Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item on the agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, Constitution and Cabinet Office, and the first question is from Luke Fletcher.

Rwyf wedi dadlau'r achos dro ar ôl tro i Lywodraeth y DU dros gyllid teg i Gymru drwy gyfarfodydd rheolaidd â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys a thrwy ohebiaeth â Changhellor y Trysorlys.

Thank you for the answer. 

Rydym wrth gwrs yn gweld canlyniadau cyllid annigonol a chamalinio ag anghenion pobl yn y ffyrdd llymaf yma yng Nghymru. Mae’r achos dros gael gwared ar fformiwla Barnett a chyflwyno system sy’n seiliedig ar anghenion yn aruthrol o gryf ac wedi’i atgyfnerthu gan y ffaith bod consensws trawsbleidiol ynghylch yr angen i edrych yn fanwl iawn ar y dirwedd ariannol. Nawr, er bod pawb yma yn cydymdeimlo â’r ddadl, ymddengys nad yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn arbennig o ddylanwadol o ran annog Llywodraeth Geidwadol y DU i newid y polisi. Pam felly, ym marn Ysgrifennydd y Cabinet? A chydag etholiad cyffredinol ar y gorwel, pa warantau a geir y byddai Llywodraeth Lafur yn darparu cyllid teg?

Rwy’n ddiolchgar am eich cwestiwn ac am y gydnabyddiaeth i’r gefnogaeth drawsbleidiol sydd yma yn y Senedd o ran yr annhegwch a gawn yng Nghymru mewn perthynas â chyllid, a’r ffaith bod gennym ddiddordeb cyffredin yn yr hyblygrwydd ariannol a fyddai’n ein helpu i reoli’r gyllideb mewn ffordd well.

Wrth edrych ymlaen, gwn fod rhai gwahaniaethau bach yn y gwahanol ffyrdd y mae ein pleidiau'n gweld Cymru'n cael ei chyllido yn y dyfodol, ond yn sicr, o ran Llywodraeth Cymru, fe wnaethom nodi ein gweledigaeth yn 'Diwygio ein Hundeb’, sef y dylai Llywodraeth y DU gyflwyno dull newydd sy'n seiliedig ar egwyddorion o ymdrin â chyllid a rhwydweithiau cyllidol y DU, gan ystyried angen cymharol, yn lle fformiwla Barnett, sydd wedi hen ddyddio. A dyna, yn sicr, yw'r ffordd y byddem yn gweld pethau'n symud ymlaen a'r ffordd y byddwn yn sicr yn pwyso ar Lywodraeth y DU i symud ymlaen.

Rwy'n credu efallai mai un o’r rhesymau pam nad ydym wedi gwneud y cynnydd y byddem wedi hoffi ei wneud gyda Llywodraeth y DU yw oherwydd bod y bobl yr ydym yn trafod gyda hwy'n newid yn gyson. Felly, erbyn i Weinidogion, yn enwedig Prif Ysgrifenyddion y Trysorlys, ymgyfarwyddo â’r materion hyn, mae un arall yn dod drwy’r drws i gymryd eu lle. Felly, credaf y byddai lefel o sefydlogrwydd yn ein helpu yn y trafodaethau hynny. Ac a dweud y gwir, efallai fod diffyg diddordeb ar ran Llywodraeth y DU hefyd mewn perthynas ag ymgysylltu o ddifrif â’r cwestiynau hyn ynglŷn â chyllid. Ond byddwn yn parhau i ddadlau'r achosion hynny. Credaf fod y consensws trawsbleidiol aeddfed iawn sydd gennym yma yn y Senedd yn bwysig, a bod y meysydd hynny o gytundeb sydd gennym â rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig hefyd yn ddefnyddiol iawn wrth ddadlau'r achosion hynny.

Mae’n werth ailadrodd weithiau fod Llywodraeth Cymru yn cael £1.20 am bob £1 a werir yn Lloegr—difidend yr Undeb. Ac mae'n rhaid bod hyd yn oed Keir Starmer yn credu bod honno'n fargen dda, gan nad oes ganddo unrhyw gynlluniau i'w newid ychwaith. Ond efallai fod angen inni siarad mwy am y penderfyniadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud gyda’i harian. Mae llywodraethu'n golygu dewis, ac rydych wedi dewis terfynau cyflymder o 20 mya yn hytrach nag addysg, meysydd awyr yn hytrach na phrentisiaethau, a 36 yn rhagor o wleidyddion yn hytrach na 650 yn rhagor o nyrsys. A wnaiff Llywodraeth Lafur Cymru o dan arweinyddiaeth newydd ddewis ystyried ei chyflawniad ei hun mewn grym a’r dewisiadau y mae’n eu gwneud gyda’i gwariant, yn hytrach na gwneud esgusodion a thaflu bai ar eraill?

Y peth cyntaf yr hoffwn atgoffa fy nghyd-Aelodau ohono yw’r ffaith bod y cyllid a roddir i ni yma yng Nghymru yn adlewyrchu'r ffaith bod gennym lefel uwch o angen yn gyffredinol, a’r pwynt yn hynny o beth yw ei bod yn costio mwy inni gyflawni pethau yma yng Nghymru am fod gennym boblogaeth lawer teneuach ei gwasgariad, er enghraifft, a phoblogaeth lawer hŷn a salach yma yng Nghymru. Ac mae’r cyllid hwnnw’n adlewyrchu hynny, fel y mae'n ei wneud mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig hefyd. Felly, credaf fod y ffaith bod hynny wedi’i gydnabod yn y trafodaethau diweddar y mae Llywodraeth y DU wedi bod yn eu cael â Gogledd Iwerddon yn beth cadarnhaol, ac mae’n dangos bod Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn ymrwymedig i hynny. Ond wedi dweud hynny, rydym newydd fod yn sôn ynglŷn â sut mae angen i fformiwla Barnett adlewyrchu gwir angen ar draws y Deyrnas Unedig yn well, ac mae hynny’n rhywbeth y byddwn yn parhau i alw amdano.

O ran y dewisiadau a wneir gan y Llywodraeth hon, rydym newydd gyflwyno ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, a gallwch weld ynddi ein bod yn blaenoriaethu’r pethau sydd bwysicaf i bobl yng Nghymru. Nawr, mae’r GIG dros y ffin yn Lloegr yn cael cynnydd o lai nag 1 y cant yn ei gyllid yn y flwyddyn ariannol hon. Yma yng Nghymru, mae’n o leiaf 4 y cant, a chredaf fod hynny’n dangos y flaenoriaeth gymharol a roddwn i’r GIG, gan y gwyddom mai dyna brif flaenoriaeth pobl Cymru. Ond ochr yn ochr â hynny, fe wnaethom hefyd ddiogelu’r cyllid yr oeddem wedi’i ddyrannu drwy’r adolygiad o wariant i lywodraeth leol. Bydd llywodraeth leol yn cael cynnydd o 3.3 y cant yn ei chyllid yn y flwyddyn ariannol hon, ac unwaith eto, mae hynny’n cydnabod pwysigrwydd y gwasanaethau y mae pobl yn eu cael ar garreg eu drws, yn eu cymunedau, ledled Cymru. Byddem wedi hoffi mynd ymhellach, ond yn anffodus, nid oedd y setliad a gawsom gan Lywodraeth y DU yn caniatáu inni wneud hynny, ond roedd y blaenoriaethau a ddewiswyd gennym yn sicr yn ymwneud ag ariannu gwasanaethau cyhoeddus.

Rydym yn bwrw ymlaen â chynigion deddfwriaethol ar gyfer yr ardoll ymwelwyr. Bydd asesiad effaith rheoleiddiol yn cael ei gyflwyno ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth ddrafft yn yr hydref. Bydd yr asesiad effaith yn amlinellu costau a buddion amcangyfrifedig defnyddio ardoll ymwelwyr yng Nghymru. Mae'r gwaith o ddatblygu deddfwriaeth ac asesiadau effaith ategol yn mynd rhagddo.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae'n rhaid imi anghytuno. Yn anffodus, bydd yr ardoll ymwelwyr yn cael effaith ddramatig ar y sector, sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ymdopi â biwrocratiaeth gynyddol, a sector sydd eisoes wedi cael dechrau ofnadwy i’r tymor twristiaeth diolch i’r stormydd diweddar. Gyda'r glaw di-baid dros y Pasg, mae llawer o fusnesau'n ei chael hi'n anodd, ar ôl colli un o benwythnosau mwyaf proffidiol y tymor, ac maent bellach yn wynebu cynnydd enfawr mewn ardrethi busnes. Mae llawer yn y sector yn rhybuddio am ragolygon digalon, gyda'r ardoll ymwelwyr sydd arfaethedig yn ychwanegu at y pwysau ar y sector. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi roi’r gorau i’r cynllun er mwyn rhoi hwb i’r diwydiant twristiaeth yng Nghymru?

Er eglurder, nid yw’r ardoll ymwelwyr yn mynd i gael unrhyw effaith uniongyrchol ar ymwelwyr sy’n dod i Gymru nac ar y sector ymwelwyr. Y cynharaf y gallai unrhyw awdurdod lleol benderfynu cyflwyno ardoll ymwelwyr yn eu hardal fyddai 2027. Felly, nid oes unrhyw awgrym o gwbl y bydd unrhyw un o'r penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud ar unwaith gan yr awdurdodau lleol hynny, gan fod angen inni fynd drwy'r holl broses ddeddfwriaethol. Credaf ei bod yn bwysig inni ddeall yn iawn beth yw effeithiau posibl ardoll ymwelwyr, a dyna pam ein bod wedi comisiynu llawer iawn o ymchwil yn y maes, a byddwn yn cyhoeddi mwy o fanylion am hynny ochr yn ochr â’r ddeddfwriaeth pan gaiff ei chyhoeddi maes o law. Ond rydym wedi cael gwaith ymchwil da iawn gan Brifysgol Bangor sy'n edrych ar y ffyrdd y mae ardollau ymwelwyr yn cael eu gweithredu mewn cyrchfannau tramor ac yn ystyried yr hyn a allai fod yn berthnasol i ni yma yng Nghymru i’n helpu i lywio ein ffordd o feddwl. Rydym hefyd wedi cael gwaith wedi'i wneud gan Brifysgol Caerdydd yn ddiweddar sy'n edrych ar effeithiau posibl ardoll ymwelwyr ar yr economi ac ar yr amgylchedd yma yng Nghymru, ac unwaith eto, bydd hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei gyhoeddi ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth maes o law.

Questions now from the party spokespeople. The Conservatives spokesperson, Peter Fox. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn gyntaf, a gaf i eich llongyfarch ar gadw eich swydd neu eich portffolio o fewn y Llywodraeth? Gwn ei fod wedi newid ychydig, ond rwy'n dymuno'n dda i chi. Clywsom y Prif Weinidog yn sôn yn helaeth am ei flaenoriaethau ddoe: lleihau rhestrau aros y GIG, cymorth i blant a’r blynyddoedd cynnar, rhagoriaeth addysgol, swyddi gwyrddach a gwell, a gwell cysylltiadau trafnidiaeth. Ac unwaith eto, clywsom Lywodraeth Cymru yn honni nad oes ganddynt ddigon o arian, er iddynt gael y setliad mwyaf erioed eleni. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, sut rydych chi'n bwriadu ariannu'r ffocws newydd ar y blaenoriaethau hyn? Pa feysydd, yn eich tyb chi, a fydd yn colli buddsoddiad er mwyn ailflaenoriaethu adnoddau i'r meysydd blaenoriaeth newydd? A fyddwn yn gweld cyllid canlyniadol newydd yn y dyfodol yn mynd tuag at y meysydd y rhagwelwyd y byddai'n mynd tuag atynt?

Mae’n debyg mai’r peth cyntaf i’w ddweud yw diolch am eich sylwadau caredig, ac rwy’n mawr obeithio y byddwn yn parhau yn ein rolau, gan fy mod yn mwynhau’r berthynas adeiladol sydd gennym.

Ar y cyllid canlyniadol a ddaw i Gymru, mae’n egwyddor wirioneddol sylfaenol mai mater i Lywodraeth Cymru yw sut i ddefnyddio’r cyllid canlyniadol hwnnw yn unol â’r blaenoriaethau a’r pwysau sy’n wynebu Llywodraeth Cymru. A'r hyn a welsoch yn y gyllideb oedd ailffocysu cyllid eisoes ar brif flaenoriaethau allweddol pobl Cymru, ac yn enwedig felly mewn perthynas â'r GIG. Rwyf eisoes wedi cyfeirio y prynhawn yma at y ffaith y bydd y GIG yma yng Nghymru yn cael cynnydd o fwy na 4 y cant yn ei gyllideb, ond serch hynny, mae'r GIG yn mynd i orfod gwneud gwaith sylweddol i leihau ei ddiffygion rhagamcanol ac i barhau i wella cynhyrchiant ac yn y blaen o fewn y GIG. Ac mae'n rhaid inni ymdopi â'r holl bwysau hwnnw sydd ar lawer o wledydd ar hyn o bryd, yn enwedig y pwysau ar gyflogau. Felly, bydd y GIG a gwasanaethau cyhoeddus yn parhau i fod yn flaenoriaethau i ni, ac edrychaf ymlaen yn fawr at symud ymlaen â'r rôl newydd y mae’r Prif Weinidog wedi gofyn imi arwain arni yn Swyddfa’r Cabinet, a bydd hynny’n golygu sicrhau ffocws manwl ar flaenoriaethau’r Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru o ran sicrhau darpariaeth.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nid oeddwn yn disgwyl ichi ddatgelu ble y gallech ddadfuddsoddi, ond mae'n amlwg y bydd angen ichi wneud hynny. Felly, mae’n amlwg y bydd yn rhaid i’r Llywodraeth ddefnyddio ei hadnoddau’n ddoeth. Fodd bynnag, hyd yn hyn, rydym yn aml yn gweld proses ddifeddwl o ddyrannu cyllid. Ysgrifennydd y Cabinet, gan ganolbwyntio am funud ar y gwasanaeth iechyd, fel rydych eisoes wedi'i ddweud, mae bellach yn flaenoriaeth uwch, ac rwy'n siŵr y byddwch yn canolbwyntio ar reoli perfformiad ar gyfer eich Swyddfa Cabinet newydd. A allwch ddweud wrthym sut y byddwch yn dangos i'r Senedd fod arian yn darparu'r gwerth gorau? Rydym wedi gweld £975 miliwn yn cael ei roi i'r gwasanaeth iechyd yn ddiweddar, sydd i'w groesawu, ond sut y gwyddom fod yr arian yn cael ei ddefnyddio'n dda? A ydych chi, Ysgrifennydd y Cabinet, yn cytuno â mi fod angen adolygiad sylfaenol arnom o’n system iechyd i sicrhau ein bod yn cael y canlyniadau gorau am y buddsoddiadau a wnawn ynddi?

Credaf fod amrywiaeth o bethau i’w dweud am hynny, ac yn fwy na dim fod gan bawb sy’n rhan o’r sector cyhoeddus gyfrifoldeb i reoli arian cyhoeddus Cymru yn effeithiol, boed yn Weinidogion unigol wrth reoli’r cyllid yn eu portffolios eu hunain, swyddogion sy'n darparu cyngor, pobl sy'n gweithio yn y sector cyhoeddus yn ehangach, a hyd yn oed i'r graddau fod pobl yn rheoli eu hamser eu hunain—yn yr ystyr hwnnw, maent hefyd yn rheoli arian cyhoeddus Cymru. Felly, mae'n bwysig iawn fod pawb yn teimlo eu bod yn rhanddeiliaid go iawn ac mai eu cyfrifoldeb hwy yw rheoli arian cyhoeddus Cymreig yn effeithiol. Credaf fod y ffordd yr awn ati i wneud rhywfaint o’r gwaith monitro a gwerthuso hwn yn gwbl hanfodol i ddeall a yw’r pethau hynny yr oeddem yn bwriadu eu cyflawni yn y lle cyntaf wedi’u cyflawni, a pha wersi y gallwn eu dysgu ar y ffordd. Mae llawer o hynny'n digwydd ar draws pob math o raglenni gwahanol ar draws y Llywodraeth i sicrhau ein bod yn gallu gwneud hynny. Unwaith eto, mae'r ymchwil a wnaethom, yr ymchwil a gomisiynir gennym, yn wirioneddol bwysig i ddangos gwerth yr hyn a wnawn, a dysgu gwneud pethau a allai fod yn wahanol ar gyfer y dyfodol. Mae pethau fel ein cerrig milltir cenedlaethol yn wirioneddol bwysig ar gyfer deall i ba raddau y cymerwn y camau hynny ar hyd y daith er mwyn cyflawni ar ran pobl Cymru. Unwaith eto, mae hynny’n rhywbeth sy’n hollbwysig i waith y Llywodraeth.

Diolch eto am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet—mae hynny'n galonogol. Credaf y byddwn ni yn y Senedd hon yn dymuno cael sicrwydd dyfnach ein bod, am bob £100 miliwn a roddwn tuag at rywbeth, yn cael £100 miliwn o werth am arian ac nid £90 miliwn o werth am arian. Dyna ble mae rheoli perfformiad mor hanfodol bwysig i unrhyw sefydliad, a gwn eich bod yn cytuno â hynny.

Ddoe, ni soniodd y Prif Weinidog am yr economi ehangach, ac eithrio’r economi werdd. Un o sylfeini allweddol ein heconomi yng Nghymru, fel y clywsom eisoes, yw’r sector twristiaeth, maes sy’n ei chael hi’n anodd iawn ac nad yw wedi cael ei gefnogi, mewn gwirionedd, gan eich Llywodraeth i'r un graddau â mannau eraill yn y DU. Gyda hyn mewn golwg, Ysgrifennydd y Cabinet, pa ystyriaeth y mae’r Llywodraeth newydd wedi’i rhoi i newid ei chyfeiriad o ran effaith polisi trethiant ar fusnesau? A wnewch chi gynyddu'r cymorth i’r sector lletygarwch, manwerthu a thwristiaeth, a rhoi'r gorau i'r dreth dwristiaeth niweidiol arfaethedig a drafodwyd gennym yn gynharach?

Nid wyf yn siŵr y byddwn yn cytuno â’r disgrifiad nad ydym yn Llywodraeth sy’n cefnogi’r sector twristiaeth. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi miliynau lawer o gyllid i’r sector twristiaeth mewn amrywiaeth eang o ffyrdd a chynlluniau a arweinir yn aml drwy adran yr economi ei hun.

O ran y sector manwerthu, lletygarwch a hamdden yn benodol, bydd fy nghyd-Aelodau'n gwybod y bydd y busnesau hynny’n elwa o ostyngiad o 40 y cant i’w rhwymedigaethau ardrethi yn y flwyddyn ariannol hon. Nid oedd ganddynt unrhyw gynlluniau, gan mai'r bwriad bob amser oedd y byddai'r gronfa COVID honno'n dod i ben ar ôl cyfnod penodol, ond rydym wedi gallu ei hymestyn eleni. Ond gadewch inni gofio mai oddeutu 20 y cant o fusnesau sydd mewn gwirionedd yn talu eu bil llawn; bydd y gweddill yn cael rhywfaint o gymorth. Nid yw oddeutu hanner ein busnesau bach unrhyw ardrethi, a hynny oherwydd ein bod yn buddsoddi oddeutu £0.3 biliwn yn ein cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau yn y flwyddyn ariannol hon, ac mae hwnnw'n swm sylweddol iawn o arian. Felly, credaf ein bod yn cydnabod y pwysigrwydd yn y ffordd honno.

Rwyf eisoes wedi ymateb mewn perthynas â chwestiwn eich cyd-Aelod ynglŷn â'n cynlluniau ar gyfer yr ardoll dwristiaeth. Rydym yn parhau â’r gwaith hwnnw, ac rwy'n gobeithio dweud mwy yn nhymor yr hydref.

Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Lywydd. Hoffwn eich llongyfarch ar gael eich ailbenodi i’r portffolio cyllid. Efallai fod gennym ein gwahaniaethau gwleidyddol ar brydiau, ond mae’n galonogol gweld rhywfaint o barhad mawr ei angen yn y briff hwnnw, yn enwedig o ystyried yr hinsawdd gyllidol heriol, heb sôn am y nifer syfrdanol o newidiadau i bersonél yn Llywodraeth y DU dros y blynyddoedd diwethaf, y cyfeirioch chi atynt yn gynharach.

Roedd toriad y Pasg yn cyd-daro â throad y flwyddyn ariannol, ac fel y cyfryw, mae’n gyfle delfrydol i bwyso a mesur sefyllfa Llywodraeth Cymru, ac i fyfyrio ar y sefyllfa a ddatblygodd dros y 12 mis blaenorol. Mae’n deg dweud bod y flwyddyn ariannol ddiwethaf wedi’i nodweddu gan lefel anffodus o ansicrwydd ynghylch cyllid Llywodraeth Cymru, yn enwedig yr ymarfer ailgyllidebu a gynhaliwyd ym mis Hydref, a achosodd lawer iawn o bryder i lywodraeth leol, cynghorwyr ac amryw randdeiliaid trydydd parti fel ei gilydd. Er ein bod yn cydnabod difrifoldeb yr erydu i bŵer gwario Llywodraeth Cymru o ganlyniad i ffactorau y tu hwnt i’w rheolaeth, nid yw hyn yn esgusodi’r diffyg eglurder di-fudd a ddaeth gyda’r newid digynsail hwn i adnoddau yn ystod y flwyddyn, yn ogystal â diffyg unrhyw graffter strategol cadarn, yn ôl pob golwg, i fynd i'r afael â phwysau ariannol.

Mae’n werth pwysleisio hefyd mai’r flwyddyn ariannol flaenorol oedd y bumed flwyddyn yn olynol i’r Llywodraeth fethu cadw at y protocol trawsbleidiol ar y broses o lunio’r gyllideb. Rwy’n mawr obeithio, felly, gyda llechen lân blwyddyn ariannol newydd, ein bod yn edrych ymlaen at ymgysylltiad llywodraethol mwy adeiladol a thryloyw gyda’r Senedd ar gynlluniau gwariant. Ar y sail hon felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a gafodd Llywodraeth Cymru unrhyw arian ychwanegol gan Drysorlys y DU tuag at ddiwedd y flwyddyn ariannol flaenorol, ac os felly, pryd y cafodd wybod bod cyllid o’r fath ar gael?

Diolch am eich cwestiynau, a hefyd am y sylwadau caredig ar y dechrau. Unwaith eto, edrychaf ymlaen yn fawr at barhau i weithio gyda chi. Mae gennym berthynas waith adeiladol iawn, gyda'r lefel briodol o her, ond awydd hefyd i gydweithio lle mae gennym feysydd o ddiddordeb cyffredin. Felly, edrychaf ymlaen at barhau hynny.

Ar ansicrwydd, bu llawer iawn o ansicrwydd y llynedd, ond credaf fod yn rhaid inni gofio bod y cynlluniau gwariant hyn a gyflwynwyd wedi’u cyflwyno ar adeg pan nad oeddem yn gweld y lefelau hyn o chwyddiant. Ni allem fod wedi rhagweld yr hyn a ddigwyddodd mewn perthynas ag Wcráin a’r effaith a gafodd hynny ar y darlun economaidd ehangach ledled y byd. Felly, digwyddodd pethau nad wyf y credu y gallem yn rhesymol fod wedi'u gweld yn dod. Ond fe wnaethom weithredu cyn gynted ag y gallem yn y flwyddyn ariannol. Felly, cyn yr haf, roeddem yn cael y ffigurau cynnar ar gyfer dechrau'r flwyddyn ariannol. Roeddem yn deall pa mor enfawr fyddai'r her, ac fe wnaethom weithio drwy’r haf, felly, i ymdrin â hynny, a gallais ddweud mwy yn nhymor yr hydref ynglŷn â beth fyddai’r newidiadau i’n cynlluniau gwariant. Felly, fe wnaethom weithredu’n gynnar, ac rydych wedi gweld Llywodraethau eraill yn y DU yn gorfod gweithredu hefyd o ganlyniad i effeithiau’r chwyddiant uchaf erioed hwnnw.

Ar amserlen y gyllideb, mae’n destun gofid i ni na fu modd i ni ddarparu manylion y gyllideb yn gynharach yn y flwyddyn ariannol cyn y gyllideb. Byddwn yn parhau i geisio gwella’r sefyllfa honno, ond rwy’n bryderus iawn am yr hyn y bydd eleni'n ei olygu yn yr ystyr y bydd gennym etholiad cyffredinol hwyr, o bosibl. Beth fydd hynny’n ei olygu i’n cyllideb a’r sicrwydd y gallwn ei roi i awdurdodau lleol a gweddill y sector cyhoeddus? Fy mwriad yw ymgysylltu mor agos ag y gallaf â’r Pwyllgor Cyllid a rhannu unrhyw wybodaeth a gawn am hynny gyda chi o ran pryd y gallwn gynllunio ar gyfer y gyllideb. Rydym yn cynllunio ystod eang o senarios ar hyn o bryd yn seiliedig ar ba bryd y gellid disgwyl etholiad cyffredinol, er mwyn sicrhau, pryd bynnag y daw pethau’n glir, y byddwn o leiaf yn barod i symud yn gyflym iawn. Rwy’n fwy na pharod i rannu ychydig rhagor o’r manylion hynny gyda chi.

Ac yna, ar gyllid diwedd blwyddyn, cawsom yr amcangyfrifon atodol, ac fel y gwnaethom ei drafod yn y Pwyllgor Cyllid, roedd anghysondeb mawr yn yr amcangyfrifon atodol hynny, a newidiodd yn sylweddol ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Roedd hynny'n anffodus hefyd. Serch hynny, golygodd ein bod wedi cael swm eithaf sylweddol o gyllid ar ddiwedd y flwyddyn, a’r gwir amdani yw bod penderfyniadau y byddem efallai wedi’u gwneud yn wahanol pe byddem wedi gwybod ein bod yn mynd i gael y cyllid ychwanegol hwnnw yn hwyr yn y flwyddyn. Felly, efallai na fyddai peth o'r gweithgarwch a ddisgrifiwyd gennych, a wnaed gennym dros yr haf a'i gyhoeddi wedyn ym mis Hydref, wedi gorfod digwydd o reidrwydd pe byddem yn gwybod sut olwg fyddai ar y darlun ar ddiwedd y flwyddyn.

Thank you for that response. 

Rwyf ychydig yn bryderus fod y Llywodraeth yn gwybod—. Roeddem yn gwybod am rywfaint o’r arian o dan sylw, ond nid y swm a oedd yn cael ei ddarparu. Efallai y byddai sinig yn credu bod rhywfaint o’r arian hwnnw’n wedi'i gelcio nes bod y Prif Weinidog newydd yn ei swydd cyn gwneud rhai penderfyniadau. Y rheswm pam fod y mater hwn mor bwysig yw oherwydd bod Cymdeithas Feddygol Prydain wedi atal gweithredu diwydiannol arfaethedig yn ddiweddar dros gyflog meddygon iau. Yn ôl y Prif Weinidog ei hun, newidiodd sefyllfa negodi Llywodraeth Cymru yn sylweddol ar ddiwedd y flwyddyn ariannol o ganlyniad i ddiweddaru cyfrifiadau ar ddiwedd y flwyddyn ariannol gan Drysorlys y DU.

Rydym yn croesawu ailddechrau'r trafodaethau gyda Chymdeithas Feddygol Prydain wrth gwrs, ac yn gobeithio y byddant yn arwain at ddatrysiad boddhaol i weithlu meddygon iau nad ydynt yn cael y parch a haeddant, ond mae’n siomedig iawn ein bod yn gorfod dysgu am y newidiadau sylweddol hyn drwy’r cyfryngau, yn hytrach na chael y manylion perthnasol yn uniongyrchol gan y Llywodraeth mewn modd amserol. Rwy'n sylweddoli efallai nad yw'r Prif Weinidog newydd yn awyddus i ganolbwyntio ar rai materion ariannol, ond hoffwn annog y Cabinet newydd i addo bod yn agored gyda’r Senedd ynghylch ei allu i ddarparu adnoddau.

Hoffwn felly pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa gyfran o’r cynnig diwygiedig i feddygon iau a fydd yn arian ychwanegol gan Drysorlys y DU, ac a yw’n disgwyl unrhyw addasiadau i gynlluniau gwariant y Llywodraeth ar gyfer 2024-25 o ganlyniad i'r cynnig diwygiedig.

Er eglurder, ni fu unrhyw newid sylweddol i sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru ers yr amcangyfrifon atodol. Mae’n rhaid imi wrthod unrhyw awgrym ein bod yn celcio unrhyw gyllid er mwyn i’r Prif Weinidog allu cael y trafodaethau cadarnhaol hynny gyda chynrychiolwyr y meddygon. Nid yw hynny'n rhywbeth y byddem yn breuddwydio ei wneud o gwbl. Felly, hoffwn roi sicrwydd i bobl ynglŷn â hynny. Ni fu unrhyw newid sylweddol o gwbl ers yr amcangyfrifon atodol, ond bydd y prif amcangyfrifon yn cael eu darparu cyn bo hir, felly dylem weld a fydd hynny'n darparu unrhyw swm bach o arian ychwanegol hefyd. Yn amlwg, ni allaf drafod manylion y trafodaethau hynny, ond yr hyn a ddywedaf yw eu bod yn ein rhoi yn ôl mewn lle anghyfforddus iawn wrth inni ddechrau'r flwyddyn ariannol, gan gofio'r pwysau arnom yn gyffredinol.

Mae’r Bil yn ceisio gwella cynllun cyffredinol system y dreth gyngor i gynnwys ailbrisiadau rheolaidd, ac i sicrhau bod y fframwaith cyfreithiol ar gyfer disgowntiau a gostyngiadau yn parhau i fod yn addas i'r diben. Mae asesiad effaith manwl wedi’i gyhoeddi ochr yn ochr â’r Bil.

Cydnabyddir bod yr adolygiad hirddisgwyliedig hwn o'r dreth gyngor yn angenrheidiol, ac mae llawer o bobl sydd wedi ysgrifennu ataf wedi cydnabod hynny, ond mae rhai etholwyr wedi ysgrifennu i fynegi pryderon hefyd. Un pryder a godwyd gyda mi yw’r effaith anfwriadol y gallai’r diwygiadau hyn ei chael ar y rheini sy’n byw mewn eiddo sydd wedi cynyddu’n sylweddol yn ei werth oherwydd chwyddiant prisiau tai ond mae’r bobl sy’n byw ynddynt ar incwm sefydlog fel pensiynau—mewn geiriau eraill, y rheini sy'n gyfoethog o ran asedau ond yn dlawd o ran arian parod, ac a allai fod yn byw mewn tlodi tanwydd hyd yn oed oherwydd y cynnydd mewn prisiau ynni dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Yn benodol, mae’r materion hynny wedi’u codi. Mae etholwr hefyd wedi gwneud awgrym y gallai diwygio’r dreth gyngor gynnwys terfyn uchaf ar y ganran o incwm aelwydydd a delir yn y dreth gyngor, ni waeth pa fand y gallai’r cartref hwnnw fod ynddo. Hoffai’r etholwr sydd wedi ysgrifennu ataf wybod a ydych yn ystyried hynny fel rhan o’ch ystyriaeth o'r ymatebion i’r ymgynghoriad, a hefyd mewn unrhyw ymgais a wnewch yn y dyfodol i wneud y dreth gyngor yn decach.

Rwy’n ddiolchgar am y cwestiwn a hefyd am y diddordeb y mae Aelodau’r Senedd ac aelodau’r cyhoedd yn ei ddangos ym mater diwygio’r dreth gyngor. Mae'n effeithio ar bob cartref ledled Cymru, felly mae'n iawn fod pob cartref yn dangos diddordeb ac yn rhannu eu barn gyda ni. Credaf mai un peth pwysig i'w bwysleisio yw nad yw'r ffaith bod eiddo wedi cynyddu mewn gwerth dros yr 20 mlynedd diwethaf ynddo'i hun yn golygu y byddai eu biliau o reidrwydd yn cynyddu. Yr hyn sy’n bwysig yw ble mae eich eiddo mewn perthynas â phob eiddo domestig arall yng Nghymru ac a yw hynny wedi newid ai peidio. Felly, mae'n bwysig cydnabod hynny, yn ogystal â'r ffaith nad codi mwy o arian yn gyffredinol yw nod yr ymarfer; y nod yw codi'r un faint o arian, ond gwneud hynny mewn ffordd decach. Felly, mae'n bwysig cydnabod hynny.

Mae hi bob amser yn dda pan fydd pobl yn cyflwyno gwahanol syniadau ynglŷn â sut y gallem edrych ar bethau. Yn sicr, mae’r ffordd bosibl ymlaen a ddisgrifiwyd yn fy atgoffa o’r gwaith a wnaethom pan fuom yn edrych ar dreth incwm leol, i weld a yw hynny’n rhywbeth a allai ddisodli’r dreth gyngor wrth symud ymlaen. Yn y diwedd, fe wnaethom ddiystyru’r syniad penodol hwnnw, gan nad oes gan awdurdodau lleol fynediad, fel mater o drefn, at wybodaeth ynglŷn ag incwm pob cartref. Gallai fod yn arbennig o anodd cael mynediad at y wybodaeth honno. Mae incwm aelwydydd pobl yn newid drwy’r amser, ac un o fanteision y dreth gyngor, fel y mae ar hyn o bryd, yw ei bod yn dreth gymharol syml mewn sawl ffordd. Ond dim ond hanner eich treth gyngor yw eiddo; yr hanner arall, wrth gwrs, yw deiliaid yr eiddo.

Mae llawer o fesurau lliniaru eisoes wedi’u hymgorffori yn system y dreth gyngor i ystyried gallu pobl i dalu, megis cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor, sy’n cefnogi mwy na 220,000 o aelwydydd ledled Cymru, a’r gostyngiad person sengl, sy'n cefnogi oddeutu 500,000 o aelwydydd yng Nghymru. Gyda’i gilydd, mae’r mathau hyn o fesurau yn golygu nad yw bron i hanner aelwydydd Cymru yn talu uchafswm y bil treth gyngor. Felly, mae'n bwysig iawn, wrth inni symud ymlaen, fod y mesurau lliniaru hynny hefyd yn cael eu hystyried ochr yn ochr â'r gwaith a wnawn ar ddiwygio'r dreth gyngor, mewn perthynas â'r eiddo, i sicrhau ein bod yn darparu cymorth i'r bobl sydd fwyaf o'i angen.

Weinidog, rydym ni fel Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil hwn. Fodd bynnag, bydd y cynigion presennol yn arwain at gynnal ailbrisiadau o ardrethi annomestig yn amlach nag ailbrisiadau'r dreth gyngor, gan roi pwysau ychwanegol, felly, ar fusnesau. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi'n glir fod eu hymchwil yn dangos bod system bresennol y dreth gyngor wedi dyddio, felly pam eich bod yn oedi cyn ei diwygio? Mae’n amlwg fod angen diwygio’r system bresennol, a gorfodi cynghorau i gynnal refferendwm lleol, efallai, pan fyddant yn cynyddu’r dreth gyngor y tu hwnt i gap o 5 y cant, yn debyg i’r hyn sydd wedi digwydd yn Lloegr ers 2012-13 wrth gwrs. Felly, Weinidog, a yw hyn yn rhywbeth y byddwch yn ei ystyried?

Diolch am eich cwestiwn. Mewn perthynas ag ardrethi annomestig a’r dreth gyngor, y bwriad yw ailbrisio ardrethi annomestig bob tair blynedd, ac yna bob pum mlynedd ar gyfer y dreth gyngor. Nid oes unrhyw reswm dilys pam y dylent fod ar yr un cylch, gan eu bod yn drethi gwahanol yn yr ystyr honno. Credaf fod y cylch tair blynedd yn ymateb i’r hyn roedd busnesau’n ei ddweud wrthym yr hoffent ei weld. Roeddent yn awyddus i gael ailbrisiadau aml er mwyn adlewyrchu’r economi leol a gwerth yr eiddo'n well, ond i gael rhywfaint o sefydlogrwydd hefyd. Mae’r cylch tair blynedd wedi’i groesawu gan gynrychiolwyr y gymuned fusnes ar gyfer yr ardrethi annomestig.

Nid ein bwriad yw cyflwyno refferenda lleol ar gyfer y dreth gyngor. Rydym yn credu y dylai lefel y dreth gyngor gael ei phennu gan gynghorau lleol. Mae'n rhan fawr iawn o ddemocratiaeth leol yn y ffordd y gall pobl fynegi eu barn i'r cyngor. Ond wedi dweud hynny, dim ond rhan o’r cyllid y mae Llywodraeth leol yn ei gael yw’r dreth gyngor. Byddem am fod mewn sefyllfa i roi’r setliad gorau posibl i lywodraeth leol bob amser, ac mae arnaf ofn fod hynny’n galw am gyllid pellach ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus gan Lywodraeth y DU.

Er mai mater gweithredol i Gyllid a Thollau Ei Fawrhydi yw darparu llinellau cymorth treth ar gyfer y DU gyfan, mae fy swyddogion a minnau’n codi’n rheolaidd, gyda Thrysorlys EF a CThEF, pa mor bwysig yw hi i drethdalwyr yng Nghymru gael cymorth i ymdrin â materion treth cymhleth a’u galluogi i dalu’r dreth gywir ar yr adeg gywir.

Diolch am eich ymateb. A gaf innau hefyd eich croesawu i’ch rôl fel Ysgrifennydd y Cabinet? Ond o fanciau'r stryd fawr yn cau i archfarchnadoedd enfawr yn blaenoriaethu peiriannau hunanwasanaeth yn hytrach na staffio tiliau, mae'n ffaith nad yw'r obsesiwn cyfalafol â thorri swyddi pobl go iawn yn enw elw yn dangos unrhyw arwydd o ddod i ben. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi roi sicrwydd i mi y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i staffio CThEF gyda phobl go iawn fel y gall ein dinasyddion ofyn am gyngor gan bobl go iawn hefyd?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn, ac roeddwn yn falch o weld y tro pedol cyflym gan CThEF mewn perthynas â'r penderfyniad i gau'r llinell gymorth hunanasesu. Roeddwn yn credu bod y brotest gyhoeddus yn un gref, ac rwy'n croesawu'r tro pedol hwnnw. O safbwynt Llywodraeth Cymru, rydym yn cydnabod mai cyfrifoldeb CThEF yw darparu'r llinellau cymorth hyn, ond credaf fod gennym fodel da iawn yma yng Nghymru ar gyfer ymgysylltu â'r cyhoedd ar faterion treth, sef Awdurdod Cyllid Cymru. Mae Awdurdod Cyllid Cymru, wrth gwrs, yn gyfrifol am weinyddu ein treth trafodiadau tir a'n treth gwarediadau tirlenwi, ac rwy'n credu eu bod ill dwy'n perfformio'n dda iawn o ran gallu darparu gwasanaeth cadarn a hygyrch i aelodau'r cyhoedd. Rhan o'i lwyddiant, rwy'n credu, yw penderfyniad Awdurdod Cyllid Cymru i gefnogi pobl i dalu'r swm cywir o dreth y tro cyntaf, yn hytrach na threulio amser yn mynd ar ôl y bobl nad ydynt wedi talu'r swm cywir o dreth, ac rwy'n credu bod hwnnw'n fodel yr ydym yn awyddus i'w rannu ag eraill. Rwy'n gwybod bod gan Awdurdod Cyllid Cymru berthynas waith dda gyda CThEF a'u bod yn gallu rhannu arferion da.

Ar hyn o bryd, mae pobl yn aros am fwy o amser nag erioed i siarad â chynghorydd CThEF dros y ffôn, sydd ar hyn o bryd oddeutu 25 munud ar gyfartaledd, ac mae nifer y cwynion a gyflwynwyd i CThEF hefyd yn cynyddu. Wrth gwrs, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw CThEF, ond mae gan Lywodraeth Cymru rai pwerau i osod trethi, ac mae'n rhaid i drethdalwyr Cymru gyfathrebu â CThEF, felly mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru'n gwneud y sylwadau angenrheidiol i Whitehall ynglŷn â sut y dylai'r gwasanaeth weithredu ar gyfer pobl Cymru. Mae pryderon ynghylch amseroedd aros a chwynion cynyddol wedi canolbwyntio ar y ffaith bod hanner y gweision sifil sy'n gweithio ym mhencadlys CThEF yn dal i weithio gartref, a chaiff hyn ei adlewyrchu gan y cynhyrchiant tlotach. Roedd Canghellor yr wrthblaid, Rachel Reeves, hefyd yn dadlau yr wythnos diwethaf y dylai holl staff CThEF ddychwelyd i'r swyddfa i hybu gwasanaeth cwsmeriaid. Hefyd, fel mater o degwch, nid yw hyn yn opsiwn i'r mwyafrif helaeth o'r sector preifat, felly a allai Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu'r sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud i Lywodraeth y DU i gynorthwyo ymdrechion i sicrhau bod gweision sifil o fewn CThEF yn dychwelyd at eu desgiau i ddarparu gwell gwasanaeth i drethdalwyr, ac a fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i osod esiampl dda drwy sicrhau bod gweision sifil yn dychwelyd at eu desgiau hefyd?

Wel, rydych yn disgrifio mater gweithredol i Lywodraeth y DU mewn gwirionedd, ac nid ydym fel arfer yn gwneud sylwadau ar faterion gweithredol i adrannau Llywodraeth y DU. Ond gyda'r nod o geisio bod yn ddefnyddiol, mae gennym gytundeb lefel gwasanaeth gyda CThEF ar weithredu cyfraddau treth incwm Cymru, ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Rydym yn cyhoeddi hwnnw—rwy'n ei gyhoeddi gyda datganiad ysgrifenedig bob blwyddyn, ac mae'n cael ei adolygu'n flynyddol i sicrhau ei fod yn berthnasol ac yn gyfredol, ac yna mae CThEF yn cyhoeddi adroddiad blynyddol ar weithrediad cyfraddau treth incwm Cymru. Mae hefyd yn ofynnol o dan y ddeddfwriaeth i'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol gynnal archwiliad blynyddol o gasgliad CThEF o gyfraddau treth incwm Cymru hefyd, felly rwy'n credu, cyn belled â bod gan CThEF gyfrifoldebau mewn perthynas â chyfraddau treth incwm Cymru, mae gennym berthynas waith dda, ac rydym yn fodlon â'r gwasanaeth a gawn. 

Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet ers iddi gael ei phenodi am gyllid ar gyfer toiledau cyhoeddus. Mae'r cynnydd cyfartalog i gyllid awdurdodau lleol ar gyfer 2024-25 yn 3.3 y cant, a bydd angen i bob un gydbwyso'r ddarpariaeth o wasanaethau yn erbyn y cyllid sydd ar gael. Er gwaethaf ein hymdrechion i roi'r setliad gorau posibl i awdurdodau, mae'n rhaid iddynt wneud penderfyniadau anodd.

Thank you very much for that response.

Rydym yn gwybod bod cymunedau ledled Cymru yn cael eu gorfodi i gamu i'r adwy ac ysgwyddo'r cyfrifoldeb o weithredu a chynnal ein cyfleusterau toiledau cyhoeddus. Mae awdurdodau lleol yn gwneud eu gorau i ddarparu cyllid cyfyngedig, ond fel y dywedwch, maent wedi'u cyfyngu'n ddifrifol gan gyllidebau sy'n tynhau'n barhaus. Mae'r diffyg toiledau cyhoeddus a'r ffaith nad ydynt ar agor ar oriau penodol yn golygu bod hyn yn cael effaith, nid yn unig ar ein trigolion ein hunain, ond ar ymwelwyr hefyd. Gallaf roi enghraifft i chi. Yn Rhaeadr, ysgwyddodd cyngor y dref gyfrifoldeb am weithredu toiledau cyhoeddus yn 2015, ond cafodd yr holl gymorth ariannol ei dynnu'n ôl yn y blynyddoedd dilynol. A chyda phoblogaeth o ddim ond 2,000, ni all y gymuned fach hon barhau i ariannu'r cyfleusterau hyn, sydd ar gael ar y prif ffyrdd—yr A44 a'r A470. Felly, y gwir amdani yw bod toiledau cyhoeddus yn seilwaith hanfodol, ac rwy'n siŵr y byddem i gyd yn cytuno ar hynny, yn enwedig i bobl hŷn. Felly, roeddwn yn meddwl tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ystyried amlinellu pa gymorth penodol a allai fod ar gael, a beth y gallech ei wneud, gyda'ch cyd-Aelodau yn y Cabinet, i gynorthwyo grwpiau cymunedol a chynghorau lleol i weithredu a chynnal y cyfleusterau cyhoeddus hanfodol hyn. Diolch yn fawr iawn.

Diolch, a hoffwn innau ymuno â Jane Dodds i gydnabod pwysigrwydd argaeledd toiledau cyhoeddus, yn enwedig i bobl anabl, pobl hŷn, yn ogystal â'r bobl sy'n teithio drwy ein hardaloedd gwledig yng Nghymru. Ac yn y cyd-destun hwnnw, mae'n bwysig cydnabod, drwy ein Deddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017, ein bod wedi ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol weithredu i gynhyrchu'r strategaethau hynny ar gyfer toiledau cyhoeddus ledled Cymru. Rhan o'r nod hwnnw, mewn gwirionedd, oedd cydnabod bod cyllid cyhoeddus bob amser yn gyfyngedig, ar rai adegau yn fwy nag eraill, ond i wneud gwell defnydd o'r math o fannau cyhoeddus a mannau preifat sydd ar gael i ni, felly sicrhau bod adeiladau cyhoeddus yn agored ac yn groesawgar, fod pobl yn teimlo y gallant ddod i mewn, gan ymgysylltu â chynlluniau lleol, efallai, lle mae'r busnesau hynny'n sicrhau bod eu toiledau ar gael i'r cyhoedd, yn y gobaith, efallai, y bydd yn annog y bobl hynny i siopa yn y llefydd hynny ac yn y blaen.

Felly, rwy'n credu bod yna bethau creadigol yn digwydd ledled Cymru, ond rwy'n credu bod y pwynt ynglŷn â gwledigrwydd yn bwysig iawn. Rwy'n gwybod ein bod yn siarad yn aml am y fformiwla gyllido yma yn y Siambr. Mae hynny bellach wedi'i drosglwyddo i fy nghyd-Aelod, y Gweinidog tai a llywodraeth leol, ond mae gennyf ddiddordeb brwd ynddo o hyd, fel sydd gan gyd-Aelodau eraill, ac rwy'n ymwybodol fod peth o'r data hynaf o fewn hynny'n ymwneud â dangosyddion sy'n gysylltiedig â theneurwydd y boblogaeth. Felly, roeddwn eisiau rhoi gwybod i gyd-Aelodau fod swyddogion yn gweithio gyda'r is-grŵp dosbarthu a chyda'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar hyn o bryd i ymgymryd â'r gwaith angenrheidiol i ddiweddaru'r wybodaeth honno ar gyfer setliadau'r dyfodol. Mae'n bwysig iawn. Mae tua £460 miliwn o gyllid mewn perthynas â'r setliad yn cael ei ddosbarthu ar sail y dangosydd teneurwydd poblogaeth, felly mae'n bwysig, ac rydym wedi cael y cyfrifiad diweddar, felly rydym yn edrych ar sut y gallwn ddiweddaru'r fformiwla yn hynny o beth. Felly, bydd hynny'n bwysig iawn wrth symud ymlaen.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae pentref Caeriw yng nghanol de sir Benfro yn denu dros 70,000 o ymwelwyr y flwyddyn, ac mae llawer, os nad pob un ohonynt, yn mwynhau un o'r cestyll Normanaidd gorau yn y DU, castell Caeriw. Fodd bynnag, mae toiledau cyhoeddus y pentref newydd gael eu hachub rhag cau yn dilyn ymgyrch gan drigolion lleol a'r cynghorydd sir gweithgar, y Cynghorydd Vanessa Thomas, a Chyngor Cymuned Caeriw sydd wedi cymryd y gwaith o gynnal y bloc oddi ar ysgwyddau'r awdurdod lleol. Mae'r cyngor cymuned wedi ariannu'r ymrwymiad hwn drwy gynyddu eu praesept treth lleol o £18,000 yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf i £30,000 yn y flwyddyn ariannol bresennol, gan arwain at fwy o faich ar breswylwyr. Nid yw hwn yn ateb hirdymor, ac ar adeg pan ydym eisiau cynyddu a chroesawu mwy o ymwelwyr i gefn gwlad ac annog ymarfer corff a llesiant, a gaf i ofyn pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod cyllid digonol ar gael ar gyfer cynnal toiledau cyhoeddus? Diolch. 

Wel, gallech ddadlau bod yr Aelod bron â dadlau'r achos dros ardoll ymwelwyr yno, o ran cydnabod yr effaith y mae ymwelwyr yn ei chael ar ardal leol a'r ffordd yr ydym yn dibynnu ar drigolion lleol i dalu am hynny. Mae gennym enghreifftiau o leoedd yn y byd lle mae awdurdodau neu lywodraethau'n buddsoddi mewn toiledau cyhoeddus, er enghraifft, fel ffordd o sicrhau bod y lleoedd sydd gennym i groesawu twristiaid yn gyfforddus ar eu cyfer pan fyddant yn cyrraedd.

Rwy'n cymryd rhan mewn cyfarfodydd dwyochrog yn rheolaidd gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol. Rydym yn wynebu'r sefyllfa ariannol fwyaf difrifol ers dechrau datganoli, sy'n gwneud ein tasg yn llawer anos. Er gwaethaf hyn, rydym wedi nodi ffordd ymlaen y gobeithiwn y bydd yn arwain at ddatrys yr anghydfod.

Diolch am hynny. Cafodd rhagor o streiciau meddygon eu hatal am y tro am fod Llywodraeth Cymru wedi dangos parodrwydd o'r diwedd i gael trafodaethau ystyrlon gyda meddygon am eu cyflog, ac rwy'n croesawu hynny. Ond ar fater meddygfeydd meddygon teulu a gofal sylfaenol, mae mwy a mwy o feddygfeydd lleol yn cau, ac felly mae'r pwysau cynyddol ar ymarfer cyffredinol yn arwain at ganlyniadau uniongyrchol i bobl sy'n ei chael hi'n anos gweld meddyg. Nawr, mae'r Llywodraeth wedi dangos parodrwydd i gynnal trafodaethau gyda meddygon mewn gofal eilaidd, felly a allech chi ddweud wrthyf a fydd yr un parodrwydd yn cael ei ddangos i fynd i'r afael â thanariannu ymarfer cyffredinol, oherwydd nid wyf yn credu y gall ein Cymoedd ymdopi â mwy fyth o feddygfeydd yn cau?

Rwy'n credu y byddai'n well cyfeirio'r cwestiwn cyffredinol mewn perthynas ag ariannu gofal sylfaenol at fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, sy'n gyfrifol am y meysydd hyn. Ond hoffwn atgoffa cyd-Aelodau ein bod wedi blaenoriaethu'r GIG drwy gydol ein paratoadau cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Bydd y GIG yn gweld y cynnydd hwnnw o fwy na 4 y cant yma yng Nghymru, o'i gymharu â llai nag 1 y cant dros y ffin yn Lloegr. Mae gwasanaethau cyhoeddus wedi bod yn flaenoriaeth i ni erioed, a byddant yn parhau i fod yn flaenoriaeth i ni, yn enwedig yn y cyfnod anodd hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, dros doriad y Pasg, mynychais gyfarfod gyda Diwygio ADY Cymru, lle buom yn trafod yr angen i adrannau addysg ac iechyd weithio'n agosach wrth gefnogi plant ag ADY. Mae ystadegau wedi dangos bod gostyngiad o fwy na 40 y cant wedi bod yn nifer y plant sy'n cael cymorth, er gwaethaf cynnydd sylweddol yn nifer yr ymholiadau yn ei gylch. Er fy mod yn cydnabod bod hon yn broblem ar draws y sectorau iechyd ac addysg, rwy'n siŵr y gallwch gytuno fod cymorth ariannol yn hanfodol ac y bydd yn adfer ffydd cymaint o deuluoedd ledled Cymru ei fod yn flaenoriaeth mewn gwirionedd ac y bydd yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon, gobeithio. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa ymrwymiadau y gallwch eu gwneud heddiw i'n sicrhau eich bod am edrych ar adnoddau ychwanegol ar gyfer hyfforddiant ar draws amrywiol broffesiynau i gefnogi plant ag ADY yng Nghymru? Diolch.

Wel, unwaith eto, byddai'n well cyfeirio'r cwestiynau hyn at fy nghyd-Aelodau, oherwydd fel y gwnaethom nodi yn ein paratoadau ar gyfer y gyllideb, nid ydym yn cadw symiau enfawr o gyllid yn ôl fel y gallwn ymateb i gwestiynau gan gyd-Aelodau am feysydd lle hoffent weld cyllid ychwanegol. Nid dyna'r sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd. Rydych chi wedi gweld y gwaith anodd a wnaethom ar ailflaenoriaethu ar draws y Llywodraeth i ddarparu cyllid ychwanegol i iechyd, ac i sicrhau bod llywodraeth leol yn gallu cael yr arian yr oeddem wedi ei ragweld ar ei gyfer, ac mae hynny wedi golygu dewisiadau anodd iawn i gyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth. Felly, nid wyf mewn sefyllfa heddiw i allu siarad am ddyrannu adnoddau ychwanegol, er cymaint yr hoffwn wneud hynny.

Mae swyddfa Llywodraeth Cymru yng Nghaernarfon yn Noc Fictoria, lle mae gennym feddiannaeth ar les tan 2028. Cwblhawyd gwerthiant ein safle gwag yng Ngogledd Penrallt i Gyngor Gwynedd ar 28 Mawrth 2024. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau'n ymrwymedig i bresenoldeb yng ngogledd-orllewin Cymru.

The work on the next steps of the project to convert the Penrallt building into temporary accommodation for those who are homeless is making progress, and I'm pleased to hear that the purchase has been confirmed recently on this project. I am pleased that there will be a multi-agency support hub in the building, as well as accommodation for those who do find themselves homeless. Tackling the homelessness crisis is a priority for Gwynedd Council as a result of the huge increase, and concerning increase indeed, across the area. Over the past 12 months alone, 885 people have presented themselves as being homeless in Gwynedd, and there are 250 households at present in emergency accommodation that is unsuitable for them. What can your Government do to sustain and maintain the momentum with the Penrallt project, and co-ordinate the efforts to achieve the plan as soon as possible?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn. Rwy'n gwybod y bydd y camau nesaf mewn perthynas â chynllunio, felly bydd angen gwaith cynllunio angenrheidiol. Rwy'n gwybod bod Gwynedd yn bwriadu tendro a dechrau ar y safle cyn gynted â phosibl, i leihau niferoedd y bobl mewn llety dros dro, ac maent wedi derbyn cyllid grant o £763,000 o'n rhaglen gyfalaf ar gyfer llety dros dro, a gobeithio y bydd hwnnw wedyn yn trawsnewid y safle yn 46 o fflatiau, a fydd yn darparu llety mawr ei angen i bobl sy'n byw'n lleol. A llwyddais i ymweld â Chaernarfon yn weddol ddiweddar, lle bûm yn siarad ag arweinydd y cyngor am y cynlluniau, a gwn eu bod yn awyddus iawn i weithio mewn partneriaeth gyda Llywodraeth Cymru, ond hefyd gyda'r trydydd sector bywiog iawn sydd ganddynt yn yr ardal hefyd.

Unwaith eto, llongyfarchiadau i chi ar eich swydd newydd. Fe fyddaf yn gweld eich colli yma, yn troi atom pan fyddwch yn beio Llywodraeth y DU. [Chwerthin.]

Rydym yn bwrw ymlaen â'r cynigion deddfwriaethol ar gyfer yr ardoll ymwelwyr. Mae'r broses o ddatblygu deddfwriaeth a'r asesiadau effaith yn parhau. Rydym yn parhau i ymgysylltu'n helaeth â'r sector twristiaeth, awdurdodau lleol ac eraill wrth i'r gwaith hwn fynd rhagddo.

Diolch. Rydym i gyd yn ymwybodol, yn eich ymgynghoriad, fod mwyafrif ysgubol o'r rhai yn y diwydiant twristiaeth wedi dweud, 'Na, nid ydym eisiau treth dwristiaeth nac ardoll ymwelwyr.' Nawr, rydym ni, ar y meinciau hyn, y Ceidwadwyr Cymreig, yn cefnogi ein busnesau'n llawn. Rydym yn sylweddoli eu bod yn creu swyddi, maent yn rhan hanfodol o'n heconomi—gwerth hyd at £5 biliwn yn wir. Yn ôl arolwg gan Gynghrair Twristiaeth Cymru, mae 70 y cant o ymwelwyr bellach wedi dweud y byddent yn ystyried mynd ar wyliau i wlad arall. A ydych chi'n teimlo'n falch o hynny fel Gweinidog ein heconomi?

Yn fy etholaeth i yn Aberconwy, twristiaeth yw'r unig ddiwydiant. Dyma sylfaen yr economi leol. Yn annheg, mae'r dreth hon yn cosbi'r cymunedau sy'n dibynnu ar ymwelwyr—ac nid ymwelwyr dydd yn unig ond pobl sy'n defnyddio'r holl welyau niferus sydd gennym yn Aberconwy. Pam eich bod chi, fel Llywodraeth Cymru, mor awyddus i osod treth arall eto ar ddiwydiant sy'n dal i gael trafferth i ymadfer yn sgil COVID, diwydiant sydd wedi cael ei siomi gan y ffaith eich bod wedi torri'r rhyddhad ardrethi busnes, ac nid ydych chi'n deall, fel Llywodraeth, fod mwy o dderbyniadau treth i'w cael drwy gefnogi ein busnesau preifat, wrth iddynt gyflogi mwy o bobl, ac yn y pen draw, fod hynny'n golygu bod gennym well gwasanaethau cyhoeddus? Diolch.

Wel, wrth gwrs, yr awdurdod lleol fydd yn penderfynu a ddylid cyflwyno ardoll dwristiaeth ai peidio a nhw fydd yn y sefyllfa orau i wybod beth sydd orau i'w hardal leol. Ond pwrpas ardoll dwristiaeth fyddai galluogi a chefnogi'r awdurdod lleol hwnnw i gefnogi economi ymwelwyr leol fywiog, a gwn mai dyna rydym i gyd eisiau ei weld ar draws pob plaid yma yn y Siambr.

Rydym wedi gwneud gwaith ymchwil sylweddol—cyfeiriais at beth o'r gwaith ymchwil hwnnw wrth un o'ch cyd-Aelodau yn gynharach y prynhawn yma—ond yn ogystal â hynny, rydym wedi cyflawni ymchwil defnyddwyr i ddeall beth oedd barn trigolion Cymru, a chwsmeriaid gwyliau domestig yn y DU hefyd, ar ardoll ymwelwyr posibl, ac archwilio barn ymwelwyr ynglŷn ag a ddylent gyfrannu ac a fyddai eu hymddygiad yn newid pe bai ardoll ymwelwyr yn bodoli. Cwblhaodd mwy na 2,500 o ymatebwyr yr arolwg, gyda dros 1,000 ohonynt yn byw yng Nghymru, ac roedd y canlyniadau'n dangos cefnogaeth eang i'r egwyddor o ardoll ymwelwyr. Canfu fod ymateb yr ymatebwyr i'r arolwg yn fwy cadarnhaol na negyddol i'r cysyniad o gael ardoll ymwelwyr yn rhywle y byddant yn mynd ar wyliau iddo neu yn eu hardal eu hunain. Felly, rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y gall pobl sy'n byw yn lleol, pobl sy'n gweld effaith twristiaeth ar eu cymunedau ac sydd eisiau gwella'r cynnig twristiaeth, ei gydnabod ond hefyd, mae pobl sy'n mynd ar wyliau yn cydnabod y gallant wneud cyfraniad i'r cymunedau hynny.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item will be questions to the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs. And the first question is from Sioned Williams.

Diolch, Lywydd. Nid yw'r cwestiwn gennyf o'm blaen, mae'n ddrwg gennyf.

I'll find it.

And you looked so well prepared, Sioned.

I have the supplementary, but not the question. Sorry.

Thank you, Sioned, for the question.

Mae diogelwch tomenni glo yn rhan o bortffolio Ysgrifennydd y Cabinet—fy nghyd-Aelod—dros Lywodraeth Leol, Tai a Chynllunio. Serch hynny, mae rhaglen ddiogelwch tomenni glo Llywodraeth Cymru, gan gynnwys ei threfn arolygu a chynnal a chadw a Bil newydd ar gyfer tomenni glo nas defnyddir, yn rhoi diogelwch cymunedol wrth wraidd ei hamcanion.

Diolch. Mae'n siŵr eich bod wedi clywed y pryderon yn y wasg ac wedi clywed fy nghyd-Aelod, Delyth Jewell, yn codi pryderon am ddŵr yn cronni y gwagle a adawyd gan safle glo brig Ffos-y-Fran. Felly, nid yw hyn yn ymwneud â diogelwch tomenni glo mewn gwirionedd. Ymatebodd Llywodraeth Cymru, gan ddweud ei bod yn monitro'r sefyllfa'n agos ac mai ei blaenoriaeth yw diogelwch y gymuned leol. Felly, hoffwn bwysleisio na ddylid ystyried hwn fel achos ynysig am mai un enghraifft yw Ffos-y-Fran o fethiant systemig i adfer mwyngloddiau brig. Mae problemau tebyg yn bodoli ym Mhwll y Dwyrain yn Nhairgwaith a Margam yng Nghastell-nedd Port Talbot. Mae'r ffaith bod y gwagleoedd hyn yn llawn dŵr yn bryder mawr ers amser hir i'r cymunedau lleol yno. Ni chafodd y gwagleoedd mwyngloddio hyn erioed mo'u cynllunio yn ddaearegol, yn strwythurol, na'u harolygu'n hydrolegol i ddal miliynau o dunelli o ddŵr. Ym Mhwll y Dwyrain, mae daeargrynfeydd diweddar wedi cynyddu pryderon trigolion ynghylch y peryglon o adael 40 miliwn cu m o ddŵr ar ffawt daeargryn tua 150m uwchben llawr y dyffryn heb argae wedi'i adeiladu i ddal dŵr. Mae preswylwyr eisiau gweld arolygon ac adroddiadau gan beirianwyr cymwysedig wedi'u hindemnio a mesurau'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â'r risgiau. Felly, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymyrryd i sicrhau bod camau'n cael eu cymryd i ddiogelu cymunedau a adawyd i ymdrin â chanlyniadau amgylcheddol difrifol mwyngloddio glo brig, a sut, yn benodol, rydych chi'n rhagweld y bydd y ddeddfwriaeth sydd ar y ffordd yng Nghymru yn cynorthwyo diogelwch a llesiant amgylcheddol cymunedau sy'n cynnwys safleoedd ôl-ddiwydiannol?

Diolch i chi, Sioned, ac rydym yn ymwybodol iawn o'r pryderon a fynegwyd gan drigolion ac rydym wedi gweld llawer o hynny yn y parth cyhoeddus hefyd, ac mewn gwirionedd, rydym wedi cael gohebiaeth hefyd, ac rydym wedi gweld Delyth yn codi'r mater ac rwyf wedi gweld bod yr Aelod dros Ferthyr, fy nghyd-Aelod, Dawn Bowden, wedi ysgrifennu at fy rhagflaenydd yn y rôl hon neu at yr Aelod Cabinet presennol mewn perthynas â hyn hefyd. Ac nid yw'n fater newydd; nid yw'n fater ynysig. Mewn gwirionedd, wrth edrych ar draws y Siambr yma ar gyd-Aelodau sy'n cynrychioli fy rhanbarth, mae gennym ambell un yn ein hardal sy'n mynd yn ôl i gyfnod John Major yn y Llywodraeth. Ond mae pob un yn wahanol; mae pob un yn hollol ar wahân.

O ran Ffos-y-Fran, rydym mewn gwirionedd—. Mae Llywodraeth Cymru yn monitro'r sefyllfa'n agos iawn ac yn cadw mewn cysylltiad agos iawn nid yn unig â'r awdurdod lleol, ond hefyd gydag asiantaethau ar lawr gwlad yno, oherwydd ein blaenoriaeth o hyd—yn Ffos-y-Fran fel mewn mannau eraill—yw diogelwch y gymuned leol bob amser. Felly, rydym mewn cysylltiad rheolaidd â'r awdurdod lleol, ac amrywiaeth o bartneriaid yn y sector cyhoeddus. Rydym wedi bod yn glir iawn—yn glir iawn—mai ein bwriad o hyd yw diogelu ac adfer y safle hwnnw, ochr yn ochr â'n dymuniad i weld y safle'n cael ei adfer yn llawn yn unol â'r caniatâd cynllunio.

Nawr, os caf roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi hefyd, mae arweinydd y cyngor wedi rhoi sicrwydd i Weinidogion nad yw lefel y dŵr yn y gwagle yn bryder uniongyrchol, ond fel y dywedais, rydym wedi gweld hyn mewn achosion eraill mewn gwahanol rannau o Gymru hefyd, a gallwn gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth i'r cyngor i sicrhau eu bod yn gallu cael mynediad at asesiadau annibynnol ar bryderon llifogydd posibl ac ar effeithiau amgylcheddol hefyd. Ond byddwn yn cadw mewn cysylltiad, ac rwy'n fwy na pharod i drafod hyn ymhellach gyda'r Aelod neu unrhyw Aelodau eraill sydd eisiau gweld beth sy'n digwydd ar lawr gwlad a sut rydym yn monitro'r sefyllfa, ochr yn ochr â'r awdurdod lleol ac asiantaethau eraill hefyd. Felly, diolch.

Diolch i Sioned am ofyn y cwestiwn pwysig hwn. Er bod llawer o'r ffocws diweddar wedi bod ar dynged y cymunedau o amgylch Ffos-y-Fran, mae cymunedau yn ein rhanbarth ni yn dioddef malltod yr hyn a adawyd ar ôl gan y diwydiant glo, yn byllau glo a mwyngloddiau glo brig. Er gwaethaf sicrwydd, mae Parc Slip ym Margam a Phwll y Dwyrain yng Nghastell-nedd Port Talbot yn parhau heb eu hadfer. Mae'r pryderon a leisiwyd gan gymunedau ym Merthyr Tudful wedi cael eu lleisio gan gymunedau ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Chastell-nedd Port Talbot ers blynyddoedd heb unrhyw ddatrysiad. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y bydd eich Llywodraeth chi'n sicrhau na fydd ein hetholwyr yn cael eu gorfodi i fyw gyda malltod gweithgareddau mwyngloddio a  bod safleoedd fel Parc Slip a Phwll y Dwyrain yn cael eu hadfer cyn gynted â phosibl?

Diolch i chi am y cwestiwn atodol hwnnw, am mai Parc Slip yw'r enghraifft y cyfeiriais ati yn fy ateb cyntaf mewn gwirionedd, ar garreg ein drws. Mae dau awdurdod lleol yn ymwneud ag ef; dau awdurdod lleol sydd wedi gorfod, ochr yn ochr â diddordeb gan fudiadau bywyd gwyllt hefyd, rhaid i mi ddweud, os gellid datrys y rhwymedigaethau ac yn y blaen—. Ond mae wedi bod yn mynd rhagddo ers blynyddoedd, ac mae gofyn wedyn i awdurdodau lleol gamu i'r adwy, oherwydd yn wreiddiol, yn yr achos hwnnw, ac rydym wedi'i weld mewn mannau eraill, y cynlluniau adfer, y cyllid sydd yn ei le ac yn y blaen—mae pob un yn wahanol, ond ni chawsant eu rhoi ar waith. Dyna'r un sy'n dyddio'n ôl i gyfnod Llywodraeth John Major, yn rhyfedd iawn. Felly, rydym yn dal i orfod mynd i'r afael â'r rhain.

Ond yr hyn a wnawn ar y ddeddfwriaeth, a chyflwyno'r ddeddfwriaeth, a fydd yn helpu yn wir, yw sicrhau bod cynllunio Bil diogelwch tomenni nas defnyddir yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Rydym wedi ymrwymo i hyn a threfn hirdymor, ragweithiol i sicrhau diogelwch parhaus y rhan hon o etifeddiaeth ddiwydiannol Cymru. Rydym yn bwriadu cyflwyno'r Bil i'r Senedd yr hydref hwn, a gwn y bydd yr Aelodau sy'n codi pwyntiau yma ac eraill eisiau gweld sut y gall y Bil hwnnw gyfrannu yn ogystal at fynd i'r afael â'r hyn a adawyd ar ôl mewn gwahanol rannau o Gymru, ledled Cymru, pethau yr ydym i gyd bellach yn byw gyda nhw a ddylai fod wedi cael eu datrys pan gafodd y cynlluniau hyn eu rhoi ar waith, i fod yn onest, a ni sy'n gorfod ysgwyddo'r baich bellach. Ond byddwn yn gweithio gydag asiantaethau ar lawr gwlad, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol, ac yn ceisio gwneud yn siŵr hefyd nad ydym yn rhoi baich annheg ar y trethdalwr yn hyn o beth, rhaid imi ddweud. Mae yna gyfrifoldeb ar y datblygwyr gwreiddiol hyn, os ydynt yn dal i fodoli, i gamu i'r adwy hefyd.

Diolch yn fawr, Hefin. Gwnaf. Bydd y rheoliadau dan sylw yn cynyddu ailgylchu ac yn lleihau allyriadau carbon drwy sicrhau bod deunyddiau o ansawdd uchel yn cael eu defnyddio cyhyd ag y bo modd. Bydd hyn yn lleihau gwastraff sy'n cael ei losgi a'i dirlenwi gan helpu ein heconomi a gwytnwch cadwyni cyflenwi, ac mae'n gam hanfodol wrth fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur sy'n ein hwynebu.

Gan fod y newidiadau wedi cael eu cyflwyno erbyn hyn, mae elusennau wedi cysylltu â mi mewn perthynas â rhai o'r anawsterau a ddaw yn sgil y rheoliadau, yn enwedig cost sawl bin newydd a chreu lle i storio gwastraff ailgylchu ychwanegol. Felly, i roi un enghraifft i chi, mae YMCA Cwm Aber yn Abertridwr wedi cysylltu â mi, ynghyd â Grŵp Sgowtiaid Senghennydd, sy'n rhedeg Parc Gweithgareddau Sgowtiaid Caerffili, Cwm Rhymni ac Islwyn, a Tŷ Hafan, sydd â siop yng Nghaerffili, ac mae gan bob un ohonynt bryderon fod y gofynion lluosog yn y rheoliadau ar gyfer storio gwastraff yn costio arian iddynt. Er enghraifft, mae siop Tŷ Hafan yng Nghaerffili yn ailgylchu neu'n ailddefnyddio 90 y cant o'i rhoddion, ac felly, er eu bod wedi ymrwymo ac yn angerddol ynglŷn ag ailgylchu, maent yn gorfod ysgwyddo baich y costau ychwanegol, ac ar ben hynny nid yw tomenni trefol yn derbyn gwastraff busnes—nid yng Nghaerffili. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddarparu'r math hwnnw o gymorth ymarferol i ddatrys rhai o'r problemau, yn enwedig ar gyfer yr achosion mwyaf haeddiannol, fel sefydliadau elusennol?

Diolch am y cwestiwn hwnnw, Hefin. Mae'n gwestiwn ymarferol iawn hefyd, gyda pholisi sydd â bwriadau da iawn ac a fydd yn sicrhau canlyniadau go iawn. Dyma sut rydym yn helpu'r sefydliadau hynny, ac nid y sefydliadau mawr yn y sector cyhoeddus yn enwedig, ond y sefydliadau elusennol, sefydliadau'r trydydd sector, i ddod o hyd i ffordd drwy hyn, a busnesau bach hefyd. Fel enghraifft, gyda llaw, er bod rhai costau cychwynnol wrth drosglwyddo i'r system newydd hon, fel y gwelsom gydag ailgylchu ar garreg y drws, mae'r amcanestyniadau'n dangos, os yw pethau'n aros fel y maent ar hyn o bryd, oherwydd y costau cynyddol o gasglu gwastraff a chostau cynyddol tirlenwi, a'r ffaith bod Bil ar y ffordd yn Senedd y DU sy'n debygol o gynyddu'r costau hynny ymhellach, rydym yn edrych ar arbedion o £124.3 miliwn dros y 10 mlynedd nesaf o'i gymharu â'r status quo. Mae hyn cyn inni ystyried, gyda llaw, y costau gwaredu gwastraff gweddilliol. Felly, rhan o'r cynllun hwn yw rhoi gwytnwch i'r sector, gan ragweld y bydd yn mynd yn ddrutach os yw pethau'n aros fel y maent.

Ond fe wnaethoch chi ofyn yn benodol sut y gallwn ni helpu. Wel, rydym wedi creu—. Gyda llaw, yn gyntaf oll, dylwn ddweud, os ydych chi am gysylltu â mi, rwy'n fwy na pharod i gyfarwyddo'r sefydliadau unigol hynny. Ond rydym wedi creu ystod o adnoddau ymarferol defnyddiol i helpu'r gweithleoedd hynny, gan gynnwys cod ymarfer manwl, a chanllawiau penodol i'r sector. Mae yna weminarau gyda gwybodaeth ar-lein—sy'n ddefnyddiol iawn, rwyf wedi edrych arnynt; maent yn hawdd iawn i'w deall—ond hefyd fideos o astudiaethau achos, gan gynnwys y math o sefydliadau rydych chi'n cyfeirio atynt. Felly, er enghraifft, mae un o'r astudiaethau achos ar elusen trydydd sector, siop elusen Hosbis y Cymoedd ym Mlaenau Gwent sy'n dangos sut maent wedi mynd i'r afael â'r peth heb lawer o drafferth, drwy wneud y newid yn hawdd iawn gyda chefnogaeth, gydag arweiniad. Felly, gall yr adnoddau hyn helpu gweithleoedd i nodi beth sy'n arfer da, sut i'w wneud yn ymarferol iawn, sut i wahanu deunyddiau a lleoli biniau hefyd, y pethau ymarferol hynny, a hefyd sut i hyfforddi ac uwchsgilio staff—mae hyn i gyd yn digwydd yn fy ngweithle fy hun ar hyn o bryd—ac optimeiddio a symleiddio systemau i leihau gwastraff a lleihau costau. Ond fel y dywedais, mae gennym lawer o sefydliadau'n arddangos arferion gorau. Mae'r wybodaeth honno ar gael yn hawdd iawn, ond os hoffech ysgrifennu ataf, rwy'n fwy na pharod i'w cyfeirio'n unigol at ble y gallant ddod o hyd iddi. Diolch.

Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf wedi cyfarfod â busnes ar draws fy etholaeth nad yw eisiau ailgylchu mwy. Fodd bynnag, mae'r busnesau yr wyf wedi siarad â nhw wedi dweud, ynghylch ymgysylltiad Llywodraeth Cymru â busnes, 'Do, fe wnaethant geisio, ond ni chyrhaeddodd bawb.' Felly, mae yna fusnesau allan yno nad ydynt yn ymwybodol o'r hyn y mae'n rhaid iddynt ei wneud mewn gwirionedd. Mae yna fusnesau lletygarwch hefyd, fel y tafarndai, sy'n pryderu'n fawr y bydd ganddynt lawer o finiau allan yng nghefn eu heiddo a bydd ganddynt wastraff halogedig oherwydd bod pobl yn taflu beth bynnag y maent am ei daflu i mewn i finiau mewn mannau cyhoeddus, a'u busnesau nhw fydd yn cael dirwy gan Cyfoeth Naturiol Cymru am fod ganddynt wastraff halogedig. Byddai'r busnesau yr wyf wedi siarad â nhw eisiau ychydig mwy o amser fel y gallant addasu i'r newidiadau hyn, a chwmnïau ailgylchu hefyd, fel y gallant ddarparu biniau gyda chlo arnynt, fel na fydd modd i bobl daflu unrhyw fath o wastraff i mewn i'r biniau hynny. Felly, gofynnaf i chi, Ysgrifennydd y Cabinet: a allwn ni gael safbwynt ychydig yn llai llym ynghylch gorfodi hyn am 12 mis, er mwyn inni allu rhoi amser i'r busnesau ailgylchu ddarparu'r biniau sydd eu hangen arnynt, a hefyd i roi cyfle i'r busnesau sy'n gweithredu'r newidiadau hyn gael y biniau y maent eu heisiau fel eu bod yn gallu cydymffurfio ag unrhyw reolau a roddwch ar waith? 

James, diolch am y cwestiwn atodol defnyddiol hwnnw. A Lywydd, os caf nodi wrth bobl, y rheswm pam na allaf droi atoch yw, er mor ffit ac iach wyf i, ni allaf droi fy ngwddf—[Torri ar draws.] [Chwerthin.] Ond i esbonio, rhag ofn eich bod chi'n meddwl fy mod i'n eich anwybyddu, neu os ydych chi'n meddwl fy mod yn troi fy nghefn arnoch, fel hyn rwyf i'n barhaol. 

Os trowch eich cefn hefyd, Weinidog, ni fydd y camerâu yn eich gweld ac ni fydd y meicroffon yn codi eich llais. Felly, daliwch ati i edrych o'ch blaen yw fy nghyngor proffesiynol. [Chwerthin.]

Mae'n un o ffeithiau fy mywyd. Ni allaf chwarae criced nawr ychwaith am na allaf edrych ar hyd y llain gan fy mod yn methu troi fy mhen.

Ond beth bynnag, mae'n gwestiwn defnyddiol iawn. Yn gyntaf oll, mae wedi cymryd 10 mlynedd i'w wneud—10 mlynedd—ac rydym eisoes wedi gohirio am chwe mis er mwyn ei fireinio mewn ymateb i gais blaenorol. Soniais mewn ymateb i gwestiwn Hefin David am yr ystod eang o wybodaeth sydd ar gael, ac o ddifrif, James, mae'n cyfeirio pobl tuag at y ffynonellau hynny oherwydd byddant yn ddefnyddiol iawn. Yr hyn sy'n ddiddorol iawn yn yr arolygon a wnaethom yn ddiweddar yw bod mwy na thri chwarter y cyhoedd a arolygwyd, ond hefyd, y BBaChau a arolygwyd, yn cefnogi hyn mewn gwirionedd; maent eisiau gwneud iddo ddigwydd. Felly, rydym yn ceisio ei gwneud hi'n hawdd iddynt drwy ddweud, 'Dyma lle gallwch chi gael y cyngor ac yn y blaen.' Ond rydym eisoes wedi gohirio.

Un peth arall i'w grybwyll mewn ymateb i hynny, ar ddull cymesur o weithredu'r rheoliadau a'r orfodaeth, mae CNC eisoes wedi cynghori, yn unol â'u hegwyddorion rheoleiddiol, y byddant yn mabwysiadu dull sy'n seiliedig ar risg o reoleiddio—dull teg a chymesur. Maent yn bwriadu helpu, cynghori, arwain, addysgu, os mynnwch, yn gyntaf oll. Roedd yr un fath â phan ddaeth i mewn gyda'r ailgylchu ar garreg y drws mewn tai. Fe gofiwch y ffwdan ynglŷn â hynny, a phawb yn dweud, 'Sut ar y ddaear y gwnawn ni hyn?' Ond rydym wedi arfer nawr; rydym yn ei wneud. Felly, bydd y cyngor a'r gefnogaeth yno, a dull teg a chymesur o orfodi, gyda phwyslais cychwynnol ar ddarparu cymorth ac arweiniad i helpu'r busnesau a'r gweithleoedd hynny i gydymffurfio. Ond mae cyngor ymarferol ar gael, James, ac unwaith eto, rwy'n cynnig: os ydych chi am gael sgwrs gyda mi fel y gallwn nodi busnesau sy'n ei chael hi'n anodd, rwy'n fwy na hapus i wneud hynny er mwyn helpu i'w cyfeirio at lle gallant gael y gefnogaeth honno.

Questions now from party spokespeople. The Welsh Conservative spokesperson, Samuel Kurtz. 

Diolch, Lywydd, ac rwy'n croesawu'r Ysgrifennydd Cabinet newydd i'w swydd ac yn dymuno'n dda iddo. Ac rwy'n ddiolchgar hefyd, am yr amser a roddodd i mi ddoe i drafod ystod o faterion. Rwy'n falch o weld hefyd fod Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi bod allan ar ffermydd, rai ohonynt yn fy etholaeth i, heb i mi gael fy hysbysu, gwaetha'r modd, fel sy'n brotocol safonol. Ond ychydig wythnosau yn ôl, cynhaliwyd y brotest fwyaf o'i bath ar risiau'r Senedd, wrth i ffermwyr Cymru sefyll mewn undod yn erbyn cynigion Llywodraeth Cymru ar y cynllun ffermio cynaliadwy, dileu TB buchol a rheoliadau parthau perygl nitradau. Nawr, nid wyf yn genfigennus o'r Ysgrifennydd Cabinet newydd a'r berthynas doredig rhwng Llywodraeth Cymru a'r Gymru wledig y mae wedi'i hetifeddu gyda'r portffolio hwn. Fe wnaeth eich rhagflaenydd gyfarfod â threfnwyr cyfarfodydd mart y Trallwng a Chaerfyrddin, ac a gaf i eich annog i wneud yr un peth? Ond ar y cynllun ffermio cynaliadwy yn benodol, a all Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa newidiadau y mae'n bwriadu eu gwneud i gymell ffermwyr i ymuno â'r cynllun, ar ôl cael gwybod yn bendant iawn gan yr undebau ffermio na fydd mân newidiadau'n ddigonol?

Diolch yn fawr, Sam, a diolch am y croeso i'r swyddfa. Gwrandewch, o ddifrif, rwy'n ymddiheuro am beidio â rhoi rhybudd i chi yr wythnos diwethaf. Roedd yna amgylchiadau ynghlwm wrth hynny yr wyf yn hapus i'w trafod, ond fe wnawn sicrhau nad yw'n digwydd eto, a hyd yn oed gydag amgylchiadau anarferol, fe wnawn eich hysbysu chi ac Aelodau eraill yma hefyd. Felly, rwy'n ymddiheuro. 

Edrychwch, Sam, nid wyf eto yn fwriadol—ac rwy'n dweud hyn yn gwbl onest—neu nid ydym mewn sefyllfa eto i wneud penderfyniadau polisi penodol a chyhoeddi'r camau nesaf ar lle rydym ni'n mynd gyda chynaliadwyedd ffermio. Gyda llaw, pan ddywedaf gynaliadwyedd ffermio, rwy'n golygu hynny yn yr ystyr ehangaf. Fel y dywedais mewn cyfweliadau yr wythnos hon, mae'n ymwneud â chynaliadwyedd a bywiogrwydd busnesau'r fferm, yn ogystal â chynaliadwyedd mewn perthynas â'r argyfyngau newid hinsawdd a natur sy'n ein hwynebu. Mae'n ymwneud â chynhyrchu bwyd a hynny i gyd ochr yn ochr â'r pethau eraill y mae'n rhaid i ni eu gwneud. Mae hynny'n golygu, ar sail y miloedd o ymatebion a gawsom eisoes, ar sail y ddeialog a gawsom dros saith mlynedd, ei bod hi'n bryd oedi a myfyrio ac yna ymgysylltu, ond peidio ag oedi'n rhy hir, oherwydd y peth gwaethaf y gallwn ei wneud i ffermwyr, yn ogystal â phawb arall, yw dweud, 'Gadewch inni chwistrellu mwy o ansicrwydd, mwy o oedi'. Mae'n rhaid inni fwrw ymlaen.

Un o'r pethau defnyddiol a wnaethom o fewn yr ychydig ddyddiau cyntaf o ddod i'n swyddi, fy nghyd-Aelod, y Prif Weinidog a minnau—. Rwy'n credu mai'r cyfarfod ffurfiol cyntaf a gafodd y Prif Weinidog ym Mharc Cathays oedd yr un gyda phenaethiaid yr undebau ffermio. Roedd yn gyfarfod cynhyrchiol, ond fe wnaethom bwysleisio iddynt ein bod yn gwrando o ddifrif. Rydym yn edrych ar beth yw'r ymatebion i'r ymgynghoriadau hynny cyn i ni symud. Pan fyddwn yn symud, fe'i gwnawn gyda'n gilydd. Mae hynny'n allweddol, ac mae hynny'n mynd at wraidd y cwestiwn a ofynnoch chi. Nid ydym yn gwneud hyn heb gefnogaeth eang ledled Cymru, ar draws y gymdeithas, ar draws yr holl grwpiau a oedd â diddordeb yn hyn, ond yn enwedig y gymuned ffermio. Oherwydd boed yn ffermydd ar yr ucheldir neu'r iseldir, boed yn ffermio dwys neu lai dwys, pa fathau bynnag o ffermio arallgyfeiriol, mae angen iddynt ddod gyda ni ar y daith hon oherwydd byddant yn sicrhau'r llu o fuddion hynny i ni. Nawr, rwy'n hyderus, yn dawel bach, y gallwn wneud hynny, ond mae angen inni ailadeiladu'r ewyllys da, yr ymddiriedaeth, y ffydd, y cydweithio hwnnw—y ffordd Gymreig o wneud pethau—ar bob ochr, sef 'rydym yn gwneud hyn gyda'n gilydd'. Ac yna, Sam, gallwn ddarparu'r enghraifft orau o arweinyddiaeth ar hyn yng Nghymru a gallwn wneud hyn. Ond, ie, oedi, myfyrio, edrych ar y dystiolaeth, edrych ar yr ymatebion i'r ymgynghoriad, a chafwyd miloedd lawer, sy'n mynd i gymryd ychydig o amser i ni, ac yna byddwn yn nodi sut rydym am symud ymlaen.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n falch o'ch clywed yn sôn am gydnabod yr angen i ailadeiladu'r berthynas honno, a phwysleisio unwaith eto fod i gynaliadwyedd ddiffiniad ehangach na hinsawdd a natur yn unig. 

Nawr, gan symud ymlaen at TB buchol, cyhoeddwyd aelodaeth hirddisgwyliedig y grŵp cynghori technegol yn gynharach yr wythnos hon, ar ôl cael ei gyhoeddi gyntaf yn ôl ym mis Gorffennaf 2022—21 mis llawn yn ddiweddarach, ond gwell hwyr na hwyrach. Ond nid yw'n creu darlun o Lywodraeth sydd wedi ymrwymo i ddileu TB. Ond mae pryderon wedi eu codi nad oes llais i ffermwyr yn y grŵp hwn, llais neb sydd wedi bod drwy erchyllterau TB buchol ar eu fferm. Cyfle a gollwyd, byddwn yn dweud, i beidio â chael y profiad hwnnw ochr yn ochr â phrofiad y byd academaidd a'r proffesiwn milfeddygol hefyd, oherwydd y tu ôl i bob achos o TB mae yna ffermwr a theulu. Ni ellir anwybyddu'r effaith a'r gost ddynol.

Nawr, fe sonioch chi yn gynharach am y cyfweliadau a wnaethoch, ac ar raglen Farming Today ar Radio 4 ddoe, fe wnaethoch chi honni'n ddewr y gallai Lloegr, lle maent ar y lefel isaf ers 15 mlynedd o achosion o TB mewn gwartheg, ddysgu rhywbeth gan Gymru, ac mae hyn wedi achosi rhwystredigaeth bellach yn y sector, sy'n edrych dros y ffin ac yn gweld gostyngiad gwirioneddol a chadarnhaol mewn TB buchol. Nawr, a wnewch chi ddilyn y wyddoniaeth, dilyn yr arweiniad hwn, a sicrhau bod bywyd gwyllt heintiedig yn cael ei dargedu fel nad yw'r diwydiant yn parhau i geisio dileu TB buchol gydag un llaw wedi'i chlymu y tu ôl i'w gefn?

Sam, rwy'n credu bod dau neu dri maes allweddol mewn amaethyddiaeth a ffermio yn mynd i fod gyda ni am y dyfodol rhagweladwy ac mae'n rhaid inni eu datrys. Dyfodol ffermio cynaliadwy yw un, mae TB buchol yn un arall. Yr hyn a wnawn ar ansawdd dŵr afonydd yw'r un mawr arall yn y drindod honno os mynnwch. Mae'n rhaid inni eu gwneud gyda'i gilydd. Ond ar aelodaeth y grŵp cynghori, a fynychais heddiw, gyda llaw—a diolch i chi am roi amser i gyfarfod â mi ddoe hefyd a mynd trwy rai o'r materion hyn—gadewch inni ddweud ei bod hi'n debyg fod peth camddealltwriaeth wedi bod ynghylch yr hyn y mae'r grŵp hwnnw'n ei wneud a'i berthynas â'r bwrdd. Mae'r bwrdd yn grŵp llawer ehangach o randdeiliaid gan gynnwys cynrychiolaeth ffermwyr fel aelodau ex officio. Felly, mae gennym yr undebau ffermio ar y bwrdd hwnnw. Dyna'r bwrdd sy'n gosod y llwybr ac yn y blaen. Ond y grŵp cynghori y gwneuthum gyfarfod ag ef y bore yma, pan aethom o gwmpas y bwrdd ac edrych ar hynny—ac roeddwn i wedi edrych o'r blaen ar curricula vitae y bobl hyn; dyma bobl sydd nid yn unig yn meddu ar brofiad uniongyrchol, profiad ar y fferm, gyda llaw, gydag un ohonynt yn mynd yn ôl i'w blentyndod cynnar ar benrhyn Gŵyr, lle roedd yn byw ac yn gweithio ar ffermydd fel milfeddyg ar ffermydd, ac eraill o gwmpas y bwrdd hwnnw yn ogystal yn dod â'r un dyfnder profiad hwnnw—nid pobl heb unrhyw gysylltiad â chefn gwlad Cymru a'r gymuned ffermio yw'r rhain. Maent yn dod ag ystod eang o gyngor arbenigol iawn a all dreiddio i fyny wedyn i fwrdd y rhaglen. Rwyf wedi gweld un neu ddau o'r penawdau ar hyn. Rwy'n hapus i gyfarfod â phwy bynnag sy'n dweud bod hyn yn wastraff amser. Nid yw hynny'n wir. Mae'n sail i'r hyn y gallwn ei wneud wrth edrych ar y dystiolaeth, wrth edrych ar y wyddoniaeth a symud ymlaen.

Roeddech chi'n sôn, serch hynny, pam y cyfeiriais yn y cyfweliadau a wneuthum at rai o'r gwersi yng Nghymru. Roeddwn allan yr wythnos diwethaf ar gyfres o ymweliadau fferm, ac roedd un ohonynt gyda rhywun rydych chi'n ei adnabod yn dda iawn, sef Roger a llwybrau sir Benfro, y gwn eich bod wedi ymwneud yn uniongyrchol â nhw yn flaenorol. Mae peth o hynny'n dangos y ffordd ymlaen yn rhai o'r pethau a wnaethom. Dros ddegawd yn ôl, pan oeddwn yn Weinidog DEFRA, gwelsom y dystiolaeth, y data, y bydd Lesley yn gwybod amdano hefyd, data sy'n dangos nid yn unig sut y gallech ddadansoddi i lawr at ffermydd unigol neu at fuchesi o fewn fferm, ac at wartheg unigol mewn gwirionedd a nodi clefyd yn gynnar. Ond wedyn, y peth gwahanol am brosiect llwybr sir Benfro yw ei fod yn dod â rhywfaint o ymreolaeth i'r ffermwr, y milfeddyg ar y safle yn ogystal â'r gwasanaeth milfeddygol yng Nghymru, ochr yn ochr â'r cyngor gan y ganolfan ragoriaeth TB yn Aberystwyth ac ati. Mae'n bartneriaeth go iawn. Nid yw'n dweud wrth y ffermwr mwyach, 'Rydych chi ar fympwy rhywun sy'n dod ar eich fferm ac yn gwneud beth bynnag y maent yn ei wneud i chi.' Mae'n ymreolaeth go iawn, ac roedd brwdfrydedd gwirioneddol yn ei gylch.

Y peth arall yw bod nifer yr achosion newydd ledled Cymru wedi gostwng o 754 yn 2018 i 630 am y 12 mis hyd at fis Rhagfyr 2023. Mae'n ostyngiad o 16.4 y cant. Dros yr un cyfnod, bu gostyngiad o 8.4 y cant yn nifer yr anifeiliaid a laddwyd hefyd. Rydym yn gwneud pethau da mewn rhannau o Gymru. Y cwestiwn yw, i ddod yn ôl i'r rhan gychwynnol ohono, lle mae'r grŵp cynghori hwnnw'n awgrymu bod angen inni fynd wedyn?

Gyda llaw, Lywydd, un o'r pethau sydd o ddiddordeb i Aelodau'r Senedd y bore yma yw bod y grŵp cynghori yn edrych gyntaf ar ladd ar y fferm, sydd wedi bod yn fater emosiynol iawn. Rydych chi'n iawn—effaith emosiynol hyn ar ffermwyr, sy'n aml iawn yn unigolion gwydn, mae'r effaith emosiynol yn dweud llawer. Un o'r agweddau hynny yw lladd ar y fferm, a dyna pam eu bod yn edrych ar hynny fel eu heitem gyntaf o fusnes.

Rwy'n ddiolchgar am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Oes, mae gan y grŵp cynghori brofiad o gyflawni'n ymarferol, ond nid wyf yn credu y dylid colli golwg ar bwysigrwydd deall llais y ffermwr wrth anelu at ddileu TB ar ffermydd. Ydy, mae'n grŵp cynghori technegol, ond y ffermwyr eu hunain sy'n cyflawni llawer o hyn ar eu ffermydd. Felly, rwy'n credu bod pwynt penodol yno o ran colli llais y fferm ar y grŵp cynghori technegol.

Do, fe wnaethoch chi sôn am dri phwnc, ac fe symudaf ymlaen at y trydydd, sef ansawdd dŵr. Ni fydd yn sioc i'r Siambr hon fod y tywydd gwlyb diweddar wedi achosi problemau gwirioneddol i ffermwyr ledled Cymru. Mae cnydau heb eu hau, mae silwair yn brin ac mae da byw wedi'u troi allan ar gaeau sydd eisoes yn wlyb iawn. Rwy'n falch eich bod chi, yn dilyn fy llythyr atoch yn gofyn pa gymorth sydd ar gael i'r ffermwyr yr effeithir fwyaf arnynt, wedi cynnull uwchgynhadledd tywydd gwlyb yfory. Ond mae hyn hefyd yn dangos pa mor anrhagweladwy yw'r tywydd yma yng Nghymru a pham mae dull ffermio yn ôl y calendr y parthau perygl nitradau yn nonsens llwyr, mae arnaf ofn. A ydych chi'n cydnabod hyn ac a wnewch chi gael gwared ar y polisi hen ffasiwn hwn, a allai wneud achosion o lygredd dŵr yn waeth? Ac a wnewch chi weithio gyda'r sector a'r dechnoleg gyffrous sy'n datblygu i sicrhau newid gwirioneddol sy'n gwella ansawdd ein dyfrffyrdd gan roi gobaith i'n ffermwyr ar yr un pryd fod dyfodol i'r diwydiant hwn yng Nghymru, oherwydd, Ysgrifennydd y Cabinet, yr hyn sydd ei angen ar ffermwyr ar hyn o bryd, ar y tri phwnc, yw gobaith?

Diolch, Sam. Rydym wedi gwneud y tri phrif beth, ac rwy'n credu y byddwn yn dychwelyd atynt. Ond hoffwn ddiolch i fy rhagflaenydd yn y rôl hon, Lesley Griffiths, oherwydd un o'r pethau a wnaed yn glir ganddi yw ein bod nid yn unig wedi addasu'r rheoliadau nitrad ar hyn o bryd—a byddwn yn edrych i weld sut mae'r rheini'n gweithio neu a oes angen gwella—ond ni allwn wadu'r ffaith ychwaith fod cymaint o'n hafonydd wedi eu heffeithio gan wahanol fathau o lygredd, a llawer ohonynt gan lygredd amaethyddol gwasgaredig, ac o dan statws ecolegol, ac nid oes neb eisiau hynny. Nid yw'r cyhoedd eisiau hynny, nid yw'r ffermwyr eisiau hynny, ac yn y blaen. Felly, byddwn yn edrych ar sut i fwrw ymlaen â hynny. Ond hefyd, mae gennym yr adolygiad pedair blynedd cyntaf o Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 ar fin digwydd; mae'r tîm wedi dechrau cael trafodaethau gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys is-grŵp fforwm rheoli tir Cymru ar lygredd amaethyddol, gan ddod ag ystod eang o grwpiau at ei gilydd ar hyn. Felly, mae angen inni edrych arno, ac nid wyf am achub y blaen arno. Wrth sefyll yma fel Gweinidog, nid wyf yn ffynnon pob gwybodaeth. Dyna pam ein bod yn sefydlu'r grwpiau hyn i fynd i edrych i weld a dweud wrthym beth yw'r ffordd ymlaen nawr. Ond ar ansawdd afonydd, unwaith eto, mae'n fater o weithio gyda'r ffermwyr a chyda rhanddeiliaid eraill ar sail dalgylch i ddarganfod sut rydym yn adfer cyflwr rhagorol yr afonydd sydd gennym—pob un ohonynt. Unwaith eto, mae'n rhaid inni ei wneud gyda'n gilydd. Diolch yn fawr.

Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet, hefyd, ar ei benodiad? Gwn o'i swydd flaenorol fel aelod o'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith y bydd yn gwneud ei waith yn ddiwyd, yn gydwybodol ac rydym i gyd yn gobeithio, yn effeithiol. A chyn i'w ben chwyddo, mae'r geiriau hynny'n disgrifio fy mwriadau i i'w graffu hefyd. [Chwerthin.] Ond rwy'n sicr yn edrych ymlaen at weithio gyda chi lle mae hynny'n bosibl, ond hefyd i'ch cysgodi, wrth gwrs, yn eich brîff materion gwledig.

Fel y gwyddom, mae'n ymgymryd â'r rôl ar adeg pan fo'r berthynas rhwng y Llywodraeth a'n cymunedau gwledig yn waeth nag erioed: methiant i fynd i'r afael â TB buchol, wrth gwrs; y gofid parhaus ynghylch y rheoliadau ansawdd dŵr; cynigion hynod o ddadleuol a phroblemus, i lawer, y cynllun ffermio cynaliadwy. Mae llawer o waith gennych i'w wneud ar ailadeiladu'r berthynas rhwng y Llywodraeth a'r sector amaeth. Felly, a allwch chi ymhelaethu ychydig ynglŷn â sut rydych chi'n bwriadu adeiladu'r pontydd hynny? Roeddech yn sôn yn gynharach y byddwch yn cydweithio â'r sector ar y cynllun ffermio cynaliadwy. Dyna a ddywedodd eich rhagflaenydd wrth gwrs. Sut fydd eich ffordd chi o weithio'n wahanol i'ch rhagflaenwyr? A fydd yn wahanol, neu a fyddwn ni'n gweld mwy o'r un peth?

Pan gyfarfu'r Prif Weinidog a minnau â phenaethiaid yr undebau ffermio, ac mewn trafodaethau dilynol a gawsom, fe wnaethom bwysleisio nad ydym yn mynd i ailadrodd beth a wnaethom eisoes; rydym am sefydlu proses weddol amserol lle gallwn geisio cytuno lle rydym yn cytuno a nodi'r materion anodd sy'n galw am eu datrys a'u deall. Efallai y bydd rhai o'r problemau anodd hynny'n galw am ychydig mwy o dystiolaeth hefyd. Diolch am eich cydnabyddiaeth fy mod yn tueddu i fynd i'r afael â fy ngwaith mewn ffordd ddiwyd ac agored i graffu—mae hynny'n wir, a dyna'r ffordd y byddaf yn ei wneud, fel y gwnaeth fy rhagflaenydd yn y swydd hon.

Hyd yn hyn rydym wedi cynnig—fe ddatgelaf ychydig, o'r gorau, ond ni allaf ddatgelu llawer ar hyn o bryd—yw fframwaith strwythur cynllun, yn seiliedig ar y gwaith sydd wedi'i wneud hyd yma. Y sgwrs gychwynnol a gawsom yw bod hyn yn dderbyniol ar y cyfan, ond yr hyn rydym am ei gyflwyno'n fuan i'r rhanddeiliaid hynny, gan gynnwys yr undebau ffermio, ond hefyd, mae'n rhaid i mi ddweud, i'r ystod ehangach o randdeiliaid, yw strwythur sy'n dweud, 'Dyma rai syniadau ynglŷn â sut y gallem gyflawni'r broses'. Byddaf yn cymryd rhan weinidogol glir ynddo, nid o reidrwydd ym mhob cyfarfod, ond gellir codi'r meysydd problemus gyda mi, fel y gallwn geisio eu datrys wedyn. Yna byddwn yn symud ymlaen.

Ond rwy'n meddwl mai'r pwynt cyntaf—ac fe'i gwelsom, yn rhyfedd, yn y sesiynau newid hinsawdd a gynhaliwyd gennym yn y munudau cyn imi gael galwad yn dweud, 'Hei, byddai'n well i ti fynd draw i Barc Cathays'—yw bod cytundeb da dros faes eang o bethau, ond wedyn roedd yna ddau neu dri maes anodd. Felly, fel y dywedais mewn cyfweliadau ar y cyfryngau yr wythnos hon, nid ydym yn bwriadu ei ohirio, dechrau eto, achosi'r holl ansicrwydd i bawb; rydym yn bwriadu symud ymlaen ac ymdrin â'r meysydd anodd. Ond rwy'n rhoi ymrwymiad i'r holl Aelodau yn y Siambr hon, yn eich cynnwys chi a'r pwyllgor, y byddwn yn ymgysylltu â phawb ar hyn wrth inni gyflwyno'r cynigion hynny.

Diolch am hynny, oherwydd roeddwn i'n mynd i ofyn i ble rydym ni'n mynd nesaf o ran y broses. Efallai mai amserlenni yw'r hyn ydynt ac efallai yr hoffech chi ymhelaethu ychydig am hynny. Ond y gwir amdani, wrth gwrs, yw eich bod wedi ailadrodd eto heddiw mai cymryd mwy o amser yw'r peth gwaethaf y gallwn ei wneud, neu oedi cyn ei gyflwyno. Wel, rydych chi newydd restru pethau eithaf sylfaenol y bydd angen iddynt ddigwydd nawr er mwyn i chi fod mewn sefyllfa i weithredu'r cynllun fel y bwriadwyd y flwyddyn nesaf. Rhaid ei fod yn anymarferol, oherwydd roedd eich rhagflaenydd yn rheolaidd yn atgoffa—. Wyddoch chi, roeddwn i'n ceisio cael rhyw fath o gydnabyddiaeth fod amser yn brin ar hyn, ac y byddai hi o leiaf yn cydnabod y byddai'n heriol iawn. Os ydym yn edrych ar newidiadau i'r cynllun ffermio cynaliadwy, fel y tybiaf ein bod, o ystyried yr hyn rydych chi wedi'i ddweud, bydd yna ailgynllunio elfennau o bosibl. Bydd hynny'n golygu bod angen cyd-gynllunio rhai elfennau, ac ymgynghori pellach ar rai agweddau hyd yn oed. Efallai y gallwch ddweud wrthym a ydych chi'n bwriadu ymgynghori, yn dibynnu ar raddau'r newidiadau. Mae hynny'n mynd i gymryd amser, ac nid oes gennym amser. Felly, er eich bod chi'n dweud mai'r peth gwaethaf y gallwn ei wneud yw oedi'r broses gyflwyno, y peth gwaethaf y gallwch ei wneud yw ei ruthro a'i gael yn anghywir.

Rwy'n cytuno â hynny, mewn perthynas â lle mae gennym rai elfennau anodd. Mae'n rhaid inni roi amser nawr i edrych yn iawn ar y rheini a gweld sut i'w datrys, ond hefyd yr amserlen ar gyfer eu datrys hefyd, a sut y gwnawn hynny gyda'n gilydd, a sut i ddod â phob ffermwr gyda ni ar y daith honno hefyd. Mae'n ddigon posibl fod rhywfaint o hynny'n ymwneud â phethau fel profi bod rhyw awgrym neu'i gilydd yn un cywir, neu edrych ar syniadau amgen, ond nid oes rhaid inni gymryd blynyddoedd i wneud hynny.

Gellid gwneud rhywfaint o hynny trwy arddangos hefyd, a'u harchwilio ychydig ymhellach. Rwy'n awyddus i gael golwg ar beth o'r gwaith sydd eisoes wedi'i wneud ar opsiynau amgen hefyd, gan gynnwys gan ein sector prifysgolion, sy'n ymwneud yn helaeth â hyn. Felly, yr hyn y gallaf ei warantu i chi yw na fydd yn hir nes y byddwn yn datgelu llawer mwy, ond rwyf am sicrhau bod pawb yn gefnogol i hynny.

I ddod yn ôl at y thema a gododd Sam hefyd, mae'n rhaid i bawb fod yn fodlon ar y broses, a lle mae'r materion anodd hynny, a hefyd lle rydym yn cytuno. A byddwn yn dweud, o ddifrif, heb ddatgelu unrhyw gyfrinachau, fod y trafodaethau a gawsom hyd yma gydag undebau ffermio wedi dweud mai'r fframwaith cyffredinol yw'r fframwaith cywir. Mae'r prif amcanion yn gywir. Mae llawer o'r opsiynau o'i fewn yn rhai cywir. 

Mae gennym swm penodol o gyllid ar hyn o bryd, sy'n mynd i achosi trafodaeth barhaus hefyd. Mae gennym yr arian sydd gennym. Ond os gallwn gael cytundeb ar hynny, yna rwy'n gobeithio, o fewn wythnosau, y gallwn ddweud, 'Dyma'r llwybr gweithredu a'r amserlenni ar gyfer symud ymlaen'. Ond nid oes raid i bopeth ddod i stop, Llyr. Mae yna bethau yr ydym yn cytuno arnynt. Felly, dyna pam rwy'n dweud nad ydym yn dod i stop ac yn gohirio popeth. Gadewch inni gytuno lle gallwn gytuno a dechrau dangos bod gennym gyfeiriad teithio y mae pawb ohonom yn mynd iddo.

Diolch yn fawr, Luke. Mae pontio teg i sero net yn ganolog i waith y Llywodraeth hon ac wrth gyflawni ein cynlluniau hinsawdd presennol. Byddwn yn sicrhau bod gweithwyr a chymunedau Cymru yn elwa ar fanteision economaidd a chymdeithasol mewn meysydd fel ynni, yr economi gylchol, tai a thrafnidiaeth.

Thank you for the response.

Rwyf am fanteisio ar y cyfle hwn i'ch llongyfarch ar eich swydd newydd. Dyma'r cyfle cyntaf i mi ei gael.

Yr angen am bontio teg a datgarboneiddio ein heconomi yw mater diffiniol y degawd hwn, a bydd yn fater diffiniol y degawd nesaf hefyd—a mater sy'n mynd i alw am lawer o gydweithio traws-bortffolio. Ar thema cydweithio, hoffwn wybod pa sgyrsiau rydych chi wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a'r Gymraeg ar feithrin systemau ynni newydd, gydag ynni'n un o'r pileri allweddol i ddatgarboneiddio. Beth rydych chi'n ei weld fel yr heriau uniongyrchol sy'n rhychwantu'r ddau gylch gwaith?

Diolch yn fawr iawn. Rydym yn cael y trafodaethau hynny, nid yn unig gyda'r Ysgrifennydd Cabinet hwnnw ond gydag Ysgrifenyddion eraill y Cabinet hefyd. Er bod y portffolios wedi'u hailgyflunio, mae newid hinsawdd yn parhau yn nheitl fy swydd i oherwydd ein bod yn dal i fwrw ymlaen â'r cyllidebau carbon. Rydym yng nghyllideb carbon 2, ac rydym yn edrych ymlaen at gyllideb carbon 3. Rydym yn gwybod beth yw'r heriau sydd o'n blaenau. Byddwn yn ceisio eu cyflawni gydag uchelgais go iawn a chyda phwrpas go iawn.

Mae hynny'n golygu y bydd pob un o'm cyd-Aelodau yn y Cabinet yma yn cael trafodaethau, ond o fewn eu meysydd portffolio eu hunain, ac o fewn eu ffrydiau ariannu eu hunain. Gyda thrafnidiaeth, gyda thai, gyda llywodraeth leol a phopeth, rydym i gyd yn ceisio cyflawni ar ein taith tuag at sero net. Ond wrth wneud hynny, mae ein ffocws, Luke, yn mynd i fod ar yr hyn rydym wedi'i ddweud erioed, o ymrwymiad maniffesto'r Prif Weinidog, ond hefyd yn hirsefydlog: y syniad o ffyniant gwyrdd.

Nid ydym bob amser yn gwneud digon o hyn—y syniad ein bod ni o ddifrif yn gallu creu swyddi gwyrdd. Bydd y swyddi gwyrdd hynny mewn ynni a'r hyn a wnawn, a byddant yn rhai o'r cyfleoedd cyffrous hynny. Ond byddant hefyd yn y pethau yr oeddem yn sôn amdanynt nawr. Byddant mewn pethau fel yr hyn y mae angen inni ei wneud gyda gwasanaethau cynghori ffermwyr a Cyswllt Ffermio, a seilwaith naturiol gwyrdd a'r fyddin o bobl y byddwn eu hangen i wneud hynny hefyd.

Felly, wrth geisio symud at bontio teg, os ydym o ddifrif ynglŷn â hyn, rwy'n credu y dylem edrych ar bob agwedd ar bob portffolio a dweud, 'Ble y gallwn ni ddarparu'r swyddi ychwanegol a'r cyfleoedd economaidd ar gyfer pob rhan o Gymru ac ym mhob sector unigol?' Mae hynny'n heriol, ond mae'n gyffrous, a'r hyn a fydd yn ei yrru ar draws y Llywodraeth yw ein hangen i gyrraedd y targedau cyllideb carbon. Rydym wedi ymrwymo iddynt yma yng Nghymru, a byddwn yn eu cyflawni. Rydym yn rhoi pobl ar y blaen yn hyn. Mae pobl a chymunedau ar y blaen ac yn ganolog i bopeth a wnawn.

Mae cyrraedd sero net yn bwysig iawn wrth gwrs. Rwy'n deall eich ymrwymiad parhaus i hynny yn eich rôl newydd, ac rwy'n credu ein bod i gyd yn ddiolchgar am hynny. Ond mae symud tuag at hynny yn galw am rwydwaith trafnidiaeth a seilwaith sy'n wyrdd ac yn lân, ac nid yn unig o ran trafnidiaeth gyhoeddus, ond o ran cerbydau defnydd preifat hefyd. Yn ganolog i hynny, yn amlwg, wrth inni symud tuag at wahardd gwerthu ceir petrol a diesel, mae seilwaith mannau gwefru cerbydau trydan ledled y wlad. Serch hynny, mae pwyllgor newid hinsawdd y Senedd wedi dweud yn y gorffennol, ac rwy'n dyfynnu, 

'mae'r diffyg cynnydd ar gerbydau trydan yn annerbyniol.'

Rwy'n gwybod bod y Prif Weinidog wedi siarad ddoe am bwysigrwydd twf gwyrdd yn ei ddatganiad, ond ni chafwyd digon o dystiolaeth o dwf yn y diwydiant penodol hwn. Felly, sut rydych chi'n mynd i weithio, fel y Gweinidog newydd sy'n gyfrifol am newid hinsawdd, gyda'r Gweinidog trafnidiaeth i sicrhau bod gennym y rhwydwaith modern hwnnw, y seilwaith modern hwnnw sydd ei angen arnom, nid yn unig ar gyfer heddiw, ond ar gyfer y dyfodol hefyd?

Diolch am y cwestiwn. Rydych chi'n gywir; os edrychwn ar y sectorau mwyaf a all ddarparu cyfraniad tuag at y llwybr sero net, bydd yn cynnwys trafnidiaeth, tai ac yn y blaen, ond amaeth hefyd, fel roeddem yn ei drafod yn gynharach. Ond mae trafnidiaeth yn gwbl allweddol, ac rwy'n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth wedi bod yn gwrando ar y pwyntiau a wnaethoch. Yn wir, mae'n sicr yn golygu newid o ffurfiau o drafnidiaeth breifat sy'n llygru, ond nid dyna'r ateb llawn. Mae angen inni sicrhau bod y rhwydwaith o fannau gwefru yno, ac rydym yn buddsoddi yn hynny, gyda phartneriaid, i sicrhau bod hynny'n digwydd. 

Ond mae'n cynnwys yr hyn a wnawn gyda'r fflyd fysiau hefyd, a'r hyn a wnawn i geisio sicrhau bod dulliau teithio pobl yn newid i drafnidiaeth gyhoeddus—bysiau a threnau. Ac yn aml, mae hefyd yn ymwneud â'r elfen sinderela honno, er ein bod wedi cynyddu'r buddsoddiad yn aruthrol; rydym wedi sicrhau pedair gwaith y buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru mewn teithio llesol. Bydd yna rai pobl na fyddant byth yn beicio—hyd yn oed beic trydan ac yn y blaen—ond mae llawer mwy o bobl yn gwneud hynny bellach. Ac os edrychwch ar y ffordd y mae dinasoedd Ewropeaidd wedi ail-greu eu hunain o amgylch teithio llesol, yn ogystal â mathau llai drud-ar-garbon o deithio, mae'n fater o'r rhain i gyd gyda'i gilydd. Rwy'n gwybod y bydd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, wedi eich clywed. Byddaf yn sicr yn cyfarfod ag ef, ac eraill, i drafod eu cyfraniad tuag at hyn. Ond rwy'n croesawu'r gefnogaeth yn fawr. Bydd yn cynnwys datgarboneiddio trafnidiaeth breifat, ond hefyd y newidiadau dulliau teithio ehangach ar hyd—mae'n gas gennyf ei ddweud—triongl â'i ben i lawr yr hierarchaeth trafnidiaeth gynaliadwy, gyda theithio llesol ar y brig.

Diolch, Alun. Mae Llywodraeth Cymru yn mabwysiadu dull integredig o fynd i'r afael â llygredd afonydd. Mae'n canolbwyntio ar gydweithredu a chydweithio â'r holl bartneriaid. Mae gennym ymgysylltiad cryf parhaus, gan gynnwys y Llywodraeth, rheoleiddwyr a'r holl bartneriaid a sectorau perthnasol yng Nghymru, yn gweithio gyda'n gilydd drwy broses yr uwchgynhadledd llygredd afonydd. Bydd yr uwchgynhadledd nesaf yn cael ei chynnal ym mis Gorffennaf, a fi fydd yn ei chadeirio.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Hoffwn innau hefyd ymuno ag eraill i'w longyfarch ar ei benodiad; rwy'n gwybod bod croeso cynnes i'w benodiad nid yn unig ar draws y Siambr hon ond ledled Cymru hefyd. Hoffwn ychwanegu fy ngeiriau at hynny.

Mewn sawl ffordd, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi ateb fy nghwestiynau yn ei ateb cyntaf. Gobeithio y gallwn—[Torri ar draws.] Ddim cweit. Rwy'n gobeithio y gallwn symud ymlaen, gan ddod â phobl ynghyd, oherwydd nid wyf yn credu y gallwn roi'r bai am lygredd afonydd ar unrhyw randdeiliad unigol neu grŵp unigol o randdeiliaid. Yr hyn sydd ei angen arnom yw cydweithredu a chydweithio ymhlith perchnogion glannau, ymhlith diwydiannau, ymhlith awdurdodau lleol, y Llywodraeth, rheoleiddwyr, yn ogystal â defnyddwyr ein dyfrffyrdd, i sicrhau ein bod yn cael rheolaeth gydweithredol ar gyrsiau dŵr sy'n sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â phob ffynhonnell llygredd yn deg ac yn gyfartal, a bod gennym y math o afonydd ffres a glân y byddem i gyd yn dymuno eu gweld.

Diolch am y cwestiwn atodol. Rydych chi'n gywir. Fel y gwyddoch, gwleidydd Llafur a Chydweithredol wyf i—rwy'n pwysleisio hynny'n gyson. Fy agwedd tuag at wneud y pethau hyn yw ein bod i gyd yn ei wneud gyda'n gilydd neu nid ydym yn ei wneud o gwbl, boed hynny gyda ffermio, neu'n ymwneud â heriau trafnidiaeth, ac yn enwedig heriau gydag ansawdd dŵr. Nid wyf erioed wedi bod yn un mawr am ymadroddion fel 'tîm Cymru', ond yn hytrach y ffordd Gymreig o wneud pethau, felly gweithio gyda'n gilydd, fel ein bod yn gwneud mwy na phwyntio bysedd a gweiddi ar ein gilydd, ond yn lle hynny ein bod yn dweud bod gan y rheoleiddiwr ran i'w chwarae, mae gan y cwmnïau dŵr ran i'w chwarae, mae gan glybiau'r pysgotwyr ar yr afon ran i'w chwarae, mae gan y ffermwyr a'r tirfeddianwyr ran i'w chwarae, mae gan yr adeiladwyr rôl i'w chwarae—. A'r Llywodraeth, gyda llaw, ac asiantaethau fel CNC—pob un ohonom i mewn yno gyda'n gilydd. A phawb ohonom i mewn yno gyda'n gilydd yn hytrach na phwyntio bysedd, a dweud, 'Beth yw eich cyfraniad chi? Beth yw eich un chi? Sut y gallwn ei gynyddu wedyn?'

Y peth gwych yw ein bod wedi gwneud hyn o'r blaen. Rydym wedi ei wneud gyda phethau fel ansawdd dŵr ymdrochi. Rydym wedi mynd i'r afael â materion ecolegol ac amgylcheddol mawr ac wedi ei wneud gyda'n gilydd. Nawr, ar y sail honno, rwy'n edrych ymlaen yn fawr, a diolch i fy nghyn-Brif Weinidog a chyn-gydweithwyr am y gwaith a wnaethant ar yr uwchgynadleddau afonydd. Roedd yna chwilfrydedd a fyddem yn parhau ar y daith honno nawr gyda'r ad-drefnu. Rydym yn bendant yn parhau ar y daith honno, oherwydd rydym yn eu hystyried yn hanfodol i ddod â phobl at ei gilydd a dweud, 'Beth y gall pawb ohonom ei wneud i sicrhau'r ansawdd dŵr yr ydym ei eisiau?'

Llongyfarchiadau unwaith eto am eich portffolio. Rydym yn disgwyl pethau mawr gennych, ac mae'r hyn yr ydych wedi'i ddweud hyd yn hyn yn swnio'n dda. Y llynedd, fodd bynnag, gwelsom afonydd Wysg a Gwy yn cael eu henwi'n afonydd mwyaf llygredig Cymru. Mae chwech o afonydd mwyaf llygredig y DU yng Nghymru. Yn amlwg, mae pethau'n gwaethygu, nid gwella, ac yn amlwg mae'r Llywodraeth hon hyd yma wedi methu mynd i'r afael â'r mater hwn, ac yn hytrach, wedi dewis anwybyddu difrifoldeb y sefyllfa sy'n wynebu ein hafonydd yng Nghymru. Mae gweld fy afon leol, afon Wysg, yr oeddwn yn arfer pysgota ynddi gyda fy nhad, yn wyrdd, a heb eog yn neidio ynddi fel yr arferent ei wneud yn peri gofid i mi. Roeddwn am gael gwybod heddiw beth y bwriadwch ei wneud yn wahanol. Rydych eisoes wedi siarad â fy nghyd-Aelod Sam Kurtz am y peth, ac Alun Davies, ond rwyf am gael gwybod pa gamau yr ydych yn mynd i'w cymryd nawr. Pa gamau brys y gallwch eu gwneud? Mae'n wych eich bod am weithio gyda rhanddeiliaid, yn wych ein bod yn rhannu'r un nod i adfer cyflwr rhagorol ein hafonydd, ond pa gamau brys y bwriadwch eu cymryd cyn inni ymgynnull o gwmpas y bwrdd? Diolch.

Wel, afonydd Gwy, Wysg a Hafren, a rhai o'n hafonydd mawr eraill sy'n llifo o'r gogledd a'r gorllewin, a rhai o'r afonydd sy'n croesi ffiniau, yn enwedig, yw rhai o'n heriau mwyaf, ac un o'r pethau y gobeithiaf ei wneud am hyn, gan adeiladu ar waith fy rhagflaenwyr, yw ceisio cryfhau peth o'r cydweithrediad trawsffiniol hwnnw yn ogystal â thrawsdalgylch, oherwydd mae rhai o'r dalgylchoedd hyn yn ymwneud â dwy Lywodraeth, yn ymwneud â dau gwmni dŵr ac ati. Felly, rwy'n credu bod yna rôl go iawn yno, ac rwyf am fynd ar drywydd hyn mewn ffordd synhwyrol iawn drwy ddweud, 'Beth y gallwn ei gyfuno?' Ond lle byddwn yn gwrthod yr hyn a ddywedwch yw nad ydym wedi gwneud unrhyw beth, oherwydd rydym wedi gwneud rhywbeth, a gallwn dynnu sylw at y dystiolaeth sy'n dangos lle'r ydym wedi'i wneud. Ond mae gennym gymaint mwy i'w wneud o hyd oherwydd, fel y dywedwch—. Edrychwch, rwy'n gerddwr brwd, yn ganŵydd ac yn y blaen—rwy'n adnabod yr afonydd hyn yn dda, ac mae'n fy siomi weithiau pan edrychwch arnynt, ond mae'n codi'r her ynghylch yr hyn y gallwn ei wneud i newid pethau. Felly, rydym wedi ariannu, er enghraifft, bwrdd rheoli maethynnau Gwy i ddatblygu cynllun rheoli maethynnau ar gyfer yr afon honno. Mae'r cynllun yn mynd i roi gwell dealltwriaeth i ni o lefelau maethynnau yn yr afon a chyflawni amcanion cadwraeth yr hyn sy'n ACA—sef ardal cadwraeth arbennig. Rydym wedi sicrhau bod £15 miliwn o gyllid cyfalaf ar gael i CNC ar gyfer gwelliannau ehangach i ansawdd dŵr. Fel rydym wedi sôn eisoes, rydym wedi cynnull—a dyma'r ffordd ymlaen—pedair uwchgynhadledd llygredd afonydd, sydd wedi rhoi cyfle i ddysgu gan wahanol randdeiliaid o'r dalgylchoedd hyn am y gwahanol waith sy'n cael ei wneud, ac ni fydd yn un bwled arian, bydd yn llawer o faterion y mae'n rhaid inni fynd i'r afael â nhw.

Felly, gallaf eich sicrhau y bydd gennyf yr un faint o egni â fy rhagflaenwyr. Rwy'n teimlo'n angerddol yn ei gylch. Ond bydd angen imi weithio gyda'r holl Aelodau yn y Siambr hon hefyd i sicrhau bod pawb yn camu i'r adwy ac yn barod i gyfrannu.

Thank you very much, Rhun. Over 99.9 per cent of claimants on Ynys Môn have received a basic payment scheme payment, worth a total of £8.3 million. This support is in addition to our Farming Connect service, which this year has registered over 1,000 people working in agriculture on Ynys Môn.

Thank you for that response. I too congratulate the Cabinet Secretary on his appointment. He will be highly aware of the importance of the agricultural industry for my constituency, and of the very real concerns that exist among farmers on Anglesey, as is the case across Wales, on the vision and plans of the Welsh Government for the sector. It's clear to me at this point, with a new Minister in charge, that we must take stock of that vision and to make fundamental changes to many of the plans in place, and for the Government to work with the sector, which is crucially important, in order to get things right. 

So, I urge the Cabinet Secretary today in his first question session to ensure that the Welsh Government does intend to make those changes that are necessary, and to do so swiftly, not only in their plans but also in their attitudes too, and to be real champions for the agricultural sector. And on the sustainable farming scheme, on the NVZs, on tree planting, on TB—there are so many elements here—how does the Cabinet Secretary intend to work with farmers on Ynys Môn and across Wales to ensure that the Government and the industry are rowing in the same direction?

We have to undertake this journey together. 

Mae'n rhaid inni symud ymlaen gyda'n gilydd. 

So, I am travelling the length and breadth of Wales. 

Byddaf yn ymweld fy hun, yn ogystal â'm swyddogion, gan siarad â ffermwyr, gan wrando ar ffermwyr, ymgysylltu â nhw, yn ogystal â'r rhanddeiliaid ehangach sydd allan yno. Rwy'n gwybod y bydd ef hefyd, fel minnau, wedi cael sylwadau gan sefydliadau bywyd gwyllt ac amgylcheddol sydd am ein gweld yn bwrw ymlaen hefyd, sydd wedi dod o'r Pwyllgor newid hinsawdd. Rwy'n gwybod pa mor eang yw'r awydd o bob rhan o Gymru i fwrw ymlaen â hyn a'i gyflawni, ond fel y dywedais mewn ymyriadau blaenorol ar hyn, ni allwn ei wneud heb inni ei wneud gyda'n gilydd. Dyna'r ffordd Gymreig. Rwy'n benderfynol o wneud hyn. Bydd angen ewyllys da ar bob ochr ac mae'n debyg y bydd yn galw am ychydig o fyfyrdod tawel ar yr ymgynghoriad a gynhaliwyd ar hyn, a'r ymatebion a gawsom, a fydd yn cymryd ychydig o amser i'w treulio, a bod yn onest, a'r sgyrsiau niferus.

Felly, rwy'n credu ein bod yn cadw hynny i fynd ond wedyn mae'n rhaid inni gynllunio sut y bwriadwn symud ymlaen, oherwydd mae'n ymwneud â dyfodol cynaliadwy ffermio yn y dehongliad eang yr amlinellais yn flaenorol—gwir gynaliadwyedd ffermio a chynhyrchu bwyd yng Nghymru—ond mae hefyd yn ymwneud â sut rydym yn wynebu'r argyfyngau natur a hinsawdd. Nid oes gennym amser i'w wastraffu, ond mae'n rhaid inni ei wneud gyda'n gilydd.

Wrth gwrs, Mike, diolch. Mae ein blaenoriaethau lles anifeiliaid wedi'u nodi yng 'Nghynllun Lles Anifeiliaid Cymru 2021-26'. Mae hyn yn cynnwys amserlen ar gyfer cyflawni ein hymrwymiadau yn y rhaglen lywodraethu a blaenoriaethau lles anifeiliaid eraill. Cyhoeddwyd ein hadroddiad cynnydd dwy flynedd, ynghyd â datganiad ysgrifenedig, ym mis Ionawr.

Diolch am yr ateb hwnnw. Gydag ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar drwyddedu sefydliadau, gweithgareddau ac arddangosfeydd anifeiliaid wedi dod i ben yn ddiweddar, mae gan ganlyniad yr ymgynghoriad hwn botensial i wella bywydau miloedd o anifeiliaid yng Nghymru, gan gynnwys rhai mewn llochesau anifeiliaid, canolfannau achub ac ailgartrefu, yn ogystal â milgwn rasio trwy ddod â rasio milgwn i ben yng Nghymru. Beth mae'r Gweinidog yn ei flaenoriaethu er mwyn gwella lles anifeiliaid?

Diolch yn fawr iawn. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda phawb, gan gynnwys y llochesau anifeiliaid y gwn eu bod yn bodoli yn ei ardal ei hun, a hefyd ar draws fy ardal innau a fy nghyd-Aelod Sarah Murphy hefyd, gan gynnwys Hope Rescue. Rydym wedi ymrwymo i gynnal y safonau uchaf o les ar gyfer pob anifail a gedwir yng Nghymru ym mhob sefyllfa yr ydych newydd gyfeirio atynt, Mike. Ond mae hyn yn cynnwys mater eithaf dadleuol rasio milgwn, ac rydym yn cydnabod y cryfder teimladau yma gyda deiseb a gyflwynwyd gyda dros 35,000 o lofnodion. Mae'n arwydd clir o gryfder y teimladau mewn perthynas â milgwn.

Felly, mae rasio milgwn a'i drwyddedu yn sicr yn rhan o'n 'Cynllun Lles Anifeiliaid Cymru'. Nawr, ar hyn o bryd, ni allaf ddarparu dyddiad penodol ar gyfer cyflwyno unrhyw ddeddfwriaeth sy'n dilyn o'r ymgynghoriadau yr ydym yn eu gwneud, ond rydych wedi gweld ein hymrwymiad, ymrwymiad deiliad blaenorol y swydd hon hefyd, sy'n parhau. Felly, rydym yn edrych ymlaen at gyflwyno cynigion, yn amodol ar y trafodaethau arferol rhwng cyd-Aelodau yn y Cabinet, ac rwy'n deall nad yw hynny'n golygu fy mod yn cael y cyfle cyntaf yn awtomatig, ond byddaf yn gwthio'n galed, yn amlwg, Mike.

Finally, question 7, Julie Morgan. 

Diolch yn fawr, Julie. O ran bioamrywiaeth, rydym yn diogelu bioamrywiaeth trwy fentrau fel y rhwydweithiau natur, yr ardaloedd morol gwarchodedig a'r rhaglen weithredu genedlaethol ar fawndiroedd, sydd o fudd i'n hamgylcheddau tirol, dŵr croyw a morol. Rydym hefyd yn cryfhau ein fframwaith deddfwriaethol, gan gynnwys cyflwyno targedau bioamrywiaeth statudol, fel y nodir yn ein Papur Gwyn a gyhoeddwyd yn ddiweddar.

Diolch am yr ateb hwnnw, a hoffwn longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei swydd newydd a dymuno'r gorau iddo ar gyfer y dyfodol. Ac rwy'n siŵr ei fod yn ymwybodol o'r ymgyrch gymunedol lwyddiannus 20 oed i achub cronfeydd dŵr Llanisien a Llys-faen a'r ardal gyfagos yng Ngogledd Caerdydd. Ddiwedd y llynedd, ymwelais â chronfa ddŵr Llys-faen gyda Plantlife Cymru i weld drosof fy hun y nifer helaeth o rywogaethau ffwng capiau cwyr, sy'n gwneud y cronfeydd dŵr yn safle o bwysigrwydd rhyngwladol ac yn y pen draw, yn helpu i'w hachub. A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod hon yn enghraifft hollol wych o'r gymuned yn dod at ei gilydd i achub safle poblogaidd a llawn bioamrywiaeth y gellir ei fwynhau nawr, ac sy'n cael ei fwynhau, gan filoedd o ymwelwyr bob blwyddyn?

Yn sicr, Julie, ac mae'n dangos yr hyn y gall pobl ei wneud. Ac rwyf am ddweud wrthych, rwy'n ymwybodol o'ch hanes fel cefnogwr grŵp gweithredu'r gronfa ddŵr, yn arbed ac yna adfer cronfeydd dŵr Llanisien a Llys-faen, a'r canlyniad llwyddiannus yn 2023—am gyflawniad. Mae pŵer pobl yn sicr yn gweithio—pŵer pobl ar lawr gwlad. A'ch ymweliad gyda Plantlife Cymru, sy'n sefydliad gwych, i edrych ar y capiau cwyr coch—rwyf am ddweud cyfrinach wrthych chi: mae gennyf ardd wlyb iawn, mae fel coedwig law drofannol ynddi ei hun, ac mae gennym gapiau cwyr coch yn fy ngardd hefyd.

Mae pobl fel Plantlife, partneriaeth natur leol Caerdydd sy'n datblygu'r cynllun gweithredu adfer natur lleol, yn nodi'r hyn sydd angen ei wneud i adfer a gwella natur yng Nghaerdydd—dyma'r math o gefnogaeth y gallwn ei wneud, trwy Lywodraeth Cymru a thrwy bob un ohonom, ond hefyd i annog a chymell sefydliadau ar lawr gwlad a chyrff trydydd sector i wneud gwahaniaeth gwirioneddol yn eu hardaloedd lleol. Ond roedd llwyddiant cynllun cronfeydd dŵr Llys-faen a Llanisien yn anferthol, ac mae'n ymwneud nawr â beth a wnawn i adeiladu ar lwyddiant hynny, gyda'r diogelu a'r cyfoethogi a'r adfer bioamrywiaeth sy'n digwydd o amgylch yr ardaloedd hynny.

I thank the Cabinet Secretary. That brings that question session to an end.

Item 3 is next, the topical questions, and the first of those questions is to be answered by the Cabinet Secretary for Culture and Social Justice, and the question is to be asked by Heledd Fychan

Diolch. Mae fy swyddogion yn parhau i weithio gydag Amgueddfa Cymru i ddatblygu cynllun i fynd i'r afael â'r materion cynnal a chadw brys yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Cyfarfûm â'r prif weithredwr ddoe, ac fe'm sicrhaodd nad oes unrhyw gynlluniau i gau'r amgueddfa. Fodd bynnag, rwy'n llwyr dderbyn difrifoldeb y sefyllfa a'r buddsoddiad sylweddol sydd ei angen.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn gyntaf oll, a gaf i eich llongyfarch ar eich penodiad a dweud pa mor falch wyf i o weld diwylliant yn cael ei ddyrchafu yn y Llywodraeth, a chroesawu'r ffordd y mae'n gysylltiedig â chyfiawnder cymdeithasol nawr? Rwy'n mawr obeithio y gallwn weithio gyda'n gilydd yn adeiladol ac yn gadarnhaol i fynd i'r afael â'r problemau sy'n wynebu ein sefydliadau cenedlaethol.

Gobeithio hefyd y gallwn i gyd gytuno yn y Siambr hon nad oes yr un ohonom am weld Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, pencadlys ein hamgueddfeydd cenedlaethol eiconig, yn gorfod cau ei drysau am nad yw'n ddiogel i ymwelwyr, staff a'n casgliadau cenedlaethol. Rwy'n falch iawn o glywed eich ymateb, ac mae'n newid i'w groesawu o gymharu â rhai o'r ymatebion a gefais gan eich rhagflaenydd. Rwy'n gobeithio nawr y gwelwn barodrwydd i ddod o hyd i atebion. Ac fel rwy'n siŵr y gallwch ddeall o'ch cyfarfod gyda'r amgueddfa genedlaethol, nid ydynt yn fygythiadau gwag gan yr amgueddfa genedlaethol. Mae'n bosibilrwydd real iawn, ac mae'n rhaid i ni, fel Senedd, wneud popeth yn ein gallu i atal hyn rhag digwydd i gartref ein cof fel cenedl. Ac nid yw'n broblem a ymddangosodd dros nos ychwaith. Mae angen inni fod yn glir fel Senedd fod angen ôl-groniad o £90 miliwn o wariant cyfalaf i ddod â'n holl amgueddfeydd cenedlaethol i'r safon sy'n ofynnol i ofalu am gasgliadau ein cenedl ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

Wrth annerch y Senedd ddoe ar gyflawni ei flaenoriaethau, defnyddiodd y Prif Weinidog y gair 'dewisiadau' chwe gwaith, ac ni ellir osgoi'r ffaith mai un o'r dewisiadau hynny fu cwtogi cyllideb a oedd eisoes yn rhy fach o'i gymharu ag eraill. Ac os nad yw hynny'n ddigon drwg, roedd hefyd yn hapus i amddiffyn y penderfyniad i wneud hynny.

Nawr, mae Llywodraeth yr Alban, sydd hefyd yn dioddef cyni Torïaidd, wedi ymrwymo i ddyblu cyllid y celfyddydau a diwylliant. Yn ddiweddar, ysgrifennodd Andrew Green, cyn-lyfrgellydd y llyfrgell genedlaethol, am 'ddiffyg dealltwriaeth angheuol' a 'diffyg gweledigaeth' Llywodraeth Cymru ynghylch rôl diwylliant a'r celfyddydau yn y ffordd rydym yn byw a sut y cawn ein gweld gan bobl y tu allan i Gymru. Felly, a gaf i ofyn pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi heddiw nad oes sail i feirniadaeth mor ddamniol, ac a wnewch chi ymrwymo i weithio'n drawsbleidiol yma yn y Senedd gydag Amgueddfa Cymru, yn ogystal â'n sefydliadau cenedlaethol diwylliannol fel Llyfrgell Genedlaethol Cymru, nid yn unig i asesu'r risg i'n casgliadau cenedlaethol, ond i roi cynllun ar waith i'w diogelu ac ymrwymo i fabwysiadu ymagwedd newydd tuag at ddiwylliant a threftadaeth am weddill tymor y Senedd hon?

Diolch yn fawr iawn, a diolch am eich geiriau o groeso. Rwyf innau hefyd wedi credu erioed mai'r celfyddydau yw'r gwaredwr mawr mewn bywyd, felly, rwy'n falch iawn o fod wedi cael fy mhenodi i'r portffolio diwylliant, ac rwy'n cytuno'n llwyr â chi, mae'r cysylltiad rhwng cyfiawnder cymdeithasol a sicrhau ein bod yn ehangu'r cynnig i sicrhau bod pawb yn gallu cael mynediad at gelf a diwylliant i'w groesawu'n fawr, ac yn sicr, pan gyfarfûm â fy uwch dîm rheoli am y tro cyntaf, pawb gyda'i gilydd ddydd Llun, gallech weld y brwdfrydedd ynghylch hynny.

Fel y dywedais, cyfarfûm â'r prif weithredwr ddoe; rwy'n cyfarfod â'r cadeirydd a'r prif weithredwr yfory. Mae'n amlwg fod llawer iawn o waith eisoes wedi dechrau cyn imi ddod i'r portffolio i edrych ar gyllid penodol dros yr ychydig flynyddoedd nesaf i geisio helpu i glirio'r ôl-groniad y cyfeirioch chi ato. Maent yn adeiladau hen iawn, maent yn adeiladau eiconig, ond rydym yn gwybod—. Nid oes ond yn rhaid ichi edrych ar Neuadd y Ddinas yma yng Nghaerdydd i weld y problemau yno, ac rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y prif weithredwr yn gallu gweld bod tebygrwydd rhwng yr amgueddfa a Neuadd y Ddinas. Felly, mae'n bwysig iawn fy mod yn cael y sicrwydd hwnnw gan y prif weithredwr a'r cadeirydd ynghylch diogelwch ein casgliadau. Nhw yw'r bobl sydd yn y sefyllfa orau i fy nghynghori ar hynny; nhw yw'r bobl i ddweud wrthyf beth yw'r ffordd orau o gadw'r casgliadau hynny'n ddiogel.

Rwy'n credu bod yn rhaid inni gydnabod sefyllfa'r gyllideb, ac rydym yn y sefyllfa rydym ynddi, a dim ond ar ddechrau'r flwyddyn ariannol nawr, ond rwyf wedi dweud yn glir iawn wrth swyddogion fy mod am iddynt barhau i weithio'n agos iawn gyda'r amgueddfa, gyda'r cadeirydd a'r prif weithredwr, i sicrhau eu bod yn cyflwyno cynllun busnes. Hoffwn weld y cynllun busnes hwnnw yn sicr erbyn canol y mis nesaf i weld beth y gallwn ei wneud wedyn. Nid oes gennyf gyllideb anferth, fel y gwyddoch, ond nid wyf yn credu mai mater imi yn unig ydyw; rwy'n credu ei fod yn fater trawslywodraethol, ond bydd pob Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud hynny wrthych, ond rwy'n glir iawn fod hwn yn adeilad eiconig, nid ein casgliadau ni yw'r casgliadau hyn, rydym yn gofalu amdanynt wrth inni deithio trwodd, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn eu diogelu, ac rwy'n awyddus iawn i weithio gyda phawb, ac rwy'n croesawu eich ymrwymiad i hynny. Diolch.

A gaf i eich croesawu i'ch rôl, Ysgrifennydd y Cabinet? Edrychaf ymlaen at weithio gyda chi ar amrywiaeth o faterion. Rwyf hefyd yn croesawu'r geiriau cynnes a glywsom hyd yma am ddyfodol yr amgueddfa genedlaethol. A gaf i ddiolch hefyd i Heledd Fychan am gyflwyno'r cwestiwn heddiw ar ddyfodol amgueddfa genedlaethol Cymru? Nawr, rwy'n teimlo ychydig yn flin dros Heledd oherwydd, er ei bod yn amlwg â diddordeb brwd yn yr amgueddfa, rwy'n credu ei bod wedi cael ei thanseilio yma gan ei phlaid ei hun. Mae hynny oherwydd bod Plaid Cymru, mewn cydweithrediad â'r Llywodraeth Lafur hon, wedi cytuno'n ddiweddar i strategaeth ddiwylliannol, gyda'u Haelod dynodedig yn gweithio gyda'ch rhagflaenydd i'w chyflawni. Nawr, mae ymgynghoriad wedi dechrau ar y strategaeth honno, ond a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a yw'r strategaeth, fel y mae wedi'i drafftio ar hyn o bryd gan y ddwy blaid, yn cynnwys gwaith diogelu penodol i sicrhau dyfodol yr amgueddfa?

Wel, diolch. Nid yw'r ymgynghoriad wedi dechrau eto, ac rwyf wedi gofyn am saib fel y gallaf edrych ar y ddogfen honno. Rwy'n gwerthfawrogi'r gwaith a wnaed gan fy rhagflaenydd a chan yr Aelod dynodedig, ond nid yw'r ymgynghoriad wedi dechrau eto.

A gaf i hefyd longyfarch Lesley Griffiths ar eich penodiad, a hefyd ar gyfuno diwylliant â chyfiawnder cymdeithasol yn eich portffolio? Rwy'n credu bod hynny'n gyffrous iawn, ac rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol am fanteisio ar hynny.

Rwyf newydd ddod o drafodaeth gyhoeddus a gynhaliwyd gan Mercury Theatre i lywio eu gwaith ar newid hinsawdd a'n moroedd, ac mae'n dangos pa mor bwysig yw ymgysylltu â'r cyhoedd ar faterion dyrys fel yr hyn y gall pob un ohonom ei wneud am newid hinsawdd. 

Gan gyfeirio at heriau'r amgueddfa genedlaethol, gwyddom y bydd angen cael gwared ar hyd at 60 o swyddi yn amgueddfeydd Cymru, o'r hyn y maent wedi'i ddweud. Mae cynlluniau diswyddo gwirfoddol yn ffyrdd lletchwith iawn o fynd i'r afael â hyn, gan ei bod yn anochel yn golygu colli'r staff mwyaf cyflogadwy, yn hytrach na chanolbwyntio ar ail-lunio strwythur yr amgueddfa i gyflawni ei blaenoriaethau a nodwyd. Gan fod gennym Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) 2023 erbyn hyn, pa drafodaethau y byddwch yn eu cael neu a gawsoch gydag uwch reolwyr i sicrhau bod yr holl staff yn cymryd rhan yn y ffordd orau o gyflawni blaenoriaethau'r amgueddfa gyda chyllideb lai?

Diolch. Nid wyf wedi cael y drafodaeth honno hyd yma, ond soniais yn fy ateb gwreiddiol i Heledd Fychan fy mod yn cyfarfod â'r cadeirydd a'r prif weithredwr i gael trafodaeth lawer ehangach yfory, a bydd hynny, yn amlwg, yn rhan ohoni. Pan siaradais â'r prif weithredwr ddoe yma yn y Senedd, roeddwn yn falch o glywed na fu unrhyw ddiswyddiadau gorfodol, oherwydd rwy'n credu bod honno'n ffordd arall y byddwn weithiau'n colli'r sgiliau sydd eu hangen. Felly, roeddwn yn falch iawn o glywed hynny. Yn amlwg, byddaf yn cael sgwrs ehangach, ond credaf ei bod yn bwysig iawn atgoffa unrhyw sefydliad fod dyletswydd arnynt i lynu wrth y Ddeddf partneriaeth gymdeithasol, ac mae'n bwysig iawn eu bod yn defnyddio'r dull partneriaeth wrth symud ymlaen.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n eich croesawu'n ddiffuant i'r rôl hon. Nawr, mae hwn yn fater y mae'r pwyllgor diwylliant wedi mynegi pryderon difrifol yn ei gylch. Mae'r risg sydd wedi'i hamlinellu i'r casgliadau cenedlaethol eu hunain yn sylweddol. Mae'r risg gysylltiedig i'n hunaniaeth genedlaethol a'n cof cyfunol yn ddwys. Nawr, cefais fy nghalonogi nawr o'ch clywed yn dweud mai'r celfyddydau yw gwaredwr bywyd. Nawr, fel yr Ysgrifennydd Cabinet newydd dros ddiwylliant, a wnewch chi ymdrechu i ddod o hyd i ateb brys i'r argyfwng hwn, oherwydd, a fyddech yn cytuno â mi, os na all cenedl gofio o ble mae wedi dod, nid oes modd iddi ddysgu o'i gorffennol nac wynebu ei dyfodol gyda gobaith?

Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n cydnabod fy mod yn mynd i fod yn geidwad am gyfnod byr iawn ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu, ond rwy'n credu bod fy swyddogion a'r swyddogion sy'n gweithio yn yr amgueddfa—. Ac mae'n rhaid imi ddweud bod eu perthynas yn braf iawn i'w gweld; yn amlwg, roedd llawer iawn o waith wedi cael ei wneud. Roedd yn ymddangos eu bod yn siarad fel un llais. Roeddwn yn meddwl bod y gwaith yr oedd y ddau grŵp wedi'i wneud yn dda iawn. Maent yn gwybod beth sydd ei angen i gadw'r casgliadau hynny'n ddiogel, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr, a byddwn yn hapus iawn i—. Rwy'n bwriadu gwneud datganiad llafar ar y blaenoriaethau yn y portffolio i'r Senedd, y mis nesaf yn ôl pob tebyg, a byddwn yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am y trafodaethau pellach a gaf. Ond mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i'w helpu. Hyd yn oed yn y cyfnod economaidd hynod heriol hwn, mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth a allwn.

Rwy'n ddiolchgar ichi, Lywydd. Fel eraill, rwy'n croesawu Ysgrifennydd y Cabinet i'w rôl. A hefyd yn croesawu'r ffordd y cyfunir, os mynnwch, diwylliant a chyfiawnder cymdeithasol. Rwy'n credu ei fod yn hanfodol ac yn bwysig. Ac rwy'n credu y dylem hefyd wneud datganiad clir iawn ar bob ochr i'r Siambr y prynhawn yma—nid wyf yn siŵr a yw hwn yn bwynt lle'r ydym am fod yn ceisio sgorio pwyntiau, Tom. Ni ddylai pobl Cymru fyth gael eu rhoi mewn sefyllfa lle maent yn cael gwybod bod ganddynt ddewis rhwng gweld meddyg teulu neu ddarlun gan van Gogh. Mae cael mynediad at ein casgliadau cenedlaethol, at bwy ydym ni, yn bwysig nid yn unig i ni fel cenedl, ond i ni fel teulu, ni fel unigolion, ni fel cymuned. A phryd bynnag y cawn y dadleuon hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, caf fy atgoffa o'r cyn-Brif Weinidog a'r ddadl a wnaeth ynglŷn â mynediad at brydau ysgol am ddim: bara a rhosod. Rydym yn gwneud mwy na darparu bara yn unig, ond bara a rhosod hefyd—pwy ydym ni fel pobl, fel gwlad, fel cenedl, fel cymuned. Rwy'n credu bod hynny'n gwbl allweddol.

Rwy'n croesawu ymrwymiad Ysgrifennydd y Cabinet i roi datganiad yma fis nesaf. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig. Ond hoffwn hefyd gael datganiad ar ddyfodol ein casgliadau cenedlaethol. Mae cadeirydd y pwyllgor diwylliant eisoes wedi siarad yn y cwestiwn hwn, ac mae angen datganiad ar ddyfodol ein casgliadau cenedlaethol, ond hefyd ar fynediad at y casgliadau cenedlaethol hynny, oherwydd mae'r ddadl wrthun a gawsom dros yr ychydig ddyddiau diwethaf ynglŷn ag a fyddai gennym amgueddfa genedlaethol ar agor i'n pobl yn ein prifddinas yn pwysleisio'r ffaith nad oes gennym fynediad at ein casgliadau cenedlaethol hyd yn oed pan fydd yr amgueddfa honno ar agor. Rwyf am i fy mab 13 oed dyfu i fyny yn deall ei orffennol, a phan fo'n deall hynny, rwy'n gobeithio y bydd yn chwarae rhan—mae'r Llywodraeth yn arswydo wrth glywed hyn—yn creu ein dyfodol hefyd.

Nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth y mae Alun wedi'i ddweud. Byddaf yn ymweld â'r amgueddfa ddydd Mawrth. Mae'n debyg fod tua dwy flynedd ers imi fod yno, ac fe euthum i weld arddangosfa Richard Burton fel y peth diwethaf a welais yn yr amgueddfa. Mae'n bwysig iawn fod cymaint â phosibl o'r casgliadau hynny i'w gweld. Wrth gwrs, mae'n deulu o amgueddfeydd ar draws Cymru, onid yw; edrychaf ymlaen at ymweld â'r saith amgueddfa yn y teulu, i weld beth sydd yno. Fel y dywedwch, mae'n bwysig iawn fod pawb yn cael mynediad, ac mae'n dda clywed y croeso i gyfuno diwylliant a chyfiawnder cymdeithasol, gan fy mod innau hefyd yn credu bod hynny'n bwysig iawn.

Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn ychwanegu at yr hyn a ddywedwyd. Mae ariannu'r celfyddydau a diwylliant yn ffordd o greu cymdeithas fwy cyfartal. Mae llawer ohonom wedi cael y manteision o allu mynd i amgueddfeydd ac orielau celf am ddim, felly, nid yn unig fod gennym yr her nawr o adeilad eiconig a allai fod yn cau—am gyfnod byr o amser gobeithio—ond yn eich cynllun busnes y bwriadwch ei gael gan eich swyddogion, tybed a ydych chi hefyd yn mynd i allu cynnwys y mater ynghylch codi tâl ar gyfer amgueddfeydd ac orielau celf yng Nghymru. Rwy'n mawr obeithio y byddant yn parhau i fod am ddim ac yn agored i bawb. Diolch yn fawr iawn.

Diolch, ac yn sicr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i beidio â chodi tâl mynediad i'n hamgueddfeydd. Fel rwy'n dweud, cefais drafodaeth fer iawn gyda'r prif weithredwr ynghylch hynny ddoe, ac fe'm sicrhaodd mai dyna oedd y farn o hyd. Rwy'n cytuno'n llwyr. Os ydym am ehangu cyfranogiad yn ein hadeiladau eiconig ac yn ein hamgueddfeydd, mae'n bwysig iawn nad oes tâl. Rwy'n meddwl ei bod yn deg dweud, a bydd hyn yn rhan o'r sgwrs a gaf yn fy nghyfarfod yfory, eu bod yn edrych ar ffyrdd—yn sicr yn yr amgueddfa genedlaethol yma yng Nghaerdydd—y gallant greu a chynhyrchu rhywfaint o incwm, ond nid yw codi tâl mynediad yn un ohonynt.

Mae Jane, Delyth ac Alun eisoes wedi sôn sut mae gwerth diwylliant yn mynd ymhell y tu hwnt i dermau ariannol syml, ond gyda'r perygl o ddadwneud rhywfaint o hynny drwy siarad am y gwerth a gynhyrchir gan yr amgueddfa mewn termau ariannol, a syrthio i'r fagl o briodoli gwerth i bethau sy'n gwneud elw yn unig, fe wyddom o ddata yn 2020, am bob £1 y mae Llywodraeth Cymru yn ei gwario ar yr amgueddfa genedlaethol, fod £4 yn cael ei chynhyrchu mewn gwariant ychwanegol, ac mae hynny, yn ôl pob sôn, yn amcangyfrif ceidwadol. Felly, mae gennyf ddiddordeb mawr mewn deall pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i ddeall effaith economaidd unrhyw bosibilrwydd o gau'r amgueddfa genedlaethol ac unrhyw golli swyddi pellach o fewn yr amgueddfa genedlaethol ei hun.

Wel, rwy'n siŵr fod fy rhagflaenydd wedi gwneud y gwaith hwnnw. Nid wyf wedi cael cyfle i edrych arno. Rydym yn aml yn clywed hyn, onid ydym, fod punt yn cynhyrchu sawl punt yn ei lle, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn deall y bydd yn rhaid cael sawl asesiad effaith, ond rwyf am sicrhau pawb nad yw'r amgueddfa genedlaethol yn cau.

I thank the Cabinet Secretary.

The next question is to be answered by the Cabinet Secretary for Health and Social Care, and is to be asked by Altaf Hussain.

Diolch yn fawr. Mae hwn yn achos trasig, ac mae fy meddyliau gyda'r rhai sydd wedi eu heffeithio. Fe wnaeth y bwrdd iechyd ymchwilio i'r digwyddiad ar y pryd, ac fe wnaeth y gwelliannau angenrheidiol. Rwy'n disgwyl i'r bwrdd iechyd weithredu ar unwaith yn sgil canfyddiadau'r crwner, ac rwyf wedi gofyn i weithrediaeth y GIG ddarparu sicrwydd ynglŷn â hyn.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n dda eich gweld yn ôl yn eich swydd. Nawr, cefais sioc o glywed am y rhestr hir o fethiannau a arweiniodd at ganlyniad mor drasig. Mae fy meddyliau a fy ngweddïau gyda'r teulu Harrison. Yn sicr, cyfrannodd methiannau'r gwasanaethau cymdeithasol, yr heddlu, a'r bwrdd iechyd yn y pen draw at farwolaeth Dr Harrison ac mae'n rhaid inni sicrhau na all hyn fyth ddigwydd eto. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gynnal adolygiad brys o fesurau diogelwch, nid yn unig yn yr uned iechyd meddwl yn Ysbyty Castell Nedd Port Talbot, ond ar draws yr ystad iechyd meddwl, mewn unedau diogel ac agored fel ei gilydd? Sut y bydd gwersi o'r driniaeth wael a gafodd Daniel Harrison yn cael eu cymhwyso ar gyfer hyfforddi clinigwyr iechyd meddwl sy'n gweithredu yn y GIG yng Nghymru? Ac yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gwnewch chi sicrhau bod yr holl wybodaeth berthnasol am gleifion yn cael ei defnyddio pan gynhelir asesiadau iechyd meddwl yn nalfeydd yr heddlu? Diolch.

Wel, diolch yn fawr, ac rwy'n siŵr y bydd pawb yn deall trasiedi eithafol yr achos hwn a'r anawsterau gwirioneddol y mae'r teulu hwn wedi'u hwynebu. A hoffwn sicrhau y ceir dealltwriaeth fy mod yn cymryd pob adroddiad rheoliad 28 o ddifrif, a chredaf fod gwersi ehangach inni eu dysgu, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddwn yn annog y bwrdd iechyd i ymgymryd ag ef. Ond hefyd, rwyf wedi cyfarwyddo gweithrediaeth y GIG i edrych ar y gwersi ehangach hynny.

Gallaf roi sicrwydd i chi fod nifer o gamau allweddol ar y gweill, gan gynnwys ymgorffori mesurau diogelwch ychwanegol yn ward F yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, sy’n darparu mannau ychwanegol dan glo o amgylch allanfeydd. Ac rydych yn llygad eich lle fod angen inni sicrhau bod y gwersi hynny’n cael eu dysgu mewn byrddau iechyd eraill.

Credaf fod dysgu ehangach y mae angen inni ei ddeall hefyd, gan gynnwys, yn hollbwysig—. Ac rydym yn dal i aros i'r rheoliad 28 gael ei gyhoeddi ymhen rhyw saith niwrnod. Credaf fod pwysigrwydd yr angen i wrando ar fewnwelediad a gwybodaeth gan y teulu o ran darparu gofal, a'r angen i ddarparu gofal, a sut i ddarparu gofal, yn rhywbeth y mae angen ei ystyried hefyd.

Thank you, Minister.

Item 4 is the 90-second statements, and the first statement is from Alun Davies. 

Rwy’n ddiolchgar i chi, Ddirprwy Lywydd. Bob hyn a hyn, mae seren yn ymddangos. Mae Jess Fishlock yn seren o'r fath. Roedd 9 Ebrill yn garreg filltir, pan arweiniodd Jess Fishlock ei gwlad ar gyfer y gêm ragbrofol yn erbyn Kosovo, gan ddod yn chwaraewr cyntaf Cymru i ennill 150 o gapiau dros Gymru. Dylai pob un ohonom ei llongyfarch yma ar yr orchest hon. Mae'n golygu y bydd wedi chwarae yn 65 y cant o holl gemau Cymru ers i dîm Cymru gael ei gymeradwyo'n llawn gan Gymdeithas Bêl-droed Cymru ym 1993. Mae'n ystadegyn rhyfeddol, ac yn rhywbeth y dylai fod yn falch tu hwnt ohono. Ychydig ddyddiau ynghynt, torrodd Jess record Gareth Bale am y nifer uchaf o goliau dros Gymru, wrth i Gymru guro Croatia o bedair gôl i ddim ar Gae Ras Wrecsam.

Mae'r ddwy orchest yn dyst i chwaraewr eithriadol sydd wedi codi'r safon ac wedi ysbrydoli pawb o'i chwmpas ers chwarae ei gêm ryngwladol gyntaf yn 16 oed. Nid oes chwaraewr mwy haeddiannol i feddu ar y cyflawniadau hyn, oherwydd nid yn unig ei bod yn seren gartref yng Nghymru, ond yn fyd-eang hefyd. Ac nid ei sgiliau ar y cae chwarae yn unig sy’n ei gwneud yn gymaint o ysbrydoliaeth i genhedlaeth iau o chwaraewyr, ond ei chyngor a’i hagwedd hefyd. Mae'n seren fyd-eang sydd erioed wedi anghofio ei gwreiddiau Cymreig. Ond mae wedi gwneud mwy na hynny. Mae wedi cefnogi a helpu'r gymuned LHDTC+ ar y cae chwarae ac oddi arno. Pan gafodd ei MBE, fe'i cafodd oherwydd ei chyfraniad i bêl-droed menywod a'r gymuned LHDT, a chafodd ei henwi’n hyrwyddwr chwaraeon Stonewall hefyd ym mis Rhagfyr 2020. Dylai pob un ohonom ddod ynghyd i longyfarch Jess Fishlock ar yr hyn y mae wedi’i gyflawni dros Gymru a thros y gymuned y mae'n ei chynrychioli. Diolch.

Some would say that the expression 'ahead of their time' is used far too often, but, surely, few would argue that it isn’t a worthy description of Zonia Bowen who passed away recently. Like so many of the people who make a special contribution to our nation, Zonia was born outside Wales, namely in Norfolk in 1926. She came here to study French at Bangor University, but it was with the Welsh language and Wales itself that she fell in love following her arrival. Zonia studied Breton too, and she was the first person ever to publish textbooks on learning Breton through the medium of Welsh. 

Freedom and independence were a golden thread throughout all of Zonia’s work, and, under her leadership, the Women’s Institute branch of Parc, near Bala, gained its freedom from the WI, because the organisation refused to allow the women of Parc to administer the branch through the medium of Welsh. Those women went on to establish an organisation that has become such an inextricable part of Welsh language culture, namely Merched y Wawr, and Zonia was the organisation’s first national secretary, as well as the first editor of its special magazine, Y Wawr. Zonia campaigned against the burial of nuclear waste in Wales in the 1980s under the banner of the Madryn campaign, and she was secretary of Cyngor Dyneiddwyr Cymru for a time too.

Zonia wasn’t a traditional woman, nor did she live a traditional life. She went against the grain and refused to accept that 'this is how it is, and this is how it has to be'. Thank you, Zonia.