Y Cyfarfod Llawn
Plenary
06/12/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso i'r cyfarfod. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Rhun ap Iorwerth.
Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question this afternoon is from Rhun ap Iorwerth.
Prynhawn da, Llywydd. Prynhawn da, bawb.
Good afternoon, Llywydd. Good afternoon, everyone.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ba gymorth sydd ar gael i fusnesau yn sgil cau pont y Borth? OQ58854
1. Will the First Minister make a statement about what support is available to businesses following the closure of the Menai bridge? OQ58854
Prynhawn da, wrth gwrs. Ar ei ymweliad â Phorthaethwy ddydd Mercher diwethaf, fe wnaeth y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyhoeddi pecyn cymorth i leddfu'r pwysau trafnidiaeth i bobl sy'n teithio i Ynys Môn ac oddi yno. Roedd hyn yn cynnwys dulliau datrys ar gyfer llif traffig, a mynediad i lwybrau teithio llesol.
Good afternoon, of course. On his visit to Menai Bridge on Wednesday of last week, the Deputy Minister for Climate Change announced a package of support to ease the transport pressures on people travelling to and from Anglesey. This included traffic flow solutions and access to active travel routes.
Diolch am yr ymateb yna. Does dim amheuaeth bod cau y bont wedi cael effaith negyddol ar fusnes. Mae'r sefyllfa economaidd gyffredinol hefyd yn effeithio ar faint mae pobl yn ei wario, ond, o siarad efo busnes ar ôl busnes, pan fyddaf i'n clywed am gwymp o 35 i 40 y cant mewn masnach fel ryw ffigwr sydd i'w glywed yn gyffredin—rhai yn gweld cwymp mwy—mae'n amlwg bod angen ymateb i hyn.
Dwi'n gwerthfawrogi'r hyn gafodd ei gyhoeddi'r wythnos ddiwethaf—parcio am ddim, er enghraifft—ond mae yna amheuaeth go iawn pa impact gaiff hynny mewn gwirionedd, ac mae angen dod o hyd i ryw ffordd o gefnogi busnesau yn uniongyrchol. Mae yna sawl opsiwn, am wn i. Un awgrym ydy y gallai busnesau gael oedi talu bounce-back loans yn ôl i fanc Cymru er enghraifft—mae'n bosib bod hynny'n rywbeth all gael ei ystyried. Ond, yn sicr, mae angen ryw fodel o gymorth uniongyrchol. Rŵan, mae'r cyngor sir wrthi yn ystyried canlyniadau holiadur ar yr effaith ar fusnes, ond a wnaiff y Prif Weinidog roi ymrwymiad i droi y data yn weithredu, ac i wneud hynny mor fuan â phosib, achos mae yna rai yn ofni na fydd rai busnesau yn gallu goroesi oni bai bod hynny yn dod?
Thank you for that response. There's no doubt that the closure of the bridge has had a negative impact on business. The current economic climate also impacts on how much people spend, but in speaking to business after business, when I hear of a fall of 35 or 40 per cent in trade, which is a figure that's commonly heard—for some it's even more—we obviously need to respond to this.
I appreciate what was announced last week—free parking for example—but there is real doubt as to what impact that will have in reality, and we do need to find ways of supporting businesses directly. There are many options. One suggestion is that businesses could delay the repayment of bounce-back loans to the bank of Wales, and that's something that could be considered. But, certainly, we need some model of direct support. The county council is considering the results of a survey on the impact on business, but will the First Minister give a commitment to turning that data into action, and to do that as soon as possible, because there are some who fear that some businesses will not survive unless that happens?
Wel, diolch yn fawr i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn ychwanegol. Wrth gwrs, rŷn ni yn meddwl am fusnesau lleol sydd wedi gweld yr effaith ar ôl i'r bont gau. A phan oedd Lee Waters lan yn y gogledd, roedd e'n gallu cyhoeddi nifer o bethau rŷn ni'n gallu eu gwneud nawr, ond rŷn ni'n dal i gydweithio gyda'r cynghorau lleol, ac mae data yn cael ei gasglu. Bydd dadansoddiad o'r data yn mynd ymlaen gyda'n swyddogion ni, a gyda phobl sy'n gweithio i Ynys Môn ac i Wynedd hefyd, i weld beth arall y gallwn ni ei wneud i helpu busnesau yn yr ardal sydd wedi gweld cwymp mewn pobl sy'n gallu dod trwy'r drws, a'r effaith mae hwnna'n ei chael ar bopeth maen nhw'n gallu ei wneud.
Well, I thank Rhun ap Iorwerth for that supplementary question. Of course, we're thinking about local businesses that have seen an impact following the closure of the bridge. And when Lee Waters was in north Wales, he announced a number of things that we can do now. But we are still co-operating with the local councils, and data is being gathered. There will be an analysis of that data conducted by our officials, and by people who are working for Ynys Môn and Gwynedd, to see what else we can do to help businesses in the area who have seen a decline in the number of people who can come through the door, and the impact that that's having on everything that they're doing.
Can I join the Member for Ynys Môn in highlighting some of the issues that businesses in Menai Bridge are seeing at the moment with the closure of Menai Bridge? I also agree with him on some of the positive steps that Welsh Government are making at the moment to support those businesses there. I was able to join a meeting on businesses in Menai Bridge with the Member for Parliament for Anglesey, Virginia Crosbie, as well as my colleague Mark Isherwood. And they highlighted to us some of the practical solutions that they would like to see on top of the announcements that have already been made. And one of those in Welsh Government's control is certainly around the signage along the A55 to Menai Bridge that highlights to people that, whilst the bridge itself may be closed, Menai Bridge is open for business as usual. So, First Minister, what I'd like to hear from you is a commitment to working with the north Wales trunk road agency to ensure signage is clear, and perhaps also to look at working with Visit Wales to ensure that, actually, Anglesey is being highlighted still as a great place to visit over the coming months, so that businesses there, whether they are high-street businesses or tourism businesses, are able to welcome visitors in the coming months.
A gaf i ymuno â'r Aelod dros Ynys Môn i dynnu sylw at rai o'r materion y mae busnesau ym Mhorthaethwy yn eu gweld ar hyn o bryd yn sgil cau Pont y Borth? Rwyf i hefyd yn cytuno ag ef ar rai o'r camau cadarnhaol y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd ar hyn o bryd i gynorthwyo'r busnesau hynny yno. Llwyddais i ymuno â chyfarfod ar fusnesau ym Mhorthaethwy gyda'r Aelod Seneddol dros Ynys Môn, Virginia Crosbie, yn ogystal â fy nghyd-Aelod Mark Isherwood. Ac fe wnaethon nhw dynnu ein sylw at rai o'r atebion ymarferol yr hoffen nhw eu gweld ar ben y cyhoeddiadau sydd eisoes wedi eu gwneud. Ac mae un o'r rheini sydd o dan reolaeth Llywodraeth Cymru yn sicr yn ymwneud â'r arwyddion ar hyd yr A55 i Borthaethwy sy'n tynnu sylw pobl at y ffaith, er efallai fod y bont ei hun ar gau, bod Porthaethwy ar agor i fusnes yn ôl yr arfer. Felly, Prif Weinidog, yr hyn yr hoffwn i ei glywed gennych chi yw ymrwymiad i weithio gydag asiantaeth cefnffyrdd y gogledd i sicrhau bod yr arwyddion yn eglur, ac efallai hefyd edrych ar weithio gyda Croeso Cymru i sicrhau, mewn gwirionedd, bod Ynys Môn yn cael ei amlygu o hyd fel lle gwych i ymweld ag ef dros y misoedd nesaf, fel bod busnesau yno, boed yn fusnesau ar y stryd fawr neu'n fusnesau twristiaeth, yn gallu croesawu ymwelwyr yn y misoedd nesaf.
Well, Llywydd, I thank the Member for those further practical suggestions. As I said in my answer to the local Member for Ynys Môn, the Welsh Government continues to be open to discussions at official level, and with people on the ground, to make sure we have the best available data and can see whether further action could be taken. I do know that action has already been taken to make sure that there is additional signage, making it clear to people that businesses in Menai Bridge remain open. And some of the actions that were agreed last week will make it easier for people to be able to visit the town and, with parking charges in car parks lifted from the first of the month, to be able to stay there and do their shopping. But if there's more that can be done to make sure that people are aware that the town is open for businesses, and, indeed, in the longer run, that that part of Wales continues to be somewhere that is absolutely worth people visiting, then of course we'd be keen to be part of that effort.
Wel, Llywydd, diolch i'r Aelod am yr awgrymiadau ymarferol pellach hynny. Fel y dywedais i yn fy ateb i'r Aelod lleol dros Ynys Môn, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn agored i drafodaethau ar lefel swyddogol, a gyda phobl ar lawr gwlad, i wneud yn siŵr bod gennym ni'r data gorau sydd ar gael ac y gallwn weld a ellid cymryd camau pellach. Rwy'n gwybod bod camau eisoes wedi cael eu cymryd i wneud yn siŵr bod arwyddion ychwanegol, yn ei gwneud yn eglur i bobl bod busnesau ym Mhorthaethwy yn dal i fod ar agor. A bydd rhai o'r camau y cytunwyd arnyn nhw yr wythnos diwethaf yn ei gwneud hi'n haws i bobl allu ymweld â'r dref, a gyda thaliadau parcio mewn meysydd parcio wedi eu diddymu o'r cyntaf o'r mis, i allu aros yno a gwneud eu siopa. Ond os oes mwy y gellir ei wneud i wneud yn siŵr bod pobl yn ymwybodol bod y dref ar agor i fusnesau, ac yn wir, yn y tymor hwy, bod y rhan honno o Gymru yn parhau i fod yn rhywle sy'n sicr yn werth i bobl ymweld ag ef, yna wrth gwrs byddem ni'n awyddus i fod yn rhan o'r ymdrech honno.
2. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o effaith polisïau mewnfudo'r DU ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i Gymru fod yn genedl noddfa? OQ58848
2. What assessment has the First Minister made of the impact of UK immigration policies on the Welsh Government’s commitment for Wales to be a nation of sanctuary? OQ58848
Llywydd, our commitment to Wales being a nation of sanctuary is undiminished. We work with others to welcome those who arrive in Wales, but, regrettably, many of the UK Government’s immigration policies, such as the Nationality and Borders Act 2022, hamper our efforts to foster integration and community cohesion.
Llywydd, mae ein hymrwymiad i Gymru fel cenedl noddfa mor fawr ag erioed. Rydym ni'n gweithio gydag eraill i groesawu'r rhai sy'n cyrraedd Cymru, ond yn anffodus, mae llawer o bolisïau mewnfudo Llywodraeth y DU, fel Deddf Cenedligrwydd a Ffiniau 2022, yn rhwystro ein hymdrechion i feithrin integreiddiad a chydlyniant cymunedol.
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Your Government, in response to the fifth Senedd committee inquiry into freedom of movement after Brexit, said that
'if the UK Government's future immigration policy does not address the economic, demographic and social needs of Wales then we will further explore options for a spatially-differentiated immigration policy after Brexit'.
As you're aware, Prif Weinidog, that does not necessarily require the devolution of powers over immigration. Only recently, we heard of Rishi Sunak's plans to limit international students. The 21,000 international students in Wales contribute so much, in so many different ways, to our country. The University of Wales tells me that one job was generated for every two international students at Welsh universities. What progress, therefore, have you made, Prif Weinidog, on a different immigration policy for Wales, now that the terrible immigration policies of the Westminster Government after Brexit are so clear to us all? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Dywedodd eich Llywodraeth, mewn ymateb i ymchwiliad pwyllgor y bumed Senedd i'r rhyddid i symud ar ôl Brexit
'os nad yw polisi mewnfudo Llywodraeth y DU yn y dyfodol yn mynd i’r afael ag anghenion economaidd, demograffig a chymdeithasol Cymru, yna byddwn yn ystyried opsiynau ar gyfer polisi mewnfudo gwahanol i ardaloedd penodol ar ôl Brexit'.
Fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, nid yw hynny o reidrwydd yn gofyn am ddatganoli pwerau dros fewnfudo. Dim ond yn ddiweddar, clywsom am gynlluniau Rishi Sunak i gyfyngu ar fyfyrwyr rhyngwladol. Mae'r 21,000 o fyfyrwyr rhyngwladol yng Nghymru yn cyfrannu cymaint, mewn cynifer o wahanol ffyrdd, at ein gwlad. Mae Prifysgol Cymru'n dweud wrthyf i y cynhyrchwyd un swydd ar gyfer pob dau fyfyriwr rhyngwladol ym mhrifysgolion Cymru. Pa gynnydd, felly, ydych chi wedi ei wneud, Prif Weinidog, ar bolisi mewnfudo gwahanol i Gymru, nawr bod polisïau mewnfudo ofnadwy Llywodraeth San Steffan ar ôl Brexit mor eglur i bob un ohonom ni? Diolch yn fawr.
Llywydd, it's always been a mystery to me as to why student visas are always reported as part of that global immigration total. If you look at all the surveys of public opinion, even parts of public opinion that have anxieties about immigration are not anxious about students coming to study here in the United Kingdom. So, to include them in that global figure always seems to me highly misleading. It would be much better if it was just taken out of the total and reported on its own merits as a subject by itself. I think that would be helpful to the public, in better understanding why people come to the United Kingdom, or why people come to Wales, and why, certainly, in the case of students, we wish to welcome more of them. They bring income with them, they bring a new source of talent to our universities, and they contribute to life here in Wales.
On the general point of spatially differentiated immigration, actually, that does depend not on the Welsh Government but on the UK Government as well. There was a time when it was possible to have a conversation with the UK Government, but this was a UK Government prior to 2019, where you could have an engaged conversation about whether visas might be directly allocated to Wales, for us to use, so that we could make sure that people who were entitled to come to Wales could be directed to those industries where they were most needed, and to those parts of Wales where their impact would be greatest. In more recent times, those sorts of discussions simply don't take place. It would be very good if the new Prime Minister would be happy to revive those conversations, because they would allow us, closer as we are to the Welsh labour market, to be able to make best use of those people whose skills and talents we're able to attract to Wales.
Llywydd, mae wedi bod yn ddirgelwch i mi erioed pam mae fisas myfyrwyr bob amser yn cael eu hadrodd yn rhan o'r cyfanswm mewnfudo cyffredinol hwnnw. Os edrychwch chi ar yr holl arolygon o farn y cyhoedd, nid yw hyd yn oed rhannau y farn gyhoeddus sydd â phryderon am fewnfudo ddim yn bryderus am fyfyrwyr yn dod i astudio yma yn y Deyrnas Unedig. Felly, mae eu cynnwys nhw yn y ffigur cyffredinol hwnnw bob amser yn ymddangos i mi'n gamarweiniol iawn. Byddai'n llawer gwell pe bai'n cael ei dynnu allan o'r cyfanswm a'i adrodd ar ei rinweddau ei hun fel pwnc ar ei ben ei hun. Rwy'n credu y byddai hynny o gymorth i'r cyhoedd, o ddeall yn well pam mae pobl yn dod i'r Deyrnas Unedig, neu pam mae pobl yn dod i Gymru, a pham, yn sicr, yn achos myfyrwyr, rydym ni eisiau croesawu mwy ohonyn nhw. Maen nhw'n dod ag incwm gyda nhw, maen nhw'n dod â ffynhonnell newydd o dalent i'n prifysgolion, ac maen nhw'n cyfrannu at fywyd yma yng Nghymru.
Ar bwynt cyffredinol mewnfudo wedi'i wahaniaethu yn ôl ardaloedd penodol, mewn gwirionedd, mae hynny'n dibynnu nid ar Lywodraeth Cymru ond ar Lywodraeth y DU hefyd. Roedd cyfnod pan oedd yn bosibl cael sgwrs gyda Llywodraeth y DU, ond Llywodraeth y DU cyn 2019 oedd hon, lle gallech chi gael sgwrs drwyadl ynghylch a ellid dyrannu fisas yn uniongyrchol i Gymru, i ni eu defnyddio, fel y gallem ni wneud yn siŵr y gellid cyfeirio pobl a oedd â hawl i ddod i Gymru at y diwydiannau hynny lle'r oedd eu hangen fwyaf, ac i'r rhannau hynny o Gymru lle byddai eu heffaith fwyaf. Yn fwy diweddar, nid yw'r mathau hynny o drafodaethau yn digwydd o gwbl. Byddai'n dda iawn pe bai Prif Weinidog newydd y DU yn hapus i adfywio'r sgyrsiau hynny, oherwydd bydden nhw'n caniatáu i ni, yn nes fel yr ydym ni at farchnad lafur Cymru, allu gwneud y defnydd gorau o'r bobl hynny yr ydym ni'n gallu denu eu sgiliau a'u doniau i Gymru.
First Minister, this Government's announcement of Wales as the first nation of sanctuary and as a supersponsor created headlines as you demonstrated that Wales was ready and willing to help in doing more than its fair share in aiding people who were fleeing conflict and persecution. However, sadly, it does now seem that Wales was ill prepared for the overwhelming response, and the system has become clogged while it is dealing with a considerable backlog, hence the repeated pausing of the supersponsor scheme. From what I understand, of the 2,956 sponsored and who have already arrived in Wales from Ukraine, only 698 have moved on from their initial temporary accommodation, which, as you know, poses a significant issue in helping the other 1,640 refugees that the Welsh Government has agreed to sponsor and are awaiting to arrive. In trying to rectify the situation, the Welsh Government has now warned that if refugees continue to decline alternative options, it will deduct up to £37 per week from their universal credit payments in order to cover the costs of maintaining them in their temporary accommodation. First Minister, I'm sure that you agree with me that it sounds very strange that refugees would be declining permanent housing options in favour of living in temporary accommodation, and I'm keen to ascertain why. Is it because the quality of housing is not good enough, or is it because local authorities simply do not have enough suitable accommodation available to offer to them? With this in mind, what assessment has the Welsh Government done of the housing stock that has been made available to refugees? Thank you.
Prif Weinidog, fe wnaeth cyhoeddiad y Llywodraeth hon o Gymru fel y genedl noddfa gyntaf ac fel uwch-noddwr greu penawdau wrth i chi ddangos bod Cymru yn fodlon ac yn barod i helpu i wneud mwy na'i chyfran deg o ran cynorthwyo pobl a oedd yn ffoi rhag gwrthdaro ac erledigaeth. Fodd bynnag, yn anffodus, mae'n ymddangos bellach bod Cymru wedi ei pharatoi'n wael ar gyfer yr ymateb enfawr, ac mae'r system wedi cael ei thagu tra'i bod yn ymdrin ag ôl-groniad sylweddol, gan arwain at oedi'r cynllun uwch-noddwr dro ar ôl tro. O'r hyn yr wyf i'n ei ddeall, o'r 2,956 a noddwyd ac sydd eisoes wedi cyrraedd Cymru o Wcráin, dim ond 698 sydd wedi symud ymlaen o'u llety dros dro cychwynnol, sydd, fel y gwyddoch chi, yn achosi problem sylweddol o ran helpu'r 1,640 o ffoaduriaid eraill y mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno i'w noddi ac sy'n aros i gyrraedd. Wrth geisio unioni'r sefyllfa, mae Llywodraeth Cymru bellach wedi rhybuddio os bydd ffoaduriaid yn parhau i wrthod opsiynau eraill y bydd yn didynnu hyd at £37 yr wythnos o'u taliadau credyd cynhwysol er mwyn talu costau eu cadw yn eu llety dros dro. Prif Weinidog, rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno â mi ei bod hi'n swnio'n rhyfedd iawn y byddai ffoaduriaid yn gwrthod opsiynau tai parhaol o blaid byw mewn llety dros dro, ac rwy'n awyddus i ganfod pam. A yw oherwydd nad yw ansawdd y tai yn ddigon da, neu a yw oherwydd nad oes gan awdurdodau lleol ddigon o lety addas ar gael i'w gynnig iddyn nhw? Gyda hyn mewn golwg, pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r stoc dai a wnaed ar gael i ffoaduriaid? Diolch.
I thank the Member for that question. I think what is absolutely beyond doubt is the fact that Wales has offered a very generous welcome to people from Ukraine. When we opened the Welsh platform, we anticipated 1,000 people coming to Wales as a result of it. We now have 3,000 people who've been welcomed to Wales by that route. The Member is right—that puts stresses and strains into the system. We believe that, in this last 12 months, we've also been able to absorb 1,000 people from Hong Kong here into Wales as well. We have 700 people from Afghanistan who've been welcomed to Wales. All of these things undoubtedly put pressure into the system.
The specific question the Member asked me, Llywydd, was why do some people choose not to take up offers of permanent accommodation that are made to them, and I think the answer is that there's complexity in that. Some people will have settled in their temporary accommodation in the sense they've already found jobs and work. The place that they're offered to live permanently may be in a different part of Wales and they may be reluctant to pick themselves up and start again somewhere where they don't have the things that they've built up while they've been in temporary accommodation. In temporary accommodation, you will be surrounded by other people who've been through the same experience as you. We shouldn't be surprised, should we, that people draw some comfort from that and, faced with moving into independent accommodation where you're necessarily more likely to be on your own, that can be a difficult move for some people to make.
I've no doubt that Joel James is right that, for some people, the contrast between the service that is provided to them in a welcome centre, where they are very well looked after, and being asked to go and make your own future in a flat somewhere in a part of the world you don't know, that's another difficult thing that gets in the way of some people moving on. But, move-on is an essential part of the arrangement. Because the numbers of people coming from Ukraine have declined since August, the system is much closer to being in balance than it was at the height of the flow of people in. So, now the number of people leaving welcome centres compared to people arriving is much closer to being in balance. But, we do have to have that outflow in order to be able to welcome more people into Wales. Challenging as that can be for people, the system is designed to encourage them to make that decision.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n credu mai'r hyn sydd y tu hwnt i amheuaeth yn llwyr yw'r ffaith bod Cymru wedi cynnig croeso hael iawn i bobl o Wcráin. Pan wnaethon ni agor platfform Cymru, fe wnaethon ni ragweld y byddai 1,000 o bobl yn dod i Gymru o ganlyniad iddo. Bellach mae gennym ni 3,000 o bobl sydd wedi cael eu croesawu i Gymru drwy'r llwybr hwnnw. Mae'r Aelod yn iawn—mae hynny'n rhoi straen a phwysau ar y system. Rydym ni'n credu, yn y 12 mis diwethaf hyn, ein bod ni hefyd wedi gallu derbyn 1,000 o bobl o Hong Kong yma i Gymru hefyd. Mae gennym ni 700 o bobl o Afghanistan sydd wedi cael eu croesawu i Gymru. Heb os, mae'r holl bethau hyn yn rhoi pwysau ar y system.
Y cwestiwn penodol y gwnaeth yr Aelod ei ofyn i mi, Llywydd, oedd pam mae rhai pobl yn dewis peidio â manteisio ar gynigion o lety parhaol sy'n cael eu gwneud iddyn nhw, ac rwy'n credu mai'r ateb yw bod cymhlethdod yn hynny o beth. Bydd rhai pobl wedi ymgartrefu yn eu llety dros dro yn yr ystyr eu bod nhw eisoes wedi dod o hyd i swyddi a gwaith. Efallai fod y lle y maen nhw'n cael ei gynnig i fyw yn barhaol mewn gwahanol ran o Gymru ac efallai eu bod nhw'n amharod i symud eu hunain a dechrau eto yn rhywle lle nad oes ganddyn nhw'r pethau y maen nhw wedi eu hadeiladu tra maen nhw wedi bod mewn llety dros dro. Mewn llety dros dro, byddwch wedi eich amgylchynu gan bobl eraill sydd wedi bod drwy'r un profiad â chi. Ni ddylem ni synnu, oni ddylem, bod pobl yn cymryd rhywfaint o gysur o hynny, ac o wynebu symud i lety annibynnol lle rydych chi o reidrwydd yn fwy tebygol o fod ar eich pen eich hun, gall hwnnw fod yn gam anodd i rai pobl ei wneud.
Nid oes gen i unrhyw amheuaeth fod Joel James yn iawn, i rai pobl, mae'r gwrthgyferbyniad rhwng y gwasanaeth sy'n cael ei ddarparu iddyn nhw mewn canolfan groeso, lle maen nhw'n derbyn gofal da iawn, a gofyn iddyn nhw fynd i wneud eu dyfodol eu hunain mewn fflat rhywle mewn rhan o'r byd nad ydych chi'n ei adnabod, mae hynny'n beth anodd arall sy'n atal rhai pobl rhag symud ymlaen. Ond, mae symud ymlaen yn rhan hanfodol o'r trefniant. Gan fod nifer y bobl sy'n dod o Wcráin wedi gostwng ers mis Awst, mae'r system yn llawer agosach at fod mewn cydbwysedd nag yr oedd yn anterth y llif o bobl i mewn. Felly, erbyn hyn mae nifer y bobl sy'n gadael canolfannau croeso o'i chymharu â phobl sy'n cyrraedd yn llawer agosach at fod yn gytbwys. Ond, mae'n rhaid i ni gael yr all-lif hwnnw er mwyn gallu croesawu mwy o bobl i Gymru. Mor heriol ag y gall hynny ei fod i bobl, mae'r system wedi'i chynllunio i'w hannog nhw i wneud y penderfyniad hwnnw.
First Minister, you've laid out some of the tensions between the UK Government and the Welsh Government and, indeed, I have to say, this nation of sanctuary over the treatment of refugees and asylum seekers. But, surely, it should be impossible for the Home Office unilaterally to place refugees and asylum seekers in places without any advance notice with the communities or with Welsh Government or the local community involved, with the health board in the area, with the education authority in the area, because this is about the care of those individuals, for which those services need to be in place there. So, we need the UK to work far better than this right across the policy piste. Can I ask would you support, First Minister, proposals to strengthen the voice of this Senedd Cymru, or even to create a legal duty of co-operation amongst the governments and the nations and regions of the UK, indeed, as was laid out in the Brown report yesterday?
Prif Weinidog, rydych chi wedi rhannu rhai o'r tensiynau rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ac, yn wir, mae'n rhaid i mi ddweud, y genedl noddfa hon dros y driniaeth o ffoaduriaid a cheiswyr lloches. Ond, siawns y dylai fod yn amhosibl i'r Swyddfa Gartref leoli ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn unochrog mewn mannau heb unrhyw rybudd o flaen llaw â'r cymunedau neu gyda Llywodraeth Cymru neu'r gymuned leol dan sylw, â'r bwrdd iechyd yn yr ardal, gyda'r awdurdod addysg yn yr ardal, oherwydd mae hyn yn ymwneud â gofal yr unigolion hynny, y mae angen i'r gwasanaethau hynny fod ar waith yno ar eu cyfer. Felly, rydym ni angen i'r DU weithio'n llawer gwell na hyn ar draws yr holl ystod polisïau. A gaf i ofyn a fyddech chi'n cefnogi, Prif Weinidog, cynigion i gryfhau llais y Senedd Cymru hon, neu hyd yn oed i greu dyletswydd gyfreithiol o gydweithredu ymhlith llywodraethau a chenhedloedd a rhanbarthau'r DU, yn wir, fel y nodwyd yn adroddiad Brown ddoe?
Can I thank Huw Irranca-Davies for that? He makes a very important point. The Gordon Brown report yesterday does indeed propose a legal duty of co-operation between the four nations of the United Kingdom. That legal duty would be something that would be capable of being tested in a court of law, and it would, I believe, act as a very significant brake on the sorts of actions, I'm afraid, we have seen the Home Office take. The Home Office at one point, and actually for quite a long period, kept to an arrangement whereby refugees would only arrive in a local authority area with the prior consent of that local authority. Well, it's abandoned that principle, and not only has it abandoned the principle, but the practice has far too often—well, has too often—been as the Member for Ogmore just suggested. We have had examples very recently in Wales of large groups of refugees arriving at a hotel, certainly no advance notice to the Welsh Government, but no advance notice to local services on the ground either, and that is absolutely unfair to those people who are being asked to live in that place. They are often people who will have health needs, they will have had traumatic experiences, they need services to be provided to them, and unilateral action, simply to move people to an area without any pre-warning, without any preparation, simply isn't fair, either to those services or to the people concerned. And a duty—a legal duty—of the sort that Huw Irranca-Davies set out, and which is, I think, very cogently described in the Gordon Brown report, would prevent that sort of unilateral action from happening.
A gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am hynna? Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn. Yn wir, mae adroddiad Gordon Brown ddoe yn cynnig dyletswydd gyfreithiol o gydweithio rhwng pedair gwlad y Deyrnas Unedig. Byddai'r ddyletswydd gyfreithiol honno yn rhywbeth a fyddai'n gallu cael ei phrofi mewn llys barn, a byddai, rwy'n credu, yn gweithredu fel brêc sylweddol iawn ar y mathau o weithredoedd, mae gen i ofn, yr ydym ni wedi gweld y Swyddfa Gartref yn eu cyflawni. Fe wnaeth y Swyddfa Gartref ar un adeg, ac am gyfnod eithaf hir a dweud y gwir, gadw at drefniant lle byddai ffoaduriaid ddim ond yn cyrraedd ardal awdurdod lleol gyda chaniatâd ymlaen llaw yr awdurdod lleol hwnnw. Wel, mae wedi cefnu ar yr egwyddor honno, ac nid yn unig y mae wedi cefnu ar yr egwyddor, ond mae'r arfer yn llawer rhy aml—wel, yn rhy aml—wedi bod fel yr awgrymodd yr Aelod dros Ogwr. Rydym ni wedi cael enghreifftiau yn ddiweddar iawn yng Nghymru o grwpiau mawr o ffoaduriaid yn cyrraedd gwesty, yn sicr dim rhybudd ymlaen llaw i Lywodraeth Cymru, ond dim rhybudd ymlaen llaw i wasanaethau lleol ar lawr gwlad chwaith, ac mae hynny'n gwbl annheg i'r bobl hynny y gofynnir iddyn nhw fyw yn y lle hwnnw. Maen nhw'n aml yn bobl y bydd ganddyn nhw anghenion iechyd, byddan nhw wedi cael profiadau trawmatig, maen nhw angen i wasanaethau gael eu darparu iddyn nhw, ac nid yw gweithredu unochrog, dim ond symud pobl i ardal heb unrhyw rybudd ymlaen llaw, heb unrhyw baratoad, yn deg, i'r gwasanaethau hynny nac i'r bobl dan sylw. A byddai dyletswydd—dyletswydd gyfreithiol—o'r math a nodwyd gan Huw Irranca-Davies, ac sydd, yn fy marn i, yn cael ei ddisgrifio'n effeithiol iawn yn adroddiad Gordon Brown, yn atal y math yna o weithredu unochrog rhag digwydd.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. We seem to have lost the gallery, First Minister—
Diolch, Llywydd. Mae'n ymddangos ein bod ni wedi colli'r oriel, Prif Weinidog—
[Inaudible.] [Laughter.]
[Anghlywadwy.] [Chwerthin.]
It could be something to do with that, I think, Mike. First Minister, today, the chair of the British Medical Association has come out and said that, as a profession, they could very often be criticised for maybe calling wolf on staffing numbers within the health service in Wales, but, actually, on reflection, and the current situation that they find themselves in, the wolf is definitely in the NHS, as there is a massive shortage of staff within our hospitals and our primary care settings. Do you agree with the comments of the chair of the BMA today around the critical and very acute situation that hospitals and the primary care sector are finding when it comes to retaining and attracting staff?
Gallai fod yn rhywbeth i'w wneud â hynny, rwy'n meddwl, Mike. Prif Weinidog, heddiw, mae cadeirydd Cymdeithas Feddygol Prydain wedi dod allan a dweud, fel proffesiwn, y gallen nhw gael eu beirniadu'n aml iawn efallai am weiddi blaidd o ran niferoedd staffio yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ond, mewn gwirionedd, o fyfyrio ar y mater, a'r sefyllfa bresennol y maen nhw'n cael eu hunain ynddi, mae'r blaidd yn sicr yn y GIG, gan fod prinder staff enfawr yn ein hysbytai a'n lleoliadau gofal sylfaenol. A ydych chi'n cytuno gyda sylwadau cadeirydd Cymdeithas Feddygol Prydain heddiw ynghylch y sefyllfa argyfyngus ac acíwt iawn y mae ysbytai a'r sector gofal sylfaenol yn ei chanfod o ran cadw a denu staff?
Well, Llywydd, I want to distinguish between two things. And I thought it was a brave statement by the new leader of the BMA to recognise that, on many occasions in the past, the word 'crisis' has been used by the BMA, and that has devalued that term. The two things I want to distinguish are these: I absolutely accept the struggle and the stress that there is in the Welsh NHS, that recruitment is difficult in some places and that it's not always an attractive prospect to come in to a service that, day after day, is portrayed in the media and in newspapers as not providing the service that the people who work in it would wish to provide. So, I absolutely do recognise that. But I do think it's worth just putting some facts on the desk as well, because, if you look at medical and dental staff in the Welsh NHS, we have 1,654 more doctors and dentists working in the NHS than we did a decade ago. We have 1,256 more consultants and doctors working than we did five years ago. Of the 966 more medical staff than we had three years ago, 242 of those are consultants, and, Llywydd, I could go on. We have thousands more nurses working in the NHS, thousands more scientific, therapeutic staff working in the NHS. The fastest growth of all has been in ambulance staff working in the Welsh NHS. So, while I am happy to—well, I am not happy, because the situation is so difficult—but while I recognise the points that are being made, that is against the background of year, on year, on year rises. There are more people working in the Welsh NHS in every single category of people—[Interruption.]—and that includes every health board as well.
You see, that's the sort of remark that absolutely does not help, because it is simply not factually the case. [Interruption.] I do. Believe me, I prepare when I come here, and that's why I am able to tell you what I've told you today. Yes, I actually do prepare, and the truth of the matter is, in every part of Wales, the numbers of people working in the NHS have been going up. Does that mean we don't need more? Of course not. Does that mean that recruitment doesn't need attention? Does it mean that we don't need to go on making sure we have more people in training than we've ever had before? All of that is true, but it does give you the background to what the leader of the BMA said about being clear about what is true and what is not true about the state of play in the NHS.
Wel, Llywydd, hoffwn wahaniaethu rhwng dau beth. Ac roeddwn i'n meddwl ei fod yn ddatganiad dewr gan arweinydd newydd Cymdeithas Feddygol Prydain i gydnabod, ar sawl achlysur yn y gorffennol, bod y gair 'argyfwng' wedi cael ei ddefnyddio gan Gymdeithas Feddygol Prydain, a bod hynny wedi dibrisio'r term hwnnw. Y ddau beth yr hoffwn i wahaniaethu rhyngddyn nhw yw'r rhain: rwy'n sicr yn derbyn y frwydr a'r straen sydd yno yn GIG Cymru, bod recriwtio yn anodd mewn rhai mannau ac nad yw bob amser yn syniad deniadol dod i mewn i wasanaeth sydd, ddydd ar ôl dydd, yn cael ei bortreadu yn y cyfryngau ac mewn papurau newydd fel un nad yw'n darparu'r gwasanaeth y byddai'r bobl sy'n gweithio ynddo yn dymuno ei ddarparu. Felly, rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Ond rwy'n meddwl ei bod hi'n werth cyflwyno rhai ffeithiau hefyd, oherwydd, os edrychwch chi ar staff meddygol a deintyddol yn GIG Cymru, mae gennym ni 1,654 yn fwy o feddygon a deintyddion yn gweithio yn y GIG nag oedd gennym ni ddegawd yn ôl. Mae gennym ni 1,256 yn fwy o feddygon ymgynghorol a meddygon yn gweithio nag oedd gennym ni bum mlynedd yn ôl. O'r 966 yn fwy o staff meddygol nag yr oedd gennym ni dair blynedd yn ôl, mae 242 o'r rheini'n feddygon ymgynghorol, a, Llywydd, gallwn barhau. Mae gennym ni filoedd yn rhagor o nyrsys yn gweithio yn y GIG, miloedd yn fwy o staff gwyddonol, therapiwtig yn gweithio yn y GIG. Bu'r twf cyflymaf oll i staff ambiwlans sy'n gweithio yn GIG Cymru. Felly, er fy mod i'n hapus i—wel, dydw i ddim yn hapus, gan fod y sefyllfa mor anodd—ond er fy mod i'n cydnabod y pwyntiau sy'n cael eu gwneud, mae hynny yn erbyn cefndir o gynnydd o un flwyddyn, i'r flwyddyn nesaf ac i'r flwyddyn nesaf. Mae mwy o bobl yn gweithio yn GIG Cymru ym mhob un categori o bobl—[Torri ar draws.]—ac mae hynny'n cynnwys pob bwrdd iechyd hefyd.
Welwch chi, dyna'r math o sylw nad yw'n helpu o gwbl, oherwydd yn syml, nid yw'n ffeithiol wir. [Torri ar draws.] Ydw. Credwch chi fi, rwy'n paratoi pan fyddaf yn dod yma, a dyna pam rwy'n gallu dweud wrthych chi beth yr wyf i wedi ei ddweud wrthych chi heddiw. Ydw, mi wyf i'n paratoi, a'r gwir amdani yw, ym mhob rhan o Gymru, mae niferoedd y bobl sy'n gweithio yn y GIG wedi bod yn cynyddu. Ydy hynny'n golygu nad oes angen mwy arnom ni? Wrth gwrs nad yw. Ydy hynny'n golygu nad oes angen rhoi sylw i recriwtio? A yw'n golygu nad oes angen i ni barhau i wneud yn siŵr bod gennym ni fwy o bobl mewn hyfforddiant nag y bu gennym ni erioed o'r blaen? Mae hynny i gyd yn wir, ond mae'n rhoi'r cefndir i chi i'r hyn a ddywedodd arweinydd Cymdeithas Feddygol Prydain am fod yn eglur ynghylch yr hyn sy'n wir a'r hyn nad yw'n wir o ran y sefyllfa bresennol yn y GIG.
First Minister, the other comment that the chair of the BMA made is that, obviously, many more people aren't now full time within the NHS and, actually, choose for various reasons to, obviously, do a shift here and a shift there and can't be classed as whole-time equivalents. Last week, I challenged you on a specific issue about the Royal College of Emergency Medicine's baseline figures. It is a fact that, over the years, we have challenged you on this particular area of staffing, and not one accident and emergency department here in Wales manages to hit that baseline figure when it comes to consultants.
The Presiding Officer might be interested in this: in her own A&E department in Aberystwyth, for example, out of the eight consultants they should have available as the baseline figure from the Royal College of Emergency Medicine, they have one. If you go to north Wales, at Ysbyty Glan Clwyd, for example, there is only a third of the number. Fifteen are required, and only a third of that number is in that particular A&E department. So, after many years of trying to seek improvement in this particular area and being told that there's a plan in place, what confidence can you give us that the Welsh Government do have a serious workforce plan in place to address not just the A&E deficit of emergency medicine baseline figures, but the deficit across the whole NHS here in Wales that, even now, the profession, as you said, has bravely come forward to highlight today?
Prif Weinidog, y sylw arall a wnaed gan gadeirydd Cymdeithas Feddygol Prydain yw nad yw llawer mwy o bobl, yn amlwg, yn llawn amser yn y GIG bellach ac, mewn gwirionedd, yn dewis am wahanol resymau, yn amlwg, i wneud ambell i shifft yma ac acw ac na ellir eu hystyried yn weithwyr cyfwerth ag amser llawn. Yr wythnos diwethaf, fe wnes i eich herio chi ar fater penodol yn ymwneud â ffigyrau llinell sylfaen y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys. Mae'n ffaith ein bod ni, dros y blynyddoedd, wedi eich herio ar y maes staffio penodol hwn, ac nid oes yr un adran damweiniau ac achosion brys yma yng Nghymru yn llwyddo i fodloni'r ffigur llinell sylfaen hwnnw pan ddaw i feddygon ymgynghorol.
Efallai y bydd gan y Llywydd ddiddordeb yn hyn: yn ei hadran damweiniau ac achosion brys ei hun yn Aberystwyth, er enghraifft, o'r wyth o feddygon ymgynghorol y dylai fod ganddyn nhw ar gael fel y ffigur sylfaenol gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, mae ganddyn nhw un. Os ewch chi i'r gogledd, yn Ysbyty Glan Clwyd, er enghraifft, dim ond traean o'r rhif sydd yno. Mae angen pymtheg, a dim ond traean o'r nifer honno sydd yn yr adran damweiniau ac achosion brys benodol honno. Felly, ar ôl blynyddoedd lawer o geisio cael gwelliant yn y maes penodol hwn a chael gwybod bod cynllun ar waith, pa hyder allwch chi ei roi i ni bod gan Lywodraeth Cymru gynllun gweithlu o ddifrif ar waith i fynd i'r afael nid yn unig â'r diffyg o ran ffigurau llinell sylfaen meddygaeth frys mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ond y diffyg ar draws y GIG cyfan yma yng Nghymru, y mae hyd yn oed nawr y proffesiwn, fel y dywedoch chi, wedi dod ymlaen yn ddewr i dynnu sylw ato heddiw?
Llywydd, I do understand that the headline numbers disguise the fact that many of those people will not be working full time and that patterns of work in the health service have altered. But even if you look at those full-time-equivalent figures, there are nearly 10,000 more staff working in the NHS today than there were just three years ago. So, while it is true that work patterns are changing and people are choosing to work fewer hours than they once did, even when you take that into account, there is a very significant rise in the number of people working in the Welsh NHS.
As to the future, the only way that you can offer a sustainable solution to Welsh NHS staffing is by investing in the training of people for the future. Everywhere in the Welsh NHS, we are training more people today than ever before. We had a 55 per cent increase in the number of student nurses between 2016 and 2022; a 95 per cent increase in the same period in the number of people training to be district nurses; a 97 per cent increase in the number of people studying to become midwives; an over 300 per cent increase in the number of students who will emerge from Welsh universities as pharmacists to work in the Welsh NHS. That is true of doctors as well as nurses and those professions allied to medicine.
We are increasing the number of places at the Cardiff medical school and at the Swansea medical school, and, of course, we are creating a new clinical school in north Wales, and there will be further numbers there. If you look over the period ahead for which we have plans, in August 2019 we had 339 what are called F1 and F2 posts in Wales; that will be 450 by August 2024. Those are all extra doctors coming into the system, trained here in Wales. We know they're more likely to work in Wales as a result, and that's why we can offer some comfort to those people who, rightly, are occupied by the stresses and strains that the system currently faces.
Llywydd, rwyf i yn deall bod y rhifau pennawd yn cuddio'r ffaith na fydd llawer o'r bobl hynny yn gweithio'n llawn amser a bod patrymau gwaith yn y gwasanaeth iechyd wedi newid. Ond hyd yn oed os edrychwch chi ar y ffigurau cyfwerth ag amser llawn hynny, mae bron i 10,000 yn fwy o staff yn gweithio yn y GIG heddiw nag oedd dim ond tair blynedd yn ôl. Felly, er ei bod hi'n wir bod patrymau gwaith yn newid a bod pobl yn dewis gweithio llai o oriau nag yr oedden nhw ar un adeg, hyd yn oed pan ydych chi'n cymryd hynny i ystyriaeth, mae cynnydd sylweddol iawn i nifer y bobl sy'n gweithio yn GIG Cymru.
O ran y dyfodol, yr unig ffordd y gallwch chi gynnig ateb cynaliadwy i staffio GIG Cymru yw trwy fuddsoddi yn hyfforddiant pobl ar gyfer y dyfodol. Ym mhobman yn y GIG yng Nghymru, rydym ni'n hyfforddi mwy o bobl heddiw nag erioed o'r blaen. Cawsom ni gynnydd o 55 y cant i nifer y nyrsys dan hyfforddiant rhwng 2016 a 2022; cynnydd o 95 y cant yn yr un cyfnod i nifer y bobl sy'n hyfforddi i fod yn nyrsys ardal; cynnydd o 97 y cant i nifer y bobl sy'n astudio i fod yn fydwragedd; cynnydd o dros 300 y cant i nifer y myfyrwyr a fydd yn dod o brifysgolion Cymru fel fferyllwyr i weithio yn GIG Cymru. Mae hynny'n wir am feddygon yn ogystal â nyrsys a'r proffesiynau hynny sy'n gysylltiedig â meddygaeth.
Rydym ni'n cynyddu'r nifer o leoedd yn ysgol feddygol Caerdydd ac yn ysgol feddygol Abertawe, ac, wrth gwrs, rydym ni'n creu ysgol glinigol newydd yn y gogledd, a bydd niferoedd pellach yno. Os edrychwch chi dros y cyfnod sydd o'n blaenau y mae gennym ni gynlluniau ar ei gyfer, ym mis Awst 2019 roedd gennym ni 339 o'r hyn a elwir yn swyddi F1 ac F2 yng Nghymru; bydd hynny'n 450 erbyn mis Awst 2024. Mae'r rheini i gyd yn feddygon ychwanegol sy'n dod i mewn i'r system, wedi'u hyfforddi yma yng Nghymru. Rydym ni'n gwybod eu bod nhw'n fwy tebygol o weithio yng Nghymru o ganlyniad, a dyna pam y gallwn ni gynnig rhywfaint o gysur i'r bobl hynny sydd, yn briodol, yn cael eu cadw'n brysur gan y straen a'r pwysau sy'n wynebu'r system ar hyn o bryd.
I asked you specifically about the Royal College of Emergency Medicine's baseline figure, and I have successively asked you this on numerous occasions. From the numbers I've put before you today, First Minister, we clearly can see that there has been little or no improvement in reaching those baseline figures. So, are we going to see an improvement, given the figures you've just put forward, so that when, in six or 12 months' time, we revisit this, we will see that improvement in consultants in A&E departments here in Wales?
And importantly, the statement that the Government put out this morning of short-term plans being put in place to address the concerns that the BMA have highlighted today, can you highlight exactly what those short-term plans are to get us over this particular pinch-point? I appreciate you've highlighted training programmes and training schemes, and you and I can debate and argue about numbers, but it is a fact that the chairman of the BMA has come out today and highlighted the pressure points, so if you could address the specific short-term plan, so that we can have confidence that the Government have sight of this, then hopefully doctors, nurses and other clinical professionals can have confidence that the pressure they feel on a daily basis when they go into work will be alleviated in the short, medium and long term.
Gofynnais i chi'n benodol am ffigur llinell sylfaen y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, ac rwyf i wedi gofyn hyn i chi ar sawl achlysur yn olynol. O'r rhifau yr wyf i wedi eu rhoi o'ch blaen chi heddiw, Prif Weinidog, gallwn weld yn eglur mai ychydig neu ddim gwelliant a gafwyd o ran bodloni'r ffigurau llinell sylfaen hynny. Felly, a ydym ni'n mynd i weld gwelliant, o ystyried y ffigyrau rydych chi newydd eu cyflwyno, fel y byddwn ni'n gweld, ymhen chwech neu 12 mis, pan fyddwn ni'n ailystyried hyn, y gwelliant hwnnw o ran meddygon ymgynghorol mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yma yng Nghymru?
Ac yn bwysig iawn, mae'r datganiad a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth y bore yma ar gynlluniau byrdymor yn cael eu rhoi ar waith i fynd i'r afael â'r pryderon y mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi tynnu sylw atyn nhw heddiw, a allwch chi nodi beth yn union yw'r cynlluniau byrdymor hynny i'n cael ni drwy'r sefyllfa gyfyng benodol hon? Rwy'n sylweddoli eich bod chi wedi tynnu sylw at raglenni hyfforddi a chynlluniau hyfforddi, a gallwch chi a minnau drafod a dadlau am rifau, ond mae'n ffaith bod cadeirydd Cymdeithas Feddygol Prydain wedi dod allan heddiw ac wedi tynnu sylw at y mannau cyfyng, felly os gallech chi fynd i'r afael â'r cynllun byrdymor penodol, fel y gallwn ni fod yn hyderus bod gan y Llywodraeth olwg ar hyn, yna gobeithio y gall meddygon, nyrsys a gweithwyr clinigol proffesiynol eraill fod yn hyderus y bydd y pwysau y maen nhw'n ei deimlo bob dydd pan fyddan nhw'n mynd i'r gwaith yn cael ei leddfu yn y byrdymor, y tymor canolig a'r hirdymor.
Llywydd, let me give the Member just two examples of the actions we can take in the immediate term. One—and there'll be a statement on this next week by the Minister for Health and Social Services—will be to increase the bed capacity of the NHS over this winter, and that's both bed spaces in hospitals, but community services as well, so that people who are in hospital today can be back home or being looked after in the community, and we will provide details next week of the number of bed and bed-equivalent places that we've already been able to create for this winter, and the more that we expect to come. That will relieve some of the pressures, particularly those pressures in emergency departments that the leader of the opposition referred to.
In terms of staffing, let me say that I welcome the signs from the UK Government that they are about to review the pension arrangements, which have got in the way of so many doctors continuing to work in the NHS, not just in Wales, but across the United Kingdom. He will know that if you are a GP, for example, you hit a point where your pension pot that you have built up is so heavily taxed that you're practically paying to be in work, and very understandably we have seen a whole swathe of people retiring early from the health service in Wales because the financial circumstances created by the pension rules mean that it's simply not viable for them to continue. Now, I've seen reports this week that that is being actively revisited by the UK Government, and that they are about to propose changes to those pension arrangements that would allow people to come back into the workplace who didn't wish to leave it. They may not want to come back full time, we understand all of that, but they want to make their contribution. And if those pension arrangements change, we can be sure that there will be people in Wales who are not in the workplace at the moment and who could, as part of those short-term measures, come back into the workforce to reinforce the people who are working so hard, and under very difficult circumstances, and with three years of really challenging times behind them, to help sustain them in the jobs that they do.
Llywydd, gadewch i mi roi dwy enghraifft yn unig i'r Aelod o'r camau y gallwn ni eu cymryd yn ddi-oed. Un—a bydd datganiad ar hyn yr wythnos nesaf gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—fydd cynyddu capasiti gwelyau'r GIG dros y gaeaf hwn, ac mae hynny'n golygu lleoedd mewn gwelyau mewn ysbytai, ond hefyd gwasanaethau cymunedol, fel y gall pobl sydd yn yr ysbyty heddiw fod yn ôl gartref neu'n derbyn gofal yn y gymuned, a byddwn yn rhoi manylion yr wythnos nesaf am nifer y gwelyau a'r lleoedd sy'n cyfateb i welyau yr ydym ni eisoes wedi gallu eu creu ar gyfer y gaeaf hwn, a'r mwy yr ydym ni'n disgwyl i ddod. Bydd hynny'n lleddfu rhywfaint o'r pwysau, yn enwedig y pwysau hynny mewn adrannau brys y cyfeiriodd arweinydd yr wrthblaid atyn nhw.
O ran staffio, gadewch i mi ddweud fy mod i'n croesawu'r arwyddion gan Lywodraeth y DU eu bod nhw ar fin adolygu'r trefniadau pensiwn, sydd wedi atal cynifer o feddygon rhag parhau i weithio yn y GIG, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig. Bydd yn gwybod, os ydych chi'n feddyg teulu, er enghraifft, eich bod chi'n cyrraedd pwynt lle mae eich pot pensiwn yr ydych chi wedi ei adeiladu yn cael ei drethu mor drwm fel eich bod yn talu i fod mewn gwaith i bob pwrpas, ac yn ddealladwy iawn rydym ni wedi gweld llu o bobl yn ymddeol yn gynnar o'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru gan fod yr amgylchiadau ariannol sy'n cael eu creu gan y rheolau pensiwn yn golygu nad yw'n ymarferol iddyn nhw barhau. Nawr, rwyf i wedi gweld adroddiadau yr wythnos hon fod Llywodraeth y DU yn ailystyried hyn yn weithredol, a'u bod nhw ar fin cynnig newidiadau i'r trefniadau pensiwn hynny a fyddai'n caniatáu i bobl ddod yn ôl i'r gweithle nad oeddwn nhw eisiau ei adael. Efallai nad ydyn nhw eisiau dod yn ôl yn llawn amser, rydym ni'n deall hynny i gyd, ond maen nhw eisiau gwneud eu cyfraniad. Ac os bydd y trefniadau pensiwn hynny yn newid, gallwn fod yn sicr y bydd pobl yng Nghymru nad ydyn nhw yn y gweithle ar hyn o bryd ac a allai, yn rhan o'r mesurau byrdymor hynny, ddod yn ôl i mewn i'r gweithlu i atgyfnerthu'r bobl sy'n gweithio mor galed, ac o dan amgylchiadau anodd iawn, a gyda thair blynedd o gyfnodau gwirioneddol heriol y tu ôl iddyn nhw, i helpu i'w cynnal yn y swyddi y maen nhw'n eu gwneud.
Cwestiynau arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions from the leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Mi fyddwch chi wedi gweld ffigurau'r cyfrifiad sydd yn dangos cwymp pellach yn nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru, a'r cwymp sylweddol sydd wedi bod yng ngharfanau'r bobl ifanc rhwng tair a 15 oed sy'n medru'r iaith. Mae hyn yn dangos, onid yw hi, fod elfen ganolog o bolisi Llywodraeth Cymru, sef datblygu addysg Gymraeg ar draws Cymru, yn methu. Deng mlynedd yn ôl, fe symbylwyd yr uchelgais o filiwn o siaradwyr fel rhan o'r ymateb i'r dirywiad yn ffigurau'r cyfrifiad bryd hynny. Onid oes angen cydnabod nawr nad yw'r gweithredu yn ddigonol i gyrraedd y nod erbyn 2050? Fel gyda newid hinsawdd, dyw ewyllysio'r nod ddim yn gyfystyr â ewyllysio'r modd o'i gyflawni. Felly, onid yr ateb mwyaf cadarnhaol i'r newyddion heddiw fyddai sicrhau y bydd y Bil addysg Gymraeg arfaethedig yn darparu addysg cyfrwng Cymraeg i bob plentyn yng Nghymru o fewn amserlen glir a digonol?
Thank you, Llywydd. You will have seen the census figures that demonstrate a further decline in the number of Welsh speakers in Wales, and a significant fall in terms of young people between the ages of three and 15 who speak the language. Now, this demonstrates, doesn't it, that a central element of the Welsh Government's policy, namely developing Welsh-medium education across Wales, is failing. Ten years ago, the ambition of a million Welsh speakers was put in place as part of the response to the decline in the census figures at that point. Don't we now need to recognise that the actions are not sufficient to reach the target by 2050? As with climate change, goodwill is not the same as delivering against targets. So, wouldn't the most positive response to today's news be to ensure that the proposed Welsh language education Bill would provide Welsh-medium education for all children in Wales within a clear and adequate timetable?
Wel, dwi ddim yn cytuno â'r pwynt olaf y mae arweinydd Plaid Cymru yn ei godi. Dwi ddim yn meddwl y bydd pobl yng Nghymru yn fodlon i gefnogi'r pwynt y mae e'n ei wneud, a'r peth pwysicaf am yr iaith Gymraeg yw i gadw cefnogaeth pobl yng Nghymru i bopeth rŷm ni'n trio ei wneud. Rŷm ni wedi llwyddo i wneud hynny. Mae'r teimlad am yr iaith Gymraeg yn gryf dros ben ym mhob cwr o Gymru, ac rŷm ni eisiau defnyddio'r ewyllys da sydd yna i gario ymlaen i gael mwy o bobl i ddysgu Cymraeg, i ddefnyddio Cymraeg, ac yn y blaen.
Mae pethau tu ôl i beth rŷm ni wedi gweld yn y cyfrifiad heddiw. Mae'n gymhleth, a dwi'n meddwl ei bod hi'n werth ffeindio amser i feddwl am beth sydd tu ôl i beth rŷm ni'n ei weld. Rŷm ni'n gweld twf yn yr iaith Gymraeg yma yng Nghaerdydd, yn Rhondda Cynon Taf, ym Mro Morgannwg ac ym Merthyr Tudful hefyd. Rŷm ni'n gweld twf mewn defnyddio'r iaith Gymraeg gydag oedolion ifanc hefyd. Ble mae'r cwymp wedi bod yw ymysg pobl tair i 15 oed. Pam mae hynny? Wel, mae llai o bobl ifanc yng Nghymru gyfan yn yr oedran yna. So, dyna un peth i feddwl amdano.
Yr ail beth yw rŷm ni'n gwybod bod y cyfrifiad wedi cael ei wneud yn ystod amser y pandemig. Dwi'n cofio dro ar ôl tro fan hyn pobl yn siarad am yr effaith roedd y pandemig wedi ei gael ar bobl ifanc mewn ysgolion trwy gyfrwng yr iaith Gymraeg pan doedden nhw ddim yn yr ysgol, a phan doedden nhw ddim yn clywed gair o Gymraeg pan doedd yr ysgolion ddim yn rhedeg. So, mae nifer o bethau tu ôl i'r ffigurau, ac mae'n werth i ni gymryd amser i ystyried beth sydd tu ôl iddyn nhw.
Mae hwnna'n enwedig o bwysig, Llywydd, pan fo rhai ffynonellau data eraill yn dangos rhywbeth arall i ni. Pam mae ffigurau yn y cyfrifiad yn mynd i lawr pan fo ffigurau arolwg blynyddol o boblogaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn mynd lan bob blwyddyn? Dwi ddim yn deall hwnna eto. Mae lot o waith i'w wneud. Fe ges i'r cyfle, Llywydd, i siarad gyda Syr Ian Diamond, sy'n cadeirio'r ONS, am hwn cyn bod ffigurau'r cyfrifiad yn dod mas. Mae pethau'n fwy cymhleth, dwi'n meddwl, nag oedd arweinydd Plaid Cymru wedi awgrymu y prynhawn yma. Gwell i ni ffeindio'r amser i wneud y gwaith a dod nôl i weld beth yw'r ymatebion gorau i gario ymlaen i wneud beth rŷm ni eisiau ei wneud—i ffeindio'r ffordd i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.
Well, I don't agree with the final point that the leader of Plaid Cymru raised. I don't think that people in Wales will be willing to support the point that he made, and I think that the most important thing about the Welsh language is to maintain the support of people in Wales for everything that we're trying to do. We've succeeded in doing that. There is a strong feeling for the Welsh language in every part of Wales, and we want to use that goodwill that exists to continue to have more people learning Welsh and using Welsh, and so forth.
The things that underpin the things that we've seen in the census are complex, and I think it's worth finding some time to consider what underpins what we've seen. We are seeing growth in the Welsh language here in Cardiff, in Rhondda Cynon Taf, in the Vale of Glamorgan and in Merthyr Tydfil as well. We see growth in the use of the Welsh language among young adults as well. Where the decline has been is among the three-to-15 cohort. Why has that happened? Well, there are fewer young people in the whole of Wales in that age cohort. So, that's one thing to consider.
The second thing is that we know that the census was conducted during the time of the pandemic. I remember time and again hearing people discussing the impact of the pandemic on young people in Welsh-medium schools when they were not attending school, and when they weren't hearing a word of Welsh when the schools were not open. So, there are a number of things underpinning these figures, and it's worth taking some time to consider what lies behind them.
That's particularly the case, Llywydd, when you consider that some other sources of data show other things. Why are the figures in the census falling when the figures in the Office for National Statistics annual review of the population are going up every year? I don't understand that myself yet. There's a lot of work to be done. I had the opportunity, Llywydd, to speak with Sir Ian Diamond, who chairs the ONS, about this before the census figures were published. Things are more complex, I think, than what the leader of Plaid Cymru has suggested this afternoon. We need to find time to undertake this work and to return to this to see what the best responses are to continue to do what we want to do—to find a way to achieve a million Welsh speakers by 2050.
Dwi yn siomedig, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'r ymateb cychwynnol rydyn ni wedi'i gael gan y Prif Weinidog y prynhawn yma, oherwydd rwy'n credu mi oedd yna gydnabyddiaeth wrth i'r ffigurau gael eu cyhoeddi 10 mlynedd yn ôl ein bod ni mewn sefyllfa o argyfwng, a bod rhaid gweithredu. Hwnna oedd wedi arwain wedyn at y drafodaeth drawsbleidiol tu ôl i'r nod o filiwn o siaradwyr. Felly, mi oedd yna gydnabyddiaeth bod ffigurau'r cyfrifiad yn bwysig. Mae pob cynllunydd iaith dwi wedi siarad gyda nhw erioed yn dweud mai'r cyfrifiad ydy'r ffynhonnell bwysicaf i gyd. Sampl ydy'r arolwg rydych chi newydd gyfeirio ato fe, ond mae'r cyfrifiad yn cynnwys pawb. Mae dweud bod y nifer o blant yng Nghymru yn mynd lawr—. Wel ie, o ran nifer, ond y canran o siaradwyr Cymraeg rhwng tair a 15 mlwydd oed sy'n mynd lawr, beth bynnag yw'r nifer. Mae hynny, mae arnaf ofn, yn profi, onid yw e, fod eich polisi chi o ran tyfu addysg Gymraeg ar draws Cymru ddim yn llwyddo.
I am disappointed with your initial response, First Minister, this afternoon, because there was recognition as the figures were published 10 years ago that we were in a critical situation, and that action was needed. That's what led then to the cross-party debate that got behind the aim of a million Welsh speakers. So, there was an acknowledgement that census figures are important. Every language planner I've ever spoken to has said that it's the census that is the most important source of data. The survey that you referred to is a sample, whereas the census includes everyone. Saying that the number of children in Wales is falling—. Well, yes, it's true in terms of numbers, but it's the percentage between three and 15 that's dropped, whatever the number is. I'm afraid that proves, does it not, that your policy in terms of growing Welsh-medium education across Wales is not successful.
Llywydd, I'm more of an optimist than the leader of Plaid Cymru, but I'm always more of an optimist about Wales than Plaid Cymru is on almost every point. [Interruption.] Yes, I know. They hate it when you point out to them that every time they get to their feet, it's always to give us the most pessimistic view possible of what Wales can achieve. Llywydd, I'm well enough aware of the difference between a number and a percentage, so I thank the Member for reminding me of that. Let me say this to him. He's offered one solution this afternoon. It's a solution that my party will not adopt; let me be as clear as I can with him about that. Compulsory education for everybody through the medium of Welsh is not the answer to the Welsh language in Wales. It will alienate people who are sympathetic to the Welsh language; it will set the language backwards not forwards. You are perfectly entitled to make that your policy, if you like, but I'm clear with you, as clear as I can: it will not be the policy of the Welsh Government.
Llywydd, rwy'n fwy o optimist nag arweinydd Plaid Cymru, ond rwyf i bob amser yn fwy o optimist am Gymru nag y mae Plaid Cymru ar bron bob pwynt. [Torri ar draws.] Ie, rwy'n gwybod. Maen nhw'n casáu pan fyddwch chi'n tynnu sylw at y ffaith, bob tro y maen nhw'n codi i'w traed, mae bob amser i roi'r safbwynt mwyaf pesimistaidd posibl i ni o'r hyn y gall Cymru ei gyflawni. Llywydd, rwy'n ddigon ymwybodol o'r gwahaniaeth rhwng rhif a chanran, felly diolch i'r Aelod am fy atgoffa i o hynny. Gadewch i mi ddweud hyn wrtho. Mae wedi cynnig un ateb y prynhawn yma. Mae'n ateb na fydd fy mhlaid yn ei fabwysiadu; gadewch i mi fod mor eglur ag y gallaf i gydag ef am hynny. Nid addysg orfodol i bawb trwy gyfrwng y Gymraeg yw'r ateb i'r Gymraeg yng Nghymru. Bydd yn dieithrio pobl sy'n cydymdeimlo â'r Gymraeg; bydd yn gosod yr iaith yn ôl nid ymlaen. Mae gennych chi hawl perffaith i bennu hynny fel eich polisi, os mynnwch chi, ond rwy'n eglur gyda chi, mor eglur ag y gallaf i fod: nid dyna fydd polisi Llywodraeth Cymru.
Can I turn to—[Interruption.] Yes, I know. Can I turn to constitutional matters? The Labour Party 2017 manifesto included a commitment to devolving policing to Wales. The Silk commission, set up by a Conservative-led administration, recommended it in 2014. Your own Government's Thomas commission recommended the devolution of policing and justice as a whole, and the Labour Party manifesto in 2017 said the Labour Government would work with you in using that report to sort out a failing justice system in Wales. The Brown commission recommendation to devolve just youth justice and probation takes us back 10 years in the devolution debate in Wales. But forget the politics, how about the real-world consequences? The Wales Governance Centre has just said that criminal justice outcomes in Wales are among the worst in Europe. What possible moral justification is there for leaving those powers in Westminster a minute longer than we have to, when they're causing such misery in so many people's lives?
A gaf i droi at—[Torri ar draws.] Ie, rwy'n gwybod. A gaf i droi at faterion cyfansoddiadol? Roedd maniffesto'r Blaid Lafur yn 2017 yn cynnwys ymrwymiad i ddatganoli plismona i Gymru. Fe wnaeth comisiwn Silk, a sefydlwyd gan weinyddiaeth dan arweiniad y Ceidwadwyr, ei argymell yn 2014. Fe wnaeth comisiwn Thomas eich Llywodraeth eich hun argymell datganoli plismona a chyfiawnder yn eu cyfanrwydd, a dywedodd maniffesto'r Blaid Lafur yn 2017 y byddai'r Llywodraeth Lafur yn gweithio gyda chi i ddefnyddio'r adroddiad hwnnw i drwsio system gyfiawnder sy'n methu yng Nghymru. Mae argymhelliad comisiwn Brown i ddatganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf yn unig yn mynd â ni'n ôl 10 mlynedd yn y ddadl ddatganoli yng Nghymru. Ond anghofiwch am y wleidyddiaeth, beth am y canlyniadau yn y byd go iawn? Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru newydd ddweud bod canlyniadau cyfiawnder troseddol yng Nghymru gyda'r gwaethaf yn Ewrop. Pa gyfiawnhad moesol posibl sydd dros adael y pwerau hynny yn San Steffan funud yn hwy nag sydd rhaid, a hwythau'n achosi'r fath ddioddefaint ym mywydau cynifer o bobl?
I powerfully welcome the Gordon Brown report, and I powerfully welcome its very specific commitment that the devolution of criminal justice will begin with the next Labour Government. And let's be clear, Llywydd: only a Labour Government will ever be able to set off on that journey and complete it. The Tories won't do it, Plaid Cymru can't do it, only Labour. Only Labour is able to deliver that, and the Brown report commits the party to begin that journey. I think it will be a fantastic thing if, in that next term, youth justice and the probation service are both transferred to this Senedd. That will be the start of that process. Of course, we want that process to go further. It's the policy of the Welsh Government that the whole of the criminal justice system should become the responsibility of this Senedd. But every journey begins with the first step, and those steps are very clearly endorsed in the Gordon Brown report.
If you were serious about devolution, Llywydd, if you were serious about the powers of this place, you would welcome that first step. It's all very well shaking your head in that, 'Oh, dear, aren't they dreadful?' sort of way. Actually, the only progress there will ever be will be with a Labour Government determined to do all the things that Gordon Brown sets out for this Senedd. And not simply in criminal justice, Llywydd, but the other things that that report sets out for this Senedd as well—those constitutionally protected statutes, which mean that the Sewel convention will be made legally binding and inescapable for Governments at Westminster. What protections there would have been for this Senedd since 2019 if that had been in place. I think a welcome for the report on your part would be very welcome, because it puts devolution where we would like it to be, it entrenches the permanence of devolution, it enhances the status of this Senedd, and it widens the power of Welsh devolution. What is there not to welcome in that?
Rwy'n croesawu adroddiad Gordon Brown yn rymus, ac rwy'n croesawu'n rymus ei ymrwymiad penodol iawn y bydd datganoli cyfiawnder troseddol yn dechrau gyda'r Llywodraeth Lafur nesaf. A gadewch i ni fod yn eglur, Llywydd: dim ond Llywodraeth Lafur fydd byth yn gallu cychwyn ar y daith honno a'i chwblhau. Ni wnaiff y Torïaid ei wneud, ni all Plaid Cymru ei wneud, dim ond Llafur. Dim ond Llafur sy'n gallu cyflawni hynny, ac mae adroddiad Brown yn ymrwymo'r blaid i ddechrau'r daith honno. Rwy'n credu y bydd yn beth gwych os bydd cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf, yn y tymor nesaf hwnnw, yn cael eu trosglwyddo i'r Senedd hon. Dyna fydd dechrau'r broses honno. Wrth gwrs, rydym ni eisiau i'r broses honno fynd ymhellach. Polisi Llywodraeth Cymru yw y dylai'r system gyfiawnder troseddol gyfan ddod yn gyfrifoldeb i'r Senedd hon. Ond mae pob taith yn dechrau gyda'r cam cyntaf, ac mae'r camau hynny wedi'u cymeradwyo'n eglur iawn yn adroddiad Gordon Brown.
Pe baech chi o ddifrif am ddatganoli, Llywydd, pe baech chi o ddifrif am bwerau'r lle hwn, byddech chi'n croesawu'r cam cyntaf hwnnw. Mae'n ddigon hawdd ysgwyd eich pen yn y ffordd, 'O, annwyl, on'd ŷn nhw'n ofnadwy?' yna. Mewn gwirionedd, bydd yr unig gynnydd fydd yna fyth gyda Llywodraeth Lafur sy'n benderfynol o wneud yr holl bethau y mae Gordon Brown yn eu nodi ar gyfer y Senedd hon. Ac nid ym maes cyfiawnder troseddol yn unig, Llywydd, ond y pethau eraill y mae'r adroddiad hwnnw'n eu nodi ar gyfer y Senedd hon hefyd—y statudau hynny a ddiogelir yn gyfansoddiadol, sy'n golygu y bydd confensiwn Sewel yn cael ei rwymo mewn cyfraith ac na fydd modd i Lywodraethau yn San Steffan ei osgoi. Y fath amddiffyniadau fyddai wedi bod i'r Senedd hon ers 2019 pe bai hwnnw wedi bod ar waith. Rwy'n credu y byddai croeso i'r adroddiad ar eich rhan chi i'w groesawu'n fawr, oherwydd mae'n rhoi datganoli yn y sefyllfa yr hoffem iddo fod, mae'n gwreiddio parhad datganoli, mae'n gwella statws y Senedd hon, ac mae'n ehangu grym datganoli yng Nghymru. Beth sydd yna i beidio â'i groesawu yn hynny?
Wel, yn dilyn y cyfnewid hwnnw—
Well, following on from that exchange—
3. Beth yw asesiad y Prif Weinidog o flwyddyn gyntaf y Cytundeb Cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru? OQ58849
3. What is the First Minister's assessment of the first year of the Co-operation Agreement between the Welsh Government and Plaid Cymru? OQ58849
Wel—[Chwerthin.]—diolch i Hefin David am godi safon y ddadl yma yn y Senedd y prynhawn yma. Trwy weithio gyda'n gilydd, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol ar sawl ymrwymiad ar y cyd, sy'n cael effaith uniongyrchol ar allu pobl i ymdopi yn ystod yr argyfwng costau byw. Mae'r rhain yn cynnwys prydau ysgol am ddim, ehangu gofal plant am ddim, a mesurau sy'n helpu pobl i fyw yn eu cymunedau lleol.
Well—[Laughter.]—I thank Hefin David for raising the standard of debate here in the Senedd this afternoon. By working together, we have made real progress on a range of joint commitments that have a direct impact on people's ability to manage during this cost-of-living crisis. These include free school meals, the expansion of free childcare, and measures that help people to live in their local communities.
Last week marked the one-year anniversary of the co-operation agreement—I'm glad to see it's still so healthy. [Laughter.] But, one of the co-operation agreement's commitments, though, was something that we all share—at least this two thirds of the Chamber—namely a national care service for Wales. Unison Cymru launched a report last week at the Norwegian church that set out the need to support the pressing crisis in social care, and, last week, the First Minister said that he himself would like to revisit some of the funding issues on social care. I've mentioned in this Chamber before my personal support for a Holtham levy to resolve the crisis. I know he's said previously that, should we take that route, there is always a chance that the UK Government could take away with the other hand. I fully accept that argument. But, at this point in time, what assessment is he making of the need for us to act now, here in Wales, to resolve this crisis in social care?
Roedd hi'n flwyddyn ers sefydlu'r cytundeb cydweithredu yr wythnos diwethaf—rwy'n falch o weld ei fod yn dal mor iach. [Chwerthin.] Ond, un o ymrwymiadau'r cytundeb cydweithredu, fodd bynnag, oedd rhywbeth yr ydym ni i gyd yn ei rannu—o leiaf y ddwy ran o dair hyn o'r Siambr—sef gwasanaeth gofal cenedlaethol i Gymru. Lansiodd Unsain Cymru adroddiad yr wythnos diwethaf yn yr eglwys Norwyaidd a oedd yn nodi'r angen i gefnogi'r argyfwng dybryd ym maes gofal cymdeithasol, ac, yr wythnos ddiwethaf, dywedodd y Prif Weinidog yr hoffai ef ei hun ailystyried rhai o'r materion ariannu o ran gofal cymdeithasol. Rwyf i wedi sôn yn y Siambr hon o'r blaen am fy nghefnogaeth bersonol i ardoll Holtham i ddatrys yr argyfwng. Gwn ei fod wedi dweud yn y gorffennol, pe baem ni'n dilyn y llwybr hwnnw, mae wastad siawns y gallai Llywodraeth y DU gymryd i ffwrdd â'r llaw arall. Rwy'n derbyn y ddadl honno'n llwyr. Ond, ar hyn o bryd, pa asesiad y mae'n ei wneud o'r angen i ni weithredu nawr, yma yng Nghymru, i ddatrys yr argyfwng hwn ym maes gofal cymdeithasol?
I thank Hefin David for that, Llywydd. The expert group that was established as part of the co-operation agreement has carried out its work. Its report has been received; we published it on 10 November. We're very grateful to the members of that group for the very detailed consideration they gave to the challenging circumstances of social care.
It's undebatable, I think, Llywydd, that the context has changed since the co-operation agreement was signed and we asked that group to carry out its work. Prime Minister Sunak has pulled the plug on the social care funding that Chancellor Sunak set up when he was in that office. Prime Minister Sunak has pulled the plug on the paying for social care arrangements that Prime Minister Johnson had put in place while Mr Sunak was the Chancellor. All of that means that we have had to think again about the report and ways in which we can think of paying for social care in the future. And that does mean, as I said, and as the leader of Plaid Cymru said last week when we were talking together on this, that we should revive the work that was done in the last Senedd term—some very detailed work done looking at the Holtham review, the proposals for a social care levy—to see whether it does provide us with an alternative route, given that the UK routes that were meant to be in place have now been closed off, and whether that offers us an alternative route to funding social care in Wales in the future.
The difficulties that Hefin David pointed to remain. The line that divides devolved and non-devolved responsibilities in this area is a very blurred one, and there are actions that lie in the hands of the UK Government that can have a fundamental effect upon the way in which actions we might take would have their impact in the lives of Welsh citizens. That's why it's so disappointing to see the things that we believed were in place now being reneged on once again, because it throws all of that back into uncertainty. The good news is that the work that was chaired by my colleague Vaughan Gething in the last Senedd term is all there for us to go back to. Now my colleague Rebecca Evans will take that up and make sure that in the new circumstances, and with the report that we've got available to us, we look to see whether that offers us any fresh chances to design a system that would work for Wales.
Diolch i Hefin David am hynny, Llywydd. Mae'r grŵp arbenigol a sefydlwyd fel rhan o'r cytundeb cydweithredu wedi cyflawni ei waith. Derbyniwyd ei adroddiad; fe'i cyhoeddwyd gennym ar 10 Tachwedd. Rydym ni'n ddiolchgar iawn i aelodau'r grŵp hwnnw am yr ystyriaeth fanwl iawn a roddwyd ganddyn nhw i amgylchiadau heriol gofal cymdeithasol.
Ni ellir dadlau, yn fy marn i, Llywydd, fod y cyd-destun wedi newid ers llofnodi'r cytundeb cydweithredu ac y gwnaethom ni ofyn i'r grŵp hwnnw wneud ei waith. Mae'r Prif Weinidog Sunak wedi rhoi terfyn ar y cyllid gofal cymdeithasol a sefydlodd y Canghellor Sunak pan oedd yn y swydd honno. Mae'r Prif Weinidog Sunak wedi rhoi terfyn ar y trefniadau talu am ofal cymdeithasol yr oedd y Prif Weinidog Johnson wedi eu rhoi ar waith tra'r oedd Mr Sunak yn Ganghellor. Mae hynny oll yn golygu ein bod ni wedi gorfod meddwl eto am yr adroddiad a'r ffyrdd y gallwn ni feddwl am dalu am ofal cymdeithasol yn y dyfodol. Ac mae hynny'n golygu, fel y dywedais i, ac fel y dywedodd arweinydd Plaid Cymru yr wythnos diwethaf pan oeddem ni'n siarad gyda'n gilydd am hyn, y dylem ni adfywio'r gwaith a wnaed yn nhymor diwethaf y Senedd—gwaith manwl iawn a wnaed yn edrych ar adolygiad Holtham, y cynigion ar gyfer ardoll gofal cymdeithasol—i weld a yw'n rhoi llwybr amgen i ni, o gofio bod llwybrau'r DU a oedd i fod ar agor bellach wedi eu cau, a pha un a yw hynny'n cynnig llwybr amgen i ni ariannu gofal cymdeithasol yng Nghymru yn y dyfodol.
Mae'r anawsterau y cyfeiriodd Hefin David atyn nhw yn parhau. Mae'r llinell sy'n rhannu cyfrifoldebau datganoledig a heb eu datganoli yn y maes hwn yn un aneglur iawn, a cheir camau sydd yn nwylo Llywodraeth y DU a all gael effaith sylfaenol ar y ffordd y byddai camau y gallem ni eu cymryd yn cael eu heffaith ym mywydau dinasyddion Cymru. Dyna pam mae hi mor siomedig gweld y pethau yr oeddem ni'n credu oedd ar waith bellach yn cael eu rhoi o'r neilltu unwaith eto, oherwydd mae'n taflu hynny i gyd yn ôl i mewn i ansicrwydd. Y newyddion da yw bod y gwaith a gadeiriwyd gan fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething yn nhymor diwethaf y Senedd i gyd yno i ni fynd yn ôl ato. Nawr, bydd fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans yn bwrw ymlaen â hynny ac yn gwneud yn siŵr o dan yr amgylchiadau newydd, a gyda'r adroddiad sydd gennym ni ar gael i ni, ein bod ni'n edrych i weld a yw hynny'n cynnig unrhyw gyfleoedd newydd i ni ddylunio system a fyddai'n gweithio i Gymru.
First Minister, I don't think you'll be shocked by what I'm about to say. I may not share the same sentiments as Hefin David in relation to this. This co-operation agreement, which, quite frankly, my colleagues on these benches and those outside of this Chamber have been referring to as a coalition, because if it looks like one it normally is one, has brought in one damaging proposal after another. I'm referring to specifically the 20 mph default speed limits, a freeze on road building, a tourism tax, and creating more politicians in Cardiff Bay to the sum of over £100 million, and that amount is growing day by day. These proposals feel very far removed from the Welsh public's priorities. No-one here can deny—and no-one could even think about denying—that NHS waiting times have continued to grow. Wales has three quarters of a million people on waiting lists for treatment, the worst A&E waits in Britain, the slowest ambulance response times on record, and our schools are at the bottom of UK Programme for International Student Assessment rankings. So, First Minister, I'd like to know when is the Welsh Government going to address the people's priorities—[Interruption.]
Prif Weinidog, nid wyf i'n credu y byddwch chi'n cael eich syfrdanu gan yr hyn yr wyf i ar fin ei ddweud. Efallai nad wyf i'n rhannu'r un teimladau â Hefin David yn hyn o beth. Mae'r cytundeb cydweithredu hwn, y mae fy nghyd-Aelodau ar y meinciau hyn a'r rhai y tu allan i'r Siambr hon, i fod yn gwbl blaen, wedi bod yn cyfeirio ato fel clymblaid, oherwydd os yw'n edrych fel un mae yn un fel rheol, wedi cyflwyno un cynnig niweidiol ar ôl y llall. Rwy'n cyfeirio'n benodol at y terfynau cyflymder diofyn o 20 mya, atal adeiladu ffyrdd, treth twristiaeth, a chreu mwy o wleidyddion ym Mae Caerdydd am swm o dros £100 miliwn, ac mae'r swm hwnnw'n tyfu o ddydd i ddydd. Mae'r cynigion hyn yn teimlo ymhell iawn o flaenoriaethau'r cyhoedd yng Nghymru. Ni all neb yma wadu—ac ni allai neb hyd yn oed feddwl am wadu—fod amseroedd aros y GIG wedi parhau i dyfu. Mae gan Gymru dri chwarter miliwn o bobl ar restrau aros am driniaethau, yr arosiadau damweiniau ac achosion brys gwaethaf ym Mhrydain, yr amseroedd ymateb ambiwlansys arafaf a gofnodwyd erioed, ac mae ein hysgolion ar waelod cynghrair Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr y DU. Felly, Prif Weinidog, hoffwn wybod pryd mae Llywodraeth Cymru yn mynd i fynd i'r afael â blaenoriaethau'r bobl—[Torri ar draws.]
I know that Labour backbenchers think they're helping the First Minister when they're commenting on the question in hand, but I don't think that's actually the case, because I think both the First Minister and myself struggle to hear the questions being asked at that point.
Gwn fod aelodau meinciau cefn Llafur yn meddwl eu bod nhw'n helpu'r Prif Weinidog pan fyddan nhw'n gwneud sylwadau ar y cwestiwn dan sylw, ond nid wyf i'n credu bod hynny'n wir mewn gwirionedd, oherwydd rwy'n credu bod y Prif Weinidog a minnau'n ei chael hi'n anodd clywed y cwestiynau sy'n cael eu gofyn bryd hynny.
Thank you, Presiding Officer.
Diolch, Llywydd.
So, if you can carry on with your question.
Felly, os gallwch chi barhau gyda'ch cwestiwn.
No problem. So, First Minister, I'd like to know when is the Welsh Government going to address the people's priorities, or can the so-called co-operation agreement with your Plaid pals be best described as a simple Labour-saving device before the next elections? Thank you.
Dim problem. Felly, Prif Weinidog, hoffwn wybod pryd mae Llywodraeth Cymru'n mynd i fynd i'r afael â blaenoriaethau'r bobl, neu a ellir disgrifio'r cytundeb cydweithredu honedig gyda'ch cyfeillion ym Mhlaid Cymru orau fel dyfais syml i achub Llafur cyn yr etholiadau nesaf? Diolch.
Well, Llywydd, where to start? If I was the Member, I would have crossed out the line she was given about coalition, having heard the discussion on the floor of the Senedd this afternoon. What you've seen is the co-operation agreement work as it was always intended to do—that, where we are able to agree on things, and there are 47 very important things that we were able to agree on, we work on them together in order to put them into practice. And where we don't agree, we're able to have robust exchanges of the different views of our different parties. That would obviously not be the case if there were a coalition.
As for the priorities of people in Wales, people in Wales had an opportunity to vote in an election when all those things that Member read out were in a manifesto that was put in front of them. So, I think that having 45,000 more people offered free school meals in Wales would be a priority for people in Wales. I think the expansion of high-quality childcare to 2-year-olds will be a priority for people in Wales. I think the actions we have taken to make sure that people are able to remain in their local communities, and we reset the balance between the needs of those people and people who are lucky enough to be able to afford second homes, let alone a first home—I think that would be a priority for people in Wales. And if I could try and put it as kindly as I can to the Member: I think, when we speak on these benches about the priorities that matter to people in Wales, it is with the satisfaction of seeing an opinion poll that puts my party at 51 per cent support in Wales and rising, and her party at 18 per cent and falling.
Wel, Llywydd, lle mae dechrau? Yn lle'r Aelod, byddwn i wedi croesi'r llinell a roddwyd iddi am glymblaid allan, ar ôl clywed y drafodaeth ar lawr y Senedd y prynhawn yma. Yr hyn rydych chi wedi ei weld yw'r cytundeb cydweithredu yn gweithio fel y bwriadwyd iddo ei wneud o'r cychwyn—sef, lle rydym ni'n gallu cytuno ar bethau, ac mae 47 o bethau pwysig iawn yr oeddem ni'n gallu cytuno arnyn nhw, rydym ni'n gweithio arnyn nhw gyda'n gilydd er mwyn eu rhoi ar waith. A lle nad ydym ni'n cytuno, rydym ni'n gallu cael dadleuon cryf ar wahanol safbwyntiau ein gwahanol bleidiau. Mae'n amlwg na fyddai hynny'n wir pe bai clymblaid.
O ran blaenoriaethau pobl yng Nghymru, cafodd pobl yng Nghymru gyfle i bleidleisio mewn etholiad pan oedd yr holl bethau hynny a ddarllenodd yr Aelod allan mewn maniffesto a roddwyd o'u blaenau. Felly, rwy'n credu y byddai cynnig prydau ysgol am ddim i 45,000 yn fwy o bobl yng Nghymru yn flaenoriaeth i bobl yng Nghymru. Rwy'n credu y bydd ehangu gofal plant o ansawdd uchel i blant 2 oed yn flaenoriaeth i bobl yng Nghymru. Rwy'n credu bod y camau yr ydym ni wedi eu cymryd i wneud yn siŵr bod pobl yn gallu aros yn eu cymunedau lleol, ac fe wnaethom ni ailosod y cydbwysedd rhwng anghenion y bobl hynny a phobl sy'n ddigon ffodus i allu fforddio ail gartrefi, heb sôn am gartref cyntaf—rwy'n credu y byddai hynny'n flaenoriaeth i bobl yng Nghymru. Ac os gallaf i geisio ei roi mor garedig ag y gallaf i'r Aelod: rwy'n credu, pan fyddwn ni'n siarad ar y meinciau hyn am y blaenoriaethau sy'n bwysig i bobl yng Nghymru, mae hynny gyda'r boddhad o weld pôl piniwn sy'n rhoi fy mhlaid ar 51 y cant o gefnogaeth yng Nghymru ac yn codi, a'i phlaid hi ar 18 y cant ac yn gostwng.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y defnydd cynyddol o ofal iechyd preifat gan gleifion sy'n aros am driniaeth ar y GIG? OQ58843
4. Will the First Minister make a statement on the increased use of private health care by patients awaiting treatment on the NHS? OQ58843
Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiwn, Llywydd. Rwyf am weld gwasanaeth iechyd sy'n gallu ymateb i angen yn brydlon, o safbwynt clinigol, ac sydd ar gael i bawb sy'n dewis ei ddefnyddio. Y gwasanaeth iechyd sy'n darparu bron y cyfan o'r gofal sylfaenol a'r gofal brys yng Nghymru. Os yw cleifion yn dewis defnyddio'r sector annibynnol, maen nhw’n rhydd i wneud hynny, wrth gwrs.
I thank Llyr Gruffydd for the question. I want to see an NHS that can respond to need in a clinically timely way and that is available to all who choose to use it. The NHS provides almost all of the primary and emergency care provided in Wales. Where patients choose to use the independent sector, they are, of course, free to do so.
Diolch ichi am eich ateb. Dwi eisiau rhannu gyda chi brofiad etholwraig i fi. Mae hi'n nyrs ac mae hi'n dioddef â phroblem twnnel carpal ar ei dwy law. Mae hynny, wrth gwrs, yn achosi'r dwylo i chwyddo, mae e'n dod â phoen llosgi a phoen yn saethu lan y fraich at y penelin, ac mae hynny, wrth gwrs, gan mai nyrs deintyddol yw hi, yn cael effaith ar ei gallu hi i weithio. Mae e hefyd, wrth gwrs, yn cael effaith ar ansawdd bywyd a'i llesiant hi fel unigolyn. Nawr, ar ôl cael gwybod bod y rhestr aros, yn ôl ym mis Gorffennaf, yn 12 mis ar gyfer achosion os ydyn nhw'n frys, mi gafodd hi gadarnhad ym mis Medi ei bod hi bellach yn cael ei hystyried yn achos brys, ond bod y rhestr aros bellach yn ddwy flynedd o hyd. Nawr, mewn anobaith, mae hi wedi penderfynu bod gyda hi ddim dewis ond mynd i gael triniaeth breifat, ac er mwyn ariannu hynny, mae hi yn gorfod gwerthu ei thŷ. Nawr, allwch chi ein cyhuddo ni o fod yn besimists os ŷch chi eisiau, ond ydych chi'n credu ei bod hi'n dderbyniol bod rhywun yn gorfod troi at sefyllfa lle maen nhw'n gwerthu eu tŷ i gael mynediad at wasanaeth preifat sydd i fod ar gael ar y gwasanaeth iechyd gwladol? Ac onid yw hyn yn amlygu bod yna symud cynyddol at ddefnyddio gwasanaethau preifat, boed hynny'n fwriadol neu beidio, o dan eich Llywodraeth chi?
Thank you for that response. I want to share with you the experience of a constituent of mine who's a nurse and suffers with carpal tunnel syndrome on both hands. That causes the hands to swell, it brings a burning pain and shooting pain up the arms up to the elbows and, as she is a dental nurse, that has an impact on her ability to work. It also has an impact on her quality of life and well-being as an individual too. Now, having being told that the waiting list, back in July, was 12 months for emergency cases, she received confirmation in September that she is now considered an emergency case, but the waiting list is now two years long. Now, in despair, she's decided that she has no option but to access private treatment and, to fund that, she is having to sell her home. Now, you can accuse us of being pessimists if you choose, but do you think it's acceptable that somebody has to turn to a scenario where they have to sell their home to have access to a private service that should be available on the NHS? And doesn't this highlight the fact that there is an increasing move towards the use of private services, be that intentional or not, under your Government's leadership?
Wel, Llywydd, fel mae'r Aelod yn gwybod, mae'n amhosib i fi ymateb i achos ble dwi'n clywed am y manylion am y tro cyntaf yn y Siambr. Fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, dwi eisiau gweld gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru ble mae'n gallu rhoi gwasanaethau i bobl mewn ffordd brydlon, ymhob agwedd o'r gwasanaeth.
The Member knows that it's impossible for me to respond to a case when I'm hearing the details for the first time in the Chamber. As I said in the original answer, I want to see an NHS in Wales that can provide services to people in a timely way, in every regard and in every part of the service.
And while it's very difficult to hear the sort of case that the Member has outlined this afternoon, it's still important to say that, even if you take the figures that are published by the private sector themselves—and, of course, they are there to make the case for their sector—but if you take their own figures on the use of the private sector in Wales, then, in planned care, 5 per cent of planned care in Wales is provided by the private sector; 95 per cent of it continues to be provided by the NHS. If you take into account the fact that half of operations in Wales are carried out as a result of emergency admission rather than planned admission, that falls to 2 per cent of people in Wales receiving their care through the private sector. And if you begin to take into account things like out-patient appointments, then actually, the fraction of care that is provided by the private sector in Wales falls to less than 1 per cent. So, while I'm always sorry to hear of anybody who has felt obliged to seek treatment outside the Welsh NHS, the global picture continues to show that people in Wales, quite rightly, are able to rely on the NHS to meet their needs, and that it does so for thousands and thousands and thousands of people across Wales every single week.
Ac er ei bod hi'n anodd iawn clywed y math o achos y mae'r Aelod wedi ei amlinellu'r prynhawn yma, mae'n dal yn bwysig dweud, hyd yn oed os cymerwch chi'r ffigyrau a gyhoeddir gan y sector preifat eu hunain—ac, wrth gwrs, maen nhw yno i gyflwyno'r achos dros eu sector—ond os cymerwch chi eu ffigurau eu hunain ar ddefnydd o'r sector preifat yng Nghymru, yna, mewn gofal wedi'i gynllunio, mae 5 y cant o ofal wedi'i gynllunio yng Nghymru yn cael ei ddarparu gan y sector preifat; mae 95 y cant ohono'n parhau i gael ei ddarparu gan y GIG. Os gymerwch chi i ystyriaeth y ffaith bod hanner y llawdriniaethau yng Nghymru yn cael eu cyflawni o ganlyniad i dderbyniad brys yn hytrach na derbyniad wedi'i gynllunio, mae hynny'n gostwng i 2 y cant o bobl yng Nghymru yn cael eu gofal drwy'r sector preifat. Ac os dechreuwch chi gymryd i ystyriaeth pethau fel apwyntiadau cleifion allanol, yna mewn gwirionedd, mae ffracsiwn y gofal sy'n cael ei ddarparu gan y sector preifat yng Nghymru yn gostwng i lai nag 1 y cant. Felly, er bod bob amser yn ddrwg gen i glywed am unrhyw un sydd wedi teimlo rheidrwydd i gael gafael ar driniaeth y tu allan i GIG Cymru, mae'r darlun cyffredinol yn parhau i ddangos bod pobl yng Nghymru, yn gwbl briodol, yn gallu dibynnu ar y GIG i ddiwallu eu hanghenion, a'i fod yn gwneud hynny i filoedd ar filoedd ar filoedd o bobl ledled Cymru bob un wythnos.
First Minister, what I've noted is that over the last 12 months in particular, more of my constituents are opting to go for private treatment because they have made that decision that they no longer want to wait on an NHS waiting list, often in pain. On one occasion, one constituent, I know, went into debt in order to pay for private treatment.
Now, the Health and Social Care Committee has heard quite a number of harrowing accounts of people waiting for private health care that has left them in serious debt. One person said this, and I quote: 'The NHS cancelled my scheduled surgery three times, even after my gynaecologist had emphasised how important it was that I have surgery urgently in order to preserve my bowel. Because of this, I paid over £15,000 to have two private surgeries that were essential for my health. This has made a huge impact on my finances and life plans'. My question is, First Minister: what is your advice to people who are on a waiting list, who have the ability to pay for private treatment, and are able to afford to do so? What is your advice to them, and what is your advice to people in the same situation who can't afford to pay but are considering going private, putting themselves into potential debt, because they're concerned about the pain that they're in?
Prif Weinidog, yr hyn yr wyf i wedi ei nodi yw bod mwy o fy etholwyr, dros y 12 mis diwethaf yn benodol, yn dewis mynd i gael triniaeth breifat, gan eu bod nhw wedi gwneud y penderfyniad hwnnw nad ydyn nhw eisiau aros ar restr aros GIG mwyach, yn aml mewn poen. Ar un achlysur, fe aeth un etholwr, rwy'n gwybod, i ddyled er mwyn talu am driniaeth breifat.
Nawr, mae'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wedi clywed cryn nifer o hanesion torcalonnus pobl yn aros am ofal iechyd preifat sydd wedi eu gadael mewn dyled ddifrifol. Dywedodd un person hyn, ac rwy'n dyfynnu: 'Fe wnaeth y GIG ganslo fy llawdriniaeth a drefnwyd dair gwaith, hyd yn oed ar ôl i'm gynaecolegydd bwysleisio pa mor bwysig oedd hi fy mod i'n cael llawdriniaeth ar frys er mwyn cadw fy ngholuddyn. Oherwydd hyn, talais dros £15,000 i gael dwy lawdriniaeth breifat a oedd yn hanfodol ar gyfer fy iechyd. Mae hyn wedi cael effaith enfawr ar fy sefyllfa ariannol a fy nghynlluniau bywyd'. Fy nghwestiwn i yw, Prif Weinidog: beth yw eich cyngor i bobl sydd ar restr aros, sydd â'r gallu i dalu am driniaeth breifat, ac sy'n gallu fforddio gwneud hynny? Beth yw eich cyngor iddyn nhw, a beth yw eich cyngor i bobl yn yr un sefyllfa nad ydyn nhw'n gallu fforddio talu ond sy'n ystyried mynd yn breifat, rhoi eu hunain mewn dyled bosibl, gan eu bod nhw'n pryderu am y boen y maen nhw ynddo?
Well, my advice to them is to seek advice from their clinician and then to make an assessment that only they can make. There's no possible advice that either the Member or I can give to people standing here. They should get clinical advice, and then they should make their minds up.
Wel, fy nghyngor i iddyn nhw yw gofyn am gyngor gan eu clinigwr ac yna gwneud asesiad mai dim ond nhw sy'n gallu ei wneud. Nid oes unrhyw gyngor posibl y gall yr Aelod na minnau ei roi i bobl yn sefyll yma. Dylen nhw gael cyngor clinigol, ac yna dylen nhw wneud eu penderfyniad.
Good afternoon, First Minister. One area where people do not have a choice in relation to whether they go private or not is dental treatment. Getting a dentist in Wales, particularly in a rural area like many of us represent here, is almost impossible. Dentists are choosing, now, to go private. Now, whilst we have always, as adults, paid something towards our treatment, there are many adults who now cannot afford to get dental treatment. But even more concerning, children cannot get an NHS dentist. I'm sure that we would agree that that is an intolerable situation. So, my questions are: do we know how many children in Wales are waiting for an NHS dentist? And could I ask what the Welsh Government is planning to do about that? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Un maes lle nad oes gan bobl ddewis o ran a ydyn nhw'n mynd yn breifat ai peidio yw triniaeth ddeintyddol. Mae cael gafael ar ddeintydd yng Nghymru, yn enwedig mewn ardal wledig fel y mae nifer ohonom ni'n ei chynrychioli yma, bron yn amhosibl. Mae deintyddion bellach yn dewis troi'n breifat. Nawr, er ein bod ni erioed, fel oedolion, wedi talu rhywbeth tuag at ein triniaeth, ceir llawer o oedolion nad ydyn nhw'n gallu fforddio cael triniaeth ddeintyddol bellach. Ond yn fwy pryderus fyth, ni all plant gael gafael ar ddeintydd GIG. Rwy'n siŵr y byddem ni'n cytuno bod honno'n sefyllfa annioddefol. Felly fy nghwestiynau i yw: a ydym ni'n gwybod faint o blant yng Nghymru sy'n aros am ddeintydd GIG? Ac a gaf i ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud am hynny? Diolch yn fawr iawn.
Wel, diolch am y cwestiwn, wrth gwrs.
Well, thank you for the question, of course.
In many ways, the core of the problem was set out in the question, which is that dentists are private businesses; they are contractors. They cannot be made to work for the NHS. And we have seen, to a very small extent, in fact, some dentists in Wales move out of the NHS and into private practice. What is the Welsh Government doing about it? Well, I've set this out on the floor a number of times, Llywydd. At the core of what we will do is to change the contract of dentists in the Welsh NHS, and we've done that since 1 April. The huge majority of dentists in Wales have opted for the new contract, and the new contract by itself will create some 126,000 additional NHS appointments here in Wales in the first year of that contract. In the Hywel Dda area, which is part of the area represented by the Member, that has already produced over 8,000 additional NHS appointments, and around half of those are for children. So, there are immediate steps that the Welsh Government has taken, in addition to the further investment that the Minister has made available to health boards for dental purposes this year.
In the longer run, the answer lies in reforming the nature of the profession, to liberalise the profession. We have dentists carrying out activity that you simply do not need somebody with the training and the seniority of a fully qualified dentist to carry out, but the profession has been slower than other parts of primary care to diversify so that there are other people trained and capable of carrying out some of the activities that are needed in dentistry, freeing up the time of the dentist—the most precious resource that we have—to do the things that only a dentist can do. And through the training body that we have, we are increasing the number of people being trained to be able to work alongside dentists to offer those sorts of treatments. The faster we can make that happen, the more treatments there will be and the more children will be able to receive NHS dentistry in the way that we would wish to have in Wales.
Mewn sawl ffordd, nodwyd craidd y broblem yn y cwestiwn, sef bod deintyddion yn fusnesau preifat; maen nhw'n gontractwyr. Ni ellir eu gorfodi i weithio i'r GIG. Ac rydym ni wedi gweld, i raddau bach iawn, mewn gwirionedd, rhai deintyddion yng Nghymru yn symud allan o'r GIG ac i bractis preifat. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud am y peth? Wel, rwyf i wedi rhannu hyn ar y llawr nifer o weithiau, Llywydd. Yn greiddiol i'r hyn y byddwn ni'n ei wneud yw newid contract deintyddion yn GIG Cymru, ac rydym ni wedi gwneud hynny ers 1 Ebrill. Mae'r mwyafrif helaeth o ddeintyddion yng Nghymru wedi dewis y cytundeb newydd, a bydd y cytundeb newydd ar ei ben ei hun yn creu tua 126,000 o apwyntiadau GIG ychwanegol yma yng Nghymru ym mlwyddyn gyntaf y contract hwnnw. Yn ardal Hywel Dda, sy'n rhan o'r ardal a gynrychiolir gan yr Aelod, mae hynny eisoes wedi cynhyrchu dros 8,000 o apwyntiadau GIG ychwanegol, ac mae tua hanner y rheini ar gyfer plant. Felly, mae camau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd, yn ogystal â'r buddsoddiad pellach y mae'r Gweinidog wedi ei wneud ar gael i fyrddau iechyd at ddibenion deintyddol eleni.
Yn y tymor hwy, yr ateb yw diwygio natur y proffesiwn, er mwyn rhyddfrydoli'r proffesiwn. Mae gennym ni ddeintyddion sy'n cyflawni gweithgareddau nad oes angen rhywun â hyfforddiant a lefel uchel uwch-ddeintydd sydd wedi cymhwyso'n llawn arnoch i'w cyflawni, ond mae'r proffesiwn wedi bod yn arafach na rhannau eraill o faes gofal sylfaenol i arallgyfeirio fel bod pobl eraill wedi'u hyfforddi ac sy'n gallu cyflawni rhai o'r gweithgareddau sydd eu hangen ym maes deintyddiaeth, gan ryddhau amser y deintydd—yr adnodd mwyaf gwerthfawr sydd gennym ni—i wneud y pethau y gall deintydd yn unig eu gwneud. A thrwy'r corff hyfforddi sydd gennym ni, rydym ni'n cynyddu nifer y bobl sy'n cael eu hyfforddi i allu gweithio ochr yn ochr â deintyddion i gynnig y mathau hynny o driniaethau. Y cyflymaf y gallwn ni wneud i hynny ddigwydd, y mwyaf o driniaethau fydd ar gael a'r mwyaf o blant fydd yn gallu derbyn deintyddiaeth GIG yn y ffordd y byddem ni'n dymuno ei weld yng Nghymru.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y ddarpariaeth o dai cymdeithasol yng Nghymru? OQ58811
5. Will the First Minister provide an update on the provision of social housing in Wales? OQ58811
Llywydd, we're committed to delivering 20,000 new low-carbon homes for rent in the social sector and have allocated record levels of funding, including more than doubling Swansea's funding since 2020-21. The first statistical release demonstrating progress towards this target is expected early next year.
Llywydd, rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi carbon isel newydd i'w rhentu yn y sector cymdeithasol ac wedi clustnodi'r lefelau uchaf erioed o gyllid, gan gynnwys mwy na dyblu cyllid Abertawe ers 2020-21. Disgwylir y cyhoeddiad ystadegol cyntaf yn dangos cynnydd tuag at y targed hwn ddechrau'r flwyddyn nesaf.
I thank the First Minister for that response, but there is still a shortage of houses for rent and there's a serious problem with homelessness, including people who are inadequately housed. The only time that we have had, since the second world war, housing that reached the scale that we needed was between 1945 and 1979, when we had large-scale council house building across Wales. This was based upon councils borrowing over 60 years to build houses. This did not cost the Treasury any money, but was based upon the councils' ability to borrow and be able to pay back from the rents they received. How do we return to this method of funding council housing so that we can deal with the serious problem we have with inadequate housing and a shortage of housing?
Diolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ond ceir prinder tai i'w rhentu o hyd a cheir problem ddifrifol gyda digartrefedd, gan gynnwys pobl sydd mewn llety anaddas. Yr unig dro i ni gael, ers yr ail ryfel byd, tai a gyrhaeddodd y raddfa yr oedd ei hangen arnom ni oedd rhwng 1945 a 1979, pan gawsom ni ymgyrch adeiladu tai cyngor ar raddfa fawr ledled Cymru. Roedd hyn yn seiliedig ar gynghorau yn benthyg dros 60 mlynedd i adeiladu tai. Ni chostiodd hyn unrhyw arian i'r Trysorlys, ond roedd yn seiliedig ar allu'r cynghorau i fenthyg a gallu talu'n ôl o'r rhenti yr oedden nhw'n eu derbyn. Sut allwn ni ddychwelyd i'r dull hwn o ariannu tai cyngor fel y gallwn ni ymdrin â'r broblem ddifrifol sydd gennym ni gyda thai anaddas a phrinder tai?
Well, Llywydd, Mike Hedges reminds us of some important ways in which council house building was possible in the past on a bipartisan basis. People forget that Aneurin Bevan was the Minister for housing as well as the Minister for health, and he put more housing legislation on the statute book than he passed health legislation. And the housing Minister who presided over the largest number of council houses ever built was Harold Macmillan, in a Conservative Government. And that's because there was a bipartisan consensus as to how council housing was important and how it could be funded, and all that came to an end with the Thatcher Governments of the 1980s.
Here in Wales, we have been reversing a number of those inhibitions to building council housing in order to do as Mike Hedges has said, Llywydd, and that is to accelerate the ability of those councils that retain council house stock to add to the number of houses available for rent. So, the borrowing cap imposed on the Welsh housing revenue accounts during the Thatcher era was lifted, and that has removed the constraint over borrowing for council rebuilding. Councils are now able to borrow prudentially against the expected rental income from the houses that they will build. And while that still has to be prudential borrowing, it does mean that councils across Wales now have a source of funding of the sort that Mike Hedges referred to that will allow them to accelerate their own ability to build council housing in the future.
There are head winds in their way, however, Llywydd. A year ago, in June of last year, the Public Works Loan Board borrowing rate was 1 per cent. Today, as a result of the disastrous period of Liz Truss as Prime Minister, that borrowing rate stands at 4.2 per cent, and that inevitably means that, in a prudential borrowing system, the ability of councils to service the debt they take on to build council housing is becoming more challenging.
Wel, Llywydd, mae Mike Hedges yn ein hatgoffa o rai ffyrdd pwysig lle'r oedd adeiladu tai cyngor yn bosibl yn y gorffennol ar sail ddwybleidiol. Mae pobl yn anghofio mai Aneurin Bevan oedd y Gweinidog tai yn ogystal â'r Gweinidog iechyd, a rhoddodd fwy o ddeddfwriaeth tai ar y llyfr statud nag y gwnaeth basio deddfwriaeth iechyd. A'r Gweinidog tai a oruchwyliodd y nifer fwyaf o dai cyngor a adeiladwyd erioed oedd Harold Macmillan, mewn Llywodraeth Geidwadol. Ac mae hynny oherwydd bod consensws dwybleidiol ynglŷn â sut roedd tai cyngor yn bwysig a sut y gellid eu hariannu, a daeth hynny i gyd i ben gyda Llywodraethau Thatcher yn y 1980au.
Yma yng Nghymru, rydym ni wedi bod yn gwrthdroi nifer o'r rhwystrau hynny i adeiladu tai cyngor er mwyn gwneud fel y mae Mike Hedges wedi ei ddweud, Llywydd, sef cyflymu gallu'r cynghorau hynny sy'n cadw stoc tai cyngor i ychwanegu at nifer y tai sydd ar gael i'w rhentu. Felly, codwyd y cap benthyg a orfodwyd ar gyfrifon refeniw tai Cymru yn ystod cyfnod Thatcher, ac mae hynny wedi cael gwared ar y cyfyngiad ar fenthyg ar gyfer ailadeiladu gan y cyngor. Mae cynghorau bellach yn gallu benthyg yn ddarbodus yn erbyn yr incwm rhent disgwyliedig o'r tai y byddan nhw'n eu hadeiladu. A thra bod yn rhaid i hynny fod yn fenthyg darbodus o hyd, mae'n golygu bod gan gynghorau ledled Cymru ffynhonnell arian bellach o'r math y cyfeiriodd Mike Hedges ati a fydd yn caniatáu iddyn nhw gyflymu eu gallu eu hunain i adeiladu tai cyngor yn y dyfodol.
Fodd bynnag, mae gwyntoedd cryfion yn eu hwynebu, Llywydd. Flwyddyn yn ôl, ym mis Mehefin y llynedd, 1 y cant oedd cyfradd fenthyg y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus. Heddiw, o ganlyniad i gyfnod trychinebus Liz Truss fel Prif Weinidog y DU, 4.2 y cant yw'r gyfradd fenthyg honno, ac mae hynny'n golygu'n anochel, mewn system fenthyg ddarbodus, bod gallu cynghorau i wasanaethu'r ddyled y maen nhw'n mynd iddi i adeiladu tai cyngor yn dod yn fwy heriol.
Cwestiwn 6 [OQ58822] wedi'i dynnu yn ôl. Cwestiwn 7, Luke Fletcher.
Question 6 [OQ58822] is withdrawn. Question 7, Luke Fletcher.
7. Beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i sicrhau bod gan gymunedau ledled Cymru wasanaethau bancio hygyrch? OQ58850
7. What is the Welsh Government doing to ensure communities across Wales have accessible banking services? OQ58850
Llywydd, as I explained on the floor of the Senedd last week, responsibility for financial services, including banking, is not devolved to the Senedd. While the Welsh Government cannot, therefore, ensure banking availability, we are working with those who are able to do so. This includes provision of innovative services, such as shared banking hubs and our own plans for a community bank.
Llywydd, fel yr eglurais i ar lawr y Senedd yr wythnos diwethaf, nid yw'r cyfrifoldeb dros wasanaethau ariannol, gan gynnwys bancio, wedi'i ddatganoli i'r Senedd. Er na all Llywodraeth Cymru, felly, sicrhau bod banciau ar gael, rydym ni'n gweithio gyda'r rhai sy'n gallu gwneud hynny. Mae hyn yn cynnwys darparu gwasanaethau arloesol, fel hybiau bancio ar y cyd a'n cynlluniau ein hunain ar gyfer banc cymunedol.
Diolch, Prif Weinidog. The First Minister will be aware of the most recent spate of bank closure to hit Wales after HSBC announced last week that they'd be closing 12 branches from next April. One of the branches earmarked for closure is in Port Talbot. The announcement is another blow to constituents in my region, who, from west to east, are already being cut adrift by the closures. Gower, for example, now only has three of the big four UK banks, split between Gorseinon and Mumbles, whilst, to the east, in Ogmore, just one bank remains.
We have known about this problem for a long time. We know that the communities impacted hardest are in areas of high deprivation. The big banks enjoy massive profits, but simply don't care about their social responsibilities. As they continue to abandon our communities, will the Government accelerate the establishment of the Banc Cambria network?
Diolch, Prif Weinidog. Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o'r gyfres ddiweddaraf o fanciau'n cau i daro Cymru wedi i HSBC gyhoeddi yr wythnos ddiwethaf y byddan nhw'n cau 12 o ganghennau o fis Ebrill nesaf. Mae un o'r canghennau sydd wedi'u clustnodi i gau ym Mhort Talbot. Mae'r cyhoeddiad yn ergyd arall i etholwyr yn fy rhanbarth i, sydd, o'r gorllewin i'r dwyrain, eisoes yn cael eu gadael ar ôl wrth i'r banciau gau. Erbyn hyn, dim ond tri o'r pedwar banc mawr yn y DU sydd gan Gŵyr, er enghraifft, wedi'u rhannu rhwng Gorseinon a'r Mwmbwls, ac i'r dwyrain, yn Ogwr, dim ond un banc sydd ar ôl.
Rydym ni wedi bod yn ymwybodol o'r broblem hon ers amser maith. Rydym ni'n gwybod bod y cymunedau sydd wedi'u heffeithio galetaf mewn ardaloedd o amddifadedd mawr. Mae'r banciau mawr yn mwynhau elw enfawr, ond dydyn nhw ddim yn poeni am eu cyfrifoldebau cymdeithasol. Wrth iddyn nhw barhau i gefnu ar ein cymunedau, a wnaiff y Llywodraeth gyflymu sefydlu rhwydwaith Banc Cambria?
Well, Llywydd, can I first of all agree with what Luke Fletcher said about the very disappointing announcement last week? I've long argued myself that we need something akin to the United States Community Reinvestment Act 1977, which would oblige banks, when they remove from communities that have supported them for decades and decades, that would oblige them to invest in those communities to make good the lack of services that their withdrawal inevitably leads to.
My colleague Vaughan Gething wrote to the Monmouthshire Building Society—which, as you know, is now a lead partner in our plans for a community bank—on 16 November, and there is to be a meeting early in the new year, involving the Minister for Economy and the Minister for Social Justice, with Monmouthshire Building Society and the voluntary group that originally proposed a community bank for Wales, to set out a route-map to the launch of that community bank. And we'd like it to happen as quickly as possible. The reasons for it not being as quick as we would like are just the technical ones, the challenging ones of licensing in the financial services area, and that is part, as the Member knows, of why we are working in partnership with the Monmouthshire Building Society, because it already has a number of those permissions in what is a tightly regulated sector.
As well as the community bank, Llywydd, of course, we work with credit unions to see where they can step in to provide services. We support post offices in the work they do, and we work with Link. So, it's a non-devolved service, but it is responsible for 243 locations for automatic cash-dispensing machines across Wales. And where banks pull out, there will be an obligation that Link will discharge, at least to make sure that people continue to have access to cash in those localities.
Wel, Llywydd, a gaf i gyntaf oll gytuno â'r hyn y dywedodd Luke Fletcher am y cyhoeddiad siomedig iawn yr wythnos diwethaf? Rwyf i wedi dadlau fy hun ers tro bod angen rhywbeth tebyg i Ddeddf Ail-fuddsoddi Cymunedol 1977 yr Unol Daleithiau, a fyddai'n gorfodi banciau, pan fyddan nhw'n gadael cymunedau sydd wedi'u cefnogi ers degawdau a degawdau, a fyddai'n eu gorfodi nhw i fuddsoddi yn y cymunedau hynny i wneud iawn am y diffyg gwasanaethau y mae eu hymadawiad yn anochel yn arwain ato.
Ysgrifennodd fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething at y Monmouthshire Building Society—sydd, fel y gwyddoch chi, nawr yn brif bartner yn ein cynlluniau ar gyfer banc cymunedol—ar 16 Tachwedd, a bydd cyfarfod yn gynnar yn y flwyddyn newydd, yn cynnwys Gweinidog yr Economi a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, gyda'r Monmouthshire Building Society a'r grŵp gwirfoddol a gynigiodd fanc cymunedol i Gymru yn wreiddiol, i osod llwybr i lansio'r banc cymunedol hwnnw. A hoffem ni iddo ddigwydd cyn gynted â phosibl. Nid yw'n digwydd mor gyflym ag yr hoffem ni oherwydd rhesymau technegol yn unig, y rhai heriol o drwyddedu yn y maes gwasanaethau ariannol, ac mae hynny'n rhan, fel y mae'r Aelod yn gwybod, o pam ein bod ni'n gweithio mewn partneriaeth â'r Monmouthshire Building Society, oherwydd bod eisoes ganddyn nhw nifer o'r caniatadau hynny mewn sector sy'n cael ei reoleiddio'n dynn.
Yn ogystal â'r banc cymunedol, Llywydd, wrth gwrs, rydym ni'n gweithio gydag undebau credyd i weld ble gallan nhw gamu i mewn i ddarparu gwasanaethau. Rydym ni'n cefnogi swyddfeydd post yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud, ac rydym ni'n gweithio gyda Link. Felly, mae'n wasanaeth heb ei ddatganoli, ond mae'n gyfrifol am 243 o leoliadau ar gyfer peiriannau dosbarthu arian parod yn awtomatig ledled Cymru. A lle mae banciau'n gadael, bydd rhwymedigaeth y bydd Link yn cyflawni, o leiaf i wneud yn siŵr bod pobl yn dal i allu cael gafael ar arian parod yn yr ardaloedd hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Samuel Kurtz.
And finally, question 8, Samuel Kurtz.
8. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru'n hyrwyddo chwaraeon yng Nghymru? OQ58845
8. Will the First Minister outline how the Welsh Government is promoting sport in Wales? OQ58845
Llywydd, the health, social and economic value of sport is widely recognised, which is why we are investing more than £75 million over the next three years, through Sport Wales, to deliver on our shared aims and objectives.
Llywydd, caiff gwerth iechyd, cymdeithasol ac economaidd chwaraeon ei gydnabod yn eang, a dyna pam yr ydym ni'n buddsoddi mwy na £75 miliwn yn ystod y tair blynedd nesaf, drwy Chwaraeon Cymru, i gyflawni ein nodau a'n hamcanion cyffredin.
First Minister, yesterday a collective sigh of relief was felt across the men's professional game of rugby here in Wales, not due to Warren Gatland's return as Welsh head coach, but because a six-year framework for professional rugby in Wales was verbally agreed. On Sunday, the Welsh Rugby Players Association released a statement expressing concern as player well-being was being severely impacted by delays to a long-term agreement, with some Welsh players already signing for clubs outside of Wales to ensure some job security.
The financial state of rugby is in a perilous position. Across Offa's Dyke, we've seen both Wasps and Worcester placed into administration and cease trading. Parking to one side the governance structure of the Welsh Rugby Union, which Sam Warburton said was 'stuck in the Stone Age', rugby in Wales, both the community and professional game, is in a nervous position. Given the Welsh Government negotiated a £20 million loan to Wales's four regions, what is the Welsh Government doing to ensure that repaying these loans won't leave some of Wales's regions going the way of either Wasps or Worcester?
Prif Weinidog, ddoe, cafodd ochenaid o ryddhad ar y cyd ei theimlo ledled gêm broffesiynol rygbi dynion yma yng Nghymru, nid oherwydd dychweliad Warren Gatland fel prif hyfforddwr Cymru, ond oherwydd bod fframwaith chwe blynedd ar gyfer rygbi proffesiynol yng Nghymru wedi'i gytuno ar lafar. Ddydd Sul fe ryddhaodd Cymdeithas Chwaraewyr Rygbi Cymru ddatganiad yn mynegi pryder gan fod lles chwaraewyr yn cael ei effeithio'n ddifrifol gan yr oedi o ran cytundeb hirdymor, a rhai o chwaraewyr Cymru eisoes yn llofnodi i glybiau y tu allan i Gymru er mwyn sicrhau rhywfaint o ddiogelwch swydd.
Mae cyflwr ariannol rygbi mewn sefyllfa beryglus. Y tu hwnt i Glawdd Offa, rydym ni wedi gweld Wasps a Chaerwrangon yn cael eu rhoi yn nwylo'r gweinyddwyr ac yn rhoi'r gorau i fasnachu. Gan roi i'r naill ochr strwythur llywodraethu Undeb Rygbi Cymru, y dywedodd Sam Warburton ei fod yn 'sownd yn Oes y Cerrig', mae rygbi yng Nghymru, y gêm gymunedol a phroffesiynol, mewn sefyllfa anniddig. O ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi trafod benthyciad o £20 miliwn i bedwar rhanbarth Cymru, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na fydd ad-dalu'r benthyciadau yma'n gadael rhai o ranbarthau Cymru yn mynd yr un ffordd â naill ai Wasps neu Gaerwrangon?
Llywydd, just to be clear, for accuracy, the loan of the Welsh Government was £18 million, and it was with the Welsh Rugby Union, not with the regions. The way that the money is used is for the Welsh Rugby Union to determine, and they are responsible for making sure that the loan repayments are made. It was a matter of serious debate within the Welsh Government as to whether or not it was legitimate for us to step in to allow the WRU to buy out the loan that they previously had with NatWest. In the end, the decision to do so was motivated by much of what Sam Kurtz has said here this afternoon—the importance of the game here in Wales and our commitment to sustaining it.
But the need for reform in the game itself is real, and the Government cannot be a banker of last resort that is used to prevent the game from carrying out the necessary actions that it itself has to undertake and for which it is responsible. Now, I welcome the appointment of Ieuan Evans as the new chair of the WRU. The Welsh Government is always happy to work alongside the union and to be helpful to them where we can. But that cannot be a reason for them stepping aside from some of the very serious thinking that the game has to do. And that isn't just structural, Llywydd, and it isn't even in the relationship between the regions and the union and so on, but it's in things like head injuries, the future of the game, making sure it's attractive for young people to want to play it. The game has some very serious issues in front of it. We are there to support them where we can, and the £18 million was a very serious sign of that support. That cannot excuse the game from the serious work that it itself needs to carry out.
Llywydd, dim ond i fod yn glir, er mwyn cywirdeb, £18 miliwn oedd benthyciad Llywodraeth Cymru, ac roedd gyda Undeb Rygbi Cymru, nid gyda'r rhanbarthau. Mae'r ffordd y mae'r arian yn cael ei ddefnyddio yn benderfyniad i Undeb Rygbi Cymru, a nhw sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr bod ad-daliadau'r benthyciad yn cael eu gwneud. Roedd yn destun trafod dwys o fewn Llywodraeth Cymru ynghylch a oedd yn gyfreithlon ai peidio i ni gamu i mewn i ganiatáu i URC dalu'r benthyciad a oedd ganddyn nhw gynt gyda NatWest. Yn y diwedd, cafodd y penderfyniad i wneud hynny ei ysgogi gan lawer o'r hyn y mae Sam Kurtz wedi'i ddweud yma y prynhawn yma—pwysigrwydd y gêm yma yng Nghymru a'n hymrwymiad i'w chynnal.
Ond mae'r angen i ddiwygio'r gêm ei hun yn wirioneddol, ac ni all y Llywodraeth fod yn fancwr dewis olaf sy'n cael ei ddefnyddio i atal y gêm rhag cyflawni'r camau angenrheidiol y mae'n rhaid iddi hi ei hun ymgymryd â nhw ac y mae'n gyfrifol amdanyn nhw. Nawr, rwy'n croesawu penodiad Ieuan Evans fel cadeirydd newydd Undeb Rygbi Cymru. Mae Llywodraeth Cymru bob amser yn hapus i weithio ochr yn ochr â'r undeb ac i fod o gymorth iddyn nhw lle gallwn ni. Ond ni all hynny fod yn rheswm iddyn nhw gamu i ffwrdd o'r meddwl dwys iawn y mae'n rhaid i'r gêm ei wneud. Ac nid dim ond yn strwythurol yw hynny, Llywydd, ac nid yw hyd yn oed yn ymwneud â'r berthynas rhwng y rhanbarthau a'r undeb ac yn y blaen, ond mae'n ymwneud â phethau fel anafiadau i'r pen, dyfodol y gêm, sicrhau ei bod yn ddeniadol i bobl ifanc fel eu bod eisiau ei chwarae. Mae gan y gêm broblemau difrifol iawn o'i blaen. Rydym ni yno i'w cefnogi lle gallwn ni, ac roedd y £18 miliwn yn arwydd difrifol iawn o'r gefnogaeth honno. Ni all hynny esgusodi'r gêm o'r gwaith difrifol y mae angen iddi ei hun ei gyflawni.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Lesley Griffiths.
The next item is thee business statement and announcement. I call on the Trefnydd to make the statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are two additions to today's agenda. Later this afternoon, the Deputy Minister for Climate Change will make a statement on bus reform. And secondly, I know you've now given permission for Stage 4 of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill to be moved after completion of Stage 3 later today. Draft business for the next three sitting weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae dau ychwanegiad at yr agenda heddiw. Yn ddiweddarach y prynhawn yma, bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ar ddiwygio bysiau. Ac yn ail, rwy'n gwybod eich bod nawr wedi rhoi caniatâd i Gyfnod 4 o'r Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru) gael ei gynnig ar ôl cwblhau Cyfnod 3 yn ddiweddarach heddiw. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Could I ask for an urgent statement from the Deputy Minister for Climate Change, with responsibility for transport, as to why many of my constituents, and the public of the north Wales coast, were left stranded at Chester railway station on Saturday night, as they couldn't access the 21:40 service from Chester to Holyhead, as the train only had two carriages? Now, in the run-up to Christmas, many people from north Wales enjoy a trip to Chester to go shopping, enjoy going out for dinner and drinks with friends and colleagues at this time of year. So, could I have a statement from the Deputy Minister for Climate Change as to why this happened and why there were only two carriages on the line that night, leaving my constituents stranded and needing to pay in excess of £100 for a taxi back to some of their communities in north Wales? So, can the Deputy Minister please reassure my constituents and the people of north Wales that adequate train services are in place for people to go about their daily business? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sydd â'r cyfrifoldeb dros drafnidiaeth, ynglŷn â pham roedd llawer o fy etholwyr, a chyhoedd arfordir y gogledd, wedi mynd eu gadael yng ngorsaf reilffordd Caer nos Sadwrn, gan nad oedd modd iddyn nhw ddefnyddio'r gwasanaeth 21:40 o Gaer i Gaergybi, gan mai dim ond dau gerbyd oedd ar y trên? Erbyn hyn, yn y cyfnod cyn y Nadolig, mae llawer o bobl o'r gogledd yn mwynhau taith i Gaer i fynd i siopa, mwynhau mynd allan am swper a diodydd gyda ffrindiau a chydweithwyr yr adeg hon o'r flwyddyn. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch pam ddigwyddodd hyn a pham mai dim ond dau gerbyd oedd ar y lein y noson honno, gan adael fy etholwyr ac angen talu dros £100 am dacsi yn ôl i rai o'u cymunedau yn y gogledd ? Felly, a all y Dirprwy Weinidog dawelu meddyliau fy etholwyr a phobl y gogledd fod gwasanaethau trên digonol ar waith i bobl allu cyflawni eu busnes bob dydd? Diolch.
The issue that you refer to really is an operational matter for Transport for Wales, and I would urge you to write to the chief executive.
Mae'r mater yr ydych chi'n cyfeirio ato mewn gwirionedd yn fater gweithredol i Trafnidiaeth Cymru, a byddwn yn eich annog chi i ysgrifennu at y prif weithredwr.
I'd request a statement, please, outlining what extra support will be available to households that are really struggling with the cost-of-living crisis. We talk about the cost-of-living crisis so often I think the phrase has become normalised, but there will actually be thousands and thousands of people who genuinely don't know how they're going to get through the winter, if they're going to get through. And for some households, rising energy costs will be felt even more acutely—disabled people or people with complex needs require more heating and electricity, not just to be comfortable but as a basic function. If someone is incontinent, their household will need to use the washing machine and the tumble dryer sometimes multiple times a day. If someone has Alzheimer's, they'll get cold more quickly. Telling people in those situations that they just need to put on an extra layer just won't work. There are people living in our communities who won't just be facing the winter months with worry but with absolute and acute dread. I know that a lot of this is reserved to Westminster, so can a statement please set out if these issues are being raised with urgency with the UK Government? Thank you.
Rwy'n gofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, yn amlinellu pa gymorth ychwanegol fydd ar gael i aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd iawn gyda'r argyfwng costau byw. Rydym ni'n sôn am yr argyfwng costau byw mor aml rwy'n meddwl bod yr ymadrodd wedi cael ei normaleiddio, ond mewn gwirionedd bydd miloedd ar filoedd o bobl nad ydyn nhw wir yn gwybod sut maen nhw'n mynd i oroesi'r gaeaf, os ydyn nhw'n mynd i'w oroesi. Ac i rai aelwydydd, bydd costau ynni cynyddol yn cael eu teimlo hyd yn oed yn fwy dwys—mae angen mwy o wres a thrydan ar bobl anabl neu bobl ag anghenion cymhleth, nid yn unig i fod yn gyfforddus ond fel gweithrediad sylfaenol. Os yw rhywun yn anymataliol, bydd angen i'w aelwyd ddefnyddio'r peiriant golchi a'r peiriant sychu dillad weithiau sawl gwaith y dydd. Os oes gan rywun Alzheimer's, byddan nhw'n oeri'n gyflymach. Ni fydd dweud wrth bobl yn y sefyllfaoedd hynny bod ond angen iddyn nhw wisgo haen ychwanegol yn gweithio. Mae yna bobl sy'n byw yn ein cymunedau na fydd ond yn wynebu misoedd y gaeaf gyda phryder ond gyda dychryn llwyr ac enbyd. Rwy'n gwybod bod llawer o hyn wedi'i gadw yn ôl i San Steffan, felly oes modd i ddatganiad nodi os yw'r materion hyn yn cael eu codi ar frys gyda Llywodraeth y DU? Diolch.
Thank you. I absolutely accept what you're saying about the phrase 'cost-of-living crisis' and how it's just become part of our language, really, over the past few months. I was speaking with the Minister for Social Justice this morning. I know she's making urgent representations to the UK Government, and I'm sure she'll be very happy to update Members when those discussions have—. Well, they're not going to conclude, are they; I think they will certainly carry on over the winter and into the new year. But I know one thing that she is very keen to do, and she's having meetings around this, is around the standing charges for energy. Particularly, one of the areas she's looking at—and it's something that Mike Hedges, who's in the Chamber, has certainly been lobbying her on, I know, very strongly—is around the standing charges if energy hasn't been used on that particular day, for instance. So, I'm sure when—. There are a lot of conversations going on bilaterally with the UK Government and the Minister for Social Justice. I'm sure she'll be very happy to update us in due course.
Diolch. Rwy'n derbyn yn llwyr yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am yr ymadrodd 'argyfwng costau byw' a sut mae wedi dod yn rhan o'n hiaith ni, mewn gwirionedd, yn ystod y misoedd diwethaf. Roeddwn i'n siarad â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol y bore 'ma. Rwy'n gwybod ei bod hi'n cyflwyno sylwadau brys i Lywodraeth y DU, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fydd y trafodaethau hynny—. Wel, dydyn nhw ddim yn mynd i ddod i ben, ydyn nhw; rwy'n credu y byddan nhw'n sicr yn parhau dros y gaeaf ac i mewn i'r flwyddyn newydd. Ond rwy'n gwybod un peth y mae hi'n awyddus iawn i'w wneud, ac mae hi'n cael cyfarfodydd ynghylch hyn, ynghylch y taliadau sefydlog am ynni. Yn benodol, un o'r meysydd y mae hi'n ei ystyried—ac mae'n rhywbeth y mae Mike Hedges, sydd yn y Siambr, yn sicr wedi bod yn ei lobïo hi arno, rwy'n gwybod, yn gryf iawn—yw ynghylch taliadau sefydlog os nad yw ynni wedi cael ei ddefnyddio ar y diwrnod penodol hwnnw, er enghraifft. Felly, rwy'n siŵr pan—. Mae yna lawer o sgyrsiau yn digwydd yn ddwy ochrog gyda Llywodraeth y DU a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Rwy'n siŵr y bydd hi'n hapus iawn i roi'r wybodaeth diweddaraf i ni maes o law.
Trefnydd, could I ask for an urgent statement from the Minister for health regarding the situation concerning group A streptococcus, particularly in schools? The situation is very serious indeed and there are reports in the media now that antibiotics could be used as a preventative measure to protect children from more serious conditions, including scarlet fever and invasive group A streptococcus. Public Health Wales state that, in most cases, strep A causes scarlet fever. Scarlet fever is highly contagious, and parents are therefore advised to seek guidance from their GPs. There is a real risk that GPs could be overwhelmed at a very busy time of the year as it is. So, a statement, an urgent statement, from the Minister of health would be very welcome.
Can I also ask for a statement on the status of the advanced technology research centre? This is a project that Welsh Government has been working on for some five years. It would be the sibling facility for the advanced manufacturing research centre, which has been an incredible success. I understand the UK Government has allocated £10 million in capital towards the cost of establishing the ATRC. I'd be very grateful if we could have a statement on the status of that project and confirmation, if possible, in the budget next week that funding will be made available for it to be created in the next financial year. Diolch.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog iechyd ynglŷn â'r sefyllfa ynghylch streptococcus grŵp A, yn enwedig mewn ysgolion? Mae'r sefyllfa'n ddifrifol iawn yn wir ac mae adroddiadau yn y cyfryngau nawr y byddai modd defnyddio gwrthfiotigau fel mesur ataliol i amddiffyn plant rhag cyflyrau mwy difrifol, gan gynnwys y dwymyn goch a streptococcus ymledol grŵp A. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dweud bod Strep A, yn y rhan fwyaf o achosion, yn achosi'r dwymyn goch. Mae'r dwymyn goch yn heintus iawn, ac felly mae rhieni'n cael eu cynghori i ofyn am arweiniad gan eu meddygon teulu. Mae perygl gwirioneddol y gallai meddygon teulu gael eu llethu ar adeg prysur iawn o'r flwyddyn fel y mae. Felly, byddai croeso mawr i ddatganiad, datganiad brys, gan y Gweinidog iechyd.
A gaf i ofyn hefyd am ddatganiad am statws y ganolfan ymchwil technoleg uwch? Mae hwn yn brosiect mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio arno ers rhyw bum mlynedd. Dyma fyddai'r chwaer gyfleuster ar gyfer y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch, sydd wedi bod yn llwyddiant anhygoel. Rwy'n deall bod Llywodraeth y DU wedi dyrannu £10 miliwn mewn cyfalaf tuag at y gost o sefydlu'r ganolfan ymchwil technoleg uwch. Byddwn i'n ddiolchgar iawn pe gallem gael datganiad am statws y prosiect hwnnw a chadarnhad, os yn bosibl, yn y gyllideb yr wythnos nesaf y bydd cyllid ar gael iddi gael ei chreu yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf. Diolch.
Diolch. The Minister for Health and Social Services will be making a statement as soon as possible around the strep A situation. We are certainly seeing a higher number of cases of strep A bacterial infection this year compared to recent years, and unfortunately we have seen the tragic outcomes in recent weeks, and our thoughts and condolences go out to all the families and all those impacted by these tragic deaths. You mentioned Public Health Wales, and they're leading the response here in Wales. They're working very closely with our health boards, our local authorities and schools and parents and GPs. As you say, there is information on their website, but the Minister for Health and Social Services will be making a statement, hopefully later on this afternoon.
In relation to the ATRC, we are currently progressing with the design and the master planning of the ATRC site. We've identified an appropriate operator and currently estimating planning submissions to be made in the summer of next year, so 2023, shows that the facility would be operational in spring 2025.FootnoteLink We very much welcome the £10 million commitment that the Chancellor announced in the autumn statement to support its development.
Diolch. Bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud datganiad cyn gynted â phosibl o amgylch sefyllfa strep A. Yn sicr, rydym ni'n mynd i weld nifer uwch o achosion o heintiau strep A bacterol eleni o'i gymharu â'r blynyddoedd diwethaf, ac yn anffodus rydym ni wedi gweld y canlyniadau trasig yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac mae ein meddyliau a'n cydymdeimlad yn mynd i'r holl deuluoedd a phawb a gafodd eu heffeithio gan y marwolaethau trasig hyn. Gwnaethoch chi sôn am Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac maen nhw'n arwain yr ymateb yma yng Nghymru. Maen nhw'n gweithio'n agos iawn gyda'n byrddau iechyd, ein hawdurdodau lleol a'n hysgolion a'n rhieni a'n meddygon teulu. Fel y dywedwch chi, mae gwybodaeth ar eu gwefan, ond bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud datganiad, gobeithio yn ddiweddarach y prynhawn yma.
O ran y ganolfan ymchwil technoleg uwch, rydym ni'n symud ymlaen ar hyn o bryd gyda dylunio ac uwchgynllunio safle'r ganolfan ymchwil technoleg uwch. Rydym ni wedi nodi gweithredwr priodol ac ar hyn o bryd yn rhagweld cyflwyno cais am ganiatâd cynllunio yn cael ei wneud yn yr haf y flwyddyn nesaf, felly 2023, er mwyn i'r cyfleuster fod yn weithredol yng ngwanwyn 2025.FootnoteLink Rydym ni'n croesawu yn fawr iawn yr ymrwymiad o £10 miliwn a gyhoeddodd y Canghellor yn natganiad yr hydref i gefnogi ei datblygiad.
Minister, please may I request a statement from the Minister of health in relation to the fracture liaison service here in Wales? Osteoporosis—we often hear about it here in Chamber—which can cause bones to break from a cough or even so much as a hug from the grandchildren, affects more than 180,000 people in Wales and costs the UK health service a huge £4.6 billion a year. Tragically, as many people die from fracture-related causes as from lung cancer or, in fact, diabetes. However, a fracture liaison service can help transform the quality of life for older people in Wales and unlock some serious savings for our NHS. As it stands, only 66 per cent of people in Wales aged over 50 have access to a FLS, compared to 100 per cent of people in Scotland and Northern Ireland. This means that thousands of people in areas without coverage are having fractures fixed up and forgotten about without their underlying osteoporosis being diagnosed and treated, and I'd like to know, obviously—. Where FLSs are already in place, there is widespread underperformance with patient identification, monitoring and follow-ups. Extending services and raising the quality can free up 73,000 acute hospital beds and 16,500 rehabilitation bed days, estimated to be taken up by hip fracture patients over the next five years, as well as deliver huge savings, which I mentioned. So, a modest £2 million annual investment in raising the number and quality of fracture liaison services to cover everyone over 50 would deliver a £36 million return over five years. We have a real opportunity, Minister, here to improve the lives of thousands of people across Wales, and such savings, I'm sure, will be welcomed by the Welsh Government. Therefore, a statement from the health Minister about investing in this particular service would be greatly appreciated.
Gweinidog, os gwelwch yn dda a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd am y gwasanaeth cyswllt toresgyrn yma yng Nghymru? Mae osteoporosis—rydym ni'n aml yn clywed amdano yma yn y Siambr—sy'n gallu achosi esgyrn i dorri drwy beswch neu hyd yn oed drwy gofleidio'r wyrion, yn effeithio ar fwy na 180,000 o bobl yng Nghymru ac yn costio £4.6 biliwn y flwyddyn i wasanaeth iechyd y DU. Yn drasig, mae cymaint o bobl yn marw o achosion sy'n gysylltiedig â thoresgyrn â chanser yr ysgyfaint neu, mewn gwirionedd, diabetes. Fodd bynnag, gall gwasanaeth cyswllt toresgyrn helpu i drawsnewid ansawdd bywyd pobl hŷn yng Nghymru a datgloi rhai arbedion sylweddol i'n GIG. Fel y mae, dim ond 66 y cant o bobl yng Nghymru dros 50 oed sy'n cael y cyfle i fanteisio ar wasanaeth cyswllt toresgyrn, o'i gymharu â 100 y cant o bobl yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae hyn yn golygu bod miloedd o bobl mewn ardaloedd heb wasanaeth yn cael toriadau wedi'u cywiro ac yna'n anghofio amdanyn nhw heb i'w osteoporosis sylfaenol gael diagnosis a thriniaeth, a hoffwn i wybod, yn amlwg—. Lle mae gwasanaeth cyswllt toresgyrn eisoes ar waith, mae tanberfformio eang o ran nodi a monitro cleifion a gwaith dilynol. Gall ymestyn gwasanaethau a chodi'r ansawdd ryddhau 73,000 o welyau ysbyty acíwt a 16,500 o ddiwrnodau gwely adsefydlu, yr amcangyfrifir eu bod yn cael eu cymryd gan gleifion sydd wedi torri clun yn ystod y pum mlynedd nesaf, yn ogystal â darparu arbedion enfawr, y soniais i amdanyn nhw. Felly, byddai buddsoddiad blynyddol cymedrol o £2 filiwn wrth godi nifer ac ansawdd y gwasanaethau cyswllt toresgyrn i gynnwys pawb dros 50 yn sicrhau budd o £36 miliwn dros bum mlynedd. Mae wir gennym ni gyfle yma, Gweinidog, i wella bywydau miloedd o bobl ledled Cymru, ac fe fydd arbedion o'r fath, rwy'n siŵr, yn cael eu croesawu gan Lywodraeth Cymru. Felly, byddai datganiad gan y Gweinidog iechyd am fuddsoddi yn y gwasanaeth penodol hwn yn cael ei werthfawrogi'n fawr.
Thank you. I think you raise a really important point. Osteoporosis affects many of us and many of our constituents, and I will certainly ask the Minister for Health and Social Services to come forward with a written statement.
Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn. Mae osteoporosis yn effeithio ar lawer ohonom ni a llawer o'n hetholwyr, ac yn sicr fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol gyflwyno datganiad ysgrifenedig.
Trefnydd, I want to highlight the need for a Government statement by raising the matter of the nursery at Caerphilly Children's Centre, which is left on the brink due to a lack of financial commitment and engagement from the Labour-run Caerphilly County Borough Council. The centre has been providing an incredible service for children with disabilities, developmental delay and additional needs for three decades. To continue to operate, the nursery needs a service level agreement from the local authority, as they cannot apply for larger long-term grant funding without such a financial commitment in place. The centre has been requesting an agreement for the last five years. I've also heard that requests for a meeting on this matter have not been answered or acknowledged by the council in the last year. The situation is now critical, and they face issuing redundancy notices to staff at the end of December unless something changes. Are you disappointed that your party colleagues in Caerphilly are jeopardising the health and mental well-being of the most vulnerable with a lack of engagement and lack of financial commitment? But, from this Government, can we have a statement on the provision for children with disabilities, developmental delay and additional needs in Wales and the need to protect these services?
Trefnydd, rwyf i eisiau tynnu sylw at yr angen am ddatganiad gan y Llywodraeth drwy godi mater y feithrinfa yng Nghanolfan Plant Caerffili, sydd wedi'i gadael ar y dibyn oherwydd diffyg ymrwymiad ariannol ac ymgysylltu gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, sy'n cael ei weithredu gan Lafur. Mae'r ganolfan wedi bod yn darparu gwasanaeth anhygoel i blant ag anableddau, oedi mewn datblygiad ac anghenion ychwanegol ers tri degawd. Er mwyn parhau i weithredu, mae angen cytundeb lefel gwasanaeth ar y feithrinfa gan yr awdurdod lleol, gan na allan nhw wneud cais am gyllid grant tymor hir mwy heb fod ymrwymiad ariannol o'r fath yn ei le. Mae'r ganolfan wedi bod yn gofyn am gytundeb ers pum mlynedd. Rwyf i hefyd wedi clywed nad yw ceisiadau am gyfarfod ar y mater hwn wedi cael eu hateb na'u cydnabod gan y cyngor yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae'r sefyllfa nawr yn argyfyngus, ac maen nhw'n wynebu cyflwyno rhybuddion diswyddo i staff ddiwedd Rhagfyr oni bai bod rhywbeth yn newid. Ydych chi'n siomedig bod eich cydweithwyr yn eich plaid yng Nghaerffili yn peryglu iechyd a lles meddyliol y rhai mwyaf agored i niwed drwy ddiffyg ymgysylltiad a diffyg ymrwymiad ariannol? Ond, o ran y Llywodraeth hon, a gawn ni ddatganiad am y ddarpariaeth i blant ag anableddau, oedi mewn datblygiad ac anghenion ychwanegol yng Nghymru a'r angen i amddiffyn y gwasanaethau hyn?
Well, I'm not aware of the issue you raise around the nursery. I do think it would be better to correspond directly with Caerphilly County Borough Council on this occasion.
Wel, dydw i ddim yn ymwybodol o'r mater yr ydych chi'n ei godi ynghylch y feithrinfa. Rwy'n credu y byddai'n well gohebu'n uniongyrchol â Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili y tro hwn.
Minister, there is now a growing campaign in Wales, led by five animal welfare charities, calling for a ban on greyhound racing. Dogs Trust, Blue Cross, Greyhound Rescue Wales, Hope Rescue and the RSPCA collectively believe that greyhound racing causes cruelty and appalling suffering to the dogs. Can the Minister ensure a written statement confirming the position of the Welsh Government on greyhound racing, whether they have met with these five organisations, and what steps they might take to address this vital issue of animal welfare? Thank you.
Gweinidog, mae ymgyrch gynyddol yng Nghymru nawr, dan arweiniad pum elusen lles anifeiliaid, yn galw am wahardd rasio milgwn. Mae'r Dogs Trust, Blue Cross, Greyhound Rescue Wales, Hope Rescue a'r RSPCA yn credu ar y cyd fod rasio milgwn yn achosi dioddefaint creulon ac echrydus i'r cŵn. A wnaiff y Gweinidog sicrhau datganiad ysgrifenedig yn cadarnhau sefyllfa Llywodraeth Cymru ar rasio milgwn, os ydyn nhw wedi cwrdd â'r pum sefydliad hyn, a pha gamau y gallen nhw eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater o les anifeiliaid hanfodol hwn? Diolch.
Thank you. Well, obviously, this falls within my portfolio, and I am very keen to address the many concerns that have been raised with me around greyhound racing. As you will be aware, the Petitions Committee has had a significant petition, and I'm awaiting the outcome of that, as well as obviously having this as part of our animal welfare plan—that is a five-year plan that I published, which will cover the whole five years of this term of government—but this is something obviously within the programme for government commitment. I have met with some of the organisations that you refer to, and I've certainly received a significant amount of correspondence on the issue. But I think the next thing will be to look at the petition, if that comes forward, obviously, for a debate here in the Senedd, and also my officials are working on looking at whether a consultation is required, which I think it would be, to look at the future of greyhound racing.
Diolch. Wel, yn amlwg, mae hyn yn dod o fewn fy mhortffolio i, ac rwy'n awyddus iawn i ymdrin â'r pryderon lawer sydd wedi'u codi gyda mi ynghylch rasio milgwn. Fel y byddwch chi'n ymwybodol, mae'r Pwyllgor Deisebau wedi cael deiseb sylweddol, ac rwy'n aros am ganlyniad hynny, yn ogystal â bod â hyn yn amlwg yn rhan o'n cynllun lles anifeiliaid—mae hwnnw'n gynllun pum mlynedd yr wyf i'n ei gyhoeddi, a fydd yn cynnwys pum mlynedd gyfan y tymor hwn o lywodraeth—ond yn amlwg mae hyn yn rhywbeth o fewn ymrwymiad y rhaglen lywodraethu. Rwyf i wedi cyfarfod â rhai o'r sefydliadau yr ydych chi'n cyfeirio atynt, ac yn sicr rwyf i wedi derbyn cryn dipyn o ohebiaeth ar y mater. Ond rwy'n credu mai'r peth nesaf fydd edrych ar y ddeiseb, os daw honno ymlaen, yn amlwg, ar gyfer dadl yma yn y Senedd, a hefyd mae fy swyddogion yn gweithio ar ystyried a oes angen ymgynghoriad, a fyddai, yn fy marn i, i ystyried dyfodol rasio milgwn.
Tempting as it would be to follow up that question from Altaf Hussain—thank you so much—I'm focusing on something else today, and good afternoon, Trefnydd. Can I request a statement, please, from the Minister for Health and Social Services with regard to the strike ballot by Welsh ambulance service workers? We know that nobody takes strike action lightly, least of all those who are in our health service, and it just shows how desperate health workers are. They have voted to strike in December, which does also coincide with the nurses' strike as well in December. So, could I ask for a statement from the Minister about what urgent action the Welsh Government will be taking to ensure that workers are supported, that negotiations are in place and that emergency cover is sufficient during what we know will be one of the NHS's busiest period? Diolch yn fawr iawn.
Er ei bod yn demtasiwn i mi ychwanegu at y cwestiwn hwnnw gan Altaf Hussain—diolch o galon—rwy'n canolbwyntio ar rywbeth arall heddiw, a phrynhawn da, Trefnydd. A gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y bleidlais ar streic gan weithwyr gwasanaeth ambiwlans Cymru? Rydym ni'n gwybod nad oes neb yn streicio'n ddi-hid, yn enwedig y rhai hynny yn ein gwasanaeth iechyd, ac mae'n dangos pa mor enbyd yw sefyllfa gweithwyr iechyd. Maen nhw wedi pleidleisio i streicio ym mis Rhagfyr, sydd hefyd yn cyd-fynd â streic y nyrsys, hefyd ym mis Rhagfyr. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch pa gamau brys y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod gweithwyr yn cael eu cefnogi, bod trafodaethau ar waith a bod digon o weithwyr wrth gefn brys ar gael yn ystod yr hyn y gwyddom ni y bydd yn un o gyfnodau prysuraf y GIG? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. Well, we do recognise why so many ambulance workers have voted the way they did, and the anger and the disappointment amongst so many of our public sector workers at the current time. We believe our emergency services should be fairly rewarded for their important work, but you'll appreciate our current financial settlement falls far short of what's needed to meet the significant challenges faced by public services and by public workers right across Wales. As a Government, we very much value social partnership, and I know the Minister continues to meet with trade unions to discuss a range of issues affecting the workforce.
Diolch. Wel, rydym ni'n cydnabod pam mae cymaint o weithwyr ambiwlans wedi pleidleisio'r ffordd y gwnaethon nhw, a'r dicter a'r siom ymhlith cymaint o'n gweithwyr yn y sector cyhoeddus ar hyn o bryd. Rydym ni'n credu y dylai ein gwasanaethau brys gael eu gwobrwyo'n deg am eu gwaith pwysig, ond byddwch chi'n gwerthfawrogi bod ein setliad ariannol presennol yn llawer llai na'r hyn sydd ei angen i gyflawni'r heriau sylweddol y mae gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu a gan weithwyr cyhoeddus ledled Cymru. Fel Llywodraeth, rydym ni'n gwerthfawrogi partneriaeth gymdeithasol yn fawr, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn parhau i gyfarfod ag undebau llafur i drafod amrywiaeth o faterion sy'n effeithio ar y gweithlu.
Trefnydd, I'd be grateful if we could have a statement from the Deputy Minister for Social Partnership on action that the Welsh Government is taking to recruit and keep retained firefighters in the workforce in Wales. You may be aware that there are 125 vacancies in mid and west Wales, a situation that Roger Thomas, chief fire officer for mid and west Wales, is right to say is unsustainable, and so it's vital that we see support forthcoming, perhaps even a national review of pay and conditions for retained firefighters so that we see the situation improving. Given the importance of recruiting and retaining firefighters in constituencies and regions, especially in our rural areas, I would appreciate a statement from the Welsh Government as soon as possible, outlining what it's doing to encourage people to apply for roles within the fire service, and what it's doing to support the workforce in order to protect these vital emergency services.
Trefnydd, byddwn i'n ddiolchgar os gallem ni gael datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ar gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i recriwtio a chadw diffoddwyr tân wrth gefn yn y gweithlu yng Nghymru. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod 125 o lefydd gwag yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, sefyllfa y mae Roger Thomas, prif swyddog tân canolbarth a gorllewin Cymru, yn iawn i ddweud ei bod yn anghynaladwy, ac felly mae'n hanfodol ein bod ni'n gweld cefnogaeth yn cael ei chynnig, efallai hyd yn oed adolygiad cenedlaethol o gyflog ac amodau diffoddwyr tân wrth gefn fel ein bod ni'n gweld y sefyllfa'n gwella. O ystyried pwysigrwydd recriwtio a chadw diffoddwyr tân mewn etholaethau a rhanbarthau, yn enwedig yn ein hardaloedd gwledig, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad gan Lywodraeth Cymru cyn gynted â phosib, yn amlinellu'r hyn y mae'n ei wneud i annog pobl i wneud cais am swyddi o fewn y gwasanaeth tân, a'r hyn y mae'n ei wneud i gefnogi'r gweithlu er mwyn diogelu'r gwasanaethau brys hanfodol hyn.
Thank you. You will have heard me say in my answer to Jane Dodds that we absolutely value social partnership, so the Deputy Minister for Social Partnership is certainly working with the fire service at the moment to see what more can be done to try and attract people to the roles. I wasn't aware of the significant number that you refer to, but I know the Deputy Minister is.
Diolch. Byddwch chi wedi fy nghlywed i'n dweud yn fy ateb wrth Jane Dodds ein bod ni wir yn gwerthfawrogi partneriaeth gymdeithasol, felly mae'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn sicr yn gweithio gyda'r gwasanaeth tân ar hyn o bryd i weld beth arall y mae modd ei wneud i geisio denu pobl i'r swyddi. Nid oeddwn i'n ymwybodol o'r nifer sylweddol yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw, ond rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog.
A gaf i ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ar gyflwr yr NHS? Ar drothwy'r gaeaf, mae staff yn gwneud eu gorau, ond mae'r sefyllfa'n amhosib. Dwi wedi clywed am gyfres o ddigwyddiadau yn effeithio ar etholwyr yn y dyddiau diwethaf: un ddynes yn ei 80au, yn ofni ei bod hi wedi torri ei chlun, yn aros 24 awr ar y llawr gartref am ambiwlans; dynes oedrannus arall yn aros yn yr adran frys am oriau tra bod ambiwlansys yn ciwio y tu allan; merch ifanc yn cael triniaeth ar goridor yn yr adran frys oherwydd bod yna ddiffyg gwelyau. Does dim byd newydd yn hyn; rydyn ni i gyd yn clywed y straeon yma. Ond dydy pethau ddim yn gwella, ac mae gen i ofn bod datganiadau a dadleuon ar iechyd yn amser y Llywodraeth wedi mynd yn bethau prin yn ddiweddar. Yng ngoleuni hynny, mi fyddwn i yn gwerthfawrogi cael y cyfle hwnnw ar frys i drafod yr argyfwng yn y gwasanaeth iechyd, a hynny cyn i'r gaeaf ddechrau brathu o ddifri.
May I ask for a debate in Government time on the state of the NHS? As we enter winter, staff are doing their very best, but the situation is impossible. I've heard of a series of incidents affecting constituents over the past few days: one woman in her 80s, concerned that she'd broken her hip, waiting 24 hours on the floor at home for an ambulance; another elderly woman waiting hours in the emergency department while ambulances were queueing outside; a young woman being treated in the corridor in the emergency department because of a shortage of beds. There's nothing new about that; we all hear these stories. But things aren't improving, and I do fear that debates and statements on health in Government time have been few and far between recently. In the light of that, I would appreciate an opportunity as a matter of urgency to discuss the crisis in the NHS before winter really starts to bite.
I know the Minister for Health and Social Services has been working very closely with all the health boards around winter preparedness, but we obviously recognise there are many challenges, and I know the Minister met with the ambulance service—I think it was two weeks ago, but it may have been last week—to discuss issues with the number of ambulances that aren't able to put patients into A&E as quickly as we would want. There will be another, obviously, health debate in Government time, and I will certainly look to see if this is a topic that we could cover in that.
Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda'r holl fyrddau iechyd ar barodrwydd ar gyfer y gaeaf, ond rydym ni'n amlwg yn cydnabod bod llawer o heriau, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi cwrdd â'r gwasanaeth ambiwlans—rwy'n credu mai bythefnos yn ôl oedd hi, ond efallai mai'r wythnos diwethaf oedd hi—i drafod materion o ran nifer yr ambiwlansys nad ydyn nhw'n gallu rhoi cleifion i mewn i adrannau damweiniau ac achosion brys mor gyflym ag y byddem ni ei eisiau. Bydd dadl arall, yn amlwg, ar iechyd yn amser y Llywodraeth, ac yn sicr, fe wnaf edrych i weld a yw hwn yn bwnc y gallem ni ei gynnwys yn hynny.
I'd like to ask the Minister for Health, and repeat what our colleague Ken Skates said, for an urgent statement on the high number of cases of strep A and scarlet fever in Wales. I did submit an emergency question regarding this but, unfortunately, it was not accepted. Therefore, I'm using this business statement as the fastest means possible to make the Welsh Government aware of how many parents, families, grandparents and carers are really concerned. The ongoing cases of strep A and scarlet fever and other complications that it can cause have so far claimed, sadly, the lives of nine children in Wales. This is an appalling tragedy, and my heart goes out to each and every single grieving parent. It has left many families deeply worried as to what they should do next. I had a constituent of mine with two children infected, who were actually at the A&E department yesterday, and waiting nine and a half hours to be seen, and yet we're told speed is of the essence in making sure that we keep our children safe. The updated UK guidance on scarlet fever outbreaks says antibiotics can be used to help stop new cases of strep A in settings such as schools, but that a decision should be taken by local outbreak control teams on a case-by-case basis. I think it's really important that we have a joined-up approach across all parts of the UK so that parents and schools alike can receive the clearest advice possible about what to do.
Now, you did mention before that the Minister may put one out today, and certainly something later this week. We need something today, Trefnydd, and we really do—it's a pity that it wasn't raised by the Minister herself, because there are so many questions. I've been asked by one constituent who had to go around six places looking for antibiotics, so we need to make sure that we've got every single thing in place to combat this and that we don't have these parents and families so worried. So, we want an oral statement, where we can ask questions of the Minister. It's not good enough just to put a statement out outside this Chamber. Thank you. Diolch.
Hoffwn i ofyn i'r Gweinidog Iechyd, gan ailadrodd yr hyn y dywedodd ein cyd-Aelod Ken Skates, am ddatganiad brys ynghylch y nifer uchel o achosion o strep A a'r dwymyn goch yng Nghymru. Fe wnes i gyflwyno cwestiwn brys ynglŷn â hyn ond, yn anffodus, ni chafodd ei dderbyn. Felly, rydw i'n defnyddio'r datganiad busnes yma fel y ffordd gyflymaf o sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o faint o rieni, teuluoedd, neiniau a theidiau a gofalwyr sydd wir yn pryderu. Mae'r achosion parhaus o strep A a'r dwymyn goch a'r cymhlethdodau eraill y gall eu hachosi wedi hawlio hyd yma, yn drist, fywydau naw o blant yng Nghymru. Mae hon yn drasiedi echrydus, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr â phob un rhiant sy'n galaru. Mae wedi gadael llawer o deuluoedd yn poeni'n fawr am yr hyn y dylen nhw ei wneud nesaf. Roedd etholwr i mi â dau o blant wedi'u heintio, a oedd a dweud y gwir, yn yr adran damweiniau ac achosion brys ddoe, ac wedi aros naw awr a hanner i gael eu gweld, ac eto rydym ni'n cael gwybod bod cyflymder yn hanfod wrth sicrhau ein bod ni'n cadw ein plant yn ddiogel. Mae canllawiau diweddara'r DU ar achosion o'r dwymyn goch yn dweud bod modd defnyddio gwrthfiotigau i helpu i atal achosion newydd o strep A mewn lleoliadau fel ysgolion, ond y dylai penderfyniad gael ei wneud gan dimau rheoli achosion lleol fesul achos. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod gennym ni ddull cydgysylltiedig ar draws pob rhan o'r DU fel y gall rhieni ac ysgolion fel ei gilydd dderbyn y cyngor cliriaf posibl ynghylch beth i'w wneud.
Nawr, gwnaethoch chi sôn cyn hynny efallai y bydd y Gweinidog yn cyflwyno un heddiw, ac yn sicr rhywbeth yn ddiweddarach yr wythnos hon. Mae angen rhywbeth arnom ni heddiw, Trefnydd, yn wir—mae'n drueni na chafodd ei godi gan y Gweinidog ei hun, oherwydd mae cymaint o gwestiynau. Mae un etholwr, a oedd yn gorfod mynd o gwmpas chwe lle yn chwilio am wrthfiotigau, wedi gofyn i mi, felly mae angen i ni sicrhau bod gennym ni bopeth yn ei le i frwydro yn erbyn hyn ac nad oes gennym ni'r rhieni a'r teuluoedd yma yn pryderu gymaint. Felly, rydym ni eisiau cael datganiad llafar, lle gallwn ni ofyn cwestiynau i'r Gweinidog. Nid yw hi'n ddigon da dim ond rhoi datganiad y tu allan i'r Siambr hon. Diolch.
There will be a written statement issued this afternoon, but can I just—
Bydd datganiad ysgrifenedig yn cael ei ddosbarthu'r prynhawn yma, ond a gaf i ddim ond—
Oral.
Llafar.
There will be a written statement this afternoon, and, if I could just clarify, as the Member I think said nine children had, unfortunately, died in Wales—it's in the UK. I absolutely agree with you, though, these are all really tragic cases.
Fe fydd yna ddatganiad ysgrifenedig y prynhawn yma, ond, os caf i egluro, oherwydd fe ddywedodd yr Aelod, rwy'n credu, mai naw o blant a fu farw, yn drist iawn, yng Nghymru—yn y DU yw hynny. Rwy'n cytuno yn llwyr â chi, er hynny, mai achosion trist tu hwnt yw'r rhain i gyd.
Diolch i'r Trefnydd am yr eitem yna.
Thank you, Trefnydd, for that item.
Yr eitem nesaf fydd y datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar newid hinsawdd a'r datganiad terfynol ar gyllideb garbon 1. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Julie James.
The next item will be a statement by the Minister for Climate Change on climate change and the final statement on carbon budget 1. I call on the Minister for Climate Change to make the statement—Julie James.
Diolch, Llywydd. Llywydd, last month, world leaders came together at COP27 to focus on the climate emergency. Following difficult negotiations, there was both hope and disappointment. Hope came from the agreement for developed nations to create a fund as early as next year to cover loss and damage. The fund will support the most vulnerable nations and communities in their battles with the impacts of climate change. But disappointment came from not making further progress on the phasing out of fossil fuels, which the Welsh Government committed to at COP26 by joining the Beyond Oil and Gas Alliance.
This week is the start of COP15, not a climate COP, but a biodiversity COP, which I will be attending. The climate and nature emergencies are intertwined and are not some distant future global crisis. This combined crisis is already upon us, and our vision, ambition and action must achieve a better, fairer and greener future for us all.
In June, my written statement to the Senedd highlighted the publication of the latest greenhouse gas emission data. In the statement, I said the raw data indicated we had met our carbon budget 1 targets. I also committed to publishing our legislative final statement for our first budgetary period in December. Today, I am pleased to confirm that the Welsh Government has met both the first carbon budget and the 2020 emissions reduction interim target. Following advice from the Climate Change Committee, we set an interim target for 2020 at a 27 per cent reduction in emissions compared to our baseline year of 1990. The final net Welsh emissions account for our 2020 interim target saw a 39 per cent reduction. Therefore, the 2020 interim target has not only been met, but surpassed. The first carbon budget was set at an average reduction of 23 per cent emission reduction compared to our baseline year. The final net Welsh emissions account saw a 28 per cent reduction. Therefore, our first carbon budget has also been met and also surpassed.
I am therefore publishing Welsh Government's 'final statement' for the budgetary period and interim year as required under the Environment (Wales) Act 2016. This final statement is the first of its kind for Wales and is a factual report looking back at carbon budget 1. It sets out our accounting methodology and the reasons why we met our targets. Importantly, the final statement contains an annex that estimates the consumption emissions footprint for Wales for the carbon budget period. We estimate consumption emissions fluctuated slightly, with a small increase of approximately 2 per cent, over the budget period that the data is available. However, overall since 2001, the first available year of data, consumption emission estimates have shown a general downward trend, dropping approximately 27 per cent. Due to availability of statistics, it's not been possible to calculate the footprint for the entire budget period. The report covers the period of 2016-19 and there will therefore be an update to the annex in 2023 once the data is received and analysed. Whilst this statement is positive, I recognise there are challenges ahead, and we need to do much more to achieve our second carbon budget for 2021-26. Now is not the time for complacency, and we must maintain our focus on delivery of Net Zero Wales.
I am therefore pleased to also inform the Senedd that I will be launching a call for evidence on a just transition to net zero in Wales. Our first policy in Net Zero Wales committed to transitioning to net zero with social justice at its heart. We are now seeking evidence to identify where negative impacts and opportunities might appear and where they may aggregate. We aim to gather evidence on best practice. We are also seeking evidence of need for our communities, economy and infrastructure, so we can see where support can be targeted to ensure a just transition. Today, the Government is publishing the 'Welsh Government's Net Zero Strategic Plan', which will set out how it plans to achieve net zero as an organisation, and the Minister for Economy will be publishing a net-zero skills plan next year. These are all important actions in Net Zero Wales.
Of course, the climate is already changing as the increasing number of devastating weather events globally proves. They provide a sobering reminder that as well as reducing emissions, we also need to build resilience to a changing climate. Climate change is bringing risks to our communities, infrastructure, natural resources and health that we must address. Therefore, finally, today, I am pleased to inform the Senedd that I'm also publishing a progress report on our current five-year national climate change adaptation plan, 'Prosperity for All: A Climate Conscious Wales'. The report shows the huge amount of work we are doing already to address the risks arising from climate change, but, as with our climate mitigation efforts, we must do more, and we will.
Our values and guiding principles set out in the programme for government put social justice and the climate emergency at the heart of our actions for this Senedd term, and it is of upmost importance to me that we deliver for the people of Wales and the future of our children. In terms of today's publications, final checks and typesetting is taking place and the final documents will be laid in the Senedd and uploaded to the website by the end of this term. Diolch.
Diolch, Llywydd. Llywydd, fis diwethaf, daeth arweinwyr y byd at ei gilydd yn COP27 i ganolbwyntio ar yr argyfwng hinsawdd. Yn dilyn trafodaethau anodd, roedd yna obaith a siom fel ei gilydd. Roedd gobaith yn y cytundeb i'r gwledydd datblygedig greu cronfa mor gynnar â'r flwyddyn nesaf i dalu am unrhyw golledion a difrod. Bydd y gronfa yn cefnogi'r gwledydd a'r cymunedau mwyaf agored i niwed yn eu brwydrau gydag effeithiau newid hinsawdd. Ond fe ddaeth siom o beidio â gwneud rhagor o gynnydd ar ddileu tanwyddau ffosil yn raddol, yr ymrwymodd Llywodraeth Cymru iddo yn COP26 drwy ymuno â'r Gynghrair Tu Hwnt i Olew a Nwy.
Yr wythnos hon yw dechrau COP15, nid COP hinsawdd, ond COP bioamrywiaeth, y byddaf i'n bresennol ynddi. Mae'r argyfyngau hinsawdd a natur wedi eu plethu ynghyd ac nid argyfyngau byd-eang pell i ffwrdd yn y dyfodol mohonyn nhw. Mae'r argyfwng cyfunol hwn ar ein gwarthaf eisoes, ac mae'n rhaid i'n gweledigaeth, ein huchelgais a'n gweithredoedd lunio dyfodol gwell, tecach a gwyrddach i bawb ohonom ni.
Ym mis Mehefin, gwnaeth fy natganiad ysgrifenedig i'r Senedd dynnu sylw at gyhoeddi'r data diweddaraf ar allyriadau nwyon tŷ gwydr. Yn y datganiad, roeddwn i'n dweud bod y data crai yn dangos ein bod ni wedi cyrraedd ein targedau cyllideb garbon 1. Rwyf wedi ymrwymo i gyhoeddi ein datganiad deddfwriaethol terfynol hefyd ar gyfer ein cyfnod cyllidebol cyntaf ym mis Rhagfyr. Heddiw, rwy'n falch o gadarnhau bod Llywodraeth Cymru wedi cyflawni'r gyllideb garbon gyntaf a tharged dros dro 2020 i leihau allyriadau. Yn dilyn cyngor gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, fe wnaethom ni bennu targed dros dro ar gyfer 2020 sef gostyngiad o 27 y cant mewn allyriadau o'i gymharu â'n blwyddyn waelodlin sef 1990. Gwelodd ein cyfrif allyriadau Cymru net terfynol ar gyfer targed interim 2020 ostyngiad o 39 y cant. Felly, mae targed dros dro 2020 nid yn unig wedi'i gyrraedd ond rhagorwyd arno hefyd. Gosodwyd y gyllideb garbon gyntaf ar ostyngiad o 23 y cant o ran gostwng allyriadau cyfartalog o'i gymharu â'n blwyddyn waelodlin. Gwelwyd gostyngiad o 28 y cant yng nghyfrif allyriadau net terfynol Cymru. Felly, cyrhaeddwyd a rhagorwyd ar ein cyllideb garbon gyntaf hefyd.
Rwy'n cyhoeddi felly 'ddatganiad terfynol' Llywodraeth Cymru ar gyfer y cyfnod cyllidebol a'r flwyddyn dros dro fel sy'n ofynnol o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Y datganiad terfynol hwn yw'r cyntaf o'i fath i Gymru ac mae'n adroddiad ffeithiol sy'n edrych yn ôl ar gyllideb garbon 1. Mae'n nodi ein methodoleg gyfrifyddu a'r rhesymau pam y gwnaethom ni gyrraedd ein targedau. Yn bwysig iawn, mae'r datganiad terfynol yn cynnwys atodiad sy'n amcangyfrif ôl troed allyriadau defnydd Cymru ar gyfer cyfnod y gyllideb carbon. Rydym ni'n amcangyfrif bod allyriadau defnydd wedi amrywio ychydig, gyda chynnydd bach o tua 2 y cant, dros gyfnod y gyllideb y mae'r data ar gael ar ei gyfer. Er hynny, yn gyffredinol ers 2001, mae'r flwyddyn gyntaf o ddata sydd ar gael, mae'r amcangyfrifon o allyriadau defnydd wedi dangos tuedd gyffredinol sy'n gostwng, gan ostwng tua 27 y cant. Oherwydd yr ystadegau a oedd ar gael, ni fu'n bosibl cyfrifo'r ôl troed ar gyfer cyfnod y gyllideb gyfan. Mae'r adroddiad yn ymdrin â chyfnod 2016-19 ac fe fydd diweddariad felly i'r atodiad yn 2023 ar ôl i'r data gael eu derbyn a'u dadansoddi. Er bod y datganiad hwn yn gadarnhaol, rwy'n cydnabod bod heriau o'n blaenau ni, ac mae angen i ni wneud llawer mwy i gyflawni ein hail gyllideb garbon ar gyfer 2021-26. Nid nawr yw'r amser i laesu dwylo, ac mae'n rhaid i ni barhau i ganolbwyntio ar gyflawni Cymru Sero Net.
Rwy'n falch felly o roi gwybod i'r Senedd hefyd y byddaf i'n lansio galwad am dystiolaeth ar drawsnewid cyfiawn tuag at sero net yng Nghymru. Roedd ein polisi cyntaf yn Cymru Sero Net yn ymrwymo i drosglwyddo i sero net gyda chyfiawnder cymdeithasol wrth hanfod hynny. Rydym ni bellach yn chwilio am dystiolaeth i nodi lle gallai effeithiau negyddol a chyfleoedd ymddangos a lle gallent grynhoi. Ein nod yw casglu'r dystiolaeth ar arfer gorau. Rydym ni'n chwilio hefyd am dystiolaeth o angen i'n cymunedau, ein heconomi a'n seilwaith, er mwyn i ni weld lle gellir targedu cymorth i sicrhau trosglwyddiad cyfiawn. Heddiw, mae'r Llywodraeth yn cyhoeddi 'Cynllun Strategol Sero Net Llywodraeth Cymru', a fydd yn amlinellu sut mae'r sefydliad hwn yn bwriadu cyrraedd sero net, ac fe fydd Gweinidog yr Economi yn cyhoeddi cynllun sgiliau sero net y flwyddyn nesaf. Mae'r rhain i gyd yn gamau gweithredu pwysig yn Cymru Sero Net.
Wrth gwrs, mae'r hinsawdd eisoes yn newid fel mae'r achosion cynyddol o dywydd dinistriol yn profi yn fyd-eang. Maen nhw'n ein hatgoffa mewn ffordd sobreiddiol, yn ogystal â lleihau allyriadau, fod angen i ni feithrin cydnerthedd i hinsawdd sy'n newid hefyd. Mae newid hinsawdd yn dod â risgiau i'n cymunedau, ein seilwaith, ein hadnoddau naturiol a'n hiechyd y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â nhw. Felly, yn olaf, heddiw, rwy'n falch o roi gwybod i'r Senedd fy mod i'n cyhoeddi adroddiad cynnydd ar ein cynllun addasu newid hinsawdd cenedlaethol pum mlynedd presennol, 'Ffyniant i Bawb: Cymru sy'n Effro i'r Hinsawdd'. Mae'r adroddiad yn dangos y gwaith enfawr yr ydym ni'n ei wneud eisoes i fynd i'r afael â'r risgiau sy'n deillio o newid hinsawdd, ond, fel yn achos ein hymdrechion i liniaru'r hinsawdd, mae'n rhaid i ni wneud rhagor, ac fe wnawn ni hynny.
Mae ein gwerthoedd a'n hegwyddorion arweiniol a nodir yn y rhaglen lywodraethu yn rhoi cyfiawnder cymdeithasol a'r argyfwng hinsawdd wrth wraidd ein camau ar gyfer y tymor hwn o'r Senedd, ac mae o'r pwys mwyaf i mi ein bod ni'n cyflawni ar gyfer pobl Cymru a dyfodol ein plant. O ran cyhoeddiadau heddiw, mae'r gwaith gwirio a chysodi terfynol yn cael ei wneud a chaiff y dogfennau terfynol eu gosod gerbron Senedd Cymru a'u huwchlwytho i'r wefan erbyn diwedd y tymor hwn. Diolch.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
I would like to start by congratulating the people of Wales, and thank you for statement, Minister. It has taken a nationwide effort to achieve the first carbon budget and the 2020 emissions reduction interim target, and, as such, everyone involved should be proud. 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales' was your plan for meeting the first plan carbon budget 2016-20 and the 2020 interim target. It included 100 policies and proposals across ministerial portfolios. However, we know that reductions were dominated by the power sector, which was responsible for 85 per cent of the total decrease in emissions from 2016 to 2018. In fact, the slow-down and closure of Aberthaw coal-fired power station contributed to 55 per cent of the total fall in emissions between 2016 and 2020. So, bearing in mind the previous over-reliance on reductions in the power sector, can you provide an update as to whether we're seeing a similar pattern during the current carbon budget, and, if so, what urgent action will be taken to try and deliver widespread reductions?
As you know, 'Net Zero Wales Carbon Budget 2 (2021 to 2025)' set out 123 policies and proposals from the Welsh Government. I know that you have said that you'll be publishing a progress report on your current five-year national climate change adaption plan, but can you outline today how many of the 123 policies and proposals are actually on their way to being actioned so far? Only by considering this broader picture and shouldering our global responsibility can we truly protect our precious world for future generations.
The Committee on Climate Change 2020 report, 'Land use: Policies for a Net Zero UK', highlighted that agricultural emissions should not be offshored. To quote:
'Achieving emissions reduction should not be at the expense of producing less food in the UK and increasing imports. As the UK is a relatively low-greenhouse gas producer of ruminant meat'—
compared to global averages—
'this risks exporting emissions abroad and increasing consumption emissions.'
Now, on 9 November, this Welsh Parliament unanimously voted in favour of a motion that called on the Welsh Government to, for example, develop a more self-sufficient food system for Wales, use procurement levers to create a requirement for supply chains to be free from deforestation, conversion and social exploitation as part of the transition to utilising locally produced and sustainable goods, and also to support Welsh farmers to eliminate imported livestock feed that is linked to deforestation and habitat conversion overseas, and, also, to support international projects and initiatives aimed at preserving and restoring forests in the main commodity-producing countries.
So, my final question, Minister: what progress have you made on those actions that we voted for you to undertake? And bearing in mind what we now know about the emissions caused by Wales through the goods and services we consume, which projects are you going to support in the main commodity-producing countries? What progress have you made in establishing a way of interpreting the 30x30 target? Thank you. Diolch.
Fe hoffwn i ddechrau drwy longyfarch pobl Cymru, a diolch i chi am y datganiad, Gweinidog. Mae hi wedi cymryd ymdrech ledled y wlad i gyflawni'r gyllideb garbon gyntaf a tharged dros dro lleihau allyriadau 2020, ac, o'r herwydd, fe ddylai pawb sy'n rhan o hyn fod yn falch. 'Ffyniant i Bawb: Cymru Carbon Isel' oedd eich cynllun ar gyfer cyflawni cyllideb garbon y cynllun cyntaf 2016-20 a tharged dros dro 2020. Roedd yn cynnwys 100 o bolisïau a chynigion ar draws portffolios gweinidogol. Fodd bynnag, rydym ni'n gwybod mai'r sector ynni oedd yn dominyddu'r gostyngiadau, a oedd yn gyfrifol am 85 y cant o gyfanswm y gostyngiad mewn allyriadau rhwng 2016 a 2018. Yn wir, fe gyfrannodd arafu a chau gorsaf bŵer glo Aberddawan hyd at 55 y cant o gyfanswm y gostyngiad o ran allyriadau rhwng 2016 a 2020. Felly, gan gofio'r orddibyniaeth a fu hyd yn hyn ar ostyngiadau yn y sector ynni, a wnewch chi roi diweddariad inni ar a ydym ni'n gweld patrwm o'r fath yn ystod y gyllideb garbon bresennol, ac, os felly, pa gamau brys fydd yn cael eu cymryd i geisio cyflawni gostyngiadau eang?
Fel gwyddoch chi, roedd 'Cyllideb Garbon 2 Cymru Sero Net (2021 i 2025)' yn nodi 123 o bolisïau a chynigion gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n gwybod eich bod chi wedi dweud y byddwch chi'n cyhoeddi adroddiad cynnydd ar eich cynllun addasu newid hinsawdd cenedlaethol pum mlynedd cyfredol chi, ond a wnewch chi amlinellu heddiw faint o'r 123 o bolisïau a chynigion sydd ar eu ffordd i gael eu gweithredu hyd yn hyn? Dim ond drwy ystyried y darlun ehangach hwn ac ysgwyddo ein cyfrifoldeb byd-eang y gallwn ni wir ddiogelu ein byd gwerthfawr er mwyn cenedlaethau'r dyfodol.
Roedd adroddiad 2020 y Pwyllgor Newid Hinsawdd, 'Land use: Policies for a Net Zero UK', yn amlygu na ddylai allyriadau amaethyddol gael eu hanfon dramor. Rwy'n dyfynnu:
'Ni ddylai cyflawni lleihad allyriadau fod ar draul cynhyrchu llai o fwyd yn y DU a chynyddu mewnforion. Gan fod y DU yn gynhyrchydd nwy tŷ gwydr cymharol isel o gig cnoi cil'—
o gymharu â chyfartaleddau byd-eang—
'mae hyn yn peryglu allforio allyriadau dramor a chynyddu allyriadau defnydd.'
Nawr, ar 9 Tachwedd, pleidleisiodd y Senedd Cymru hon yn unfrydol o blaid cynnig a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru, er enghraifft, i ddatblygu system fwyd fwy hunangynhaliol i Gymru, gan ddefnyddio ysgogiadau caffael i greu gofyniad i gadwyni cyflenwi fod yn rhydd o ddatgoedwigo, trosi a chamfanteisio cymdeithasol yn rhan o'r newid i ddefnyddio nwyddau cynaliadwy a gynhyrchir yn lleol, a chefnogi ffermwyr Cymru hefyd i ddileu porthiant da byw sy'n cael ei fewnforio sy'n gysylltiedig â datgoedwigo a thrawsnewid cynefinoedd dramor, a chefnogi prosiectau a mentrau rhyngwladol hefyd gyda'r nod o warchod ac adfer coedwigoedd yn y prif wledydd sy'n cynhyrchu nwyddau.
Felly, fy nghwestiwn olaf i, Gweinidog: pa gynnydd ydych chi wedi'i wneud o ran y camau hynny y gwnaethom ni bleidleisio i chi ymgymryd â nhw? Ac o gofio'r hyn yr ydym ni'n ei wybod nawr am yr allyriadau sy'n cael eu hachosi gan Gymru drwy'r nwyddau a'r gwasanaethau yr ydym ni'n eu defnyddio, pa brosiectau fyddwch chi'n eu cefnogi yn y prif wledydd sy'n cynhyrchu nwyddau? Pa gynnydd ydych chi wedi'i wneud o ran sefydlu ffordd o ddehongli'r targed 30x30? Diolch i chi. Diolch.
Thank you, Janet. I completely agree with you that much of what we've achieved, of course, is only possible with the people and the communities of Wales, and that means communities in a geographical sense but also communities of interest like, for example, our businesses, our industries, our agricultural sector and so on. So, I completely join with you in that—I'd do it more loudly, only, as you can hear, I'm struggling a little bit with my voice today.
In terms of the sector emissions, we've got five sectors—so, power, transport, industry, waste and fluorinated gases—that have seen strong declining emissions over the period. You're quite right that some of that is because we've closed Aberthaw power station, and that, obviously, makes it even more pressing that we manage to close the remaining fossil fuel power stations, including the gas-fired power stations in Wales, as soon as is humanly possible. Therefore, making sure that we take full advantage of the renewable opportunities right across Wales is where we need to be.
So, two sectors, in buildings and agriculture, have seen more limited change in emissions over the period. The—I always have to look this up—LUCF, which is the land-use change and forestry sector, has seen a substantial decrease in the size of the sink it provides over the period, although it remains a sink and achieved the anticipated contribution.
The emissions reductions are driven by changing patterns in Wales's consumption and production activities, which are tracked by 57 of the tier 2 indicators. You asked me which ones were on target and which ones weren't. Twenty eight of the activity indicators are green, including major increases in the proportion of electricity generation from renewables, major decreases in the proportion of waste sent to landfill and a strong decrease in transport energy use and industrial energy use.
The sectors seeing the highest proportions of green-rated tier 2 indicators were power at 89 per cent, for reasons we've just discussed; waste at 75 per cent, which is due to Wales's stellar performance in recycling, again thanks to the people of Wales; and in the public sector, driven by our ambition for the public sector to decarbonise by 2030. Of the remaining activity indicators, seven were red, 11 amber and 11 could not be rated.
The sectors seeing the lowest proportions of green-rated tier 2 indicators were the land-use change and forestry sectors, buildings and agriculture. So, buildings have done particularly badly and agriculture is only at 17 per cent. What that's telling us, Janet, is that we need to redress the balance, to some extent, about how we address some of these things.
This isn't aimed in any way at berating our farmers, for example, but in agriculture, if we just look at that, we've had a number of supportive schemes for farmers through the red meat development programme, dairy improvement programme, sustainable production grant and Farming Connect. There was a 6 per cent increase observed in the total agricultural area from 2016 to 2020, and a small decrease in agricultural land area from 2018 to 2020, but output per hectare of land increased by 3 per cent. So, there are some really complicated statistics involved in this.
There has been delivery in some key policy areas, and overall emissions have declined over the carbon budget 1 period, but emissions have not declined at the rate anticipated in the Climate Change Committee's pathway, and the anticipated contribution, therefore, to the 2020 pathway is not yet met. Having said that, though, the reason that we've introduced the sustainable farming scheme is to help our agricultural sector to do what it needs to do to get to where it needs to be.
The other sector is buildings, which I anticipate my colleague and friend Jenny Rathbone is about to ask me about, so I'll answer her on that, but, basically, we need to do a lot more in retrofitting our buildings as well. Diolch.
Diolch i chi, Janet. Rwy'n cytuno yn llwyr â chi fod llawer o'r hyn y gwnaethom ni ei gyflawni, wrth gwrs, yn bosibl drwy gydweithio â phobl a chymunedau Cymru, ac mae hynny'n golygu cymunedau mewn ystyr ddaearyddol ond hefyd cymunedau o fuddiant hefyd fel, er enghraifft, ein busnesau, ein diwydiannau, ein sector amaethyddol ac yn y blaen. Felly, rwy'n ymuno yn gyfan gwbl â chi yn hynny—fe fyddwn i'n gwneud hynny yn uwch, ond, fel y gallwch chi glywed, rwy'n cael ychydig o drafferth gyda fy llais heddiw.
O ran allyriadau'r sector, mae gennym ni bum sector—felly, ynni, trafnidiaeth, diwydiant, gwastraff a nwyon wedi'u fflworideiddio—sydd wedi gweld gostyngiadau mawr yn eu hallyriadau dros y cyfnod. Rydych chi'n hollol iawn fod hynny wedi digwydd i ryw raddau oherwydd ein bod ni wedi cau gorsaf bŵer Aberddawan, ac mae hynny, wrth reswm, yn gwneud hi'n bwysicach fyth ein bod ni'n llwyddo i gau gweddill y gorsafoedd pŵer tanwydd ffosil, gan gynnwys y pwerdai nwy yng Nghymru, cyn gynted ag y bo hynny'n bosibl. Ac felly, sicrhau ein bod yn manteisio'n llawn ar y cyfleoedd ynni adnewyddadwy ledled Cymru yw'r sefyllfa y mae angen i ni fod ynddi hi.
Felly, mae dau sector, mewn adeiladau ac amaethyddiaeth, wedi gweld newid mwy cyfyngedig o ran allyriadau dros y cyfnod. Mae'r—rwy'n gorfod chwiolio am hwn bob tro—LUCF, sef y sector newid tir a choedwigaeth, wedi gweld gostyngiad sylweddol ym maint y ddalfa y mae'n ei darparu dros y cyfnod, er ei bod yn parhau i fod yn ddalfa ac wedi cyflawni'r cyfraniad disgwyliedig.
Mae'r gostyngiadau mewn allyriadau yn cael eu hysgogi gan batrymau sy'n newid o ran gweithgareddau defnyddio a chynhyrchu yng Nghymru, sy'n cael eu holrhain gan 57 o'r dangosyddion haen 2. Fe wnaethoch chi ofyn i mi pa rai oedd ar darged a pha rai nad oedd. Mae dau ddeg wyth o'r dangosyddion gweithgaredd yn wyrdd, gan gynnwys cynnydd mawr yn y gyfran o gynhyrchu trydan o ynni adnewyddadwy, gostyngiadau mawr yng nghyfran y gwastraff a anfonwyd i safleoedd tirlenwi a gostyngiad sylweddol yn nefnydd trafnidiaeth o ynni a defnydd ynni diwydiannol.
Y sectorau a welodd y cyfrannau uchaf o ddangosyddion haen 2 â sgôr gwyrdd oedd ynni ar 89 y cant, am y rhesymau yr ydym ni newydd eu trafod; gwastraff ar 75 y cant, o ganlyniad i berfformiad disglair Cymru o ran ailgylchu, unwaith eto diolch i bobl Cymru; ac yn y sector cyhoeddus, a ysgogwyd gan ein huchelgais i'r sector cyhoeddus ddatgarboneiddio erbyn 2030. O'r dangosyddion gweithgaredd sy'n weddill, roedd saith yn goch, 11 yn ambr ac nid oedd modd graddio 11.
Y sectorau a welodd y cyfrannau isaf o ddangosyddion haen 2 â sgôr gwyrdd oedd y sectorau newid defnydd tir a choedwigaeth, adeiladau ac amaethyddiaeth. Felly, mae adeiladau wedi gwneud yn arbennig o wael ac ar 17 y cant yn unig y mae amaethyddiaeth. Yr hyn a ddywed hynny wrthym ni, Janet, yw bod angen taro'r cydbwysedd unwaith eto, i ryw raddau, o ran ein dulliau ni o fynd i'r afael â rhai o'r pethau hyn.
Nid diben hyn mewn unrhyw ffordd yw dwrdio ein ffermwyr, er enghraifft, ond mewn amaethyddiaeth, os edrychwn ni ar hynny ar ei ben ei hun, rydym ni wedi gweld nifer o gynlluniau i gefnogi ffermwyr trwy'r rhaglen datblygu cig coch, rhaglen gwella cynhyrchion llaeth, grant cynhyrchu cynaliadwy a Chyswllt Ffermio. Cafwyd cynnydd o 6 y cant yng nghyfanswm arwynebedd tir amaethyddol rhwng 2016 a 2020, a gostyngiad bychan yn arwynebedd tir amaethyddol rhwng 2018 a 2020, ond fe gynyddodd yr allbwn fesul hectar gan dir 3 y cant. Felly, mae yna rai ystadegau cymhleth iawn yn gysylltiedig â hyn.
Bu cyflawniadau o ran rhai meysydd polisi allweddol, ac mae allyriadau wedi gostwng yn gyffredinol dros gyfnod y gyllideb garbon 1, ond nid yw allyriadau wedi gostwng ar y gyfradd a ragwelwyd ar lwybr y Pwyllgor Newid Hinsawdd, ac nid yw'r cyfraniad disgwyliedig, felly, yn ôl llwybr 2020 wedi cael ei fodloni eto. Ond wedi dweud hynny, y rheswm y gwnaethom ni gyflwyno'r cynllun ffermio cynaliadwy yw i helpu ein sector amaethyddol i wneud yr hyn sy'n angenrheidiol i gyrraedd sefyllfa foddhaol.
Y sector arall yw adeiladau, ac rwy'n rhagweld y bydd fy nghydweithiwr i fy ffrind Jenny Rathbone yn gofyn i mi yn y man, felly rwyf am roi'r ateb i hynny iddi hi, ond, yn y bôn, mae angen i ni wneud llawer mwy i ôl-osod ein hadeiladau hefyd. Diolch.
Minister, I'm sorry to hear that you're unwell; hope you feel better soon. This, indeed, is a momentous moment and it does need to be celebrated; although it's jarring, of course, to be looking at the very bleak picture that we're looking at globally, I think that, obviously, it would be remiss not to do that. The UN has concluded that there are no credible pathways in place at present at least to limit global heating to below 1.5 degrees, and the need to accelerate decarbonisation plans is so urgent because of that. I think that there’s this catastrophe that’s tremendous on the one hand and the window of opportunity that we have is so small, and it’s the difference between those two things that is so stark.
I’m glad that, because of the co-operation agreement, we’ve helped bring about more of a possibility of reaching net zero by 2035. I’m glad of the commitment to establish Ynni Cymru, but again, the backdrop of this globally, and also domestically, actually—there are worrying trends closer to home, like the slowdown in renewable energy development in Wales since 2015, the cost-of-living crisis, which is just having an impact on absolutely every element of policy, the constraints on our grid capacity, and the fact that we still await further devolution of powers over the rail network and managing the Crown Estate. Minister, could you provide an update, please, on the Welsh future energy grid for net zero project, and tell us whether progress has been made to address the slowdown in renewable energy development since 2015? I’d be grateful to know if the Welsh Government has, particularly since June of this year, raised the issue of a lack of grid capacity in Wales in the relevant inter-ministerial forums, and if so, what the response has been, please.
As well as that, I know that on Wales’s net-zero plan, the Welsh Government’s modelling suggests that Wales is on track—and this has come up already—to meet carbon budget 2; there’s a 37 per cent reduction in that, and it will achieve a 44 per cent reduction against the baseline. You’ve committed to an updated budget improvement plan and you’ll consider assessments of the carbon impact of spending decisions through that, and how they could be made more robust. Could you explain, please, Minister, if the anticipated hits to your Government’s spending power because of this cost-of-living crisis will have any impact on the budget improvement plan?
On transport targets, Minister, do you agree that the lack of full devolution of this area to Wales is hampering our efforts to achieve targets in terms of reducing car usage and so on, and that the fact that this isn’t devolved, after all, has inhibited the development of an effective pan-Wales rail network, and we’ve missed out on untold money in Barnett consequentials from the high speed 2 scheme?
There’s one final area I’d like to cover briefly—it has come up already—on land usage. I know the Government has plans to increase woodland creation rates substantially by 2050; I note the concern that’s already been raised about this, about the reduction in carbon capture from land usage between 2019 and 2020. I would add my concern to that already expressed. I wouldn’t wish the Minister to have to repeat what she’s already said, but if there’s anything further that she’d like to say on that, could you tell us of any assessment that’s been made of the implications in Wales of the UK Government’s proposals for their habitats regulations assessment process, please? Diolch.
Gweinidog, mae'n ddrwg gen i glywed eich bod chi'n anhwylus; gobeithio y byddwch chi'n teimlo yn well yn fuan. Mae hon, yn wir, yn foment bwysig ac mae angen ei dathlu; er bod hynny'n anghydnaws, wrth gwrs, wrth edrych ar y darlun llwm iawn a welwn ni'n fyd-eang, yn fy marn i, yn amlwg, byddai hi'n esgeulus i ni beidio â gwneud hynny. Mae'r Cenhedloedd Unedig wedi dod i'r casgliad nad oes llwybrau credadwy ar waith ar hyn o bryd o leiaf i gyfyngu ar wresogi byd-eang hyd i lai na 1.5 gradd, ac mae'r angen i gyflymu cynlluniau datgarboneiddio mor enbydus oherwydd hynny. Rwy'n credu bod y trychineb aruthrol hwn ar y naill law a'r ffenestr gyfle sydd gennym ni mor fach, a'r gwahaniaeth rhwng y ddau beth yna sydd mor gignoeth.
Rwy'n falch, oherwydd y cytundeb cydweithredu, ein bod ni wedi helpu i sicrhau mwy o bosibilrwydd o gyrraedd sero net erbyn 2035. Rwy'n falch o'r ymrwymiad i sefydlu Ynni Cymru, ond eto, yn gefndir i hyn yn fyd-eang, ac yn ddomestig hefyd, mewn gwirionedd—mae tueddiadau pryderus yn nes at adref, fel yr arafiad ers 2015 o ran datblygu ynni adnewyddadwy yng Nghymru, yr argyfwng costau byw, sydd ag effaith ar bob elfen o bolisi, y cyfyngiadau ar gapasiti ein grid, a'r ffaith ein bod yn disgwyl o hyd am fwy o ddatganoli pwerau dros y rhwydwaith rheilffyrdd a rheolaeth ar Ystad y Goron. Gweinidog, a wnewch chi roi diweddariad, os gwelwch yn dda, ar grid ynni Cymru yn y dyfodol ar gyfer prosiect sero net, a dweud wrthym ni a oes unrhyw gynnydd wedi bod o ran mynd i'r afael â'r arafiad yn natblygiad ynni adnewyddadwy ers 2015? Fe fyddwn i'n ddiolchgar i gael gwybod a yw Llywodraeth Cymru, yn enwedig ers mis Mehefin eleni, wedi codi mater diffyg capasiti y grid yng Nghymru yn y fforymau rhyng-weinidogol perthnasol, ac os felly, beth fu'r ymateb i hynny, os gwelwch chi'n dda?
Yn ogystal â hynny, rwy'n gwybod ynglŷn â chynllun sero net Cymru, mae modelu Llywodraeth Cymru yn awgrymu bod Cymru ar y trywydd iawn—ac fe gododd hyn eisoes—i fodloni cyllideb garbon 2; mae gostyngiad o 37 y cant yn hynny, ac fe fydd yn sicrhau gostyngiad o 44 y cant yn erbyn y waelodlin. Rydych chi wedi ymrwymo i gynllun a ddiweddarwyd i wella'r gyllideb ac rydych chi'n ystyried asesiadau o effaith penderfyniadau gwario o ran carbon trwy hynny, a sut y gellid eu gwneud nhw'n fwy cadarn. A wnewch chi egluro, os gwelwch yn dda, Gweinidog, a yw'r ergydion disgwyliedig i allu eich Llywodraeth chi i wario ar wahanol bethau oherwydd yr argyfwng costau byw hwn yn cael unrhyw effaith ar y cynllun i wella'r gyllideb?
O ran targedau trafnidiaeth, Gweinidog, a ydych chi'n cytuno bod diffyg datganoli'r maes hwn yn llwyr i Gymru yn amharu ar ein hymdrechion i gyrraedd y targedau o ran lleihau defnydd o geir ac ati, a bod y ffaith nad yw hyn wedi'i ddatganoli, wedi'r cyfan, wedi atal datblygiad rhwydwaith rheilffyrdd effeithiol ledled Cymru, ac rydym ni wedi colli allan ar arian mawr mewn cyllid canlyniadol Barnett o gynllun rheilffordd HS2?
Mae yna un pwnc yr hoffwn ei gwmpasu yn gryno i gloi—fe gododd hwnnw'n barod—sef defnydd tir. Rwy'n gwybod bod gan y Llywodraeth gynlluniau i gynyddu cyfraddau creu coetiroedd yn sylweddol erbyn 2050; rwy'n nodi'r pryder a godwyd eisoes ynglŷn â hyn, ynglŷn â'r gostyngiad o ran dal carbon o ddefnydd tir rhwng 2019 a 2020. Rwyf innau am ategu'r pryder a fynegwyd eisoes ynglŷn â hynny. Ni fyddwn i'n dymuno i'r Gweinidog orfod ailadrodd y mae hi wedi'i ddweud eisoes, ond a oes unrhyw beth pellach yr hoffai hi ei ddweud ynglŷn â hynny, ac a wnewch chi ddweud wrthym ni a wnaethpwyd unrhyw asesiad o'r goblygiadau yng Nghymru yn sgil cynigion Llywodraeth y DU ar gyfer eu proses arfarnu rheoliadau cynefinoedd, os gwelwch chi'n dda? Diolch.
Yes, thank you very much, Delyth, for that series of things. So, just going through them in order, yes, we absolutely bring up the grid issues every single time I meet anybody even remotely relevant to it in a ministerial group—we bring it up. I’m in the queue to see the new energy Minister. I hope he stays in post long enough for me to actually see this one—the last one left post before I managed it. We are looking for a reassurance that the holistic network design that was discussed with the Minister, which seems like years ago now, but was only a few months ago, goes ahead for Wales. We’ve discussed in this Chamber many times why we need that network design to go ahead and why we need the upgrading of the grid. It is absolutely the case, and every single renewable developer we speak to, and the Crown Estate themselves, agree with us on the case that, if we want to onshore the very significant gigawatt capability of the Celtic sea into south Wales, which we certainly need to do, then we need the grid capacity to be able to do that. We are pushing with some alacrity to make sure that that happens, and there’ll be a number of round-tables and interventions that we are taking part in, and indeed hosting, in January and February of next year, trying to make sure that we’re the first movers in some of those areas, and ensuring that our ports are in prime position to be able to take advantage of what will be a significant opportunity.
In terms of the cost-of-living crisis, this is one of the conundrums, isn’t it, of the world? So, we are trying to put money into people’s pockets in a short-term way for the cost-of-living crisis, because some people simply cannot make ends meet, and at the same time we are also, of course, promoting energy efficiency and adaptations, so the better your house is, the more adapted it is to climate resilience, the less energy you use, and the more money there is in your pocket. If you were lucky enough to be able to afford to put solar panels on your roof, then you are getting a benefit from that.
We’ve also been pushing the UK Government to, frankly, come away from its ridiculous market based on the marginal price of gas, and to split the renewables market away from that. Instead, unfortunately, they've come up with a plan to windfall tax the renewables companies, which seems completely—. Well, it's not what we would have done, that's for sure. We keep pushing that all the time and also, obviously, the renewables do that. But it's right around the coast of Britain. Wales has really excellent renewables, but, actually, Britain has really excellent renewables, so it makes no sense to me that the Government, acting as the English Government in that regard, doesn't see the opportunity for that. We certainly do push that, and I was in an inter-ministerial group only on Monday where it was amongst the things discussed.
The other thing discussed was the threat to the habitats regulations—the EU Bill. We were assured by the Minister who was at that meeting—. Unfortunately, it was not Thérèse Coffey, and I would like to put it on record, Deputy Llywydd, that we would like the Secretary of State to actually attend the meetings, and not send junior Ministers. But the Minister there was at great pains to tell us that the assumption is going to be that things stay in place unless there's a real reason for them not to. It's very difficult to understand what real reason there would be not to maintain the habitats directive in place. Nevertheless, we will be keeping a very watchful eye on what happens, because otherwise we will have to undergo a very rapid programme to make sure that those habitats regulations stay in force in Wales. But I can assure you that that is our intention.
In terms of the land use issue, one of the reasons I'm going to COP15 is because biodiversity totally depends on our ability to make the best use of our land. These carbon sinks are not just forests, just to be clear—these are the peatlands, these are the wildflower meadows, these are the long grasslands where the curlews nest right across Wales that we need interconnectivity between and that we need as habitats. In doing so, we get the double whammy, don't we? We get the increased protection of our biodiversity, but we also get the carbon sink entirely necessary for us to withstand this oncoming onslaught.
Ie, diolch yn fawr iawn i chi, Delyth, am y gyfres yna o bethau. Felly, gan fynd drwyddyn nhw yn eu trefn, ydym, rydym ni'n bendant yn codi'r materion ynglŷn â'r grid bob un tro y byddaf i'n cwrdd ag unrhyw un sy'n berthnasol iddo mewn grŵp gweinidogol—rydym ni'n ei godi. Rwyf i yn y ciw i weld y Gweinidog ynni newydd. Rwy'n gobeithio y bydd yn aros yn y swydd yn ddigon hir i mi weld yr un hwn mewn gwirionedd—gadawodd yr un olaf ei swydd cyn i mi ei weld. Rydym ni'n chwilio am sicrwydd y bydd y dyluniad rhwydwaith cyfannol a gafodd ei drafod gyda'r Gweinidog, flynyddoedd yn ôl erbyn hyn, mae'n ymddangos, ond dim ond ychydig fisoedd yn ôl yr oedd hi, yn digwydd i Gymru. Rydym ni wedi trafod yn y Siambr hon lawer gwaith pam mae angen i'r dyluniad rhwydwaith hwnnw i fynd yn ei flaen a pham mae angen uwchraddio'r grid. Mae hi'n berffaith wir, ac mae pob un datblygwr adnewyddadwy yr ydym ni'n siarad â nhw, ac Ystad y Goron eu hunain, yn cytuno â ni ynglŷn â hyn, os ydym ni'n bwriadu symud cynhyrchiant sylweddol iawn o allu gigawat o'r môr Celtaidd i dir y de, ac mae gwir angen i ni wneud hynny, yna mae angen y capasiti grid hwnnw er mwyn i ni allu gwneud hynny. Rydym ni'n gwthio yn frwdfrydig iawn i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd, ac fe fydd yna nifer o gyfarfodydd bord gron ac ymyriadau y byddwn ni'n cymryd rhan ynddyn nhw, ac yn wir yn eu cynnal, ym mis Ionawr a mis Chwefror y flwyddyn nesaf, i geisio sicrhau mai ni yw'r rhai sy'n symud gyntaf mewn rhai o'r meysydd hynny, ac yn sicrhau bod ein porthladdoedd ni mewn sefyllfa ragorol i allu manteisio ar yr hyn a fydd yn gyfle o bwys.
O ran yr argyfwng costau byw, mae hwn yn peri penbleth yn fyd-eang, on'd yw e? Felly, rydym ni'n ceisio rhoi arian ym mhocedi pobl yn y byrdymor ar gyfer ymdopi â'r argyfwng costau byw, oherwydd yn syml, ni all rhai pobl gadw dau ben llinyn ynghyd, ac ar yr un pryd rydym, wrth gwrs, yn hyrwyddo effeithlonrwydd ynni ac addasiadau hefyd, felly os yw eich tŷ chi mewn cyflwr da, po fwyaf y mae wedi'i addasu ar gyfer cadernid hinsawdd, y lleiaf o ynni y byddwch chi'n ei ddefnyddio, a'r mwyaf o arian sydd gennych chi yn eich poced. Os oeddech chi'n ddigon ffodus i allu fforddio gosod paneli solar ar eich to, yna rydych chi'n cael budd o hynny.
Rydym ni wedi bod yn pwyso ar Lywodraeth y DU hefyd, a dweud y gwir, i symud oddi wrth eu marchnad hurt nhw sy'n seiliedig ar bris ymylol nwy, a gwahanu'r farchnad ynni adnewyddadwy oddi wrth hynny. Yn hytrach, yn anffodus, maen nhw wedi cynnig cynllun i godi treth ffawddelw ar y cwmnïau adnewyddadwy, sy'n ymddangos yn hollol—. Wel, nid dyna y byddem ni'n ei wneud, mae hynny'n sicr. Rydym ni'n parhau i bwyso am hynny drwy'r amser ac yn amlwg, mae'r cwmnïau ynni adnewyddadwy yn gwneud hynny hefyd. Ond mae hynny o gwmpas arfordir Prydain i gyd. Mae gan Gymru adnoddau gwych o ran ynni adnewyddadwy, ond, mewn gwirionedd, mae gan Brydain i gyd gyfleoedd ynni adnewyddadwy gwych, felly nid yw hi'n gwneud unrhyw synnwyr i mi nad yw'r Llywodraeth, sy'n cael ei rhedeg fel Llywodraeth i Loegr yn hynny o beth, yn gweld y cyfle ar gyfer hynny. Rydym ni'n sicr yn pwyso am hynny, ac roeddwn i mewn grŵp rhyng-weinidogol ddydd Llun lle'r oedd hwnnw ymhlith y pethau a gafodd eu trafod.
Y peth arall a drafodwyd oedd y bygythiad i'r rheoliadau cynefinoedd—Bil yr UE. Fe gawsom ni sicrwydd gan y Gweinidog a oedd yn y cyfarfod hwnnw—. Yn anffodus, nid Thérèse Coffey oedd yno, ac fe hoffwn i ei rhoi hi ar y cofnod, Dirprwy Lywydd, y byddem ni'n dymuno i'r Ysgrifennydd Gwladol fod yn bresennol, mewn gwirionedd, yn y cyfarfodydd, ac nid anfon Gweinidogion iau. Ond roedd y Gweinidog a oedd yno'n pwysleisio yn fawr wrth ddweud wrthym ni mai'r rhagdybiaeth yw y bydd pethau yn aros yn eu lle oni bai bod unrhyw reswm dilys iddyn nhw beidio â bod felly. Mae hi'n anodd iawn deall pa reswm dilys a fyddai'n golygu peidio â chadw at y gyfarwyddeb cynefinoedd. Serch hynny, fe fyddwn ni'n cadw llygad barcud ar yr hyn sy'n digwydd, oherwydd fel arall fe fydd yn rhaid i ni ymgymryd â rhaglen gyflym iawn i wneud yn siŵr y bydd y rheoliadau cynefinoedd hynny yn aros yn weithredol yng Nghymru. Ond fe allaf i eich sicrhau chi mai dyna yw ein bwriad ni.
O ran defnydd tir, un o'r rhesymau yr wyf i am fynd i COP15 yw am fod bioamrywiaeth yn dibynnu yn llwyr ar ein gallu ni i ddefnyddio tir yn y ffordd orau. Nid coedwigoedd yn unig yw'r dalfeydd carbon hyn, dim ond i fod yn eglur—y mawndiroedd ydyn nhw, y meysydd blodau gwylltion ydyn nhw, y tiroedd glaswellt hir ydyn nhw lle mae'r gylfinir yn nythu ledled Cymru y mae angen iddyn nhw fod yn rhyng-gysylltiedig ac y mae eu hangen nhw arnom ni i fod yn gynefinoedd. Wrth wneud hynny, rydym ni ar ein hennill ddwywaith, on'd ydyn ni? Fe fyddwn ni â mwy o amddiffyniad i'n bioamrywiaeth, ond fe fyddwn ni â'r ddalfa garbon hefyd sy'n gwbl angenrheidiol i ni ar gyfer gwrthsefyll yr hyn sydd ar ddod.
Ac yn olaf, Jenny Rathbone.
And finally, Jenny Rathbone.
Thank you very much. I too congratulate you and all your stakeholders for achieving both the interim and the net emissions targets, because I really think that's excellent. I look forward to studying the net-zero strategic action plan you commit to publish by the end of this week, and particularly the annex to the final statement, because I want to ask you what's in there about the food carbon footprint that Wales has, because that obviously will help inform us how we reduce that, because it is the single biggest contributor that individuals make, as opposed to large-scale decisions made by Government.
I agree that there's no room for complacency in all this, and that the planet faces a really desperate situation if we don't act now. The Equality and Social Justice Committee's report, 'Fuel poverty and the Warm Homes Programme', which we published in May, called for a clear long-term strategy for decarbonisation to give industry the confidence it needs to invest in skills, technology and people. We also asked the net-zero skills action plan to be published no later than July. Now we're told it won't even be published by the end of December. I'm underwhelmed by that, and I want to know if not this month, then when exactly next year, because we really, really do need that to pull that whole decarbonisation of our housing together.
Diolch yn fawr iawn i chi. Rwyf innau'n eich llongyfarch chi a'ch holl randdeiliaid am gyflawni'r targedau dros dro a'r targedau allyriadau net, oherwydd rwy'n credu mai ardderchog o beth yw hynny. Rwy'n edrych ymlaen at astudio'r cynllun gweithredu strategol sero net yr ydych chi'n ymrwymo i'w gyhoeddi erbyn diwedd yr wythnos hon, ac yn arbennig felly'r atodiad i'r datganiad terfynol, oherwydd rwy'n awyddus i ofyn i chi beth sydd ynddo ynghylch yr ôl troed carbon sydd gan Gymru o ran bwyd, oherwydd yn amlwg fe fydd hynny'n helpu i roi gwybod i ni sut ydym ni am leihau hwnnw, oherwydd hwnnw sy'n cyfrannu fwyaf yn unigol at gyfanswm carbon unigolion, yn hytrach na phenderfyniadau ar raddfa fawr a wneir gan y Llywodraeth.
Rwy'n cytuno nad oes lle i laesu dwylo yn hyn i gyd, a bod y blaned yn wynebu sefyllfa enbyd iawn os nad ydym ni'n gweithredu nawr. Roedd adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, 'Tlodi tanwydd a'r Rhaglen Cartrefi Clyd', a gyhoeddwyd gennym ni ym mis Mai, yn galw am strategaeth hirdymor eglur ar gyfer datgarboneiddio i roi'r hyder sydd ei angen ar ddiwydiant i fuddsoddi mewn sgiliau, technoleg a phobl. Fe wnaethom ni ofyn hefyd a allai'r cynllun gweithredu sgiliau sero net gael ei gyhoeddi erbyn mis Gorffennaf fan bellaf. Rydym ni'n cael gwybod nawr na fydd hwnnw'n cael ei gyhoeddi erbyn diwedd mis Rhagfyr, hyd yn oed. Mae hynny'n peri rhywfaint o siom i mi, ac fe hoffwn i wybod os nad y mis hwn, yna pryd yn union yn ystod y flwyddyn nesaf, oherwydd mae gwir angen hwnnw i sicrhau'r holl ddatgarboneiddio o'n tai gan weithio gyda'n gilydd.
Thank you very much, Jenny. One of the things you'll see when we publish the plan by the end of this week is a very useful infographic, which, Deputy Llywydd, I happen to have a rush copy of in front of me. What that does is go through some of the statistics I was responding to Janet Finch-Saunders using. It sets out very neatly which indicators are red and amber and why, and what we need to do about them. One of those is obviously agriculture and food. You'll be able to see that there's a range of green, amber and some that are not yet rated. I did speak in my statement a little bit about some of the data that we're still getting in, and we will be publishing an addendum once the data has been analysed.
One of the big issues for us is to reduce our carbon footprint in the production of food, and to make sure that our carbon sink stays in place, because, really worryingly, the carbon sink, although it has performed as we would have wanted for carbon budget 1, is clearly reducing. And so, one of the big pushes for me to go to COP15 and to make sure that we're playing a full role there is to make sure that, here in Wales, we can maintain and increase the carbon sink that we are operating, not only for our own purposes but for the purposes of the rest of the globe. That is why we make no bones at all about pushing the national forest, the forestation plans, but also the peatland restoration programme, which I'm very pleased to have been able to triple very recently. Also we're about to, combined with the UK Government, ban the sale of peat in its entirety, and not before time either. So, these things are very important and people really need to get behind them.
But we need to have good-quality locally produced food. I mean, obviously the lower the carbon mileage the better, but actually, the higher the nutritional quality the better for our farmers, so it's an absolutely virtuous circle. What's not to like about it? And just to make the point that Lord Deben actually made at the beginning of Climate Change Week, and it's a controversial point as well: this isn't about a plant-based diet; this is about a sustainable diet, and a sustainable diet is one that understands how food is produced and makes choices accordingly. So, I'm afraid if you eat smashed avocado on your Sunday toast, then you are in a very water-intensive, very climate change-unadapted territory. You would be far better off to have a rasher of local bacon—and I speak as somebody who's been a vegetarian all my life. It is very important to understand where food comes from, how it's produced, and how it gets to our table, and in that way, you will benefit local producers of food.
The other thing to say is that not all food that comes from far away is bad. Actually, global trade that supports women's co-operatives and fair trade, and decently produced food abroad, also helps us fight a global climate, because it helps local people to adapt to what they need to be able to produce and export, in order to make their own particular neighbourhood and area more sustainable. I'm very proud of the work that Wales has done in the Wales and Africa programme and the reforestation programmes that we've had in Mbale. That's a very good example—that's far away, but, actually, the global trade has increased the carbon sink of the whole planet, and the locally produced food and better-produced coffee, immeasurably. So, when you enjoy your morning coffee, and it's been produced in Mbale, you'll be able to know that, despite the fact that it's travelled a long way to you, it's nevertheless been sustainably produced by farmers who are properly paid to do it. I think that is the sort of thing that we need in a labelling regime and in a purchasing policy. My friend Rebecca Evans and myself have been discussing the procurement policies for the Welsh public sector, based on that kind of virtuous circle, for quite some time.
Diolch yn fawr i chi, Jenny. Un o'r pethau a welwch chi pan gyhoeddwn ni'r cynllun hwn erbyn diwedd yr wythnos hon yw ffeithlun defnyddiol iawn, sydd, Dirprwy Lywydd, yn digwydd bod, yn y copi brys sydd gennyf i o fy mlaen i yma. Beth mae hynny'n ei ddangos yw rhai o'r ystadegau yr oeddwn i'n eu rhoi wrth ymateb i Janet Finch-Saunders. Mae'n nodi yn daclus iawn pa ddangosyddion sy'n goch ac yn ambr a pham felly, a'r hyn sydd angen i ni ei wneud yn eu cylch. Mae amaeth a bwyd yn un o'r rhain, yn amlwg. Fe fyddwch chi'n gallu gweld bod yna amrywiaeth o wyrdd, ambr a rhai sydd heb eu graddio eto. Fe wnes i sôn ychydig yn fy natganiad am rai o'r data yr ydyn ni'n parhau i ymchwilio iddyn nhw, ac fe fyddwn ni'n cyhoeddi atodiad ar ôl i'r data gael eu dadansoddi.
Un o'r problemau mawr i ni yw lleihau ein hôl troed carbon wrth gynhyrchu bwyd, a sicrhau bod ein dalfa garbon ni'n aros yn ei lle, oherwydd, yn bryderus iawn, mae'r ddalfa garbon, er ei bod wedi perfformio fel y byddem ni wedi dymuno ar gyfer cyllideb 1 carbon, yn amlwg yn lleihau. Ac felly, un o'r amcanion pwysicaf wrth i mi fynd i COP15 a cheisio sicrhau ein bod ni â rhan lawn yn hynny o beth, yma yng Nghymru, yw ein bod ni'n gallu cynnal a chynyddu'r ddalfa garbon a weithredwn ni, nid yn unig at ein dibenion ein hunain ond at ddibenion gweddill y byd. Dyna pam nad ydym ni'n petruso o ran pwyso am goedwig genedlaethol, a'r cynlluniau coedwigoedd, ond y rhaglen i adfer mawndiroedd hefyd, yr wyf i'n falch iawn fy mod i wedi gallu ei threblu hi'n ddiweddar iawn. Hefyd, rydym ni, ynghyd â Llywodraeth y DU, ar fin gwahardd gwerthu mawn yn gyfan gwbl, ac nid cyn pryd ychwaith. Felly, mae'r pethau hyn yn bwysig iawn ac mae gwir angen i bobl eu cefnogi nhw.
Ond mae angen i ni fod â chynhyrchiant bwyd o ansawdd da sy'n lleol. Hynny yw, yn amlwg iawn, mae lleihau pellteroedd cludiant yn fuddiol o ran lleihau allyriadau carbon, ond mewn gwirionedd, os yw ansawdd y bwyd o ran maeth yn dda, mae hynny'n fuddiol iawn i'n ffermwyr ni hefyd, ac felly mae popeth er budd pawb yn hyn i gyd. Beth allai fod yn annymunol yn hyn? A dim ond ar gyfer gwneud y pwynt a wnaeth Arglwydd Deben ar ddechrau Wythnos Newid Hinsawdd mewn gwirionedd, ac mae hwnnw'n bwynt dadleuol hefyd: nid yw hyn yn ymwneud â deiet o blanhigion; mae'n ymwneud â deiet sy'n gynaliadwy, ac mae deiet cynaliadwy yn un sy'n deall sut mae bwyd yn cael ei gynhyrchu ac yn gwneud dewisiadau yn unol â hynny. Felly, mae'n ddrwg gen i, os ydych chi'n bwyta potsh afocado ar eich tost ar foreau Sul, yna rydych chi'n mentro i diriogaeth ddyrys iawn sy'n defnyddio llawer iawn o ddŵr, sy'n araf iawn i addasu i newid hinsawdd. Fe fyddai hi'n llawer gwell i chi gael tafell o gig moch lleol—ac rwy'n siarad fel rhywun sydd wedi bod yn llysieuwr ar hyd fy oes. Mae hi'n bwysig iawn deall o ble mae bwyd yn dod, sut mae'n cael ei gynhyrchu, a sut mae'n cyrraedd ein bwrdd ni, ac yn y ffordd honno, fe fyddwch chi'n rhoi budd i gynhyrchwyr bwyd lleol.
Y peth arall i'w ddweud yw nad drwg o beth yw bod bwyd yn dod o bell bob amser. Mewn gwirionedd, mae masnach fyd-eang sy'n cefnogi mentrau cydweithredol a masnach deg menywod, a bwyd a gynhyrchir mewn ffordd weddaidd dramor, yn ein helpu i ymladd yn erbyn effeithiau newid hinsawdd yn fyd-eang hefyd, am fod hynny'n helpu pobl leol i addasu i'r hyn sydd ei angen arnyn nhw i allu cynhyrchu ac allforio, ar gyfer gwneud eu cymdogaeth nhw a'u bro eu hunain yn fwy cynaliadwy. Rwy'n falch iawn o'r gwaith a wnaeth Cymru gyda rhaglen Cymru ac Affrica a'r rhaglenni ailgoedwigo a gawsom ni yn Mbale. Mae honno'n enghraifft dda iawn—mae hynny'n bell i ffwrdd, ond, mewn gwirionedd, mae'r fasnach fyd-eang wedi cynyddu dalfa garbon y blaned gyfan, a'r bwyd a gynhyrchir yn lleol a choffi a gynhyrchir gydag uniondeb, o werth aruthrol mawr. Felly, pan fyddwch chi'n mwynhau eich coffi yn y boreau, a'r ffa wedi dod o Mbale, fe fyddwch chi'n gwybod, er gwaethaf y ffaith eu bod nhw wedi dod o bell i chi, eu bod wedi'u cynhyrchu yn gynaliadwy gan ffermwyr sy'n cael tâl iawn am wneud hynny. Rwy'n credu mai dyna'r math o beth sydd ei angen arnom ni mewn cyfundrefn labelu ac o ran polisi prynu. Mae fy ffrind, Rebecca Evans, a minnau wedi bod yn trafod polisïau caffael sector gyhoeddus Cymru, yn seiliedig ar y math yna o gylch rhinweddol, ers cryn amser.
Diolch, Gweinidog. We will look forward to seeing copies of your infographics.
Diolch, Gweinidog. Edrychwn ymlaen at weld copïau o'ch ffeithluniau chi.
Eitem 4 yw'r datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar y model athrawon cyflenwi. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles, i wneud y datganiad.
Item 4 is a statement by the Minister for Education and Welsh Language on the supply teaching model. I call on the Minister, Jeremy Miles, to make the statement.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi am ddechrau drwy achub ar y cyfle yma i ddiolch i'n hathrawon cyflenwi unwaith eto am y gwaith y maen nhw'n ei wneud, ac yn benodol am y cymorth hanfodol a roddon nhw i ysgolion yn ystod y pandemig—cyfnod a oedd, wrth gwrs, yn ansicr i bawb.
Rŷn ni'n gwybod bod athrawon cyflenwi a staff cymorth addysgu yn chwarae rôl allweddol o ran cefnogi ein pobl ifanc. Mae sawl adolygiad annibynnol wedi tynnu sylw at yr angen i wella telerau ac amodau a threfniadau gwaith athrawon cyflenwi a staff cymorth cyflenwi. Rŷn ni wedi gwneud cynnydd da dros y blynyddoedd diwethaf. Serch hynny, mae'n amlwg i mi fod yna fwy i'w wneud i sicrhau bod athrawon cyflenwi yn cael eu gwobrwyo'n briodol, bod mwy o ddewis i'n holl staff cyflenwi o ran sut y maen nhw'n cael eu cyflogi, a bod y gefnogaeth a'r cyfleodd dysgu proffesiynol sy'n ofynnol ar gael iddyn nhw er mwyn cyflawni eu rolau yn effeithiol.
Yn y rhaglen lywodraethu a'r cytundeb cydweithio, rŷn ni wedi ymrwymo i ddatblygu model cynaliadwy ar gyfer cyflogi athrawon cyflenwi, â gwaith teg wrth wraidd y model hwnnw. Heddiw, dwi am nodi sut y byddwn ni'n cyflawni'r ymrwymiadau ac yn cyflwyno diwygiadau i'r system addysg y mae eu hangen yn fawr. Er mwyn gofalu bod pob elfen o'r ymrwymiad yn cael sylw, rwyf wedi dynodi bod angen dull gweithredu holistaidd, gan ganolbwyntio ar ddiwygio mewn tri phrif faes, sef model cyflogaeth newydd i awdurdodau lleol, gwelliannau pellach i ddarpariaeth asiantaethau, a chyflog ac amodau athrawon cyflenwi sydd o fewn cwmpas y telerau statudol.
Mae penaethiaid a chyrff llywodraethu yn gwneud penderfyniadau ynghylch sut i staffio eu hysgolion a pha fath o gyflenwi sy'n bodloni eu gofynion orau. Gall ysgolion recriwtio staff cyflenwi yn uniongyrchol, drwy eu hawdurdod lleol, neu drwy asiantaeth gyflenwi. Er mwyn mynd i'r afael â'r materion a godwyd gan athrawon cyflenwi ynghylch cyflogaeth drwy asiantaethau preifat, sefydlwyd fframwaith asiantaethau cyflenwi y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn 2019, gan arwain at well cyflog ac amodau i staff asiantaethau, tryloywder ynghylch ffioedd, a mwy o reoleiddio ar asiantaethau.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I would like to start by taking this opportunity to once again thank our supply teachers for the work they do, and particularly for the essential support they provided to schools during the pandemic, which was an uncertain and unsettling time for all.
We know that supply teachers play a vital role in supporting our young people. Several independent reviews have highlighted the need for improvements to both the terms and conditions and working arrangements of supply teachers and supply teaching support staff. We have made good progress in recent years. However, it is clear to me that there is still more that should be done to ensure that supply teachers are appropriately rewarded, that all supply staff have greater choice over how they are employed, and that they're able to access the required support and professional learning opportunities to carry out their roles effectively.
Within the programme for government and the co-operation agreement, we have committed to developing a sustainable model for the employment of supply teachers with fair work at its heart. Today, I will set out how we will deliver against these commitments and introduce much-needed reforms to the education system. To ensure that all aspects of the commitment are addressed, I have indicated that a holistic approach is necessary, with the focus of reforms against three main areas, which are a new local authority employment model, further improvements to agency provision, and consideration of pay and conditions for supply teachers within the scope of statutory terms.
Headteachers and governing bodies are responsible for making decisions on how to staff their schools and which type of cover best meets their requirements. Schools are able to recruit supply staff directly, via their local authority, or via a supply agency. To address issues raised by supply teachers relating to employment via private agencies, the supply agency framework of the National Procurement Service was established in 2019, resulting in improved pay and conditions for agency staff, transparency over fees and greater agency regulation.
In order to take forward the new local authority employment model, I am pleased to announce today that we will establish a new technology booking platform that will be available to local authorities, schools and supply staff from September 2023. The model will provide an additional route for schools to engage supply staff and provide a choice to both supply teaching support staff and supply teachers over how they are employed. A procurement exercise is currently under way, with the contract due to be awarded in the spring term, and a staggered implementation to follow across local authorities from the start of the next academic year. My officials will continue to progress this work in the coming months in consultation with local authorities and appropriate stakeholders. However, as a minimum, the platform will enable supply staff to register themselves for work and enable schools to book supply teachers directly online.
Whilst much of the detail of how the platform will work in practice will depend on the successful provider and the system they have in place, supply teachers will be able to work across local authorities and be able to work via agencies should they choose to do so. This system will not employ supply teachers directly itself; it will be a user-maintained system that will be supported by all organisations that use it. So, to ensure that supply teachers can access the statutory terms, including the teachers' pension scheme, the platform must link to a public sector provider. Discussions are ongoing with the Welsh Local Government Association on arrangements to support the pay and pensions element of the platform, and I anticipate that this important element of the work will be agreed in the coming weeks.
Alongside the platform, the NPS framework will continue to be available for schools, supply staff and local authorities. I am conscious of the work that has been undertaken to make the improvements that the framework brought about. I've given full consideration to how the current arrangements can be strengthened ahead of the next agreement, which will commence from September 2023, alongside the booking platform. The new framework will include the same requirements as the current agreement. In addition, agencies will be asked to demonstrate how they can improve their professional learning offer, and to incorporate the national professional learning entitlement into their employment terms.
All employment agencies are regulated by the Employment Agency Standards Inspectorate. Although the framework is not statutory, as part of the new agreement the inspectorate will consider some aspects of the framework terms when inspecting framework agencies, and the findings shared with the Welsh Government. Agencies will also be required to partner with JobsAware and display their logo on payslips to promote safe and fair working practices and signpost their workers to employment guidance. These measures aim to improve compliance in those areas that are not within the Welsh Government's remit and ensure that agency workers are able to access employment guidance and support.
The final area of work is key to these reforms and will ensure that the fair work aspect of the commitments has been fully considered. Responsibility for teachers' pay and conditions was devolved in 2018, which provided the opportunity to consider whether different pay, terms and conditions could apply to the various roles and responsibilities of teachers and supply teachers within the system. As the independent Welsh pay review body makes recommendations to Welsh Ministers on teachers' pay and conditions, it has been asked to include this important aspect as part of its wider strategic review taking place this year. The report and recommendations from the IWPRB will be considered in full, and any changes introduced to the statutory terms and conditions for the academic year 2023-24.
Dirprwy Lywydd, this is a complex area that must balance the needs of all within the school system, including learners and the wider school workforce. Above all, I am mindful that any new supply employment model must deliver for supply teachers, whilst being sustainable for schools to use and not add to the workload of school staff. I hope that the work I have outlined provides reassurance to those undertaking supply roles of the commitment to change in this area. The feedback from our key stakeholders has been invaluable in understanding the scale of the reforms required, and of the need to make improvements across a range of areas to ensure that a new employment model is fit for purpose. Whilst there is still work to do, I am confident that these measures will result in a sustainable improvement across the education system as a whole.
Ar gyfer bwrw ymlaen â'r model newydd o gyflogaeth gan awdurdodau lleol, rwy'n falch o gyhoeddi heddiw y byddwn ni'n sefydlu platfform technolegol newydd ar gyfer archebu a fydd ar gael i awdurdodau lleol, ysgolion a staff cyflenwi o fis Medi 2023 ymlaen. Fe fydd y model yn cynnig llwybr ychwanegol i ysgolion ymgysylltu â staff cyflenwi a chynnig dewis i staff cymorth addysgu cyflenwi ac athrawon cyflenwi o ran sut y cânt eu cyflogi. Mae ymarfer caffael ar y gweill ar hyn o bryd, gyda'r contract i'w ddyfarnu yn nhymor y gwanwyn, a gweithrediad bob yn dipyn i ddilyn ar draws awdurdodau lleol o ddechrau'r flwyddyn academaidd nesaf. Fe fydd fy swyddogion i'n parhau i fwrw ymlaen â'r gwaith hwn yn y misoedd nesaf trwy ymgynghori ag awdurdodau lleol a rhanddeiliaid priodol. Ond ar y lleiaf, fe fydd y platfform yn galluogi staff cyflenwi i gofrestru eu hunain i weithio ac yn galluogi ysgolion i archebu athrawon cyflenwi yn uniongyrchol ar-lein.
Er y bydd llawer o fanylion o ran gweithrediad ymarferol y platfform yn dibynnu ar y darparwr llwyddiannus a'r system sydd ganddyn nhw ar waith, fe fydd athrawon cyflenwi yn gallu gweithio ar draws yr awdurdodau lleol ac yn gallu gweithio drwy asiantaethau pe bydden nhw'n dewis gwneud hynny. Ni fydd y system hon yn cyflogi athrawon cyflenwi ei hun yn uniongyrchol; system fydd hon sy'n cael ei chynnal gan ei defnyddwyr a'i chefnogi gan bob sefydliad sy'n ei defnyddio hi. Felly, i sicrhau y bydd gan athrawon cyflenwi hawl i'r telerau statudol, gan gynnwys cynllun pensiwn athrawon, mae'n rhaid i'r platfform gysylltu â darparwr sector cyhoeddus. Mae trafodaethau yn parhau gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ynglŷn â threfniadau i gefnogi elfen cyflog a phensiynau'r platfform, ac rwy'n rhagweld y bydd yr elfen bwysig hon o'r gwaith yn cael ei chytuno arni yn ystod yr wythnosau nesaf.
Ynghyd â'r platfform, bydd y fframwaith GCC ar gael i ysgolion, staff cyflenwi ac awdurdodau lleol. Rwy'n ymwybodol o'r gwaith a gafodd ei wneud o ran y gwelliannau sydd wedi dod yn sgil y fframwaith. Rwyf i wedi rhoi ystyriaeth lawn i sut y gellir atgyfnerthu'r trefniadau cyfredol cyn y cytundeb nesaf, a fydd yn dechrau o fis Medi 2023, ochr yn ochr â'r platfform archebu. Fe fydd y fframwaith newydd yn cynnwys yr un gofynion â'r cytundeb presennol. Yn ogystal â hynny, fe ofynnir i asiantaethau ddangos sut y gallan nhw wella eu cynnig dysgu proffesiynol, ac ymgorffori'r hawl cenedlaethol i ddysgu proffesiynol yn nhelerau eu cyflogaeth nhw.
Caiff yr holl asiantaethau cyflogaeth eu rheoleiddio gan Arolygiaeth Safonau'r Asiantaeth Gyflogaeth. Er nad yw'r fframwaith yn statudol, yn rhan o'r cytundeb newydd fe fydd yr arolygiaeth yn ystyried rhai agweddau ar dermau'r fframwaith wrth arolygu asiantaethau fframwaith, ac fe rennir y canfyddiadau gyda Llywodraeth Cymru. Fe fydd yn ofynnol i'r asiantaethau ffurfio partneriaeth â JobsAware hefyd ac arddangos eu logo ar slipiau cyflog i hyrwyddo arferion gweithio diogel a theg a chyfeirio eu gweithwyr at ganllawiau cyflogaeth. Amcan y mesurau hyn yw sicrhau cydymffurfiaeth yn y meysydd hynny nad ydyn nhw o fewn cylch gwaith Llywodraeth Cymru a sicrhau bod gweithwyr asiantaeth yn gallu cael arweiniad a chefnogaeth o ran eu cyflogaeth.
Mae'r maes terfynol hwn o waith yn allweddol i'r diwygiadau hyn ac fe fydd yn sicrhau bod agwedd waith teg yr ymrwymiadau wedi'u hystyried yn llawn. Cafodd y cyfrifoldeb am gyflogau ac amodau athrawon ei ddatganoli yn 2018, ac roedd hynny'n gyfle i ystyried a allai cyflog, telerau ac amodau gwahanol fod yn berthnasol i swyddi a chyfrifoldebau amrywiol athrawon ac athrawon cyflenwi o fewn y system. Wrth i gorff adolygu cyflogau annibynnol Cymru gyflwyno argymhellion i Weinidogion Cymru o ran tâl ac amodau athrawon, fe ofynnwyd iddo gynnwys yr agwedd bwysig hon hefyd yn rhan o'i adolygiad strategol ehangach sy'n mynd rhagddo eleni. Fe fydd yr adroddiad a'r argymhellion gan gorff adolygu cyflogau annibynnol Cymru yn cael eu hystyried yn llawn, ac unrhyw newidiadau a gyflwynir i'r telerau ac amodau statudol ar gyfer blwyddyn academaidd 2023-24.
Dirprwy Lywydd, mae hwn yn faes cymhleth y mae'n rhaid cydbwyso anghenion pawb o fewn y system ysgolion ynddo, gan gynnwys y dysgwyr a'r gweithlu ehangach mewn ysgolion. Yn fwy na dim, rwy'n ymwybodol bod yn rhaid i unrhyw fodel cyflogaeth cyflenwi newydd ddarparu ar gyfer athrawon cyflenwi, a bod yn gynaliadwy i ysgolion ei ddefnyddio a pheidio ag ychwanegu at lwyth gwaith staff ysgol. Rwy'n gobeithio bod y gwaith a amlinellais i'n rhoi sicrwydd i'r rhai sy'n ymgymryd â swyddi cyflenwi o ymrwymiad i newid yn y maes hwn. Mae'r adborth gan ein rhanddeiliaid allweddol ni wedi bod yn amhrisiadwy ar gyfer deall maint y diwygiadau sy'n angenrheidiol, ac o'r angen am welliannau ar draws ystod o feysydd ar gyfer sicrhau bod model cyflogaeth newydd yn addas i'w ddiben. Er bod gwaith eto i'w wneud, rwy'n hyderus y bydd y mesurau hyn yn arwain at welliant cynaliadwy ar draws y system addysg yn ei chyfanrwydd.
Minister, thank you for your statement today. It's been very clear for a long time now that there is an urgent need to change and reform the supply teaching model. More than £250 million has been paid to agencies for supply teachers by Welsh councils since 2016. Supply teaching demand, of course, was exacerbated by the pandemic, but even in 2015, local authority supply teacher costs in Wales exceeded £130 million. So, whilst we welcome any improvements to fair work and support for supply teachers that you've outlined in the statement today, this statement doesn't even touch the sides when it comes to allaying the concerns raised by the then Welsh Assembly report back in 2016 about the model, where it was made very clear that major reform is needed. And it is; it is complex and it is clear that no one size fits all.
So, Minister, what is it that you're proposing today that is so radically different to previous changes, besides, of course, a new booking system for only a proportion of the supply teachers, and asking agencies to do things that aren't statutory? And even with the new booking system that you've proposed, the same safeguarding concerns remain. There will be this local authority booking system and outside agencies still. So, the problem highlighted in 2006 will still remain. Where does the buck stop and responsibility fall—agencies or local government—as, fundamentally, Minister, nothing has changed? You still can't control those outside agencies.
And, also, Minister, supply teachers of course play a vital role, and, of course, we want to join you today in thanking them for what they do. Often, being a supply teacher is a lifestyle choice, but due to the massive differences in pay, we're now seeing a big shift of full-time teachers going over to supply teaching due to having to work less and being paid more. So, how does what you've announced today address this? Thank you.
Gweinidog, diolch i chi am eich datganiad heddiw. Mae hi wedi bod yn eglur iawn ers tro erbyn hyn bod angen newid a diwygio patrymau gweithio athrawon cyflenwi ar fyrder. Talwyd mwy na £250 miliwn i asiantaethau am athrawon cyflenwi gan gynghorau Cymru ers 2016. Cynyddodd y galw am athrawon cyflenwi, wrth gwrs, yn fawr oherwydd y pandemig, ond hyd yn oed yn 2015, roedd costau athrawon cyflenwi awdurdodau lleol yng Nghymru dros £130 miliwn. Felly, er ein bod ni'n croesawu unrhyw welliannau i waith teg a chefnogaeth i athrawon cyflenwi fel gwnaethoch chi eu hamlinellu yn natganiad heddiw, nid yw'r datganiad hwn hyd yn oed yn dechrau ar y gwaith o dawelu'r pryderon a gododd adroddiad Cynulliad Cymru fel roedd hi ar y pryd yn ôl yn 2016 am y patrwm o weithio, pryd yr eglurwyd yn amlwg iawn bod angen diwygio mawr. Ac mae angen hynny; peth cymhleth ydyw ac mae hi'n amlwg nad yw'r un datrysiad yn addas ym mhob achos.
Felly, Gweinidog, beth sydd yn yr hyn yr ydych chi'n ei gynnig heddiw sydd mor hanfodol wahanol i newidiadau blaenorol, ar wahân, wrth gwrs, i'r system archebu newydd ar gyfer cyfran yn unig o'r athrawon cyflenwi, a gofyn i asiantaethau wneud pethau nad ydyn nhw'n statudol? Hyd yn oed gyda'r system archebu newydd y gwnaethoch chi ei chynnig, mae'r un pryderon yn parhau o ran diogelu. Fe fydd y system archebu hon yn parhau i fod i awdurdodau lleol ac asiantaethau allanol. Felly, fe fydd y broblem a ddaeth i'r amlwg yn 2006 yn parhau i fod gyda ni. Pwy sy'n gyfrifol yn y pen draw—yr asiantaethau neu lywodraeth leol—oherwydd, yn sylfaenol, Gweinidog, nid oes unrhyw beth wedi newid? Fe fyddwch chi'n parhau i fod heb unrhyw allu i reoli asiantaethau allanol fel rhain.
A hefyd, Gweinidog, mae gan athrawon cyflenwi swyddogaeth hanfodol, wrth gwrs, ac rydym ninnau'n ymuno â chi heddiw i ddiolch iddyn nhw am yr hyn maen nhw'n ei wneud. Yn aml, mae bod yn athro cyflenwi yn golygu dewis ffordd arbennig o fyw, ond oherwydd y gwahaniaethau enfawr o ran tâl, rydym ni'n gweld newid mawr ar hyn o bryd o athrawon llawn amser yn troi at fod yn athrawon cyflenwi oherwydd llai o waith a chael gwell tâl. Felly, sut fydd yr hyn y gwnaethoch chi ei gyhoeddi heddiw yn mynd i'r afael â hyn? Diolch i chi.
Well, I thank the Member for the questions. I'm not sure what the Member has as a positive alternative to suggest to the matters that I outlined. If she has a practical, positive proposal to make, in this, or indeed any other area of education policy, I'm very interested in hearing it. But we exchange in these question sessions, and in debates, routinely, and I never hear a positive alternative to what the Government is bringing forward.
I think I outlined in my statement the areas where we are working, and it is a complex area. And there are limitations, as I'm sure the Member will appreciate, on a devolved Government's ability to move freely in an area that is often constrained in the context of employment terms and conditions. She will also know that agency law itself is not devolved. And, so, there are constraints that come with that, which she may not fully appreciate in the context of her particular question. I would like us to be in a position where the devolution settlement allowed us as a Government a wider range of options. However, I think the three-pronged approach, which we've been working together with Plaid Cymru on, which I've outlined in my statement, goes to the heart of the challenges that supply teachers tell us that they face within the limitations of the devolution settlement that we have.
Crucially, the booking platform enables there to be a public sector employment option for supply teachers. That's what we certainly want to see, and I know that's what Plaid Cymru also wants to see. I'm not sure if that is what the Member wants to see as a Conservative. We are at a point today where we can outline the principles that underpin that. So, it allows teachers to be employed in schools by local authorities, and to do that in a flexible way, which supply teachers often want to have. So, it recognises that there are particular dimensions to the employment patterns of supply teachers that mean that you need a flexible way of doing this.
My hope, my ambition—and, I think, that of Plaid Cymru as well, but perhaps Heledd Fychan may speak to this—is that we have a situation where the booking platform is the appealing alternative to working through the agency route, and that becomes the model that is then prevalent across Wales. I think that is absolutely possible in what we're planning today, what we're announcing today. I want to see a position where the mix of the three alternative approaches, or three complementary approaches, actually, that are outlined in the statement, lead us to that position where supply teachers have a better deal, the opportunity of direct employment through a public sector employer, and then access to the greater securities and better terms and conditions that that brings.
Wel, rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiynau. Nid wyf i'n siŵr beth sydd gan yr Aelod i'w gynnig yn ddewis amgen ynglŷn â'r materion a amlinellais i. Os oes ganddi hi gynnig ymarferol, adeiladol i'w wneud, yn hyn o beth, neu yn wir mewn unrhyw faes arall o addysg, fe fyddai hi'n dda iawn gennyf i glywed hynny. Ond rydym ni'n cael trafodaethau yn y sesiynau hyn o gwestiynau, ac mewn dadleuon, yn gyson iawn, a dydw i byth yn clywed unrhyw awgrym o ddewis amgen adeiladol i'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ei gyflwyno.
Rwy'n credu i mi amlinellu'r meysydd yr ydym ni'n gweithio ynddyn nhw yn fy natganiad, ac mae hwnnw'n bwnc cymhleth. Ac fe geir cyfyngiadau, fel rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn ei ddeall, ar allu Llywodraeth ddatganoledig i dorri yn rhydd mewn maes sy'n aml yn cael ei gyfyngu i gyd-destun telerau ac amodau cyflogaeth. Mae hi'n gwybod hefyd na chafodd y gyfraith o ran asiantaethau ei datganoli. Ac, felly, mae yna gyfyngiadau yn dod gyda hynny, ac efallai nad yw hi'n llwyr werthfawrogi hynny yng nghyd-destun ei chwestiwn penodol hi. Fe hoffwn i ni fod mewn sefyllfa lle mae'r setliad datganoli yn caniatáu ystod ehangach o ddewisiadau i ni yn y Llywodraeth. Er hynny, rwy'n credu bod y dull triphlyg, yr ydym ni wedi bod yn cydweithio arno gyda Phlaid Cymru, yr amlinellais yn fy natganiad i, yn mynd at wraidd yr heriau y mae athrawon cyflenwi yn mynegi eu bod nhw'n eu hwynebu gyda'r cyfyngiadau sydd arnom ni oherwydd y setliad datganoli presennol.
Yn allweddol, mae'r platfform archebu yn caniatáu dewis o gyflogaeth yn y sector cyhoeddus ar gyfer athrawon cyflenwi. Dyna yr ydym ni'n dymuno ei weld, yn sicr, ac fe wn i mai dyna mae Plaid Cymru yn dymuno ei weld hefyd. Nid wyf i'n siŵr ai dyna y mae'r Aelod o blith y Ceidwadwyr yn dymuno ei weld. Rydym ni mewn sefyllfa heddiw lle gallwn ni amlinellu'r egwyddorion sy'n rhoi sail i hynny. Felly, mae hyn yn caniatáu i athrawon gael eu cyflogi mewn ysgolion gan awdurdodau lleol, a gwneud hynny mewn ffordd hyblyg, y mae athrawon cyflenwi athrawon yn awyddus i'w wneud yn aml. Felly, mae hyn yn cydnabod bod elfennau penodol i batrymau cyflogaeth athrawon cyflenwi sy'n golygu bod angen ffordd hyblyg o wneud hyn.
Fy ngobaith i, fy uchelgais i—a Phlaid Cymru hefyd, rwy'n credu, ond efallai y bydd Heledd Fychan yn siarad ynghylch hyn—yw bod sefyllfa gennym ni o fod â llwyfan archebu sy'n ddewis arall deniadol o weithio drwy'r llwybr asiantaeth, a hwnnw fydd yn batrwm cyffredin ledled Cymru wedyn. Rwy'n credu bod hynny'n gwbl bosibl yn yr hyn yr ydym ni'n ei gynllunio heddiw, yr hyn yr ydym ni'n ei gyhoeddi heddiw. Rwy'n awyddus i weld sefyllfa lle mae'r cymysgedd o dri dull amgen, neu dri dull sy'n atgyfnerthu ei gilydd, mewn gwirionedd, a amlinellir yn y datganiad, yn ein harwain at y sefyllfa honno lle mae gan athrawon cyflenwi fargen well, a chyfle o fod â chyflogaeth uniongyrchol drwy gyflogwr sector cyhoeddus, a bod â'r gallu wedyn i hawlio gwell gwarantau a gwell telerau ac amodau sy'n dod yn sgil hynny.
Diolch i'r Gweinidog, a diolch hefyd i'r Aelod dynodedig—diolch i'r ddau ohonoch chi am eich gwaith ar hyn. Hoffwn hefyd, wrth gwrs, ategu diolch y Gweinidog i'r athrawon llanw hyn, sy'n gwneud gwaith gwirioneddol bwysig. Dŷn ni wedi gweld, fel roeddech chi'n sôn, yn ystod COVID, wrth gwrs, yr heriau parhaus o ran hynny, pa mor allweddol maen nhw wedi bod i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn parhau i dderbyn addysg. Ac yn aml, maen nhw'n bobl brofiadol eithriadol—nifer o bobl sydd wedi ymddeol yn mynd nôl, ac ati, ac efo profiad mawr o allu rhoi nôl, ac ati, ac ategu profiad ein plant a'n pobl ifanc ni.
Dwi'n falch iawn ein bod ni, drwy'r cytundeb cydweithio, yn gytûn o ran na ddylid cynnal gwasanaeth er elw preifat, ac wrth gwrs, dydyn ni ddim yn mynd mor bell â hynny heddiw, ond yn sicr, mae hwn yn gam pwysig iawn tuag at hynny. Oherwydd yn sicr, dŷn ni wedi gweld bod asiantaethau preifat yn gallu gwneud elw mawr, ar draul, wedyn, telerau gwaith teg, ac yn sicr mae i'w groesawu ein bod ni'n mynd i'r afael â hynny.
Dŷn ni eisoes wedi bod yn trafod, jest o ran sut bydd pobl yn ymwybodol o'r system, a sut y byddwn ni'n annog. Ac mae'r cwestiwn oedd gen i, o ran yr ymgyrch hyrwyddo, i bobl fod yn ymwybodol bod y datblygiad yma'n dod, oherwydd, yn anffodus, dydy pawb ddim yn gwylio Senedd.tv, a ddim wastad yn edrych ar bob datganiad sy'n dod allan—dwi'n gwybod bod hynny'n siom aruthrol i ni i gyd. [Chwerthin.] Ond o ran sicrhau, wedyn, bod y rhai sydd angen gwybod yn mynd i'w galluogi gwybod am y system yma, pa gyfathrebiad sy'n mynd i fod, i sicrhau bod yr opsiwn yma a'r llwyfan newydd yma ar gael iddyn nhw, yn hytrach nag aros efo asiantaethau? A sut y byddwn ni wedyn yn eu hannog nhw, o ran athrawon llanw a chymorthyddion, i sicrhau eu bod nhw efo'r sicrwydd yn y system, o ran eu bod nhw ddim yn mynd i golli allan ar waith, ac ati—bod hon yn system sy'n mynd i fod yn golygu bod y cyfleoedd yna, a'u bod nhw ddim yn colli allan ar unrhyw waith?
Dwi'n sylwi o ran y datganiad hefyd, bod yna lawer o bethau sydd dal angen eu gweithio allan. Roeddech chi'n sôn am y gwaith efo'r WLGA, a ballu. Yn sicr, mae'n allweddol bod llwyfan newydd yn gysylltiedig efo darparwr sector cyhoeddus, efo'r telerau a phensiwn, ac ati. Felly, dwi'n meddwl mai un o'r pethau—. Yn amlwg rwy'n croesawu'r camau hyn, yn edrych ymlaen at pan fydd yna fwy o wybodaeth ar gael, ac yn gwerthfawrogi hefyd eich bod chi wedi amlinellu amserlen ar gyfer yr adolygiad, o ran edrych ar delerau a thâl athrawon llanw. Felly, ie, croesawu, ond o ran yr ochr hyrwyddo, os fedrwch chi roi ychydig o eglurder o ran hynny. Diolch.
Thank you to the Minister, and also thank you to the designated Member—thank you, both, for your work on this. I’d also like to echo the Minister’s thanks to the supply teachers, who do such important work. We’ve seen, as you mentioned, during COVID, of course, the ongoing challenges related to that, how crucial they’ve been in ensuring that children and young people continue to receive education. And, very often, they are exceptionally experienced people—many are retired and return to schools and have great experience that they can draw on, and enhance the experiences of our children and young people.
I’m very pleased that, through the co-operation agreement, we are agreed that we shouldn’t support services for private profit, and of course we’re not going that far today, but certainly, this is an important step towards that. Because, certainly, we have seen that private agencies can make great profit at the expense of fair pay and conditions, and I welcome that we’re addressing that.
We’ve already discussed how people will be made aware of this system, and how we will encourage. And my question was in terms of marketing and promotion. How will we ensure that people are aware of this development? Because, unfortunately, not everyone watches Senedd.tv, and they don’t always read every statement made—I know that that will be a huge disappointment to us all. [Laughter.] But in terms of ensuring that those who need to know will know about this system, what communication will there be in order to ensure that this new option, this new platform is available to them, rather than staying with agencies? And how will we then encourage them, in terms of supply teachers and support staff, that they can be reassured that they’re not going to miss out on work and that this system will mean that those opportunities will be available to them and they don’t lose out on work?
I note from the statement too that that there are many things that remain to be worked out. You mentioned the work with the WLGA, and so on. Certainly, it’s crucial that the new platform is linked with public sector providers, in terms of terms and pensions, and so on. So, clearly, I welcome these steps, I look forward to having further information, and I also appreciate the fact that you’ve outlined a timetable for the review in looking at the pay and conditions of supply teachers. So, yes, I welcome it, but in terms of promotion and marketing, can you give us some clarity on that? Thank you.
Mae hwnna'n bwynt digon teg. Beth dŷn ni'n ei ddatgan heddiw yw cerrig milltir ar y llwybr. Y flwyddyn nesaf, byddwn ni'n gweld, o ran y cyngor a ddaw wrth y corff annibynnol, y diwygiadau i'r fframwaith a'r lansio ym mis Medi. Mae gennym ni gyfnod o flwyddyn, y flwyddyn nesaf, lle bydd cynnydd, gobeithio, yn digwydd yn gyflym iawn. Ac rwy'n credu, yn y cyd-destun—. Unwaith y bydd y corff sy'n gweithredu'r platfform wedi'i ddewis a'i sefydlu, bydd gennym ni gyfle wedyn i sicrhau bod ymgyrch gyfathrebu sylweddol yn cyd-fynd â hynny, i sicrhau bod buddiannau bod ar y platfform yn amlwg. A hefyd, elfen bwysig roedd yr Aelod yn sôn amdani—hynny yw, ein bod ni'n gallu rhoi sicrwydd nad yw hyn yn rhoi unrhyw athro cyflenwi o dan anfantais. Beth rwyf i eisiau ei weld, a beth dŷch chi eisiau ei weld hefyd, yw bod hwn yn dod yn opsiwn sy'n rhwydd i bawb ei ddefnyddio—felly, mae e'n effeithlon, mae e'n atyniadol, mae pawb yn deall beth mae e'n ei wneud. Ac felly, dyna'r ffordd, rwy'n credu, rŷn ni'n gallu rhoi sicrwydd i'r athrawon, ond hefyd system sy'n gweithio i'r ysgolion a'r awdurdodau lleol hefyd. Ond mae'r pwynt yna o hyrwyddo yn un pwysig, a phan ddeuwn ni at y cyfnod o apwyntio'r corff, bydd hwnna'n rhywbeth y byddwn ni eisiau cydweithio â chi arno fe.
That point is fair enough. What we’re stating here today is a milestone on this journey. Next year, we will see the advice from the new body on the framework reforms and the launch in September. We have a year, next year, when we hope to see progress happening very rapidly. And I hope that, in the context—. Once the body that implements the platform has been established, we have an opportunity then to ensure that there is a promotion campaign that will accompany that, to ensure that the interests of being on the platform are obvious. And a very important element that the Member mentioned, namely that we can give assurance that it won’t put any supply teacher at a disadvantage. What I want to see, and what you want to see as well, is that this becomes an option that is convenient for everyone to use—so, it will be attractive and efficient, and everyone understands what it does. And that’s the way, I think, that we will be able to give assurance to the teachers, but also a system that works for schools and local authorities as well. But I think that the promotional aspect is very important, and when it comes to the period of appointing the body, we will want to collaborate with you on that.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 5 heddiw yw datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar ddiwygio bysiau. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Lee Waters.
Item 5 today is a statement by the Deputy Minister for Climate Change on bus reform. I call on the Deputy Minister, Lee Waters.
Diolch, Dirprwy Llywydd. Earlier this year, we published a White Paper, setting out our plans to bring bus services in Wales back under public control. Its title captured our ambition: 'One Network, One Timetable, One Ticket’. And to meet the urgent challenge of climate change, we need more people using sustainable forms of transport. To do that, we need to make bus, rail and active travel the most convenient and most attractive ways to make everyday journeys. In short, we need to make the right thing to do the easiest thing to do, because people will do what is easiest, and we've spent some 70 years making car travel the easiest and most convenient way of getting around, whilst public transport has been left to wither. This has been particularly acute in the case of bus use since privatisation in the early 1980s. The Tories said that this would bring lower fares, better services and higher passenger numbers, but the market has failed. From 1987 to 2019, bus journeys in Wales instead reduced by a third, whilst car usage has increased by 45 per cent since 1993.
Diolch, Dirprwy Llywydd. Yn gynharach eleni, fe wnaethom ni gyhoeddi Papur Gwyn, yn nodi ein cynlluniau i ddod â'r gwasanaethau bysiau dan reolaeth gyhoeddus unwaith eto yng Nghymru. Roedd y teitl yn crisialu ein huchelgais ni: 'Un Rhwydwaith, Un Amserlen, Un Tocyn'. Ac ar gyfer ymateb i her enbyd newid hinsawdd, mae angen i ni fod â mwy o bobl yn defnyddio mathau cynaliadwy o drafnidiaeth. I wneud hynny, mae angen i ni wneud teithio ar fysiau, ar reilffyrdd a theithio llesol y ffyrdd mwyaf cyfleus a mwyaf deniadol o deithio bob dydd. Yn fyr, mae angen i ni wneud y peth iawn y peth hawsaf i'w wneud, oherwydd fe wnaiff pobl yr hyn sydd hawsaf, ac rydym ni wedi treulio tua 70 mlynedd yn gwneud i deithio mewn car fod y ffordd hawsaf a mwyaf cyfleus o fynd o amgylch, tra bod trafnidiaeth gyhoeddus wedi cael mynd i'r gwellt. Mae hyn wedi bod yn arbennig o wir yn achos defnydd bysiau ers y preifateiddio a fu ar ddechrau'r 1980au. Roedd y Torïaid yn dweud y byddai hynny'n gostwng y prisiau, yn gwella gwasanaethau ac yn cynyddu niferoedd y teithwyr, ond fe fethodd y farchnad. Rhwng 1987 a 2019, yn hytrach na gwneud cynnydd, fe ostyngodd niferoedd teithiau ar fysiau gan draean yng Nghymru, tra bod y defnydd o geir wedi cynyddu gan 45 y cant ers 1993.
So, as we look at the stark science of climate change, and as we reflect on the advice of the UK Committee on Climate Change, the move to electric cars is not enough. We need to see fewer car trips and a shift of travel modes from car to public transport. To reach net zero, we must acknowledge the centrality of the bus system. Buses already carry three quarters of public transport journeys in Wales, so we need to pay much more attention to the bus system if we are to achieve our legally binding targets. We have to face up to the fact that the commercial, fragmented and privatised bus system that we currently have makes it impossible to achieve our ambition of making buses the easiest and most attractive way to make everyday journeys.
Dirprwy Lywydd, I'm pleased that the people responding to our consultation on the White Paper agreed with us. We've published today the summary of responses to that consultation, which shows that 96 per cent of respondents agreed that we need to change how we deliver bus services to meet people's needs and respond to the climate emergency. We have a lot of bus operators in Wales doing their best to keep services running, especially those small operators working to make sure that their communities stay connected. However, they're working in a system designed to treat bus journeys as a commodity rather than a public service. Despite relying on hundreds of millions of pounds of public funding in Wales, private operators can still choose which services they want to run, leaving local authorities to pick up the bill for providing services to more rural and less profitable locations. Even with this support, across the UK, bus fares have risen by 403 per cent since 1987, compared to just 163 per cent for driving costs.
We’re proposing instead to put people before profit and bring the planning and securing of bus services back under public control. This means that we can work with communities to design the best bus network we can within the funding available and planning services to improve coverage rather than competing over or cherry-picking the most profitable areas. It means that we can co-ordinate services, so that people can make their connections with trains or with other buses smoothly and easily to get to where they need to go, with all the passenger information they need freely available in one place. And it means that we can simplify ticketing, offering simple area-wide fares, so that people don’t have to navigate tickets from different operators, and don’t end up paying over the odds for tickets on routes that the operator considers marginal. As we have put in our White Paper, it means that we can deliver 'one network, one timetable, one ticket'.
To deliver this in practice, we’re proposing a franchising model. This will need close working relationships with local authorities and regions across Wales to design our bus network and to let contracts to deliver those services. It allows us to create a guiding mind for the bus system in Wales, working in the public interest to determine when and where services run, and how much they cost to use. People agreed with this model in our consultation. Two thirds of people agreed with the need for franchising to improve bus services, and over three quarters agreed with the model that we’re proposing to introduce.
There's still a lot of work to do and we are working with local authorities on their comments in the consultation responses to make sure that we build a system that lets the whole public sector come together and deliver the bus services we need. We’re working with Transport for Wales and the bus industry so that we can bring them with us to create attractive contract opportunities for all our bus operators, including the many smaller operators we rely on in Wales. We also want to allow more publicly owned municipal bus operators into the mix, a move that was supported by over 80 per cent of people who responded to our consultation. And legislation can only take us so far, Dirprwy Lywydd. There will still be difficult decisions to make about investing funding in services, improving infrastructure and making fares affordable so buses truly are a realistic alternative to the car. But legislation to change how we deliver bus services will be a vital first step on that journey. The response to our consultation has been emphatic that this change is necessary, and has given clear support for treating buses as a public service again in Wales.
We have the opportunity, in this Senedd, to change course to tackle transport poverty, to build a public transport system capable of meeting our climate targets. And we'll keep working with our partners to make this a reality, and I look forward to debating legislation that can set us on that path in this Senedd. Diolch.
Felly, wrth i ni edrych ar wyddoniaeth noeth newid hinsawdd, ac wrth i ni ystyried cyngor Pwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, nid yw'r trosglwyddiad at geir trydan yn ddigon. Mae angen i ni fod â llai o deithio mewn ceir a newid dulliau teithio o ddibyniaeth ar geir i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Ar gyfer cyrraedd sero net, mae'n rhaid i ni gydnabod canologrwydd y system fysiau. Mae bysiau yn cario tri chwarter o deithiau trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru eisoes, felly mae angen i ni roi llawer mwy o sylw i'r system fysiau os ydym ni'n dymuno cyrraedd ein nodau cyfreithiol ymrwymol ni. Mae'n rhaid i ni wynebu'r ffaith bod y system fysiau masnachol, darniog sydd wedi'i phreifateiddio sydd gennym ni ar hyn o bryd yn ei gwneud hi'n amhosibl i ni gyflawni ein huchelgais ni o wneud teithio ar fysiau y ffordd rwyddaf a mwyaf deniadol o deithio bob dydd.
Dirprwy Lywydd, rwy'n falch bod y bobl a ymatebodd i'n hymgynghoriad ni ar y Papur Gwyn wedi cytuno â ni. Rydym ni wedi cyhoeddi crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw heddiw, sy'n dangos bod 96 y cant o'r ymatebwyr wedi cytuno bod angen i ni newid y ffordd yr ydym ni'n darparu gwasanaethau bws ar gyfer diwallu anghenion pobl ac ymateb i'r argyfwng hinsawdd. Mae gennym ni lawer o weithredwyr bysiau yng Nghymru sy'n gwneud eu gorau i gynnal eu gwasanaethau, yn enwedig y gweithredwyr bychain hynny sy'n gweithio i sicrhau bod eu cymunedau yn parhau i fod â chysylltiadau. Er hynny, maen nhw'n gweithio mewn system a gynlluniwyd i drin teithiau bws fel nwydd yn hytrach na gwasanaeth cyhoeddus. Er eu bod nhw'n dibynnu ar gannoedd o filiynau o bunnoedd o gyllid cyhoeddus yng Nghymru, fe all gweithredwyr preifat barhau i ddewis pa wasanaethau y maen nhw'n dymuno eu rhedeg, gan adael awdurdodau lleol i dalu'r bil am ddarparu gwasanaethau i leoliadau mwy gwledig a llai manteisiol yn ariannol. Hyd yn oed gyda'r gefnogaeth hon, ledled y DU, mae prisiau tocynnau bysiau wedi codi gan 403 y cant ers 1987, o'i gymharu â dim ond 163 y cant ar gyfer costau gyrru.
Yn hytrach na hynny, rydym ni'n cynnig rhoi pobl o flaen elw a dod â chynllunio a diogelu gwasanaethau bysiau dan reolaeth gyhoeddus unwaith eto. Mae hyn yn golygu y gallwn ni weithio gyda chymunedau i ddylunio'r rhwydwaith bysiau gorau posibl gyda'r cyllid sydd ar gael gennym ni a chynllunio'r gwasanaethau i wella eu cwmpas yn hytrach na chystadlu am neu ddewis a dethol yr ardaloedd sy'n gwneud yr elw mwyaf. Mae hynny'n golygu y gallwn ni gydlynu'r gwasanaethau, fel gall pobl gyrraedd eu cysylltiadau â threnau neu gyda bysiau eraill yn rhwydd ac yn ddi-dor a chyrraedd eu cyrchfannau, gyda'r holl wybodaeth ar gael i deithwyr sydd ei hangen arnyn nhw yn rhad ac am ddim ac yn yr un lle. Ac mae hynny'n golygu y gallwn ni symleiddio tocynnau, a chynnig prisiau syml ledled ardal, fel nad oes yn rhaid i bobl lywio rhwng tocynnau gan wahanol weithredwyr, ac na fydd yn rhaid iddyn nhw dalu crocbris am docynnau ar lwybrau y mae'r gweithredwr yn eu hystyried yn rhai ymylol. Fel gwnaethom ni fynegi yn ein Papur Gwyn, mae hyn yn golygu y gallwn ni ddarparu 'un rhwydwaith, un amserlen, un tocyn'.
I gyflawni hyn yn ymarferol, rydym ni'n cynnig model o fasnachfreinio. Bydd angen perthynas waith agos ag awdurdodau lleol a rhanbarthau ledled Cymru ar gyfer llunio ein rhwydwaith bysiau a phennu cytundebau i ddarparu'r gwasanaethau hynny. Mae hyn yn caniatáu i ni greu meddwl sy'n tywys y system bysiau yng Nghymru, gan weithio er mwyn y cyhoedd i benderfynu pryd a ble mae gwasanaethau yn rhedeg, a faint y maen nhw'n ei gostio i'w ddefnyddio. Roedd pobl yn cytuno â'r model hwn yn ein hymgynghoriad ni. Roedd dwy ran o dair o bobl yn cytuno â'r angen i fasnachfreinio i wella gwasanaethau bws, a thros dri chwarter yn cytuno gyda'r model yr ydym ni'n bwriadu ei gyflwyno.
Mae llawer o waith i'w wneud eto ac rydym ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol ynglŷn â'u sylwadau nhw yn yr ymatebion i'r ymgynghoriad i sicrhau ein bod ni'n creu system sy'n gadael i'r sector cyhoeddus cyfan ddod at ei gilydd ac yn darparu'r gwasanaethau bysiau sydd eu hangen arnom ni. Rydym ni'n gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru a'r diwydiant bysiau er mwyn inni allu dod â nhw gyda ni i greu cyfleoedd deniadol o ran cytundebau i'n gweithredwyr bysiau ni i gyd, gan gynnwys y llu o weithredwyr llai eu maint yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw yng Nghymru. Rydym ni'n awyddus i ganiatáu i weithredwyr bysiau trefol mwy sydd dan berchnogaeth gyhoeddus fod yn y cymysgedd hefyd, cam a gafodd ei gefnogi gan dros 80 y cant o bobl a ymatebodd i'n hymgynghoriad. A dim ond ran o'r ffordd y bydd deddfwriaeth yn gallu mynd â ni, Dirprwy Lywydd. Fe fydd penderfyniadau anodd eto ynghylch buddsoddi cyllid yn y gwasanaethau, a gwella seilwaith a gwneud prisiau tocynnau yn fforddiadwy ar gyfer gwneud bysiau yn ddewis gwirioneddol yn hytrach na mynd mewn ceir. Ond fe fydd deddfwriaeth i newid ein dulliau ni o ddarparu gwasanaethau bws yn gam cyntaf hanfodol ar y daith honno. Mae'r ymateb i'n hymgynghoriad ni'n bendant wedi mynegi bod angen am y newid hwn, ac mae wedi rhoi cefnogaeth eglur i ystyried y rhwydwaith bysiau yn wasanaeth cyhoeddus unwaith eto yng Nghymru.
Mae cyfle gennym ni, yn y Senedd hon, i newid cyfeiriad i fynd i'r afael â thlodi trafnidiaeth, a meithrin system drafnidiaeth gyhoeddus sy'n gallu cyrraedd ein nodau hinsawdd ni. Ac fe fyddwn ni'n parhau i weithio gyda'n partneriaid ni i wireddu hynny, ac rwy'n edrych ymlaen at drafod deddfwriaeth a all ein rhoi ni ar y trywydd hwnnw yn y Senedd hon. Diolch.
I thank the Deputy Minister for his statement today, and I'd like to start off by saying that I do believe that it's important to reverse the decline in bus services across Wales. It's fact that the number of bus journeys in Wales has fallen from 100 million a year in 2016-17 to 89 million in 2019-20. With almost 25 per cent of people in Wales not having access to a car or van, this decline needs to be reversed to encourage commuters out of their cars, combat the isolation and loneliness of people, many of whom are elderly and vulnerable, who do not have a bus service, and also to ultimately fight climate change. I accept state intervention in the market through franchising has a role to play if it improves the quality and number of bus services across Wales.
So, Deputy Minister, do you agree with me that, going forward, any new model for the delivery of bus services needs to be affordable, sustainable and deliverable? As such, do you also agree there needs to be certainty about long-term financial support, after years of underfunding of buses in Wales? And how will you ensure that unprofitable but socially desirable services will, indeed, be retained? Will bus franchise contracts, for example, contain clauses to ensure that vital facilities, such as hospitals, are served by bus routes as a priority, which many of my colleagues across this Chamber have said time and time again? How will your proposals, going forward, help those people in remote and rural areas of Wales who have an infrequent or non-existent bus service?
If the new model is to work, it will require greater co-ordination between operators' timetables to ensure seamless journey times to make valuable connections. I'd like to know how will you ensure this is achieved. And could you update the Senedd, moving forward, on progress delivering one of my passions, the all-Wales travel card, to assist passengers to move from one part of Wales to another with ease and in a seamless manner? Previously, you've mentioned the creation of a supervisory board, to include a bus operator representative, to co-ordinate the regional bus networks devised by a corporate joint committee. Who will this board be accountable to? Who will scrutinise its actions? And how will it ensure consistent good service standards are, indeed, maintained going forward?
Finally, Deputy Minister, moving people out of their cars and on to buses obviously benefits the environment. If this new model works, it will increase the number of buses on our roads. So, do you intend to maximise the benefit to the environment by supporting the use of electric buses by operators bidding for the franchise? These are all invaluable questions, Deputy Minister. We, alongside the public, would like to have those answers sooner rather than later. Thank you.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw, a hoffwn ddechrau drwy ddweud fy mod yn credu ei bod yn bwysig gwrthdroi'r dirywiad mewn gwasanaethau bysiau ledled Cymru. Mae'n ffaith bod nifer y teithiau ar fws yng Nghymru wedi gostwng o 100 miliwn y flwyddyn yn 2016-17 i 89 miliwn yn 2019-20. Gan nad oes gan bron i 25 y cant o'r bobl yng Nghymru gar neu fan, mae angen gwrthdroi'r dirywiad hwn i annog cymudwyr i gamu allan o'u ceir, brwydro yn erbyn ynysigrwydd ac unigrwydd pobl, llawer ohonyn nhw'n oedrannus ac yn agored i niwed, nad oes ganddyn nhw wasanaeth bws, a hefyd brwydro yn erbyn newid hinsawdd yn y pen draw. Rwy'n derbyn bod gan ymyrraeth y wladwriaeth yn y farchnad trwy fasnachfreinio rôl i'w chwarae os yw'n gwella ansawdd a nifer y gwasanaethau bysiau ledled Cymru.
Felly, Dirprwy Weinidog, ydych chi'n cytuno â mi, wrth symud ymlaen, bod angen i unrhyw fodel newydd ar gyfer darparu gwasanaethau bysiau fod yn fforddiadwy, yn gynaliadwy ac yn gyflawnadwy? Ac os felly, ydych chi hefyd yn cytuno bod angen sicrwydd am gefnogaeth ariannol hir dymor, ar ôl blynyddoedd o danariannu bysiau yng Nghymru? A sut fyddwch chi'n sicrhau y bydd gwasanaethau amhroffidiol ond sydd eu heisiau yn gymdeithasol, yn wir, yn cael eu cadw? A fydd contractau masnachfraint bysiau, er enghraifft, yn cynnwys cymalau i sicrhau bod cyfleusterau hanfodol, fel ysbytai, yn cael eu gwasanaethu gan lwybrau bysiau fel blaenoriaeth, ac mae llawer o fy nghydweithwyr ar draws y Siambr hon wedi dweud hynny dro ar ôl tro? Sut bydd eich cynigion chi, wrth symud ymlaen, yn helpu'r bobl hynny mewn ardaloedd anghysbell a gwledig yng Nghymru sydd â gwasanaeth bws anaml neu ddim o gwbl?
Os yw'r model newydd i weithio, bydd angen mwy o gydlynu rhwng amserlenni gweithredwyr i sicrhau amseroedd teithio di-dor i wneud cysylltiadau o werth. Hoffwn wybod sut fyddwch chi'n sicrhau bod hyn yn cael ei gyflawni. Ac a allech chi ddiweddaru'r Senedd, wrth symud ymlaen, ar gynnydd cyflawni un peth yr wyf yn angerddol drosto, y cerdyn teithio Cymru gyfan, i gynorthwyo teithwyr i symud o un rhan o Gymru i'r llall yn rhwydd ac mewn modd di-dor? Yn flaenorol, rydych wedi sôn am greu bwrdd goruchwylio, i gynnwys cynrychiolydd gweithredwyr bysiau, i gydlynu'r rhwydweithiau bysiau rhanbarthol a ddyfeisiwyd gan gyd-bwyllgor corfforaethol. I bwy fydd y bwrdd hwn yn atebol? Pwy fydd yn craffu ar ei weithredoedd? A sut y bydd yn sicrhau bod safonau gwasanaeth da cyson, yn wir, yn cael eu cynnal wrth symud ymlaen?
Yn olaf, Dirprwy Weinidog, mae symud pobl allan o'u ceir ac ar fysiau yn amlwg o fudd i'r amgylchedd. Os yw'r model newydd hwn yn gweithio, bydd yn cynyddu nifer y bysiau ar ein ffyrdd. Felly, ydych chi'n bwriadu gwneud y mwyaf o'r budd i'r amgylchedd drwy gefnogi'r defnydd o fysiau trydan gan weithredwyr sy'n gwneud cais am y fasnachfraint? Mae'r rhain i gyd yn gwestiynau amhrisiadwy, Dirprwy Weinidog. Hoffem ni, ochr yn ochr â'r cyhoedd, gael yr atebion hynny yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Diolch.
Thank you for those questions. There are many of them, and I'll do my best to answer them, but I warmly welcome Natasha Asghar's statement that she accepts the role of franchising and asks how we make it affordable, sustainable and deliverable, and this, I think, is at the crux of it, really. I think we need to decouple how do you make the system better and then the question of how do we grow the system and how do we run services, and I think those are two related but separate questions. And the latter will depend upon the funding that is available, and I must tell Members that, when they see the budget for next year, we are really struggling to be able to deliver our public transport ambitions, because of the, in effect, significant cut to our budget, and that is a real constraint for us. So, I think the system will improve the amount of money we already spend by making it more strategic and less fragmented, but the question of how we scale that in time will depend on the budget and the priority that this Senedd is willing to put on public transport. The question was about how we retain unprofitable but socially necessary routes, and that is a critical part of the need for this model. Because what this model allows is us to plan on a regional basis, or an area basis. It's to be decided what the footprint is. It could be carved up into smaller units. It could be done on a corporate joint committee basis. That's to be determined. But within that we will be able to cross-subside routes from the commercially profitable ones, and put the profit into less profitable routes, but socially necessary ones, as Natasha Asghar asks. So, I think that is the core of this approach. That's why this approach is so important, because it allows us to do that, whereas currently it is illegal do that, and that's one of the perversities of the privatised system we live with.
Likewise, how do we link to hospitals and key public services? The exercise that TfW is going through now with local authorities—started already in Ynys Môn and Gwynedd and working through—is to sit down with their local experts and map where the route networks should go, what are the key trip generators they should link to, and make sure those routes are then part of the franchising tendering arrangements. So, it allows us to take a strategic, whole-area approach, again, unlike the current system where, for example, the Grange hospital in Cwmbran is very poorly served by bus routes. So, that wouldn't happen under this system. Similarly, in rural areas, and I've been having a series of meetings with local authorities from rural areas on what we can do together to make modal shift practical and realistic in rural areas, and there are a number of things that we've identified we can do. But having regular bus services—. Because, again, this is matter of choice. There are parts of rural Germany where they have a bus service every hour to every village. Now, that's doable, and we could do that in Wales, if that was the priority we set and if we put aside funding for that. In Germany they raise a regional tax on businesses to pay for that, for example. So, there's a debate to be had about how we do it, but it certainly can be done.
In terms of the all-Wales travel card, I completely agree. That is an aspiration we share, and this will allow that to happen. The interoperability of tickets between different modes of transport in different parts of Wales is something very much we'll be able to do under the legislation.
Who will the board, the supervisory board, be accountable to? Well, it'll combine different elements. So, we absolutely want to have local accountability retained. So, local councils will still be accountable to their voters and to their ward members for the things that local councils are best in charge of—so, local bus stops, routes and so on. At the regional level we'll have the CJC structure, which has its own accountability routes, and then, of course, the Welsh Government will continue to be accountable to the Senedd.
And electric buses, finally, are absolutely essential for the modal shift agenda, as well as meeting our carbon targets, where we have targets to reduce the 50 per cent most polluting vehicles by the end of decade. And I think that is going to be key to the franchising system and the conditions we set for awarding the contracts.
Diolch am y cwestiynau yna. Mae yna lawer ohonyn nhw, ac fe wnaf fy ngorau i'w hateb, ond rwy'n croesawu yn gynnes ddatganiad Natasha Asghar ei bod yn derbyn rôl masnachfreinio ac yn gofyn sut rydym yn ei gwneud yn fforddiadwy, yn gynaliadwy ac yn gyflawnadwy, ac mae hyn, rwy'n credu, wrth wraidd y peth, mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod angen i ni ddatgysylltu sut rydych chi'n gwneud y system yn well ac yna'r cwestiwn o sut mae tyfu'r system a sut rydym ni'n rhedeg gwasanaethau, ac rwy'n credu bod y rheiny'n ddau gwestiwn cysylltiedig ond ar wahân. A bydd yr olaf yn dibynnu ar yr arian sydd ar gael, a rhaid i mi ddweud wrth yr Aelodau, pan fyddant yn gweld y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, ein bod yn ei chael hi'n anodd iawn cyflawni ein huchelgeisiau trafnidiaeth gyhoeddus, oherwydd, i bob pwrpas, y toriad sylweddol i'n cyllideb, ac mae hynny'n gyfyngiad gwirioneddol i ni. Felly, rwy'n credu y bydd y system yn gwella faint o arian rydym ni eisoes yn ei wario trwy ei wneud yn fwy strategol ac yn llai darniog, ond bydd y cwestiwn o sut rydym yn cyflwyno hynny ar raddfa fwy mewn pryd yn dibynnu ar y gyllideb a'r flaenoriaeth y mae'r Senedd hon yn barod i'w rhoi i drafnidiaeth gyhoeddus. Roedd y cwestiwn yn ymwneud â sut yr ydym yn cadw llwybrau amhroffidiol ond sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol, ac mae hynny'n rhan hanfodol o'r angen am y model hwn. Oherwydd beth mae'r model hwn yn ei ganiatáu yw inni gynllunio ar sail ranbarthol, neu ardal. Mae i'w benderfynu beth yw'r ôl troed. Gellid ei rannu'n unedau llai. Gellid ei wneud ar sail cyd-bwyllgor corfforedig. Mae hynny i'w benderfynu. Ond o fewn hynny byddwn yn gallu croes-gymorthdalu llwybrau o'r rhai sy'n broffidiol yn fasnachol, a rhoi'r elw mewn llwybrau llai proffidiol, ond rhai sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol, fel y mae Natasha Asghar yn ei ofyn. Felly, rwy'n credu mai dyna graidd y dull yma. Dyna pam mae'r dull hwn mor bwysig, oherwydd mae'n caniatáu i ni wneud hynny, tra ei bod hi'n anghyfreithlon ar hyn o bryd i wneud hynny, ac mae hynny'n un o wyrdroadau'r system wedi'i phreifateiddio yr ydym ni'n byw gyda hi.
Yn yr un modd, sut mae cysylltu ag ysbytai a gwasanaethau cyhoeddus allweddol? Yr ymarfer y mae Trafnidiaeth Cymru yn mynd drwyddo nawr gydag awdurdodau lleol—wedi dechrau eisoes yn Ynys Môn a Gwynedd ac yn gweithio drwyddo—yw eistedd i lawr gyda'u harbenigwyr lleol a mapio lle dylai rhwydweithiau'r llwybrau fynd, beth yw'r elfennau allweddol hyn sy'n sbarduno taith y dylen nhw gysylltu â nhw, a sicrhau bod y llwybrau hynny wedyn yn rhan o'r trefniadau tendro masnachfreinio. Felly, mae'n ein galluogi i ymgymryd â dull strategol, ardal gyfan, unwaith eto, yn wahanol i'r system bresennol lle mae ysbyty'r Faenor yng Nghwmbrân yn cael ei wasanaethu'n wael iawn gan lwybrau bysiau. Felly, ni fyddai hynny'n digwydd o dan y system hon. Yn yr un modd, mewn ardaloedd gwledig, ac rwyf wedi bod yn cael cyfres o gyfarfodydd gydag awdurdodau lleol o ardaloedd gwledig ar yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd i newid dulliau teithio yn ymarferol ac yn realistig mewn ardaloedd gwledig, ac mae nifer o bethau rydym ni wedi'u nodi y gallwn ni eu gwneud. Ond mae bod â gwasanaethau bws rheolaidd—. Oherwydd, eto, mater o ddewis yw hyn. Mewn rhannau o gefn gwlad yr Almaen mae ganddyn nhw wasanaeth bws bob awr i bob pentref. Nawr, mae hynny'n rhywbeth y gellid ei wneud, a gallem ni wneud hynny yng Nghymru, os dyna yw'r flaenoriaeth a osodwyd gennym ac os ydym yn neilltuo cyllid ar gyfer hynny. Yn yr Almaen maen nhw'n codi treth ranbarthol ar fusnesau i dalu am hynny, er enghraifft. Felly, mae dadl i'w chael ynghylch sut rydym ni'n ei wneud, ond yn sicr mae modd gwneud hynny.
O ran y cerdyn teithio Cymru gyfan, rwy'n cytuno'n llwyr. Mae hynny'n ddyhead rydym ni'n ei rannu, a bydd hyn yn caniatáu i hynny ddigwydd. Mae rhyngweithrededd tocynnau rhwng gwahanol ddulliau o deithio mewn gwahanol rannau o Gymru yn rhywbeth mawr y byddwn ni'n gallu ei wneud o dan y ddeddfwriaeth.
I bwy fydd y bwrdd, y bwrdd goruchwylio, yn atebol? Wel, bydd yn cyfuno gwahanol elfennau. Felly, rydym ni yn sicr eisiau cadw atebolrwydd lleol. Felly, bydd cynghorau lleol yn dal i fod yn atebol i'w pleidleiswyr ac i aelodau eu ward am y pethau y mae'n orau i gynghorau lleol fod yn gyfrifol amdanyn nhw—felly, safleoedd bysiau lleol, llwybrau ac ati. Ar y lefel ranbarthol bydd gennym y strwythur cyd-bwyllgorau corfforedig, sydd â'i llwybrau atebolrwydd ei hun, ac yna, wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn atebol i'r Senedd.
Ac yn olaf, mae bysiau trydan yn gwbl hanfodol ar gyfer yr agenda newid dulliau teithio, yn ogystal â chyrraedd ein targedau carbon, lle mae gennym dargedau i leihau'r 50 y cant o gerbydau sy'n llygru fwyaf erbyn diwedd y degawd. Ac rwy'n credu bod hynny'n mynd i fod yn allweddol i'r system fasnachfreinio a'r amodau a osodir gennym ar gyfer dyfarnu'r contractau.
Diolch, Gweinidog. Mae gwasanaethau bws yn fodd angenrheidiol o deithio ar gyfer pobl dros Gymru gyfan, ond y rheswm rŷn ni'n trafod hyn heddiw, yn amlwg, ydy'r angen am ddiwygio'r system. Mae llai a llai o bobl yn penderfynu defnyddio gwasanaethau bws, sy'n rhoi'r system dan straen. Dŷn ni wedi clywed yn barod y prynhawn yma, dwi'n meddwl, rhai o'r rhesymau pam mae pobl yn llai tebygol, efallai, o ddefnyddio gwasanaethau bws—newidiadau mewn ymddygiad, fel siopa ar-lein; gormod o geir ar yr hewlydd; COVID; a nifer o resymau eraill—ond, fel dŷch chi wedi bod yn gosod mas, Ddirprwy Weinidog, mae bysys yn gwneud gwaith hollol angenrheidiol. Maen nhw'n cynnig ffordd amgen o deithio i bobl sydd ddim gyda char, ac maen nhw, wrth gwrs, hefyd cymaint gwell ar gyfer yr amgylchfyd. Fel mae'n sefyll, mae tua 14 y cant o allyriadau carbon Cymru yn deillio o drafnidiaeth. Dwi'n siŵr byddwch chi'n fwy nag ymwybodol o'r ffigurau yma, felly mae gwir angen gweld newid syfrdanol yma. Dwi wir yn croesawu'r ffaith bod newid syfrdanol yn cael ei wthio fan hyn.
Beth buaswn i eisiau gwybod gan y Gweinidog—. Dŷch chi wedi dweud lot o ran beth yw eich gwelediad chi, eich vision chi, ar gyfer trydaneiddio bysys dros Gymru. Dŷch chi'n dweud eich bod chi gwneud y peth iawn i'w wneud, y peth mwyaf hawdd i'w wneud. Ife dyna'r ffordd fyddech chi'n crynhoi eich gwelediad chi ar gyfer y system yma i gyd, yn enwedig, efallai, mewn ffordd fyddai pobl yn ei ddeall ac yn ei gefnogi, i geisio cael pobl i gytuno gyda'r angen am newid?
Rhywbeth arall buaswn i eisiau mynd i'r afael ag e ydy tlodi trafnidiaeth. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi darganfod bod 13 y cant o dai Cymru yn dai sydd heb fynediad at gar, a bod 25 y cant o'r bobl sy'n defnyddio bysys yn byw gydag anabledd neu gyflwr iechyd hir dymor. Mae mynediad at drafnidiaeth cyhoeddus ar gyfer pobl sy'n wynebu anawsterau fel yna yn hollbwysig.
A fyddech chi, Weinidog, yn gallu gosod mas fel bydd unrhyw ddiwygiadau—ym mha ffyrdd bydd unrhyw ddiwygiadau—yn gwella pa mor fforddiadwy ydy bysys, a hefyd pa mor hygyrch ydyn nhw? Rwy wedi codi o'r blaen fy mhryderon am wella pa mor saff mae menywod yn teimlo, nid yn unig ar drafnidiaeth cyhoeddus, ond hefyd wrth gyrraedd y bysys neu'r trenau hefyd, yn enwedig gyda'r nos. Buaswn i'n croesawu clywed gennych chi ar hwnna.
Ac yn olaf, dydy'r system drafnidiaeth yng Nghymru ddim wedi ei chyd-gysylltu yn ddigonol. Mae hwn wedi codi yn barod y prynhawn yma; rŷn ni i gyd yn gwybod hwnna. Yn rhy aml, dydy ffyrdd cerdded, seiclo a gwasanaethau hanfodol fel ysgolion ac ysbytai, fel roeddech chi newydd fod yn trafod gyda Natasha Asghar, ddim wedi'u cysylltu'n ddigonol gyda'r system drafnidiaeth. Mae angen i hyn oll weithio o gwmpas realiti bywydau pobl. Beth ydych chi, Weinidog, yn mynd i'w wneud i ddelio nid yn unig gyda hynny ond i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu ceisio cael y newid ymddygiad i gyd-fynd gyda'r newidiadau strwythurol hyn, achos maen nhw angen mynd law yn llaw? Rwy'n gwybod dyna un o'r sialensiau mwyaf fydd gennych chi. Diolch.
Thank you, Minister. Bus services are an essential means of travel for people all over Wales, but the reason that we're discussing this today, evidently, is the need to reform the system. Fewer and fewer people are opting to use bus services, which is putting the system under strain. We've heard already this afternoon many of the reasons why people are less likely to use buses—changes in behaviour, such as online shopping; too many cars on the roads; COVID; and many other factors—but, as you've set out, Deputy Minister, buses serve an entirely essential role. They offer an alternative way of travelling for people who don't own a car, but they are also so much better for the environment. As it stands, around 14 per cent of Wales's carbon emissions stem from transport. I'm sure you will be very aware of these figures, so we really do need to see a drastic change here. And I welcome the fact that a drastic change is being promoted here.
What I want to know from the Minister is—. You've said a lot in terms of your vision for the electrification of buses across Wales. You said that you want to do the right thing and the easiest thing. Is that the way that you would summarise your vision for this system, particularly, perhaps, in a way that people would understand and support, to try to get people to buy into the need for change?
Another thing that needs to be addressed is transport poverty. Transport for Wales has found that 13 per cent of households in Wales are households that don't have access to a car, and that 25 per cent of people who use buses are living with a disability or a long-term health condition. Providing access to public transport for people facing those kinds of difficulties is vital.
Minister, would you be able to outline how any reforms would improve the affordability of buses and also how accessible they are? I have previously raised concerns about improving how safe women feel, not only when using public transport, but also when getting to the bus or the train, and this is especially the case at night. I'd welcome some comments from you in that.
And finally, the transport system in Wales is not sufficiently interconnected. This has already been raised this afternoon; we all know about that. Too often, walking and cycling routes, and essential services such as schools and hospitals, as you discussed with Natasha Asghar, are not sufficiently connected to the transport system. This all needs to work around the reality of people's lives. So, Minister, what are you going to do to deal with not only that but to ensure that we can try to have behavioural change to accompany the structural changes, because they need to go hand in hand? I know that that is one of the biggest challenges that you will face. Thank you.
Well, thank you for that series of well-targeted questions. So, as I say, we need to make bus use normal again. It used to be normal. It's stopped becoming normal. Over half of people never use a bus. It is by definition something that lots of people have no experience of, and that is critical to change if we want to meet our climate change targets, because, without tackling transport, which is some 17 per cent of our emissions, we're not going to be able to reach net zero. So, how do we get people back? We need a turn-up-and-go system. We need to make them affordable and attractive. We need to make them feel safe. And we need to connect up to places where people want to go. This is all doable. In fact, it is perfectly normal in many European countries. It's just become abnormal here, because we've let the privatised system put the interests of the commercial operator first. That is no criticism of them; that's how the system was set up. They're working within the system. But when you ask about not being interconnected and not linking up to key services, well, the system is not designed to do that. In fact, there's a disincentive to do that, because many bus operators will say that they don't want to link up to the nearest train station, because that then creates competition to the bus route from the train and they would lose customers. So, they sometimes will avoid a bus stop near a train station, because that is against their commercial interest. Now, that is clearly not what we want to see. So, having a strategic system that is linked up is a key part of the appeal of the franchising model, and essential for achieving our vision for buses.
And your point on transport poverty was very well made. Buses are an essential lifeline. TfW surveys suggest that some 80 per cent of bus passengers don't have an alternative to the car, so we need to see this not just as a climate investment but as a social justice investment, and it's particularly acute for those on lower incomes who rely on buses for essential journeys to work and so on. And the issue of fares you raise is critical to that. We have an ambition to lower fares, and we've been doing a lot of work behind the scenes over the last year to look at modelling of different price points and what modal shift that would bring. It's a great frustration to us that the financial settlement we've got makes it very difficult to advance that agenda in the short term, but I'm clear that we do need to do that if we're going to achieve our modal shift targets and if we're going to make the potential of this legislation. The legislation is ultimately just a framework. It's an essential framework, but it is not sufficient; it is simply necessary. And we do have to, all of us, collectively address—[Inaudible.]
Wel, diolch am y gyfres yna o gwestiynau a oedd wedi'u targedu'n dda. Felly, fel rwy'n dweud, mae angen i ni wneud defnyddio bysiau yn beth normal eto. Roedd yn arfer bod yn normal. Mae wedi stopio bod yn normal. Nid yw dros hanner y bobl byth yn defnyddio bws. Trwy ddiffiniad mae'n rhywbeth nad oes gan lawer o bobl unrhyw brofiad ohono, ac mae hynny'n beth hanfodol ar gyfer newid os ydym ni eisiau cyrraedd ein targedau newid hinsawdd, oherwydd, heb fynd i'r afael â thrafnidiaeth, sef rhyw 17 y cant o'n hallyriadau, nid ydym yn mynd i allu cyrraedd sero net. Felly, sut mae cael pobl yn ôl? Mae angen system cyrraedd a mynd arnom ni. Mae angen i ni eu gwneud yn fforddiadwy ac yn ddeniadol. Mae angen i ni wneud iddyn nhw deimlo'n ddiogel. Ac mae angen i ni gysylltu â llefydd lle mae pobl eisiau mynd iddyn nhw. Mae hyn i gyd yn bosibl. Yn wir, mae'n hollol normal mewn llawer o wledydd Ewropeaidd. Mae wedi dod yn abnormal yma, oherwydd rydym ni wedi gadael i'r system sydd wedi'i phreifateiddio roi buddiannau'r gweithredwr masnachol yn gyntaf. Nid yw hynny'n feirniadaeth arnyn nhw; dyna sut gafodd y system ei sefydlu. Maen nhw'n gweithio o fewn y system. Ond pan fyddwch chi'n gofyn am beidio â bod yn gysylltiedig a pheidio â chysylltu â gwasanaethau allweddol, wel, nid yw'r system wedi'i chynllunio i wneud hynny. Mewn gwirionedd, mae yna gymhelliad i beidio â gwneud hynny, oherwydd bydd llawer o weithredwyr bysiau yn dweud nad ydyn nhw eisiau cysylltu â'r orsaf drenau agosaf, oherwydd mae hynny wedyn yn creu cystadleuaeth i'r llwybr bws gan y trên a bydden nhw'n colli cwsmeriaid. Felly, weithiau byddan nhw'n osgoi safle bws ger gorsaf drenau, oherwydd bod hynny yn erbyn eu buddiant masnachol. Nawr, mae'n amlwg nad dyna beth rydym ni eisiau ei weld. Felly, mae bod â system strategol sydd wedi'i chysylltu yn rhan allweddol o apêl y model masnachfreinio, ac mae'n hanfodol ar gyfer cyflawni ein gweledigaeth ar gyfer bysiau.
Ac roedd eich pwynt ar dlodi trafnidiaeth wedi'i wneud yn dda iawn. Mae bysiau'n achubiaeth hanfodol. Mae arolygon Trafnidiaeth Cymru yn awgrymu nad oes gan tua 80 y cant o deithwyr bysiau ddewis arall i'r car, felly mae angen i ni weld hyn nid yn unig fel buddsoddiad hinsawdd ond fel buddsoddiad mewn cyfiawnder cymdeithasol, ac mae'n arbennig o acíwt i'r rhai ar incwm is sy'n dibynnu ar fysiau ar gyfer teithiau hanfodol i weithio ac ati. Ac mae'r mater y prisiau rydych chi'n eu codi yn hollbwysig i hynny. Mae gennym uchelgais i ostwng prisiau tocynnau, ac rydym wedi bod yn gwneud llawer o waith y tu ôl i'r llenni dros y flwyddyn ddiwethaf i edrych ar fodelu gwahanol bwyntiau prisiau a pha newid dull teithio a ddaw yn ei sgil. Mae'n rhwystredigaeth fawr i ni fod y setliad ariannol sydd gennym yn ei gwneud hi'n anodd iawn datblygu'r agenda honno yn y tymor byr, ond rwy'n glir bod angen i ni wneud hynny os ydym ni'n mynd i gyflawni ein targedau newid dull teithio ac os ydym ni'n mynd i gyflawni potensial y ddeddfwriaeth hon. Fframwaith yn unig yw'r ddeddfwriaeth yn y pen draw. Mae'n fframwaith hanfodol, ond nid yw'n ddigonol; mae'n gwbl angenrheidiol. Ac mae'n rhaid i ni, bob un ohonom ni, ar y cyd, fynd i'r afael—[Anghlywadwy.]
Deputy Minister, we've lost your sound at the moment.
Dirprwy Weinidog, rydym ni wedi colli eich sain ar hyn o bryd.
Forgive me. Are you having difficulty hearing me?
Maddeuwch i mi. Ydych chi'n cael trafferth fy nghlywed i?
Can you just simply say a few words to see if we can hear you again?
No. I'm still not hearing him. Can we just suspend for a couple of minutes—
Allwch chi ddweud ychydig eiriau i weld a allwn ni eich clywed chi eto?
Na. Dydw i ddim yn ei glywed e o hyd. Allwn ni atal am funud neu ddwy—
Sorry, can you hear me now?
Mae'n ddrwg gen i, allwch chi fy nghlywed i nawr?
We can hear you now, yes. That's better.
Gallwn ni eich clywed chi nawr. Mae hynna'n well.
I apologise.
Mae'n ddrwg gen i.
Do you want to continue from, probably, about two minutes ago?
Ydych chi eisiau parhau o, mae'n debyg, ryw ddau funud yn ôl?
Yes, I obviously don't know at which point you lost me, and I'm not going to set a test to see who was paying attention, because I'd be disappointed with the result, I'm sure. [Laughter.]
So, I mentioned the point of transport poverty—I'm not sure if that was recorded—which is critical. The issue of women's safety, which Delyth Jewell mentioned, is a really important point too, and there is work going on on a collaborative project with Gender+ Bus Wales, to tackle harassment and violence against women and girls in public transport. But, the other thing I'd say about safety and perceptions of safety is there's safety in numbers. The more people we get using public transport, the safer it becomes and the safer it feels. So, this whole agenda is interconnected, and that's where the final point on behaviour change is so important, because it's not good enough just to provide the services, we have to nudge people who have fallen out of the habit of using buses to get back onto buses again.
Ydw, yn amlwg dydw i ddim yn gwybod ar ba bwynt y colloch chi fi, a dydw i ddim yn mynd i osod prawf i weld pwy oedd yn talu sylw, oherwydd byddwn i'n siomedig gyda'r canlyniad, rwy'n siŵr. [Chwerthin.]
Felly, soniais i am y pwynt ar dlodi trafnidiaeth—dydw i ddim yn siŵr a gafodd hynny ei gofnodi—sy'n hollbwysig. Mae'r mater o ddiogelwch menywod, y soniodd Delyth Jewell amdano, yn bwynt pwysig iawn hefyd, ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar brosiect cydweithredol gyda Bws Rhywedd+ Cymru, i fynd i'r afael ag aflonyddu a thrais yn erbyn menywod a merched ar drafnidiaeth gyhoeddus. Ond, y peth arall y byddwn i'n ei ddweud am ddiogelwch a chanfyddiadau o ddiogelwch yw bod yna ddiogelwch mewn niferoedd. Po fwyaf o bobl a gawn ni'n defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, y mwyaf diogel fydd e a'r mwyaf diogel bydd yn teimlo. Felly, mae'r agenda gyfan hon wedi'i rhyng-gysylltu, a dyna lle mae'r pwynt olaf ar newid ymddygiad mor bwysig, oherwydd nid yw'n ddigon da dim ond i ddarparu'r gwasanaethau, mae'n rhaid i ni annog pobl sydd wedi colli'r arfer o ddefnyddio bysiau i fynd yn ôl ar fysiau eto.
I welcome that the Welsh Government's focus remains on sustainable public transport, despite significant real-terms funding cuts from the UK Government. The title of my petition to the Senedd three years ago was, 'Buses for people not profit', and as you said, it's a real social justice issue, ensuring that no-one is left behind, and that's the difference a Welsh Labour Government makes here. I remember using European funding for the procurement of rural buses and services, and that's no more, and councils may look at withdrawing bus subsidies to fill the funding gap. Deputy Minister, how will the cuts impact on this plan you've presented here today, and would you consider looking at bulk fleet procurement, working in partnership with operators as one solution? Another would be providing some public transport as social value through the procurement of maybe a highway resurfacing contract through local authorities and also possibly active travel contracts, and then that could be used for medical appointments and access to free swimming through schools, where I know transport has been raised as an issue—accessing swimming. Thank you.
Rwy'n croesawu bod pwyslais Llywodraeth Cymru yn dal i fod ar drafnidiaeth gyhoeddus gynaliadwy, er gwaethaf toriadau ariannol sylweddol mewn termau real gan Lywodraeth y DU. Teitl fy neiseb i i'r Senedd dair blynedd yn ôl oedd, 'Bysiau i bobl nid elw', ac fel y dywedoch chi, mae'n fater cyfiawnder cymdeithasol go iawn, sef sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl, a dyna'r gwahaniaeth mae Llywodraeth Lafur Cymru'n ei wneud yma. Rwy'n cofio defnyddio arian Ewropeaidd ar gyfer caffael bysiau a gwasanaethau gwledig, a dyw hynny ddim yn bodoli mwyach, ac mae'n bosib y bydd cynghorau yn ystyried tynnu cymorthdaliadau bysiau yn ôl er mwyn llenwi'r bwlch ariannol. Dirprwy Weinidog, sut fydd y toriadau'n effeithio ar y cynllun hwn yr ydych chi wedi'i gyflwyno yma heddiw, ac a fyddech chi'n ystyried edrych ar gaffael fflyd swmp, gan weithio mewn partneriaeth â gweithredwyr fel un ateb? Un arall fyddai darparu rhywfaint o drafnidiaeth gyhoeddus fel gwerth cymdeithasol drwy gaffael efallai contract ail-wynebu priffyrdd drwy awdurdodau lleol a hefyd o bosibl gontractau teithio llesol, ac yna gellid defnyddio hynny ar gyfer apwyntiadau meddygol a mynd i nofio am ddim trwy ysgolion, lle rwy'n gwybod bod trafnidiaeth wedi'i godi fel problem—gallu mynd i nofio. Diolch.
Well, thank you to Carolyn Thomas for her continued championing of buses. It has been a neglected policy issue for too long, and not seen as fashionable, and I think it's time we changed that, and she's doing great work leading the cross-party group on public transport to that end. The question of how the cuts will impact is a very relevant and current one. I would say that what we're talking about in the White Paper and the Bill is about how we organise the system, and that system then can be flexed and it can be scaled. So, obviously, the more money we put into it, the better the services we're able to offer. But even if you simply put in what we're putting in now, we would still get a better, more planned, more joined-up, more coherent and fairer system. So, I think the argument for the system in the White Paper stands on its own merits, the question for public funding for buses is an allied one. And, as I said, the budget for next year is going to be very challenging for us to be able to sustain services, let alone expand them. And we'll be going through that when we publish the budget and we go through scrutiny. I and many others are concerned about that, but we will do our very best to preserve a network, as we have done over the last few years, through COVID, to allow that to be expanded when we have a more enlightened Government in Westminster.
In terms of the bulk fleet procurement point, it's a very interesting one. I'm quite concerned about the impact on SMEs. We know, in parts of rural Wales, that the small family bus operator has been key to the public transport ecosystem. That business model is coming under significant strain. Many operators are failing, local authorities are struggling to procure providers for key services. So, I think we are going to need to look creatively at how we fill that gap. The White Paper talks about an operator of last resort, just as we have currently on the trains, and the case for something equivalent on the buses. And one way we could de-risk small family businesses being able to participate could be the central procurement of the buses themselves, which we could then lease to an operator who could run the service for a fee. I think that's the sort of thing that we need to work through with local government and with the sector to understand the practicalities of that. But, Carolyn Thomas identifies a really important point.
Wel, diolch i Carolyn Thomas am barhau i hyrwyddo bysiau. Mae wedi bod yn fater polisi sydd wedi'i esgeuluso yn rhy hir, a ddim yn cael ei ystyried yn ffasiynol, ac rwy'n credu ei bod hi'n bryd i ni newid hynny, ac mae hi'n gwneud gwaith gwych yn arwain y grŵp trawsbleidiol ar drafnidiaeth gyhoeddus i'r perwyl hwnnw. Mae'r cwestiwn o sut bydd y toriadau yn effeithio yn un perthnasol a chyfredol iawn. Byddwn i'n dweud bod yr hyn rydym ni'n sôn amdano yn y Papur Gwyn a'r Bil yn ymwneud â sut rydym ni'n trefnu'r system, a'r system honno wedyn yn gallu cael ei hystwytho a'i chyflwyno ar raddfa fwy. Felly, yn amlwg, po fwyaf o arian rydym ni'n ei roi ynddo, y gorau yw'r gwasanaethau rydym ni'n gallu eu cynnig. Ond hyd yn oed os ydych chi dim ond yn rhoi'r hyn rydym ni'n ei roi i mewn nawr, byddem ni'n dal â system well, fwy cynlluniedig, fwy cydgysylltiedig, fwy cydlynol a thecach. Felly, rwy'n credu bod y ddadl dros y system yn y Papur Gwyn yn sefyll ar ei theilyngdod ei hun, mae'r cwestiwn am arian cyhoeddus i fysiau yn un perthynol. Ac, fel y dywedais i, mae'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf yn mynd i fod yn heriol iawn i ni allu cynnal gwasanaethau, heb sôn am eu hehangu. Ac fe fyddwn ni'n mynd trwy hynny pan fyddwn ni'n cyhoeddi'r gyllideb ac yn mynd trwy'r craffu. Rydw i a llawer o bobl eraill yn pryderu am hynny, ond fe wnawn ein gorau glas i gadw rhwydwaith, fel yr ydym wedi'i wneud dros y blynyddoedd diwethaf, trwy COVID, i ganiatáu iddo gael ei ehangu pan fydd gennym Lywodraeth fwy goleuedig yn San Steffan.
O ran y pwynt ar gaffael fflyd swmp, mae'n un diddorol iawn. Rwy'n eithaf pryderus am yr effaith ar fusnesau bach a chanolig. Gwyddom, mewn rhannau o gefn gwlad Cymru, fod y gweithredwr bysiau bach teuluol wedi bod yn allweddol i'r ecosystem trafnidiaeth gyhoeddus. Mae'r model busnes hwnnw'n dod o dan straen sylweddol. Mae llawer o weithredwyr yn methu, mae awdurdodau lleol yn ei chael hi'n anodd caffael darparwyr ar gyfer gwasanaethau allweddol. Felly, rwy'n credu y bydd angen i ni edrych yn greadigol ar sut rydym ni'n llenwi'r bwlch hwnnw. Mae'r Papur Gwyn yn sôn am weithredwr dewis olaf, yn union fel sydd gennym ar y trenau ar hyn o bryd, a'r achos dros rywbeth cyfatebol ar y bysiau. A gallai caffael y bysiau eu hunain yn ganolog fod yn un ffordd y gallem ni ddileu risg i fusnesau bach teuluol rhag gallu cymryd rhan, a gallem wedyn brydlesu i weithredwr a allai redeg y gwasanaeth am ffi. Rwy'n credu mai dyna'r math o beth sydd angen i ni weithio drwyddo gyda llywodraeth leol a gyda'r sector i ddeall ymarferoldeb hynny. Ond, mae Carolyn Thomas yn nodi pwynt pwysig iawn.
I really welcome this statement, and again setting out the vision of where this Welsh Government wants to go, but would he agree with me that one of the acid tests of this will be whether we, here in the Senedd, support the prioritisation of public transport and also of active travel in this? And there will be hard choices to be made on this, because that means squeezing space on the roads for bus lanes, for faster buses, and it means deprioritising other areas. But would he also agree with me that in terms of this one network—one timetable, one ticket, one network—if that network is going to be the main veins, these arteries of bus transport—going, for example, in my area, up and down the valleys connecting with Bridgend, connecting with the Vale, connecting on to Cardiff—we also need those capillaries to be reached as well, and that will require either community transport or Fflecsi bus and so on? If there's one timetable, that needs to be at the times that all these communities need for work, for playing, for socialising and for hospitals and so on. And one ticket: I'm glad to hear you're continuing with the work looking at how we make it really affordable, and for me, affordable needs to be cheap as chips. That price point needs to make it desirable to get onto a bus instead of investing into the sunk costs of another second car.
Rwy'n croesawu'r datganiad hwn yn fawr, ac eto'n nodi'r weledigaeth o ran i ble mae'r Llywodraeth Cymru hon eisiau mynd, ond a fyddai e'n cytuno â mi mai un o brofion llwyddiant hyn fydd pa un a ydym ni, yma yn y Senedd, yn cefnogi blaenoriaethu trafnidiaeth gyhoeddus a hefyd teithio llesol yn hyn? A bydd dewisiadau anodd i'w gwneud ar hyn, oherwydd mae hynny'n golygu cyfyngu ar le ar y ffyrdd ar gyfer lonydd bysiau, ar gyfer bysiau cyflymach, ac mae'n golygu dadflaenoriaethu meysydd eraill. Ond a fyddai e' hefyd yn cytuno â mi, o ran yr un rhwydwaith hwn—un amserlen, un tocyn, un rhwydwaith—os yw'r rhwydwaith hwnnw'n mynd i fod y prif wythiennau, y rhydwelïau hyn o drafnidiaeth bysiau—yn mynd, er enghraifft, yn fy ardal i, i fyny ac i lawr y cymoedd yn cysylltu â Phen-y-bont ar Ogwr, yn cysylltu â'r Fro, yn cysylltu ymlaen â Chaerdydd—mae angen cyrraedd y capilarïau hynny hefyd, a bydd hynny angen naill ai trafnidiaeth gymunedol neu fws Fflecsi ac ati? Os oes un amserlen, mae angen i honno fod ar yr adegau y mae'r holl gymunedau yma eu hangen ar gyfer gwaith, ar gyfer chwarae, ar gyfer cymdeithasu ac ar gyfer ysbytai ac ati. Ac un tocyn: rwy'n falch o glywed eich bod yn parhau gyda'r gwaith sy'n ystyried sut rydym ni'n ei wneud yn fforddiadwy iawn, ac i mi, mae angen i fforddiadwy fod mor rhad â phosibl. Mae angen i'r pris hwnnw ei gwneud hi'n ddymunol mynd ar fws yn hytrach na pharhau i fuddsoddi mewn ail gar arall.
Well, I completely agree that flexibility is the key here, and as we do the work with TfW and the local authorities identifying where an optimum bus network goes, there will be a place for standard scheduled services and there will be a place for complementary, flexible, demand-responsive services. As Huw Irranca knows, we've been trialling the Fflecsi service across different parts of Wales and we've now completed the pilot in Newport. I took part in a journey in Llanberis last week on the Sherpa service, which also linked in to the local Fflecsi service, which has been hugely successful in Snowdonia, not only helping to serve the visitor economy in the summer, but then using that success to be able to fund a regular service for locals through the winter months.
Now, that'll be horses for courses of where that best fits in. What we found in Newport is the provision of a Fflecsi service has generated new customers, new demand, which in turn has shown that there is in fact viability for a fixed scheduled route, rather than a Fflecsi route. So, I think we need to be flexible—dare I say it—in the way that we apply this model, but it definitely has a very important part to play. And I'd agree with him entirely on his last vision: this is about giving people a genuine alternative to the car.
Wel, rwy'n cytuno'n llwyr bod hyblygrwydd yn allweddol yn y fan yma, ac wrth i ni wneud y gwaith gyda Trafnidiaeth Cymru a'r awdurdodau lleol sy'n nodi lle mae rhwydwaith bysiau gorau posibl yn mynd, bydd lle ar gyfer gwasanaethau safonol wedi'u hamserlenni a bydd lle i wasanaethau cyflenwol, hyblyg, sy'n ymateb i'r galw. Fel mae Huw Irranca yn gwybod, rydyn ni wedi bod yn treialu'r gwasanaeth Fflecsi ar draws gwahanol rannau o Gymru ac rydyn ni bellach wedi cwblhau'r treial yng Nghasnewydd. Mi gymerais ran mewn taith yn Llanberis yr wythnos ddiwethaf ar wasanaeth Sherpa, a oedd hefyd yn cysylltu â'r gwasanaeth Fflecsi lleol, sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus yn Eryri, nid yn unig yn helpu i wasanaethu'r economi ymwelwyr yn yr haf, ond wedyn defnyddio'r llwyddiant hwnnw i allu ariannu gwasanaeth rheolaidd i bobl leol trwy fisoedd y gaeaf.
Nawr, bydd hwnnw yn dibynnu ar y lleoliad a lle mae'n fwyaf addas. Yr hyn y gwelsom ni yng Nghasnewydd yw bod darparu gwasanaeth Fflecsi wedi creu cwsmeriaid newydd, galw newydd, sydd yn ei dro wedi dangos bod hyfywedd mewn gwirionedd ar gyfer llwybr sefydlog wedi'i amserlennu, yn hytrach na llwybr Fflecsi. Felly, rwy'n credu bod angen inni fod yn hyblyg—meiddiaf ddweud—yn y ffordd yr ydym ni'n cymhwyso'r model hwn, ond yn bendant mae ganddo ran bwysig iawn i'w chwarae. Ac fe fyddwn i'n cytuno ag ef yn llwyr ar ei weledigaeth olaf: mae hyn yn ymwneud â rhoi dewis arall gwirioneddol i bobl yn lle'r car.
In your response, Minister, to my colleague Natasha Asghar, you outlined that the Welsh Government had identified ways in which we could address rural public transport. As you're well aware, rural public transport in my area is a massive issue, and if you could please give a bit more detail about the areas that you said you've identified, I'd be very grateful. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Yn eich ymateb chi, Gweinidog, i fy nghydweithiwr Natasha Asghar, fe amlinelloch chi fod Llywodraeth Cymru wedi nodi ffyrdd y gallem ni fynd i'r afael â thrafnidiaeth gyhoeddus wledig. Fel y gwyddoch chi'n iawn, mae trafnidiaeth gyhoeddus wledig yn fy ardal i yn broblem enfawr, ac os allech chi roi ychydig mwy o fanylion am yr ardaloedd y dywedoch chi eich bod wedi'u nodi, byddwn yn ddiolchgar iawn. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Certainly, and I'd be very happy to brief Members and encourage Members to take part in a round-table themselves with me on any ideas they have to help shape our thinking. Essentially, this is part of the Wales transport strategy. We set out some initial thoughts, looking at other examples in other parts of the UK and on the continent of how rural areas addressed the need for sustainable transport, and, in fact, we've asked the Burns commission in its work on north Wales to specifically look at solutions for rural areas. They'll be looking at it in the context of north Wales, of course, but they will have applicability to other rural parts of Wales. And with the exception of parts of Cardiff, every local authority in Wales has rural areas, so this is not a mid Wales agenda; this is for the whole of Wales, and it's a really important one. Sustainable transport absolutely is achievable in rural areas, but it takes a slightly different approach to urban areas. So, for example, you could have Fflecsi buses, but you could also have car sharing, you could have car clubs, you could have electric bikes alongside safe infrastructure away from traffic. There is a whole range of different schemes that have been tried and shown successful, so that's the work we're doing at the moment is to try and flesh that out, and I'd be very keen to engage with Members for them to feed in to help us shape that together.
Yn sicr, a byddwn i'n hapus iawn i friffio Aelodau ac annog Aelodau i gymryd rhan mewn cyfarfod bord gron eu hunain gyda mi ar unrhyw syniadau sydd ganddyn nhw i helpu i lywio ein ffordd o feddwl. Yn y bôn, mae hyn yn rhan o strategaeth trafnidiaeth Cymru. Rydym ni'n amlinellu rhai meddyliau cychwynnol, gan edrych ar enghreifftiau eraill yn rhannau eraill o'r DU ac ar y cyfandir sut y mae ardaloedd gwledig wedi mynd i'r afael â'r angen am drafnidiaeth gynaliadwy, ac, mewn gwirionedd, rydym wedi gofyn i gomisiwn Burns, yn ei waith ar y gogledd, i edrych yn benodol ar atebion ar gyfer ardaloedd gwledig. Fe fyddan nhw'n edrych ar y peth yng nghyd-destun y gogledd, wrth gwrs, ond fe fydd ganddyn nhw berthnasedd i rannau eraill gwledig o Gymru. Ac, heblaw am rannau o Gaerdydd, mae gan bob awdurdod lleol yng Nghymru ardaloedd gwledig, felly nid agenda y canolbarth yw hon; mae hyn ar gyfer Cymru gyfan, ac mae'n un bwysig iawn. Mae trafnidiaeth gynaliadwy yn gwbl gyraeddadwy mewn ardaloedd gwledig, ond mae'n cymryd dull ychydig yn wahanol mewn ardaloedd trefol. Felly, er enghraifft, gallech chi fod â bysiau Fflecsi, ond gallech chi hefyd fod â chynlluniau rhannu ceir, gallech chi fod â chlybiau ceir, gallech chi fod â beiciau trydan ochr yn ochr â seilwaith diogel i ffwrdd o draffig. Mae yna ystod gyfan o gynlluniau gwahanol sydd wedi eu trio ac sydd wedi dangos eu bod yn llwyddiannus, felly'r gwaith rydym ni'n ei wneud ar hyn o bryd yw ceisio ymdrin â manylion hynny, a byddwn i'n awyddus iawn i ymgysylltu ag Aelodau er mwyn iddyn nhw gyfrannu i'n helpu ni i lywio hynny gyda'n gilydd.
Ac yn olaf, John Griffiths.
And finally, John Griffiths.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you for your statement, Minister. As we've heard, it is a social justice issue to make bus travel more affordable and more available here in Wales, and the relative affordability of bus travel versus car has been going in the wrong direction. We have various initiatives around free bus travel, Minister—some Welsh Government schemes, some local authority schemes—and I just wonder whether you have any plans to build on that with more universal free bus travel, perhaps, in defined geographical areas. It's something we're very interested in in Newport, doing further work on that in the wake of the Burns committee recommendation.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Fel yr ydym wedi clywed, mae'n fater o gyfiawnder cymdeithasol i wneud teithio ar fws yn fwy fforddiadwy a bod mwy ar gael yma yng Nghymru, ac mae fforddiadwyedd cymharol teithio ar fws o'i gymharu a char wedi bod yn mynd i'r cyfeiriad anghywir. Mae gennym ni fentrau amrywiol o ran teithio ar fysiau am ddim, Gweinidog—rhai cynlluniau Llywodraeth Cymru, rhai cynlluniau awdurdodau lleol—a tybed a oes gennych chi unrhyw gynlluniau i ategu hynny gyda mwy o deithio ar fysiau am ddim yn gyffredinol, efallai, mewn ardaloedd daearyddol diffiniedig. Mae'n rhywbeth y mae gennym ddiddordeb mawr ynddo yng Nghasnewydd, gan wneud rhagor o waith ar hynny yn sgil argymhelliad pwyllgor Burns.
I've been very encouraged by the work in Newport, in Swansea and in Cardiff on offering free bus travel at certain periods, and it's worked. We now have data to show that it is successful and there is plenty of international evidence, as well, from Dunkirk to many cities around the world where free bus travel is effective. The reality, though, at the moment, given our financial settlement, is that this is not something that we are able to draw upon. As I mentioned, we've been doing a lot of work, we have a manifesto and programme for government commitment to look at fairer fares, and we've been doing considerable work, detailed modelling options to take that forward, and the Cabinet is very keen to pursue that. But when our budget is falling, in effect, by £3 billion next year, very frustratingly, that is not something that we're going to be likely to be able to afford in the short term.
Rwyf wedi cael fy nghalonogi yn fawr gan y gwaith yng Nghasnewydd, yn Abertawe ac yng Nghaerdydd ar gynnig teithio am ddim ar fysiau ar gyfnodau penodol, ac mae wedi gweithio. Mae gennym ddata bellach i ddangos ei fod yn llwyddiannus ac mae digon o dystiolaeth ryngwladol hefyd, o Dunkirk i nifer o ddinasoedd ledled y byd lle mae teithio ar fysiau am ddim yn effeithiol. Y gwir amdani, er hynny, ar hyn o bryd, o ystyried ein setliad ariannol, yw nad yw hyn yn rhywbeth yr ydym yn gallu ei ddefnyddio. Fel y soniais i, rydym wedi bod yn gwneud llawer o waith, mae gennym faniffesto ac ymrwymiad rhaglen lywodraethu i ystyried prisiau tecach, ac rydym wedi bod yn gwneud cryn waith, opsiynau modelu manwl i fwrw ymlaen â hynny, ac mae'r Cabinet yn awyddus iawn i wneud hynny. Ond pan fydd ein cyllideb £3 biliwn yn llai i bob pwrpas y flwyddyn nesaf, yn rhwystredig iawn, nid yw hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n mynd i fod yn debygol o allu ei fforddio yn y tymor byr.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Eitem 6: Rheoliadau Ardrethu Annomestig (Personau y Mae’n Ofynnol Iddynt Ddarparu Gwybodaeth, a Chyflwyno Hysbysiadau) (Cymru) 2022, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.
Item 6: the Non-Domestic Rating (Persons Required to Supply Information and Service of Notices) (Wales) Regulations 2022, and I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion. Rebecca Evans.
Cynnig NDM8156 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Ardrethu Annomestig (Personau y Mae’n Ofynnol Iddynt Ddarparu Gwybodaeth, a Chyflwyno Hysbysiadau) (Cymru) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 15 Tachwedd 2022.
Motion NDM8156 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Non-Domestic Rating (Persons Required to Supply Information and Service of Notices) (Wales) Regulations 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 15 November 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. I move the motion to approve the Non-Domestic Rating (Persons Required to Supply Information and Service of Notices) (Wales) Regulations 2022. The regulations define third parties that may be required by local authorities to supply information about a non-domestic property and the way in which a related notice may be served. This will assist local authorities in carrying out their non-domestic rates billings functions. The regulations ensure that relevant information for calculating non-domestic rates liability can be obtained in scenarios where the ratepayer is not engaging with a local authority.
I'm very grateful to the Legislation, Justice and Constitution committee for its consideration of the regulations. No issues have been raised. I therefore ask Members to approve the regulations today.
Diolch. Rwy'n cynnig y cynnig i gymeradwyo Rheoliadau Ardrethi Annomestig (Personau y mae'n ofynnol iddynt Ddarparu Gwybodaeth a Chyflwyno Hysbysiadau) (Cymru) 2022. Mae'r rheoliadau yn diffinio trydydd partïon y gallai fod yn ofynnol gan awdurdodau lleol iddynt ddarparu gwybodaeth am eiddo annomestig a'r ffordd y ceir cyflwyno hysbysiad cysylltiedig. Bydd hyn yn cynorthwyo awdurdodau lleol i gyflawni eu swyddogaethau biliau ardrethi annomestig. Mae'r rheoliadau'n sicrhau y gellir cael gwybodaeth berthnasol ar gyfer cyfrifo atebolrwydd trethi annomestig mewn sefyllfaoedd pan nad yw'r trethdalwr yn ymgysylltu ag awdurdod lleol.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei ystyriaeth o'r rheoliadau. Does dim materion wedi'u codi. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau heddiw.
Minister, I have no other speakers. Do you wish to say anything else, or do we move to the vote?
Gweinidog, does gen i ddim siaradwyr eraill. Ydych chi'n dymuno dweud unrhyw beth arall, neu a ydym ni'n mynd ymlaen i'r bleidlais?
Happy to move to the vote.
Hapus i fynd ymlaen i'r bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf wedi clywed gwrthwynebiad, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I've heard no objection. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Cyn inni symud i ddadl Cyfnod 3 ar y Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru), byddaf yn gohirio trafodion am 10 munud, yn unol â Rheol Sefydlog 12.18. Bydd y gloch yn cael ei chanu pum munud cyn ailymgynnull.
Before we move to the Stage 3 debate on the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill, I will suspend proceedings for 10 minutes in accordance with Standing Order 12.18. The bell will be rung five minutes before reconvening.
Will Members please remind themselves to be here on time for the start of the proceedings?
A wnaiff yr Aelodau atgoffa eu hunain i fod yma ar amser ar gyfer dechrau'r drafodaeth os gwelwch yn dda?
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:13.
Plenary was suspended at 16:13.
Ailymgynullodd y Senedd am 16:23, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 16:23, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n barod i ailddechrau. Mi fyddwn ni nawr yn treulio gweddill ein cyfarfod yn trafod Cyfnod 3 y Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru).
We are ready to reconvene. We will spend the rest of the meeting discussing Stage 3 proceedings of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill.
Y grŵp cyntaf o welliannau heddiw yw'r grŵp sy'n ymwneud ag ystyr cynhyrchion plastig untro a chynhyrchion plastig untro gwaharddedig. Mae gwelliannau 39 a 40, a gyflwynwyd gan Delyth Jewell, yn union yr un fath â gwelliannau 11 a 12 a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders. Cafodd y gwelliannau gan y ddau Aelod eu cyflwyno ar yr un prynhawn ac er eu bod yr union yr un fath, roeddent yn dderbyniadwy ar yr adeg y'u cyflwynwyd. Fodd bynnag, ni fyddai'n dderbyniol i ystyried a phleidleisio ar welliannau sydd yn union yr un fath ddwywaith; felly, rwyf wedi penderfynu peidio â dethol gwelliannau 39 a 40 a gyflwynwyd gan Delyth Jewell, oherwydd y cyflwynwyd y rhain ar ôl y gwelliannau a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders.
The first group of amendments today relates to the meaning of single-use plastic products and prohibited single-use plastic products. Amendments 39 and 40, tabled in the name of Delyth Jewell, are identical to amendments 11 and 12 tabled in the name of Janet Finch-Saunders. The amendments for both Members were tabled on the same afternoon, and although identical they were admissible at the point of tabling. However, it wouldn't be admissible to consider and vote on identical propositions twice; therefore, I have decided not to select amendments 39 and 40 tabled by Delyth Jewell, as they were tabled after the amendments tabled by Janet Finch-Saunders.
Ni ddetholwyd gwelliannau 39 a 40.
Amendments 39 and 40 not selected.
Gan symud ymlaen ar hynny, gwelliant 11 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant hynny a'r gwelliannau eraill.
We will, therefore, move on. The lead amendment in the group is amendment 11, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 11 (Janet Finch-Saunders) moved.
Thank you. Diolch, Llywydd. What a great day, actually, to be working on legislation coming through this place. I think we've all been wanting this to come forward, and it's actually been quite good to work with the Minister in terms of some of the amendments that I'm putting forward. I'd like to take this opportunity to thank Beth Taylor, a researcher working here, who has helped me greatly with this, and I thank all the clerks of the committee and everybody else who's worked to ensure that this Bill can come forward. So, thank you, Llywydd. As you said, I'll be speaking to amendments 11, 39, 12, 40, 13, 14 and 1.
I've tabled amendment 11 to bring the Bill's definition of 'single-use' in line with that of the UK and Scottish Governments' respective legislation. This amendment will insert the word 'conceived' in the definition alongside 'designed' and 'manufactured', which have already been placed in the definition. I did originally table this during Stage 2. However, I disagree with the Minister's response, and so I will reiterate what I said during Stage 2. Stakeholders have made it inherently clear that definitions need to be consistent with legislation that already exists in Great Britain. Otherwise, we are simply risking confusion and misinterpretation. In Stage 2, the Minister stated the practical effect would be delivered more effectively using the definition they have chosen rather than using consistent definitions with existing legislation. I would be grateful if the Minister could explain this further and explain how a consistent definition would be detrimental to the practical effect of the Bill. What in the Wales context makes a different definition necessary?
Amendment 12, which I tabled, seeks to do the same as amendment 11. I would just like to thank Delyth for tabling the same amendments. As they say, great minds think alike. I won't speak on her behalf.
Amendment 13 would change the definition of 'plastic' to that used by the European Union's single-use plastic directive. Again, consistent definitions are very important. This definition of 'plastic' is used by the UK Government in their legislation banning plastic straws, cotton buds and stirrers. It is also used by the Scottish Government in their legislation banning single-use plastic products, so I will ask the same question to the Minister—if she could explain why using different definitions is better for Wales. Is this not simply risking unnecessary misinterpretation?
I also tabled amendment 14, which I tabled as a result of amendment 13. This amendment would simply amend subsection (5) to remove reference to points (a) and (b) due to the changing to the definition of 'plastic'. I won't speak to amendments 39 and 40 as I have already been told that the Llywydd won't bring these forward to be tabled. However, to be clear, these amendments are the same as amendment 11 and 12.
Amendment 1, which was tabled by the Minister, simplifies section 2(1)(b) to address a possible ambiguity in interpretation that would be inconsistent with the policy. It seeks to omit provisions that no longer fully correspond with the provisions in the Schedule and to remove any doubt about the scope of the power of Welsh Ministers under section 3. Thank you. Diolch.
Diolch, Llywydd. Am ddiwrnod gwych, mewn gwirionedd, i fod yn gweithio ar ddeddfwriaeth sy'n dod drwy'r lle hwn. Rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi dymuno i hon gael ei dwyn ymlaen, ac mewn gwirionedd mae wedi bod yn eithaf da i weithio gyda'r Gweinidog o ran rhai o'r gwelliannau yr wyf yn eu cyflwyno. Hoffwn gymryd y cyfle hwn i ddiolch i Beth Taylor, ymchwilydd sy'n gweithio yma, sydd wedi fy helpu'n fawr gyda hyn, a diolch i holl glercod y pwyllgor a phawb arall sydd wedi gweithio i sicrhau y gellir dwyn y Bil hwn ymlaen. Felly, diolch yn fawr, Llywydd. Fel y dywedoch chi, byddaf yn siarad am welliannau 11, 39, 12, 40, 13, 14 ac 1.
Rwyf wedi cyflwyno gwelliant 11 i sicrhau bod diffiniad y Bil o 'untro' yn cyd-fynd â deddfwriaeth briodol Llywodraethau'r DU a'r Alban. Bydd y gwelliant hwn yn rhoi'r geiriau 'ei ddyfeisio' yn y diffiniad ochr yn ochr â 'ei ddylunio' ac 'ei weithgynhyrchu', sydd eisoes wedi'u gosod yn y diffiniad. Fe wnes i gyflwyno hyn yn wreiddiol yn ystod Cyfnod 2. Fodd bynnag, rwy'n anghytuno ag ymateb y Gweinidog, ac felly byddaf yn ailadrodd yr hyn a ddywedais yn ystod Cyfnod 2. Mae rhanddeiliaid wedi ei gwneud hi'n glir o'r cychwyn bod angen i ddiffiniadau fod yn gyson â deddfwriaeth sydd eisoes yn bodoli ym Mhrydain Fawr. Fel arall, yn syml, mae perygl o ddryswch a chamddehongli. Yng Nghyfnod 2, dywedodd y Gweinidog y byddai'r effaith ymarferol yn cael ei darparu'n fwy effeithiol drwy ddefnyddio'r diffiniad y mae wedi'i ddewis yn hytrach na defnyddio diffiniadau sy'n gyson â deddfwriaeth bresennol. Byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn gallu esbonio hyn ymhellach ac egluro sut y byddai diffiniad cyson yn niweidiol i effaith ymarferol y Bil. Beth yng nghyd-destun Cymru sy'n gwneud diffiniad gwahanol yn angenrheidiol?
Mae gwelliant 12, a gyflwynais, yn ceisio gwneud yr un peth â gwelliant 11. Hoffwn ddiolch i Delyth am gyflwyno'r un gwelliannau. Fel maen nhw'n dweud, tebyg meddwl pob doeth. Ni wnaf siarad ar ei rhan hi.
Byddai gwelliant 13 yn newid y diffiniad o 'blastig' i'r hyn a ddefnyddir gan gyfarwyddeb plastig untro yr Undeb Ewropeaidd. Eto, mae diffiniadau cyson yn bwysig iawn. Mae'r diffiniad hwn o 'blastig' yn cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth y DU yn ei deddfwriaeth sy'n gwahardd gwellt plastig, ffyn cotwm a throellwyr diodydd. Fe'i defnyddir hefyd gan Lywodraeth yr Alban yn ei deddfwriaeth sy'n gwahardd cynhyrchion plastig untro, felly fe wnaf i ofyn yr un cwestiwn i'r Gweinidog: a wnaiff hi egluro pam y mae defnyddio diffiniadau gwahanol yn well i Gymru? Onid yw hyn yn creu risg o gamddehongli diangen?
Fe wnes i hefyd gyflwyno gwelliant 14, a gyflwynais o ganlyniad i welliant 13. Byddai'r gwelliant hwn yn diwygio is-adran (5) i ddileu cyfeiriad at bwyntiau (a) a (b) oherwydd y newid i'r diffiniad o 'blastig'. Ni wnaf siarad am welliannau 39 a 40 gan fy mod i wedi cael gwybod eisoes na fydd y Llywydd yn cyflwyno'r rhain. Fodd bynnag, i fod yn glir, mae'r gwelliannau hyn yr un fath â gwelliannau 11 a 12.
Mae gwelliant 1, a gyflwynwyd gan y Gweinidog, yn symleiddio adran 2(1)(b) i fynd i'r afael ag amwysedd posibl wrth ddehongli a fyddai'n anghyson â'r polisi. Mae'n ceisio hepgor darpariaethau nad ydynt bellach yn cyfateb yn llawn â'r darpariaethau yn yr Atodlen a dileu unrhyw amheuaeth ynghylch cwmpas pŵer Gweinidogion Cymru o dan adran 3. Diolch.
It's an existential quandary—I want to speak to amendments that haven't been selected, so I'll speak to amendments 11 and 12, which, as has been rehearsed, were identical in scope. Janet, we were in a race and we didn't realise that we were in that race, but well done for tabling them just before I did. I won't repeat again the arguments on these at length. My intention with these amendments was the same—to ensure that 'single-use' covers all possible scenarios, and that the word 'conceived' would appear alongside 'designed' and 'manufactured'. I hope very much that the Senedd will support these amendments. Diolch.
Mae'n benbleth ddirfodol—rwyf eisiau siarad am welliannau nad ydyn nhw wedi eu dewis, felly fe siaradaf am welliannau 11 a 12, a oedd, fel sydd wedi ei ailadrodd, yn union yr un fath o ran cwmpas. Janet, roeddem ni mewn ras ac nid oeddem yn sylweddoli ein bod ni yn y ras honno, ond da iawn chi am eu cyflwyno ychydig cyn i mi wneud. Ni wnaf i ailadrodd yn hirwyntog eto y dadleuon ar y rhain. Yr un oedd fy mwriad gyda'r gwelliannau hyn—sef sicrhau bod 'untro' yn cwmpasu pob senario bosibl, ac y byddai'r geiriau 'ei ddyfeisio' yn ymddangos ochr yn ochr â 'ei ddylunio' a 'ei weithgynhyrchu'. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y Senedd yn cefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch.
Y Gweinidog.
Minister.
Diolch, Llywydd. Turning first to amendments 11 and 12, tabled by Janet Finch-Saunders, both amendments aim to achieve the same goal, namely to align the definition of 'single-use' to that applied elsewhere, such as in Scotland. The amendments propose the addition of 'conceived' to the terms 'designed' and 'manufactured' currently in the Bill. We discussed these amendments in committee at Stage 2. Prior to this, the key definitions within the Bill were debated at the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee's evidence session, where Members felt that these should reflect, word for word, those used in the EU's single-use plastics directive.
I've carefully considered the amendments and tested them against the Bill as drafted. I can assure the Senedd that we are confident that the intended practical effect is delivered more effectively, using the definitions that we have developed in the Welsh context. The drafting is not identical, as we have sought to clarify text or removed wording that we consider to be unnecessary. This is in accordance with our drafting practice. For the reasons outlined and outlined in committee, I do not support these amendments.
Turning to amendment 13, also proposed by Janet Finch-Saunders, this seeks to amend the definition of plastic by referencing the EU's registration, evaluation, authorisation and restriction of chemicals regulations, rather than including a description on the face of the Bill. Again, this is an amendment that was considered at Stage 2. As I stated then, the proposed change would not be in line with best drafting practice, or with our aim to make legislation more accessible. I maintain that the definition in the Bill is sufficient and worded to provide certainty and clarity. Amendment 14, which is another tabled by Janet Finch-Saunders, is consequential to the amendment, as she's just said. I therefore oppose amendments 13 and 14.
Amendment 1 was tabled by the Government. The purpose of the amendment is to simplify section 2(1)(b) of the Bill. It intends to address a possible ambiguity in interpretation that would be inconsistent with the policy. The amendment will omit provisions that no longer fully correspond with the provisions in the Schedule. Furthermore, the proposed change removes any possible doubt about the nature and scope of the power of the Welsh Ministers under section 3 to amend or add to the exemptions in the Schedule. The amendment is needed to ensure that the prohibition set out in section 2 accurately reflects the policy intention. It makes the Bill more straightforward and accessible, which corresponds to our wider aims when making legislation in Wales. I therefore ask Members to support and vote for this amendment. Diolch.
Diolch, Llywydd. Gan droi'n gyntaf at welliannau 11 a 12, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, nod y ddau welliant yw cyflawni'r un nod, sef cysoni'r diffiniad o 'untro' â'r hyn a ddefnyddir mewn mannau eraill, megis yn yr Alban. Mae'r gwelliannau yn cynnig ychwanegu 'ei ddyfeisio' at y termau 'ei dylunio' ac 'ei weithgynhyrchu' sydd yn y Bil ar hyn o bryd. Buom yn trafod y gwelliannau hyn yn y pwyllgor yng Nghyfnod 2. Cyn hyn, trafodwyd y diffiniadau allweddol o fewn y Bil yn sesiwn dystiolaeth Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith, lle'r oedd Aelodau'n teimlo y dylai'r rhain adlewyrchu, gair am air, y rhai a ddefnyddir yng nghyfarwyddeb plastig untro'r UE.
Rwyf wedi ystyried y gwelliannau yn ofalus a'u profi o'u cymharu â'r Bil fel y'i drafftiwyd. Gallaf sicrhau'r Senedd ein bod yn ffyddiog bod yr effaith ymarferol a fwriedir yn cael ei ddarparu'n fwy effeithiol, gan ddefnyddio'r diffiniadau yr ydym wedi'u datblygu yng nghyd-destun Cymru. Nid yw'r drafftio yn union yr un fath, gan ein bod wedi ceisio egluro testun neu ddileu geiriad yr ydym yn ei ystyried yn ddiangen. Mae hyn yn unol â'n harfer drafftio. Am y rhesymau a amlinellwyd ac a amlinellwyd yn y pwyllgor, nid wyf yn cefnogi'r gwelliannau hyn.
Gan droi at welliant 13, a gynigiwyd hefyd gan Janet Finch-Saunders, mae hwn yn ceisio diwygio'r diffiniad o blastig drwy gyfeirio at reoliadau'r UE ar gofrestru, gwerthuso, awdurdodi a chyfyngu ar gemegau, yn hytrach na chynnwys disgrifiad ar wyneb y Bil. Unwaith eto, mae hwn yn welliant a ystyriwyd yng Nghyfnod 2. Fel y dywedais i bryd hynny, ni fyddai'r newid arfaethedig yn unol â'r arfer drafftio gorau, nac yn cyd-fynd â'r nod o wneud deddfwriaeth yn fwy hygyrch. Rwy'n dadlau bod y diffiniad yn y Bil yn ddigonol ac wedi'i eirio i roi sicrwydd ac eglurder. Mae gwelliant 14, sy'n un arall a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn ganlyniadol i'r gwelliant, fel y dywedodd hi. Rwyf i felly yn gwrthwynebu gwelliannau 13 ac 14.
Cafodd gwelliant 1 ei gyflwyno gan y Llywodraeth. Diben y gwelliant yw symleiddio adran 2(1)(b) o'r Bil. Ei fwriad yw mynd i'r afael ag amwysedd posibl wrth ddehongli a fyddai'n anghyson â'r polisi. Bydd y gwelliant yn hepgor darpariaethau nad ydynt bellach yn cyfateb yn llawn â'r darpariaethau yn yr Atodlen. At hynny, mae'r newid arfaethedig yn dileu unrhyw amheuaeth bosibl ynghylch natur a chwmpas pŵer Gweinidogion Cymru o dan adran 3 i ddiwygio neu ychwanegu at yr esemptiadau yn yr Atodlen. Mae angen y gwelliant er mwyn sicrhau bod y gwaharddiad a nodir yn adran 2 yn adlewyrchu bwriad y polisi yn gywir. Mae'n gwneud y Bil yn fwy syml a hygyrch, sy'n cyfateb i'n nodau ehangach wrth ddeddfu yng Nghymru. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi a phleidleisio dros y gwelliant hwn. Diolch.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Janet Finch-Saunders to reply.
Thank you, Minister. As I've plainly said earlier, stakeholders that we've engaged with have said themselves that definitions need to be consistent with other UK legislation, and therefore I stand very firm on moving those amendments.
Diolch. Fel yr wyf wedi dweud yn blaen yn gynharach, mae'r rhanddeiliaid yr ydym ni wedi ymgysylltu â nhw wedi dweud eu hunain bod angen i ddiffiniadau fod yn gyson â deddfwriaethau eraill y DU, ac felly rwy'n hollol argyhoeddedig wrth gynnig y gwelliannau hynny.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly mi fyddwn ni'n symud i'r bleidlais. Mae'r bleidlais gyntaf, felly, ar welliant 11. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 11 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 11 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote. The first vote therefore is on amendment 11. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 28 against, and therefore amendment 11 is not agreed.
Gwelliant 11: O blaid: 25, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 11: For: 25, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Dyw gwelliant 39 heb ei ddethol. Janet Finch-Saunders, gwelliant 12.
Amendment 39 has not been selected. Janet Finch-Saunders, amendment 12.
Is it being moved?
A yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 12 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 12 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad i welliant 12, felly, symudwn i bleidlais ar welliant 12. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 12 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 12 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection to amendment 12. We will therefore move to a vote on amendment 12. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against, and therefore amendment 12 is not agreed.
Gwelliant 12: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 12: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 40 heb ei ddethol. Gwelliant 13.
Amendment 40 has not been selected. Amendment 13.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, a yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 13 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 13 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly symudwn i bleidlais ar welliant 13. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Gwelliant 13 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore move to a vote on amendment 13. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 13 is not agreed.
Gwelliant 13: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 13: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 14, Janet Finch-Saunders.
Amendment 14, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 14 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn ni i'r bleidlais ar welliant 14. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Gwelliant 14, felly, wedi ei wrthod.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore move to a vote on amendment 14. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 14 is not agreed.
Gwelliant 14: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 14: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp ar sigaréts electronig. Gwelliant 6 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Rhys ab Owen i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Rhys ab Owen.
The next group of amendments relates to electronic cigarettes. The lead amendment in the group is amendment 6, and I call on Rhys ab Owen to move and speak to the amendment. Rhys ab Owen.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Rhys ab Owen).
Amendment 6 (Rhys ab Owen) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd, and I'd like to move amendments 6 and 10 on e-cigarettes. And I'd like also to thank constituents for raising this particular issue with me.
It appears that this is an emerging litter trend in single-use vapes, which are not only made out of plastic, but also contain batteries with evaluative harmful chemicals and even pose a fire risk. Each disposable vape comes with its own packaging. There's a box, there's a sealable foil, a vacuum-pack box, which is non-recyclable, and usually, a couple of small plastic stoppers attached to the vape itself that you detach before you use. All of these, then, after a single use, are discarded.
My amendments address a particular concern around vaping devices and e-cigarettes, because the discarded devices all contain a lithium battery, which could be recycled. Lithium is essential for any shift to net zero, so it's completely wrong that these batteries are ending up in landfill. I'm grateful for information that I've received from Keep Wales Tidy, who've started to collect data on vaping litter on our streets. They've heard from a number of Welsh local authorities over the past year, who have all highlighted this as an emerging and growing issue. More specifically, Keep Wales Tidy are concerned about the rise of single-use vapes, which are purposely designed for only one use and then discarded. An increase of these items appears to be creating a new litter trend that correlates with consumer behaviours.
In addition, and probably not relevant here, but there is a public health issue here. Recent evidence shows that single-use vapes are increasingly being used by children between the ages of 11 and 17, and they are sold not in concealed units, like tobacco, but often presented in brightly coloured cabinets. Vaping litter is normally found in the same areas where you might expect to find smoking litter, suggesting that there is some similarity in the behaviours of smokers and vapers, due to the necessity of having to go outside or to designated areas. Like cigarettes, they contain chemicals that are harmful to our soils, our waterways, our wildlife, but also contain batteries, which have an additional toxic mix of chemicals that can be released if the casing is damaged or left to deteriorate. They can even be a potential fire hazard in hot temperatures.
Surveys carried out earlier this year found that they were present on 6.8 per cent of streets in Swansea. Now, although this is likely to be a significant underestimation, as the surveys don't take into account parks, green spaces or beaches, according to Keep Scotland Beautiful and the Marine Conservation Society, more than 1 million disposable vapes are sold every week in the UK, and two are thrown away every second. It is also important to note that there are currently no adequate recycling or take-back facilities for these items. Some people, I hear, are putting them in supermarket battery collection points, although it is unlikely that these will be dealt with properly, due to the additional processing required to access the battery. Single-use vapes are therefore very much at odds with Wales becoming a greener society and prevent us having a more appealing environment for us all. There are no producer-responsibility requirements with them, and they are relatively new on the market. Therefore, I believe that there's a significant case for including single-use e-cigarettes into this Bill specifically. This would represent a truly significant move towards a prevention-first approach, rather than us being on the back foot every time. Minister, we in Wales could be a beacon of early action to address a known problem before further harm is caused. The latest survey by Keep Wales Tidy in my region, the county of Rhondda Cynon Taf, showed a 5.2 per cent presence of single-use vapes. Now, although this may sound small, this is quite high for a relatively new litter item. So, this is 5 per cent on top of current litter levels—not part of. The Keep Wales Tidy surveyor was also keen to point out that the vape pens were often found in numbers, not as single isolated incidents.
These are tough times, with people worried about whether they can have a decent standard of living, but it's not just about money. We know, in Wales, in our hearts, that there are other kinds of wealth, in our relationships with our friends, family, and in our communities, and we have in Wales the beautiful natural environment, our landscape, our mountains, our rivers and our seas, which makes me passionate about our nation. We must do everything in our power in this Senedd to protect them, so please support my amendments this afternoon. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Llywydd, a hoffwn i gynnig gwelliannau 6 a 10 ar e-sigaréts. A hoffwn ddiolch hefyd i etholwyr am godi'r mater penodol hwn gyda mi.
Mae'n ymddangos bod hwn yn duedd o daflu sbwriel sy'n dod i'r amlwg wrth ddefnyddio fêps untro, sydd nid yn unig wedi'u gwneud o blastig, ond sydd hefyd yn cynnwys batris gyda chemegau niweidiol gwerthgyfrifiol ac sydd hyd yn oed yn creu risg o dân. Mae gan bob fêp tafladwy ei ddeunydd pacio ei hun. Ceir bocs, ffoil y gellir ei selio, blwch pecyn gwactod na ellir ei ailgylchu, ac fel arfer, cwpl o dopynnau bach plastig ynghlwm wrth y fêp ei hun yr ydych chi'n eu datgysylltu cyn defnyddio'r fêp. Mae'r rhain i gyd, ar ôl eu defnyddio unwaith, yn cael eu taflu.
Mae fy ngwelliannau yn mynd i'r afael â phryder penodol ynghylch dyfeisiau fepio ac e-sigaréts, oherwydd bod y dyfeisiau sy'n cael eu taflu i gyd yn cynnwys batri lithiwm, y gellid ei ailgylchu. Mae lithiwm yn hanfodol ar gyfer unrhyw symudiad tuag at sero net, felly mae'n hollol anghywir bod y batris hyn yn mynd i safleoedd tirlenwi. Rwy'n ddiolchgar am wybodaeth yr wyf wedi ei gael gan Cadwch Gymru'n Daclus, sydd wedi dechrau casglu data ar sbwriel fepio ar ein strydoedd. Maen nhw wedi clywed gan nifer o awdurdodau lleol Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, sydd i gyd wedi amlygu hwn fel mater sy'n datblygu ac yn tyfu. Yn fwy penodol, mae Cadwch Gymru'n Daclus yn poeni am y cynnydd mewn fêps untro, sydd wedi'u dylunio'n bwrpasol ar gyfer un defnydd yn unig cyn eu taflu wedyn. Mae'n ymddangos bod cynnydd yn yr eitemau hyn yn creu tuedd taflu sbwriel newydd sydd â chydberthynas ag ymddygiadau defnyddwyr.
Hefyd, ac nid yw'n berthnasol yma mae'n debyg, ond mae yna fater iechyd cyhoeddus yma. Mae tystiolaeth ddiweddar yn dangos bod fêps untro yn cael eu defnyddio'n gynyddol gan blant rhwng 11 a 17 oed, ac maen nhw'n cael eu gwerthu, nid mewn unedau wedi'u cuddio, fel tybaco, ond yn aml mewn cabinetau lliw llachar. Fel arfer mae sbwriel fepio i'w weld yn yr un ardaloedd lle fyddech chi'n disgwyl dod o hyd i sbwriel ysmygu, sy'n awgrymu bod rhywfaint o debygrwydd yn ymddygiadau ysmygwyr a'r rhai sy'n fepio, oherwydd y rheidrwydd o orfod mynd y tu allan neu i ardaloedd dynodedig. Fel sigaréts, maen nhw'n cynnwys cemegau sy'n niweidiol i'n priddoedd, ein dyfrffyrdd, ein bywyd gwyllt, ond maen nhw hefyd yn cynnwys batris, sydd â chymysgedd gwenwynig ychwanegol o gemegau a all gael eu rhyddhau pe bai'r casyn yn cael ei ddifrodi neu'n cael ei adael i ddirywio. Gallent o bosibl greu risg o dân mewn tymheredd poeth.
Yn ôl arolygon a gynhaliwyd yn gynharach eleni roedden nhw'n bresennol ar 6.8 y cant o strydoedd yn Abertawe. Nawr, er bod hyn yn debygol o fod yn amcangyfrif rhy isel o lawer, gan nad yw'r arolygon yn ystyried parciau, mannau gwyrdd neu draethau, yn ôl Keep Scotland Beautiful a'r Gymdeithas Cadwraeth Forol, mae mwy na 1 miliwn o fêps tafladwy yn cael eu gwerthu bob wythnos yn y DU, ac mae dau yn cael eu taflu bob eiliad. Mae'n bwysig nodi hefyd nad oes cyfleusterau ailgylchu na chyfleusterau dychwelyd digonol ar gyfer yr eitemau hyn ar hyn o bryd. Mae rhai pobl, rwy'n clywed, yn eu rhoi mewn mannau casglu batris mewn archfarchnadoedd, er ei bod yn annhebygol y bydd y rhain yn cael eu trin yn iawn, oherwydd y prosesu ychwanegol sydd ei angen i gael gafael ar y batri. Nid yw fêps untro felly yn gydnaws â nod Cymru i fod yn gymdeithas werddach ac maen nhw'n ein hatal ni rhag bod ag amgylchedd mwy apelgar i bob un ohonom. Nid oes ganddyn nhw ofynion cyfrifoldeb cynhyrchwyr, ac maen nhw'n gymharol newydd ar y farchnad. Felly, credaf fod achos sylweddol dros gynnwys e-sigaréts untro yn benodol yn y Bil hwn. Byddai hyn yn symudiad gwirioneddol arwyddocaol tuag at ddull atal yn gyntaf, yn hytrach na bod ar y droed ôl bob tro. Gweinidog, gallem ni yng Nghymru fod yn esiampl o weithredu cynnar i fynd i'r afael â phroblem hysbys cyn i fwy o niwed gael ei achosi. Dangosodd yr arolwg diweddaraf gan Cadwch Gymru'n Daclus yn fy ardal i, sir Rhondda Cynon Taf, bod 5.2 y cant o fêps untro yn bresennol. Nawr, er y gallai hyn swnio'n isel, mae hyn yn eithaf uchel ar gyfer eitem o sbwriel gymharol newydd. Felly, mae hyn 5 y cant ar ben y lefelau sbwriel presennol—nid rhan ohonyn nhw. Roedd syrfëwr Cadwch Gymru'n Daclus hefyd yn awyddus i nodi bod y pennau fepio yn aml i'w gweld mewn niferoedd, nid fel digwyddiadau unigol.
Mae'n gyfnod anodd, gyda phobl yn poeni ynghylch cael safon byw ddigonol, ond nid arian yn unig sy'n bwysig. Gwyddom, yng Nghymru, yn ein calonnau, fod mathau eraill o gyfoeth, yn ein perthynas â'n ffrindiau, teulu, ac yn ein cymunedau, ac yng Nghymru mae gennym ni amgylchedd naturiol hardd, ein tirwedd, ein mynyddoedd, ein hafonydd a'n moroedd, sy'n fy ngwneud i deimlo'n angerddol dros ein cenedl. Rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu yn y Senedd hon i'w diogelu, felly cefnogwch fy ngwelliannau y prynhawn yma. Diolch yn fawr.
Gweinidog.
Minister.
Amendment 9, proposed by Rhys ab Owen, would add disposable e-cigarettes to the Schedule, meaning that they would be banned. Amendments 6, 8 and 10 are consequential to this amendment. Of course we recognise that there's anecdotal evidence of an increased littering problem with single-use e-cigarettes, but this is a complex area, as Rhys himself has just set out, and requires much further evidence gathering before we consider whether a ban is the most appropriate action.
From a health perspective, we have indeed historically had a cautious approach to e-cigarette products in Wales, given that the evidence on their long-term effects is developing and given their potential appeal to children and young people. Just to be absolutely clear, Llywydd, e-cigarettes should never be used by children, young people, or anyone who is a non-smoker. However, we recognise that, for some people, e-cigarettes and other nicotine products are useful tools to help them stop smoking, with current evidence suggesting that they're substantially less harmful than smoking tobacco. In the 2018-19 national survey for Wales, which is the most recent survey where people were asked why they used e-cigarettes, 76 per cent of current e-cigarette users stated their reason for using e-cigarettes was to help them quit smoking tobacco products. We very much need to investigate and balance these factors before coming to a decision on what action to take on the littering of e-cigarettes. So, for this reason, I'm unable to support amendments 6, 8, 9 or 10.
Turning to amendment 7, which seeks to add disposable e-cigarettes to the list of products appearing in section 4, which relates to the requirement to consider and then report on the potential banning of disposable e-cigarettes, while I agree in principle at looking at e-cigarettes further, I cannot accept this amendment at this time, as the Member has not defined 'disposable'. Further consideration of these products' current use and the type of products marketed as 'disposable' would be required. We do need to be clear about which products we're actually looking at. I therefore cannot support amendment 7, although, of course, the absence of a specific reference to e-cigarettes in section 4 will not preclude us from considering whether certain single-use plastic types of e-cigarettes should be banned, nor from reporting to the Senedd on that consideration, as we will do with other products in respect of which we're considering taking action in the future. I will certainly be asking my policy officials to work with their colleagues in health to begin the work needed, as we consider this matter from both a health and an environmental perspective. Diolch.
Byddai gwelliant 9, a gynigiwyd gan Rhys ab Owen, yn ychwanegu e-sigaréts tafladwy at yr Atodlen, sy'n golygu y byddent yn cael eu gwahardd. Mae gwelliannau 6, 8 a 10 yn ganlyniadol i'r gwelliant hwn. Wrth gwrs rydym yn cydnabod bod tystiolaeth anecdotaidd o broblem sbwriel gynyddol gydag e-sigaréts untro, ond mae hwn yn faes cymhleth, fel nododd Rhys ei hun, ac yn gofyn am gasglu llawer mwy o dystiolaeth cyn i ni ystyried ai gwaharddiad yw'r cam mwyaf priodol.
O safbwynt iechyd, yn wir, rydym yn hanesyddol wedi bod ag agwedd bwyllog tuag at gynhyrchion e-sigarét yng Nghymru, o ystyried bod y dystiolaeth am eu heffeithiau hir dymor yn datblygu ac o ystyried eu hapêl bosibl i blant a phobl ifanc. Dim ond i fod yn hollol glir, Llywydd, ni ddylai e-sigaréts fyth gael eu defnyddio gan blant, pobl ifanc, nac unrhyw un nad yw'n ysmygu. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod, i rai pobl, fod e-sigaréts a chynhyrchion nicotin eraill yn offer defnyddiol i'w helpu i roi'r gorau i ysmygu, gyda'r dystiolaeth bresennol yn awgrymu eu bod yn sylweddol llai niweidiol nag ysmygu tybaco. Yn arolwg cenedlaethol Cymru 2018-19, sef yr arolwg diweddaraf pan ofynnwyd i bobl pam yr oedden nhw'n defnyddio e-sigaréts, nododd 76 y cant o ddefnyddwyr e-sigaréts presennol mai eu rheswm dros ddefnyddio e-sigaréts oedd i'w helpu nhw i roi'r gorau i ysmygu cynhyrchion tybaco. Mae angen dybryd i ni ymchwilio a chydbwyso'r ffactorau hyn cyn dod i benderfyniad ar ba gamau i'w cymryd ynghylch taflu sbwriel e-sigaréts. Felly, am y rheswm hwn, nid wyf yn gallu cefnogi gwelliannau 6, 8, 9 na 10.
Gan droi at welliant 7, sy'n ceisio ychwanegu e-sigaréts tafladwy at y rhestr o gynhyrchion sy'n ymddangos yn adran 4, sy'n ymwneud â'r gofyniad i ystyried ac yna adrodd ar y posibilrwydd o wahardd e-sigaréts tafladwy, tra fy mod i'n cytuno mewn egwyddor ar edrych ar e-sigaréts ymhellach, ni allaf dderbyn y gwelliant hwn ar hyn o bryd, gan nad yw'r Aelod wedi diffinio 'tafladwy'. Byddai angen ystyriaeth bellach o ddefnydd presennol y cynhyrchion hyn a'r math o gynhyrchion sy'n cael eu marchnata fel 'tafladwy'. Mae angen i ni fod yn glir ynglŷn â pha gynhyrchion yr ydym ni'n edrych arnyn nhw mewn gwirionedd. Felly, ni allaf gefnogi gwelliant 7, er, wrth gwrs, ni fydd absenoldeb cyfeiriad penodol at e-sigaréts yn adran 4 yn ein hatal rhag ystyried a ddylid gwahardd rhai mathau o e-sigaréts plastig untro, na chwaith rhag adrodd i'r Senedd ar yr ystyriaeth honno, fel y byddwn yn ei wneud gyda chynhyrchion eraill y byddwn yn ystyried gweithredu yn eu cylch yn y dyfodol. Byddaf yn sicr yn gofyn i fy swyddogion polisi weithio gyda'u cydweithwyr ym maes iechyd i ddechrau'r gwaith sydd ei angen, gan ein bod yn ystyried y mater hwn o safbwynt iechyd ac o safbwynt amgylcheddol. Diolch.
Rhys ab Owen i ymateb.
Rhys ab Owen to respond.
Diolch yn fawr, Llywydd. I have nothing much to add to what I've already said following the comments of the Minister. I'm grateful that she will make further considerations following my amendments. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Llywydd. Nid oes gennyf i ddim byd llawer i'w ychwanegu at yr hyn yr wyf i eisoes wedi'i ddweud yn dilyn sylwadau'r Gweinidog. Rwy'n ddiolchgar y bydd hi'n gwneud ystyriaethau pellach yn dilyn fy ngwelliannau. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 6. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 6 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we will move to a vote on amendment 6. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 6 is not agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 13, Yn erbyn: 40, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Rŷn ni nawr yn symud i bleidlais ar welliant 1, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 1. Ydy'r Gweinidog yn cynnig y gwelliant?
We now move to a vote on amendment 1, which was debated as part of group 1. Minister, do you move the amendment?
Cynigiwyd gwelliant 1 (Julie James).
Amendment 1 (Julie James) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Ydy, mae'n cael ei gynnig. Felly, a oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 1? Gwrthwynebiad?
Yes, it's moved. Therefore, is there any objection to amendment 1? Objection?
Is there any objection?
Oes gwrthwynebiad?
Dim gwrthwynebiad i welliant 1. Felly, mae gwelliant 1 yn cael ei dderbyn.
No objection to amendment 1. Therefore, amendment 1 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 3 o welliannau sydd nesaf. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chanllawiau. Gwelliant 15 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant a'r gwelliannau yn y grŵp—Janet Finch-Saunders.
Group 3 is next. This group of amendments relates to guidance. The lead amendment in this group is amendment 15, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendment in the group—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 15 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 15 inserts a new subsection to point 3 of section 2 of the Bill. Now, under the section 'Prohibited single-use plastic products', this amendment will ensure Welsh Ministers publish guidance explaining how the existing exemptions will apply to straws and how suppliers can be reasonably satisfied that consumers need the straw for health or disability reasons. Now, I think this is really important to get right. Welsh Ministers need to make sure that guidance is published so there is a blanket understanding by businesses across Wales. We cannot be having a consumer being accosted to prove they have a disability or that their disability is worth the exemption. We also can't have one business say 'okay' to providing a straw, then the next business the consumer enters saying 'no'.
Amendment 17 will insert a requirement for Welsh Ministers to consult with persons who they consider represent those who have a protected characteristic before making regulations under section 3. Again, I also think this amendment is really important. Now, I would hope that Ministers would communicate with groups or people who do represent those with protected characteristics. However, I do think it's important to get this confirmed on the Bill. I am grateful that the Minister and her team have worked with me on this amendment. This does show that there is a common goal here between us to make sure that this Bill is inclusive. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae gwelliant 15 yn mewnosod is-adran newydd i bwynt 3 o adran 2 o'r Bil. Nawr, o dan yr adran 'Cynhyrchion plastig untro gwaharddedig', bydd y gwelliant hwn yn sicrhau bod Gweinidogion Cymru'n cyhoeddi canllawiau sy'n egluro sut y bydd yr esemptiadau presennol yn berthnasol i wellt a sut y gall cyflenwyr fod yn rhesymol fodlon bod angen y gwellt ar ddefnyddwyr am resymau iechyd neu anabledd. Nawr, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn gwneud hwn yn iawn. Mae angen i Weinidogion Cymru wneud yn siŵr bod y canllawiau yn cael eu cyhoeddi fel bod dealltwriaeth gyffredinol ymysg busnesau ledled Cymru. Ni allwn dderbyn sefyllfa pryd y gofynnir i ddefnyddiwr brofi bod ganddo anabledd neu fod ei anabledd yn werth yr esemptiad. Hefyd ni allwn ni dderbyn sefyllfa pryd fydd un busnes yn dweud 'iawn' ac yn darparu gwelltyn, yna'r busnes nesaf y mae'r defnyddiwr yn mynd ato yn dweud 'na'.
Bydd gwelliant 17 yn mewnosod gofyniad i Weinidogion Cymru ymgynghori â phersonau y maen nhw'n eu hystyried yn gynrychiolwyr y rhai hynny sydd â nodweddion gwarchodedig cyn gwneud rheoliadau o dan adran 3. Unwaith eto, rwyf hefyd yn credu bod y gwelliant hwn yn bwysig iawn. Nawr, byddwn i'n gobeithio y byddai Gweinidogion yn cyfathrebu â grwpiau neu bobl sy'n cynrychioli'r rhai sydd â nodweddion gwarchodedig. Fodd bynnag, rwy'n credu ei bod yn bwysig cael cadarnhad o hyn ar y Bil. Rwy'n ddiolchgar bod y Gweinidog a'i thîm wedi gweithio gyda mi ar y gwelliant hwn. Mae hyn yn dangos bod nod cyffredin yma rhyngom i wneud yn siŵr bod y Bil hwn yn gynhwysol. Diolch.
Turning to amendment 15, tabled by Janet Finch-Saunders, this amendment inserts a provision in section 2 of the Bill to set out how the exemptions contained in table 1 of the Schedule relating to single-use plastic straws should apply: specifically, how a supplier can be satisfied that they reasonably believe a person needs a straw for health or disability reasons. It is very important that this exemption is handled sensitively. Disabled people and their representative groups have continually stressed they care about the environment and want to do their part to protect it. However, at the same time, they do not want to suffer discrimination or be subject to negative views for using products they may rely on to care for themselves or to stay safe. We have made it clear from the start that, when individuals do request a straw, they do not need to provide any evidence of that need. Based on the overwhelming level of support for the bans and exemptions, we do not believe individuals will request a straw unless they genuinely need it. Consequently, we believe there will not be any burden on the supplier to request evidence of that need, nor will there be any requirement of the supplier to make any assumption of that need. To ensure businesses and disabled people are aware of this approach, we are developing comprehensive guidance and producing awareness-raising material. Llywydd, should the Bill pass here today, initial communications will be released this week to start this process. Based on the reasons I've provided, I consider amendment 15 is unnecessary and will not be supporting it.
Next is amendment 17, also tabled by Janet Finch-Saunders. This amendment is in relation to section 3 of the Bill and requires Welsh Ministers to consult with representatives of protected characteristic groups in relation to introducing regulations under the Bill that may impact upon them. This amendment was originally tabled by the Member at Stage 2, and this sought to amend section 3 of the Bill to place an obligation on the Welsh Ministers to consult with representatives of disabled persons in relation to introducing future bans that may impact upon them. While I supported the principle of the amendment at Stage 2, my preference was for an amendment that requires the Welsh Ministers to consult not only the representatives of disabled persons, but the representatives of any protected characteristic group. I believe this approach will ensure we continue to account for the needs of these groups as we take work forward in future phases of the Bill. I very much thank the Member for working collaboratively with us to make these important changes, and I’m very pleased to support amendment 17 and ask Members to do the same. Diolch.
Gan droi at welliant 15, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, mae'r gwelliant hwn yn mewnosod darpariaeth yn adran 2 o'r Bil i nodi sut y dylai'r esemptiadau a gynhwysir yn nhabl 1 o'r Atodlen sy'n ymwneud â gwellt plastig untro gael eu cymhwyso: yn benodol, sut y gall cyflenwr fod yn fodlon ei fod yn credu'n rhesymol bod angen gwelltyn ar berson am resymau iechyd neu anabledd. Mae'n bwysig iawn bod yr esemptiad hwn yn cael ei drin yn sensitif. Mae pobl anabl a'r grwpiau sy'n eu cynrychioli wedi pwysleisio'n barhaus eu bod yn poeni am yr amgylchedd ac eisiau gwneud eu rhan i'w ddiogelu. Fodd bynnag, ar yr un pryd, nid ydyn nhw eisiau ddioddef gwahaniaethu na bod yn destun safbwyntiau negyddol am ddefnyddio cynhyrchion y gallan nhw fod yn dibynnu arnyn nhw i ofalu amdanyn nhw eu hunain neu i gadw'n ddiogel. Rydym wedi egluro o'r dechrau, pan fydd unigolion yn gofyn am welltyn, nad oes angen iddyn nhw ddarparu unrhyw dystiolaeth o'r angen hwnnw. Yn seiliedig ar lefel aruthrol y gefnogaeth i'r gwaharddiadau a'r esemptiadau, nid ydym yn credu y bydd unigolion yn gofyn am welltyn oni bai eu bod wir ei angen. O ganlyniad, credwn na fydd unrhyw faich ar y cyflenwr i ofyn am dystiolaeth o'r angen hwnnw, ac ni fydd unrhyw ofyniad i'r cyflenwr ragdybio'r angen hwnnw. Er mwyn sicrhau bod busnesau a phobl anabl yn ymwybodol o'r drefn hon, rydym yn datblygu canllawiau cynhwysfawr ac yn cynhyrchu deunydd codi ymwybyddiaeth. Llywydd, pe bai'r Bil yn pasio yma heddiw, bydd yr ohebiaeth gychwynnol yn cael ei rhyddhau yr wythnos hon i ddechrau'r broses hon. Yn seiliedig ar y rhesymau yr ydw i wedi'u darparu, rwy'n ystyried bod gwelliant 15 yn ddiangen ac ni fyddaf yn ei gefnogi.
Y nesaf yw gwelliant 17, a gyflwynwyd hefyd gan Janet Finch-Saunders. Mae'r gwelliant hwn mewn cysylltiad ag adran 3 o'r Bil ac yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ymgynghori â chynrychiolwyr grwpiau nodweddion gwarchodedig mewn cysylltiad â chyflwyno rheoliadau o dan y Bil a all effeithio arnyn nhw. Cyflwynwyd y gwelliant hwn yn wreiddiol gan yr Aelod yng Nghyfnod 2, a cheisiodd hwn ddiwygio adran 3 o'r Bil i osod rhwymedigaeth ar Weinidogion Cymru i ymgynghori â chynrychiolwyr pobl anabl mewn cysylltiad â chyflwyno gwaharddiadau yn y dyfodol a allai effeithio arnyn nhw. Er fy mod wedi cefnogi egwyddor y gwelliant yng Nghyfnod 2, roeddwn i'n ffafrio gwelliant sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ymgynghori nid yn unig â chynrychiolwyr pobl anabl, ond cynrychiolwyr unrhyw grŵp nodweddion gwarchodedig. Credaf y bydd y dull hwn yn sicrhau ein bod yn parhau i gyfrif am anghenion y grwpiau hyn wrth i ni fwrw ymlaen â gwaith yng nghyfnodau'r Bil yn y dyfodol. Diolch yn fawr i'r Aelod am weithio ar y cyd â ni i wneud y newidiadau pwysig hyn, ac rwy'n falch iawn o gefnogi gwelliant 17 a gofyn i Aelodau wneud yr un peth. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Again, obviously, I'm very grateful to the Minister for that with amendment 17, but, in order to ensure the protection of those who do have a protected characteristic, and I do want to ensure that Welsh Ministers liaise with groups to guarantee the protection, I'll still be putting forward amendment 15.
Eto, yn amlwg, rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am hynna o ran gwelliant 17, ond, er mwyn sicrhau diogelwch y rhai sydd â nodwedd warchodedig, ac rwyf i eisiau sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn cysylltu â grwpiau i warantu'r amddiffyniad, byddaf yn dal i gyflwyno gwelliant 15.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe symudwn ni at bleidlais ar welliant 15. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 15 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we'll proceed to a vote on amendment 15. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 15 is not agreed.
Gwelliant 15: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 15: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 4 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â gweithgynhyrchu cynhyrchion plastig untro gwaharddedig. Gwelliant 57 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Delyth Jewell i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Delyth Jewell.
Group 4 is the next group of amendments, and this group relates to the manufacture of prohibited single-use plastic products. The lead amendment in this group is amendment 57, and I call on Delyth Jewell to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 57 (Delyth Jewell).
Amendment 57 (Delyth Jewell) moved.
Diolch, Llywydd. The purpose of my lead amendment 57 and various consequential amendments to it would be, as set out, to ban the manufacture of the items listed in this legislation, as well as the supply of them. It would be to bring this legislation in line with Scottish legislation, but the principle here should concern us in Wales arguably even more because of the global responsibility contained in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
The idea behind these amendments would be to ensure that products can't be manufactured in Wales and then exported to other parts of the world. It would seem to me that failing to ban the manufacture of items would be to inadvertently almost erase the steps forward we are taking boldly in this Bill. We talk often in this Chamber about the need to ensure we do not offshore our conscience. With plastic waste, this principle seems particularly pertinent. Other parts of our globe might still drown in plastic made here in Wales unless we are more prescriptive. We should be proud, of course, of the 'made in Wales' brand. It shouldn't be something that brings us shame.
Because of the future generations Act, in many ways I would argue that these amendments in principle would tie this Bill in with the principles of other law. They would help set out what such important statements should mean in practice. I do hope that they will receive support. Diolch.
Diolch, Llywydd. Pwrpas fy ngwelliant arweiniol 57 a gwahanol welliannau canlyniadol iddo fyddai, fel y nodir, i wahardd gweithgynhyrchu'r eitemau a restrir yn y ddeddfwriaeth hon, yn ogystal â'u cyflenwi. Byddai'r ddeddfwriaeth hon wedyn yn cyd-fynd â deddfwriaeth yr Alban, ond gellid dadlau bod yr egwyddor yn y fan yma yn ein poeni ni yng Nghymru yn fwy fyth oherwydd y cyfrifoldeb byd-eang sydd wedi'i gynnwys yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
Y syniad y tu ôl i'r gwelliannau hyn fyddai sicrhau nad oes modd gweithgynhyrchu cynhyrchion yng Nghymru ac yna eu hallforio i rannau eraill o'r byd. Mae'n ymddangos i mi y byddai methu â gwahardd gweithgynhyrchu eitemau yn anfwriadol yn dileu'r camau ymlaen yr ydym yn eu cymryd yn feiddgar yn y Bil hwn. Rydym yn siarad yn aml yn y Siambr hon am yr angen i sicrhau nad ydym yn adleoli ein cydwybod. Gyda gwastraff plastig, mae'r egwyddor hon yn ymddangos yn arbennig o berthnasol. Gallai rhannau eraill o'r byd barhau i foddi mewn plastig a wnaed yma yng Nghymru oni bai ein bod ni'n fwy rhagnodol. Dylem fod yn falch, wrth gwrs, o'r brand 'Gwnaed yng Nghymru'. Ni ddylai fod yn rhywbeth sy'n dod â chywilydd arnom ni.
Oherwydd Deddf cenedlaethau'r dyfodol, mewn sawl ffordd byddwn i'n dadlau y byddai'r gwelliannau hyn mewn egwyddor yn clymu'r Bil hwn gydag egwyddorion cyfreithiau eraill. Byddent yn helpu i nodi beth ddylai datganiadau mor bwysig olygu yn ymarferol. Rwyf yn gobeithio y cânt gefnogaeth. Diolch.
Now, I tabled amendment 16, as this would insert a new section onto the face of the Bill requiring Welsh Ministers to implement and maintain a list of manufacturers of single-use plastic products in Wales. I tabled this in Stage 2, and, clearly, I've tabled it again.
During Stage 2, the Minister stated that this amendment could help improve engagement with the industry. Now, I appreciate the Minister said there was more to this than simply maintaining a list. However, understanding the industry is going to be important, because, as the Minister said, we take our plans for plastic forward. I know you have been ambiguous here for a reason, but, whatever plans you have, the manufacturing industry will be affected. Scotland and England have more comprehensive lists than Wales. We need to keep up. This legislation is already long overdue. We certainly don't want to fall further behind.
Amendment 30 is simply consequential to amendment 16. This amendment would insert amendment 16 into the 'Coming into force' section of the Bill. Thank you.
Nawr, cyflwynais welliant 16, gan y byddai hwn yn mewnosod adran newydd ar wyneb y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru weithredu a chynnal rhestr o weithgynhyrchwyr cynhyrchion plastig untro yng Nghymru. Fe wnes i gyflwyno hwn yng Nghyfnod 2, ac, yn amlwg, rwyf wedi ei gyflwyno eto.
Yn ystod Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog y gallai'r gwelliant hwn helpu i wella ymgysylltiad â'r diwydiant. Nawr, rwy'n gwerthfawrogi bod y Gweinidog wedi dweud bod mwy i hyn na chynnal rhestr yn unig. Fodd bynnag, mae deall y diwydiant yn mynd i fod yn bwysig, oherwydd, fel y dywedodd y Gweinidog, rydym yn bwrw ymlaen â'n cynlluniau ar gyfer plastig. Rwy'n gwybod eich bod wedi bod yn amwys yma am reswm, ond, pa bynnag gynlluniau sydd gennych, bydd yn effeithio ar y diwydiant gweithgynhyrchu. Mae gan yr Alban a Lloegr restrau mwy cynhwysfawr na Chymru. Mae angen i ni ddal i fyny. Mae'n hen bryd cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon. Yn sicr nid ydym ni eisiau syrthio ymhellach ar ei hôl hi.
Mae gwelliant 30 yn ganlyniadol i welliant 16. Byddai'r gwelliant hwn yn mewnosod gwelliant 16 yn adran 'Dod i rym' y Bil. Diolch.
All amendments in this group deal with making it an offence to manufacture, as well as to supply or offer to supply, a single-use plastic product that is banned in the Schedule part of the Bill.
During Stage 2, similar amendments regarding the manufacture of single-use products were put forward and rejected by the members of the Climate Change, Environment, and Infrastructure Committee. This was on the grounds that the Bill deals with prohibiting the supply of single-use plastic products. Therefore, the amendments are out of scope. The scope of the Bill was settled at its introduction and has not changed.
Now to the proposals in this group. These amendments seek to introduce changes to many sections of the Bill. Starting with amendment 43, proposed by Delyth Jewell, the purpose of this amendment is to insert a new section that creates a new offence to cover the manufacture of any of the single-use plastic products that appear in the Schedule. Amendment 44, also proposed by Delyth Jewell, is consequential to amendment 43, and, mirroring the proposed offences of supply and offer to supply, would impose the penalty of a fine for manufacturing of a banned single-use plastic product.
Amendments 45, 46, 47, also from Delyth Jewell, are also consequential to 43, and concern new powers for local authorities. They would in turn allow local authorities to investigate the proposed new offence of manufacturing, allow them to prosecute this offence and take steps to reduce the incidence of it.
Amendments 48, 49, 50, 51, 52 and 53 also concern powers for local authorities, are also from Delyth, and consequential to amendment 43. They mirror the powers already proposed in the Bill regarding the offences of supply and offer to supply with respect to the proposed offence of manufacturing as well. They would give local authorities the powers to access, inspect and seize material from premises during the course of their investigation.
Amendment 54 from Delyth Jewell, and consequential to amendment 43, would extend the Welsh Ministers’ power to make provision by regulations for civil sanctions in relation to the proposed new offence of manufacturing. Amendment 56, also from Delyth Jewell and consequential to amendment 43, would provide for the proposed new offence of manufacturing to come into force a day after the Bill received Royal Assent. Amendment 58 provides for an exemption with respect to the manufacture of carrier bags intended to be used for supply under certain exemptions, whereas amendment 59 would ban the manufacture of oxo-degradable products, in addition to their supply, by amending table 1.
Moving on, then, to the amendments in this group proposed by Janet Finch-Saunders, amendment 16 confers a duty on Welsh Ministers to maintain a list of manufacturers of single-use products in Wales, and amendment 30, consequential to this, proposes that this duty would come into force on the day after Royal Assent.
Llywydd, as I have already said, similar amendments were proposed during Stage 2 and rejected by the committee. This was because they go to the very heart of the principles underpinning this legislation, which have already been settled. This Bill focuses on the reduction of environmental harm by limiting the supply of unnecessary single-use plastic products to consumers. The manufacturing of single-use plastic products covered by the Bill largely takes place outside Wales. I do not consider there would be a substantial benefit to banning manufacture. I consider this would be an unnecessary doubling up on the resource requirements for regulators to additionally inspect the manufacturing side of the supply chain for the same products, at a time when the public funding of regulators is coming under severe pressure.
For these reasons, I cannot recommend any of these proposals. But, Llywydd, I can assure you and Members here that we have plans in place to build on our existing positive relationship with Wales-based manufacturers to look at non-legislative solutions to achieve our policy aims. This will include potential grant support, innovative schemes and extended producer responsibility. This Bill is not the only piece of legislation nor the only power that the Senedd is asked to look at in this regard and I would be happy to further engage with the Senedd on the issues at hand in relation to Wales-based manufacturers. Diolch.
Mae pob gwelliant yn y grŵp hwn yn ymdrin â'i gwneud yn drosedd i weithgynhyrchu, yn ogystal â chyflenwi neu gynnig cyflenwi, cynnyrch plastig untro gwaharddedig yn rhan Atodlen y Bil.
Yn ystod Cyfnod 2, cafodd gwelliannau tebyg ynglŷn â gweithgynhyrchu cynhyrchion untro eu cyflwyno a'u gwrthod gan aelodau'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith. Roedd hyn ar y sail bod y Bil yn ymdrin â gwahardd cyflenwi cynhyrchion plastig untro. Felly, mae'r gwelliannau y tu allan i'r cwmpas. Sefydlwyd cwmpas y Bil adeg ei gyflwyno ac nid yw wedi newid.
Nawr at y cynigion yn y grŵp hwn. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio cyflwyno newidiadau i sawl adran o'r Bil. Gan ddechrau gyda gwelliant 43, a gynigiwyd gan Delyth Jewell, diben y gwelliant hwn yw mewnosod adran newydd sy'n creu trosedd newydd i gwmpasu gweithgynhyrchu unrhyw un o'r cynhyrchion plastig untro sy'n ymddangos yn yr Atodlen. Mae gwelliant 44, a gynigiwyd hefyd gan Delyth Jewell, yn ganlyniadol i welliant 43, ac, yn adlewyrchu'r troseddau arfaethedig o gyflenwi a chynnig cyflenwi, ac y byddai'n gosod cosb o ddirwy am weithgynhyrchu cynnyrch plastig untro gwaharddedig.
Mae gwelliannau 45, 46, 47, hefyd gan Delyth Jewell, hefyd yn ganlyniadol i 43, ac yn ymwneud â phwerau newydd i awdurdodau lleol. Yn eu tro, byddent yn caniatáu i awdurdodau lleol ymchwilio i'r drosedd newydd arfaethedig o weithgynhyrchu, caniatáu iddyn nhw erlyn y drosedd hon a chymryd camau i leihau nifer yr achosion.
Mae gwelliannau 48, 49, 50, 51, 52 a 53 hefyd yn ymwneud â phwerau i awdurdodau lleol, hefyd gan Delyth, ac yn ganlyniadol i welliant 43. Maen nhw'n adlewyrchu'r pwerau sydd eisoes wedi'u cynnig yn y Bil ynglŷn â'r troseddau cyflenwi a chynnig cyflenwi mewn cysylltiad â'r drosedd arfaethedig o weithgynhyrchu hefyd. Byddent yn rhoi'r pwerau i awdurdodau lleol gael mynediad at, archwilio ac ymafael yn y deunydd o'r safle yn ystod eu hymchwiliad.
Byddai gwelliant 54 gan Delyth Jewell, ac yn ganlyniadol i welliant 43, yn ymestyn pŵer Gweinidogion Cymru i wneud darpariaeth drwy reoliadau ar gyfer sancsiynau sifil mewn cysylltiad â'r drosedd newydd arfaethedig o weithgynhyrchu. Byddai gwelliant 56, hefyd gan Delyth Jewell ac yn ganlyniadol i welliant 43, yn darparu ar gyfer y drosedd newydd arfaethedig o weithgynhyrchu i ddod i rym ddiwrnod ar ôl i'r Bil gael y Cydsyniad Brenhinol. Mae gwelliant 58 yn darparu ar gyfer esemptiad mewn cysylltiad â gweithgynhyrchu bagiau siopa y bwriedir eu defnyddio i gyflenwi o dan esemptiadau penodol, tra byddai gwelliant 59 yn gwahardd cynhyrchu cynhyrchion ocso-ddiraddadwy, yn ogystal â'u cyflenwi, drwy ddiwygio tabl 1.
Gan symud ymlaen, felly, i'r gwelliannau yn y grŵp hwn a gynigiwyd gan Janet Finch-Saunders, mae gwelliant 16 yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gynnal rhestr o weithgynhyrchwyr cynhyrchion untro yng Nghymru, ac mae gwelliant 30, sy'n ganlyniadol i hwn, yn cynnig y byddai'r ddyletswydd hon yn dod i rym ar y diwrnod ar ôl y Cydsyniad Brenhinol.
Llywydd, fel y dywedais eisoes, cynigiwyd gwelliannau tebyg yn ystod Cyfnod 2 a'u gwrthod gan y pwyllgor. Roedd hyn oherwydd eu bod yn mynd at galon yr egwyddorion sy'n sail i'r ddeddfwriaeth hon, sydd eisoes wedi'u sefydlu. Mae'r Bil hwn yn canolbwyntio ar leihau niwed amgylcheddol drwy gyfyngu ar gyflenwi cynhyrchion plastig untro diangen i ddefnyddwyr. I raddau helaeth mae gweithgynhyrchu cynhyrchion plastig untro a gwmpesir gan y Bil yn digwydd y tu allan i Gymru. Nid wyf o'r farn y byddai budd sylweddol o wahardd gweithgynhyrchu. Rwyf o'r farn y byddai hyn yn dyblu'n ddiangen gofynion adnoddau i reoleiddwyr archwilio ochr weithgynhyrchu'r gadwyn gyflenwi hefyd ar gyfer yr un cynhyrchion, ar adeg pan fo cyllid cyhoeddus ar gyfer rheoleiddwyr yn dod o dan bwysau difrifol.
Am y rhesymau hyn, ni allaf argymell unrhyw un o'r cynigion hyn. Ond, Llywydd, gallaf eich sicrhau chi ac Aelodau yma fod gennym gynlluniau ar waith i adeiladu ar ein perthynas gadarnhaol bresennol â gweithgynhyrchwyr wedi'u lleoli yma yng Nghymru i edrych ar atebion nad ydyn nhw'n ddeddfwriaethol i gyflawni nodau ein polisi. Bydd hyn yn cynnwys cymorth grant posibl, cynlluniau arloesol a chyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr. Nid y Bil hwn yw'r unig ddarn o ddeddfwriaeth na'r unig bŵer y gofynnir i'r Senedd edrych arno yn hyn o beth a byddwn yn hapus i ymgysylltu ymhellach â'r Senedd ar y materion dan sylw mewn cysylltiad â gweithgynhyrchwyr a leolir yma yng Nghymru. Diolch.
Delyth Jewell i ymateb.
Delyth Jewell to reply.
Diolch, Llywydd, a diolch, Gweinidog. I do take the point that you were making there about the steps that the Government is taking in terms of extended producer responsibility in terms of the conversations that you're having with manufacturers. Of course those are welcome. I do take the point about the scope of this Bill, but I will be pushing these amendments to a vote, because I think that not taking this opportunity to cover the manufacture of these items would be a missed opportunity with such global consequences. So, I'm grateful for the Minister's explanation, but I will still be putting these to a vote, please.
Diolch, Llywydd, a diolch, Gweinidog. Rwyf yn derbyn y pwynt yr oeddech chi'n ei wneud yn y fan yna am y camau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd o ran cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, o ran y sgyrsiau yr ydych chi'n eu cael gyda gweithgynhyrchwyr. Wrth gwrs mae croeso i'r rheini. Rwyf yn derbyn y pwynt am gwmpas y Bil hwn, ond byddaf yn gwthio'r gwelliannau hyn i bleidlais, oherwydd rwy'n credu y byddai peidio â chymryd y cyfle hwn i gwmpasu gweithgynhyrchu'r eitemau hyn yn gyfle a gollwyd gyda chymaint o ganlyniadau byd-eang. Felly, rwy'n ddiolchgar am esboniad y Gweinidog, ond byddaf yn dal i roi'r rhain i bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 57? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac felly fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 57. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 57 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 57 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote on amendment 57. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. And therefore amendment 57 is not agreed.
Gwelliant 57: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 57: For: 13, Against: 41, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 5 sydd nesaf; mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud ag esemptiadau mewn perthynas â meddyginiaeth fferyllol. Gwelliant 2 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Gweinidog.
We move now to group 5, which relates to exemptions in relation to pharmacy medicine. The lead amendment in the group is amendment 2, and I call on the Minister to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Minister.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Julie James).
Amendment 2 (Julie James) moved.
Diolch, Llywydd. At Stage 2, I accepted an amendment tabled by Delyth Jewell to reduce the number of exemptions for plastic single-use carrier bags from the ban introduced by the Bill, specifically to remove the exemption that applies when a patient receives a plastic single-use carrier bag when dispensed with a prescribed medicine or medical device, defined as a 'listed appliance' in the Bill. However, at that time it was acknowledged that accepting this amendment would result in an anomaly in that it still permitted single-use plastic bags for a pharmacy medicine, where it is not supplied in accordance with a prescription issued by a health professional. Therefore, I have tabled amendment 2 to remove the exemption for non-prescription pharmacy medicine to ensure the amendment agreed at Stage 2 is technically correct.
Amendments 3 and 5 are consequential amendments to amendment 2 and remove the definitions of 'health professional' and 'pharmacy medicine' from Schedule 1 to the Bill. Amendment 4 is consequential to Delyth Jewell’s amendment at Stage 2 and removes the definition of 'medicinal product' from the Bill, as it is no longer required. And I'm grateful to Delyth for having brought forward the amendment. Diolch.
Diolch, Llywydd. Yng Nghyfnod 2, derbyniais welliant a gyflwynwyd gan Delyth Jewell i leihau nifer yr esemptiadau ar gyfer bagiau siopa plastig untro o'r gwaharddiad a gyflwynwyd gan y Bil, yn benodol i gael gwared ar yr esemptiad sy'n berthnasol pan gaiff claf fag siopa plastig untro pan weinyddir meddyginiaeth neu ddyfais feddygol ar bresgripsiwn, a ddiffinnir fel 'cyfarpar rhestredig' yn y Bil. Fodd bynnag, ar y pryd cydnabuwyd y byddai derbyn y gwelliant hwn yn arwain at anghysondeb gan ei fod yn dal yn caniatáu bagiau plastig untro ar gyfer meddyginiaeth fferyllol, pan nad yw'n cael ei gyflenwi yn unol â phresgripsiwn a roir gan weithiwr iechyd proffesiynol. Felly, rwyf wedi cyflwyno gwelliant 2 i gael gwared ar yr esemptiad ar gyfer meddyginiaeth fferyllol nad yw ar bresgripsiwn i sicrhau bod y gwelliant a gytunwyd yng Nghyfnod 2 yn dechnegol gywir.
Mae gwelliannau 3 a 5 yn welliannau canlyniadol i welliant 2 ac yn dileu'r diffiniadau o 'broffesiynolyn iechyd' a 'meddyginiaeth fferyllol' o Atodlen 1 i'r Bil. Mae gwelliant 4 yn ganlyniadol i welliant Delyth Jewell yng Nghyfnod 2 ac yn dileu'r diffiniad o 'gynnyrch meddyginiaethol' o'r Bil, gan nad oes ei angen mwyach. Ac rwy'n ddiolchgar i Delyth am gyflwyno'r gwelliant. Diolch.
Does gyda fi ddim siaradwyr ar y grŵp yma, felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly, mae gwelliant 2 yn cael ei dderbyn.
I have no other speakers on this group, so the question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? There is no objection, and therefore, amendment 2 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rydym nawr yn symud i welliant 58 a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 4. Delyth Jewell, ydy gwelliant 58 yn cael ei gynnig?
We now move to amendment 58, which was debated as part of group 4. Delyth Jewell, is amendment 58 moved?
Cynigiwyd gwelliant 58 (Delyth Jewell).
Amendment 58 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 58? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly mi wnawn ni symud i bleidlais ar welliant 58. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 42 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 58 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 58 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 58. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 42 against. And therefore, amendment 58 is not agreed.
Gwelliant 58: O blaid: 12, Yn erbyn: 42, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 58: For: 12, Against: 42, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 6 sydd nesaf, a'r grŵp yma yn ymwneud ag esemptiadau mewn perthynas â ffyn cotwm. Gwelliant 31 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Janet Finch-Saunders.
We'll move next to group 6, which relates to exemptions in relation to cotton beds. The lead amendment in the group is amendment 31, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 31 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. So, I will be speaking on amendments 31, 32, 33, 35, 36, 37 and 38. Amendments 31, 32 and 33 would add to the Bill exemptions for cotton buds. Amendment 31 would add an exemption for cotton buds supplied to a forensic service provider from the Bill. Amendment 32 would add an exemption for cotton buds used as a relevant device for medical purposes or by a health professional for medical purposes. Amendment 33 would add an exemption for cotton buds supplied for diagnostic, educational or research purposes from the Bill.
Amendment 35 would amend the existing definition of a 'health professional' in this Bill. The amendment would bring the definition of a 'health professional' in line with the UK Government's respective legislation. I don't want to keep repeating myself, but I think that where we can, we absolutely do need to be using consistent legislation with the rest of Britain. The existing definitions are clear: the UK Government and Scottish Government obviously believe the definitions are clear. So, I just don't believe we should be here, spending time rewording definitions just to make a point.
Amendment 36 would insert a definition of 'medical purposes' onto the face of the Bill for the purpose of the table of prohibited products and their exemptions. Amendment 38 would insert the definition of a 'relevant device' into Schedule 1 of the Bill for the purpose of table 1 or the table of prohibited products and their exemptions. Thank you.
Diolch, Llywydd. Felly, byddaf yn siarad am welliannau 31, 32, 33, 35, 36, 37 a 38. Byddai gwelliannau 31, 32 a 33 yn ychwanegu esemptiadau ar gyfer ffyn cotwm at y Bil. Byddai gwelliant 31 yn ychwanegu esemptiad ar gyfer ffyn cotwm a gyflenwir i ddarparwr gwasanaeth fforensig. Byddai gwelliant 32 yn ychwanegu esemptiad ar gyfer ffyn cotwm a ddefnyddir fel dyfais berthnasol at ddibenion meddygol neu gan weithiwr iechyd proffesiynol at ddibenion meddygol. Byddai gwelliant 33 yn ychwanegu esemptiad ar gyfer ffyn cotwm a gyflenwir at ddibenion diagnostig, addysgol neu ymchwil.
Byddai gwelliant 35 yn diwygio'r diffiniad presennol o 'broffesiynolyn iechyd' yn y Bil hwn. Yn sgil y gwelliant byddai'r diffiniad o 'broffesiynolyn iechyd' yn cyd-fynd â deddfwriaeth briodol Llywodraeth y DU. Nid wyf eisiau ailadrodd fy hun o hyd, ond rwy'n credu, lle gallwn ni, fod gwir angen i ni ddefnyddio deddfwriaeth sy'n gyson â gweddill Prydain. Mae'r diffiniadau presennol yn glir: mae Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban yn amlwg yn credu bod y diffiniadau'n glir. Felly, nid wyf yn credu y dylem ni fod yma yn treulio amser yn aralleirio diffiniadau dim ond i wneud pwynt.
Byddai gwelliant 36 yn mewnosod diffiniad o 'ddibenion meddygol' ar wyneb y Bil at ddiben y tabl o gynhyrchion gwaharddedig a'u hesemptiadau. Byddai gwelliant 38 yn rhoi'r diffiniad o 'ddyfais berthnasol' yn Atodlen 1 o'r Bil at ddiben tabl 1 neu'r tabl o gynhyrchion gwaharddedig a'u hesemptiadau. Diolch.
Does gyda fi ddim siaradwyr eraill ar hyn, oni bai am y Gweinidog i gyfrannu.
I don't have any other speakers on this, other than the Minister to respond.
Diolch, Llywydd. The intention of the Bill is to prohibit the supply and offer to supply for sale or for free the products listed in the Bill to consumers in Wales. Amendments 31, 32 and 33 tabled by Janet Finch-Saunders propose to amend Schedule 1 to the Bill to specifically exempt the use of single-use plastic cotton buds for forensic purposes, as relevant devices used for medical purposes or to be used by a health professional for medical purposes, or for cotton buds to be supplied for diagnostic, educational or research purposes.
As previously noted in Stage 2, our policy intention is to capture cotton buds used in a domestic setting and which are potentially disposed of incorrectly by being flushed down the toilet. We believe sticks with cotton ends used in medical, laboratory or forensic settings, which are disposed of correctly, would be considered swabs. Additional context has been provided to the definition. This ensures that cotton buds used in a medical setting are exempt from the provisions, in line with our policy intention. The supply of these products for research or forensic purposes would be from business-to-business supply and therefore would not be captured by the bans. On this basis, these exemptions are not required.
Amendments 36 and 38 are consequential to amendment 32, therefore these amendments are also not required. Amendment 35 amends the definition of 'health professional' in the Bill. This amendment is technically deficient because it relies on defined terms set out in the Interpretation Act 1978, which do not apply to the Bill. For the reasons I have set out, I therefore do not support amendments 31, 32, 33, 35, 36 and 38.
Diolch, Llywydd. Bwriad y Bil yw gwahardd cyflenwi a chynnig cyflenwi ar gyfer gwerthu neu am ddim y cynhyrchion sydd wedi'u rhestru yn y Bil i ddefnyddwyr yng Nghymru. Mae gwelliannau 31, 32 a 33 a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders yn cynnig diwygio Atodlen 1 i'r Bil i esemptio'n benodol y defnydd o ffyn cotwm plastig untro at ddibenion fforensig, fel dyfeisiau perthnasol a ddefnyddir at ddibenion meddygol neu i'w defnyddio gan weithiwr iechyd proffesiynol at ddibenion meddygol, neu i gyflenwi ffyn cotwm at ddibenion diagnostig, addysgol neu ymchwil.
Fel y nodwyd eisoes yng Nghyfnod 2, bwriad ein polisi yw cipio ffyn cotwm a ddefnyddir mewn lleoliad domestig ac sydd o bosibl yn cael eu gwaredu'n anghywir trwy gael eu fflysio i lawr y toiled. Credwn y byddai ffyn â phennau cotwm a ddefnyddir mewn lleoliadau meddygol, labordy neu fforensig, sy'n cael eu gwaredu'n gywir, yn cael eu hystyried yn swabiau. Darparwyd cyd-destun ychwanegol i'r diffiniad. Mae hyn yn sicrhau bod ffyn cotwm sy'n cael eu defnyddio mewn lleoliad meddygol wedi'u hesemptio o'r darpariaethau, yn unol â bwriad ein polisi. Byddai cyflenwi'r cynhyrchion hyn at ddibenion ymchwil neu fforensig yn dod o gyflenwad busnes i fusnes ac felly ni fyddent yn cael eu cipio gan y gwaharddiadau. Ar y sail hon, nid oes angen yr esemptiadau hyn.
Mae gwelliannau 36 a 38 yn ganlyniadol i welliant 32, felly nid oes angen y gwelliannau hyn chwaith. Mae gwelliant 35 yn diwygio'r diffiniad o 'broffesiynolyn iechyd' yn y Bil. Mae'r gwelliant hwn yn ddiffygiol yn dechnegol oherwydd ei fod yn dibynnu ar dermau diffiniedig a nodir yn Neddf Ddehongli 1978, nad ydynt yn berthnasol i'r Bil. Am y rhesymau yr wyf wedi'u nodi, nid wyf felly yn cefnogi gwelliannau 31, 32, 33, 35, 36 a 38.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I'll just move the amendments. Thank you.
Fe gynigiaf y gwelliannau. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 31. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 31 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 31 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we will proceed to a vote on amendment 31. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 31 is not agreed.
Gwelliant 31: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 31: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 32, ydy e'n cael ei gynnig?
Amendment 32, is it being moved?
Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
A yw yn cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 32 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 32 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes.
Ydy.
Yes.
Ydy.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? [Gwrthwynebiad.] Na, felly mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 32. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 32 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 32 be agreed to. [Objection.] No, there is objection. Therefore, we will have a vote on amendment 32. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 32 is not agreed.
Gwelliant 32: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 32: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 33—
Amendment 33—
—is it being moved? Amendment 33, Janet.
—a yw'n cael ei gynnig? Gwelliant 33, Janet.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 33 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes, I move.
Ydy, rwy'n ei gynnig.
Yes.
Ydy.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad i welliant 33. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 33. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 33 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 33 be agreed to. [Objection.] There is objection to amendment 33. We'll have a vote on amendment 33. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 33 is not agreed.
Gwelliant 33: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 33: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Pleidlais ar welliant 9 sydd nesaf a gafodd ei drafod o dan grŵp 2. Rhys ab Owen, ydy gwelliant 9 yn cael ei gynnig?
We now move to amendment 9, which was debated as part of group 2. Rhys ab Owen, is amendment 9 moved?
Cynigiwyd gwelliant 9 (Rhys ab Owen).
Amendment 9 (Rhys ab Owen) moved.
Ydy, diolch.
Yes, thank you.
Mae gwelliant 9 wedi ei gynnig, felly. A oes gwrthwynebiad i welliant 9? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly fe gawn ni bleidlais ar welliant 9. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 9 wedi ei wrthod.
Amendment 9 is moved. Is there any objection to amendment 9? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we'll have a vote on amendment 9. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 9 is not agreed.
Gwelliant 9: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Grŵp 7 o welliannau sydd nesaf. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chynhyrchion a wneir o blastig ocso-ddiraddiadwy a phlastig ocso-fioddiraddadwy. Gwelliant 34 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant a siarad i'r grŵp. Janet Finch-Saunders.
Group 7 is next, and this group of amendments relates to products made of oxo-degradable and oxo-biodegradable plastic. The lead amendment in this group is amendment 34, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 34 (Janet Finch-Saunders) moved.
Thank you. I move amendment 34 in the Minister's name—oh no, that was you then. [Laughter.] Just stealing your thunder then. Right, amendment 34 would remove 'oxo-degradable plastic' from table 1 of the Bill. This would remove the prohibition of supplying oxo-degradable plastic to consumers in Wales.
Like I said earlier, the Minister and I, we disagreed on oxo-degradable plastic in Stage 2. I do want to, though, emphasise again that I think it is wrong to ban oxo-degradable plastics when (1)—No. 1—the Minister has admitted that she believes herself that oxo-degradable plastic is ill-defined and that (2), the material was simply not costed. So, I suppose the question I have to ask is this: does the Minister believe it is okay to introduce legislation when it's not costed?
I recognise that the Minister claimed that oxo-degradable plastics would take time to become prohibited, but that does make me wonder why you've committed to banning it if you yourself recognise that more research is needed. I'm also sure that the Minister is aware that the Welsh Government will face a legal challenge if it remains included. I agree with the Minister that more research is needed, and that will take time, and so, to me, the sensible and the correct option is to not ban the material on the face of the Bill.
Amendment 37 would remove the definition of 'oxo-degradable plastic' from the face of the Bill. I have retabled this amendment. I know the Minister disagreed with me on this last time, and I don't think it's a good use of time to repeat ourselves again just to come to the same conclusion, however, my reasoning for this amendment echoes what I've just said regarding amendment 34.
Amendment 20 would insert 'oxo-degradable plastic' into section 4 of the Bill, where Welsh Ministers must set out information surrounding their consideration of whether to exercise the power in section 3. Welsh Ministers would therefore need to enact this provision when seeking to prohibit the supply of oxo-degradable plastic in the future. Now, I tabled this amendment as I am hoping that the Minister may by now have accepted what we've said previously on oxo-degradable plastic and agree with me that it's not right to prohibit the material when no costings have occurred, and during committee Stage 2, I made clear some of those it would affect here in Wales, potentially including our farmers.
The Minister stated that more research is needed. Again, I ask why, when the Minister believes this, it is on the face of the Bill to be banned. I think this amendment that we've put forward is a good compromise. Moving oxo-degradable plastic to section 4 gives time—adequate time—to research it. If you're going to introduce legislation, if we're going to scrutinise legislation here in this place, we have to get it right.
Amendment 22 would insert a definition of 'oxo-degradable plastic' into section 4 of the Bill. The definition is the European Committee for Standardization's definition, as used by the EU directive on single-use plastics. Thank you.
Diolch. Rwy'n cynnig gwelliant 34 yn enw'r Gweinidog—o na, chi oedd hwnna. [Chwerthin.] Dim ond yn dwyn eich clodydd yn y fan yna. Iawn, byddai gwelliant 34 yn cael gwared ar 'blastig ocso-ddiraddadwy' o dabl 1 y Bil. Byddai hyn yn dileu'r gwaharddiad ar gyflenwi plastig ocso-ddiraddadwy i ddefnyddwyr yng Nghymru.
Fel y dywedais i yn gynharach, y Gweinidog a minnau, roeddem yn anghytuno ynghylch plastig ocso-ddiraddadwy yng Nghyfnod 2. Er hynny, rwyf eisiau pwysleisio eto fy mod yn credu ei bod yn anghywir gwahardd plastigau ocso-ddiraddadwy pan (1)—Rhif 1—fo'r Gweinidog wedi cyfaddef ei bod yn credu ei hun bod plastig ocso-ddiraddadwy yn cael ei ddiffinio'n wael ac nad oedd (2), y deunydd wedi'i gostio. Felly, mae'n debyg mai'r cwestiwn sy'n rhaid i mi ei ofyn yw hyn: a yw'r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i gyflwyno deddfwriaeth pan nad yw wedi'i gostio?
Rwy'n cydnabod bod y Gweinidog wedi honni y byddai'n cymryd amser i wahardd plastigau ocso-ddiraddadwy, ond mae hynny'n gwneud i mi feddwl tybed pam yr ydych chi wedi ymrwymo i'w wahardd os ydych chi eich hun yn cydnabod bod angen mwy o ymchwil. Rwyf hefyd yn siŵr bod y Gweinidog yn ymwybodol y bydd Llywodraeth Cymru yn wynebu her gyfreithiol os yw'n parhau i gael ei gynnwys. Rwy'n cytuno â'r Gweinidog bod angen mwy o ymchwil, a bydd hynny'n cymryd amser, ac felly, i mi, y dewis call a chywir yw peidio â gwahardd y deunydd ar wyneb y Bil.
Byddai gwelliant 37 yn dileu'r diffiniad o 'blastig ocso-ddiraddadwy' o wyneb y Bil. Rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliant hwn. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi anghytuno â mi ynghylch hyn y tro diwethaf, ac nid wyf yn credu ei fod yn ddefnydd da o amser i ailadrodd ein hunain eto dim ond i ddod i'r un casgliad, fodd bynnag, mae fy rhesymu dros y gwelliant hwn yn adleisio'r hyn yr wyf newydd ei ddweud ynghylch gwelliant 34.
Byddai gwelliant 20 yn mewnosod 'plastig ocso-ddiraddadwy' yn adran 4 o'r Bil, lle mae'n rhaid i Weinidogion Cymru nodi gwybodaeth ynghylch eu hystyriaeth o ran a ddylid arfer y pŵer yn adran 3. Felly byddai angen i Weinidogion Cymru ddeddfu'r ddarpariaeth hon wrth geisio gwahardd cyflenwi plastig ocso-ddiraddadwy yn y dyfodol. Nawr, fe wnes i gyflwyno'r gwelliant hwn gan fy mod yn gobeithio y gallai'r Gweinidog erbyn hyn fod wedi derbyn yr hyn a ddywedom ni o'r blaen am blastig ocso-ddiraddadwy ac yn cytuno â mi nad yw'n iawn i wahardd y deunydd pan nad oes unrhyw gostio wedi digwydd, ac yn ystod Cyfnod pwyllgor 2, fe wnes i egluro ar bwy fyddai hynny'n effeithio yma yng Nghymru, gan gynnwys o bosibl ein ffermwyr.
Dywedodd y Gweinidog bod angen mwy o ymchwil. Unwaith eto, rwy'n gofyn pam, pan fo'r Gweinidog yn credu hyn, y mae ar wyneb y Bil i gael ei wahardd. Rwy'n credu bod y gwelliant hwn yr ydym ni wedi'i gyflwyno yn gyfaddawd da. Mae symud plastig ocso-ddiraddadwy i adran 4 yn rhoi amser—amser digonol—i ymchwilio iddo. Os ydych chi'n mynd i gyflwyno deddfwriaeth, os ydym ni'n mynd i graffu ar ddeddfwriaeth yma yn y lle hwn, mae'n rhaid i ni wneud pethau'n iawn.
Byddai gwelliant 22 yn mewnosod diffiniad o 'blastig ocso-ddiraddadwy' yn adran 4 o'r Bil. Y diffiniad yw diffiniad y Pwyllgor Ewropeaidd ar gyfer Safoni, fel y'i defnyddir gan gyfarwyddeb yr UE ar blastig untro. Diolch.
I think it's worth having a brief discussion on this, because I have heard that there's no actual proper definition, that's completely agreed, on which oxo-biodegradable bags are actually biodegradable and which are not. For my money, obviously they have to disintegrate completely on contact with water or light, and they don't actually leave plastic in the environment when they disappear.
So, I went down to the Co-op to pick up one of these biodegradable bags, which they claim are certified to BS EN 13432 and the OK Compost HOME standards, and labelled compostable carriers are similarly of the same sort of material. The Co-op argues that using these bags as food caddy liners is cleaner and more convenient than not using a bag. Now, the alternative, obviously, if you're going shopping, is that you can use a paper bag, or be given a paper bag, but when it comes to disposing of kitchen waste, is a paper bag going to do the job, or it perversely going to lead to more people refusing to do food-waste recycling? I just wanted to probe this, as to whether there are perverse consequences to banning all biodegradables, if they are what they claim to be. Or what are the alternatives going to be? And what information has the Minister had from local authorities as to how they would deal with food waste if we ban these sort of things, which are widely used by local authorities to encourage people to recycle food?
Rwy'n credu ei bod yn werth cael trafodaeth fer ar hyn, oherwydd rwyf wedi clywed nad oes diffiniad priodol gwirioneddol, sydd wedi'i gytuno'n llwyr, o ba fagiau ocso-bioddiraddadwy sydd yn fioddiraddadwy mewn gwirionedd a pha rai nad ydyn nhw'n fioddiraddadwy. Yn fy marn i, yn amlwg mae'n rhaid iddyn nhw ymchwalu'n llwyr wrth ddod i gysylltiad â dŵr neu olau, a pheidio â gadael plastig yn yr amgylchedd pan fyddant yn diflannu.
Felly, es i lawr i'r Co-op i gael un o'r bagiau bioddiraddadwy hyn, y maen nhw'n honni eu bod wedi'u hardystio i safonau BS EN 13432 ac OK compost Home, ac mae bagiau â labeli yn honni y gellir eu compostio yn yr un modd wedi'u gwneud o'r un math o ddeunydd. Mae'r Co-op yn dadlau bod defnyddio'r bagiau hyn fel leinin cadi bwyd yn lanach ac yn fwy cyfleus na pheidio â defnyddio bag. Nawr, y dewis arall, yn amlwg, os ydych chi'n mynd i siopa, ydy defnyddio bag papur, neu gael bag papur, ond pan ddaw i waredu gwastraff cegin, ydy bag papur yn mynd i gyflawni'r gwaith, neu yn wrthnysig a yw'n mynd i arwain at fwy o bobl yn gwrthod ailgylchu gwastraff bwyd? Roeddwn i eisiau holi am hyn, o ran a oes canlyniadau gwrthnysig wrth wahardd pob deunydd bioddiraddadwy, os ydyn nhw'r hyn y maen nhw'n honni. Neu beth fydd y dewisiadau eraill? A pha wybodaeth y mae'r Gweinidog wedi'i chael gan awdurdodau lleol ynghylch sut y bydden nhw yn ymdrin â gwastraff bwyd os gwnawn ni wahardd y mathau hyn o bethau, sy'n cael eu defnyddio'n helaeth gan awdurdodau lleol i annog pobl i ailgylchu bwyd?
Y Gweinidog i ymateb.
The Minister.
Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd.
Oh, before I ask the Gweinidog to respond, Huw Irranca-Davies.
O, cyn i mi ofyn i'r Gweinidog ymateb, Huw Irranca-Davies.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Thank you very much. Just speaking in support of Jenny's points, to probe the Minister a little further, one of the things that the Co-op particularly say is that they work with local authorities on this, that it is compostable. They've strenuously avoided the issue of degradable, because they say, 'Well, this is actually at the cutting edge, it will go into the compost heap, it will degrade', and so on. So, I just want to test the Minister a little bit further to see what her thoughts are on this and where the science currently is, as to whether this is a solution or whether it is, in effect, a solution to a question that was being asked previously—yesterday's solution, if you like.
But also, in addition to that, if this isn't the solution, if there is an intention to ban plastics entirely, and to take plastics out of the system, then how does she work with retailers and manufacturers of a British standard product in order to make sure that they can transition towards other products that will fall within this approach to actually tackle single-use plastics?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dim ond siarad i gefnogi pwyntiau Jenny, i holi'r Gweinidog ychydig ymhellach, un o'r pethau y mae'r Co-op yn dweud yn arbennig yw eu bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol ar hyn, sef y gellir ei gompostio. Maen nhw wedi osgoi'n daer y mater o fod yn ddiraddadwy, oherwydd maen nhw'n dweud, 'Wel, mae hyn mewn gwirionedd ar flaen y gad, bydd yn mynd i mewn i'r domen gompost, bydd yn diraddio', ac ati. Felly, rwyf eisiau holi mwy ar y Gweinidog i weld beth yw ei meddyliau ynghylch hyn a lle mae'r wyddoniaeth ar hyn o bryd, ynghylch a yw hyn yn ateb neu a yw, i bob pwrpas, yn ateb i gwestiwn a oedd yn cael ei ofyn o'r blaen—ateb ddoe, os mynnwch chi.
Ond hefyd, yn ychwanegol at hynny, os nad dyma'r ateb, os oes bwriad i wahardd plastigau yn gyfan gwbl, a chymryd plastigau allan o'r system, yna sut mae hi'n gweithio gyda manwerthwyr a gweithgynhyrchwyr cynnyrch o safonau Prydeinig er mwyn sicrhau eu bod yn gallu pontio tuag at gynhyrchion eraill a fydd yn dod o fewn y dull hwn o fynd i'r afael â phlastigau untro mewn gwirionedd?
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. I will address amendment 34 first. Amendment 34 would remove oxo-degradable plastic products from the list of prohibited products in Schedule 1, as well as the definition of 'oxo-degradable plastic'. And Janet's quite right, I did note in earlier committee appearances and at Plenary that oxo-degradable plastic is a complex area that is still being researched. But, at this stage, we are absolutely satisfied that there is credible evidence of the harm that oxo-degradable plastics cause to the environment. In our view, this absolutely justifies including the ban on the face of the Bill. However, we recognise the need to consider evidence further; for example, whether there are sub-categories of oxo-degradable plastic that ought to be exempt before the ban is brought into force. The commencement of the ban on oxo-degradable plastics is, therefore, being phased to allow time for further research and policy development. The regulation-making power would permit exemptions for oxo-degradable products to be added, or for this category of plastic to be removed entirely from the Bill should new, robust evidence indicate that such a course is advisable.
Just turning to the points made by both Jenny and Huw in relation to the bag from the Co-op, obviously some retailers have gone to some lengths to get ahead of the game at various points, but the evidence is ongoing all the time. If you collect food waste for collection by a municipal authority in Wales in a food caddy, that food does not go to compost, it goes to anaerobic digestion. That is much hotter, and many of the bugs that eat the food compost that you put in there are operating at temperatures that far exceed any domestic compost heap. Obviously, what goes into those anaerobic digesters is carefully regulated. We also don't want to kill the bugs; the people who run them get very fond of the bugs and talk about them as if they're pets. So, the food caddy bags that you have distributed to you by the local authorities are designed to work with the bugs to keep your food in a compact form for you to hand it in, but then to go completely into the anaerobic digestion system without having to be removed in advance. If you use oxo-degradable plastics, then I can assure you that they are removed from that system, and, actually, they cause problems.
It is also a fact that they are compostable in some circumstances, but most domestic compost heaps never reach anything like the temperatures required by BS EN regulations. I myself am a very keen home composter, and I can tell you that they do not degrade in my compost heap, which is quite hot—it has adder eggs in it, to my extreme delight. That's the issue; the issue there is that it's fine if you're going to do it through a municipal system that can deal with them, but we're talking about bags that are handed out to members of the public, and they can't be expected to be able to compost them. I applaud the Co-op for having worked really hard to get ahead of the game, but this science is advancing all of the time. Really, if you can get plastic out of the chain altogether, that is clearly preferable. There is a whole plethora of products that we consulted on—60 plus that people wanted us to look at. This Bill enables us to continue on that journey in a controlled fashion and make sure that we're on top of the research at all times so that we can add and take away from the list of products.
Of course, if the farmers can come up with a way of using oxo-degradable plastic that does not harm the environment and that can be demonstrated not to break down to leave nanoparticles in the soil, which, actually, are the worst kind of particles, then, of course, we will exempt them, but that information is not currently available. So, Llywydd, I make no attempt whatsoever to withdraw from us putting them on the face of the Bill. If the evidence becomes clear that they can be exempted, then, of course, we will act.
Turning back to the amendments, Llywydd, amendment 37 is consequential to amendment 34 and would remove the definition of oxo-degradable plastics from the Schedule to the Bill. Amendment 20 amends section 4 of the Bill. It requires Welsh Ministers to include in the report they are required to publish under section 79(2) of the Government of Wales Act 2006 any consideration they had made about adding oxo-degradable plastics to column 1 of the table in paragraph 1 of the Bill’s Schedule. The amendment is predicated on amendment 34 having removed oxo-degradable plastic products from the Schedule. However, oxo-degradable plastics are already in column 1 of the table in paragraph 1 of the Bill’s Schedule, so Welsh Ministers need not consider adding them to the Schedule.
Amendment 22 would add the Bill’s definition of oxo-degradable plastics to section 4, predicated on amendment 34 having removed it from the Schedule. There are no definitions for the other products in this section, for example wet wipes and sauce sachets. The Bill is structured so that all definitions are in the Schedule; for instance, where the bans and restrictions are implemented. A definition Welsh Ministers used for consideration and reporting may differ from any final definition used in any regulations Welsh Ministers might decide to lay, and thus be in the Schedule. I therefore urge Members to reject amendments 20, 22, 34 and 37. Diolch.
Diolch, Llywydd. Fe wnaf ymdrin â gwelliant 34 yn gyntaf. Byddai gwelliant 34 yn tynnu cynhyrchion plastig ocso-ddiraddadwy o'r rhestr o gynhyrchion gwaharddedig yn Atodlen 1, yn ogystal â'r diffiniad o 'blastig ocso-ddiraddadwy'. Ac mae Janet yn hollol gywir, fe wnes i nodi mewn ymddangosiadau cynharach mewn pwyllgorau ac yn y Cyfarfod Llawn bod plastig ocso-ddiraddadwy yn faes cymhleth sy'n dal yn destun ymchwilio. Ond, ar hyn o bryd, rydym yn gwbl fodlon bod tystiolaeth gredadwy o'r niwed y mae plastigau ocso-ddiraddadwy yn ei achosi i'r amgylchedd. Yn ein barn ni, mae hyn yn cyfiawnhau cynnwys y gwaharddiad ar wyneb y Bil yn llwyr. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod yr angen i ystyried tystiolaeth ymhellach; er enghraifft, p'un a oes is-gategorïau o blastig ocso-ddiraddadwy y dylid eu hesemptio cyn i'r gwaharddiad ddod i rym. Mae cychwyn y gwaharddiad ar blastig ocso-ddiraddadwy, felly, yn cael ei gyflwyno'n raddol er mwyn rhoi amser i ddatblygu ymchwil a pholisi pellach. Byddai'r pŵer gwneud rheoliadau yn caniatáu ychwanegu esemptiadau ar gyfer cynhyrchion sy'n ocso-ddiraddadwy, neu i'r categori hwn o blastig gael ei dynnu'n gyfan gwbl o'r Bil pe bai tystiolaeth newydd, gadarn yn dangos bod gweithred o'r fath yn ddoeth.
I droi at y pwyntiau a wnaed gan Jenny a Huw mewn cysylltiad â'r bag o'r Co-op, yn amlwg mae rhai manwerthwyr wedi mynd i drafferth er mwyn achub y blaen ar wahanol adegau, ond mae'r dystiolaeth yn parhau drwy'r amser. Os ydych chi'n casglu gwastraff bwyd er mwyn iddo gael ei gasglu gan awdurdod trefol yng Nghymru mewn cadi bwyd, nid yw'r bwyd yn mynd i gael ei gompostio, mae'n mynd i system dreulio anaerobig. Mae hynny'n llawer poethach, ac mae llawer o'r bygiau sy'n bwyta'r compost bwyd yr ydych chi'n ei roi yno yn gweithredu ar dymheredd sy'n llawer uwch nag unrhyw domen gompost ddomestig. Yn amlwg, mae'r hyn sy'n mynd i mewn i'r treulwyr anaerobig hynny yn cael ei reoleiddio'n ofalus. Nid ydym ychwaith eisiau lladd y bygiau; mae'r bobl sy'n eu cynnal yn dod yn hoff iawn o'r bygiau ac yn siarad amdanyn nhw fel pe baen nhw'n anifeiliaid anwes. Felly, mae'r bagiau cadi bwyd sy'n cael eu dosbarthu i chi gan yr awdurdodau lleol wedi'u dylunio i weithio gyda'r bygiau i gadw'ch bwyd ar ffurf gywasgedig i chi ei gyflwyno, ond yna i fynd yn gyfan gwbl i mewn i'r system dreulio anaerobig heb orfod cael ei dynnu allan o flaen llaw. Os ydych chi'n defnyddio plastigau ocso-ddiraddadwy, yna gallaf eich sicrhau chi eu bod yn cael eu tynnu o'r system honno, ac, mewn gwirionedd, maen nhw'n achosi problemau.
Mae'n ffaith hefyd y gellir eu compostio mewn rhai amgylchiadau, ond mae'r rhan fwyaf o domenni compost domestig yn bell iawn o gyrraedd y tymheredd sy'n ofynnol gan reoliadau BS EN. Rydw i fy hun yn frwd dros gompostio cartref, a gallaf ddweud wrthych nad ydyn nhw'n diraddio yn fy nhomen gompost i, sy'n eithaf poeth—mae ganddi wyau gwiber ynddi, sy'n hyfryd o beth. Dyna'r broblem; y broblem yma yw ei fod yn iawn os ydych chi'n mynd i'w wneud drwy system drefol sy'n gallu eu trin, ond rydym yn sôn am fagiau sy'n cael eu dosbarthu i aelodau'r cyhoedd, ac ni ellir disgwyl iddyn nhw allu eu compostio. Rwy'n canmol y Co-op am weithio'n galed iawn i fod ar flaen y gad, ond mae'r wyddoniaeth hon yn datblygu drwy'r amser. Mewn gwirionedd, os gallwch chi dynnu plastig allan o'r gadwyn yn gyfan gwbl, wel mae hynny'n amlwg yn well. Mae yna lu o gynhyrchion y gwnaethom ni ymgynghori arnyn nhw—dros 60 yr oedd pobl eisiau i ni edrych arnyn nhw. Mae'r Bil hwn yn ein galluogi ni i barhau ar y daith honno dan reolaeth a gwneud yn siŵr ein bod yn gyfarwydd â'r ymchwil diweddaraf bob amser fel y gallwn ychwanegu a thynnu oddi ar y rhestr o gynhyrchion.
Wrth gwrs, os gall y ffermwyr gynnig ffordd o ddefnyddio plastig ocso-ddiraddadwy nad yw'n niweidio'r amgylchedd ac y gellir dangos nad yw'n chwalu i adael nanoronynnau yn y pridd, sydd, mewn gwirionedd, y math gwaethaf o ronynnau, yna, wrth gwrs, byddwn yn eu hesemptio, ond nid yw'r wybodaeth honno ar gael ar hyn o bryd. Felly, Llywydd, nid wyf yn gwneud unrhyw ymgais i dynnu'n ôl rhag eu rhoi ar wyneb y Bil. Os daw'r dystiolaeth yn glir y gellir eu hesemptio, yna, wrth gwrs, byddwn yn gweithredu.
Gan droi'n ôl at y diwygiadau, Llywydd, mae gwelliant 37 yn ganlyniadol i welliant 34, a byddai'n dileu'r diffiniad o blastig ocso-ddiraddadwy o'r Atodlen i'r Bil. Mae gwelliant 20 yn diwygio adran 4 o'r Bil. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gynnwys yn yr adroddiad y mae'n ofynnol iddyn nhw ei gyhoeddi o dan adran 79(2) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 unrhyw ystyriaeth a wnaethon nhw ynghylch ychwanegu plastigau ocso-ddiraddadwy i golofn 1 y tabl ym mharagraff 1 o Atodlen y Bil. Mae'r gwelliant yn cael ei ragddweud ar welliant 34 ar ôl tynnu cynhyrchion plastig ocso-ddiraddadwy o'r Atodlen. Fodd bynnag, mae plastig ocso-diraddadwy eisoes yng ngholofn 1 y tabl ym mharagraff 1 o Atodlen y Bil, felly does dim angen i Weinidogion Cymru ystyried eu hychwanegu at yr Atodlen.
Byddai gwelliant 22 yn ychwanegu diffiniad y Bil o blastig ocso-ddiraddadwy yn adran 4, wedi'i ragddweud ar welliant 34 ar ôl ei dynnu o'r Atodlen. Nid oes diffiniadau ar gyfer y cynhyrchion eraill yn yr adran hon, er enghraifft weips a bagiau bach o saws. Mae'r Bil wedi'i strwythuro fel bod yr holl ddiffiniadau yn yr Atodlen; er enghraifft, lle mae'r gwaharddiadau a'r cyfyngiadau yn cael eu gweithredu. Gallai diffiniad a ddefnyddir gan Weinidogion Cymru ar gyfer ystyriaethau ac adrodd fod yn wahanol i unrhyw ddiffiniad terfynol a ddefnyddir mewn unrhyw reoliadau y penderfynir o bosibl eu gosod gan Weinidogion Cymru, ac o'r herwydd byddant yn yr Atodlen. Felly, rwy'n annog Aelodau i wrthod gwelliannau 20, 22, 34 a 37. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Diolch, Llywydd. Oxo-degradable has not been costed, so it simply comes down now to whether Welsh Ministers think it's acceptable to include a material that's not been costed, one that they admit needs more research. We've offered a compromise by inserting 'oxo-degradable' into section 4, and this is potentially preventing a legal challenge against the Welsh Government, so I'll be moving those amendments.
Diolch, Llywydd. Nid yw ocso-ddiraddadwy wedi ei gostio, felly yn syml dyma'r sefyllfa, a yw Gweinidogion Cymru'n credu ei bod yn dderbyniol cynnwys deunydd sydd heb ei gostio, un y maen nhw'n cyfaddef sydd angen mwy o ymchwil. Rydym wedi cynnig cyfaddawd trwy fewnosod 'ocso-ddiraddadwy' yn adran 4, ac mae hyn o bosibl yn atal her gyfreithiol yn erbyn Llywodraeth Cymru, felly fe fyddaf yn cynnig y gwelliannau hynny.
As someone who has to sort my food waste out later on tonight, I was unexpectedly interested in that debate on that group of amendments.
Gan fod angen i mi roi trefn ar fy ngwastraff bwyd yn hwyrach heno, roedd gen i ddiddordeb annisgwyl yn y ddadl yna ynghylch y grŵp yna o welliannau.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, awn ni i bleidlais ar welliant 34. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 34 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 34 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection, so we will move to a vote on amendment 34. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against, and therefore amendment 34 is not agreed.
Gwelliant 34: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 34: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 59 sydd nesaf, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 4. Delyth Jewell, ydy e'n cael ei gynnig?
Amendment 59 is next, which was debated as part of group 4. Delyth Jewell, is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 59 (Delyth Jewell).
Amendment 59 (Delyth Jewell) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Ydy. Gwelliant 59, felly. A oes gwrthwynebiad i welliant 59? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad i welliant 59. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 59. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 42 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 59 wedi'i wrthod.
It is. Therefore, is there any objection to amendment 59? [Objection.] There is objection to amendment 59. We will therefore proceed to a vote on amendment 59. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 42 against, therefore amendment 59 is not agreed.
Gwelliant 59: O blaid: 12, Yn erbyn: 42, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 59: For: 12, Against: 42, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 10 sydd nesaf, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 2. Rhys ab Owen, ydy gwelliant 10 yn cael ei gynnig?
Amendment 10 is next, debated as part of group 2. Rhys ab Owen, is amendment 10 moved?
Cynigiwyd gwelliant 10 (Rhys ab Owen).
Amendment 10 (Rhys ab Owen) moved.
Cynnig, Llywydd.
Move, Llywydd.
Mae'n cael ei gynnig. A oes gwrthwynebiad i welliant 10? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae gwrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 10. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 42 yn erbyn. Mae gwelliant 10 wedi'i wrthod.
It is moved. Is there any objection to amendment 10? [Objection.] There is. We will therefore proceed to a vote on amendment 10. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 42 against. Therefore, amendment 10 is not agreed.
Gwelliant 10: O blaid: 12, Yn erbyn: 42, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 10: For: 12, Against: 42, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 3 sydd nesaf, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 5. Gweinidog, ydy gwelliant 3 yn cael ei gynnig?
Amendment 3 is next, debated as part of group 5. Minister, is amendment 3 moved?
Cynigiwyd gwelliant 3 (Julie James).
Amendment 3 (Julie James) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Ydy. Os derbynnir gwelliant 3, bydd gwelliant 35 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly cymerwn ni bleidlais ar welliant 3. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 40, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Mae gwelliant 3 wedi'i dderbyn.
It is. If amendment 3 is agreed, amendment 35 will fall. The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection, therefore we will move to a vote on amendment 3. Open the vote. Close the vote. In favour 40, no abstentions, 14 against, therefore amendment 3 is agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 40, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Felly, mae gwelliant 35 yn methu.
And amendment 35 falls.
Methodd gwelliant 35.
Amendment 35 fell.
Gwelliant 36 sydd nesaf, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 6.
Amendment 36 is next, debated as part of group 6.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, ydy e'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 36 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 36 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly symudwn i bleidlais ar welliant 36. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Mae gwelliant 36, felly, yn cael ei wrthod.
It's moved. The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote on amendment 36. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore amendment 36 is not agreed.
Gwelliant 36: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 36: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 4 sydd nesaf. Gwelliant 4, Gweinidog; ydy gwelliant 4 yn cael ei symud?
We'll now move to amendment 4, which was debated as part of group 5. Minister, is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 4 (Julie James).
Amendment 4 (Julie James) moved.
Move.
Cynnig.
Ydy, mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 4? Nac oes, does dim gwrthwynebiad i welliant 4, felly mae gwelliant 4 yn cael ei dderbyn.
It is moved, therefore is there any objection to amendment 4? No, there is no objection to amendment 4. It is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 37 sydd nesaf. Gwelliant 37—ydy e'n cael ei symud, Janet Finch-Saunders?
We now move to amendment 37. Is it moved, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 37 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 37 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynnig.
Ydy, mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 37? [Objection.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 37. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 39 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 37 wedi'i wrthod.
It is moved. Is there any objection to amendment 37? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote on amendment 37. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 39 against, and therefore amendment 37 is not agreed.
Gwelliant 37: O blaid: 15, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ydy gwelliant 38 yn cael ei symud, Janet Finch-Saunders?
Amendment 38, is it moved, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 38 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 38 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynnig.
Ydy. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 38. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Gwelliant 38 wedi ei wrthod.
It is. Is there any objection? [Objection.] There is. Therefore, a vote on amendment 38. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 38 is not agreed.
Gwelliant 38: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 38: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 5 sydd nesaf. Gweinidog, ydy gwelliant 5 yn cael ei symud?
We'll move now to amendment 5. Minister, is amendment 5 being moved?
Is it being moved?
Ydy e'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 5 (Julie James).
Amendment 5 (Julie James) moved.
Yes.
Ydy.
Ydy. A oes gwrthwynebiad i welliant 5? Na, does dim gwrthwynebiad, felly mae gwelliant 5 wedi ei gymeradwyo.
It is. Is there any objection to amendment 5? There is none, therefore amendment 5 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 16.
We'll move now to amendment 16.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
Ydy e'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 16 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 16 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes.
Ydy.
Os na dderbynnir gwelliant 6, bydd gwelliant 30 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly agor y bleidlais ar welliant 16. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Gwelliant 16 wedi ei wrthod, a gwelliant 30 wedi methu.
If amendment 16 is not agreed, amendment 30 will fall. The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will open the vote on amendment 16. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against, therefore amendment 16 is not agreed, and amendment 30 therefore falls.
Gwelliant 16: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 16: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 30.
Amendment 30 fell.
Gwelliant 17 sydd nesaf.
We'll move to amendment 17 next.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, ydy e'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 17 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 17 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes, please.
Ydy, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? Mae yna wrthwynebiad i welliant 17.
The question is that amendment 17 be agreed to. There is objection to the amendment.
No, I'm not objecting.
Nac ydw, dydw i ddim yn gwrthwynebu.
All right. Okay. That was a double negative in my mind there. No objection. I don't think there's an objection to amendment 17.
Popeth yn iawn. O'r gorau. Roedd hwnna'n negydd dwbl yn fy meddwl i yn y fan yna. Dim gwrthwynebiad. Dydw i ddim yn credu bod gwrthwynebiad i welliant 17 .
Felly, mae gwelliant 17 wedi ei gymeradwyo.
Therefore, amendment 17 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r rhain yn ymwneud â chynhyrchion plastig untro gwaharddedig a'r pŵer i ddiwygio. Gwelliant 18 yw'r prif welliant. Janet Finch-Saunders i gyflwyno'r gwelliant a'r grŵp.
We move now to group 8, which relates to prohibited single-use plastic products and the power to amend. The lead amendment is amendment 18. Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 18 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd, and diolch to the group for supporting our amendment.
Amendment 18 is a technical amendment to provide further clarification in section 4(1). This amendment will ensure interpretation of section 4 is carried out as intended. Amendment 19 amends section 4(2)(a) to provide easier understanding of its purpose. This amendment simplifies the wording. Amendment 21 is, again, a technical amendment that simplifies the wording of section 4(2)(b). The amendment will provide easier understanding of the purpose of the provision.
Amendment 23 inserts a new subsection under section 4 of the Bill. The amendment requires Welsh Ministers to publish the number of prosecutions brought forward, and the number of persons found guilty of the offence under section 5 as part of the report they are required to publish. During Stage 2, the Minister explained that these figures will not be on the face of the annual review, but will be provided to the Minister in order for the report to be completed. But I think it's important that this review includes these figures.
If we are introducing legislation here, it's important that we, us as Members of this Senedd, and also the public, can see the true scale of the success of the Bill. That way, we can scrutinise the legislation. We can offer alternatives. We can offer ways to better ensure compliance if it's found to be low, and quite simply, it just means we can all work together. Thank you.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r grŵp am gefnogi ein gwelliant.
Gwelliant technegol yw gwelliant 18 i roi eglurhad pellach yn adran 4(1). Bydd y gwelliant hwn yn sicrhau y dehonglir adran 4 fel y bwriadwyd. Mae gwelliant 19 yn diwygio adran 4(2)(a) fel y gellir deall ei diben yn well. Mae'r gwelliant hwn yn symleiddio'r geiriad. Mae gwelliant 21, eto, yn welliant technegol sy'n symleiddio geiriad adran 4(2)(b). Bydd y gwelliant yn ei gwneud hi'n haws deall y ddarpariaeth.
Mae gwelliant 23 yn mewnosod is-adran newydd o dan adran 4 o'r Bil. Mae'r gwelliant yn ei gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi nifer yr erlyniadau a fu, a faint o bobl a gafwyd yn euog o'r drosedd o dan adran 5 fel rhan o'r adroddiad y mae'n ofynnol iddyn nhw ei gyhoeddi. Yn ystod Cyfnod 2, esboniodd y Gweinidog na fydd y ffigyrau hyn ar wyneb yr adolygiad blynyddol, ond y cânt eu darparu i'r Gweinidog er mwyn cwblhau'r adroddiad. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod yr adolygiad yma'n cynnwys y ffigyrau yma.
Os ydym yn cyflwyno deddfwriaeth yma, mae'n bwysig ein bod ni, Aelodau'r Senedd hon, a hefyd y cyhoedd, yn gallu gweld gwir faint llwyddiant y Bil. Drwy wneud hynny, gallwn graffu ar y ddeddfwriaeth. Gallwn gynnig dewisiadau amgen. Gallwn gynnig ffyrdd o sicrhau cydymffurfiaeth yn well os canfyddir fod hynny'n isel, ac yn syml iawn, mae'n golygu y gallwn ni i gyd weithio gyda'n gilydd. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. I will address amendments 18, 19 and 21 together. Firstly, just to thank Janet Finch-Saunders for agreeing to collaborate on these three amendments. Taken together, they would revise the reporting requirements in section 4 of the Bill, so Welsh Ministers would need to report not only on any considerations they make about prohibiting single-use plastic wet wipes or sauce sachets, but also about any proposed use of their section 3 powers. This applies whether they propose to ban further products, to remove a ban, or to add, remove or amend exemptions to bans. Wet wipes and sauce sachets were amongst the products that respondents to our consultation suggested should be banned or restricted. Therefore, I am pleased to see them highlighted in the Bill. I must remind Members, however, that product labelling is not devolved to Wales, so we will be working with the UK Government to address the need for wet wipes to be labelled with their plastic content. At present, it is not possible for consumers to look at packaging and tell whether the wet wipes include some element of plastic in them or not.
Amendment 23 would require Welsh Ministers to report on the number of prosecutions brought under section 5 of the Bill, and the number of persons found guilty of the offence. I do recognise that the intention of this amendment is to monitor the enforcement element of the Bill. However, I believe this approach will create an unnecessary administrative and reporting burden on Government and local authorities. The primary intention of this Bill, Llywydd, is not to criminalise people but to drive behavioural change. Prosecutions are very much a sanction of last resort. We have already committed to undertaking an implementation review of the Bill, and I anticipate that enforcement will be considered as part of this work. As such, I do not believe that there is any need for a separate requirement. I therefore support amendments 18, 19 and 21 and recommend that Members do the same, but, for the reasons I've just said, reject amendment 23. Diolch.
Diolch, Llywydd. Fe af i'r afael â gwelliannau 18, 19 a 21 gyda'i gilydd. Yn gyntaf, dim ond i ddiolch i Janet Finch-Saunders am gytuno i gydweithio ar y tri gwelliant yma. Gyda'i gilydd, bydden nhw'n adolygu'r gofynion adrodd yn adran 4 o'r Bil, felly byddai angen i Weinidogion Cymru adrodd nid yn unig ar unrhyw ystyriaethau y maen nhw yn eu gwneud ynghylch gwahardd weips plastig untro neu fagiau bach o saws, ond hefyd am unrhyw ddefnydd arfaethedig o'u pwerau adran 3. Mae hyn yn berthnasol p'un a ydyn nhw'n bwriadu gwahardd cynhyrchion pellach, i gael gwared ar waharddiad, neu i ychwanegu, dileu neu ddiwygio esemptiadau i waharddiadau. Roedd weips a bagiau bach o saws ymhlith y cynhyrchion yr oedd y rhai a ymatebodd i'n hymgynghoriad yn awgrymu y dylid eu gwahardd neu eu cyfyngu. Felly, rwy'n falch o'u gweld yn cael sylw yn y Bil. Mae'n rhaid i mi atgoffa Aelodau, fodd bynnag, nad yw labelu cynnyrch wedi'i ddatganoli i Gymru, felly byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r angen i labelu weips gyda'u cynnwys plastig. Ar hyn o bryd, nid yw'n bosibl i ddefnyddwyr edrych ar ddeunydd pacio a gweld a yw'r weips yn cynnwys rhyw elfen o blastig ynddyn nhw ai peidio.
Byddai gwelliant 23 yn ei gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru adrodd ar nifer yr erlyniadau a fu o dan adran 5 y Bil, a faint o bobl a gafwyd yn euog o'r drosedd. Rwy'n cydnabod mai bwriad y gwelliant hwn yw monitro elfen orfodi'r Bil. Fodd bynnag, rwy'n credu y bydd y dull hwn yn creu baich gweinyddol ac adrodd diangen ar y Llywodraeth ac awdurdodau lleol. Nid gwneud pobl yn droseddwyr yw prif fwriad y Bil hwn, Llywydd, ond ysgogi newid ymddygiad. Erlyn yw'r sancsiwn olaf un. Rydym ni eisoes wedi ymrwymo i gynnal adolygiad gweithredu o'r Bil, ac rwy'n rhagweld yr ystyrir gorfodaeth yn rhan o'r gwaith hwn. O'r herwydd, nid wyf yn credu bod angen gofyniad ar wahân. Rwyf felly'n cefnogi gwelliannau 18, 19 a 21 ac yn argymell bod Aelodau'n gwneud yr un peth, ond, am y rhesymau rwyf newydd ddweud, yn gwrthod gwelliant 23. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Thank you, Minister, again. However, knowing the number of prosecutions, I believe, can help to see whether enforcement has been successful. You know I've raised concerns about local authorities and their ability to educate and play an advocacy role. However, there will be times where prosecutions are required, and it's only by knowing the numbers—. All of us can put FOIs in and find out how many fly-tipping offences have occurred and how many have been prosecuted for, and we know that that's too low, but in something like this, with new law coming forward, I honestly cannot see why we cannot support something that would actually record the number of prosecutions that have come forward, and they, in themselves, would help us to scrutinise this going forward. Thank you.
Diolch, Gweinidog, eto. Fodd bynnag, gall gwybod beth yw nifer yr erlyniadau, rwy'n credu, helpu i weld a yw gorfodaeth wedi bod yn llwyddiannus. Rydych chi'n gwybod fy mod i wedi codi pryderon am awdurdodau lleol a'u gallu i addysgu ac eiriol. Fodd bynnag, bydd adegau pan fydd angen erlyniadau, a dim ond drwy wybod y rhifau—. Gall pob un ohonom ni gyflwyno ceisiadau rhyddid gwybodaeth a darganfod faint o droseddau tipio anghyfreithlon sydd wedi digwydd a faint gafodd eu herlyn am hynny, ac rydym ni'n gwybod bod hynny'n rhy isel, ond gyda rhywbeth fel hyn, gyda chyflwyno cyfraith newydd, ni allaf weld yn onest pam na allwn ni gefnogi rhywbeth a fyddai mewn gwirionedd yn cofnodi nifer yr erlyniadau a fu, a bydden nhw, ynddyn nhw eu hunain, yn ein helpu ni i graffu ar hyn yn y dyfodol. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? Does dim gwrthwynebiad i welliant 18, ac felly mae gwelliant 18 wedi ei gymeradwyo.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? There is no objection to amendment 18, and therefore amendment 18 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 19.
Amendment 19.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, ydy e'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 19 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 19 (Janet Finch-Saunders) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Mae'r gwelliant wedi'i gynnig. Os derbynnir gwelliant 19, bydd gwelliannau 7 a 20 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Ac felly, mae gwelliant 19 wedi ei dderbyn.
The amendment is moved. If amendment 19 is agreed, amendments 7 and 20 will fall. The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 19 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae gwelliannau 7 ac 20 wedi methu.
Amendments 7 and 20 have fallen.
Methodd gwelliannau 7 ac 20.
Amendments 7 and 20 fell.
Sydd yn mynd â ni i welliant 21. A ydy e'n cael ei symud, gwelliant 21?
Which takes us to amendment 21. Is it being moved?
Cynigiwyd gwelliant 21 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 21 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes.
Ydy.
Ydy, gan Janet Finch-Saunders. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes gwrthwynebiad? Dim gwrthwynebiad i welliant 21, felly mae gwelliant 21 wedi ei gymeradwyo.
Yes, it is, by Janet Finch-Saunders. The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? No objection to amendment 21, therefore amendment 21 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 22, Janet Finch-Saunders.
Gwelliant 22, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 22 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig
A ddylid derbyn gwelliant 22? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad i welliant 22, felly, cawn ni bleidlais ar welliant 22. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 22 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 22 be agreed to. [Objection.] There is an objection to amendment 22, so we'll have a vote on amendment 22. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against, therefore amendment 22 is not agreed.
Gwelliant 22: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 22: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 23, Janet Finch Saunders.
Amendment 23, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 23 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 23 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad, ac felly, cawn ni bleidlais ar welliant 23. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Gwelliant 23 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 23 be agreed to. Is there objection? [Objection.] Yes, there is objection, therefore we'll have a vote on amendment 23. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 23 is not agreed.
Gwelliant 23: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 23: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Y grŵp yma o welliannau yn ymwneud â bwrdd trosolwg a phanel cynghori. Gwelliant 41 yw'r prif welliant yn y grŵp. Dwi'n galw ar Delyth Jewell i gyflwyno'r prif welliant ac i siarad i'r grŵp.
Group 9 is the next group of amendments, and they relate to the oversight board and advisory panel. The lead amendment in this group is amendment 41, and I call on Delyth Jewell to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 41 (Delyth Jewell).
Amendment 41 (Delyth Jewell) moved.
Diolch, Llywydd. I rise to speak to amendments 41 and 55. Amendment 41 is an amalgamation of two separate amendments that I'd laid at Stage 2. It's also drafted to attempt to require the Government to do some of the things that it's indicated it would do in an explanatory memorandum. The amendment seeks to strengthen, that is, what the Government has indicated it would like to do; it would, I believe, strengthen the provision.
The amendment seeks to address two of the principal stumbling blocks to the effective implementation of this Bill, as I see it, namely, the relative unaffordability of more sustainable products and the lack of awareness about the bad effects that plastic litter has. My aim is to place a requirement in the Bill for the Welsh Government to establish the oversight project board and advisory panel, which is referenced in the explanatory memorandum. The amendment would require both the affordability of reusable products—those products that may replace those that are prohibited—and also to advise on education and promotion of the prohibition. It would, again, ensure that these things were on the face of the Bill.
To deal with the affordability issue firstly, we've talked in committee at great length when taking evidence on this Bill about how challenging it will be to compel households that are struggling financially to spend more money on products because they're more environmentally friendly. We all want to do the right thing, but in a cost-of-living crisis, the more expensive products will make that all the more difficult. So, I'd want to see these groups, the oversight board and the advisory panel, tackling this very difficult issue and trying to make progress.
Secondly, on the provision relating to education and promotion, this is an attempt to overcome yet another thorny issue—that is the lack of awareness about the impacts of plastic littering and the fact that ingrained habits are hard to kick. Compelling people to do things is one tool, but persuading them that they would want to be part of the solution as well, I think that's far more powerful—educating people, rather than only criminalising their actions is also a more socially just way of tackling the problem. Now, the Government has gone a long way to providing for these issues, and I recognise and acknowledge that, but these amendments would require these boards to be established, and for that requirement to be, again, on the face of the Bill, I think that's cleaner, I think that's a straightforward way of doing it, and I hope that that would help ensure that the very good intention does certainly come to fruition, and I hope that they will receive support. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwy'n codi i siarad am welliannau 41 a 55. Mae gwelliant 41 yn gyfuniad o ddau welliant ar wahân yr oeddwn i wedi'u cyflwyno yng Nghyfnod 2. Mae hefyd wedi'i ddrafftio i geisio ei gwneud hi'n ofynnol i'r Llywodraeth wneud rhai o'r pethau y mae wedi'u nodi y byddai'n eu gwneud mewn memorandwm esboniadol. Mae'r gwelliant yn ceisio cryfhau, hynny yw, yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi dweud yr hoffai ei wneud; byddai, yn fy marn i, yn cryfhau'r ddarpariaeth.
Mae'r gwelliant yn ceisio mynd i'r afael â dau o'r prif feini tramgwydd i weithredu'r Bil hwn yn effeithiol, fel y gwelaf i bethau, sef, anfforddiadwyedd cymharol cynhyrchion mwy cynaliadwy a'r diffyg ymwybyddiaeth am effeithiau drwg sbwriel plastig. Fy nod yw cyflwyno gofyniad yn y Bil i Lywodraeth Cymru sefydlu'r bwrdd prosiect goruchwylio a'r panel cynghori, y cyfeirir ato yn y memorandwm esboniadol. Byddai'r gwelliant yn gofyn am fforddiadwyedd cynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio—y cynhyrchion hynny a allai ddisodli'r rhai sy'n cael eu gwahardd—a hefyd i gynghori ar addysg a hyrwyddo'r gwaharddiad. Byddai, unwaith eto, yn sicrhau bod y pethau hyn ar wyneb y Bil.
I ymdrin â'r mater fforddiadwyedd yn gyntaf, rydym ni wedi siarad yn helaeth yn y pwyllgor wrth gasglu tystiolaeth ar y Bil hwn am ba mor heriol fydd gorfodi aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol i wario mwy o arian ar gynnyrch oherwydd eu bod yn fwy ecogyfeillgar. Rydym ni i gyd eisiau gwneud y peth iawn, ond mewn argyfwng costau byw, bydd y cynnyrch drytach yn gwneud hynny hyd yn oed yn anoddach. Felly, fe hoffwn i weld y grwpiau hyn, y bwrdd goruchwylio a'r panel cynghori, yn mynd i'r afael â'r mater anodd iawn hwn a cheisio gwneud cynnydd.
Yn ail, ynghylch y ddarpariaeth sy'n ymwneud ag addysg a hyrwyddo, dyma ymgais i oresgyn mater dyrys arall eto—sef y diffyg ymwybyddiaeth am effeithiau sbwriel plastig a'r ffaith bod arferion cynhenid yn anodd eu newid. Mae annog pobl i wneud pethau yn un offeryn, ond mae eu perswadio y bydden nhw eisiau bod yn rhan o'r ateb hefyd, rwy'n credu bod hynny'n llawer mwy grymus—mae addysgu pobl, yn hytrach na galw eu gweithredoedd yn droseddau, hefyd yn ffordd fwy cymdeithasol gyfiawn o fynd i'r afael â'r broblem. Nawr, mae'r Llywodraeth wedi gwneud llawer i ddarparu ar gyfer y materion hyn, ac rwy'n derbyn ac yn cydnabod hynny, ond byddai'r gwelliannau hyn yn gofyn am sefydlu'r byrddau hyn, ac i'r gofyniad hwnnw fod, eto, ar wyneb y Bil, rwy'n credu bod hynny'n symlach, rwy'n credu bod hynny'n ffordd syml o wneud hynny, ac rwy'n gobeithio y byddai hynny'n helpu i sicrhau bod y bwriad clodwiw iawn yn sicr yn dwyn ffrwyth, ac rwy'n gobeithio y bydd yna gefnogaeth iddyn nhw. Diolch.
Turning to amendment 41 first, as amendment 55 is consequential to it, it does, as Delyth has just explained, require Welsh Ministers to establish an oversight project board and an advisory panel within 12 months of the Bill’s receiving Royal Assent. It provides a brief outline of each body’s purpose and proposes potential functions for each. The explanatory memorandum, as Delyth has acknowledged, which accompanies the Bill, already notes that I intend to establish an oversight project board and an advisory panel for single-use products. I have also committed to engaging with Senedd committees and stakeholders when it comes to establishing these bodies.
Amendment 41 does not contain enough detail to enable Welsh Ministers to know whether or not they would fulfil the duty or not. For example, it does not set out how many members should be appointed to these bodies, nor how many they should have. Without setting out such provisions on the face of the Act, it would be difficult for the Welsh Ministers to know whether they have fulfilled their duty to establish these bodies, and leaves the Welsh Ministers under an open-ended legal duty. However, I completely recognise the intention of the amendment, and will certainly consider this when determining the terms of reference for the two groups.
Amendment 55 is consequential to amendment 41, and would require that the duty to establish the board and panel come into force the day after the Bill receives Royal Assent. Llywydd, I therefore reject amendments 41 and 55 and urge Members to do the same. Diolch.
Gan droi at welliant 41 yn gyntaf, gan fod gwelliant 55 yn ganlyniadol iddo, mae hynny, fel yr eglurodd Delyth yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru sefydlu bwrdd prosiect goruchwylio a phanel cynghori o fewn 12 mis i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Mae'n darparu amlinelliad byr o ddiben pob corff ac yn cynnig swyddogaethau posibl i bob un. Mae'r memorandwm esboniadol, fel y mae Delyth wedi cydnabod, sy'n cyd-fynd â'r Bil, eisoes yn nodi fy mod yn bwriadu sefydlu bwrdd prosiect goruchwylio a phanel cynghori ar gyfer cynhyrchion untro. Rwyf hefyd wedi ymrwymo i ymgysylltu â phwyllgorau a rhanddeiliaid y Senedd o ran sefydlu'r cyrff hyn.
Nid yw gwelliant 41 yn cynnwys digon o fanylion i alluogi Gweinidogion Cymru i wybod a fydden nhw'n cyflawni'r ddyletswydd ai peidio. Er enghraifft, nid yw'n nodi faint o aelodau y dylid eu penodi i'r cyrff hyn, na chwaith faint y dylen nhw eu cael. Heb nodi darpariaethau o'r fath ar wyneb y Ddeddf, byddai'n anodd i Weinidogion Cymru wybod a ydyn nhw wedi cyflawni eu dyletswydd i sefydlu'r cyrff hyn, ac yn gadael Gweinidogion Cymru o dan ddyletswydd gyfreithiol benagored. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod bwriad y gwelliant yn llwyr, a byddaf yn sicr yn ystyried hyn wrth benderfynu ar y cylch gorchwyl ar gyfer y ddau grŵp.
Mae gwelliant 55 yn ganlyniadol i ddiwygiad 41, a byddai'n ofynnol bod y ddyletswydd i sefydlu'r bwrdd a'r panel yn dod i rym y diwrnod ar ôl i'r Bil dderbyn Cydsyniad Brenhinol. Llywydd, rwyf felly yn gwrthod gwelliannau 41 a 55 ac yn annog Aelodau i wneud yr un peth. Diolch.
Delyth Jewell i ymateb.
Delyth Jewell to reply.
Diolch, Llywydd. Diolch, Gweinidog. I do very much welcome what the Government has done in what's already in the explanatory memorandum on this point. I'll be pushing these to vote, but I don't anticipate from what's just been said that these are going to pass, but I am very grateful for what the Minister has said—that you're going to be taking into account these points when determining what the purview, almost, of this board and advisory panel will be. So, I look forward to hearing more about that, and I'm grateful. Thank you.
Diolch, Llywydd. Diolch, Gweinidog. Rwyf yn croesawu'n fawr beth mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o ran yr hyn sydd eisoes yn y memorandwm esboniadol yn hyn o beth. Byddaf yn pwyso i bleidleisio dros y rhain, ond nid wyf yn rhagweld o'r hyn sydd newydd gael ei ddweud y bydd y rhain yn llwyddo, ond rwy'n ddiolchgar iawn am yr hyn y mae'r Gweinidog wedi'i ddweud—eich bod yn mynd i ystyried y pwyntiau hyn wrth benderfynu beth fydd maes, bron, y bwrdd a'r panel cynghori hwn. Felly, rwy'n edrych ymlaen at glywed mwy am hynny, ac rwy'n ddiolchgar. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 41? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. I'ch atgoffa chi, os na dderbynnir gwelliant 41, bydd gwelliant 55 yn methu. Gwelliant 41, felly—pleidlais ar y gwelliant hynny. Agor y bleidlais. Mae canlyniad y bleidlais yn gyfartal. O blaid 27, neb yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly fe fyddaf i'n defnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn gwelliant 41. Cadarnhau canlyniad y bleidlais, felly, fel o blaid 27, neb yn ymatal a 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 41 wedi'i wrthod, ac felly mae gwelliant 55 yn methu.
The question is that amendment 41 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. To remind you, if amendment 41 is not agreed, amendment 55 will fall. Amendment 41—I call for a vote. Open the vote. The vote is tied. In favour 27, no abstentions, and 27 against. Therefore, I will use my casting vote against amendment 41. So, to confirm the final result of the vote: in favour 27, no abstentions and 28 against. Therefore, amendment 41 is not agreed and amendment 55 also falls.
Gwelliant 41: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 41: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 55.
Amendment 55 fell.
Grŵp 10 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â throsedd cyflenwi cynnyrch plastig untro gwaharddedig. Gwelliant 24 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gyflwyno gwelliant 24 a'r grŵp—Janet Finch-Saunders.
We'll move now to group 10. This group relates to the offence of supplying a prohibited single-use plastic product. The lead amendment is amendment 24, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 24 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 24 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 24 does insert a provision to clarify the defence of a person facing proceedings for an offence of supplying single-use plastic to consumers in Wales. Now, I tabled this as I do think that it is important that businesses are protected from being wrongfully accused of supplying single-use plastic. Businesses have had a tough time during COVID and indeed, now, they're still feeling the effects of COVID and many other pressures, and the last thing that we want to be doing here is putting overburdensome—. And we need to make sure that protections are in place for them.
Now, I appreciate that in Stage 2, it was discussed that businesses will be made aware of this piece of legislation and, as such, will have time to use up their existing supply. I feel that the matter is more complicated than that. We have businesses with a physical store in Wales that will supply products internationally through online orders as well as in person to their Welsh customers. They will have stock on their premises that they are not selling in their physical store. If an authorised officer enters their premises, they'll see this stock; they'll see on the business's website that they are selling banned items. This amendment seeks to protect these businesses from wrongfully being found guilty of an offence. I think this is important to be on the face of the Bill.
Amendment 42, which was tabled by Delyth, inserts a provision that clarifies that, where more than one single-use plastic product is supplied together, it is treated as just one offence. I have taken this to mean that, where banned single-use plastic products are sold in a multipack, it counts for just one offence rather than somebody being charged with 100 offences for selling 100 plastic straws in a pack. I'd like to think that this is correct, though, if I'm wrong, please let me know, Delyth. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae gwelliant 24 yn rhoi darpariaeth i egluro amddiffyniad rhywun sy'n wynebu achos am drosedd o gyflenwi plastig untro i ddefnyddwyr yng Nghymru. Nawr, fe wnes i gyflwyno hwn gan fy mod yn credu ei bod hi'n bwysig y caiff busnesau eu diogelu rhag cael eu cyhuddo ar gam o gyflenwi plastig untro. Mae busnesau wedi cael amser caled yn ystod COVID ac yn wir, nawr, maen nhw'n dal i deimlo effeithiau COVID a llawer o bwysau eraill, a'r peth olaf yr ydym ni eisiau ei wneud yma yw rhoi llyffetheiriau gormodol—. Ac mae angen i ni wneud yn siŵr bod amddiffyniadau ar eu cyfer.
Nawr, rwy'n sylweddoli, yng Nghyfnod 2, y trafodwyd y bydd busnesau'n cael gwybod am y darn hwn o ddeddfwriaeth ac, o'r herwydd, bydd ganddyn nhw amser i ddefnyddio eu cyflenwad presennol. Rwy'n teimlo bod y mater yn fwy cymhleth na hynny. Mae gennym ni fusnesau sydd â siop ddiriaethol yng Nghymru a fydd yn cyflenwi cynnyrch yn rhyngwladol trwy archebion ar-lein yn ogystal ag yn bersonol i'w cwsmeriaid yng Nghymru. Bydd ganddyn nhw stoc ar eu safle nad ydyn nhw'n gwerthu yn eu siop ddiriaethol. Os bydd swyddog awdurdodedig yn ymweld â'u safle, byddant yn gweld y stoc hon; fe fyddan nhw'n gweld ar wefan y busnes eu bod yn gwerthu eitemau sydd wedi eu gwahardd. Mae'r gwelliant hwn yn ceisio amddiffyn y busnesau hyn rhag cael eu canfod yn euog ar gam o drosedd. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig fod hyn ar wyneb y Bil.
Mae gwelliant 42, a gyflwynwyd gan Delyth, yn mewnosod darpariaeth sy'n egluro, pan gyflenwir mwy nag un cynnyrch plastig untro gyda'i gilydd, caiff ei drin fel un drosedd yn unig. Rwyf wedi cymryd hyn i olygu, pan gaiff cynhyrchion plastig untro sydd wedi'u gwahardd eu gwerthu mewn pecynnau aml-gynnwys, mae'n cyfrif fel un drosedd yn unig yn hytrach na bod rhywun yn cael ei gyhuddo o 100 o droseddau am werthu 100 o wellt plastig mewn pecyn. Hoffwn feddwl bod hyn yn gywir, ond, os ydw i'n anghywir, rhowch wybod i mi, Delyth. Diolch.
Delyth Jewell.
Delyth Jewell.
Sorry, I nearly took that as me, before hearing from the Llywydd. Diolch, Llywydd. I'd like to speak to amendment 42 in this group, and I'd like to thank the Government team for their assistance in drafting this. This amendment would insert a new subsection into section 5. Section 5 sets out the offence of supplying prohibited single-use plastic products.
The subsection that's new, if it's accepted, would mean that, when two or more prohibited single-use plastic products are supplied together, that would be treated as a single act of supply. Stakeholders giving evidence to the committee before Stage 2 had expressed concern about whether the definition of 'single-use' in the Bill had the right effect when it came to products sold in a multipack, and this amendment would address that concern, it would help to clarify it. Its purpose is to tackle the multipack issue and to provide that, when a number of products are supplied to be consumed together, like a cup that's supplied with a lid and with a stirrer, or food that's supplied with cutlery, those products do fall under the scope of the Bill. That is the amendment—it will clarify that products contained in multipacks are covered by the offence in the Bill. And the amendment, it's hoped, would provide greater clarity to businesses so that they can have a fuller understanding of what amounts to a single, criminal act when they're supplying one or more prohibited product to a consumer at the same time. Diolch.
Mae'n ddrwg gen i, bu bron i mi feddwl eich bod yn cyfeirio ataf i, cyn clywed gan y Llywydd. Diolch, Llywydd. Hoffwn siarad am welliant 42 yn y grŵp hwn, a hoffwn ddiolch i dîm y Llywodraeth am eu cymorth i ddrafftio hwn. Byddai'r diwygiad hwn yn rhoi is-adran newydd yn adran 5. Mae adran 5 yn nodi'r drosedd o gyflenwi cynhyrchion plastig untro gwaharddedig.
Byddai'r is-adran sy'n newydd, os caiff ei derbyn, yn golygu, pan gyflenwir dau neu fwy o gynhyrchion plastig untro gwaharddedig gyda'i gilydd, y caiff hynny ei drin fel un weithred o gyflenwi. Roedd rhanddeiliaid a oedd yn rhoi tystiolaeth i'r pwyllgor cyn Cyfnod 2 wedi mynegi pryder ynghylch a gafodd y diffiniad o 'untro' yn y Bil yr effaith gywir o ran cynhyrchion a werthir mewn pecynnau aml-gynnwys, a byddai'r gwelliant hwn yn mynd i'r afael â'r pryder hwnnw, byddai'n helpu i'w egluro. Ei ddiben yw mynd i'r afael â'r mater o becynnau aml-gynnwys a darparu, pan gaiff nifer o gynhyrchion eu cyflenwi gyda'i gilydd, fel cwpan gyda chaead a gyda throellwr diod, neu fwyd gyda chytleri, mae'r cynhyrchion hynny'n dod o dan gwmpas y Bil. Dyna'r gwelliant—bydd yn egluro bod cynhyrchion sydd mewn pecynnau aml-gynnwys yn dod o dan y drosedd yn y Bil. A byddai'r gwelliant, gobeithio, yn rhoi mwy o eglurder i fusnesau fel y gallant gael dealltwriaeth lawnach o'r hyn sy'n gyfystyr ag un weithred droseddol pan fyddant yn cyflenwi un cynnyrch gwaharddedig neu fwy i ddefnyddiwr ar yr un pryd. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. Amendment 24 was tabled by Janet Finch-Saunders, and it seeks to provide a defence regarding the lack of intention to supply where a person is in possession of a prohibited single-use product. I confirm that a similar amendment was tabled and considered at Stage 2.
I'd just like to reiterate at this point that possession of a single-use plastic product covered by the Bill is not in itself an offence and therefore, there is no need for a defence to it. The offence is committed only where the products are supplied to a consumer in Wales or are offered for supply on premises in Wales. Where a business does supply or offers to supply those products to a consumer in Wales, we believe that the requisite degree of intention can be inferred. It is obviously incumbent on businesses to know and comply with the law in Wales. Consequently, the proposed amendment is unnecessary and, on this basis, I will not be supporting it.
Turning now to amendment 42, which was tabled by Delyth Jewell, at Stage 2, the Member sought to provide clarity that the definition of 'single-use' would apply to the prohibited single-use plastic products when supplied in multipacks as well as when those products are supplied individually. At Stage 2, I was supportive of the amendment in principle and offered to work with Delyth Jewell on producing an amendment that achieved her intention and was also technically sound. I'm very delighted to have been able to do that.
As a result, amendment 42 was developed collaboratively with the Member. The amendment now inserts a new subsection into section 5 and provides that, where two or more prohibited single-use plastic products are supplied together, this is to be treated as a single act of supply.
This clarifies the operation of section 5(1) in cases where a person supplies a number of products to a consumer together—for example, where products are contained in a multipack, or otherwise form part of a sales unit, such as a cup supplied with a lid and stirrer, or a food container supplied with cutlery.
Amendment 42 has been tabled to clarify a point of law, and I am very happy to support the passing of it. Diolch, Delyth. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Cafodd gwelliant 24 ei gyflwyno gan Janet Finch-Saunders, ac mae'n ceisio darparu amddiffyniad o ran diffyg bwriad i gyflenwi pan fo gan rywun gynnyrch untro gwaharddedig. Rwy'n cadarnhau bod gwelliant tebyg wedi'i gyflwyno a'i ystyried yng Nghyfnod 2.
Hoffwn ailadrodd yn y fan yma nad yw meddu ar gynnyrch plastig untro sy'n dod o dan gwmpas y Bil ynddo'i hun yn drosedd ac felly, nid oes angen amddiffyniad iddo. Dim ond pan gaiff y cynhyrchion eu cyflenwi i ddefnyddiwr yng Nghymru neu eu cynnig i'w cyflenwi mewn adeiladau yng Nghymru y cyflawnir y drosedd. Pan fydd busnes yn cyflenwi neu'n cynnig cyflenwi'r cynhyrchion hynny i ddefnyddiwr yng Nghymru, credwn y gellir casglu bod yna radd anhepgor o fwriad. Mae'n amlwg yn ddyletswydd ar fusnesau i wybod a chydymffurfio â'r gyfraith yng Nghymru. O ganlyniad, mae'r gwelliant arfaethedig yn ddiangen ac, ar sail hyn, ni fyddaf yn ei gefnogi.
Gan droi'n awr at welliant 42, a gyflwynwyd gan Delyth Jewell, yng Nghyfnod 2, ceisiodd yr Aelod roi eglurder y byddai'r diffiniad o 'untro' yn berthnasol i'r cynhyrchion plastig untro gwaharddedig pan gânt eu cyflenwi mewn pecynnau aml-gynnwys yn ogystal â phan gyflenwir y cynhyrchion hynny'n unigol. Yng Nghyfnod 2, roeddwn yn gefnogol i'r gwelliant mewn egwyddor a chynigiais weithio gyda Delyth Jewell ar gynhyrchu gwelliant a gyflawnodd ei bwriad hi ac a oedd hefyd yn gadarn yn dechnegol. Rwyf wrth fy modd fy mod i wedi gallu gwneud hynny.
O ganlyniad, datblygwyd gwelliant 42 ar y cyd â'r Aelod. Mae'r gwelliant bellach yn mewnosod is-adran newydd yn adran 5 ac yn darparu, pan gaiff dau neu fwy o gynhyrchion plastig untro gwaharddedig eu cyflenwi gyda'i gilydd, bydd hyn i'w drin fel un weithred o gyflenwi.
Mae hyn yn egluro gweithrediad adran 5(1) mewn achosion pan fo rhywun yn cyflenwi nifer o gynhyrchion i ddefnyddiwr gyda'i gilydd—er enghraifft, pan fo cynhyrchion wedi'u cynnwys mewn pecynnau aml-gynnwys, neu fel arall yn rhan o uned werthu, megis cwpan gyda chaead a throellwr diod, neu gynhwysydd bwyd gyda chytleri.
Mae gwelliant 42 wedi'i gyflwyno i egluro pwynt cyfreithiol, ac rwy'n hapus iawn i gefnogi ei basio. Diolch, Delyth. Diolch, Llywydd.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Let's move to the vote.
Gadewch i ni bleidleisio.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 24? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe wnawn ni symud i bleidlais ar welliant 24. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 24 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 24 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote on amendment 24. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 24 is not agreed.
Gwelliant 24: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 24: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 42 nesaf. Delyth Jewell.
Amendment 42 is next. Delyth Jewell.
Cynigiwyd gwelliant 42 (Delyth Jewell).
Amendment 42 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Move.
Yn cael ei symud, ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 42? A oes unrhyw wrthwynebiad? Does dim gwrthwynebiad. Mae gwelliant 42 wedi ei dderbyn.
It's moved, yes. The question is that amendment 42 be agreed to. Does any Member object? There is no objection. Therefore, amendment 42 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rŷn ni nawr yn symud i welliant 43, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 4. Delyth Jewell, ydy gwelliant 43 yn cael ei symud?
We move now to amendment 43, debated as part of group 4. Delyth Jewell, is amendment 43 moved?
Cynigiwyd gwelliant 43 (Delyth Jewell).
Amendment 43 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Move.
Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac os na dderbynnir gwelliant 43, bydd gwelliannau 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54 a 56 yn methu. Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 43. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 43 wedi'i wrthod ac mae'r holl welliannau y restrais i funud yn ôl yn methu hefyd.
It is. The question is that amendment 43 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. And if amendment 43 is not agreed, amendments 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54 and 56 will fall. We therefore move to a vote on amendment 43. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. And therefore amendment 43 is not agreed and all of the amendments that I listed a moment ago also fall.
Gwelliant 43: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 43: For: 13, Against: 41, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliannau 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54 a 56.
Amendments 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54 and 56 fell.
Felly, byddwn ni'n symud i grŵp 11 nesaf. Grŵp 11 yw'r grŵp o welliannau sy'n ymwneud â chamau gorfodi gan awdurdodau lleol. Gwelliant 25 yw'r prif welliant, ac mae Janet Finch-Saunders yn mynd i gynnig y prif welliant a'r grŵp. Janet Finch-Saunders.
We will therefore move to group 11 next. The amendments in group 11 relate to enforcement action by local authorities. The lead amendment is amendment 25, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 25 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 25 inserts a new section onto the face of the Bill. This amendment requires Welsh Ministers to ensure that local authorities receive sufficient funding to carry out actions required as a result of this Bill. Many of us here in the Senedd know that, quite often, when laws are passed here, the implications that are passed down to local authorities to enforce, educate—. Often, no extra resources are provided. When I speak to council leaders or their finance chiefs, it is a fact that they are sometimes concerned about laws that are made here, because of the financial implications and pressures it puts on our already overstretched local authorities.
Now, in Stage 2, the Minister claimed she was unable to accept this amendment as the Welsh Government would try to reduce costs as much as possible. The Minister stated that enforcement, to begin with, would focus on education. Now, I appreciate that response, although I don't think it squashes any concerns local authorities have around funding. To me, it basically said, 'We will fund our guidance and we hope this will be enough to change the behaviour of businesses.' Local authorities need commitment from you, Minister, and I would even ask you to—. I'm sort of getting my begging bowl out now on behalf of all of those local authorities who are going to see this come down. They're going to want to make sure that their local authority is able to educate, is able to enforce, but we only need to look at our planning departments, animal welfare, food standards, planning. Those kinds of departments are really overstretched—regulatories. And so, really, we need some commitment from you. The local authorities need commitment from you that they will not be left to cover the cost of enforcing this Bill. They are strained enough as it is. If you want enforcement to be sufficient, you need to ensure the funding is there, otherwise I worry this will count for nothing.
Amendment 26 is a technical amendment that clarifies the purpose of the provision:
'premises used wholly or mainly as a dwelling'
would be amended to 'residential premises'. Amendment 27 inserts a definition for 'residential premises' to ensure it is understood as intended, with 'residential premises' defined as
'premises, or any part of premises, used wholly or mainly as a dwelling.'
In other words, the business could be operating quite merrily away on the ground floor and you could have residents living above who could then be impacted by enforcers going into that part of the premises.
Amendments 28 and 29 are technical amendments that clarify the purpose of their provisions. I thank the Minister for working with me on this. I do think it's important that we clarify where authorised officers can and cannot enter, and I do appreciate, Minister, that you've recognised this as well. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae gwelliant 25 yn mewnosod adran newydd ar wyneb y Bil. Mae'r gwelliant hwn yn ei gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael digon o gyllid i weithredu fel sy'n ofynnol o ganlyniad i'r Bil hwn. Mae llawer ohonom ni yma yn y Senedd yn gwybod, yn eithaf aml, pan gaiff deddfau eu pasio yma, y goblygiadau sy'n cael eu trosglwyddo i awdurdodau lleol i orfodi, addysgu—. Yn aml, ni ddarperir unrhyw adnoddau ychwanegol. Pan fyddaf yn siarad ag arweinwyr cyngor neu eu penaethiaid cyllid, mae'n ffaith eu bod weithiau'n poeni am ddeddfau a wneir yma, oherwydd y goblygiadau ariannol a'r pwysau y mae'n eu rhoi ar ein hawdurdodau lleol sydd eisoes wedi'u gorlethu.
Nawr, yng Nghyfnod 2, honnodd y Gweinidog nad oedd hi'n gallu derbyn y gwelliant hwn gan y byddai Llywodraeth Cymru yn ceisio lleihau costau cymaint â phosib. Dywedodd y Gweinidog y byddai gorfodaeth, i ddechrau, yn canolbwyntio ar addysg. Nawr, rwy'n gwerthfawrogi'r ymateb hwnnw, er nad ydw i'n credu ei fod yn lliniaru unrhyw bryderon sydd gan awdurdodau lleol ynghylch cyllid. I mi, ystyr hynny yn y bôn oedd, 'Byddwn yn ariannu ein canllawiau ac rydym ni'n gobeithio y bydd hyn yn ddigon i newid arferion busnesau.' Mae awdurdodau lleol angen ymrwymiad gennych chi, Gweinidog, a byddwn i hyd yn oed yn gofyn i chi—. Rwy'n rhyw fath o estyn fy het i gardota nawr ar ran yr holl awdurdodau lleol hynny a welant hyn yn cael ei gyflwyno. Maen nhw'n mynd i fod eisiau sicrhau bod eu hawdurdod lleol yn gallu addysgu, yn gallu gorfodi, ond does ond angen edrych ar ein hadrannau cynllunio, llesiant anifeiliaid, safonau bwyd, cynllunio. Mae'r mathau hynny o adrannau mewn difrif yn rheoleiddwyr—wedi eu gorlethu. Ac felly, mewn gwirionedd, mae angen rhywfaint o ymrwymiad gennych chi arnom ni. Mae angen ymrwymiad ar yr awdurdodau lleol gennych chi nad eu cyfrifoldeb nhw fydd talu am y gost o orfodi'r Bil hwn. Maen nhw o dan ddigon o straen fel mae hi. Os oes arnoch chi eisiau i orfodaeth fod yn ddigonol, mae angen i chi sicrhau bod y cyllid ar gael, fel arall rwy'n poeni y bydd hyn yn cyfrif dim.
Mae gwelliant 26 yn welliant technegol sy'n egluro diben y ddarpariaeth. Cai
'mangre a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu’n bennaf fel annedd'
ei ddiwygio i 'mangre breswyl'. Mae gwelliant 27 yn mewnosod diffiniad ar gyfer 'mangre breswyl' i sicrhau y caiff ei ddeall fel y bwriadwyd, gyda 'mangre breswyl' yn cael ei ddiffinio fel
'mangre, neu unrhyw ran o fangre, a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu’n bennaf fel annedd.'
Hynny yw, gallai'r busnes fod yn gweithredu'n braf ar y llawr gwaelod a gallai fod preswylwyr yn byw uwchben yr effeithir arnyn nhw o bosib gan swyddogion gorfodi yn mynd i'r rhan honno o'r safle.
Mae gwelliannau 28 a 29 yn ddiwygiadau technegol sy'n egluro diben eu darpariaethau. Diolch i'r Gweinidog am weithio gyda mi ar hyn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod yn egluro ble mae swyddogion awdurdodedig yn cael mynediad a ble nad ydyn nhw'n cael mynediad, ac rwy'n sylweddoli, Gweinidog, eich bod wedi cydnabod hyn hefyd. Diolch.
Just turning first to consider amendment 25, proposed by Janet Finch- Saunders, this would, as she said, place Welsh Ministers under a duty to provide local authorities with sufficient funding to enable them to undertake their enforcement functions under the Bill. I believe this is similar to a change proposed during Stage 2. I've listened again to the points made and, while I understand the Member’s concerns, I just do not agree with her. As I said during Stage 2, the Welsh Government is seeking to reduce the financial burden on local authorities with regard to this legislation as much as possible. We intend to raise awareness and develop guidance to help ensure people understand how the bans affect them. Again, the purpose of this legislation is behaviour change; it is not to increase the number of prosecutions.
Previous experience of enforcing environmental legislation, for example the carrier bag charge, has shown that effective communications surrounding the introduction can help reduce the need for enforcement activities. We anticipate enforcement activities will be intelligence led and undertaken with an initial focus on bringing rogue businesses into compliance. Many businesses, of course, have already taken steps to remove single-use plastic products from their stock. That said, I appreciate the Member's concerns during this period of very high inflation. I am aware the current budget for local authorities was set when inflation levels were far lower and that authorities continue to face significant pressures. The Minister for Finance and Local Government continues to work closely with Welsh Local Government Association leaders through the finance sub-group and regular meetings as we prepare for the next budget. This will help to understand the pressures and determine if there is any way of further supporting local authorities through flexibility with current sources of funding. I believe this is the correct forum for such discussions to take place. On this basis, I am unable to support amendment 25.
Turning to amendment 26, I am very grateful to Janet Finch-Saunders for raising this important issue during Stage 2 and for agreeing to collaborate with me to hone the legal text of this amendment. Together with the consequential amendments 27, 28 and 29, these work together to clarify what the Bill means when it refers to residential premises and what the powers of entry are for the places where people live. The amendments introduce the label 'residential premises' to describe any premises, or part of a premises, used wholly or mainly as a dwelling. They limit the power of entry in section 9 so that residential premises may not be entered without a warrant issued by a justice of the peace under section 10. For example, in the case of a flat above a shop, the flat could not be entered without a warrant, although the shop could. This makes it clear to enforcement officers that a warrant is required to enter places in which people live. It also protects them against making inadvertently unlawful searches of those parts of a premises that are not dwellings and are used for business purposes.
The amendments to sections 10 and 11 are corresponding and consequential to the amendments to section 9. I therefore do support, Llywydd, amendments 26, 27, 28 and 29 and recommend that Members do the same. Diolch.
Gan droi'n gyntaf i ystyried gwelliant 25, a gynigiwyd gan Janet Finch-Saunders, byddai hyn, fel y dywedodd, yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i ddarparu digon o gyllid i awdurdodau lleol i'w galluogi i gyflawni eu swyddogaethau gorfodi o dan y Bil. Credaf fod hyn yn debyg i newid a gynigiwyd yn ystod Cyfnod 2. Rwyf wedi gwrando eto ar y pwyntiau a wnaed ac, er fy mod yn deall pryderon yr Aelod, nid wyf yn cytuno â hi. Fel y dywedais yn ystod Cyfnod 2, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio lleihau'r baich ariannol ar awdurdodau lleol o ran y ddeddfwriaeth hon gymaint â phosib. Ein bwriad yw codi ymwybyddiaeth a datblygu canllawiau i helpu sicrhau bod pobl yn deall sut mae'r gwaharddiadau yn effeithio arnyn nhw. Eto, diben y ddeddfwriaeth hon yw newid ymddygiad; nid yw ynglŷn â chynyddu nifer yr erlyniadau.
Mae profiad blaenorol o orfodi deddfwriaeth amgylcheddol, er enghraifft y tâl am fagiau siopa, wedi dangos y gall cyfathrebu effeithiol ynghylch cyflwyno hynny helpu i leihau'r angen i orfodi. Rydym yn rhagweld y bydd gorfodi yn seiliedig ar wybodaeth ac yn canolbwyntio yn y lle cyntaf ar gael busnesau twyllodrus i gydymffurfio. Mae llawer o fusnesau, wrth gwrs, eisoes wedi mynd ati i dynnu cynnyrch plastig untro o'u stoc. Wedi dweud hynny, rwy'n deall pryderon yr Aelod yn ystod y cyfnod hwn o chwyddiant uchel iawn. Rwy'n ymwybodol y cafodd y gyllideb bresennol ar gyfer awdurdodau lleol ei gosod pan oedd lefelau chwyddiant yn llawer is a bod yr awdurdodau yn parhau i wynebu pwysau sylweddol. Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn parhau i weithio'n agos gydag arweinwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru drwy'r is-grŵp cyllid a chyfarfodydd rheolaidd wrth i ni baratoi ar gyfer y gyllideb nesaf. Bydd hyn yn helpu i ddeall y pwysau ac i benderfynu a oes unrhyw ffordd o gefnogi awdurdodau lleol ymhellach drwy fod yn hyblyg gyda'r ffynonellau cyllid presennol. Credaf mai dyma'r fforwm cywir i gynnal trafodaethau o'r fath. Ar y sail hon, ni allaf gefnogi gwelliant 25.
Gan droi at welliant 26, rwy'n ddiolchgar iawn i Janet Finch-Saunders am godi'r mater pwysig hwn yn ystod Cyfnod 2 ac am gytuno i gydweithio â mi i fireinio testun cyfreithiol y gwelliant hwn. Ynghyd â diwygiadau canlyniadol 27, 28 a 29, mae'r rhain yn gweithio gyda'i gilydd i egluro beth mae'r Bil yn ei olygu pan fydd yn cyfeirio at mangre breswyl a beth yw pwerau mynediad i'r mannau lle mae pobl yn byw. Mae'r gwelliannau yn cyflwyno'r label 'mangre breswyl' i ddisgrifio unrhyw fangre, neu ran o fangre, sy'n cael ei ddefnyddio'n gyfan gwbl neu'n bennaf fel annedd. Maen nhw'n cyfyngu ar bŵer mynediad yn adran 9 fel na chaniateir mynd i mewn i fangre breswyl heb warant gan ynad heddwch o dan adran 10. Er enghraifft, yn achos fflat uwchben siop, ni chaniateir mynediad i'r fflat heb warant, er y gellid mynd i'r siop. Mae hyn yn ei gwneud hi'n glir i swyddogion gorfodi bod angen gwarant i fynd i mewn i lefydd y mae pobl yn byw ynddyn nhw. Mae hefyd yn eu hamddiffyn rhag gwneud chwiliadau anghyfreithlon yn anfwriadol o'r rhannau hynny o fangreoedd nad ydyn nhw yn anheddau ac sy'n cael eu defnyddio at ddibenion busnes.
Mae'r gwelliannau i adrannau 10 ac 11 yn gyfatebol ac yn ganlyniadol i'r gwelliannau i adran 9. Rwyf felly yn cefnogi, Llywydd, gwelliannau 26, 27, 28 a 29 ac yn argymell bod Aelodau yn gwneud yr un peth. Diolch.
Janet Finch-Saunders, do you want to respond?
Janet Finch-Saunders, hoffech chi ymateb?
Diolch, Llywydd, and I thank the Minister once again. It's getting to be quite a habit, this. And just—we'll move to the vote.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r Gweinidog unwaith eto. Mae hwn yn dod yn dipyn o arferiad. A dim ond—awn at bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 25. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 25 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore move to a vote on amendment 25. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. And therefore amendment 25 is not agreed.
Gwelliant 25: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 25: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 26 sydd nesaf.
We'll move now to amendment 26.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, ydy e'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 26 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 26 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? Does dim gwrthwynebiad. Ac felly mae gwelliant 26 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 26 be agreed. Does any Member object? There is no objection. And therefore amendment 26 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rŷn ni nawr yn symud i welliant 27.
We now move to amendment 27.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
Ydy e'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 27 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 27 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Yes.
Iawn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? Na, does dim gwrthwynebiad. Gwelliant 27 yn cael ei dderbyn.
The question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? No, there is no objection. Amendment 27 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 28, Janet Finch-Saunders.
Amendment 28, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 28 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
A oes gwrthwynebiad i welliant 28? Nac oes. Felly, mae gwelliant 28 yn cael ei dderbyn.
Is there any objection to amendment 28? There is not. Therefore, amendment 28 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 29, Janet Finch-Saunders.
Amendment 29, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 29 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
A oes gwrthwynebiad i welliant 29? Nac oes. Felly, mae gwelliant 29 wedi ei dderbyn.
Is there any objection to amendment 29? There is not. Therefore, amendment 29 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 8 sydd nesaf, wedi cael ei drafod fel rhan o grŵp 2. Rhys ab Owen, ydy gwelliant 8 yn cael ei symud?
We'll move now to amendment 8, debated as part of group 2. Rhys ab Owen, is amendment 8 moved?
Rhys ab Owen? Thumbs up will do. Or down.
Rhys ab Owen? Mi wnaiff codi bawd y tro. Neu ei droi i lawr.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Rhys ab Owen).
Amendment 8 (Rhys ab Owen) moved.
Symud.
I move.
Ydy, mae gwelliant 8 yn cael ei symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac felly, mae gwelliant 8 yn cael ei roi i bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 8. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 42 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 8 wedi ei wrthod.
Yes, amendment 8 is moved. The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. And therefore, amendment 8 will be put to the vote. Open the vote on amendment 8. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 42 against. And therefore amendment 8 is not agreed.
Gwelliant 8: O blaid: 12, Yn erbyn: 42, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Dyna'r bleidlais olaf ar y Cyfnod 3. Rydym wedi cyrraedd diwedd ein hystyriaeth, felly, o Gyfnod 3 o Fil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru). A dwi'n datgan y bernir bod pob adran o'r Bil wedi ei derbyn. Cyfnod 3, felly, wedi dod i ben.
That was the last final vote in our Stage 3 consideration. We have reached the end of our Stage 3 consideration of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill and I declare that all sections of the Bill are deemed agreed. That concludes Stage 3.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Eitem 9 nesaf fydd Cyfnod 4 y Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru). Mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn bwriadau gwneud cynnig heb hysbysiad fod y Bil yn cael ei basio. Cyn i'r Senedd wneud penderfyniad ynghylch a ddylid pasio'r Bil ai peidio, rhaid i mi nodi ar gofnod, yn unol ag adran 111A(3) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, nad yw darpariaethau'r Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru) yn ymwneud â phwnc gwarchodedig yn fy marn i.
Felly, mi fedraf i symud ymlaen nawr i alw ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Julie James.
We move now to item 9, the Stage 4 of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill. The Minister for Climate Change wishes to move a motion without notice that the Bill be passed. Before the Senedd takes a decision on whether to pass the Bill, I must state for the record, in accordance with section 111A(3) of the Government of Wales Act 2006 that, in my view, the provisions of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill do not relate to a protected subject matter.
I can therefore move to call the Minister for Climate Change to move the motion. Julie James.
Cynnig
Cynnig bod y Senedd yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:
Yn cymeradwyo'r Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru).
Motion
To propose that the Senedd in accordance with Standing Order 26.47:
Approves the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I'm absolutely delighted to move the motion before the Senedd today for Stage 4 of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill, which I introduced into the Senedd on 20 September 2022. Since the Bill was introduced, it has progressed successfully through Stages in the Senedd's legislation process on a fast-tracked timetable. I'm most grateful to the Business Committee for agreeing this. I also commend everyone here today for recognising the environmental importance and urgency of this Bill and supporting its rapid passage through the Senedd. To add to this, I would like to express my gratitude to you, Llywydd, for agreeing for Stage 4 to proceed immediately after Stage 3. I would also like to thank the Chairs, members and the staff of the Climate Change, Environment, and Infrastructure Committee, the Finance Committee, and the Legislation, Justice and Constitution Committee for the high quality of their consideration, scrutiny and reports regarding the Bill and the supporting explanatory memorandum and regulatory impact assessment.
I'm extremely grateful to all the stakeholders, delivery partners, communities and young people who have been able to contribute to our policy and this legislative process by providing evidence both in person and in writing, in particular to the Climate Change, Environment, and Infrastructure Committee during their consultation. The positive discussions with Members, together with public evidence sessions from stakeholders, have ensured that the Bill has had real scrutiny, despite its expedited nature. Your knowledge and experience have been invaluable.
I do, of course, want to thank Members for their support of technical amendments brought by the Welsh Government to improve the consistency and clarity of the Bill. It has also been truly gratifying to be able to work with Members on areas of common ground to bring forward amendments that truly enhance the Bill. This has been a true example of collaboration and joint working.
Finally, I would like to thank the officials who have worked very hard and at pace on this Bill to get it over the line. This spirit of collaboration will endure as we work with stakeholders to produce comprehensive guidance on the Bill. I think we should all be extremely proud of this landmark Bill, which goes beyond banning an initial set of single-use plastic products. We have achieved a firm foundation to ban further problematic single-use plastic products in the future, securing the Bill's lasting legacy. This is a Bill that protects our uniquely beautiful Welsh landscape from unsightly and toxic single-use plastic waste. This Bill protects our green spaces, our sparkling waters and our diverse and rich ecology. The action starts now, not only for us, but the future generations of Wales.
In this vein, I would like to pay tribute to the young people of Wales who have spoken so passionately to me about environmental protection and the issue of single-use plastic. Through our engagement with Eco-Schools and Plastic Free Schools, we will highlight to all schools in Wales the impact of plastic pollution and how that relates to the new schools curriculum for Wales that supports our children and young people to be ethical, informed citizens of Wales and the world. And finally, I want to acknowledge our fantastic Welsh businesses who led the way in innovating environmentally sound alternatives to single-use plastics, exploiting the potential of new technologies, contributing to a circular economy and the creation of a truly sustainable Wales. Working collaboratively with all stakeholders, genuinely seeking views and understanding, has broken down barriers between sectors, which will result in a coherent change in behaviour and willingness to work together to meet the overarching agenda to fight climate change in the most effective and efficient way possible.
During the Bill's general principles debate on 11 October, all Members present at the time supported and agreed on the need for this Bill. I hope that, across the Chamber, we will continue to provide that same unanimous and passionate support to take the Bill to full enactment. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Rwyf wrth fy modd yn cynnig y cynnig gerbron y Senedd heddiw ar gyfer Cyfnod 4 Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru), a gyflwynais i'r Senedd ar 20 Medi 2022. Ers cyflwyno'r Bil, mae wedi symud ymlaen yn llwyddiannus trwy Gyfnodau ym mhroses ddeddfwriaeth y Senedd ar amserlen gyflym. Rwyf fwyaf diolchgar i'r Pwyllgor Busnes am gytuno ar hyn. Rwyf hefyd yn cymeradwyo pawb yma heddiw am gydnabod pwysigrwydd amgylcheddol a brys y Bil hwn a chefnogi ei hynt gyflym drwy'r Senedd. I ychwanegu at hyn, hoffwn ddiolch o galon i chi, Llywydd, am gytuno i Gyfnod 4 fynd rhagddo yn syth ar ôl Cyfnod 3. Hoffwn ddiolch hefyd i'r Cadeiryddion, aelodau a staff y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith, y Pwyllgor Cyllid, a'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ystyried a chraffu'n ofalus, a'u hadroddiadau manwl ynghylch y Bil a'r memorandwm esboniadol ac asesiad effaith rheoleiddiol.
Rwy'n hynod ddiolchgar i'r holl randdeiliaid, partneriaid cyflenwi, cymunedau a phobl ifanc sydd wedi gallu cyfrannu at ein polisi a'r broses ddeddfwriaethol hon drwy ddarparu tystiolaeth yn bersonol ac yn ysgrifenedig, yn arbennig i'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith yn ystod eu hymgynghoriad. Mae'r trafodaethau cadarnhaol gydag Aelodau, ynghyd â sesiynau tystiolaeth gyhoeddus gan randdeiliaid, wedi sicrhau y craffwyd yn wirioneddol ar y Bil, er iddo gael ei frysio. Bu eich gwybodaeth a'ch profiad yn amhrisiadwy.
Hoffwn, wrth gwrs, ddiolch i'r Aelodau am eu cefnogaeth i welliannau technegol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru i wella cysondeb ac eglurder y Bil. Bu hefyd yn wirioneddol braf gallu gweithio gydag Aelodau ar feysydd o dir cyffredin i gyflwyno gwelliannau sy'n wirioneddol wella'r Bil. Bu hyn yn enghraifft wirioneddol o gydweithio a chyd-dynnu.
Yn olaf, hoffwn ddiolch i'r swyddogion sydd wedi gweithio'n galed iawn ac yn ddygn iawn ar y Bil hwn i'w gyflwyno'n llwyddiannus. Bydd yr ysbryd hwn o gydweithio yn parhau wrth i ni weithio gyda rhanddeiliaid i gynhyrchu arweiniad cynhwysfawr ynghylch y Bil. Rwy'n credu y dylem ni i gyd fod yn hynod falch o'r Bil nodedig hwn, sy'n mynd y tu hwnt i wahardd cyfres gychwynnol o gynhyrchion plastig untro. Rydym ni wedi cyflawni sylfaen gadarn i wahardd cynhyrchion plastig untro problemus pellach yn y dyfodol, gan sicrhau gwaddol parhaol y Bil. Dyma Fil sy'n gwarchod ein tirwedd Gymreig unigryw o hardd rhag gwastraff plastig untro hyll a gwenwynig. Mae'r Bil hwn yn diogelu ein mannau gwyrdd, ein dyfroedd pefriog a'n hecoleg amrywiol a chyfoethog. Mae'r gweithredu'n dechrau nawr, nid yn unig i ni, ond i genedlaethau Cymru'r dyfodol.
Yn hyn o beth, hoffwn dalu teyrnged i bobl ifanc Cymru sydd wedi siarad mor angerddol â mi am warchod yr amgylchedd a phroblem plastig untro. Trwy ein cysylltiad ag Eco-Sgolion ac Ysgolion Di-blastig, byddwn yn tynnu sylw holl ysgolion Cymru at effaith llygredd plastig a sut mae hynny'n berthnasol i'r cwricwlwm newydd i ysgolion Cymru sy'n cefnogi ein plant a'n pobl ifanc i fod yn ddinasyddion moesegol, gwybodus yng Nghymru a'r byd. Ac yn olaf, hoffwn gydnabod ein busnesau gwych o Gymru a arweiniodd y ffordd wrth arloesi gyda dewisiadau amgen i blastig untro sy'n gadarn yn amgylcheddol, gan fanteisio ar botensial technolegau newydd, cyfrannu at economi gylchol a chreu Cymru wirioneddol gynaliadwy. Mae gweithio ar y cyd â'r holl randdeiliaid, gan geisio barn a dealltwriaeth, wedi chwalu rhwystrau rhwng sectorau, a fydd yn arwain at newid cydlynol mewn ymddygiad a pharodrwydd i gydweithio i fodloni'r agenda gynhwysfawr i frwydro yn erbyn newid hinsawdd yn y ffordd fwyaf effeithiol ac effeithlon bosibl.
Yn ystod dadl egwyddorion cyffredinol y Bil ar 11 Hydref, roedd yr holl Aelodau a oedd yn bresennol ar y pryd yn cefnogi ac yn cytuno ar yr angen am y Bil hwn. Rwy'n gobeithio, ar draws y Siambr, y byddwn yn parhau i ddarparu'r un gefnogaeth unfrydol ac angerddol honno i weithredu'r Bil yn llawn. Diolch, Llywydd.
Really, I'd just echo and endorse everything that the Minister has said in terms of thanking everybody. There have been legal teams—. I think, not often—. People don't realise just the work that goes on behind the scenes from people who are not here in the Chamber today, and another quick mention of Beth Taylor, a researcher that I've worked with, and it was her first piece of legislation that she's ever worked on and she's done a pretty good job. And I would like to thank you, Minister, for accepting the amendments. Clearly, when we come here with the numbers that we do, we want to win, but there has been collaborative working, there's been cross-party agreement on this, and that's how law should be made here in Wales.
To me, this is a landmark moment in the history of law making in Wales. Really, I've just been repeating everything you've said about how we want to put an end to single-use plastic waste. I do a lot of beach cleans, and I'll be monitoring this Bill in time to come. It would be fantastic when we do a beach clean to certainly not pick up the tonnage of waste plastic that we do, thereby protecting our natural environment, our countryside and our fantastic bird and sea life. So, thank you, everybody. I'm really chuffed with today. Thank you.
A dweud y gwir, rwy'n ategu ac yn cymeradwyo popeth y mae'r Gweinidog wedi'i ddweud o ran diolch i bawb. Bu timau cyfreithiol—. Rwy'n credu, ddim yn aml—. Dydy pobl ddim yn sylweddoli maint y gwaith sy'n mynd rhagddo yn y cefndir gan bobl sydd ddim yma yn y Siambr heddiw, ac i sôn yn gyflym hefyd am Beth Taylor, ymchwilydd yr wyf wedi gweithio gyda hi, a dyma'r darn cyntaf o ddeddfwriaeth y mae hi erioed wedi gweithio arno ac mae hi wedi gwneud gwaith da iawn. A hoffwn ddiolch i chi, Gweinidog, am dderbyn y gwelliannau. Yn amlwg, pan ddown ni yma gyda'r niferoedd fel y gwnawn ni, rydym ni eisiau ennill, ond fe fu yna gydweithio, fe fu yna gytundeb trawsbleidiol ynghylch hyn, a dyna sut ddylid llunio deddfau yma yng Nghymru.
I mi, mae hon yn adeg nodedig yn hanes deddfu yng Nghymru. A dweud y gwir, rwyf newydd fod yn ailadrodd popeth rydych chi wedi'i ddweud am sut rydym ni am roi diwedd ar wastraff plastig untro. Rwy'n gwneud llawer o lanhau traethau, a byddaf i'n monitro'r Bil hwn yn y dyfodol. Byddai'n wych pan fyddwn yn glanhau traeth yn sicr i beidio â gorfod codi'r tunelli o blastig gwastraff a wnawn, a thrwy hynny ddiogelu ein hamgylchedd naturiol, ein cefn gwlad a'n bywyd adar a'n bywyd môr gwych. Felly, diolch, bawb. Rwy'n hapus iawn â sut aeth hi heddiw. Diolch.
Mae hwn yn gam pwysig tuag at ein hamcan fel Senedd i warchod natur, bioamrywiaeth a lleihau ein dibyniaeth ar adnoddau anadnewyddadwy. Tair blynedd yn ôl, fe wnes i alw mewn araith am ddeddfwriaeth i wahardd plastig defnydd untro, a dyma ni heddiw yn troi’r dyhead—nid dim ond gennyf i, ond dyhead cymaint ohonom—yn realiti. Mae’n dangos beth sy’n bosibl pan fydd y Senedd hon yn cydweithio er mwyn ceisio creu dyfodol gwell.
Mae’n dangos hefyd fod gan y Senedd y gallu i ddeddfu’n gymharol gyflym pan fo'n rhaid. Nawr, rwy'n gwybod bod yna gymhlethdodau wedi bod, ond rwyf i'n meddwl hefyd fod yna wersi i'w cael fanna yn dangos mai ewyllys gwleidyddol sy'n cael y maen i'r wal yn y pen draw.
Wrth gwrs, mae yna rai pethau buaswn i wedi hoffi eu gweld yn cryfhau'r Bil ymhellach, ond mae hwn yn gam mor bwysig ymlaen. Hoffwn i ddiolch i'r sefydliadau wnaeth roi tystiolaeth i ni fel pwyllgor, i Gadeirydd y pwyllgor, i'r tîm clercio ac i'r Gweinidog am fod mor barod i gydweithio pan oedd cyfle i wneud. Mae Senedd Cymru yn cydnabod ei dyletswydd i genedlaethau’r dyfodol a’r byd o’n cwmpas trwy'r ddeddfwriaeth yma. Sylweddoliad dyletswydd yw gweithredu. Bydd pasio'r mesur hwn fel Deddf yn clirio cydwybod ein cenedl rywfaint, ond mae gennym lawer o waith i'w wneud eto. Boed inni beidio gorffwys ar ein rhwyfau wedi hyn. Boed inni ddefnyddio'r Ddeddf hon fel astell ddeifio, fel springboard, er mwyn gwneud popeth rŷn ni'n gallu i warchod ein dyfodol ni a chenedlaethau i ddod. Diolch.
This is an important step towards our objective as a Senedd to protect nature and biodiversity, and to reduce our reliance on non-renewable resources. Three years ago, I called in a speech for legislation to ban single-use plastics, and here we are today, turning that aspiration—not just my aspiration but that of so many of us—into reality. It shows what's possible when this Senedd works together in order to try and create a better future.
It also shows that the Senedd has the ability to legislate relatively quickly when it has to. I know that there have been some complexities, but I think there are lessons to be learned there that political will is what ultimately delivers results.
Of course, there are some things I would have liked to have seen to strengthen the Bill further, but this is such an important step forward. I'd like to thank the organisations who gave us evidence as a committee, the Chair, the clerking team and the Minister for being so ready to collaborate when there was an opportunity to do so. The Welsh Parliament recognises its duty to future generations and to the world around us through this legislation. Action is the realisation of duty, and passing this Bill into law today will cleanse our nation's conscience somewhat, but we still have a lot of work to do again. We should not rest on our laurels after this. We should use this Act as a springboard in order to do everything that we can to protect our future and the generations to come. Thank you.
Mae'r Bil yma, fel rŷn ni newydd glywed, wrth gwrs, wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol yn ystod ei daith drwy'r Senedd, ond mae e hefyd wedi bod ychydig yn ddadleuol oherwydd bod Llywodraeth Cymru wedi mynnu defnyddio proses graffu gyflym ar ei gyfer. Nawr, dwi ddim yn awgrymu bod gweithdrefnau'r Senedd wedi cael eu camddefnyddio, ond mae'r hyn rŷn ni wedi'i weld ymhell o fod yn arfer da.
Roedd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith yn pryderu bod gwaith craffu Cyfnod 1 ar y Bil wedi cael ei osgoi. Er bod y pwyllgor wedi gallu cynnal rhywfaint o waith craffu ar Fil drafft, doedd hyn ddim yn ddigonol o ran disodli gwaith craffu yng Nghyfnod 1, a phe na baem wedi gwneud y gwaith hwnnw, yna fydden ni ddim wedi cael ymgynghoriad cyhoeddus ar ddarpariaethau manwl y Bil, na chyfle, wrth gwrs, i'r rhai sy'n cael eu heffeithio arnyn nhw gan y cynigion yn y Bil i ddweud eu dweud.
Ond nid y pwyllgor newid hinsawdd oedd yr unig bwyllgor, wrth gwrs, i fynegi pryderon. Mae'r Pwyllgor Cyllid wedi mynegi siom am y ffaith nad yw'r Gweinidog wedi gallu darparu'r wybodaeth ariannol y gofynnodd amdani. Awgrymodd y Gweinidog y gallai gymryd o leiaf chwe mis i swyddogion gwblhau'r gwaith hwn. Fel y mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi nodi yn ei lythyr at y Prif Weinidog, bydd y Bil wedi cwblhau ei daith ddeddfwriaethol drwy'r Senedd cyn bod y wybodaeth ariannol bwysig hon ar gael, a dwi'n cytuno â'r Cadeirydd am y ffaith nad yw hyn yn ddigon da.
Fe wnaeth y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad godi nifer o bryderon hefyd am y broses gyflym y mae'r Bil hwn wedi'i dilyn. Mae'r Gweinidog wedi dweud mai'r bwriad yw y bydd yr holl ddarpariaethau yn y Bil yn cael eu cychwyn erbyn Ebrill 2026. Mae Cadeirydd y pwyllgor wedi cwestiynu, a hynny'n briodol, a oes angen proses gyflym ar y sail honno. Mae'r broses gyflym hon yn rhan bwysig o'n gweithdrefnau ni, wrth gwrs, a bydd adegau pan fydd angen ei defnyddio. Serch hynny, dim ond pan fydd hi'n angenrheidiol y dylai'r broses hon gael ei defnyddio, nid oherwydd ei bod hi'n gyfleus. Dylai gwaith craffu ar ddeddfwriaeth gael ei weld gan y Llywodraeth fel rhan sylfaenol o'r broses ddeddfu, nid fel rhywbeth y mae angen ei oddef neu, yn achos y Bil yma, ei osgoi.
Wedi dweud hynny, dwi, fel bron iawn bawb arall, dwi'n siŵr, yn gobeithio bydd y Bil hwn yn cael ei basio, ond dwi yn credu y dylai'r Gweinidog a'r Prif Weinidog fyfyrio ar ddigonolrwydd y broses a arweiniodd at ddod â ni i'r man yna. Diolch.
This Bill, as we've just heard, has received cross-party support during its journey through the Senedd, but it's also been slightly contentious because of the Welsh Government insisted on using an expedited scrutiny process for it. Now, I'm not suggesting that Senedd procedures have been misused, but what we have seen is far from being good practice.
The Climate Change, Environment and Infrastructure Committee was concerned that Stage 1 scrutiny of the Bill was bypassed. Although the committee was able to undertake a degree of scrutiny on a draft Bill, it was not adequate as a replacement for scrutiny at Stage 1, and if we had not conducted that work, then we would not have had a public consultation on the detailed provisions of the Bill, nor an opportunity for those affected by the proposals to have their say.
But it wasn't just the climate change committee that expressed concerns. The Finance Committee has expressed disappointment in the fact that the Minister hasn't been able to provide the financial information requested. The Minister suggested that officials might take at least six months to complete this work. As the Chair of the Finance Committee pointed out in his letter to the First Minister, the Bill will have completed its legislative passage through the Senedd by the time this important financial information is available, and I agree with the Chair that this simply isn't good enough.
The Legislation, Justice and Constitution Committee also raised several concerns about the expedited process followed. The Minister has said that the intention is for all of the provisions in the Bill to be commenced by April 2026. The Chair of the committee has rightly questioned whether an expedited process was necessary on that basis. That process is an important part of our procedures, of course, and there will be times when we will need to use it. However, it should only be used when necessary, not because of convenience. The scrutiny of legislation should be seen by Government as a fundamental part of the law-making process, not as something that needs to be tolerated or, in the case of this Bill, avoided.
Having said that, I, like almost everyone else, I'm sure, hope that this Bill will be passed, but I do believe the Minister and the First Minister should reflect on the adequacy of the process that got us here. Thank you.
Y Gweinidog Newid Hinsawdd i ymateb i'r ddadl—Weinidog.
The Minister for Climate Change to reply to the debate—Minister.
Diolch, Llywydd. Only simply to say again my thanks to everyone who's worked very hard on the Bill, all of the committees, all of the Members, but, most especially, to the people, businesses and young people of Wales who have worked tirelessly and hard, and have pressed me very hard to get this Bill onto the statute book, and I am delighted to have been able to do it for them and for our future generations. Diolch.
Diolch, Llywydd. Dim ond i ddiolch eto i bawb sydd wedi gweithio'n galed iawn ar y Bil, pob un o'r pwyllgorau, yr holl Aelodau, ond, yn fwyaf arbennig, i bobl, busnesau a phobl ifanc Cymru sydd wedi gweithio'n ddiflino ac yn galed, ac wedi pwyso'n galed iawn i mi gael y Bil hwn ar y llyfr statud, ac rwy'n falch iawn fy mod i wedi gallu gwneud hynny drostyn nhw ac ar gyfer ein cenedlaethau i'r dyfodol. Diolch.
Not quite yet.
Ddim yn hollol eto.
Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C, mae'n rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion Cyfnod 4. Felly, fe wnawn ni symud i'r bleidlais yna nawr, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig i gymeradwyo Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru). Dwi'n agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 53, neb yn ymatal, un yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi'i gymeradwyo.
In accordance with Standing Order 26.50C, a recorded vote must be taken on Stage 4 motions. We will, therefore, move to that vote, and I call for a vote on the motion to approve the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill. I open the vote. Close the vote. In favour 53, no abstentions, one against, and therefore the motion is agreed.
Cyfnod 4—Bil Diogelu’r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru): O blaid: 53, Yn erbyn: 1, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Stage 4—the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill: For: 53, Against: 1, Abstain: 0
Motion has been agreed
Diolch yn fawr i bawb. Fe ddaw hynny â'n gwaith am y dydd heddiw i ben.
Thank you, all. That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:09.
The meeting ended at 18:09.