rheoliadau canlyniadol oedd y ffordd orau o sicrhau cysondeb rhwng deddfwriaeth Cymru a deddfwriaeth Lloegr. Diolch.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Mike Hedges.
The Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mike Hedges.
Nothing really to add on this item. We don't have a view of any problem with it.
Dim byd i'w ychwanegu at yr eitem hon mewn gwirionedd. Rydym o'r farn nad oes unrhyw broblem ynddi.
Diolch. Does the Minister wish to respond to that contribution? [Laughter.] Or is there anything the Minister wishes to say? There are no other contributors on this item.
Diolch. A yw'r Gweinidog yn dymuno ymateb i'r cyfraniad yna? [Chwerthin.] Neu a oes unrhyw beth y mae'r Gweinidog eisiau ei ddweud? Nid oes unrhyw gyfranwyr eraill ar gyfer yr eitem hon.
Diolch, Llywydd. Just to be very grateful for the leadership of Mike Hedges and the work of the Legislation, Justice and Constitution Committee, and I look forward to engaging with him and his committee on future matters.
Diolch, Llywydd. Dim ond i fod yn ddiolchgar iawn am arweinyddiaeth Mike Hedges a gwaith y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, ac edrychaf ymlaen at ymgysylltu ag ef a'i bwyllgor ar faterion yn y dyfodol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna o dan eitem 6 wedi'i dderbyn.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion under item 6 is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitem 7 sydd nesaf. Y Gorchymyn Cynlluniau Masnachu Allyriadau Cerbydau (Diwygio) 2024 yw'r Gorchymyn yma. Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru nawr i wneud y cynnig. Ken Skates.
We'll move on now to item 7. This Order is the Vehicle Emissions Trading Schemes (Amendment) Order 2024. The Cabinet Secretary for Transport and North Wales now to move the motion. Ken Skates.
Cynnig NDM8698 Jane Hutt
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo y gwneir y fersiwn ddrafft o Orchymyn Cynlluniau Masnachu Allyriadau Cerbydau (Diwygio) 2024 yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 17 Medi 2024.
Motion NDM8698 Jane Hutt
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves that the draft The Vehicle Emissions Trading Schemes (Amendment) Order 2024 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 17 September 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I'm pleased to be able to bring forward the motion to approve the Vehicle Emissions Trading Schemes (Amendment) Order 2024. This amendment extends the territorial extent of these schemes, which the Senedd agreed last year, to include Northern Ireland. It's a technical measure, but it does represent another step in the UK's long journey towards net zero, and it's a journey that I'm proud to say Wales has helped to lead.
Members will recall that the UK Government, the Scottish Government and the Welsh Government have jointly created the vehicle emissions trading schemes, which mandate that an increasing proportion of new cars and vans sold in Great Britain will be zero emission. These schemes are at the heart of our efforts to reduce greenhouse gas emissions from transport, which is Wales's third largest emitting sector. Setting Wales on a pathway for net zero means making big changes to the way that we travel, and it means helping people to make greener travel choices. It means using new technology to connect communities, and it means investing in low-carbon, reliable and affordable public transport that people will want to use.
The car is going to remain important and the zero-emission vehicle mandate, along with our electric vehicle charging strategy, will be critical in achieving our targets for reducing emissions. The Climate Change Committee has welcomed this as an important policy measure, and we estimate it will save 23 million tonnes of carbon dioxide in Wales between 2024 and 2050. So, I urge Members to support the motion.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o allu cyflwyno'r cynnig i gymeradwyo Gorchymyn Cynlluniau Masnachu Allyriadau Cerbydau (Diwygio) 2024. Mae'r gwelliant hwn yn ymestyn maint tiriogaethol y cynlluniau hyn, y cytunodd y Senedd arnynt y llynedd, i gynnwys Gogledd Iwerddon. Mae'n fesur technegol, ond mae'n gam arall yn nhaith hir y DU tuag at sero net, ac mae'n daith rwy'n falch o ddweud bod Cymru wedi helpu i'w harwain.
Bydd yr Aelodau'n cofio bod Llywodraeth y DU, Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth Cymru wedi creu'r cynlluniau masnachu allyriadau cerbydau ar y cyd, sy'n mandadu y bydd cyfran gynyddol o geir a faniau newydd a werthir ym Mhrydain Fawr yn gerbydau di-allyriadau. Mae'r cynlluniau hyn wrth wraidd ein hymdrechion i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr o drafnidiaeth, sef trydydd sector allyrru mwyaf Cymru. Mae gosod Cymru ar lwybr ar gyfer sero net yn golygu gwneud newidiadau mawr i'r ffordd yr ydym yn teithio, ac mae'n golygu helpu pobl i wneud dewisiadau teithio mwy gwyrdd. Mae'n golygu defnyddio technoleg newydd i gysylltu cymunedau, ac mae'n golygu buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus carbon isel, ddibynadwy a fforddiadwy y bydd pobl eisiau ei defnyddio.
Mae'r car yn mynd i barhau'n bwysig a bydd y mandad cerbydau di-allyriadau, ynghyd â'n strategaeth gwefru cerbydau trydan, yn hanfodol wrth gyflawni ein targedau ar gyfer lleihau allyriadau. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd wedi croesawu hyn fel mesur polisi pwysig, ac rydym yn amcangyfrif y bydd yn arbed 23 miliwn tunnell o garbon deuocsid yng Nghymru rhwng 2024 a 2050. Felly, rwy'n annog Aelodau i gefnogi'r cynnig.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Mike Hedges.
The Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mike Hedges.
We've got no concerns about it, and we're very pleased to see it go forward. I won't be saying that for the next item. [Laughter.]
Nid oes gennym unrhyw bryderon ynghylch hyn, ac rydym yn falch iawn o'i weld yn symud ymlaen. Ni fyddaf yn dweud hynny am yr eitem nesaf. [Chwerthin.]
Cabinet Secretary, do you need to say anything further? Thank you.
Ysgrifennydd Cabinet, ydych chi eisiau dweud unrhyw beth ymhellach? Diolch.
Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r Gorchymyn yna wedi'i gymeradwyo.
So, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, that Order is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitemau 8 a 9 sydd nesaf, ac yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai fod Aelod yn gwrthwynebu, bydd y ddau gynnig o dan eitem 8 a 9 yn cael eu grwpio i’w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân.
Items 8 and 9 are next, and in accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, the two motions under items 8 and 9 will be grouped for debate but with separate votes.
Gan nad oes yna wrthwynebiad i hynna, fe wnaf i alw ar y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol i wneud y cynnig yma. Dawn Bowden.
As there are no objections to that, I will call the Minister for Children and Social Care to move the motion. Dawn Bowden.
Cynnig NDM8695 Dawn Bowden
Cynnig bod Senedd Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru).
Motion NDM8695 Dawn Bowden
To propose that Senedd Cymru in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Health and Social Care (Wales) Bill.
Cynnig NDM8696 Dawn Bowden
Cynnig bod Cymru, at ddibenion unrhyw ddarpariaethau sy’n deillio o’r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru), yn cytuno i unrhyw gynnydd mewn gwariant o fath y cyfeirir ato yn Rheol Sefydlog 26.69, sy’n codi o ganlyniad i’r Bil.
Motion NDM8696 Dawn Bowden
To propose that Senedd Cymru, for the purposes of any provisions resulting from the Health and Social Care (Wales) Bill, agrees to any increase in expenditure of a kind referred to in Standing Order 26.69, arising in consequence of the Bill.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Diolch, Llywydd. I move the motions. I'm pleased to open this debate on the general principles of the Health and Social Care (Wales) Bill, and move the motion and the financial resolution.
The Bill has two principal aims: to eliminate private profit from the care of looked-after children, and to enable the introduction of direct payments for continuing NHS healthcare. Both these aims support programme for government commitments. The Bill will also make several amendments to ensure that the regulations and inspection of the Social Care (Wales) Act 2016 and the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 can operate fully and effectively.
Llywydd, I'd like to start by thanking the Health and Social Care Committee, the Legislation, Justice and Constitution Committee, and the Finance Committee for their thorough scrutiny of this Bill during Stage 1 and for their reports. I'd also like to thank all the stakeholders, communities and individuals who have contributed, supported and taken an active role in developing this vital legislation.
The provisions to eliminate profit are part of our wider programme to transform children's services. In developing this Bill, we have been guided by young people who have told us that they're strongly opposed to being cared for by organisations that make a profit from their experience of being in care, and where commercial interests can affect how they're looked after.
Over a number of years, stakeholders have also raised issues about the interface between social care and continuing healthcare and the compromise of people's voice and control when transferring from local authority-provided care, with direct payments, to continuing healthcare, where that option is currently lost.
I welcome that, under recommendation 1, a majority of the members of the Health and Social Care Committee support the general principles of the Bill, and I'm also grateful to the Finance Committee for welcoming the aims of the Bill. Llywydd, given the number and detailed nature of the recommendations across three reports, it will not be possible for me to respond to each of them today. I will, therefore, write to the committee Chairs individually with my full response, accepting that I have already written to the Finance Committee with my response to their report and recommendations.
I received 72 recommendations in total: 26 from the Health and Social Care Committee, 28 from the Legislation, Justice and Constitution Committee, and 18 from the Finance Committee. The recommendations ranged from providing additional clarificatory information to making amendments to the Bill itself. I'm pleased to say that I will be accepting the majority of them in full, in part, or in principle. I hope that this debate and the letters that follow will satisfy committee members that we've taken their recommendations seriously, even if we have not felt able to take all recommendations forward.
I will concentrate today on some of the principal topics and issues raised by each of the committees. Turning first to the Health and Social Care Committee, I'm welcoming or accepting 24 of the 26 recommendations in full, in part, or in principle. I'm pleased to accept recommendation 2. We will continue to work with our partners to consider any other models that might fit within our policy objectives. In doing so, we will need to ensure that these models do not allow profit of any sort to be extracted, even where these would be the types of models that we would encourage in other circumstances. This is because we have to ensure that we eliminate private profit from the care of looked-after children.
I recognise that the committee's support for the aim of preventing the extraction of profit lies behind their recommendation 3, and I sympathise with the concern that the legislation should not allow organisations to circumvent the restrictions. However, I believe that section 6 of the Bill already allows the regulator to respond should an organisation pursue unreasonable or disproportionate financial arrangements to extract profit in an unexpected way. For that reason, I have rejected this call for a broad regulation-making power to be added to the Bill, but I do believe that the Bill will address your concerns.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynigion. Rwy'n falch o agor y ddadl hon ar egwyddorion cyffredinol y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru), a chynnig y cynnig a'r penderfyniad ariannol.
Mae gan y Bil ddau brif nod: dileu elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal, a galluogi cyflwyno taliadau uniongyrchol ar gyfer gofal iechyd parhaus y GIG. Mae'r ddau nod hyn yn cefnogi rhaglen ar gyfer ymrwymiadau'r llywodraeth. Bydd y Bil hefyd yn gwneud sawl gwelliant i sicrhau y gall rheoliadau ac arolygiad Deddf Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 a Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 weithredu'n llawn ac yn effeithiol.
Llywydd, hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, a'r Pwyllgor Cyllid am eu gwaith craffu trylwyr ar y Bil hwn yn ystod Cyfnod 1 ac am eu hadroddiadau. Hoffwn hefyd ddiolch i'r holl randdeiliaid, cymunedau ac unigolion sydd wedi cyfrannu, cefnogi a chymryd rhan weithredol yn y gwaith o ddatblygu'r ddeddfwriaeth hanfodol hon.
Mae'r darpariaethau i ddileu elw yn rhan o'n rhaglen ehangach i drawsnewid gwasanaethau plant. Wrth ddatblygu'r Bil hwn, rydym wedi cael ein harwain gan bobl ifanc sydd wedi dweud wrthym eu bod yn gwrthwynebu'n gryf sefydliadau sy'n gwneud elw o'u profiad o fod mewn gofal, a lle gall buddion masnachol effeithio ar y ffordd y maent yn derbyn gofal.
Dros nifer o flynyddoedd, mae rhanddeiliaid hefyd wedi codi materion ynghylch y rhyngwyneb rhwng gofal cymdeithasol a gofal iechyd parhaus a pheryglu llais a rheolaeth pobl wrth drosglwyddo o ofal a ddarperir gan yr awdurdod lleol, gyda thaliadau uniongyrchol, i ofal iechyd parhaus, lle mae'r dewis hwnnw'n cael ei golli ar hyn o bryd.
Rwy'n croesawu, o dan argymhelliad 1, fod mwyafrif aelodau'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil, ac rwyf hefyd yn ddiolchgar i'r Pwyllgor Cyllid am groesawu nodau'r Bil. Llywydd, o ystyried nifer a natur fanwl yr argymhellion ar draws tri adroddiad, ni fydd yn bosibl imi ymateb i bob un ohonynt heddiw. Felly, byddaf yn ysgrifennu at Gadeiryddion y pwyllgorau yn unigol gyda fy ymateb llawn, gan dderbyn fy mod eisoes wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Cyllid gyda fy ymateb i'w adroddiad a'i argymhellion.
Derbyniais 72 o argymhellion i gyd: 26 gan y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, 28 gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, a 18 gan y Pwyllgor Cyllid. Roedd yr argymhellion yn amrywio o ddarparu gwybodaeth eglurhaol ychwanegol i wneud gwelliannau i'r Bil ei hun. Rwy'n falch o ddweud y byddaf yn derbyn y mwyafrif ohonynt yn llawn, yn rhannol, neu mewn egwyddor. Rwy'n gobeithio y bydd y ddadl hon a'r llythyrau sy'n dilyn yn bodloni aelodau'r pwyllgor ein bod wedi cymryd eu hargymhellion o ddifrif, hyd yn oed os nad ydym wedi teimlo y gallwn fwrw ymlaen â'r holl argymhellion.
Byddaf yn canolbwyntio heddiw ar rai o'r prif bynciau a materion a godwyd gan bob un o'r pwyllgorau. Gan droi yn gyntaf at y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, rwy'n croesawu neu'n derbyn 24 o'r 26 argymhelliad yn llawn, yn rhannol neu mewn egwyddor. Rwy'n falch o dderbyn argymhelliad 2. Byddwn yn parhau i weithio gyda'n partneriaid i ystyried unrhyw fodelau eraill a allai gyd-fynd â'n hamcanion polisi. Wrth wneud hynny, bydd angen i ni sicrhau nad yw'r modelau hyn yn caniatáu i elw o unrhyw fath gael ei dynnu allan, hyd yn oed pan fyddai'r rhain y mathau o fodelau y byddem yn eu hannog mewn amgylchiadau eraill. Mae hyn oherwydd bod yn rhaid i ni sicrhau ein bod yn dileu elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal.
Rwy'n cydnabod bod cefnogaeth y pwyllgor i'r nod o atal tynnu elw y tu ôl i'w argymhelliad 3, ac rwy'n cydymdeimlo â'r pryder na ddylai'r ddeddfwriaeth ganiatáu i sefydliadau osgoi'r cyfyngiadau. Fodd bynnag, credaf fod adran 6 o'r Bil eisoes yn caniatáu i'r rheoleiddiwr ymateb pe bai sefydliad yn dilyn trefniadau ariannol afresymol neu anghymesur i dynnu elw mewn ffordd annisgwyl. Am y rheswm hwnnw, rwyf wedi gwrthod yr alwad hon am ychwanegu pŵer deddfu eang at y Bil, ond credaf y bydd y Bil yn mynd i'r afael â'ch pryderon.
I recognise stakeholders' concerns about the risk of disruption to children currently in care as these changes are introduced, and I accept recommendation 8 and am continuing to carefully consider the evidence received alongside information gathered from our own engagement with stakeholders. I am also pleased to accept recommendations 4 to 5, 11 to 12, 14, 18 and 22 in part, and 6 to 7, 9 to 10, 13, 16 to 17, 19 to 21 and 23 to 26 in full, although I do not believe that amendments to the Bill are required in response to these recommendations.
The committee has made a number of recommendations relating to published guidance, resources or updates on progress for eliminating profit and enabling direct payments in continuing healthcare. I am keen that committees and Members are updated regularly on progress, and so I have accepted these recommendations in full or in part. Some of the recommendations invited us to respond to the Children, Young People and Education Committee with reference to three previous recommendations of theirs, and I am happy to write separately on these in due course.
I'll now turn to the recommendations made by the Legislation, Justice and Constitution Committee. Alongside five general conclusions for wider consideration in relation to the legislative programme, the committee made 28 recommendations on the Bill. Now, whilst I've not been able to accept all of these, I am pleased that we have accepted 16 recommendations in full, in part or in principle, and we aim to bring forward eight Government amendments directly responding to or on topics associated with committee recommendations 10, 12, 14, 16, 17, 18, 22 and 28.
I accept the committee's first recommendation on providing a response prior to this debate in principle. Unfortunately, this was not possible due to the tight timescale and the need to consider the committee's recommendations carefully in advance of this debate. Regarding recommendation 2, I accept and confirm that the Secretary of State for Wales has provided Minister of Crown consent for the provisions in paragraph 4 of Schedule 2 to the Bill. I'm also pleased to accept recommendations 3, 7 to 9, 11 to 12, 14 to 18, 22, 24 and 28 in full, in part or in principle.
I've considered each of the committee's recommendations carefully and I have decided in a number of cases to make changes to the Bill to respond to these. For example, having considered the committee's concerns, I will table amendments to the Bill in response to recommendations 14 and 28 to subject the two regulation-making powers referred to in these recommendations to the draft affirmative procedure rather than the negative procedure.
Finally, turning to the Finance Committee's recommendations, again I welcome the conclusion that the committee is broadly content with the financial implications of the Bill as set out in the regulatory impact assessment, subject to its comments and recommendations. I am pleased to accept all 18 of the committee's recommendations either in full, in part or in principle. In the case of this committee's report, I have already responded in writing to provide further information and clarifications as requested.
I have accepted recommendations 1, 2 and 3 on the need for clear, accurate and full explanations of all the estimated costs and benefits in the regulatory impact assessment. I have accepted recommendations 5 and 6. In the revised explanatory memorandum following Stage 2, I will provide information about any significant change in the expected costs for the Bill. I am also happy to provide modelling for the financial consequences of a longer transitional period for eliminating profit in response to the committee's recommendation 7.
So, Llywydd, as I said at the outset, given the number of recommendations, I have been unable to deal with each and every one of them in turn in detail today, but I have tried to respond to some of the main points from the three committee reports. I do, however, look forward to addressing further questions later in this debate. Diolch yn fawr.
Rwy'n cydnabod pryderon rhanddeiliaid ynghylch y risg o darfu ar blant sydd mewn gofal ar hyn o bryd wrth i'r newidiadau hyn gael eu cyflwyno, ac rwy'n derbyn argymhelliad 8 ac rwy'n parhau i ystyried yn ofalus y dystiolaeth a gafwyd ochr yn ochr â gwybodaeth a gasglwyd o'n hymgysylltiad ein hunain â rhanddeiliaid. Rwyf hefyd yn falch o dderbyn argymhellion 4 i 5, 11 i 12, 14, 18 a 22 yn rhannol, a 6 i 7, 9 i 10, 13, 16 i 17, 19 i 21 a 23 i 26 yn llawn, er nad wyf yn credu bod angen diwygiadau i'r Bil mewn ymateb i'r argymhellion hyn.
Mae'r pwyllgor wedi gwneud nifer o argymhellion yn ymwneud â chanllawiau, adnoddau neu ddiweddariadau ar gynnydd cyhoeddedig i ddileu elw a galluogi taliadau uniongyrchol mewn gofal iechyd parhaus. Rwy'n awyddus i bwyllgorau ac Aelodau gael yr wybodaeth ddiweddaraf ar gynnydd yn rheolaidd, ac felly rwyf wedi derbyn yr argymhellion hyn yn llawn neu'n rhannol. Gwahoddodd rhai o'r argymhellion ni i ymateb i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg gan gyfeirio at dri argymhelliad blaenorol o'u hargymhellion nhw, ac rwy'n hapus i ysgrifennu ar wahân ar y rhain maes o law.
Rwyf am droi yn awr at argymhellion y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Ochr yn ochr â phum casgliad cyffredinol i'w hystyried yn ehangach mewn perthynas â'r rhaglen ddeddfwriaethol, gwnaeth y pwyllgor 28 o argymhellion ar y Bil. Nawr, er nad wyf wedi gallu derbyn y rhain i gyd, rwy'n falch ein bod wedi derbyn 16 o argymhellion yn llawn, yn rhannol neu mewn egwyddor, a'n nod yw cyflwyno wyth o ddiwygiadau'r Llywodraeth gan ymateb yn uniongyrchol i, neu ar bynciau sy'n gysylltiedig ag argymhellion pwyllgorau 10, 12, 14, 16, 17, 18, 22 a 28.
Rwy'n derbyn argymhelliad cyntaf y pwyllgor ar ddarparu ymateb cyn y ddadl hon mewn egwyddor. Yn anffodus, nid oedd hyn yn bosibl oherwydd yr amserlen dynn a'r angen i ystyried argymhellion y pwyllgor yn ofalus cyn y ddadl hon. O ran argymhelliad 2, rwy'n derbyn ac yn cadarnhau bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi rhoi cydsyniad Gweinidog y Goron ar gyfer y darpariaethau ym mharagraff 4 o Atodlen 2 i'r Bil. Rwyf hefyd yn falch o dderbyn argymhellion 3, 7 i 9, 11 i 12, 14 i 18, 22, 24 a 28 yn llawn, yn rhannol neu mewn egwyddor.
Rwyf wedi ystyried pob un o argymhellion y pwyllgor yn ofalus ac rwyf wedi penderfynu mewn nifer o achosion i wneud newidiadau i'r Bil i ymateb i'r rhain. Er enghraifft, ar ôl ystyried pryderon y pwyllgor, byddaf yn cyflwyno diwygiadau i'r Bil mewn ymateb i argymhellion 14 a 28 i ddyfarnu'r ddau bŵer rheoleiddio y cyfeirir atynt yn yr argymhellion hyn i'r weithdrefn gadarnhaol ddrafft yn hytrach na'r weithdrefn negyddol.
Yn olaf, gan droi at argymhellion y Pwyllgor Cyllid, unwaith eto rwy'n croesawu'r casgliad bod y pwyllgor yn fodlon ar y cyfan â goblygiadau ariannol y Bil fel y nodir yn yr asesiad effaith rheoleiddiol, yn amodol ar ei sylwadau a'i argymhellion. Rwy'n falch o dderbyn pob un o'r 18 o argymhellion y pwyllgor naill ai'n llawn, yn rhannol neu mewn egwyddor. Yn achos adroddiad y pwyllgor hwn, rwyf eisoes wedi ymateb yn ysgrifenedig i ddarparu rhagor o wybodaeth ac eglurhad yn ôl y gofyn.
Rwyf wedi derbyn argymhellion 1, 2 a 3 ar yr angen am esboniadau clir, cywir a llawn o'r holl gostau a buddion amcangyfrifedig yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Rwyf wedi derbyn argymhellion 5 a 6. Yn y memorandwm esboniadol diwygiedig yn dilyn Cyfnod 2, byddaf yn darparu gwybodaeth am unrhyw newid sylweddol yn y costau disgwyliedig ar gyfer y Bil. Rwyf hefyd yn hapus i ddarparu modelu ar gyfer canlyniadau ariannol cyfnod trosiannol hirach ar gyfer dileu elw mewn ymateb i argymhelliad 7 y pwyllgor.
Felly, Llywydd, fel y dywedais i ar y dechrau, o ystyried nifer yr argymhellion, nid wyf wedi gallu ymdrin â phob un ohonynt yn eu tro yn fanwl heddiw, ond rwyf wedi ceisio ymateb i rai o'r prif bwyntiau o'r tri adroddiad pwyllgor. Fodd bynnag, rwy'n edrych ymlaen at ateb cwestiynau pellach yn nes ymlaen yn y ddadl hon. Diolch yn fawr.
Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol i gyfrannu'n gyntaf felly. Russell George.
The Chair of the Health and Social Care Committee to contribute first of all. Russell George.
Diolch, Llywydd. I hope I get my speaking notes in the right order as I've just dropped them and they all went in the wrong direction. But thank you, Presiding Officer.
What I should say at the start is that more than one child in every 100 children in Wales is now in care. The numbers of children and young people in care have increased significantly over the last 10 years, and the needs of those children and young people are becoming, of course, more complex as well.
Now, during our scrutiny of the Bill, the Minister was quite clear that doing nothing in this area was not an option for the Welsh Government. We did hear from care-experienced young people themselves and children in care, and how they don’t want to be treated as a commodity, and they don’t wish to be advertised with a price tag. We also heard about the unsustainable cost of the current system for local authorities.
As a committee, we firmly believe that all care provided to looked-after children and young people should deliver the best possible outcomes for those children, and in a supportive environment as well that meets their individual needs. The young people that we heard from were very clear that money spent on the care of looked-after children should benefit those children directly. A majority of the committee believe that this is best achieved by the restriction of private profit from the care of looked-after children. As such, a majority of the committee supports the general principles of the Bill.
Now, despite this in-principle support, we have very real concerns about how the Bill will work in practice, and I want to touch on a few of those areas. Transition to the new arrangements and sufficiency of placements were two of the headline concerns for stakeholders, particularly in the light of the significant and long-term challenges facing local authorities in securing enough accommodation for the children and young people they look after. There are huge risks for the sufficiency and sustainability of residential and foster places, especially in the short to medium term, as an unknown number of providers leave the market, and local authorities and the third sector work to build their capacity. This, in turn, could increase the challenges of finding suitable, stable and safe accommodation for looked-after children, particularly for those with more complex needs.
Of greatest concern to us as a committee was the potential for negative outcomes for children and young people if the transition is not managed effectively. Young people themselves told us that they were concerned about what will happen if companies decide to leave the market because of restrictions on profit. So, I would suggest that the Welsh Government must do all it can to ensure an orderly transition, one where the needs of children and young people are paramount. For many providers, moving to a new not-for-profit model will not necessarily be an easy or straightforward process. This is why we have recommended that the Minister makes available a detailed offer of support and guidance for private and independent providers who may wish to move to that non-profit model. That needs to be done, I would suggest, as a matter of urgency, and that's outlined in our recommendation 4.
The cost of caring for looked-after children has increased dramatically over the last decade. Projecting ahead, that position seems unsustainable for public finances in the longer term. The Welsh Government has committed £68 million directly to their eliminate profit policy. However, there is a clear need for sustainable ongoing investment in the responsibility for providing sufficient and sustainable care for looked-after children as it shifts to local authorities, and the extent of that is also unknown. At a time when local authorities are likely to be under some significant, enormous financial pressures, I think there needs to be a clear commitment from the Welsh Government on the funding and support they can expect to receive for at least the next five years—a time frame that will be crucial for local authorities in developing their own provision.
Finally, in relation to timescales for the transition, the Bill does not include specific timetables for transition, but the Minister has been clear that she sees things moving relatively quickly from April 2026. In our report, we set out the significant concerns of stakeholders, notably local authorities and the third sector, about what they considered to be the unrealistic timescales proposed by the Welsh Government. Their concern is that these timescales could exacerbate existing sufficiency problems with any sudden loss of provision. For this reason, we have called on the Minister to review the concerns of stakeholders about the transition timetable, in order to assure herself that the policy can be delivered in the time frame proposed, without impacting on the lives of looked-after children and young people.
We have also called on the Minister to prepare and publish a report on progress with the transition at six-month intervals from this point forward, in our recommendation 9. The scale of the challenge facing local authorities, social services and providers themselves in giving effect to Part 1 of this Bill, I think, cannot also be underestimated. So, I would urge the Minister to give deep and serious consideration to the recommendations in our report, to ensure the best possible outcomes for looked-after children and young people.
Of course, the Bill does not just relate to the restriction of private profit from the care of looked-after children. Part 2 will introduce the option of direct payments for continuing healthcare. Here, the Minister’s intention is to give a greater voice and control to service users. So, there was broad support for the general principles of this Part of the Bill, although, as with Part 1, there were concerns about how it would operate in practice, especially given the current staffing shortages in social care. Just bear with me a moment. Yes. Okay.
We also heard directly from disabled people and other stakeholders about the difficulties in recruiting and retaining personal assistants, so we'd recommend that the Minister works with her Cabinet colleagues and wider partners to promote the role of PAs and drive up numbers of applications. I think this is a particularly important position. Significantly, we heard that some people might be reluctant to take up the offer of direct payments for continuing healthcare, because of a fear of the unknown and the upheaval that might be involved with that. So, in response to this, we have called on the Minister to include in the Bill a right to information, advice and support for anyone seeking to take up payments directly for CHC.
Minister, I look forward to your formal response to our recommendations. I couldn't quite keep up. Sometimes it looked like you were reading the lottery figures out, so I didn't make a note of all the recommendations. So, I'd be interested in looking back at the Record, but, of course, more importantly, I look forward to your formal response to our committee's report and recommendations.
Diolch, Llywydd. Rwy'n gobeithio bydd fy nodiadau siarad yn y drefn gywir gan fy mod newydd eu gollwng ac fe aethon nhw i gyd i'r cyfeiriad anghywir. Ond diolch yn fawr, Llywydd.
Yr hyn y dylwn ei ddweud ar y dechrau yw bod mwy nag un plentyn ym mhob 100 o blant yng Nghymru bellach mewn gofal. Mae nifer y plant a'r bobl ifanc mewn gofal wedi cynyddu'n sylweddol dros y 10 mlynedd diwethaf, ac mae anghenion y plant a'r bobl ifanc hynny yn dod, wrth gwrs, yn fwy cymhleth hefyd.
Nawr, yn ystod ein gwaith craffu ar y Bil, roedd y Gweinidog yn eithaf clir nad oedd gwneud dim yn y maes hwn yn opsiwn i Lywodraeth Cymru. Clywsom gan bobl ifanc â phrofiad o ofal eu hunain a phlant mewn gofal, nad ydynt eisiau cael eu trin fel nwyddau, ac nid ydynt eisiau cael eu hysbysebu gyda thocyn pris. Clywsom hefyd am gost anghynaladwy'r system bresennol i awdurdodau lleol.
Fel pwyllgor, rydym yn credu'n gryf y dylai'r holl ofal a ddarperir i blant a phobl ifanc sy'n derbyn gofal ddarparu'r canlyniadau gorau posibl i'r plant hynny, ac mewn amgylchedd cefnogol hefyd sy'n diwallu eu hanghenion unigol. Roedd y bobl ifanc a glywsom ganddyn nhw yn glir iawn y dylai arian sy'n cael ei wario ar ofal plant sy'n derbyn gofal fod o fudd uniongyrchol i'r plant hynny. Mae mwyafrif y pwyllgor yn credu mai'r ffordd orau o gyflawni hyn yw cyfyngu ar elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal. O'r herwydd, mae mwyafrif y pwyllgor yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil.
Nawr, er gwaethaf y gefnogaeth hon mewn egwyddor, mae gennym bryderon gwirioneddol am sut y bydd y Bil yn gweithio'n ymarferol, ac rwyf eisiau sôn am rai o'r meysydd hynny. Pontio i drefniadau newydd a digonolrwydd lleoliadau oedd dau o'r prif bryderon i randdeiliaid, yn enwedig yng ngoleuni'r heriau sylweddol a hirdymor sy'n wynebu awdurdodau lleol wrth sicrhau digon o lety i'r plant a'r bobl ifanc y maen nhw'n gofalu amdanynt. Mae risgiau enfawr i ddigonolrwydd a chynaliadwyedd lleoedd preswyl a maeth, yn enwedig yn y tymor byr i'r tymor canolig, wrth i nifer anhysbys o ddarparwyr adael y farchnad, ac mae awdurdodau lleol a'r trydydd sector yn gweithio i adeiladu eu capasiti. Gallai hyn, yn ei dro, gynyddu'r heriau o ddod o hyd i lety addas, sefydlog a diogel ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, yn enwedig i'r rhai ag anghenion mwy cymhleth.
Y pryder mwyaf i ni fel pwyllgor oedd y potensial am ganlyniadau negyddol i blant a phobl ifanc os na chaiff y pontio ei reoli'n effeithiol. Dywedodd pobl ifanc eu hunain wrthym eu bod yn poeni am yr hyn fydd yn digwydd os bydd cwmnïau'n penderfynu gadael y farchnad oherwydd cyfyngiadau ar elw. Felly, byddwn yn awgrymu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru wneud popeth o fewn ei gallu i sicrhau pontio trefnus, un lle mae anghenion plant a phobl ifanc o'r pwys mwyaf. I lawer o ddarparwyr, ni fydd symud i fodel nid-er-elw newydd o reidrwydd yn broses hawdd neu syml. Dyna pam rydym wedi argymell bod y Gweinidog yn darparu cynnig manwl o gymorth ac arweiniad i ddarparwyr preifat ac annibynnol a allai fod eisiau symud at y model nid-er-elw hwnnw. Mae angen gwneud hynny, byddwn yn awgrymu, fel mater o frys, ac mae hynny wedi'i amlinellu yn ein hargymhelliad 4.
Mae'r gost o ofalu am blant sy'n derbyn gofal wedi cynyddu'n aruthrol dros y degawd diwethaf. Gan ragamcanu ymlaen llaw, mae'r sefyllfa honno'n ymddangos yn anghynaladwy ar gyfer cyllid cyhoeddus yn y tymor hwy. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £68 miliwn yn uniongyrchol i'w polisi dileu elw. Fodd bynnag, mae'n amlwg bod angen buddsoddiad parhaus cynaliadwy yn y cyfrifoldeb am ddarparu gofal digonol a chynaliadwy i blant sy'n derbyn gofal wrth iddo symud i awdurdodau lleol, ac nid yw maint hynny yn hysbys ychwaith. Ar adeg pan fo awdurdodau lleol yn debygol o fod o dan bwysau ariannol sylweddol, enfawr, credaf fod angen ymrwymiad clir gan Lywodraeth Cymru ar y cyllid a'r cymorth y gallant ddisgwyl ei gael am o leiaf y pum mlynedd nesaf—amserlen a fydd yn hanfodol i awdurdodau lleol wrth ddatblygu eu darpariaeth eu hunain.
Yn olaf, mewn perthynas ag amserlenni ar gyfer y cyfnod pontio, nid yw'r Bil yn cynnwys amserlenni penodol ar gyfer pontio, ond mae'r Gweinidog wedi bod yn glir ei bod yn gweld pethau'n symud yn gymharol gyflym o fis Ebrill 2026. Yn ein hadroddiad, gwnaethom nodi pryderon sylweddol rhanddeiliaid, yn enwedig awdurdodau lleol a'r trydydd sector, am yr hyn yr oeddent yn ei ystyried yn amserlenni afrealistig a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru. Eu pryder yw y gallai'r amserlenni hyn waethygu problemau digonolrwydd presennol gydag unrhyw golled sydyn o ddarpariaeth. Am y rheswm hwn, rydym wedi galw ar y Gweinidog i adolygu pryderon rhanddeiliaid ynghylch yr amserlen bontio, er mwyn sicrhau ei hun y gellir cyflawni'r polisi yn yr amserlen a gynigir, heb effeithio ar fywydau plant a phobl ifanc sy'n derbyn gofal.
Rydym hefyd wedi galw ar y Gweinidog i baratoi a chyhoeddi adroddiad ar gynnydd y pontio bob chwe mis o'r pwynt hwn ymlaen, yn ein hargymhelliad 9. Ni ellir tanbrisio maint yr her sy'n wynebu awdurdodau lleol, gwasanaethau cymdeithasol a darparwyr eu hunain wrth weithredu Rhan 1 o'r Bil hwn, rwy'n credu. Felly, byddwn yn annog y Gweinidog i roi ystyriaeth ddofn a difrifol i'r argymhellion yn ein hadroddiad, er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau posibl ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n derbyn gofal.
Wrth gwrs, nid yw'r Bil yn ymwneud yn unig â chyfyngu ar elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal. Bydd Rhan 2 yn cyflwyno'r opsiwn o daliadau uniongyrchol ar gyfer gofal iechyd parhaus. Yma, bwriad y Gweinidog yw rhoi mwy o lais a rheolaeth i ddefnyddwyr gwasanaeth. Felly, roedd cefnogaeth eang i egwyddorion cyffredinol y Rhan hon o'r Bil, er, fel yn achos Rhan 1, roedd pryderon ynghylch sut y byddai'n gweithredu'n ymarferol, yn enwedig o ystyried y prinder staffio presennol ym maes gofal cymdeithasol. Rhowch eiliad i mi. Iawn.
Clywsom yn uniongyrchol hefyd gan bobl anabl a rhanddeiliaid eraill am yr anawsterau wrth recriwtio a chadw cynorthwywyr personol, felly byddem yn argymell bod y Gweinidog yn gweithio gyda'i chyd-Aelodau yn y Cabinet a'i phartneriaid ehangach i hyrwyddo rôl cynorthwywyr personol a chynyddu nifer y ceisiadau. Credaf fod hon yn sefyllfa arbennig o bwysig. Yn arwyddocaol, clywsom y gallai rhai pobl fod yn amharod i dderbyn y cynnig o daliadau uniongyrchol ar gyfer gofal iechyd parhaus, oherwydd eu bod yn ofni'r hyn nad yw'n hysbys a'r cynnwrf a allai fod yn gysylltiedig â hynny. Felly, mewn ymateb i hyn, rydym wedi galw ar y Gweinidog i gynnwys yn y Bil hawl i wybodaeth, cyngor a chefnogaeth i unrhyw un sy'n ceisio derbyn taliadau yn uniongyrchol ar gyfer gofal iechyd parhaus.
Gweinidog, edrychaf ymlaen at eich ymateb ffurfiol i'n hargymhellion. Doeddwn i ddim yn gallu cadw i fyny yn llwyr. Weithiau roedd yn edrych fel pe baech yn darllen rhifau'r loteri, felly ni lwyddais i nodi'r holl argymhellion. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn edrych yn ôl ar y Cofnod, ond, wrth gwrs, yn bwysicach, edrychaf ymlaen at eich ymateb ffurfiol i adroddiad ac argymhellion ein pwyllgor.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad sydd nesaf, Mike Hedges.
The Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee next, Mike Hedges.
Diolch, Llywydd. The committee’s report drew five conclusions and made 28 recommendations. I first of all welcome the response from the Minister this afternoon.
I will focus my remarks on general themes emerging from our scrutiny. We do not consider it satisfactory that full details of the impact of the Bill on the key issues including human rights, the justice system and data protection were not published in time for the Senedd’s consideration of the Bill at Stage 1. In our view, developing the legislative proposals should be informed by the outcomes of impact assessments. The preparation of these assessments should be completed prior to the introduction of a Bill. This should be regarded as standard practice. Our first two conclusions therefore highlighted what we consider to be good practice on these matters.
The lack of timely information from the Government was a theme of our findings. It is not surprising, therefore, that our third conclusion expressed concern that the Bill was introduced too early and before all the necessary preparatory work had been completed. In reaching this conclusion, we took account of the Minister’s own admission that there was a need to give further consideration to the drafting of certain provisions. This in part explains the large number of recommendations in our report.
We also expressed concern that the explanatory material is potentially misleading, because it refers to the elimination of private profit from the care of looked-after children. This was instead of referencing the fact that the Bill makes provision to restrict the making of profit. We therefore recommend that the Minister should amend the explanatory memorandum, including the explanatory notes, by the start of Stage 3 proceedings to ensure it accurately reflects the intention of the Bill to restrict rather than eliminate the making of profit from the care of looked-after children.
The commencement and implementation of the Bill is subject to transitional arrangements. In our view, the end date of the transitional arrangements is unclear, which is a cause for concern given that they are, in part, intended to protect the rights of looked-after children. We believe that the Minister should place information about the end date of the transitional arrangements on the face of the Bill. This would offer more certainty to all those affected by the changes to be made by the Bill and give a target for them to work towards in terms of preparing for those changes. However, we recognise that the end date may need to be changed. This could be achieved by the inclusion of a regulation-making power subject to the draft affirmative procedure. In our view, this would mitigate the concerns expressed by the Minister about having an end date on the face of the Bill.
I will now turn briefly to some of the matters covered in chapter 4 of our report. Conclusion 4 of our report said that
'legislation should clearly define terms that it uses, rather than require the reader to exercise a degree of interpretation when doing so, however simple that interpretation may be perceived to be'.
That principle was reflected in a number of recommendations aimed at making terms used in the Bill more precise.
As regards section 3 of the Bill and the insertion of the new section 6A to the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016, we made two important recommendations. First, we recommended that the Minister should define 'public good', given that it is a fundamental concept to the nature of the service providers that wish to be registered to provide restricted children’s services. Secondly, we recommended that the regulation-making power in new section 6A(3)(b) of the 2016 Act should be a superaffirmative procedure. This is because the power is exceptionally broad and could be used to widen a key element of the Bill. Moreover, this power will be available to the Welsh Ministers of all future Governments, and so there should be greater oversight of the exercise of this power by the Senedd.
Finally, and again as a matter of principle, the Welsh Government should be clear on the need for delegated powers before the introduction of a Bill to the Senedd. So, while we welcomed the Minister’s intention to review the need for the regulation-making power in paragraph 2(4)(b) of new Schedule 1A to the 2016 Act, we recommended that it should be removed from the Bill.
Diolch, Llywydd. Daeth adroddiad y pwyllgor i bum casgliad a gwnaeth 28 o argymhellion. Yn gyntaf oll, rwy'n croesawu'r ymateb gan y Gweinidog y prynhawn yma.
Rwyf am ganolbwyntio fy sylwadau ar themâu cyffredinol sy'n dod i'r amlwg o'n gwaith craffu. Nid ydym o'r farn ei bod yn foddhaol na chyhoeddwyd manylion llawn am effaith y Bil ar y materion allweddol gan gynnwys hawliau dynol, y system gyfiawnder a diogelu data mewn pryd ar gyfer ystyriaeth y Senedd o'r Bil yng Nghyfnod 1. Yn ein barn ni, dylai datblygu'r cynigion deddfwriaethol gael eu llywio gan ganlyniadau asesiadau effaith. Dylid cwblhau'r gwaith o baratoi'r asesiadau hyn cyn cyflwyno Bil. Dylid ystyried hwn fel arfer safonol. Felly roedd ein dau gasgliad cyntaf yn tynnu sylw at yr hyn yr ydym yn ei ystyried yn arfer da ar y materion hyn.
Roedd diffyg gwybodaeth amserol gan y Llywodraeth yn thema yn ein canfyddiadau. Nid yw'n syndod, felly, bod ein trydydd casgliad yn mynegi pryder bod y Bil wedi'i gyflwyno'n rhy gynnar a chyn i'r holl waith paratoi angenrheidiol gael ei gwblhau. Wrth ddod i'r casgliad hwn, gwnaethom ystyried cyfaddefiad y Gweinidog ei hun bod angen rhoi ystyriaeth bellach i ddrafftio darpariaethau penodol. Mae hyn yn rhannol yn esbonio'r nifer fawr o argymhellion yn ein hadroddiad.
Mynegwyd pryder hefyd y gallai'r deunydd esboniadol fod yn gamarweiniol, oherwydd ei fod yn cyfeirio at ddileu elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal. Gwnaed hyn yn hytrach na chyfeirio at y ffaith bod y Bil yn gwneud darpariaeth i gyfyngu ar wneud elw. Felly, rydym yn argymell y dylai'r Gweinidog ddiwygio'r memorandwm esboniadol, gan gynnwys y nodiadau esboniadol, erbyn dechrau trafodion Cyfnod 3 er mwyn sicrhau ei fod yn adlewyrchu'n gywir fwriad y Bil i gyfyngu yn hytrach na dileu gwneud elw o ofal plant sy'n derbyn gofal.
Mae cychwyn a gweithredu'r Bil yn amodol ar drefniadau trosiannol. Yn ein barn ni, mae dyddiad terfyn y trefniadau trosiannol yn aneglur, sy'n destun pryder o ystyried eu bod wedi'u bwriadu, yn rhannol, i ddiogelu hawliau plant sy'n derbyn gofal. Credwn y dylai'r Gweinidog roi gwybodaeth am ddyddiad terfyn y trefniadau trosiannol ar wyneb y Bil. Byddai hyn yn rhoi mwy o sicrwydd i bawb yr effeithir arnynt gan y newidiadau sydd i'w gwneud gan y Bil ac yn rhoi targed iddynt weithio tuag ato o ran paratoi ar gyfer y newidiadau hynny. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod y gallai fod angen newid y dyddiad terfyn. Gellid cyflawni hyn trwy gynnwys pŵer deddfu sy'n ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol ddrafft. Yn ein barn ni, byddai hyn yn lliniaru'r pryderon a fynegwyd gan y Gweinidog ynghylch dyddiad terfyn ar wyneb y Bil.
Rwyf am droi nawr at rai o'r materion a drafodir ym mhennod 4 ein hadroddiad. Dywedodd Casgliad 4 o'n hadroddiad
'y dylai deddfwriaeth ddiffinio’n glir y termau y mae’n eu defnyddio, yn hytrach na’i gwneud yn ofynnol i’r darllenydd arfer rhywfaint o ddehongli, waeth pa mor syml yw’r dehongliad ym marn y Gweinidog dan sylw.'
Adlewyrchwyd yr egwyddor honno mewn nifer o argymhellion â'r nod o wneud termau a ddefnyddir yn y Bil yn fwy manwl.
O ran adran 3 o'r Bil a mewnosod adran 6A newydd i Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016, gwnaethom ddau argymhelliad pwysig. Yn gyntaf, argymhellwyd y dylai'r Gweinidog ddiffinio 'budd cyhoeddus', gan ei fod yn gysyniad sylfaenol i natur y darparwyr gwasanaethau sy'n dymuno cael eu cofrestru i ddarparu gwasanaethau plant cyfyngedig. Yn ail, argymhellwyd y dylai'r pŵer deddfu yn adran newydd 6A(3)(b) o Ddeddf 2016 fod yn weithdrefn uwchgadarnhaol. Mae hyn oherwydd bod y pŵer yn eithriadol o eang a gellid ei ddefnyddio i ehangu elfen allweddol o'r Bil. Ar ben hynny, bydd y pŵer hwn ar gael i Weinidogion Cymru o bob Llywodraeth yn y dyfodol, ac felly dylai Senedd Cymru ei oruchwylio'n fanylach.
Yn olaf, ac eto fel mater o egwyddor, dylai Llywodraeth Cymru fod yn glir ynghylch yr angen am bwerau dirprwyedig cyn cyflwyno Bil i'r Senedd. Felly, er ein bod yn croesawu bwriad y Gweinidog i adolygu'r angen am y pŵer i wneud rheoliadau ym mharagraff 2(4)(b) o Atodlen 1A newydd i Ddeddf 2016, argymhellwyd y dylid ei ddileu o'r Bil.
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.
Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd. Dwi’n croesawu’r cyfle i gyfrannu i’r ddadl yma heddiw i drafod yr argymhellion a nodwyd yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid. Hoffwn hefyd ddiolch i’r Gweinidog a’i swyddogion am ddod i’n sesiwn dystiolaeth, ac am ddarparu ymateb i'n hargymhellion cyn y ddadl heddiw. Dwi'n ddiolchgar i’r Gweinidog am dderbyn bob un o'r 18 argymhelliad, er fy mod yn nodi bod dau ohonyn nhw wedi eu derbyn mewn egwyddor a thri yn cael eu derbyn yn rhannol yn unig, a byddaf yn troi at y rheini maes o law.
Thank you, Llywydd. I welcome this opportunity to contribute to today's debate to discuss the recommendations set out in the Finance Committee's report. I'd also like to thank the Minister and her officials for attending our evidence session, and for providing a response to our recommendations prior to today's debate. I'm pleased that the Minister has accepted all 18 of the recommendations, although I note that two of them have been accepted in principle only and three accepted partially, and I'll turn to those in due course.
The committee is broadly content with the financial implications as set out in the regulatory impact assessment. However, we are very concerned about the quality of the information provided alongside this Bill. As a result, we have made 18 recommendations aimed at improving the clarity of the financial information, which we found to be disappointing and below par in a number of areas.
Let me begin though with the good news. We agree with the aims of this Bill: that there should not be a market for the care of looked-after children, whereby profits are distributed as dividends to shareholders or members. Regrettably, however, our ability to consider the financial implications of these provisions was significantly hampered by the serious lack of detail across the RIA. This is particularly evident in the inconsistent approach taken to the presentation of the costs and benefits of the proposed policy changes, which are wide ranging and often vague.
An area that caused great confusion for the committee was in determining the correct variances for the total cost of the Bill. For example, the range set out in the summary table of the costs and benefits of the Bill was corrected by the Minister in her own written evidence. The additional information provided by the Minister on 26 July went some way to support some of the cost estimates outlined in the RIA. However, we then received further correspondence on 3 October, finally confirming the total net cost of the Bill—a full three months after committee's initial evidence session with the Minister.
Although we are grateful for the clarification, this approach is simply not good enough. It is especially disappointing that we received this information just one week prior to the Stage 1 reporting deadline. I think you'll agree, Minister, that this is not the best practice, and, frankly, not what we expect from the Member in charge of a Bill. In particular, this does not reflect well on the procedures the Welsh Government has in place to quality check information before it is presented to the committee for scrutiny. Recommendations 1 to 5 of our report are therefore aimed at addressing these fundamental ambiguities.
Moving on to the cost estimates around eliminating profit from the care of looked-after children, we note the current uncertainty around the exact number of independent providers who would be willing or able to convert to not-for-profit status. For this reason, the committee found the modelling of different scenarios, and the range of potential cost implications, very useful. However, we ask that the Minister updates the Senedd on provider intentions as the evidence around this emerges.
Members will be aware that the transitional arrangements in this Bill are due to come into force in less than three years' time. However, the Minister told us that if the transition period takes longer than forecast, associated costs would be incurred over the longer period. We, therefore, are concerned about the effect this could have on providers and are not assured that the possible consequences in this area are reflected in the RIA.
The committee also questioned why the Minister has based costs for the Bill around the number of children who are placed in care at a constant level during the appraisal period, when the evidence suggests that numbers are, in fact, increasing, and has asked for clarification on this point. We also urge the Minister to review the costs that fall directly on local authorities, and to provide more information on the alternative models considered to achieve the policy objective of the Bill, as well as details of how reinvestment of the profit will improve services for children and families.
Mae'r pwyllgor yn fodlon ar y cyfan â'r goblygiadau ariannol fel y nodir yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Fodd bynnag, rydym yn bryderus iawn am ansawdd yr wybodaeth a ddarperir ochr yn ochr â'r Bil hwn. O ganlyniad, rydym wedi gwneud 18 o argymhellion gyda'r nod o wella eglurder yr wybodaeth ariannol, a oedd yn siomedig ac islaw'r safon mewn nifer o feysydd.
Gadewch i mi ddechrau gyda'r newyddion da. Rydym yn cytuno â nodau'r Bil hwn: sef na ddylai fod marchnad ar gyfer gofalu am blant sy'n derbyn gofal, lle caiff elw ei ddosbarthu fel difidendau i gyfranddalwyr neu aelodau. Yn anffodus, fodd bynnag, cafodd ein gallu i ystyried goblygiadau ariannol y darpariaethau hyn ei rwystro'n sylweddol gan y diffyg manylder difrifol ar draws yr asesiad effaith rheoleiddiol. Mae hyn yn arbennig o amlwg yn y dull anghyson a gymerwyd wrth gyflwyno costau a buddion y newidiadau polisi arfaethedig, sy'n eang ac yn aml yn amwys.
Maes a achosodd ddryswch mawr i'r pwyllgor oedd penderfynu ar yr amrywiant cywir ar gyfer cyfanswm cost y Bil. Er enghraifft, cywirwyd yr ystod a nodir yn y tabl cryno o gostau a buddion y Bil gan y Gweinidog yn ei thystiolaeth ysgrifenedig ei hun. Aeth yr wybodaeth ychwanegol a ddarparwyd gan y Gweinidog ar 26 Gorffennaf gryn ffordd i gefnogi rhai o'r amcangyfrifon cost a amlinellwyd yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Fodd bynnag, cawsom ohebiaeth bellach ar 3 Hydref, yn cadarnhau o'r diwedd gyfanswm cost net y Bil—tri mis llawn ar ôl sesiwn dystiolaeth gychwynnol y pwyllgor gyda'r Gweinidog.
Er ein bod yn ddiolchgar am yr eglurhad, nid yw'r dull hwn yn ddigon da. Mae'n arbennig o siomedig ein bod wedi derbyn yr wybodaeth hon wythnos yn unig cyn dyddiad cau adrodd Cyfnod 1. Rwy'n credu y byddwch yn cytuno, Gweinidog, nad dyma'r arfer gorau, ac, a dweud y gwir, nid yr hyn yr ydym yn ei ddisgwyl gan yr Aelod sy'n gyfrifol am Fil. Yn benodol, nid yw hyn yn adlewyrchu'n dda ar y gweithdrefnau sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith i wirio ansawdd gwybodaeth cyn iddi gael ei chyflwyno i'r pwyllgor craffu. Felly, nod argymhellion 1 i 5 o'n hadroddiad yw mynd i'r afael â'r amwyseddau sylfaenol hyn.
Gan symud ymlaen at yr amcangyfrifon cost ynghylch dileu elw o ofal plant sy'n derbyn gofal, nodwn yr ansicrwydd presennol ynghylch union nifer y darparwyr annibynnol a fyddai'n fodlon neu'n gallu trosi i statws nid-er-elw. Am y rheswm hwn, canfu'r pwyllgor fod modelu gwahanol sefyllfaoedd, a'r ystod o oblygiadau cost posibl, yn ddefnyddiol iawn. Fodd bynnag, gofynnwn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am fwriadau darparwyr wrth i'r dystiolaeth ynghylch hyn ddod i'r amlwg.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol y bydd y trefniadau trosiannol yn y Bil hwn yn dod i rym ymhen llai na thair blynedd. Fodd bynnag, dywedodd y Gweinidog wrthym pe bai'r cyfnod pontio yn cymryd mwy o amser na'r disgwyl, y byddai costau cysylltiedig i'w hysgwyddo dros y cyfnod hirach. Felly, rydym yn pryderu am yr effaith y gallai hyn ei chael ar ddarparwyr ac nid ydym yn sicr bod y canlyniadau posibl yn y maes hwn yn cael eu hadlewyrchu yn yr asesiad effaith rheoleiddiol.
Holodd y pwyllgor hefyd pam y mae'r Gweinidog wedi seilio costau ar gyfer y Bil ar nifer y plant sy'n cael eu rhoi mewn gofal ar lefel gyson yn ystod y cyfnod arfarnu, pan fo'r dystiolaeth yn awgrymu bod y niferoedd, mewn gwirionedd, yn cynyddu, ac wedi gofyn am eglurhad ar y pwynt hwn. Rydym hefyd yn annog y Gweinidog i adolygu'r costau sy'n disgyn yn uniongyrchol ar ysgwyddau awdurdodau lleol, ac i ddarparu mwy o wybodaeth am y modelau amgen yr ystyrir eu bod yn cyflawni amcan polisi'r Bil, yn ogystal â manylion am sut y bydd ailfuddsoddi'r elw yn gwella gwasanaethau i blant a theuluoedd.
Yn olaf, o ran cyflwyno taliadau uniongyrchol gofal iechyd parhaus, mae'r pwyllgor yn croesawu'r cymhelliant y tu ôl i'r cynnig hwn. Fodd bynnag, teimlwn fod gorddibyniaeth ar ffigurau sy'n seiliedig ar fodelau tebyg mewn mannau eraill i amcangyfrif costau, yn hytrach na thystiolaeth empirig, ddiriaethol. Nid yw'r Gweinidog wedi darparu'r dystiolaeth i gefnogi'r rhagdybiaethau hyn ac nid yw wedi egluro pam y mae'r dull hwn yn briodol.
I gloi, Lywydd, ni ddylai amcanion canmoladwy'r Bil hwn guddio ansawdd gwael y wybodaeth ariannol a ddarparwyd, sydd wedi gwneud ein gwaith o graffu ar y costau yn galetach nag y dylai fod. Dwi'n falch bod y Gweinidog wedi derbyn rhan fwyaf yr argymhellion yn llawn, a rhai eraill ddim yn llawn, ond gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn ystyried ein hargymhellion wrth i'r Bil fynd rhagddo. Diolch yn fawr.
Finally, in relation to the introduction of direct payments for continuing healthcare, the committee welcomes the incentive behind this proposal. However, we feel that there is an over-reliance on figures based on similar models elsewhere to estimate costs, rather than empirical, tangible evidence. The Minister has not provided the evidence to support these assumptions and has not explained why this approach is appropriate.
To conclude, Llywydd, the laudable objectives of the Bill shouldn't obscure the poor standard of the financial evidence provided, which has made our work of scrutinising the costs harder than it needed to be. I'm pleased that the Minister has accepted the majority of the recommendations in full, and others in part, but hopefully the Minister will consider our recommendations as the Bill progresses. Thank you.
As I outlined when this Bill was introduced, we all agreed that nobody should be profiting from vulnerable children. Qatari and United Arab Emirates private equity firms have no place running children's services in Wales. Those are the intentions behind this legislation. They are good intentions, admirable intentions, but we all know the road to hell is paved with good intentions.
The unintended consequences of this Bill could lead to a huge decline in the care of looked-after children. For-profit is not incompatible with caring for the most vulnerable in our society—children in care. The majority of independent care providers, who provide 83 per cent of all looked-after children's care services in Wales, are small operators who provide excellent care. As the Welsh Government's own explanatory memorandum states, these are typically owned and operated by people with experience in children's social care and almost exclusively owned by people based in Wales. These are people who deeply care for looked-after children and have responded to a failure by the state to provide residential accommodation. The numbers of looked-after children have risen by 79 per cent over the past two decades. Children placed in residential care have increased by 186 per cent over the last 20 years, and by 54 per cent in the past four years. Seven local authorities provide no care at all, so the private sector is the only game in town. And now the Welsh Government wants to demonise those very companies who provided a lifeline to our most vulnerable children. This Bill is flawed and based upon a flawed premise. Everyone who has commented upon this legislation has highlighted the barriers to implementation.
At this point, I would like to thank the Health and Social Care Committee for their invaluable Stage 1 deliberations on this Bill. Witnesses have told the committee of their concerns that the public and third sectors would find it difficult to provide the places currently offered by the for-profit sector. In fact, the Welsh Local Government Association warned of the risk of sudden and critical shortage if current providers decided to exit the market. And sadly, that's exactly what's likely to happen. The Children's Homes Association, which represents 22 providers who provide more than half of the beds in Wales, told the Health and Social Care Committee—
Fel yr amlinellais pan gyflwynwyd y Bil hwn, roeddem i gyd yn cytuno na ddylai neb fod yn elwa ar blant agored i niwed. Nid oes lle i gwmnïau ecwiti preifat o Qatar a'r Emiradau Arabaidd Unedig i redeg gwasanaethau plant yng Nghymru. Dyna'r bwriadau y tu ôl i'r ddeddfwriaeth hon. Maen nhw'n fwriadau da, bwriadau clodwiw, ond rydyn ni i gyd yn gwybod bod y ffordd i uffern yn frith o fwriadau da.
Gallai canlyniadau anfwriadol y Bil hwn arwain at ostyngiad enfawr yng ngofal plant sy'n derbyn gofal. Nid yw er elw yn anghydnaws â gofalu am y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas—plant mewn gofal. Mae mwyafrif y darparwyr gofal annibynnol, sy'n darparu 83 y cant o'r holl wasanaethau gofal plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru, yn weithredwyr bychain sy'n darparu gofal rhagorol. Fel y dywed memorandwm esboniadol Llywodraeth Cymru ei hun, mae'r rhain fel arfer yn eiddo i bobl sydd â phrofiad mewn gofal cymdeithasol plant ac yn eiddo i bobl yng Nghymru yn unig fwy neu lai. Mae'r rhain yn bobl sy'n gofalu'n angerddol am blant sy'n derbyn gofal ac sydd wedi ymateb i fethiant y wladwriaeth i ddarparu llety preswyl. Mae nifer y plant sy'n derbyn gofal wedi codi 79 y cant dros y ddau ddegawd diwethaf. Mae plant sydd wedi'u lleoli mewn gofal preswyl wedi cynyddu 186 y cant dros yr 20 mlynedd diwethaf, a 54 y cant yn ystod y pedair blynedd diwethaf. Nid yw saith awdurdod lleol yn darparu unrhyw ofal o gwbl, felly y sector preifat yw'r unig ddewis. A nawr mae Llywodraeth Cymru eisiau pardduo'r union gwmnïau hynny a roddodd achubiaeth i'n plant mwyaf agored i niwed. Mae'r Bil hwn yn ddiffygiol ac yn seiliedig ar ragdybiaeth ddiffygiol. Mae pawb sydd wedi gwneud sylwadau ar y ddeddfwriaeth hon wedi amlygu'r rhwystrau i'w gweithredu.
Ar y pwynt hwn, hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol am eu trafodaethau Cyfnod 1 amhrisiadwy ar y Bil hwn. Mae tystion wedi dweud wrth y pwyllgor am eu pryderon y byddai'r sector cyhoeddus a'r trydydd sector yn ei chael hi'n anodd darparu'r lleoedd sy'n cael eu cynnig ar hyn o bryd gan y sector er elw. Mewn gwirionedd, rhybuddiodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am y risg o brinder sydyn a difrifol pe bai'r darparwyr presennol yn penderfynu gadael y farchnad. Yn anffodus, dyna'n union sy'n debygol o ddigwydd. Dywedodd Cymdeithas Cartrefi Plant, sy'n cynrychioli 22 darparwr sy'n darparu mwy na hanner y gwelyau yng Nghymru, wrth y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol—
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
Yes.
Gwnaf.
Thank you. I don't think it is about demonising the private sector, but I accept your point that capacity is constrained, and it's about allowing local authorities to build capacity. Wouldn't he agree that what is inappropriate is putting out to tender some of our most vulnerable young people, and they can see this for themselves—the costs associated with their own care? Isn't that right to move away from that system?
Diolch. Nid wyf yn credu ei fod yn ymwneud â phardduo'r sector preifat, ond rwy'n derbyn eich pwynt bod y capasiti wedi'i gyfyngu, ac mae'n ymwneud â chaniatáu i awdurdodau lleol adeiladu capasiti. Oni fyddai'n cytuno mai'r hyn sy'n amhriodol yw gosod rhai o'n pobl ifanc mwyaf agored i niwed ar dendr, a gallant weld hyn drostynt eu hunain—y costau sy'n gysylltiedig â'u gofal eu hunain? Onid yw hi'n iawn i symud i ffwrdd o'r system honno?
Thank you very much. So, I therefore ask the Welsh Government to withdraw the Bill and go back to the drawing board. There is a need and a desire to protect the sector from profiteering, but this Bill is not the answer. If you truly want to eliminate profit from children's care, then have the state provide the care homes. But you can't, and you won't, based upon past performance, and if the Welsh Government is truly opposed to private-sector provision of public services, are you going to nationalise general practice, dentists, pharmacies, opticians? What is next? Adult social care? No, of course not. I urge Members to reject this Bill and motion. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Gofynnaf felly i Lywodraeth Cymru dynnu'r Bil yn ôl ac ail feddwl. Mae angen ac awydd i ddiogelu'r sector rhag gwneud elw, ond nid y Bil hwn yw'r ateb. Os ydych chi wir eisiau dileu elw o ofal plant, yna gwnewch i'r wladwriaeth ddarparu'r cartrefi gofal. Ond ni allwch chi, ac ni fyddwch chi, yn seiliedig ar berfformiad yn y gorffennol, ac os yw Llywodraeth Cymru wir yn gwrthwynebu darparu gwasanaethau cyhoeddus yn y sector preifat, a ydych chi'n mynd i wladoli practis cyffredinol, deintyddion, fferyllfeydd, optegwyr? Beth nesaf? Gofal cymdeithasol i oedolion? Na wrth gwrs ddim. Rwy'n annog yr Aelodau i wrthod y Bil a'r cynnig hwn. Diolch.
Wel, mae Plaid Cymru wedi bod yn gwbl ddiwyro yn ein cred y dylai ein gwasanaethau iechyd a gofal gael eu rhedeg er lles y bobl, nid er budd elw mentrau masnachol. Rwy’n falch, felly, y bydd y ddeddfwriaeth hon yn cyflawni un o flaenoriaethau’r cytundeb cydweithio fu yno rhyngom ni a’r Llywodraeth, sef i gael cyfyngu ar y gallu i wneud elw ar draul plant mewn gofal.
Well, Plaid Cymru has been unstinting in our belief that our health services and care services should be run for the benefit of the people, not for profit or commercial enterprises. I'm pleased, therefore, that this legislation will achieve one of the priorities of the co-operation agreement that existed between ourselves and Government, namely to limit the ability to make profit at the expense of children in care.
The need for reform in this area has, of course, been apparent for some time. As was emphasised in the Competition and Markets Authority report of 2022, the market for the sector is skewed heavily and disproportionately in favour of private suppliers, where the ability of local authorities to provide their own foster care has been severely eroded by the long squeeze of austerity. With private providers now accounting for almost 80 per cent of all placements of children looked after, and 90 per cent of children's homes, approximately £3 of every £10 currently spent on foster care in Wales is going into the pockets of shareholders and equity firms, rather than being reinvested to improve the quality of services. And, as we've long argued, the market certainly does not know best when it comes to catering to the needs of looked-after children. This is particularly apparent in relation to geographic location, which in this context is a factor of paramount importance for well-being. Whereas 84 per cent children in local authority foster care in Wales remain in their local area, ensuring a vital degree of continuity in their lives during a period of inherent uncertainty, 79 per cent of children in private fostering are cared for outside their local area, and 6 per cent are moved out of Wales entirely.
But the most compelling case for change surely comes from the testimonies of the children themselves, which demonstrate widespread dissatisfaction and discomfort at how their circumstances can be used as a vehicle for profiteering. There is no doubt this legislation will be a profound shake-up to the sector and, without careful planning, it is likely there will be collateral in the form of private suppliers choosing to exit the market. That is why effectively managing the transition period is so important, to mitigate any resultant disruption as far as possible, and to ensure there is sufficient capacity for foster care once the changes kick in from April 2027.
So, could the Cabinet Secretary outline the measures being undertaken by the Welsh Government to encourage and support private providers to transition to a not-for-profit model? What is her latest estimate of the proportion of such providers who are likely to continue their operations beyond April 2027? Does she also accept the need for a pragmatic application of section 4 requirements on for-profit providers during the transition period, especially for those that will be called up for supplementary placements, as per section 13 of the Bill?
Turning to the other aspects of the Bill, we support the introduction of a legal duty for reporting on children and adults at risk of exploitation in line with the recommendations of the independent inquiry into child sexual abuse. It is essential that this duty is underpinned by robust support mechanisms for the affected individuals, which should include a children's rights approach in the case of minors. The reporting guidelines should also be developed so as to prevent creating a de facto hierarchy of abuse cases. The Minister will also be aware that the UK Home Office intends to legislate for mandatory reporting of child sexual abuse as part of the Criminal Justice Bill, and I would welcome her view on how this will interact with the proposals in this piece of Senedd legislation.
Finally, while the Government is right to address the shortcomings in the current legislative framework regarding direct payments for those eligible for continuing NHS healthcare, it is vital that local authorities are provided with the requisite resources to manage this additional responsibility. So, I'd be grateful, therefore, if the Minister could give an indication of the expected annual cost to local authorities as a result of these changes and explain how their revenue support grant will be upscaled to accommodate them. Diolch.
Mae'r angen am ddiwygio yn y maes hwn, wrth gwrs, wedi bod yn amlwg ers peth amser. Fel y pwysleisiwyd yn adroddiad yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd 2022, mae'r farchnad ar gyfer y sector wedi'i sgiwio'n drwm ac yn anghymesur o blaid cyflenwyr preifat, lle mae gallu awdurdodau lleol i ddarparu eu gofal maeth eu hunain wedi cael ei erydu'n ddifrifol gan wasgfa hir cyni. Gyda darparwyr preifat bellach yn cyfrif am bron i 80 y cant o holl leoliadau plant sy'n derbyn gofal, a 90 y cant o gartrefi plant, mae tua £3 o bob £10 sy'n cael eu gwario ar ofal maeth yng Nghymru ar hyn o bryd yn mynd i bocedi cyfranddalwyr a chwmnïau ecwiti, yn hytrach na chael eu hailfuddsoddi i wella ansawdd gwasanaethau. Ac, fel yr ydym wedi dadlau ers amser maith, yn sicr nid yw'r farchnad yn gwybod orau o ran darparu ar gyfer anghenion plant sy'n derbyn gofal. Mae hyn yn arbennig o amlwg mewn perthynas â lleoliad daearyddol, sydd, yn y cyd-destun hwn, yn ffactor o'r pwysigrwydd mwyaf ar gyfer llesiant. Er bod 84 y cant o blant mewn gofal maeth awdurdodau lleol yng Nghymru yn aros yn eu hardal leol, gan sicrhau parhad hanfodol yn eu bywydau yn ystod cyfnod o ansicrwydd cynhenid, mae 79 y cant o blant mewn maethu preifat yn derbyn gofal y tu allan i'w hardal leol, ac mae 6 y cant yn cael eu symud allan o Gymru yn gyfan gwbl.
Ond mae'n siŵr bod yr achos mwyaf cymhellol dros newid yn dod o dystiolaeth y plant eu hunain, sy'n dangos anfodlonrwydd ac anghysur eang ynghylch sut y gellir defnyddio eu hamgylchiadau fel cyfrwng ar gyfer gwneud elw. Nid oes amheuaeth y bydd y ddeddfwriaeth hon yn brociad sylweddol i'r sector ac, heb gynllunio gofalus, mae'n debygol y bydd sgîl-effaith negyddol ar ffurf cyflenwyr preifat yn dewis gadael y farchnad. Dyna pam mae rheoli'r cyfnod pontio yn effeithiol mor bwysig, er mwyn lliniaru unrhyw darfu canlyniadol cyn belled ag y bo modd, ac i sicrhau bod digon o gapasiti ar gyfer gofal maeth unwaith y bydd y newidiadau'n dechrau o fis Ebrill 2027.
Felly, a allai'r Ysgrifennydd Cabinet amlinellu'r mesurau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i annog a chefnogi darparwyr preifat i drawsnewid i fodel nid-er-elw? Beth yw ei hamcangyfrif diweddaraf o gyfran y darparwyr o'r fath sy'n debygol o barhau â'u gweithrediadau y tu hwnt i Ebrill 2027? A yw hi hefyd yn derbyn yr angen am gymhwysiad pragmatig o ofynion adran 4 ar ddarparwyr er elw yn ystod y cyfnod trawsnewid, yn enwedig i'r rhai y bydd galw am leoliadau atodol arnynt, yn unol ag adran 13 o'r Bil?
Gan droi at agweddau eraill y Bil, rydym yn cefnogi cyflwyno dyletswydd gyfreithiol i adrodd ar blant ac oedolion sydd mewn perygl o gael eu hecsbloetio yn unol ag argymhellion yr ymchwiliad annibynnol i gam-drin plant yn rhywiol. Mae'n hanfodol bod y ddyletswydd hon yn cael ei hategu gan fecanweithiau cymorth cadarn ar gyfer yr unigolion yr effeithir arnynt, a ddylai gynnwys dull gweithredu hawliau plant yn achos plant dan oed. Dylid datblygu'r canllawiau adrodd hefyd er mwyn atal creu hierarchaeth de facto o achosion o gam-drin. Bydd y Gweinidog hefyd yn ymwybodol bod Swyddfa Gartref y DU yn bwriadu deddfu ar gyfer adrodd gorfodol am gam-drin plant yn rhywiol fel rhan o'r Bil Cyfiawnder Troseddol, a byddwn yn croesawu ei barn ar sut y bydd hyn yn rhyngweithio â'r cynigion yn y darn hwn o ddeddfwriaeth y Senedd.
Yn olaf, er bod y Llywodraeth yn iawn i fynd i'r afael â'r diffygion yn y fframwaith deddfwriaethol presennol ynghylch taliadau uniongyrchol i'r rhai sy'n gymwys i gael gofal iechyd parhaus y GIG, mae'n hanfodol bod awdurdodau lleol yn cael yr adnoddau angenrheidiol i reoli'r cyfrifoldeb ychwanegol hwn. Felly, byddwn yn ddiolchgar felly pe gallai'r Gweinidog roi syniad o'r gost flynyddol ddisgwyliedig i awdurdodau lleol o ganlyniad i'r newidiadau hyn ac egluro sut y bydd eu grant cynnal refeniw yn cael ei uwchraddio i ddygymod â hyn.
I'd like to thank the various committees of the Senedd for their invaluable scrutiny of this Bill. We should not underestimate just how important this Bill is. If passed, it will have profound and far-reaching consequences for children in care. The eliminate agenda has not been a central part of our work on the Children, Young People and Education Committee. Our work has focused on the Welsh Government's commitment to radical reform for care-experienced children and young people. We have been frustrated by the rate of progress in that area, but we do recognise the level of ambition set out in this Bill. We also know that removing private profit from the care of children is strongly welcomed by many care-experienced children and young people themselves.
However, I urge the Welsh Government to listen to the concerns identified by the Health and Social Care Committee during its Stage 1 scrutiny, particularly those relating to potential placement shortages. But this Bill does more than restrict the realisation of profit from children's care; it also makes it easier for local authorities to place children outside their home local authority. The Bill requires that accommodation for children in care is within or near to the authority's area. Currently, accommodation must be within the authority's area. The Welsh Government says that these provisions would allow local authorities to place a child closer to their home community, even if that is in a different local authority. We have significant concerns about this proposal. First, there is not enough detail in the Bill about what 'near to' means. Given the critical shortage of quality placements, we fear that these provisions will mean that children are inevitably placed further away from their homes.
Secondly, as soon as you place a child outside their home local authority, however near that placement is geographically, two local authorities have to share information about the child—two children's services departments, two housing departments, two education departments. It might even mean that two health boards have to share information about the child, and two police forces. We know that multi-agency working can be incredibly challenging. It comes up time and time again in safeguarding reviews when things have gone terribly wrong. We also know that 24 per cent of children who go missing are in care, despite children in care making up 1 per cent of all children in Wales. Every time a child goes missing from care, multi-agency working becomes an urgent and critical necessity. Minister, you have acknowledged to us that out-of-area placements are a leading driver for missing episodes, and that missing episodes place children at risk of being exploited. We therefore urge the Welsh Government to amend the Bill in line with the Health and Social Care Committee’s recommendation 15 to recognise the risks associated with out-of-area placements.
We're also concerned about provision in the Bill relating to supplementary placements. Whether unrestricted or unregulated, our worry is that these provisions could push more vulnerable children into accommodation where they are not cared for, where they are not supported, and quite possibly where they are exposed to unacceptable risks. It is no coincidence that the agencies that have also raised concerns about these provisions work closely with care experienced children and young people: the National Youth Advocacy Service, Voices from Care, TGP Cymru, the Association of Directors of Social Services, not to mention the Children’s Commissioner for Wales, Children in Wales and the Children’s Homes Association, even Care Inspectorate Wales.
Let’s remind ourselves of the reality that social workers will be facing when these provisions take effect. A child will need somewhere to stay immediately—that night, even. There will not be a placement for them somewhere that is inspected and regulated by Care Inspectorate Wales. There are wonderful, supportive placements that are not regulated by Care Inspectorate Wales—placements by Llamau, Barnardo’s and others—but these placements are in short supply. There might not be any available at such short notice. So, where will that child go? At the moment, placing them in unrestricted accommodation is completely illegal. It does happen, when there is no other option, but that illegality is a critical safeguard. These provisions weaken that safeguard.
Minister, can you please guarantee care-experienced children and young people that these provisions will not result in more children in care being placed in unfit and unsafe accommodation? Diolch.
Hoffwn ddiolch i wahanol bwyllgorau'r Senedd am eu gwaith craffu amhrisiadwy ar y Bil hwn. Ni ddylem danbrisio pa mor bwysig yw'r Bil hwn. Os caiff ei basio, bydd ganddo ganlyniadau dwys a phellgyrhaeddol i blant mewn gofal. Nid yw'r agenda ddileu wedi bod yn rhan ganolog o'n gwaith ar y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Mae ein gwaith wedi canolbwyntio ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddiwygio radical ar gyfer plant a phobl ifanc â phrofiad o ofal. Rydym wedi ein siomi'n fawr oherwydd y cynnydd yn y maes hwnnw, ond rydym yn cydnabod lefel yr uchelgais a nodir yn y Bil hwn. Gwyddom hefyd fod cael gwared ar elw preifat o ofal plant yn cael ei groesawu'n gryf gan lawer o blant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal eu hunain.
Fodd bynnag, rwy'n annog Llywodraeth Cymru i wrando ar y pryderon a nodwyd gan y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn ystod ei waith craffu Cyfnod 1, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â phrinder lleoliadau posibl. Ond mae'r Bil hwn yn gwneud mwy na chyfyngu ar realeiddio elw o ofal plant; mae hefyd yn ei gwneud yn haws i awdurdodau lleol leoli plant y tu allan i'w hawdurdod lleol cartref. Mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol bod llety ar gyfer plant mewn gofal o fewn ardal yr awdurdod neu'n agos ati. Ar hyn o bryd, rhaid i'r llety fod o fewn ardal yr awdurdod. Dywed Llywodraeth Cymru y byddai'r darpariaethau hyn yn caniatáu i awdurdodau lleol leoli plentyn yn agosach at eu cymuned gartref, hyd yn oed os yw hynny mewn awdurdod lleol gwahanol. Mae gennym bryderon mawr am y cynnig hwn. Yn gyntaf, nid oes digon o fanylion yn y Bil am yr hyn y mae 'yn agos at' yn ei olygu. O ystyried y prinder difrifol o leoliadau o ansawdd, rydym yn ofni y bydd y darpariaethau hyn yn golygu bod plant yn anochel yn cael eu lleoli ymhellach i ffwrdd o'u cartrefi.
Yn ail, cyn gynted ag y byddwch chi'n gosod plentyn y tu allan i'w awdurdod lleol cartref, ni waeth pa mor agos yw'r lleoliad hwnnw'n ddaearyddol, mae'n rhaid i ddau awdurdod lleol rannu gwybodaeth am y plentyn—dwy adran gwasanaethau plant, dwy adran tai, dwy adran addysg. Gallai hyd yn oed olygu bod yn rhaid i ddau fwrdd iechyd rannu gwybodaeth am y plentyn, a dau heddlu. Rydym yn gwybod y gall gweithio amlasiantaethol fod yn hynod heriol. Mae'n codi dro ar ôl tro wrth ddiogelu adolygiadau pan fydd pethau wedi mynd o chwith yn ofnadwy. Gwyddom hefyd fod 24 y cant o blant sy'n mynd ar goll mewn gofal, er bod plant mewn gofal yn cyfrif am 1 y cant o holl blant Cymru. Bob tro y bydd plentyn yn mynd ar goll o ofal, mae gweithio amlasiantaethol yn dod yn ofyniad brys a difrifol. Gweinidog, rydych wedi cydnabod i ni fod lleoliadau y tu allan i'r ardal yn sbardun blaenllaw ar gyfer cyfnodau coll, a bod cyfnodau coll yn rhoi plant mewn perygl o gael eu hecsbloetio. Felly, rydym yn annog Llywodraeth Cymru i ddiwygio'r Bil yn unol ag argymhelliad 15 y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol i gydnabod y risgiau sy'n gysylltiedig â lleoliadau y tu allan i'r ardal.
Rydym hefyd yn pryderu am ddarpariaeth yn y Bil sy'n ymwneud â lleoliadau atodol. P'un ai heb gyfyngiad neu heb eu rheoleiddio, ein pryder yw y gallai'r darpariaethau hyn wthio plant mwy agored i niwed i lety lle nad ydynt yn derbyn gofal, lle nad ydynt yn cael eu cefnogi, ac o bosibl lle maent yn agored i risgiau annerbyniol. Nid yw'n gyd-ddigwyddiad bod yr asiantaethau sydd hefyd wedi mynegi pryderon am y darpariaethau hyn yn gweithio'n agos gyda phlant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal: y Gwasanaeth Eiriolaeth Ieuenctid Cenedlaethol, Lleisiau o Ofal, TGP Cymru, Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol, heb sôn am Gomisiynydd Plant Cymru, Plant yng Nghymru a Chymdeithas Cartrefi Plant, hyd yn oed Arolygiaeth Gofal Cymru.
Gadewch i ni atgoffa'n hunain o'r realiti y bydd gweithwyr cymdeithasol yn ei wynebu pan ddaw'r darpariaethau hyn i rym. Bydd angen rhywle ar blentyn i aros ar unwaith—y noson honno, hyd yn oed. Ni fydd lleoliad ar eu cyfer yn rhywle sy'n cael ei arolygu a'i reoleiddio gan Arolygiaeth Gofal Cymru. Mae lleoliadau gwych, cefnogol nad ydynt yn cael eu rheoleiddio gan Arolygiaeth Gofal Cymru—lleoliadau gan Llamau, Barnardo's ac eraill—ond mae'r lleoliadau hyn yn brin. Efallai na fydd unrhyw un ar gael ar fyr rybudd o'r fath. Lle bydd y plentyn yn mynd? Ar hyn o bryd, mae eu rhoi mewn llety anghyfyngedig yn gwbl anghyfreithlon. Mae'n digwydd, pan nad oes opsiwn arall, ond mae'r anghyfreithlondeb hwnnw'n ddull diogelu difrifol. Mae'r darpariaethau hyn yn gwanhau'r dull diogelu hwnnw.
Gweinidog, a allwch chi sicrhau plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal na fydd y darpariaethau hyn yn arwain at fwy o blant mewn gofal yn cael eu rhoi mewn llety anaddas ac anniogel? Diolch.
I am proud to be here in the Senedd, and in a nation taking historic steps to eliminate private profit from our care system. This is a landmark Bill on the road to creating a care system in Wales that puts vulnerable children and young people right at the heart of decision making.
As a former social worker and chair of the cross-party groups on children and families and care-experienced children, it seems to me that the current system that we have is completely dysfunctional. If we think about it, we are paying our council tax; that goes straight into the shareholders' pockets and it doesn't meet the needs of those really vulnerable children. As Rowan Gray powerfully testified to the Health and Social Care Committee:
'Children in care want to be looked after by people who treat them as if they were their own. They don't want to be advertised with a price tag'.
And we don't need to look far to see the effects of profit on the consequences of inaction or slow change. Just this past month, an Oxford University report marvelled at the astounding pace of children's home privatisation over in England, finding that almost all residential care settings forced to close by regulators in the 12 years to 2023 were privately run.
Getting this Bill right, though, is crucial. The Welsh Government needs to avoid the pitfalls and consider learning from the experience of Scotland. Depressingly, research earlier this year showed that Scottish local authorities spent £218 million on providing residential children's care to profit-making companies. That was since committing to avoiding the monetisation of care in 2020. Fourteen local authorities stated that they had absolutely no plans to stop using profit-making companies. And the report by Who Cares? Scotland pointed to a lack of appropriate alternatives and infrastructure, meaning that, until local authorities are given sufficient funding, the monetisation of care will not be adequately challenged.
Here in Wales, we face similar challenges. As we've heard, currently, over 80 per cent of children in residential care and 35 per cent in foster care in Wales are placed with private providers. Should these providers not transition into the not-for-profit model, then we are clearly facing severe challenges. While the Welsh Government's £68 million transition funding is welcome, all local authorities and third sector organisations have made it clear that this funding must extend beyond 2025. So, I do welcome your statement, Minister, that you have made a commitment regarding future funding of this Bill, but I'd like to see more of the detail, particularly going beyond 2025.
I now wish to address another crucial issue—the glaring omission of active advocacy within the Bill. This represents a missed opportunity, just as there was a missed opportunity in the radical reform report. Children affected by changing care arrangements, particularly during this transition period, need and deserve special advocacy support. As NYAS Cymru told the Health and Social Care Committee, advocacy has to be at the heart of safeguarding. So, I’d like to call on you, Minister, if I may, to amend this Bill to include a statutory right to advocacy for every child and young person whose care arrangements may be affected by these changes.
Finally, I would like to echo the Health and Social Care Committee’s view and call on the Minister to amend the Bill in relation to what is a local provision—a 'near to' provision. Please could we be clearer about this, and perhaps say that it means bordering local authorities only, limiting these placements to exceptional circumstances only?
Ultimately, I believe that we as a Senedd wish to see a better care system that serves the needs of our most vulnerable children. However, this Bill’s success depends on thoughtful implementation, proper funding, appropriate timelines and, most importantly, keeping care-experienced children at its heart. We are the corporate parents of the children and young people who are within our care system. We need to do better, and I hope that, through this Bill, we will. I remain committed to seeing the outcome and the report from the Minister. Diolch yn fawr iawn.
Rwy'n falch o fod yma yn y Senedd, ac mewn gwlad sy'n cymryd camau hanesyddol i ddileu elw preifat o'n system ofal. Mae hwn yn Fil hanesyddol ar y ffordd i greu system ofal yng Nghymru sy'n rhoi plant a phobl ifanc agored i niwed wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau.
Fel cyn-weithiwr cymdeithasol a chadeirydd y grwpiau trawsbleidiol ar blant a theuluoedd a phlant â phrofiad o ofal, mae'n ymddangos i mi fod y system bresennol sydd gennym yn gwbl gamweithredol. Os ydym yn meddwl am y peth, rydym yn talu ein treth gyngor; sy'n mynd yn syth i bocedi'r cyfranddalwyr ac nid yw'n diwallu anghenion y plant hynny sy'n wirioneddol agored i niwed. Fel y tystiodd Rowan Gray yn rymus i'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol:
'Mae plant mewn gofal eisiau cael gofal gan bobl sy'n eu trin fel petaen nhw'n blant iddyn nhw. Dydyn nhw ddim eisiau cael eu hysbysebu gyda thocyn pris'.
Ac nid oes angen i ni edrych yn bell i weld effeithiau elw ar ganlyniadau diffyg gweithredu neu newid araf. Dim ond y mis diwethaf, roedd adroddiad gan Brifysgol Rhydychen yn rhyfeddu at gyflymder rhyfeddol preifateiddio cartrefi plant yn Lloegr, gan ganfod bod bron pob lleoliad gofal preswyl a orfodwyd i gau gan reoleiddwyr yn y 12 mlynedd hyd at 2023 wedi'u rhedeg yn breifat.
Fodd bynnag, mae cael y Bil hwn yn iawn yn hanfodol. Mae angen i Lywodraeth Cymru osgoi'r peryglon ac ystyried dysgu o brofiad yr Alban. Yn anffodus, dangosodd ymchwil yn gynharach eleni fod awdurdodau lleol yr Alban wedi gwario £218 miliwn ar ddarparu gofal preswyl i blant i gwmnïau gwneud elw. Roedd hynny ers ymrwymo i osgoi moneteiddio gofal yn 2020. Dywedodd pedwar ar ddeg o awdurdodau lleol nad oedd ganddynt unrhyw gynlluniau o gwbl i roi'r gorau i ddefnyddio cwmnïau gwneud elw. A thynnodd adroddiad gan Who Cares? Yr Alban sylw at ddiffyg dewisiadau amgen a seilwaith priodol, sy'n golygu, hyd nes y rhoddir cyllid digonol i awdurdodau lleol, na fydd moniteiddio gofal yn cael ei herio'n ddigonol.
Yma yng Nghymru, rydym yn wynebu heriau tebyg. Fel yr ydym wedi clywed, ar hyn o bryd, mae dros 80 y cant o blant mewn gofal preswyl a 35 y cant mewn gofal maeth yng Nghymru yn cael eu lleoli gyda darparwyr preifat. Os na fydd y darparwyr hyn yn trawsnewid i'r model nid-er-elw, yna rydym yn amlwg yn wynebu heriau difrifol. Er bod cyllid trawsnewid £68 miliwn Llywodraeth Cymru i'w groesawu, mae pob awdurdod lleol a sefydliad trydydd sector wedi ei gwneud yn glir bod yn rhaid i'r cyllid hwn ymestyn y tu hwnt i 2025. Felly, rwy'n croesawu eich datganiad, Gweinidog, eich bod wedi ymrwymo i ariannu'r Bil hwn yn y dyfodol, ond hoffwn weld mwy o'r manylion, yn enwedig y tu hwnt i 2025.
Hoffwn nawr fynd i'r afael â mater hollbwysig arall—diffyg amlwg eiriolaeth weithredol o fewn y Bil. Mae hwn yn gyfle a gollwyd, yn union fel yr oedd cyfle a gollwyd yn yr adroddiad diwygio radical. Mae angen cymorth eiriolaeth arbennig ar blant y mae trefniadau gofal sy'n newid yn effeithio arnynt ac maent yn ei haeddu, yn enwedig yn ystod y cyfnod trawsnewid hwn. Fel y dywedodd NYAS Cymru wrth y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, mae'n rhaid i eiriolaeth fod wrth wraidd dull diogelu. Felly, hoffwn alw arnoch, Gweinidog, os caf, i ddiwygio'r Bil hwn i gynnwys hawl statudol i eiriolaeth ar gyfer pob plentyn a pherson ifanc y gallai'r newidiadau hyn effeithio ar eu trefniadau gofal.
Yn olaf, hoffwn adleisio barn y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol a galw ar y Gweinidog i ddiwygio'r Bil mewn perthynas â'r hyn sy'n ddarpariaeth leol—darpariaeth 'agos at'. A allem fod yn gliriach ynglŷn â hyn, ac efallai dweud ei fod yn golygu ffinio ag awdurdodau lleol yn unig, cyfyngu ar y lleoliadau hyn i amgylchiadau eithriadol yn unig?
Yn y pen draw, credaf ein bod ni fel Senedd yn dymuno gweld gwell system ofal sy'n diwallu anghenion ein plant mwyaf agored i niwed. Fodd bynnag, mae llwyddiant y Bil hwn yn dibynnu ar weithredu meddylgar, cyllid priodol, llinellau amser priodol ac, yn bwysicaf oll, bod cadw plant â phrofiad o ofal wrth ei wraidd. Ni yw rhieni corfforaethol y plant a'r bobl ifanc sydd o fewn ein system ofal. Mae angen i ni wneud yn well, ac rwy'n gobeithio, drwy'r Bil hwn, y byddwn ni'n gwneud hynny. Rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i weld y canlyniad a'r adroddiad gan y Gweinidog. Diolch yn fawr iawn.
The first thing that I want to say is that the people who provide care for looked-after children give the majority of those children excellent service, and they go above and beyond to ensure that, whether they're working in the private or public sector. I just wanted to clarify that.
This is an important issue, and everybody, it seems, is agreed that we need to eliminate profit from the care of looked-after children. It’s something that many of us have campaigned for for a long time. So, we welcome that part of the Bill. We know it's ambitious. We know it's groundbreaking, and that reform should be recognised.
I agree that we should aim for fewer children to be taken into care, and services should provide the right support for families at the right time, to help them stay together wherever that is possible. Also, when young people are ready to leave care, they should be properly supported to plan for the future, to lead independent lives. But removing the profit from care will help support a network of local community-based services that, in turn, can safeguard and promote the welfare of young people.
Like everyone here, I’m keen to see smooth management of that transition from private care into not-for-profit care. It has been mentioned many times—the importance of that to the children, giving them confidence and certainty of the final date, which will happen without a cliff-edge adding to their challenges, creating unnecessary anxiety for them and their families.
The timescale does need really careful consideration of adequate placement opportunities throughout Wales, and vulnerable children, as has been mentioned, should be looked after as close to home as is possible. But there needs to be flexibility so that, when that is not appropriate, the nearest possible location is afforded to them. I understand that Carmarthenshire council is at the forefront of that transition, and also to remember that there's been £68 million gone to local authorities to help them implement some of these changes, and all local authorities have been asked to submit plans. While Care Inspectorate Wales is still getting private provider applications, it seems—I hope—that some of those are intending to move into the not-for-profit market.
I also want to support the following recommendations: recommendation 7, registration of foster carers should be mandatory with Social Care Wales, thus creating a national register of foster carers. Because not all children in care find themselves in residential care. The mandatory reporting of child sexual abuse—recommendation 16—is, obviously, of paramount importance. We've seen reports that make for very difficult reading, but, principally, they ruin the lives of those affected. The key aim here is to listen to those who express concerns, particularly the children. Their voices have, in some cases, been ignored. I think we also need to recognise that there are a number of children who are neurodiverse; they're not always able to express their feelings, and their behaviour can be attributed to the child rather than the perpetrator. I think it's essential that we have proper training and I agree wholeheartedly with Jane about advocacy. It's an absolute necessity here, and particularly for those children who cannot express themselves.
I also recognise that the corporate parent is us and also the local authorities, and, again, we need to ensure that, while this transition is happening, there are regular reports to local authorities that are clear and accountable and transparent, and that the structures are in place so that people do take responsibility for the children that they, ultimately, are the corporate parents for.
Y peth cyntaf yr hoffwn i ei ddweud yw bod y bobl sy'n darparu gofal ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn rhoi gwasanaeth rhagorol i'r mwyafrif o'r plant hynny, ac maen nhw'n mynd y tu hwnt i hynny i sicrhau hynny, p'un a ydyn nhw'n gweithio yn y sector preifat neu'r sector cyhoeddus. Fe hoffwn i ddim ond egluro hynny.
Mae hwn yn fater pwysig, ac mae pawb, mae'n ymddangos, yn gytûn bod angen i ni ddileu elw o ofalu am blant sy'n derbyn gofal. Mae'n rhywbeth y mae llawer ohonom ni wedi ymgyrchu drosto ers amser maith. Felly, rydym ni'n croesawu'r rhan honno o'r Bil. Rydym ni'n gwybod ei fod yn uchelgeisiol. Rydym ni'n gwybod ei fod yn arloesol, ac y dylid cydnabod diwygio.
Rwy'n cytuno y dylem ni anelu at gymryd llai o blant i ofal, a dylai gwasanaethau ddarparu'r cymorth cywir i deuluoedd ar yr adeg iawn, i'w helpu i aros gyda'i gilydd lle bynnag y bo hynny'n bosibl. Hefyd, pan fydd pobl ifanc yn barod i adael gofal, dylid eu cefnogi'n briodol i gynllunio ar gyfer y dyfodol, i fyw bywydau annibynnol. Ond bydd cael gwared ar yr elw o ofal yn helpu i gefnogi rhwydwaith o wasanaethau lleol yn y gymuned sydd, yn ei dro, yn gallu diogelu a hyrwyddo lles pobl ifanc.
Fel pawb yma, rwy'n awyddus i weld rheolaeth esmwyth ar y trawsnewid hwnnw o ofal preifat i ofal dielw. Mae wedi cael ei grybwyll sawl gwaith—pwysigrwydd hynny i'r plant, gan roi hyder a sicrwydd iddyn nhw o'r dyddiad olaf, a fydd yn digwydd heb ryw derfyniad sydyn yn ychwanegu at eu heriau, gan greu pryder diangen iddyn nhw a'u teuluoedd.
Mae angen ystyried yr amserlen yn ofalus iawn ynghylch y cyfleoedd sydd yna i gael lleoliadau digonol ledled Cymru, a dylid gofalu am blant bregus, fel y crybwyllwyd, mor agos at adref ag sy'n bosibl. Ond mae angen hyblygrwydd fel bod y lleoliad agosaf posibl yn cael ei roi iddyn nhw pan nad yw hynny'n briodol. Rwy'n deall bod Cyngor Sir Caerfyrddin ar flaen y gad yn y cyfnod pontio hwnnw, ac mae angen cofio hefyd bod £68 miliwn wedi mynd i awdurdodau lleol i'w helpu i weithredu rhai o'r newidiadau hyn, a gofynnwyd i bob awdurdod lleol gyflwyno cynlluniau. Tra bod Arolygiaeth Gofal Cymru yn dal i gael ceisiadau gan ddarparwyr preifat, mae'n ymddangos—rwy'n gobeithio—bod rhai o'r rheini yn bwriadu symud i'r farchnad nid-er-elw.
Fe hoffwn i hefyd gefnogi'r argymhellion canlynol: argymhelliad 7, dylai cofrestru gofalwyr maeth fod yn orfodol gyda Gofal Cymdeithasol Cymru, a thrwy hynny greu cofrestr genedlaethol o ofalwyr maeth. Oherwydd nid yw pob plentyn mewn gofal mewn gofal preswyl. Mae'r adrodd gorfodol am gam-drin plant yn rhywiol—argymhelliad 16—yn hollbwysig, yn amlwg. Rydym ni wedi gweld adroddiadau sy'n waith darllen yn anodd iawn, ond, yn bennaf, maen nhw'n difetha bywydau'r rhai yr effeithir arnyn nhw. Y prif nod yma yw gwrando ar y rhai sy'n mynegi pryderon, yn enwedig y plant. Mae eu lleisiau, mewn rhai achosion, wedi cael eu hanwybyddu. Rwy'n credu bod angen i ni gydnabod hefyd bod nifer o blant yn niwroamrywiol; nid ydyn nhw bob amser yn gallu mynegi eu teimladau, a gellir priodoli eu hymddygiad i'r plentyn yn hytrach na'r tramgwyddwr. Rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol ein bod yn cael hyfforddiant priodol ac rwy'n cytuno'n llwyr â Jane ynglŷn ag eiriolaeth. Mae'n anghenraid llwyr yma, ac yn enwedig i'r plant hynny na allan nhw fynegi eu hunain.
Rwyf hefyd yn cydnabod mai ni a'r awdurdodau lleol yw'r rhiant corfforaethol, ac unwaith eto, mae angen i ni sicrhau, er bod y trawsnewid hwn yn digwydd, bod adroddiadau rheolaidd i awdurdodau lleol sy'n glir ac yn atebol ac yn dryloyw, a bod y strwythurau ar waith fel bod pobl yn cymryd cyfrifoldeb am y plant y maen nhw, yn y pen draw, yn rhieni corfforaethol iddyn nhw.
Galwaf ar y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol nawr i ymateb i'r ddadl—Dawn Bowden.
I call on the Minister for Children and Social Care now to reply to the debate—Dawn Bowden.
Diolch, Llywydd. Can I say at the outset that I very much welcome the positive response to this piece of legislation? I want to acknowledge and recognise the work that we did with Plaid Cymru in developing this legislation whilst we were in the co-operation agreement.
I think we're very clear on why we are doing what we're doing. We don't want to see children treated as commodities in the care sector; we want to see investment in the care of our looked-after children. As I have said on many occasions, both in committee scrutiny and on the floor of this Chamber, doing nothing is not an option. If we just look at costs alone, without looking at the morality of profit making out of looked-after children, we've seen the rise in costs from £60 million just 10 years ago to around £200 million now in the cost to local authorities in providing care for looked-after children. If we carry on that trajectory, we will be looking at a bill for local authorities of around £1 billion in the next 10 years. So, clearly, doing nothing, as I say, is not an option. And I want to try and deal with as many of the key points that came up today as I can, but there were so many, and, as I said at the outset, the fact that we have 72 recommendations across three committees means that that's going to, really, be very difficult for me to do. But there were some very clear themes, of course.
The first one I wanted to pick up on was—I think it was Russell George who raised it, Peredur Owen Griffiths raised it, Mike Hedges raised it, as did others—the concern around transition and the need for us to move from where we are now to where we want to be, and how we are going to do that in a way that protects the rights of the child as well as looking after the interests of providers that are currently in the market and who may want to transition.
I want to give an assurance to the Senedd that we are doing everything that we can to ensure that we have reasonable conversations with local authorities, with the private sector, with the third sector, to ensure that they develop sufficiency plans for a transition period. We cannot move from where we are now to where we need to be until we have sufficient provision.
Diolch, Llywydd. A gaf i ddweud ar y dechrau fy mod i'n croesawu'n fawr yr ymateb cadarnhaol i'r darn hwn o ddeddfwriaeth? Fe hoffwn i gydnabod ac arddel y gwaith a wnaethom ni gyda Phlaid Cymru wrth ddatblygu'r ddeddfwriaeth hon tra roeddem yn y cytundeb cydweithio.
Rwy'n credu ein bod ni'n glir pam rydym ni'n gwneud yr hyn rydym ni'n ei wneud. Nid ydym ni am weld plant yn cael eu trin fel nwyddau yn y sector gofal; rydym ni am weld buddsoddiad yng ngofal ein plant sy'n derbyn gofal. Fel yr wyf wedi dweud ar sawl achlysur, yn y pwyllgorau craffu ac ar lawr y Siambr hon, nid yw gwneud dim yn ddewis. Os edrychwn ni ar gostau yn unig, heb edrych ar foesoldeb gwneud elw o blant sy'n derbyn gofal, rydym ni wedi gweld cynnydd mewn costau o £60 miliwn dim ond 10 mlynedd yn ôl i oddeutu £200 miliwn bellach yn y gost i awdurdodau lleol wrth ddarparu gofal i blant sy'n derbyn gofal. Os byddwn yn parhau â'r duedd honno, byddwn yn edrych ar fil o tua £1 biliwn i awdurdodau lleol yn ystod y 10 mlynedd nesaf. Felly, yn amlwg, nid yw gwneud dim, fel y dywedaf, yn ddewis. Ac fe hoffwn i geisio ymdrin â chymaint o'r pwyntiau allweddol a gododd heddiw ag y gallaf, ond roedd cymaint, ac, fel y dywedais ar y dechrau, mae'r ffaith bod gennym ni 72 o argymhellion ar draws tri phwyllgor yn golygu y bydd hynny, mewn gwirionedd, yn anodd iawn i mi ei wneud. Ond roedd yna rai themâu amlwg iawn, wrth gwrs.
Yr un cyntaf roedd arnaf i eisiau ei grybwyll oedd—rwy'n credu mai Russell George a soniodd amdano, soniodd Peredur Owen Griffiths amdano, soniodd Mike Hedges amdano, fel y gwnaeth eraill—y pryder ynghylch pontio a'r angen i ni symud o ble rydym ni nawr i'r lle rydym ni eisiau bod, a sut rydym ni'n mynd i wneud hynny mewn ffordd sy'n amddiffyn hawliau'r plentyn yn ogystal ag edrych ar ôl buddiannau darparwyr sydd ar hyn o bryd yn y farchnad ac a allai fod eisiau trosglwyddo.
Fe hoffwn i roi sicrwydd i'r Senedd ein bod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau ein bod yn cael sgyrsiau rhesymol gydag awdurdodau lleol, gyda'r sector preifat, gyda'r trydydd sector, i sicrhau eu bod yn datblygu cynlluniau digonol ar gyfer cyfnod pontio. Ni allwn ni symud o'r lle rydym ni awr i'r lle y mae angen i ni fod hyd nes y bydd gennym ni ddigon o ddarpariaeth.
Thank you to the Minister. I think part of the evidence that we heard in committee and part of the experience that I've received from the private sector is that they're concerned that they haven't had that information or guidance to date. It's been talked about for some time, but because this isn't yet legislation, they've held back and now they're desperate for that information, because they want to know can they continue in the new model.
Diolch yn fawr i'r Gweinidog. Rwy'n credu mai rhan o'r dystiolaeth a glywsom ni yn y pwyllgor a rhan o'r profiad a gefais gan y sector preifat yw eu bod yn pryderu nad ydyn nhw wedi cael yr wybodaeth na'r arweiniad hwnnw hyd yma. Mae wedi cael ei drafod ers peth amser, ond oherwydd nad yw hyn yn ddeddfwriaeth eto, maen nhw wedi dal yn ôl a nawr maen nhw'n ysu am yr wybodaeth honno, oherwydd bod arnyn nhw eisiau gwybod a allan nhw barhau yn y model newydd.
I think that is fair. We have been involved in discussions with the third sector and with the private sector. I absolutely acknowledge the point you made, and I think when you see our response to the committee's recommendations, we will take that on board. We do know that we have to provide very detailed and specific guidance to organisations, because we want as many as possible to transition into the not-for-profit model. Far from the picture that Altaf Hussain presents, we're not trying to demonise organisations. We know that there are very good providers out there who are private providers. What we're saying is we want to use that expertise and we want to work with those providers, those good providers, to transition into a not-for-profit arrangement where the profits that they make are reinvested into the care of children rather than into the pockets of shareholders, and that's where we part company.
There is still a lot of work to do around that. We're very clear as well that we have listened to the views of stakeholders around the transition—and when I talk about stakeholders, I include local authorities in this—who are concerned about the costs of the transition period, and we're taking all of that into account. When I have considered fully all the representations that we've made, we'll be making a further statement about the position on the transition period, because that is not actually on the face of the Bill. It will be in regulation, but we need to allow a transition period that will deliver what we need it to deliver in the way that we want it delivered.
Russell, Peredur and Jane also made comments—[Interruption.] Sorry, Jane, were you—?
Rwy'n credu bod hynny'n deg. Rydym ni wedi bod yn rhan o drafodaethau gyda'r trydydd sector a chyda'r sector preifat. Rwy'n cydnabod yn llwyr y pwynt a wnaethoch chi, ac rwy'n credu pan fyddwch chi'n gweld ein hymateb i argymhellion y pwyllgor, y byddwn yn ystyried hynny. Rydym ni'n gwybod bod yn rhaid i ni ddarparu arweiniad manwl a phenodol iawn i sefydliadau, gan fod arnom ni eisiau i gynifer â phosibl drosglwyddo i'r model nid-er-elw. Yn wahanol iawn i'r darlun y mae Altaf Hussain yn ei gyflwyno, dydym ni ddim yn ceisio pardduo sefydliadau. Rydym ni'n gwybod bod yna ddarparwyr da iawn sy'n ddarparwyr preifat. Yr hyn rydym ni yn ei ddweud yw bod arnom ni eisiau defnyddio'r arbenigedd hwnnw a'n bod arnom ni eisiau gweithio gyda'r darparwyr hynny, y darparwyr da hynny, i drosglwyddo i drefniant nid-er-elw lle mae'r elw a wnânt yn cael ei ailfuddsoddi yng ngofal plant yn hytrach nag ym mhocedi cyfranddalwyr, a dyna lle mae'n barn ni'n wahanol
Mae llawer o waith i'w wneud o hyd yn hynny o beth. Rydym ni'n glir iawn hefyd ein bod ni wedi gwrando ar farn rhanddeiliaid ynghylch y trawsnewid—a phan fyddaf yn sôn am randdeiliaid, rwy'n cynnwys awdurdodau lleol yn hyn—sy'n poeni am gostau'r cyfnod pontio, ac rydym ni'n ystyried hynny i gyd. Pan fyddaf wedi ystyried yn llawn yr holl sylwadau yr ydym ni wedi'u gwneud, byddwn yn gwneud datganiad pellach am y sefyllfa ynghylch y cyfnod pontio, oherwydd nid yw hynny ar wyneb y Bil mewn gwirionedd. Bydd yn cael ei reoli, ond mae angen inni ganiatáu cyfnod pontio a fydd yn cyflawni'r hyn y mae arnom ni angen iddo ei gyflawni yn y ffordd y mae arnom ni eisiau iddo gael ei gyflawni.
Gwnaeth Russell, Peredur a Jane sylwadau hefyd—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, Jane, oeddech chi—?
I think we've run out of time. I'm so sorry.
Rwy'n credu bod amser wedi cael y gorau arnom ni. Mae'n wir ddrwg gen i.
You're very generous in—
Rydych chi'n hael iawn mewn—
I've got lots more to say, Llywydd, but I am very conscious that I'm out of time, and I did say that I didn't feel that I was going to be able to get through all of the issues that were raised.
Mae gen i lawer mwy i'w ddweud, Llywydd, ond rwy'n ymwybodol iawn fod amser wedi cario'r dydd arnaf, a dywedais nad oeddwn yn teimlo fy mod i'n mynd i allu trafod yr holl faterion a godwyd.
I'm happy for you to extend your time by a few minutes. I know that there were many questions to you during the debate.
Rwy'n hapus i chi ymestyn eich amser am ychydig funudau. Rwy'n gwybod yr holwyd llawer o gwestiynau i chi yn ystod y ddadl.
Thank you. I'll try and have a little bit more brevity this time.
On commitment to future funding, what I can say is we have set out very clearly what we consider will be the funding levels required for the next three years. That will be a joint enterprise between the Welsh Government and local authorities. I can set out the commitment to what we can do in the here and now; what I can't do is give future commitments into a period when the Welsh Government itself doesn't know what its own budget and finances are going to be. But that does not in any way diminish our commitment to this. It is a programme for government commitment, it is a priority for this Welsh Government, and that will be taken into account in the next budget round. And the Cabinet Secretary for finance, of course, is sat here listening to this debate today.
On sufficiency, we've talked about guidance for private providers. I just wanted to touch on the issue that a number of colleagues have raised about what we mean by 'near to', and where we place children near to where they live. Buffy Williams made the point that 'near to' should be more specific. I think we do need to give more detailed guidance on that, and we're happy to do that.
What we can't say is that absolutely has to be in the local authority area, because we have to acknowledge that we need the flexibility to be able to accommodate a child in accommodation that is best suited to their needs, and so it has to be as near to where they live as it possibly can be, but that won't necessarily be in their own local authority area. And let's just bear in mind that if it's in their own local authority area, in an area like Powys, that could be much further away than if you put them over in a neighbouring local authority. We need to take that into account, so that we don't just draw a map, but we look at where a child is living and where the best place to put them is.
Can I just make one or two comments on the comments made by Peredur Owen Griffiths in terms of the Finance Committee? I have to acknowledge the points that you were raising in your contribution, and I hope that we have addressed that in response to the committee's report, in particular by accepting in full your recommendations 1 to 5, which were the key ones that you wanted us to look at.
Again, with Mike Hedges and the Legislation, Justice and Constitution Committee, I think when you see our response, Mike, you will see that the key recommendations that you were making to us in terms of amendments that we need to bring forward at Stage 2 to address the issues of concern that the committee had will be dealt with with Government amendments that are being brought forward at Stage 2.
Mabon, I think you also raised the issue of geographic location. You also raised the issue of private providers distorting the market, the costs of private providers, and again that really underpins what we are trying to do and the reason that we're trying to do that. In terms of mandatory supporting, I'll say that very quickly: we have no plans to change our current arrangements for mandatory reporting. That is already there, it is already something that we do, and that is something that we will be strengthening in terms of our guidance.
Jane Dodds, just very quickly in relation to advocacy, I do need to remind colleagues that within the Social Services and Well-being (Wales) Act 2024 it does outline local authorities' duty to provide advocacy, and we will actively engage with local authorities to ensure that that does happen in the circumstances set out within the Bill.
I think, Joyce Watson, you also raised the issue of placements near to home and sufficiency planning. You also raised the issue of the register of foster carers. In response to the committee I'm saying that I am more than happy to continue that discussion. We have given that commitment to Foster Wales that we will continue to have discussions with a view to having a foster care register when we can do so, but we have to take everybody's views into account.
As I've outlined, I have carefully considered all the recommendations from the committees and will be responding to the Chairs of the relevant committees where I haven't already done so following this debate. Moreover, I will be more than happy to meet with the Chairs and with party spokespersons following today's debate with a view to reaching as wide a consensus as I possibly can ahead of Stage 2.
I would just like to reiterate my thanks to all Members who contributed to the scrutiny of the Bill through Stage 1 during this debate, and I look forward to further debate and scrutiny at Stage 2. I would ask Members to approve the motions. Diolch yn fawr.
Diolch. Mi geisiaf fod ychydig yn fwy cryno y tro hwn.
O ran ymrwymiad i gyllid yn y dyfodol, yr hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod wedi nodi'n glir iawn yr hyn yr ystyriwn ni fydd y lefelau cyllido sy'n ofynnol ar gyfer y tair blynedd nesaf. Menter ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol fydd honno. Gallaf nodi'r ymrwymiad i'r hyn y gallwn ni ei wneud ar unwaith; yr hyn na allaf ei wneud yw rhoi ymrwymiadau yn y dyfodol o ran cyfnod pan nad yw Llywodraeth Cymru ei hun yn gwybod beth fydd ei chyllideb a'i chyllid. Ond nid yw hynny'n lleihau ein hymrwymiad i hyn mewn unrhyw ffordd. Mae'n ymrwymiad rhaglen lywodraethu, mae'n flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, a bydd hynny'n cael ei ystyried yn rownd nesaf y gyllideb. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, wrth gwrs, yn eistedd yma yn gwrando ar y ddadl hon heddiw.
O ran digonolrwydd, rydym ni wedi siarad am arweiniad i ddarparwyr preifat. Roedd arna i eisiau crybwyll y mater y mae nifer o gyd-Aelodau wedi'i godi am yr hyn rydym ni'n ei olygu wrth 'agos', a lle rydym ni'n gosod plant yn agos at ble maen nhw'n byw. Gwnaeth Buffy Williams y pwynt y dylai 'agos at' fod yn fwy penodol. Rwy'n credu bod angen i ni roi arweiniad manylach ar hynny, ac rydym ni'n hapus i wneud hynny.
Yr hyn na allwn ni ei ddweud yw bod yn rhaid i hynny fod yn ardal yr awdurdod lleol, oherwydd mae'n rhaid i ni gydnabod bod angen hyblygrwydd arnom ni i allu darparu ar gyfer plentyn mewn llety sydd fwyaf addas i'w anghenion, ac felly mae'n rhaid iddo fod mor agos i'r man lle mae'n byw ag y gall fod, ond ni fydd hynny o reidrwydd yn eu hardal awdurdod lleol eu hunain. A gadewch i ni gofio, os yw yn eu hardal awdurdod lleol eu hunain, mewn ardal fel Powys, y gallai hynny fod yn llawer pellach i ffwrdd na phe baech yn eu rhoi mewn awdurdod lleol cyfagos. Mae angen i ni ystyried hynny, fel nad ydym ni'n llunio map yn unig, ond ein bod yn edrych ar ble mae plentyn yn byw a lle yw'r man gorau i'w rhoi nhw.
A gaf i wneud un neu ddau o sylwadau ar sylwadau Peredur Owen Griffiths o ran y Pwyllgor Cyllid? Mae'n rhaid i mi gydnabod y pwyntiau roeddech chi'n eu codi yn eich cyfraniad, ac rwy'n gobeithio ein bod ni wedi mynd i'r afael â hynny mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor, yn enwedig drwy dderbyn yn llawn argymhellion 1 i 5 o'ch eiddo, sef y rhai allweddol yr oeddech chi am i ni edrych arnyn nhw.
Unwaith eto, gyda Mike Hedges a'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, rwy'n credu pan welwch chi ein hymateb, Mike, y byddwch yn gweld bod yr argymhellion allweddol a wnaethoch chi i ni o ran y gwelliannau y mae angen i ni eu cyflwyno yng Nghyfnod 2 i fynd i'r afael â'r materion oedd yn peri pryder i'r pwyllgor, yr ymdrinnir â'r rhain gyda gwelliannau'r Llywodraeth a gyflwynir yng Nghyfnod 2.
Mabon, rwy'n credu eich bod hefyd wedi codi mater lleoliad daearyddol. Fe wnaethoch chi hefyd godi'r mater o ddarparwyr preifat yn ystumio'r farchnad, costau darparwyr preifat, ac unwaith eto mae hynny'n sail wirioneddol i'r hyn rydym ni'n ceisio'i wneud a'r rheswm ein bod ni'n ceisio gwneud hynny. O ran cymorth gorfodol, dywedaf hynny'n gyflym iawn: nid oes gennym ni unrhyw gynlluniau i newid ein trefniadau presennol ar gyfer adrodd gorfodol. Mae hynny'n bodoli'n barod, mae'n rhywbeth rydym ni'n ei wneud yn barod, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni'n ei gryfhau o ran ein canllawiau.
Jane Dodds, yn gyflym iawn mewn perthynas ag eiriolaeth, mae angen i mi atgoffa cyd-Aelodau bod Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2024 yn amlinellu dyletswydd awdurdodau lleol i ddarparu eiriolaeth, a byddwn yn mynd ati i ymgysylltu ag awdurdodau lleol i sicrhau bod hynny'n digwydd o dan yr amgylchiadau a nodir yn y Bil.
Rwy'n credu, Joyce Watson, eich bod hefyd wedi codi mater lleoliadau ger y cartref a chynllunio digonolrwydd. Fe wnaethoch chi hefyd godi'r mater o'r gofrestr o ofalwyr maeth. Mewn ymateb i'r pwyllgor rwy'n dweud fy mod yn fwy na pharod i barhau â'r drafodaeth honno. Rydym ni wedi rhoi'r ymrwymiad hwnnw i Faethu Cymru y byddwn yn parhau i gael trafodaethau gyda'r bwriad o gael cofrestr gofal maeth pan allwn ni wneud hynny, ond mae'n rhaid i ni ystyried barn pawb.
Fel yr amlinellais i, rwyf wedi ystyried yn ofalus yr holl argymhellion gan y pwyllgorau a byddaf yn ymateb i gadeiryddion y pwyllgorau perthnasol lle nad wyf eisoes wedi gwneud hynny yn dilyn y ddadl hon. Ar ben hynny, byddaf yn fwy na pharod i gwrdd â'r Cadeiryddion a gyda llefarwyr y pleidiau yn dilyn y ddadl heddiw gyda'r bwriad o gyrraedd consensws mor eang ag y gallaf o bosibl cyn Cyfnod 2.
Fe hoffwn i ddiolch yn fawr iawn i'r holl Aelodau a gyfrannodd at graffu ar y Bil drwy Gyfnod 1 yn ystod y ddadl hon, ac edrychaf ymlaen at drafodaeth a chraffu pellach yng Nghyfnod 2. Byddwn yn gofyn i'r Aelodau gymeradwyo'r cynigion. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 8? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly gwnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio, sy'n golygu ein bod ni hefyd yn gohirio'r bleidlais ar y penderfyniad ariannol tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion under item 8. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore defer voting until voting time, which means that we will also defer voting on the financial resolution until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Mae hynny'n dod â ni at eitem 10, y ddadl ar y gyllideb atodol gyntaf 2024-25. Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i wneud y cynnig. Mark Drakeford.
That brings us to item 10, the debate on the first supplementary budget 2024-25. The Cabinet Secretary for finance to move the motion. Mark Drakeford.
Cynnig NDM8681 Jane Hutt
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Gyllideb Atodol Gyntaf ar gyfer y flwyddyn ariannol 2024-25 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ddydd Mawrth, 1 Hydref 2024.
Motion NDM8681 Jane Hutt
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.30, approves the First Supplementary Budget for the financial year 2024-25 laid in the Table Office on Tuesday, 1 October 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Llywydd, diolch yn fawr. Cyllideb atodol gyntaf 2024-25 yw'r cyfle cyntaf i ddiweddaru'r cynlluniau ar gyfer y flwyddyn ariannol yma. Mae'n dilyn newidiadau sydd wedi'u gwneud ers i'r Senedd basio'r gyllideb derfynol ym mis Mawrth. Mae'r gyllideb atodol yma hefyd yn gwneud newidiadau i fod yn gyson â'r Cabinet newydd. Dyma fydd sail ein cyllideb ddrafft ym mis Rhagfyr. Diolch, wrth gwrs, i'r Pwyllgor Cyllid am ystyried y gyllideb, a diolch am yr adroddiad. Byddaf i'n ymateb yn fanwl iddo yn y ffordd arferol.
Thank you, Llywydd. The first supplementary budget for 2024-25 is the first opportunity to update the plans for this financial year. It follows changes that have been made since the Senedd passed the final budget in March. The supplementary budget also makes changes to be consistent with the new Cabinet. This will be the basis for our draft budget in December. Thank you, of course, to the Finance Committee for considering the budget and thank you for the report. I will be responding in detail to that report in the usual way.
Llywydd, the supplementary budget includes both spending and financing plans for the Welsh Government and the bodies directly funded from the Welsh consolidated fund. It has been the usual practice for the first supplementary budget to take place before the summer recess. However, this year this was delayed due to the UK general election, which, in turn, delayed the laying of the UK Government's main estimates.
This is a budgetary exercise, the first supplementary budget, that does not contain any new funding announcements. Given the period it covers, however, it continues to reflect the spending decisions flowing from the co-operation agreement between the Welsh Government and Plaid Cymru. And as is usual for supplementary budgets, the changes include adjustments to the overall level of resources available to Wales, reflecting transfers and consequentials arising from changes in UK departmental spending. The budget also regularises approved transfers within and between Welsh Government ministerial portfolios.
The supplementary budget includes allocations relating to the increased employer pension contributions for superannuation contributions adjusted for past experience, or SCAPE as they are usually known, arising from a change to the applicable discount rate. Consequential funding has been received from the UK Government, of which £117 million has been allocated to the health and social care main expenditure group for NHS costs, £64 million to the housing and local government MEG for costs relating to teachers and schools and the fire service, and £12 million to the education MEG for costs related to teachers in sixth form settings and further education colleges.
Llywydd, as over the last few years, there are also changes in this first supplemntary budget relating to a technical reclassification of budgets to reflect implementation of the international finance reporting standards—or IFRS 16 as it's commonly known—in relation to leases. Although we are awaiting confirmation from the UK Treasury, we expect the budgetary impacts of IRS 16 to be part of our non-ring-fenced financial settlement from 2025-26 onwards.
This supplementary budget also regularises a small number of transfers from the Welsh reserve. These are £39 million to the health and social care MEG to help fund the doctors pay award, £5 million for the economy, energy and planning MEG to support our culture and sports arm's-length bodies and Cadw, and £1.58 million to the social justice MEG to take forward digital inclusion, local food partnerships and the cost-of-living communications campaign.
In addition, this supplementary budget regularises an allocation of £141 million consequential funding from the March UK budget to the health and social care MEG that was too late to be reflected in our own final budget, and these funds reflect the recurrence of additional resource provided late in 2023-24 that funded NHS pay settlements in that year.
Llywydd, mae'r gyllideb atodol yn cynnwys cynlluniau gwariant ac ariannu ar gyfer Llywodraeth Cymru a'r cyrff a ariennir yn uniongyrchol o gronfa gyfunol Cymru. Y drefn arferol oedd cyhoeddi'r gyllideb atodol gyntaf cyn egwyl yr haf. Fodd bynnag, eleni cafodd hyn ei ohirio oherwydd etholiad cyffredinol y DU, a ohiriodd, yn ei dro, gyflwyno prif amcangyfrifon Llywodraeth y DU.
Ymarfer cyllidebol yw hwn, y gyllideb atodol gyntaf, nad yw'n cynnwys unrhyw gyhoeddiadau cyllido newydd. O ystyried y cyfnod y mae'n ei gwmpasu, fodd bynnag, mae'n parhau i adlewyrchu'r penderfyniadau gwario sy'n deillio o'r cytundeb cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Ac fel sy'n arferol ar gyfer cyllidebau atodol, mae'r newidiadau'n cynnwys addasiadau i faint o adnoddau sydd ar gael i Gymru'n gyffredinol, gan adlewyrchu trosglwyddiadau a symiau canlyniadol sy'n deillio o newidiadau yng ngwariant adrannau'r DU. Mae'r gyllideb hefyd yn rheoleiddio trosglwyddiadau cymeradwy o fewn a rhwng portffolios gweinidogol Llywodraeth Cymru.
Mae'r gyllideb atodol yn cynnwys dyraniadau sy'n ymwneud â'r cynnydd yng nghyfraniadau pensiwn cyflogwr ar gyfer cyfraniadau blwydd-dal a addaswyd ar gyfer profiad blaenorol, neu SCAPE fel y'u gelwir nhw fel arfer, sy'n deillio o newid i'r gyfradd ddisgownt berthnasol. Derbyniwyd cyllid canlyniadol gan Lywodraeth y DU, ac mae £117 miliwn ohono wedi'i ddyrannu i'r prif grŵp gwariant iechyd a gofal cymdeithasol ar gyfer costau'r Gwasanaeth Iechyd, £64 miliwn i'r prif grŵp gwariant tai a llywodraeth leol ar gyfer costau yn ymwneud ag athrawon ac ysgolion a'r gwasanaeth tân, a £12 miliwn i'r prif grŵp gwariant addysg ar gyfer costau sy'n gysylltiedig ag athrawon mewn lleoliadau chweched dosbarth a cholegau addysg bellach.
Llywydd, yn unol â'r hyn sydd wedi digwydd dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae newidiadau hefyd yn y gyllideb atodol gyntaf hon sy'n ymwneud ag ailddosbarthu cyllidebau'n dechnegol i adlewyrchu gweithrediad y safonau adrodd cyllid rhyngwladol—neu IFRS 16 fel y'i hadwaenir ar lafar—mewn perthynas â phrydlesau. Er ein bod yn aros am gadarnhad gan Drysorlys y DU, rydym yn disgwyl i effeithiau cyllidebol IRS 16 fod yn rhan o'n setliad ariannol heb ei neilltuo o 2025-26 ymlaen.
Mae'r gyllideb atodol hon hefyd yn rheoleiddio nifer fach o drosglwyddiadau o gronfa wrth gefn Cymru. Dyna £39 miliwn i'r prif grŵp gwariant iechyd a gofal cymdeithasol i helpu ariannu'r dyfarniad cyflog i feddygon, £5 miliwn ar gyfer prif grŵp gwariant yr economi, ynni a chynllunio i gefnogi ein cyrff diwylliant a chwaraeon hyd braich a Cadw, a £1.58 miliwn i'r prif grŵp gwariant cyfiawnder cymdeithasol i ddatblygu cynhwysiant digidol, partneriaethau bwyd lleol a'r ymgyrch gyfathrebu costau byw.
Yn ogystal, mae'r gyllideb atodol hon yn rheoleiddio dyraniad o £141 miliwn o gyllid canlyniadol o gyllideb Mawrth y DU i'r prif grŵp gwariant iechyd a gofal cymdeithasol a oedd yn rhy hwyr i gael ei adlewyrchu yn ein cyllideb derfynol ein hunain, ac mae'r cronfeydd hyn yn adlewyrchu adnoddau ychwanegol rheolaidd a ddarparwyd yn hwyr yn 2023-24 a ariannodd setliadau cyflog y Gwasanaeth Iechyd yn y flwyddyn honno.
Llywydd, bydd yna ail gyllideb atodol yn nes ymlaen yn y flwyddyn ariannol. Bydd yr ail gyllideb atodol yn nodi unrhyw arian arall sy'n cael ei roi o gronfeydd wrth gefn eleni. Bydd honno hefyd yn cynnwys manylion unrhyw arian canlyniadol arall i Gymru, positif neu negatif, yn dilyn newidiadau i wariant adrannol Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Diolch eto, Llywydd, i'r Pwyllgor Cyllid am graffu ar y gyllideb atodol, a dwi'n gofyn i'r Aelodau ei chefnogi.
Llywydd, there will be a second supplementary budget later on in the financial year. The second supplementary budget will identify any other funding that is allocated from reserves this year. That too will include the details of any consequential funding for Wales, positive or negative, following changes to the departmental expenditure of the UK Government. Thanks again to the Finance Committee for scrutinsing the first supplementary budget, and I ask Members to approve it.
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid i gyfrannu—Peredur Owen Griffiths.
The Chair of the Finance Committee—Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd. Mae'n bleser gennyf siarad yn y ddadl yma heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid. Bu’r pwyllgor yn craffu ar y gyllideb atodol gyntaf ar 10 Hydref, a hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet a'i swyddogion am eu presenoldeb.
Thank you, Llywydd. I'm delighted to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee scrutinised the first supplementary budget on 10 October, and I'd like to thank the Cabinet Secretary and his officials for their attendance.
The committee notes that the changes included in this supplementary budget are largely operational and transactional in nature. However, we found it particularly difficult to understand the real impact of cash and non-cash movements on this occasion. Allocations made in this supplementary budget, such as those relating to new accountancy standards, setting employer contributions for public pensions and provisions relating to student loans, appear significant but they have a limited impact on the Welsh Government’s day-to-day spending.
While we recognise the challenges in presenting complex and technical financial information, we believe that the Cabinet Secretary has a duty to explain as plainly as possible the budgetary impact of decisions made in this supplementary budget. That is why we want the Cabinet Secretary to provide further narrative alongside the supplementary budget, to help differentiate allocations and changes where the Welsh Government’s discretion to spend might be limited. This would go some way towards ensuring that such decisions can be clearly understood and mitigate the risk of confusion.
We understand why the Cabinet Secretary has drawn down further funding from the Wales reserve and that this provides assurance that spending decisions in the supplementary budget are affordable. However, we found this prudent approach to be somewhat at odds with the Welsh Government’s decision to fund NHS pay awards before securing confirmation from the UK Government that the funding would be baselined into the Welsh Government’s budget for 2024-25. We would like further assurance on this point and ask for details about the decision to be provided, including the risks identified with this approach, and whether an impact assessment of how it could affect other areas in the Welsh Government’s budget was made.
Llywydd, I would like to say a few words about some of the main departmental allocations made in the supplementary budget. The committee welcomes that the current financial position of NHS bodies is better now than last year, and that health boards are a lot closer to managing within budgets prior to experiencing winter pressures. This is clearly good news. However, we note that the Welsh Government has no active plans to provide additional financial support for health boards, through the supplementary budget, to mitigate such pressures. We are therefore interested in the contingency plans the Welsh Government has in place for this purpose, and ask the Cabinet Secretary for progress updates on the work being done, to understand the likely financial impact of this for the remainder of 2024-25.
In terms of the additional funding provided to the core Valleys lines, the committee notes that this is the latest in a number of instances where additional funding has been provided by the Welsh Government to the rail network in Wales. We have previously asked for clarity on funding in this area, and reiterate this again in our report, particularly in terms of the funding amounts the Welsh Government expects to receive for this purpose from the UK Government, and the impact of these funding transfers on other areas within the transport MEG.
Mae'r pwyllgor yn nodi bod y newidiadau a gynhwysir yn y gyllideb atodol hon yn weithredol ac yn drafodiadol eu natur i raddau helaeth. Fodd bynnag, roedd hi'n arbennig o anodd i ni ddeall gwir effaith symudiadau arian parod a heb fod yn arian parod ar yr achlysur hwn. Mae'n ymddangos bod dyraniadau a wneir yn y gyllideb atodol hon, megis y rhai sy'n ymwneud â safonau cyfrifeg newydd, pennu cyfraniadau cyflogwyr ar gyfer pensiynau cyhoeddus a darpariaethau sy'n ymwneud â benthyciadau myfyrwyr, yn arwyddocaol ond yn cael effaith gyfyngedig ar wariant beunyddiol Llywodraeth Cymru.
Er ein bod yn cydnabod yr heriau wrth gyflwyno gwybodaeth ariannol gymhleth a thechnegol, credwn fod dyletswydd ar yr Ysgrifennydd Cabinet i egluro effaith gyllidebol penderfyniadau a wneir yn y gyllideb atodol hon mor eglur â phosibl. Dyna pam mae arnom ni eisiau i'r Ysgrifennydd Cabinet roi naratif pellach ochr yn ochr â'r gyllideb atodol, er mwyn helpu i wahaniaethu dyraniadau a newidiadau lle gallai disgresiwn Llywodraeth Cymru i wario fod yn gyfyngedig. Byddai hyn yn mynd peth ffordd tuag at sicrhau y gellir deall penderfyniadau o'r fath yn glir a lliniaru'r risg o ddryswch.
Rydym yn deall pam mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi tynnu cyllid pellach o gronfeydd wrth gefn Cymru a bod hyn yn rhoi sicrwydd bod penderfyniadau gwario yn y gyllideb atodol yn fforddiadwy. Fodd bynnag, roedd y dull darbodus hwn yn groes i benderfyniad Llywodraeth Cymru i ariannu dyfarniadau cyflog y Gwasanaeth Iechyd cyn sicrhau cadarnhad gan Lywodraeth y DU y byddai'r cyllid yn cael ei seilio ar gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25. Fe hoffem ni sicrwydd pellach ar y pwynt hwn a gofyn am ddarparu manylion am y penderfyniad, gan gynnwys y risgiau a nodwyd gyda'r dull hwn, ac a wnaed asesiad effaith o sut y gallai effeithio ar feysydd eraill yng nghyllideb Llywodraeth Cymru.
Llywydd, fe hoffwn i ddweud ychydig eiriau am rai o'r prif ddyraniadau adrannol a wnaed yn y gyllideb atodol. Mae'r pwyllgor yn croesawu bod sefyllfa ariannol bresennol cyrff y Gwasanaeth Iechyd yn well nawr na'r llynedd, a bod byrddau iechyd yn llawer agosach at reoli o fewn cyllidebau cyn profi pwysau'r gaeaf. Mae hyn yn amlwg yn newyddion da. Fodd bynnag, nodwn nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau gweithredol i ddarparu cymorth ariannol ychwanegol i fyrddau iechyd, drwy'r gyllideb atodol, i liniaru pwysau o'r fath. Felly, mae gennym ni ddiddordeb yn y cynlluniau wrth gefn sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith at y diben hwn, a gofynnwn i'r Ysgrifennydd Cabinet am ddiweddariadau cynnydd ar y gwaith sy'n cael ei wneud, er mwyn deall effaith ariannol debygol hyn ar gyfer gweddill 2024-25.
O ran y cyllid ychwanegol a ddarperir i reilffyrdd craidd y Cymoedd, mae'r pwyllgor yn nodi mai dyma'r diweddaraf mewn nifer o achosion lle mae cyllid ychwanegol wedi'i ddarparu gan Lywodraeth Cymru i'r rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru. Rydym ni wedi gofyn yn flaenorol am eglurder ynghylch cyllid yn y maes hwn, ac ailadroddwn hyn eto yn ein hadroddiad, yn enwedig o ran y symiau cyllido y mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl eu cael at y diben hwn gan Lywodraeth y DU, ac effaith y trosglwyddiadau cyllid hyn ar feysydd eraill o fewn y prif grŵp gwariant trafnidiaeth.
Llywydd, hoffwn i ddod â fy nghyfraniad i gloi drwy sôn am y cynnydd rhwng Llywodraeth Cymru a'r Trysorlys ar sicrhau mwy o hyblygrwydd yn y gyllideb, er mwyn sicrhau bod cymaint o wariant datganoledig â phosib yng Nghymru. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod y maes hwn wedi bod o ddiddordeb i'r pwyllgor ers tro, ac mae ein hadroddiad, a gyhoeddwyd wythnos diwethaf, ar gysylltiadau rhynglywodraethol cyllidol yn cynnwys nifer o argymhellion i geisio mynd i'r afael â materion o'r fath. Mae e'n galonogol bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn barod i fynd ar ôl y rhain ac rydym yn cefnogi ei amcanion i gynyddu terfynau yn y fframwaith cyllidol yn ogystal â'r amcan ehangach i ddatblygu perthynas fwy effeithiol â'r Trysorlys.
Rydym yn galw am fwy o ddiweddariadau yn y maes hwn, ac rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru fod â'r un lefel o ddisgresiwn cyllidol â Llywodraethau datganoledig eraill. Mae hyn yn arbennig o bwysig, o ystyried barn Ysgrifennydd y Cabinet mai Cymru, erbyn hyn, sydd â'r hyblygrwydd cyllidol lleiaf o blith cenhedloedd datganoledig y Deyrnas Unedig. Diolch yn fawr.
Llywydd, I'd like to finish my contribution by talking about progress made between the Welsh Government and the Treasury on securing better budget flexibilities in order to maximise devolved spending in Wales. Members will be aware that this is an area of long-standing interest to the committee, and our report, published last week, on fiscal inter-governmental relations includes a number of recommendations aimed at addressing such issues. It's encouraging that the Cabinet Secretary is willing to pursue these and we support both his objectives of increasing limits within the fiscal framework, as well as the wider objective of developing a more effective relationship with the Treasury.
We call for further updates in this area and believe that the Welsh Government should have the same level of fiscal discretion as other devolved administrations. This is particularly important, given the Cabinet Secretary’s view that Wales, by now, has the least amount of fiscal flexibility of all the devolved nations in the UK. Thank you.
So, we know the supplementary budget shows us where this Welsh Government has allocated its funding that it has received in-year, and while we cannot go back in time and change their choices, we can challenge the priorities that were made and highlight the need for a change in direction.
While the Welsh Government budget has increased, as have the pressures that many of our public services are facing, I'm glad that there has been an increase in funding to our NHS. However, something is clearly still not working. For the last six months, we have seen NHS waiting lists increase to record numbers, and our hospital beds are still full of patients who are healthy enough to be discharged, but simply can't be, because, in part, of the pressures that the social care sector is under. We cannot address these waiting lists without addressing social care as well, so I would hope that, going forward, the Welsh Government takes a holistic approach to tackling the crisis in our health system. This would ensure that our social care sector receives the funding required to address the pressures it's under and enable the sector to play its part in unlocking the blockages we see within the NHS.
I'm disappointed also that the Welsh Government didn't find a way to provide more business relief for the hospitality, retail and leisure sector. We hear that the economy is a priority, however, the reality is to the contrary. And this is clear when we see businesses on the Welsh side of the border having to pay almost double the rates of non-domestic rates as counterparts in England. It's a fact that small businesses in Wales pay the highest levels of business rates in Great Britain, paying the same rate as larger businesses. More could be done. The Welsh Government has the ability to ease the burden and implement the split multiplier, but it hasn't.
As it stands, the challenges for our businesses and workers are about to get worse here in Wales as the Chancellor looks set to increase national insurance for employers. This move, as the Chancellor herself has previously said, will make each new recruit more expensive and increase the cost to businesses. But we know this would also apply to the public sector, with 330,000 employees, bringing huge extra pressure on them. If the Labour Party are serious about economic growth, then surely we need to be creating an economic environment that allows for growth, not levying higher taxes against businesses.
Another area to focus on is our local government. We clearly need to see a better approach to funding our local authorities, and if the Government does not act soon, then the public services that the people of Wales deserve will continue to crumble.
Finally, I want to touch on the state of education here in Wales. The supplementary budget has done nothing to reverse the cuts that our education sector has faced over the last year. Whilst I recognise that non-fiscal spend moving to reserves does not affect educational spend, there are remaining questions on areas such as the additional learning needs budget. This supplementary budget sees another cut to the ALN budget, not just in real terms, but in cash terms, and it's not clear why or where it has gone. Perhaps the Cabinet Secretary may be able to clarify that. If we are to ensure that our children and future generations have the best possible chance in life, then we must ensure things as important as ALN support are focused on those who need it. Clearly, Labour’s lack of ambition and poor management of our education system, from all perspectives, is letting our young people down.
Llywydd, this supplementary budget reflects the priorities of Welsh Government, and it is clear that they can't get things quite right. The people of Wales urgently need the Government to change direction and refocus their priorities before it's too late. Only then will we get the public services that the people of Wales deserve.
Felly, gwyddom fod y gyllideb atodol yn dangos i ni lle mae'r Llywodraeth hon wedi dyrannu ei chyllid a gafodd yn ystod y flwyddyn, ac er na allwn ni fynd yn ôl mewn amser a newid eu dewisiadau, fe allwn ni herio'r blaenoriaethau a wnaed a thynnu sylw at yr angen am newid cyfeiriad.
Er bod cyllideb Llywodraeth Cymru wedi cynyddu, yn ogystal â'r pwysau y mae llawer o'n gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu, rwy'n falch y bu cynnydd yn y cyllid i'n Gwasanaeth Iechyd. Fodd bynnag, mae'n amlwg nad yw rhywbeth yn gweithio. Dros y chwe mis diwethaf, rydym ni wedi gweld rhestrau aros y Gwasanaeth Iechyd yn cynyddu i'r niferoedd mwyaf erioed, ac mae ein gwelyau ysbyty yn dal i fod yn llawn cleifion sy'n ddigon iach i gael eu rhyddhau, ond na ellir gwneud hynny, oherwydd, yn rhannol, y pwysau y mae'r sector gofal cymdeithasol yn ei wynebu. Ni allwn ni fynd i'r afael â'r rhestrau aros hyn heb fynd i'r afael â gofal cymdeithasol hefyd, felly byddwn yn gobeithio, yn y dyfodol, y bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd agwedd gyfannol at fynd i'r afael â'r argyfwng yn ein system iechyd. Byddai hyn yn sicrhau bod ein sector gofal cymdeithasol yn derbyn yr arian sydd ei angen i fynd i'r afael â'r pwysau sydd arno a galluogi'r sector i chwarae ei ran wrth oresgyn rhwystrau a welwn yn y GIG.
Rwy'n siomedig hefyd na ddaeth Llywodraeth Cymru o hyd i ffordd o ddarparu mwy o ryddhad busnes i'r sector lletygarwch, manwerthu a hamdden. Rydym yn clywed bod yr economi yn flaenoriaeth, fodd bynnag, mae'r realiti i'r gwrthwyneb. Ac mae hyn yn amlwg pan welwn ni fusnesau ar ochr Cymru o'r ffin yn gorfod talu bron i ddwywaith cyfraddau ardrethi annomestig Lloegr. Mae'n ffaith bod busnesau bach yng Nghymru yn talu'r ardrethi busnes mwyaf ym Mhrydain Fawr, gan dalu'r un gyfradd â busnesau mwy. Gellir gwneud mwy. Mae gan Lywodraeth Cymru y gallu i leddfu'r baich a gweithredu'r lluosydd hollt, ond nid yw wedi gwneud hynny.
Ar hyn o bryd, mae'r heriau i'n busnesau a'n gweithwyr ar fin gwaethygu yma yng Nghymru wrth i'r Canghellor ystyried cynyddu yswiriant cenedlaethol i gyflogwyr. Bydd y cam hwn, fel mae'r Canghellor ei hun wedi dweud yn flaenorol, yn gwneud pob un recriwt newydd yn ddrytach ac yn cynyddu'r gost i fusnesau. Ond fe wyddom ni y byddai hyn hefyd yn berthnasol i'r sector cyhoeddus, gyda 330,000 o weithwyr, gan ddod â phwysau ychwanegol enfawr arnyn nhw. Os yw'r Blaid Lafur o ddifrif am dwf economaidd, yna siawns nad oes angen i ni fod yn creu amgylchedd economaidd sy'n caniatáu twf, nid codi trethi uwch yn erbyn busnesau.
Maes arall i ganolbwyntio arno yw ein llywodraeth leol. Mae'n amlwg bod angen i ni weld gwell dull o ariannu ein hawdurdodau lleol, ac os na fydd y Llywodraeth yn gweithredu'n fuan, yna bydd y gwasanaethau cyhoeddus y mae pobl Cymru'n eu haeddu yn parhau i ddadfeilio.
Yn olaf, fe hoffwn i grybwyll cyflwr addysg yma yng Nghymru. Nid yw'r gyllideb atodol wedi gwneud dim i wyrdroi'r toriadau y mae ein sector addysg wedi'u hwynebu dros y flwyddyn ddiwethaf. Er fy mod yn cydnabod nad yw gwariant heb fod yn ariannol sy'n symud i gronfeydd wrth gefn yn effeithio ar wariant addysgol, erys cwestiynau ynghylch meysydd fel y gyllideb anghenion dysgu ychwanegol. Mae'r gyllideb atodol hon yn gweld toriad arall i'r gyllideb anghenion dysgu ychwanegol, nid yn unig mewn termau real, ond mewn termau arian parod, ac nid yw'n glir pam na ble mae wedi mynd. Efallai y gall yr Ysgrifennydd Cabinet egluro hynny. Os ydym ni am sicrhau bod ein plant a chenedlaethau'r dyfodol yn cael y cyfle gorau posibl mewn bywyd, yna mae'n rhaid i ni sicrhau bod pethau mor bwysig â chymorth anghenion dysgu ychwanegol yn canolbwyntio ar y rhai sydd ei angen. Yn amlwg, mae diffyg uchelgais Llafur a rheolaeth wael ar ein system addysg, ym mob mhob agwedd, yn siomi ein pobl ifanc.
Llywydd, mae'r gyllideb atodol hon yn adlewyrchu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, ac mae'n amlwg na allan nhw gael pethau'n hollol iawn. Mae pobl Cymru angen i'r Llywodraeth newid cyfeiriad ar frys ac ailganolbwyntio eu blaenoriaethau cyn ei bod hi'n rhy hwyr. Dim ond wedyn y cawn ni'r gwasanaethau cyhoeddus y mae pobl Cymru yn eu haeddu.
Diolch am y cyfle i ymateb i’r ddadl hon ar y gyllideb atodol. Fel gwnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet ddweud wrth agor y ddadl hon, yn amlwg does yna ddim lot o bethau annisgwyl fan hyn. Mae'r ffaith bod etholiad San Steffan wedi dod mor annisgwyl yn golygu ein bod ni'n hwyrach, ond yn amlwg, un o'r pethau sydd yn siomedig ydy bod yna ddim mwy o gyllid wedi dod i Gymru eto gan y Llywodraeth honno. Mae yna gymaint o feysydd fyddai’n deisyfu gweld cynnydd yn y gyllideb, cymaint o lefydd y gallem ni fod yn gwneud gwahaniaeth, ac yn amlwg dydy’r cyllid ychwanegol rydyn ni wedi ei weld hyd yma ddim yn mynd i wneud bywyd yn well o ran y sefydliadau hynny.
Ond fel dwi wedi ei nodi’n flaenorol, mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn croesawu’r arian ychwanegol a gyhoeddwyd ar 10 Medi ar gyfer cyflogau’r sector cyhoeddus. Wedi 14 mlynedd o lymder o dan y Torïaid, mi oedd dirfawr angen y cynnydd hwn. Wrth gwrs, dydy hwnnw ddim yn datrys yr heriau aruthrol sy’n parhau i wynebu’r sectorau hyn, ac fel roeddech chi’n nodi pan oeddech chi'n cyflwyno hynny i ni ym mis Medi, doedd hyn ddim yn cynnig cyllid ychwanegol o ran cyflogau llywodraeth leol. Adeg hynny, mi ddywedoch chi, ym mis Medi, fod angen trafodaethau pellach gyda llywodraeth leol ynglŷn â hyn. Gaf i ofyn, felly, pa drafodaethau sydd wedi bod? Ac oes yna rywbeth wedi deillio o hynny?
Elfen arall o’r gyllideb dwi wedi ei chroesawu hefyd ydy’r £5 miliwn ychwanegol sydd ynddi ar gyfer y celfyddydau a diwylliant. Tybed allwch chi amlinellu o ble ddaeth yr arian hwn. Mae £5 miliwn yn rhan sylweddol o ran y gyllideb hon. A beth yw effaith yr arian ychwanegol? Yn amlwg, roedd nifer fawr o staff wedi gorfod gadael y cyrff hyn, megis Amgueddfa Cymru a Llyfrgell Genedlaethol Cymru, cyn i hyn gael ei gyhoeddi, drwy gynlluniau diswyddo gwirfoddol. Ar y pwyllgor diwylliant, rydyn ni wedi clywed am effaith dirdynnol ar y sefydliadau hyn a'r effaith ar eu gwaith nhw, o ran gallu cyflawni’r hyn mae Llywodraeth Cymru yn deisyfu iddyn nhw ei wneud. Mae rhai elfennau o'r gwaith allweddol hwn o dan fygythiad, gan gynnwys y gallu i godi incwm. Felly, mae'r arian hwn wedi dod yn rhy hwyr yn y dydd i warchod y swyddi hynny.
Mae hon yn stori gyson mae nifer ohonom yn ei chlywed gan gyrff wrth i ni graffu ar eu cyllid, bod yr ansefydlogrwydd ariannol a'r cynnydd sydd yn dod yn aml yn hwyr yn y dydd, wedi torri mawr, yn ei gwneud hi'n anodd dros ben i gynllunio gweithgaredd a gwaith yn strategol. Dydyn nhw ddim yn dweud 'na' i'r £5 miliwn yma—yn sicr mo hynny—ond mae o'n golygu bod yna swyddi wedi'u colli, ac mae hynny yn rhywbeth—. Dydyn ni ddim yn sôn am ambell i swydd yn fan hyn. Mae yna nifer fawr o swyddi wedi eu colli. Felly, er bod yr arian yma'n gallu mynd tuag at elfennau eraill, dydy o ddim yn caniatáu i'r sefydliadau fod yn strategol. A dwi'n siŵr eich bod chi'n rhannu'r un rhwystredigaeth o ran y cyllid ychwanegol sy'n dod i Gymru o San Steffan, a pha mor anodd yw hi wedyn, pan fydd arian ad hoc yn dod, i flaengynllunio fel Llywodraeth.
Felly, tra'n edrych ymlaen at gyllideb wythnos nesaf gan Lywodraeth Lafur San Steffan, pa drafodaethau mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi eu cael o ran sicrhau cylchoedd gwariant aml-flwyddyn ar gyfer Llywodraeth Cymru, fel y gallwch felly roi'r un sicrwydd i'r cyrff sy'n cael eu cyllido gennych, megis awdurdodau lleol a'r cyrff dwi wedi eu crybwyll? Ac a ydych chi'n cytuno y dylai hyn fod yn ystyriaeth fel rhan o'r diwygiadau ehangach sydd eu hangen i'n fframwaith cyllido?
Un elfen o'r gyllideb hon sydd yn siomedig yw'r ffaith nad ydy hi'n unioni'r toriadau a wnaed o ran y gyllideb ataliol. Dwi'n meddwl ein bod ni wedi bod yn gadarn fan hyn—Rhun ap Iorwerth a Mabon ap Gwynfor—o ran pwysigrwydd parhau i fuddsoddi yn yr ochr ataliol. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau os oes yna asesiad risg wedi'i gynnal o'r toriadau diweddaraf yma i raglenni ataliol ac iechyd cyhoeddus, ac, os felly, ymrwymo i'w cyhoeddi er budd tryloywder cyn gynted â phosib?
Yn amlwg, yfory, mi gawn ni gyfle i drafod cyllideb San Steffan, ond hoffwn cyn hynny ofyn pwynt ehangach ichi, sydd efallai yn fwy perthnasol i'r drafodaeth heddiw. Yn eich ymddangosiad cyntaf fel Ysgrifennydd y Cabinet ger bron y Pwyllgor Cyllid, fe ddywedoch y byddech yn dadlau dros fwy o hyblygrwydd o ran pwerau cyllideb Llywodraeth Cymru, gan gynnwys alinio terfynau tynnu i lawr cronfa wrth gefn Cymru â chwyddiant, fel sydd wedi'i wneud eisoes yn yr Alban. Allwch chi ein diweddaru ni ar hynny heddiw?
Gyda hynny o sylwadau, mi wnaf i eistedd i lawr, ond dwi yn credu y bydd yna fwy o drafod o ran y cyllidebau yfory, a bydd yna rai atebion y byddwn ni eu heisiau o ran yr hyn y byddwch chi'n ei fynnu gan y Llywodraeth Lafur yn San Steffan.
Thank you for the opportunity to respond to this debate on the supplementary budget. As the Cabinet Secretary said in opening this debate, clearly there aren't many unexpected things in this budget today. The fact that the Westminster election was so unexpected means that we are later, but clearly one thing that's disappointing is that there hasn't yet been additional funding for Wales from that Government. There are so many areas that would request an increase in the budget, so many areas where we could be making a difference, and clearly the additional funding that we have seen to date isn't going to make life better in terms of those organisations.
But as I have noted previously, Plaid Cymru, of course, welcomes the additional funding announced on 10 September for public sector wages. After 14 years of austerity under the Tories, this increase was very much needed. But, of course, it doesn't solve the major challenges that continue to face these sectors, and as you noted when you presented that to us in September, it didn't provide additional funding for local government salaries. At that time, you said, in September, that further discussions with local government would be required on this issue. May I ask, therefore, what discussions have taken place? And has there been an outcome to those discussions?
Another element of the budget that I have welcomed is the £5 million of additional funding for arts and culture. I wonder whether you could outline where this funding came from. Five million pounds is a significant proportion of this budget. And what is the impact of the additional funding? Clearly, a large number of staff have had to leave these organisations, such as Amgueddfa Cymru and the National Library of Wales, before this funding was announced, through voluntary redundancy schemes. On the culture committee, we've heard about the excruciating impact on these organisations and the impact on their work, in terms of being able to deliver what the Welsh Government expects of them. Some elements of the key work that they undertake are under threat, including the ability to generate income. So, this funding has come too late in the day to safeguard those jobs.
This is a story that a number of us will have consistently heard from bodies as we scrutinise their budgets, that the financial instability and the increases in funding that often come late in the day, following a major cut, make it exceptionally difficult to plan activities and work in a strategic manner. They're not saying 'no' to this £5 million—certainly not—but it does mean that jobs have already been lost, and that's something—. We're not talking about one or two jobs here. A large number of jobs have been lost. So, whilst this funding can go towards other elements, it doesn't enable the institutions to be strategic in their planning. I am sure that you share the same frustration in terms of the additional funding that comes to Wales from Westminster, and how difficult it is then, when ad hoc funding arrives, to forward plan as a Government.
So, while looking forward to next week's budget from the Labour Government in Westminster, what discussions has the Cabinet Secretary had in terms of ensuring multi-year funding cycles for the Welsh Government, so that you then can give the same certainty to bodies that you fund, such as local authorities and the other bodies I've mentioned? And do you agree that this should be a consideration as part of the wider reforms required to the fiscal framework?
One element of this budget that is disappointing is the fact that it doesn't address the cuts made in terms of the preventative budget. I think we've been robust here—Rhun ap Iorwerth and Mabon ap Gwynfor—in terms of the importance of continuing to invest in the preventative agenda. So, can the Cabinet Secretary confirm whether a risk assessment has been undertaken of the latest cuts to preventative programmes and public health, and if so, commit to publish it in the interests of transparency as soon as possible?
Tomorrow, we will, of course, have the opportunity to discuss the UK budget, but before then I would like to ask you about a wider point, which is perhaps more pertinent to today's debate. In your first appearance as Cabinet Secretary before the Finance Committee, you said that you would be arguing for greater flexibility in terms of the Welsh Government's fiscal powers, including aligning the draw-down limits from the Wales reserve with inflation, as has already happened in Scotland. Could you update us on that today, please?
With those few comments, I will take my seat, but I do think that there will be more discussion in terms of budgets tomorrow, and there will be responses that we will want in terms of your demands of the Labour UK Government in Westminster.
This is a minor financial event, but it still needs and deserves full scrutiny by both the Senedd and the Finance Committee. There are no new allocations to this budget, and all changes relate to previously announced funding. Additional funding agreed for the public sector pay awards announced on 10 September are not included. The finance Minister has said he is confident that this expenditure will be funded from expected consequentials from the UK Government, and he has said that those allocations will be regularised as part of the second supplementary budget in February. The supplementary budget confirms that Welsh Government borrowing remains at a maximum of £150 million, and that an additional £39 million in revenue is being drawn down from the Wales reserve, meaning a total of £125 million is budgeted to be drawn down in 2024-25.
I will again say this: there is no reason outside Treasury micromanagement why movement out of or into reserves needs to be controlled. Every local authority in Wales can move money into and out of reserves, however much they want. It's their money and they're allowed to spend it. This is Welsh Parliament money; why are we not allowed to spend it? This is something that is fundamentally wrong. And on borrowing, local authorities can borrow prudentially. I'm not sure how prudential some of those small English districts have been, who have borrowed 12 or 15 times their annual income in order to buy up shopping centres in order to support their income, but that is considered to be prudential, and they're allowed to do it. Why is the Welsh Government so constrained and controlled by the Treasury, in a manner that they don't even think about doing to local authorities, even the smallest of local authorities? I mean, it's fundamentally strange, and I think it's fundamentally wrong as well.
The Finance Committee has recommended that the Cabinet Secretary confirms that IFRS 16 changes will not impact on the Welsh Government's spending capacity, and clarify as to whether the scale of the IFRS 16 changes included within the supplementary budget will be replicated in subsequent budgets. The Finance Committee, during our consideration of the supplementary budget, found it difficult to understand the real impact of cash and non-cash movements. While I accept that you provided the detail in the supplementary budget narrative and tables, and I'm grateful for this, I would welcome further information in future supplementary budgets to differentiate allocations and changes where the Welsh Government's discretion to spend might be limited. Is it real money that is within the spending capacity of the Welsh Government, is it money that comes in as a consequential and has already been allocated, or is it just a financial regulation where you see money moving up and down in the hundreds of millions, but it isn't actually money that can be spent? It's important that budgets included in the supplementary budget distinguish between expenditure and allocating cash resources.
There is the £372.278 million of allocations from fiscal revenue reserves for the health and social care budget in this supplementary budget. I again highlight my disappointment that the money is not being allocated for health improvement. Action to reduce smoking and obesity to reduce health demand is urgently needed. There are also other health improvement initiatives needed. We need a healthier population, not to spend more money on dealing with people who are ill.
There is a need to deal separately within Government with the costs relating to student loan provision from the rest of the education spending. The Cabinet Secretary explained that they do publish one table where they could do that but acknowledged that they could try to give it more prominence in the way that they describe things. I do not believe that that goes far enough, and it should be treated separately as expenditure over which the Welsh Government has no control and that doesn't affect the cash available. Unless that happens, people will highlight either a substantial cut in education expenditure, as in this budget, or a substantial increase, as was previously reported.
The capital overprogramming is a very good idea because capital schemes slip for a variety of reasons. The Welsh Government needs external support to show how maintenance such as new boilers or a new lighting system in a hospital can be either capital or revenue and allow the funding to come from either capital or revenue, depending on the available funding. I believe that the Cabinet Secretary has a duty to explain as plainly as possible the impact of the budgetary decision made in the supplementary budget. This ensures that they can be clearly understood and to reduce the risk of confusion. I welcome the indication from the Cabinet Secretary that the Welsh Government would try to give more prominence to the way in which allocations are described in this supplementary budget and ask that this is considered for future budget rounds.
Mae hwn yn fân ddigwyddiad ariannol, ond mae angen i'r Senedd a'r Pwyllgor Cyllid graffu arno o hyd, ac mae yn wir yn haeddu hynny. Nid oes dyraniadau newydd i'r gyllideb hon, ac mae'r holl newidiadau yn ymwneud â chyllid a gyhoeddwyd yn flaenorol. Nid yw cyllid ychwanegol y cytunwyd arno ar gyfer dyfarniadau cyflog y sector cyhoeddus a gyhoeddwyd ar 10 Medi wedi'i gynnwys. Mae'r Gweinidog cyllid wedi dweud ei fod yn hyderus y caiff y gwariant hwn ei ariannu o symiau canlyniadol disgwyliedig gan Lywodraeth y DU, ac mae wedi dweud y rheoleiddir y dyraniadau hynny'n rhan o'r ail gyllideb atodol ym mis Chwefror. Mae'r gyllideb atodol yn cadarnhau bod benthyca Llywodraeth Cymru yn parhau i fod ar uchafswm o £150 miliwn, a bod £39 miliwn yn ychwanegol mewn refeniw yn cael ei dynnu o gronfa wrth gefn Cymru, sy'n golygu bod cyfanswm o £125 miliwn wedi'i gyllidebu yn 2024-25.
Byddaf yn dweud hyn eto: nid oes rheswm y tu hwnt i feicroreoli'r Trysorlys pam mae angen rheoli symud arian allan o gronfeydd wrth gefn neu i mewn iddyn nhw. Gall pob awdurdod lleol yng Nghymru symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn, faint bynnag sydd arnyn nhw ei eisiau. Eu harian nhw yw e ac maen nhw'n cael ei wario. Arian Senedd Cymru yw hwn; pam na allwn ni ei wario? Mae hyn yn rhywbeth sy'n sylfaenol anghywir. Ac wrth fenthyca, gall awdurdodau lleol fenthyca yn ddarbodus. Nid wyf yn siŵr pa mor ddarbodus y mae rhai o'r ardaloedd bychain hynny yn Lloegr wedi bod, sydd wedi benthyca 12 neu 15 gwaith eu hincwm blynyddol er mwyn prynu canolfannau siopa er mwyn cefnogi eu hincwm, ond ystyrir bod hynny'n ddarbodus, ac maen nhw'n cael gwneud hynny. Pam mae Llywodraeth Cymru wedi ei chyfyngu a'i rheoli gan y Trysorlys, mewn modd nad ydyn nhw hyd yn oed yn meddwl am wneud i awdurdodau lleol, hyd yn oed y lleiaf o awdurdodau lleol? Hynny yw, mae'n sylfaenol ryfedd, ac rwy'n credu ei fod yn sylfaenol anghywir hefyd.
Mae'r Pwyllgor Cyllid wedi argymell bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn cadarnhau na fydd newidiadau IFRS 16 yn effeithio ar gapasiti gwariant Llywodraeth Cymru, ac yn egluro a fydd graddfa newidiadau IFRS 16 sydd wedi'u cynnwys yn y gyllideb atodol yn cael eu hailadrodd mewn cyllidebau dilynol. Roedd y Pwyllgor Cyllid, wrth inni ystyried y gyllideb atodol, yn ei chael hi'n anodd deall gwir effaith arian parod a symudiadau nad oeddent yn arian parod. Er fy mod yn derbyn eich bod wedi darparu'r manylion yn naratif a thablau'r gyllideb atodol, ac rwy'n ddiolchgar am hyn, byddwn yn croesawu rhagor o wybodaeth yng nghyllidebau atodol y dyfodol i wahaniaethu dyraniadau a newidiadau lle gallai disgresiwn Llywodraeth Cymru i wario fod yn gyfyngedig. A yw'n arian go iawn sydd o fewn capasiti gwario Llywodraeth Cymru, a yw'n arian a geir fel swm canlyniadol ac sydd eisoes wedi'i ddyrannu, neu ai dim ond rheoleiddio ariannol ydyw lle rydych chi'n gweld arian yn symud i fyny ac i lawr yn y cannoedd o filiynau, ond nid arian y gellir ei wario mewn gwirionedd? Mae'n bwysig bod cyllidebau sydd wedi'u cynnwys yn y gyllideb atodol yn gwahaniaethu rhwng gwariant a dyrannu adnoddau arian parod.
Mae £372.278 miliwn o ddyraniadau o gronfeydd refeniw cyllidol ar gyfer y gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol yn y gyllideb atodol hon. Unwaith eto, rwy'n tynnu sylw at fy siom nad yw'r arian yn cael ei ddyrannu ar gyfer gwella iechyd. Mae angen gweithredu ar frys i leihau ysmygu a gordewdra i leihau'r galw ar wasanaethau iechyd. Mae angen cynlluniau gwella iechyd eraill hefyd. Mae angen poblogaeth iachach arnom ni, i beidio â gwario mwy o arian ar ddelio â phobl sy'n sâl.
Mae angen delio ar wahân o fewn y Llywodraeth gyda'r costau sy'n ymwneud â darpariaeth benthyciadau myfyrwyr o weddill y gwariant addysg. Esboniodd yr Ysgrifennydd Cabinet eu bod yn cyhoeddi un tabl lle y gallent wneud hynny ond ei fod yn cydnabod y gallent geisio rhoi mwy o amlygrwydd iddo yn y ffordd y maent yn disgrifio pethau. Nid wyf yn credu bod hynny'n mynd yn ddigon pell, a dylid ei drin ar wahân fel gwariant nad oes gan Lywodraeth Cymru reolaeth drosto, ac nid yw hynny'n effeithio ar yr arian sydd ar gael. Oni bai bod hynny'n digwydd, bydd pobl yn tynnu sylw at naill ai doriad sylweddol mewn gwariant addysg, fel yn y gyllideb hon, neu gynnydd sylweddol, fel yr adroddwyd yn flaenorol.
Mae'r gorraglennu cyfalaf yn syniad da iawn oherwydd bod cynlluniau cyfalaf yn llithro am amryw resymau. Mae angen cymorth allanol ar Lywodraeth Cymru i ddangos sut y gall gwaith cynnal a chadw fel boeleri newydd neu system oleuadau newydd mewn ysbyty fod naill ai'n gyfalaf neu'n refeniw ac yn caniatáu i'r cyllid ddod o naill ai cyfalaf neu refeniw, yn dibynnu ar y cyllid sydd ar gael. Credaf fod gan yr Ysgrifennydd Cabinet ddyletswydd i egluro mor glir â phosibl effaith y penderfyniad cyllidebol a wnaed yn y gyllideb atodol. Mae hyn yn sicrhau y gellir eu deall yn glir ac i leihau'r risg o ddryswch. Rwy'n croesawu'r awgrym gan yr Ysgrifennydd Cabinet y byddai Llywodraeth Cymru yn ceisio rhoi mwy o amlygrwydd i'r ffordd y disgrifir dyraniadau yn y gyllideb atodol hon ac yn gofyn am ystyried hyn ar gyfer rowndiau cyllidebol yn y dyfodol.
Ysgrifennydd y Cabinet nawr i gyfrannu at y ddadl, i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.
The Cabinet Secretary to contribute to the debate and to reply—Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i bob Aelod sydd wedi cyfrannu at y ddadl, yn enwedig y bobl sydd wedi canolbwyntio ar y gyllideb atodol.
Thank you, Llywydd, and thank you to all Members who have contributed to the debate, particularly those who have focused on the supplementary budget.
Can I thank the Chair of the Finance Committee for their report? I share his ambition and that of Mike Hedges that we report as plainly as possible on the changes that are recorded in what Mike Hedges correctly described as this minor financial event. I can provide very easy clarity for those who have asked whether or not the changes to the treatment of leases and the changes to the treatment of student finance have any impact on the Welsh Government's ability to spend. The answer to that question is 'no'. It really is as simple as that. These are accountancy matters. It looks as though large sums of money are flowing in and out, but it's not real money; it's money that the UK Government has provided to regularise some of the changes to accounting standards on the one hand and the treatment of student loans on the other.
To respond directly to a couple of other points made by the Chair of the Finance Committee, Llywydd, particularly, the NHS additions that you see in this budget are very largely to reflect pay awards. And it was a risk-based decision and a difficult decision for the Welsh Government in laying our final budget in March of this year that we did not have certainty from the UK Government whether the funding awards that they had agreed for the last financial year would become recurrent into this financial year. We didn't have that certainty. We took a risk-based decision that it was impossible even for the last Government to pay for pay awards in one year and to choose not to pay for them in the next year. So, we took a risk-based decision that that money would come to Wales. And, truthfully, the proof of the pudding is in the eating, isn't it, because very late in March, after our own budget, that money did indeed come to Wales and it's therefore regularised and reflected in this first supplementary budget. This is not the budget that deals with winter pressure allocations, it’s not the budget that deals with future funding for core Valleys lines.
A gaf i ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am eu hadroddiad? Rwy'n rhannu ei uchelgais a dyhead Mike Hedges ein bod yn adrodd mor blaen â phosibl ar y newidiadau a gofnodir yn yr hyn a ddisgrifiodd Mike Hedges yn gywir fel y mân ddigwyddiad ariannol hwn. Gallaf roi eglurder hawdd iawn i'r rhai sydd wedi gofyn a yw'r newidiadau i drin lesoedd a'r newidiadau i drin cyllid myfyrwyr yn cael unrhyw effaith ar allu Llywodraeth Cymru i wario ai peidio. Yr ateb i'r cwestiwn hwnnw yw 'na'. Mewn gwirionedd, mae mor syml â hynny. Materion cyfrifeg yw'r rhain. Mae'n edrych fel petai symiau mawr o arian yn llifo i mewn ac allan, ond dyw e ddim yn arian go iawn; mae'n arian y mae Llywodraeth y DU wedi'i ddarparu i reoleiddio rhai o'r newidiadau i safonau cyfrifeg ar y naill law a'r modd y caiff benthyciadau myfyrwyr eu trin ar y llaw arall.
Er mwyn ymateb yn uniongyrchol i ychydig o bwyntiau eraill a wnaed gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llywydd, yn arbennig, mae ychwanegiadau y Gwasanaeth Iechyd a welwch yn y gyllideb hon i raddau helaeth i adlewyrchu dyfarniadau cyflog. Ac roedd yn benderfyniad sy'n seiliedig ar risg ac yn benderfyniad anodd i Lywodraeth Cymru wrth osod ein cyllideb derfynol ym mis Mawrth eleni nad oedd gennym ni sicrwydd gan Lywodraeth y DU a fyddai'r dyfarniadau cyllido y cytunwyd arnyn nhw ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf yn dod yn rheolaidd i'r flwyddyn ariannol hon. Doedd gennym ni ddim sicrwydd o'r fath. Fe wnaethom ni benderfyniad sy'n seiliedig ar risg ei bod hi'n amhosibl hyd yn oed i'r Llywodraeth ddiwethaf dalu am ddyfarniadau cyflog mewn blwyddyn a dewis peidio â thalu amdanyn nhw yn y flwyddyn nesaf. Felly, fe wnaethon ni benderfyniad yn seiliedig ar risg y byddai'r arian hwnnw'n dod i Gymru. Ac, yn wir, dyna a fu, ynte, oherwydd yn hwyr iawn ym mis Mawrth, ar ôl ein cyllideb ein hunain, daeth yr arian hwnnw i Gymru yn wir ac felly mae wedi'i reoleiddio a'i adlewyrchu yn y gyllideb atodol gyntaf hon. Nid hon yw'r gyllideb sy'n delio â dyraniadau pwysau'r gaeaf, nid y gyllideb sy'n delio â chyllid ar gyfer rheilffyrdd craidd y Cymoedd yn y dyfodol.
Ond dwi yn cytuno ar y pwyntiau roedd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn eu gwneud, ac roedd Mike Hedges wedi'u hadlewyrchu hefyd, am hyblygrwydd. Polisi Llywodraeth Cymru yw cael mwy o hyblygrwydd i ddelio â'r arian sydd yn ein dwylo ni, ac roeddwn i'n codi hynny gyda’r Gweinidogion newydd yn y Llywodraeth yn San Steffan, ac roedd Gweinidogion o’r Alban a Gogledd Iwerddon yn gwneud yr un pwyntiau. Dwi'n edrych ymlaen i gael mwy o drafodaethau gyda’r Trysorlys am roi mwy o hyblygrwydd i ni ddelio gyda'r arian sydd wedi bod yn arian i ni o'r dechrau.
But I do agree on the points that the Chair of the Finance Committee made, and which Mike Hedges referred to, in terms of flexibility. The Welsh Government’s policy is to have greater flexibility in order to deal with the money that's in our hands, and we raised that with the new Ministers in the Westminster Government, and Ministers from Scotland and Northern Ireland made exactly the same points. I look forward to having further discussions with the Treasury on providing greater flexibility for us to deal with the funding that has been our money from the outset.
Llywydd, Peter Fox asked for more money for the NHS, more money for social care, more money for rate relief, more money for local authorities, more money for education, and then said that it was wrong to raise taxes in order to pay for any of those things. I look forward to seeing in any budget from the Conservatives—in the very unlikely event they should ever get their hands on it here—how they would manage to do that.
We heard from other Conservative Members earlier today that they were opposed to pay uplifts for NHS staff. That’s not the policy of this Government; that’s why you see the money for pay in the budget. I did welcome what Peter Fox said about—
Llywydd, gofynnodd Peter Fox am fwy o arian i'r Gwasanaeth Iechyd, mwy o arian ar gyfer gofal cymdeithasol, mwy o arian ar gyfer rhyddhad ardrethi, mwy o arian i awdurdodau lleol, mwy o arian ar gyfer addysg, ac yna dywedodd ei bod hi'n anghywir codi trethi er mwyn talu am unrhyw un o'r pethau hynny. Edrychaf ymlaen at weld mewn unrhyw gyllideb gan y Ceidwadwyr—yn yr achlysur annhebygol iawn y dylen nhw fyth gael eu dwylo arno yma—sut y bydden nhw'n llwyddo i wneud hynny.
Fe glywsom ni gan Aelodau Ceidwadol eraill yn gynharach heddiw eu bod yn gwrthwynebu codiad cyflog i staff y Gwasanaeth Iechyd. Nid dyna yw polisi'r Llywodraeth hon; Dyna pam rydych chi'n gweld yr arian ar gyfer tâl yn y gyllideb. Fe wnes i groesawu'r hyn ddywedodd Peter Fox am—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
I hope that the finance Minister will acknowledge that, from these benches, we have always said that the pay review body award should always be paid in full, at a time when the Government that you led was not implementing those pay review awards, like last year. So, this side of the Chamber has been consistent. Where we do not believe you’ve been consistent is the 20 per cent-plus pay award that has been given to junior doctors and that the money hasn’t been guaranteed for.
Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog cyllid yn cydnabod, o'r meinciau hyn, ein bod ni bob amser wedi dweud y dylid talu dyfarniad y corff adolygu cyflogau yn llawn, ar adeg pan nad oedd y Llywodraeth a arweiniwyd gennych chi yn gweithredu'r dyfarniadau adolygu cyflogau hynny, fel y llynedd. Felly, mae'r ochr hon i'r Siambr wedi bod yn gyson. Lle nad ydym yn credu y buoch chi'n gyson yw'r dyfarniad cyflog 20 y cant a mwy sydd wedi'i roi i feddygon iau ac nad yw'r arian wedi'i warantu ar ei gyfer.
Well, I’m grateful to the leader of the opposition for clarifying again that his party is opposed to the pay award that was made to junior doctors here in Wales. He’d rather have seen them on strike like they were in England, no doubt.
I did welcome what Peter Fox said about social care and about the need for a holistic approach—investment in one part of the system has a direct impact on other parts of the system. It was never the policy of his party in earlier years, but I’m glad to see that conversion.
Wel, rwy'n ddiolchgar i arweinydd yr wrthblaid am egluro eto bod ei blaid yn gwrthwynebu'r dyfarniad cyflog a wnaed i feddygon iau yma yng Nghymru. Byddai'n well ganddo fod wedi eu gweld ar streic fel yr oedden nhw yn Lloegr, mae'n siŵr.
Fe wnes i groesawu'r hyn ddywedodd Peter Fox am ofal cymdeithasol ac am yr angen am ddull cyfannol—mae buddsoddi mewn un rhan o'r system yn cael effaith uniongyrchol ar rannau eraill o'r system. Nid dyna oedd polisi ei blaid erioed yn y blynyddoedd a fu, ond rwy'n falch o weld y trawsnewid hwnnw.
Diolch i Heledd Fychan am beth ddywedodd hi. Fel roeddwn i'n esbonio i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, roedd e'n anodd asesu’r risg ar ddiwedd y cyfnod pan oeddem ni'n paratoi ein cyllid terfynol ni, ac o ran y £5 miliwn roeddem ni wedi'i ffeindio ar ôl hynny i fuddsoddi nôl ym meysydd celfyddydau ac yn y blaen, roedd hynny’n rhywbeth doeddem ni ddim yn gallu ei wneud ym mis Mawrth pan oedd pethau’n rhy ansicr. Ond dwi'n diolch am beth ddywedodd hi i groesawu’r ffaith ein bod ni wedi ffeindio'r arian i wneud hynny yn y flwyddyn ariannol hon a chael hwnna yn y cyllid sydd o flaen y Senedd heddiw.
I thank Heledd Fychan for her contribution. As I explained to the Chair of the Finance Committee, it was difficult to assess the risk at the end of the period when we were preparing our final budget, and, in terms of the £5 million that we found subsequent to that to invest back in the arts and culture, that was something that we were unable to do in March when things were too uncertain. But I thank her for her comments in welcoming the fact that we have found the money to do that in this financial year and to include it in the budget before the Senedd today.
So, I thank Members for all their contributions. This is, at the end of the day, an exercise that just regularises decisions already made. Importantly this year, it means that committees who will be scrutinising the draft budget that we will lay in December will be able to do that with the information now properly aligned to Cabinet portfolios, and I think that that will be a material help to the Senedd in the important work of scrutiny that lays in front of us. Diolch yn fawr.
Felly, diolch i'r Aelodau am eu holl gyfraniadau. Mae hyn, ar ddiwedd y dydd, yn ymarfer sydd ond yn rheoleiddio penderfyniadau a wnaed eisoes. Yn bwysig eleni, mae'n golygu y bydd pwyllgorau a fydd yn craffu ar y gyllideb ddrafft y byddwn yn ei gosod ym mis Rhagfyr yn gallu gwneud hynny gyda'r wybodaeth bellach wedi'i chysoni'n briodol â phortffolios y Cabinet, a chredaf y bydd hynny'n gymorth sylweddol i'r Senedd yn y gwaith craffu pwysig sydd o'n blaenau. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gymerwn ni bleidlais ar eitem 10 yn ystod y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will, therefore, defer voting on item 10 until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Rydyn ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio nawr ac, os nad oes tri Aelod sydd eisiau i fi ganu'r gloch, mi awn ni'n syth i'r bleidlais gyntaf. Felly, mae'r bleidlais gyntaf ar eitem 8 heddiw, ar egwyddorion cyffredinol Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru), a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Dawn Bowden. Agor y bleidlais—[Anghlywadwy.]—14 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
That brings us to voting time and, unless three Members wish for the bell to be rung, we will proceed directly to our first vote. The first vote is on item 8, the general principles of the Health and Social Care (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion, tabled in the name of Dawn Bowden. Open the vote—[Inaudible.]—14 against, and the motion is agreed.
Eitem 8. Egwyddorion cyffredinol Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru): O blaid: 37, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 8. The general principles of the Health and Social Care (Wales) Bill: For: 37, Against: 14, Abstain: 0
Motion has been agreed
Yr eitem nesaf fydd y bleidlais ar y penderfyniad ariannol ynghylch y Bil iechyd a gofal cymdeithasol. Dwi’n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Dawn Bowden. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 37, un yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, mae’r cynnig yna hefyd wedi ei dderbyn.
The next item will be a vote on the financial resolution in respect of the Health and Social Care (Wales) Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Dawn Bowden. Open the vote. Close the vote. In favour 37, one abstention and 13 against. Therefore, that motion is also agreed.
Eitem 9. Y penderfyniad ariannol ynghylch Y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru): O blaid: 37, Yn erbyn: 13, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig
Item 9. The financial resolution in respect of the Health and Social Care (Wales) Bill: For: 37, Against: 13, Abstain: 1
Motion has been agreed
Eitem 10 yw’r bleidlais olaf, sydd ar gyllideb atodol gyntaf 2024-25. Dwi’n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 26, 24 yn ymatal, un yn erbyn. Felly, mae’r cynnig wedi ei dderbyn.
Item 10 is the final vote, the debate on the first supplementary budget 2024-25. I call for a vote on the motion, tabled in name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. In favour 26, 24 abstentions and one against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 10. Dadl: Cyllideb Atodol Gyntaf 2024-25: O blaid: 26, Yn erbyn: 1, Ymatal: 24
Derbyniwyd y cynnig
Item 10. Debate: the First Supplementary Budget 2024-25: For: 26, Against: 1, Abstain: 24
Motion has been agreed
Dyna ddiwedd ar y pleidleisio a diwedd ar ein gwaith ni am heddiw.
That concludes voting for today and brings our proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:12.
The meeting ended at 18:12.