Y Cyfarfod Llawn
Plenary
30/11/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da. Dyma ni'n cychwyn ar ein cyfarfod ni heddiw. Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Altaf Hussain.
Good afternoon. We are ready to begin. The first item today is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Altaf Hussain.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cynnal gyda chydweithwyr mewn llywodraeth leol am ddefnyddio cronfeydd ariannol? OQ58771
1. What discussions has the Minister held with colleagues in local government about the use of financial reserves? OQ58771
I have discussed local authority reserves with leaders as part of our ongoing discussions on pressures and funding. All leaders have stressed that they are already using reserves to manage their current pressures and expect to have to continue to do so next year.
Rwyf wedi trafod cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol gydag arweinwyr fel rhan o’n trafodaethau parhaus ar bwysau a chyllid. Mae pob arweinydd wedi pwysleisio eu bod eisoes yn defnyddio cronfeydd wrth gefn i fynd i'r afael â'u pwysau presennol ac yn disgwyl gorfod parhau i wneud hynny y flwyddyn nesaf.
Thank you, Minister. Minister, in March 2020, the Welsh Government reported all local authority reserves to be £1.5 billion, which increased by 42 per cent to £2.13 billion by March 2021. To put this into context, in this current financial year, the revenue support grant allocated by you to local authorities was £3.9 billion. I accept that local authorities need to hold money in reserve and it's not a simple matter as to how those reserves can be used, but, as you discuss the overall financial position with local authorities over the next month, would you assure the Senedd that vast sums of money will not just be left in local authority bank accounts whilst council leaders at the same time complain about the lack of money to provide essential services? Thank you.
Diolch, Weinidog. Ym mis Mawrth 2020, nododd Llywodraeth Cymru fod cyfanswm holl gronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol yn £1.5 biliwn, ac roeddent wedi cynyddu 42 y cant i £2.13 biliwn erbyn mis Mawrth 2021. I roi hyn yn ei gyd-destun, yn y flwyddyn ariannol hon, roedd y grant cynnal refeniw a ddyrannwyd gennych i awdurdodau lleol yn £3.9 biliwn. Rwy’n derbyn bod angen i awdurdodau lleol gadw arian wrth gefn ac nad yw sut y gellir defnyddio’r cronfeydd wrth gefn hynny'n fater syml, ond wrth ichi drafod y sefyllfa ariannol gyffredinol gydag awdurdodau lleol dros y mis nesaf, a wnewch chi roi sicrwydd i’r Senedd na fydd symiau mawr o arian yn eistedd yng nghyfrifon banc awdurdodau lleol tra bod arweinwyr cynghorau, ar yr un pryd, yn cwyno am y diffyg arian i ddarparu gwasanaethau hanfodol? Diolch.
I'll just refer the Member to my original answer, which does reassure colleagues in the Senedd that I do discuss local authority reserves with them regularly as part of our general discussions in relation to finance. But I just want to be really clear as well that the position that is reported in the annual reporting mechanism is only the situation on one day of the year—the end of the financial year; it doesn't reflect movements up and down within the year. And, of course, the level of reserves are a matter for the individual local elected members and they will reflect the longer term plans that those authorities have as well as managing the short-term pressures, and there are plenty of those short-term pressures at the moment.
And I think that we need also to see local authority reserves in the wider context in terms of the overall budget of local government. At an all-Wales level, the widest interpretation of usable reserves is 26 per cent of the total annual expenditure. So, that's three months' provision for the costs of all of local government. General or unallocated reserves would cover just 10 days. So, I think that, even though authorities' reserves are higher than they are normally, they still just recognise that there are many, many calls on those reserves. As I say, authorities are already using some of them to manage the extreme pressures of the cost-of-living crisis and the impact of inflation on local authorities, and I expect they would intend to do so next year as well. So, I just reassure colleagues, really, that I do have confidence that local authority colleagues are considering the use of reserves in an appropriate way, and to recognise as well that the level of reserves this year does recognise that, at the end of the financial year, previously, I allocated an additional £50 million to local authorities, bearing in mind that, even before the cost-of-living crisis and the situation in Ukraine, we recognised, because of the three-year spending review, that years 2 and 3 were going to be more difficult. So, I hope that that does put authorities in a better position than they would otherwise have been to manage the pressures next year. But, that said, you'll have seen that local authorities are telling us that they're already expecting to see a gap in funding of hundreds of millions of pounds, which is obviously of concern to them and to us.
Cyfeiriaf yr Aelod at fy ateb gwreiddiol, sy’n rhoi sicrwydd i gyd-Aelodau o'r Senedd fy mod yn trafod cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol gyda hwy yn rheolaidd fel rhan o’n trafodaethau cyffredinol mewn perthynas â chyllid. Ond hoffwn ddweud yn glir iawn hefyd fod yr hyn a nodir yn y mecanwaith adrodd blynyddol yn cynrychioli un diwrnod o'r flwyddyn yn unig—diwedd y flwyddyn ariannol; nid yw'n adlewyrchu newidiadau i fyny ac i lawr o fewn y flwyddyn. Ac wrth gwrs, mater i'r aelodau etholedig lleol unigol yw lefel y cronfeydd wrth gefn, a byddant yn adlewyrchu'r cynlluniau mwy hirdymor sydd gan yr awdurdodau hynny yn ogystal â rheoli'r pwysau tymor byr, ac mae digon o'r pwysau tymor byr hynny ar hyn o bryd.
A chredaf fod angen i ni hefyd ystyried cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol yng nghyd-destun ehangach cyllideb gyffredinol llywodraeth leol. Ar lefel Cymru gyfan, y dehongliad ehangaf o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio yw 26 y cant o gyfanswm y gwariant blynyddol. Felly, dyna ddarpariaeth tri mis ar gyfer holl gostau llywodraeth leol. Ni fyddai cronfeydd wrth gefn cyffredinol neu gronfeydd wrth gefn heb eu dyrannu ond yn darparu ar gyfer 10 diwrnod. Felly, er bod cronfeydd wrth gefn awdurdodau yn uwch nag y maent fel arfer, credaf eu bod yn dal i gydnabod bod llawer iawn o alw am y cronfeydd wrth gefn hynny. Fel y dywedaf, mae awdurdodau eisoes yn defnyddio rhai ohonynt i reoli pwysau eithafol yr argyfwng costau byw ac effaith chwyddiant ar awdurdodau lleol, ac rwy'n disgwyl y byddent yn bwriadu gwneud hynny y flwyddyn nesaf hefyd. Felly, hoffwn roi sicrwydd i'm cyd-Aelodau fod gennyf hyder fod ein cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol yn ystyried y defnydd o gronfeydd wrth gefn mewn ffordd briodol, a chydnabod hefyd fod lefel y cronfeydd wrth gefn eleni yn cydnabod, ar ddiwedd y flwyddyn ariannol flaenorol, imi ddyrannu £50 miliwn yn ychwanegol i awdurdodau lleol, gan gofio, hyd yn oed cyn yr argyfwng costau byw a’r sefyllfa yn Wcráin, ein bod wedi cydnabod, oherwydd yr adolygiad o wariant tair blynedd, y byddai blynyddoedd 2 a 3 yn anos. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny’n rhoi awdurdodau mewn gwell sefyllfa nag y byddent ynddi fel arall i reoli’r pwysau y flwyddyn nesaf. Ond wedi dweud hynny, fe fyddwch wedi gweld bod awdurdodau lleol yn dweud wrthym eu bod eisoes yn disgwyl gweld bwlch o gannoedd o filiynau o bunnoedd yn y cyllid, sy'n amlwg yn bryder iddynt hwy ac i ninnau.
Thank you for confirming what I've actually heard in briefings that have been made available to me and to other Senedd Members of other parties about not just the financial budgetary pressures facing local authorities, but also discussing the reserves. And that figure that you've cited, that if it was all thrown at the current pressures, we might have three months before all those reserves are used up, regardless of the fact that most of it is currently allocated for other uses—. So, can I ask, in your meetings with local authority leaders going forward, particularly Andrew Morgan of Rhondda Cynon Taf and Huw David of Bridgend in my areas, could you ask them, if there were any Members of this Senedd—some of whom are former council leaders—who were unable to attend those briefings, and to see the scale of the pressures that are currently facing our local authorities, to invite them again to sit down with officers in that local authority and just see how far the reserves would go?
Diolch am gadarnhau’r hyn rwyf wedi’i glywed mewn sesiynau briffio a ddarparwyd i mi ac i Aelodau eraill o'r Senedd o bleidiau eraill, a oedd nid yn unig yn sôn am y pwysau cyllidebol sy’n wynebu awdurdodau lleol, ond hefyd yn trafod y cronfeydd wrth gefn. Ac o ran y ffigur hwnnw a ddyfynnwyd gennych, pe bai'r cyfan yn cael ei ddefnyddio i fynd i'r afael â'r pwysau presennol, efallai y byddai gennym dri mis cyn i'r holl gronfeydd wrth gefn hynny gael eu defnyddio, heb ystyried y ffaith bod y rhan fwyaf ohonynt wedi'u dyrannu ar hyn o bryd at ddibenion eraill—. Felly, a gaf fi ofyn, yn eich cyfarfodydd ag arweinwyr awdurdodau lleol yn y dyfodol, yn enwedig Andrew Morgan o Rondda Cynon Taf a Huw David o Ben-y-bont ar Ogwr yn fy ardaloedd i, a wnewch chi ofyn iddynt, os oedd unrhyw Aelodau o'r Senedd hon—y mae rhai ohonynt yn gyn-arweinwyr cynghorau—nad aethant i'r sesiynau briffio hynny i weld lefel y pwysau sy’n wynebu ein hawdurdodau lleol ar hyn o bryd, i’w gwahodd unwaith eto i eistedd gyda swyddogion yn yr awdurdod lleol hwnnw i weld pa mor bell y byddai'r cronfeydd wrth gefn yn mynd?
Absolutely. I think local authorities have been incredibly transparent in terms of the financial challenges that they're facing, and I'm pleased that they have been able to offer, on a regional basis, opportunities for all Members of the Senedd to better understand those pressures at a very local level. I know they'd be more than happy to engage again with any colleagues who have not managed to attend one of those sessions. I think, in those sessions, you'll have heard that they will have seen pressures right across local government, but particularly in relation to pay inflation, energy costs, schools in particular, social care, the response to Ukraine and wider migration, and also housing and homelessness, and, obviously, all the challenges around the tight capital settlement as well. So, I would absolutely encourage all colleagues to engage with their local authorities to get underneath those challenges.
Yn sicr. Credaf fod awdurdodau lleol wedi bod yn hynod dryloyw o ran yr heriau ariannol y maent yn eu hwynebu, ac rwy'n falch eu bod wedi gallu cynnig cyfleoedd, ar sail ranbarthol, i holl Aelodau'r Senedd ddeall y pwysau hwnnw'n well ar lefel leol iawn. Gwn y byddent yn fwy na pharod i ymgysylltu eto ag unrhyw gyd-Aelodau nad ydynt wedi gallu mynd i un o'r sesiynau hynny. Yn y sesiynau hynny, rwy'n credu y byddech wedi clywed y byddant wedi wynebu pwysau ar draws llywodraeth leol, ond yn enwedig mewn perthynas â chwyddiant cyflogau, costau ynni, ysgolion yn enwedig, gofal cymdeithasol, yr ymateb i Wcráin ac ymfudo yn fwy cyffredinol, yn ogystal â thai a digartrefedd, ac yn amlwg, yr holl heriau'n ymwneud â setliad cyfalaf tynn hefyd. Felly, byddwn yn sicr yn annog pob un o'm cyd-Aelodau i ymgysylltu â'u hawdurdodau lleol er mwyn deall yr heriau hynny.
2. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog wedi ei rhoi i effaith datganiad yr hydref ar y gefnogaeth ariannol fydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol yng Ngorllewin De Cymru? OQ58788
2. What consideration has the Minister given to the impact of the autumn statement on the Welsh Government financial support that will be available for local authorities in South Wales West? OQ58788
Ahead of the autumn statement, I called on the Chancellor to invest in people and public services. While there was some additional funding in the UK Government announcements, it failed to address the significant gaps in funding for public services.
Cyn datganiad yr hydref, galwais ar y Canghellor i fuddsoddi mewn pobl a gwasanaethau cyhoeddus. Er bod rhywfaint o arian ychwanegol wedi'i ddarparu yng nghyhoeddiadau Llywodraeth y DU, nid oedd yn ddigon fynd i’r afael â’r bylchau sylweddol yn y cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus.
Yes, I'd agree, Minister. Our local authorities are facing huge financial pressures, and I'd like to echo what Huw Irranca-Davies said about the importance of engagement not only in those briefings, but I know, in Neath Port Talbot, the council is going out into all the communities of the local authority area to have public meetings so that people fully understand what's at stake here and to ask for ideas about how things can be managed. There are specific pressures on local authority budgets in terms of the increasing demand on social care in my region. In Neath Port Talbot, for example, there's been a steady increase in referrals to adult social services and children and young people's services over the last two years, and Bridgend council recognises in its own words that gaps exist in social care services. Without additional funding to meet the need for social services for adults and children, it will be impossible, of course, to solve some of the causes of the crisis in the health service—for example, people unable to leave hospitals, and more people going to hospital due to pressure on families that don't have the right support. According to the Wales fiscal analysis team, the Chancellor's recent autumn statement means there'll be an additional £1.2 billion available to the Welsh Government over the next two years as a result of the Barnett consequentials. So, can the Minister provide assurances that the funding included in this £1.2 billion for local government social care services is passported in full during the next two years into local government settlements?
Ie, byddwn yn cytuno, Weinidog. Mae ein hawdurdodau lleol yn wynebu pwysau ariannol enfawr, a hoffwn adleisio’r hyn a ddywedodd Huw Irranca-Davies ynglŷn â phwysigrwydd ymgysylltu nid yn unig yn y sesiynau briffio hynny, ond yng Nghastell-nedd Port Talbot, gwn fod y cyngor yn mynd allan i holl gymunedau ardal yr awdurdod lleol i gael cyfarfodydd cyhoeddus, fel bod pobl yn deall yn iawn beth sydd yn y fantol yma ac i ofyn am syniadau ynglŷn â sut y gellir rheoli pethau. Mae pwysau penodol ar gyllidebau awdurdodau lleol o ran y galw cynyddol ar ofal cymdeithasol yn fy rhanbarth. Yng Nghastell-nedd Port Talbot, er enghraifft, bu cynnydd cyson mewn atgyfeiriadau at wasanaethau cymdeithasol oedolion a gwasanaethau plant a phobl ifanc dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ac mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn cydnabod yn ei eiriau ei hun fod bylchau'n bodoli mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol. Heb gyllid ychwanegol i ddiwallu’r angen am wasanaethau cymdeithasol i oedolion a phlant, bydd yn amhosibl datrys rhai o achosion yr argyfwng yn y gwasanaeth iechyd—er enghraifft, pobl yn methu gadael ysbytai, a mwy o bobl yn mynd i’r ysbyty oherwydd pwysau ar deuluoedd pan nad ydynt yn cael y cymorth cywir. Yn ôl tîm dadansoddi cyllid Cymru, mae datganiad hydref diweddar y Canghellor yn golygu y bydd £1.2 biliwn ychwanegol ar gael i Lywodraeth Cymru dros y ddwy flynedd nesaf o ganlyniad i gyllid canlyniadol Barnett. Felly, a wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd fod y cyllid sydd wedi'i gynnwys yn yr £1.2 biliwn hwn ar gyfer gwasanaethau gofal cymdeithasol llywodraeth leol yn cael ei basbortio'n llawn yn ystod y ddwy flynedd nesaf i setliadau llywodraeth leol?
I'm very grateful to the Member for the question, and for reiterating the same message I'm hearing from leaders as well in terms of the specific pressures on social care. They're also very keen to impress upon me the pressures in education as well, and those are two of the main areas of expenditure for local authorities. And I would also welcome and encourage people to engage with the work that local authorities are doing in terms of trying to reach out to the public, so that the public understands the very real pressures that the authority is under locally, but also then that authorities can take decisions having listened to the public on what their priorities are for their particular area. So, I do commend that outreach work that local authorities are doing across Wales.
It is the case that the autumn statement did mean that we would receive in Wales an extra £1.2 billion over the next two years as a result of consequentials through the autumn statement. What I will say is that it means £666 million next year, and that, even still, leaves a gap of around £1 billion in our budget as a result of pressures. So, there will inevitably be difficult decisions for us to take as a Welsh Government, and also difficult decisions for public services more generally. I'll be publishing our budget on 13 December, so I don't want to give too much detail at this point, particularly because we still haven't come to those final decisions, and we're having ongoing discussions with partners—I'm talking to colleagues about the pressures they're seeing in their particular areas. But I've listened very carefully to what the Member has said about that particular area of priority.
I'd also say, in relation to the £1.2 billion, that it is helpful if colleagues understand where the consequentials have come from. Now, I'm very much of the view that consequential funding comes to the Welsh Government and the Welsh Government will take the decisions in relation to where that funding goes; it's not a case of just passporting money on. And it's a case, really, of understanding what the pressures are, because I think we do the Welsh Treasury, the Welsh Government, this Senedd, a disservice if we're just seen as a kind of post box for consequential funding. So, what we will do is undertake serious pieces of work looking at where the pressures are, where our priorities are as a Government, and, particularly also, looking at our programme for government. Obviously, we have shared interests in that area as well.
And just to finally add on that, 44 per cent of that £666 million for next year relates to new schemes in the field of business rates. So, obviously, we're looking very carefully at support for business. So, what I will say is that when the Chancellor gave the impression that it was £1.2 billion for public services, I think that that was slightly misleading and there's a lot more to unpick underneath those figures.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelod am ei chwestiwn, ac am ailadrodd yr un neges a glywaf gan arweinwyr hefyd o ran y pwysau penodol ar ofal cymdeithasol. Maent hefyd yn awyddus iawn i dynnu fy sylw at y pwysau ym myd addysg, a dyna ddau o'r prif feysydd gwariant ar gyfer awdurdodau lleol. A byddwn hefyd yn croesawu ac yn annog pobl i ymgysylltu â'r gwaith y mae awdurdodau lleol yn ei wneud yn ceisio estyn allan at y cyhoedd, fel bod y cyhoedd yn deall y pwysau real iawn sydd ar yr awdurdod yn lleol, ond hefyd wedyn fod awdurdodau yn gallu gwneud penderfyniadau ar ôl gwrando ar flaenoriaethau'r cyhoedd ar gyfer eu hardal benodol. Felly, cymeradwyaf y gwaith allgymorth y mae awdurdodau lleol yn ei wneud ledled Cymru.
Mae’n wir fod datganiad yr hydref wedi golygu y byddem yn cael £1.2 biliwn ychwanegol yng Nghymru dros y ddwy flynedd nesaf o ganlyniad i gyllid canlyniadol drwy ddatganiad yr hydref. Yr hyn a ddywedaf yw ei fod yn golygu £666 miliwn y flwyddyn nesaf, ond mae hynny'n dal i adael bwlch o oddeutu £1 biliwn yn ein cyllideb o ganlyniad i bwysau. Felly, mae’n anochel y bydd penderfyniadau anodd i ni eu gwneud fel Llywodraeth Cymru, a phenderfyniadau anodd hefyd i wasanaethau cyhoeddus yn fwy cyffredinol. Byddaf yn cyhoeddi ein cyllideb ar 13 Rhagfyr, felly nid wyf am roi gormod o fanylion ar hyn o bryd, yn enwedig gan nad ydym wedi gwneud y penderfyniadau terfynol hynny o hyd, ac rydym yn cael trafodaethau parhaus â phartneriaid—rwy'n siarad â chydweithwyr ynglŷn â'r pwysau y maent yn ei weld yn eu hardaloedd penodol. Ond rwyf wedi gwrando'n ofalus iawn ar yr hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud am y maes blaenoriaeth penodol hwnnw.
Byddwn hefyd yn dweud, mewn perthynas â'r £1.2 biliwn, ei bod yn ddefnyddiol pe bai ein cydweithwyr yn deall o ble y daeth y cyllid canlyniadol hwnnw. Nawr, rwy'n sicr o'r farn fod cyllid canlyniadol yn dod i Lywodraeth Cymru, a bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud y penderfyniadau mewn perthynas ag i ble mae'r cyllid hwnnw'n mynd; nid yw'n fater o basbortio arian ymlaen. Ac mae'n fater, mewn gwirionedd, o ddeall beth yw'r pwysau, gan y credaf ein bod yn gwneud anghymwynas â Thrysorlys Cymru, Llywodraeth Cymru, y Senedd hon, os ydym yn cael ein hystyried yn rhyw fath o flwch post ar gyfer cyllid canlyniadol yn unig. Felly, byddwn yw gwneud gwaith i edrych o ddifrif ar ble mae’r pwysau, ble mae ein blaenoriaethau fel Llywodraeth, ac yn fwyaf arbennig hefyd, yn edrych ar ein rhaglen lywodraethu. Yn amlwg, mae gennym ddiddordebau a rennir yn hynny hefyd.
Ac yn olaf, i ychwanegu at hynny, mae 44 y cant o'r £666 miliwn ar gyfer y flwyddyn nesaf yn ymwneud â chynlluniau newydd ym maes ardrethi busnes. Felly, yn amlwg, rydym yn edrych yn ofalus iawn ar gymorth i fusnesau. Felly, yr hyn a ddywedaf yw pan roddodd y Canghellor yr argraff fod £1.2 biliwn ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, rwy'n credu bod hynny braidd yn gamarweiniol, ac mae llawer mwy o fanylion y tu ôl i'r ffigurau hynny.
Minister, in your prepared answer there, you called on the Chancellor to invest in people and public services. Well, I think we can call on you to do the same. You've had £1.2 billion extra from the UK Government, on top of a record settlement that existed already. So, how much can local government expect? We know that investment in social care leads to better health outcomes, to savings in the NHS. So, perhaps you can enlighten us today on how much local government can expect from this wonderful windfall?
Weinidog, yn yr ateb parod rydych newydd ei roi, fe wnaethoch alw ar y Canghellor i fuddsoddi mewn pobl a gwasanaethau cyhoeddus. Wel, rwy'n credu y gallwn alw arnoch chi i wneud yr un peth. Rydych wedi cael £1.2 biliwn ychwanegol gan Lywodraeth y DU, ar ben y setliad mwyaf erioed a oedd yn bodoli eisoes. Felly, faint y gall llywodraeth leol ei ddisgwyl? Gwyddom fod buddsoddi mewn gofal cymdeithasol yn arwain at well canlyniadau iechyd, at arbedion yn y GIG. Felly, efallai y gallwch ein goleuo heddiw ynglŷn â faint y gall llywodraeth leol ei ddisgwyl o’r arian annisgwyl gwych hwn?
I will enlighten the Member on 13 December, Llywydd, when I publish the draft budget. It's not too long to wait now, but there's a lot of work which needs to be undertaken rapidly between now and then. But, on 13 December, we'll be publishing the Welsh Government draft budget alongside that whole suite of information that we always publish—the chief economist's report, our narrative that goes along with the document, and some of our other analysis as well. We always try to publish as much information in as much detail as we can.
Byddaf yn goleuo’r Aelod ar 13 Rhagfyr, Lywydd, pan fyddaf yn cyhoeddi’r gyllideb ddrafft. Nid oes llawer i aros tan hynny, ond mae llawer o waith y mae angen ei wneud yn gyflym rhwng nawr a'r adeg honno. Ond ar 13 Rhagfyr, byddwn yn cyhoeddi cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ochr yn ochr â'r gyfres gyfan honno o wybodaeth rydym bob amser yn ei chyhoeddi—adroddiad y prif economegydd, ein naratif sy'n cyd-fynd â'r ddogfen, a rhywfaint o'n dadansoddiadau eraill hefyd. Rydym bob amser yn ceisio cyhoeddi cymaint o wybodaeth mewn cymaint o fanylder ag y gallwn.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.
Questions not from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Peter Fox.
Thank you, Presiding Officer, and good afternoon, Minister. I've got a feeling I know what the answer to my first question will be. Over the last few weeks, Minister, we've spoken a lot about the challenging fiscal environment, as well as the UK Government's response to this in its autumn statement, which, of course, provided a welcome injection of additional funding to the Welsh Government, as well as protecting the most vulnerable in society. In the local government family, however, there is worrying uncertainty and concern about future funding commitments to local authorities. Councils are calling for their share of additional moneys to help meet future budget shortfalls, much like your political colleagues in Torfaen cabinet, who last week said that they will be, quote, 'lobbying really hard' for the additional monies from UK Government to be passported to local authorities. Minister, I'm sure, within the finance forum, council leaders have shared their concerns robustly. Can I ask, then, whether they can expect additional support, moving forward, and can you provide assurances that any new Government policies or burdens levelled on councils will be fully funded?
Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Mae gennyf deimlad fy mod yn gwybod beth fydd yr ateb i fy nghwestiwn cyntaf. Dros yr ychydig wythnosau diwethaf, Weinidog, rydym wedi siarad cryn dipyn am yr amgylchedd cyllidol heriol, yn ogystal ag ymateb Llywodraeth y DU i hyn yn ei datganiad hydref, a ddarparodd chwistrelliad o arian ychwanegol sydd i'w groesawu i Lywodraeth Cymru, yn ogystal ag amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas. Yn y teulu llywodraeth leol, fodd bynnag, ceir ansicrwydd a phryder ynghylch ymrwymiadau ariannu yn y dyfodol i awdurdodau lleol. Mae cynghorau’n galw am eu cyfran o arian ychwanegol i helpu i fynd i'r afael â diffygion yng nghyllidebau'r dyfodol, yn debyg iawn i’ch cydweithwyr gwleidyddol yng nghabinet Torfaen, a ddywedodd yr wythnos diwethaf y byddant yn 'lobio'n galed iawn' am i'r arian ychwanegol gan Lywodraeth y DU gael ei basbortio i awdurdodau lleol. Weinidog, rwy’n siŵr fod arweinwyr cynghorau wedi rhannu eu pryderon yn glir yn y fforwm cyllid. A gaf fi ofyn, felly, a allant ddisgwyl cymorth ychwanegol wrth symud ymlaen, ac a wnewch roi sicrwydd y bydd unrhyw bolisïau neu feichiau newydd a roddir gan y Llywodraeth ar gynghorau yn cael eu hariannu’n llawn?
I'd just refer to my previous answer to the Member's colleague, but I will say that I do meet very regularly with local government leaders. My officials meet very regularly with officers, including treasurers across local government, to discuss the particular pressures that they are facing. I've got to say that the work that the Welsh Local Government Association presents us with is always very useful in terms of understanding those particular pressures, and understanding the quantum of funding that local government tells us that it would need to continue running the services and to continue delivering for people in their communities. And then, of course, my officials will test those figures with local government to come to a better understanding of them. So, just to reassure, that level of engagement is going on. We are listening very carefully to what local government is telling us that it needs, and also very carefully to what other public services are telling us they need, and, obviously, other parts of Welsh life as well that have an interest.
But, just to say, really, this budget is probably the hardest one that we've faced, probably since devolution, I think, and there are going to be really difficult decisions made. So, it's not a budget where we're looking to do lots of new things; it's a budget where we're focusing very much in a laser-like fashion on the things that really, really matter and that we need to protect.
Cyfeiriaf at fy ateb blaenorol i gydweithiwr yr Aelod, ond rwyf am ddweud hefyd fy mod yn cyfarfod yn rheolaidd iawn ag arweinwyr llywodraeth leol. Mae fy swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd iawn â swyddogion, yn cynnwys trysoryddion ar draws llywodraeth leol, i drafod y pwysau penodol y maent yn ei wynebu. Rhaid imi ddweud bod y gwaith y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei gyflwyno i ni bob amser yn ddefnyddiol iawn ar gyfer deall y pwysau penodol hynny, a deall y cwantwm cyllid y dywed llywodraeth leol wrthym y byddai ei angen arnynt er mwyn parhau i gynnal y gwasanaethau ac i barhau i ddarparu ar gyfer pobl yn eu cymunedau. Ac yna, wrth gwrs, bydd fy swyddogion yn rhoi’r ffigurau hynny ar brawf gyda llywodraeth leol er mwyn eu deall yn well. Felly, er sicrwydd, mae'r lefel honno o ymgysylltu yn mynd rhagddi. Rydym yn gwrando’n ofalus iawn ar yr hyn y dywed llywodraeth leol wrthym sydd ei angen arnynt, ac yn gwrando’n ofalus iawn hefyd ar yr hyn y dywed gwasanaethau cyhoeddus eraill wrthym sydd ei angen arnynt hwy, a rhannau eraill o fywyd Cymreig sydd â buddiant hefyd wrth gwrs.
Ond hoffwn ddweud mai'r gyllideb hon, mae'n debyg, yw'r un anoddaf inni ei hwynebu ers datganoli yn ôl pob tebyg, a bydd penderfyniadau anodd iawn i'w gwneud. Felly, nid yw'n gyllideb lle rydym yn ceisio gwneud llawer o bethau newydd; mae'n gyllideb lle rydym yn canolbwyntio, mewn ffordd debyg iawn i laser, ar y pethau sy'n wirioneddol bwysig ac y mae angen inni eu gwarchod.
Thank you for that, Minister, and I concur with Huw Irranca-Davies. I chaired, or hosted a meeting for Members to join local authority leaders, and, sadly, I was the only one who turned up, even though we had 10 south-east Wales leaders on the call sharing the scale of their issues. And the scale of the challenge is huge, and the financial outlook is challenging. But some councils are far better equipped to face this than others. Minister, as I've said on a number of occasions, the formula for funding councils is out of date and is unfair. It sees some councils able to stack up colossal useable reserves while others struggle to meet their needs. I understand reserves, I can absorb the stock answers, but I understand the situation, as most local government members here will.
As Altaf Hussain mentioned in his previous question, we saw an increase of over 35 per cent in useable reserves held at March 2021 to £2.1 billion. Now, sad as I am in taking some time to trawl through the draft statement of accounts for March 2022 over the weekend, I've noticed an increase of well over 30 per cent again, some almost 50 per cent, with a circa increase of probably £600 million at March 2022, leaving a collective useable reserve pot of £2.75 billion. However, it's not a fair distribution. Some, at March of this year, held well over £200 million whilst others hold minimal useable reserves.
Minister, do you think that, at a time of such financial pressure for our country, it's right for some councils to hold so much in reserves? I know that a portion will be school balances and some will be capital, but some councils hold significant amounts of useable reserves in dormant, unused, earmarked accounts. So, shouldn't the Government find better and fairer ways to distribute finance? Especially at the moment, so that councils don't have to rely so much on hard-pressed council tax payers who can ill afford—
Diolch, Weinidog, a chytunaf â Huw Irranca-Davies. Cadeiriais, neu cynhaliais gyfarfod i Aelodau ymuno ag arweinwyr awdurdodau lleol, ac yn anffodus, fi oedd yr unig un a ddaeth, er bod gennym 10 o arweinwyr de-ddwyrain Cymru ar yr alwad yn rhannu maint eu problemau. Ac mae'r her yn enfawr, ac mae'r rhagolygon ariannol yn heriol. Ond mae rhai cynghorau mewn sefyllfa well o lawer i wynebu hyn nag eraill. Weinidog, fel y dywedais ar sawl achlysur, mae’r fformiwla ar gyfer ariannu cynghorau wedi dyddio ac yn annheg. Golyga fod rhai cynghorau'n gallu cynilo symiau anferthol o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio, tra bod eraill yn ei chael hi'n anodd diwallu eu hanghenion. Rwy’n deall cronfeydd wrth gefn, gallaf amsugno’r atebion parod, ond rwy’n deall y sefyllfa, fel y bydd y rhan fwyaf o aelodau llywodraeth leol yma.
Fel y soniodd Altaf Hussain yn ei gwestiwn blaenorol, gwelsom gynnydd o dros 35 y cant yn y cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio ym mis Mawrth 2021 i £2.1 biliwn. Nawr, er mor drist yw hi fy mod wedi treulio amser yn pori drwy'r datganiad o gyfrifon drafft ar gyfer mis Mawrth 2022 dros y penwythnos, sylwais ar gynnydd o ymhell dros 30 y cant unwaith eto, bron i 50 y cant mewn rhai achosion, gyda chynnydd o oddeutu £600 miliwn, yn ôl pob tebyg, ym mis Mawrth 2022, sy'n gadael cyfanswm o £2.75 biliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio. Fodd bynnag, nid yw'n ddosbarthiad teg. Ym mis Mawrth eleni, roedd gan rai ymhell dros £200 miliwn, er bod gan eraill lawer iawn llai o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio.
Weinidog, a ydych yn credu, mewn cyfnod o bwysau ariannol o’r fath ar ein gwlad, ei bod yn iawn fod gan rai cynghorau gymaint o arian mewn cronfeydd wrth gefn? Gwn y bydd cyfran ohono'n falansau ysgolion a rhywfaint yn arian cyfalaf, ond mae gan rai cynghorau symiau sylweddol o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio mewn cyfrifon segur wedi'u clustnodi nad ydynt yn cael eu defnyddio. Felly, oni ddylai’r Llywodraeth ddod o hyd i ffyrdd gwell a thecach o ddosbarthu cyllid? Yn enwedig ar hyn o bryd, fel nad oes rhaid i gynghorau ddibynnu i'r fath raddau ar dalwyr y dreth gyngor, sydd o dan bwysau ac na allant fforddio—
Don't go over the page, because you're already on 2 minutes 20 seconds. So, if you can ask the questions.
Peidiwch â throi'r dudalen, gan eich bod eisoes ar 2 funud 20 eiliad. Felly, os gallwch ofyn y cwestiynau.
I think I'm fine.
Rwy'n credu fy mod yn iawn.
Yes, I think you asked a few questions.
Iawn, credaf eich bod wedi gofyn sawl cwestiwn.
I understand the question, and to be fair to the Member it is a question that he does raise regularly. I don't share that level of concern at the level of reserves that local authorities have, because I think that, when we're going into what will be the most difficult couple of years for local authorities, for them to be in a better financial position than they would otherwise have been, I think, is a good thing. Part of that is the additional funding that we've provided through the crisis of the pandemic, of course. Also, there will be different things affecting local authorities. The Member will know that there was lots of activity that didn't take place, which had been planned during the pandemic, and that has again led to the rising of some reserves in some authorities. But, he's absolutely correct that levels of reserves are different across different authorities. I don't think that that's a factor of the local government settlement and the formula, however, because the formula looks at a whole range of measures, many of them are related to the nature and the context of the population that is being served and the nature of the geography of the area that is being served, and neither of those things relates to reserves in particular. If local authorities wanted to look at the settlement through the lens of reserves, then, we could ask the distribution sub-group to do some work on that, but it's not something that any authority leader has raised with me at this point.
Rwy’n deall y cwestiwn, ac a bod yn deg â’r Aelod, mae’n gwestiwn y mae’n ei godi’n rheolaidd. Nid wyf yn rhannu’r lefel honno o bryder ynghylch lefel y cronfeydd wrth gefn sydd gan awdurdodau lleol, gan y credaf, a ninnau ar drothwy blwyddyn neu ddwy anodd iawn i awdurdodau lleol, ei fod yn beth da iddynt fod mewn sefyllfa ariannol well nag y byddent ynddi fel arall. Mae rhan o hynny'n ymwneud â'r cyllid ychwanegol rydym wedi'i ddarparu drwy argyfwng y pandemig, wrth gwrs. Hefyd, bydd pethau gwahanol yn effeithio ar awdurdodau lleol. Bydd yr Aelod yn gwybod bod llawer o weithgarwch na ddigwyddodd, a oedd wedi’i gynllunio yn ystod y pandemig, ac mae hynny wedi arwain, unwaith eto, at gynnydd yng nghronfeydd wrth gefn rhai awdurdodau. Ond mae'n llygad ei le fod lefelau'r cronfeydd wrth gefn yn wahanol ar draws gwahanol awdurdodau. Ni chredaf fod hynny'n ffactor sy'n ymwneud â'r setliad llywodraeth leol a'r fformiwla, fodd bynnag, gan fod y fformiwla'n edrych ar ystod gyfan o fesurau, gyda llawer ohonynt yn ymwneud â natur a chyd-destun y boblogaeth sy'n cael ei gwasanaethu a natur daearyddiaeth yr ardal sy’n cael ei gwasanaethu, ac nid yw'r naill na'r llall o’r pethau hynny’n ymwneud yn benodol â chronfeydd wrth gefn. Pe bai awdurdodau lleol am edrych ar y setliad drwy lens cronfeydd wrth gefn, gallem ofyn i’r is-grŵp dosbarthu wneud gwaith ar hynny, ond nid yw’n rhywbeth y mae arweinydd unrhyw awdurdod wedi’i godi gyda mi hyd yn hyn.
Thank you, Minister, but the system isn't working, because it's allowing councils to continue to rise council tax whilst at the same time growing reserves in some cases. Your predecessor Leighton Andrews saw this and produced a guide for councils in 2016 to help them understand and better scrutinise reserves and how they may be used. Minister, will you consider reviewing earmarked reserves held by some councils in the same way that councils do with their schools, to understand if earmarked reserves are genuinely being used for their intended purposes, perhaps assessing if they have been drawn down in the past five years or longer and, if not, question why? Some will have held core reserves for many, many years. Earmarked revenue reserves are the same as general reserves, they're just stored in a different place and they are available to be used in any way. So, some may say that they are for a rainy day. Well, Minister, it's pouring down, but some councils have huge umbrellas, others have tiny parasols. So, do you agree that such an analysis of held earmarked reserves should take place as soon as possible to enable you to consider a more sustainable approach to funding valuable public services across the country?
Diolch, Weinidog, ond nid yw’r system yn gweithio, gan ei bod yn caniatáu i gynghorau barhau i godi’r dreth gyngor tra bo cronfeydd wrth gefn yn cynyddu mewn rhai achosion. Roedd eich rhagflaenydd Leighton Andrews yn sylweddoli hyn, a chynhyrchodd ganllaw i gynghorau yn 2016 i’w helpu i ddeall a chraffu’n well ar gronfeydd wrth gefn a sut y gellir eu defnyddio. Weinidog, a wnewch chi ystyried adolygu'r cronfeydd wrth gefn a glustnodwyd sydd gan rai cynghorau yn yr un modd ag y mae cynghorau'n ei wneud â’u hysgolion, i ddeall a yw cronfeydd wrth gefn a glustnodwyd yn cael eu defnyddio at y dibenion a fwriadwyd, gan asesu efallai a ydynt wedi’u defnyddio yn y pum mlynedd diwethaf neu fwy, ac os nad ydynt, cwestiynu pam? Bydd cronfeydd craidd wrth gefn wedi bod gan rai ers blynyddoedd lawer. Mae'r cronfeydd refeniw a glustnodwyd yr un fath â chronfeydd wrth gefn cyffredinol, er eu bod yn cael eu storio mewn man gwahanol, ac maent ar gael i'w defnyddio mewn unrhyw ffordd. Felly, efallai y bydd rhai'n dweud eu bod ar gyfer diwrnod glawog. Wel, Weinidog, mae’n arllwys y glaw, ond mae gan rai cynghorau ymbarelau enfawr, tra bo gan eraill barasolau bach. Felly, a ydych yn cytuno y dylid cynnal dadansoddiad o’r fath o gronfeydd wrth gefn a glustnodwyd cyn gynted â phosibl er mwyn eich galluogi i ystyried dull mwy cynaliadwy o ariannu gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr ledled y wlad?
I would say that local authorities are telling us that they are seeing massive pressures and gaps in their budget, both in this financial year and next financial year, and that they are looking to reserves to, in part, meet that challenge. I'm more than happy to ask my officials to have some further discussions with the Treasury on the specific point in terms of understanding reserves and the use of them. I don't think that local authorities have been anything other than straight with us when they tell us about the pressures that they are facing at the moment, and we do enter into lengthy discussions with them about the pressures ahead. But reserves can only be used once. Lots of the pressures that local authorities are facing relate to pay in particular, and, obviously, using reserves to meet pay pressures isn't a sustainable solution to that particular problem. I'm very happy to have further open discussions with local government on this issue.
Byddwn yn dweud bod awdurdodau lleol yn dweud wrthym eu bod yn gweld pwysau a bylchau enfawr yn eu cyllideb, yn y flwyddyn ariannol hon a’r flwyddyn ariannol nesaf, a’u bod yn dibynnu ar eu cronfeydd wrth gefn, yn rhannol, i fynd i'r afael â'r her honno. Rwy’n fwy na pharod i ofyn i fy swyddogion gael trafodaethau pellach gyda’r Trysorlys ar y pwynt penodol ynglŷn â deall cronfeydd wrth gefn a’r defnydd ohonynt. Ni chredaf fod awdurdodau lleol wedi bod yn unrhyw beth ond gonest gyda ni pan fyddant yn dweud wrthym am y pwysau y maent yn ei wynebu ar hyn o bryd, ac rydym yn cael trafodaethau hir gyda hwy am y pwysau sydd o'u blaenau. Ond unwaith yn unig y gellir defnyddio cronfeydd wrth gefn. Mae llawer o'r pwysau y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu yn ymwneud â chyflogau yn enwedig, ac yn amlwg, nid yw defnyddio cronfeydd wrth gefn i ddiwallu pwysau cyflog yn ateb cynaliadwy i'r broblem benodol honno. Rwy’n fwy na pharod i gael trafodaethau agored pellach gyda llywodraeth leol ynglŷn â'r mater.
Llefarydd Plaid Cymru nawr, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. There was reference in this Chamber last week to work by the Public Accounts and Public Administration Committee, scrutinising the Welsh Government's accounts for 2020-21, which found that there'd been an underspend of £526 million and, as a result, £155 million of funding allocated to Wales had been returned to the Treasury. I'm sure you'd wish to say something about that. But more recently, my understanding is that, in the last few weeks, the Welsh Treasury estimated that there's about £80 million of unallocated funding in the Welsh budget at the moment. Now, the health Minister, of course, directly contradicted that in her contribution here last week, when she said that there's currently no unallocated spending and no underspend when she was asked about the Welsh Government's budget and the current figure for the Welsh reserve. So, can you set the record straight this afternoon and give us clarity regarding the current estimate of unallocated funding and underspend in the Welsh Government budget, as it stands at the moment?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Cyfeiriwyd yn y Siambr hon yr wythnos diwethaf at waith craffu'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ar gyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21, a ganfu y bu tanwariant o £526 miliwn, ac o ganlyniad, rhoddwyd £155 miliwn o gyllid a ddyrannwyd i Gymru yn ôl i'r Trysorlys. Rwy’n siŵr y byddech yn dymuno dweud rhywbeth am hynny. Ond yn fwy diweddar, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn yr ychydig wythnosau diwethaf, amcangyfrifodd Trysorlys Cymru fod oddeutu £80 miliwn o gyllid heb ei ddyrannu yng nghyllideb Cymru ar hyn o bryd. Nawr, fe wnaeth y Gweinidog iechyd, wrth gwrs, wrth-ddweud hynny’n uniongyrchol yn ei chyfraniad yma yr wythnos diwethaf, pan ddywedodd nad oes unrhyw wariant heb ei ddyrannu nac unrhyw danwariant ar hyn o bryd pan ofynnwyd iddi ynglŷn â chyllideb Llywodraeth Cymru a’r ffigur presennol ar gyfer cronfa wrth gefn Cymru. Felly, a wnewch chi egluro'r sefyllfa y prynhawn yma a rhoi eglurder i ni ynglŷn â'r amcangyfrif presennol o gyllid heb ei ddyrannu a thanwariant yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, fel y saif pethau ar hyn o bryd?
I'm very happy to set the record straight on both of those issues, and I'm grateful, particularly in relation to the first question, to have the opportunity to do so. On 5 August, I did write to the Finance Committee, and the letter has since been also shared with PAPAC, demonstrating that in the 2020-21 financial year, which was, of course, the extraordinary COVID year, the Welsh Government did operate within the overall departmental expenditure limit budgetary control set by Treasury, but, unfortunately, we weren't offered a level of flexibility to move money from revenue into capital to help us manage that particular issue. And, as a result of that inflexibility, there was funding returned to the UK Government.
But I think the most important point here to note is that the total underspend in 2020-21 by all UK Government departments was £25 billion, and that represents almost 6 per cent of the total provision made available to those departments in that year. All underspends by UK departments were returned to HM Treasury and, actually, the Department of Health and Social Care alone underspent by over 9 per cent, and that department alone returned £18.6 billion to Treasury. A Barnett share of that would have amounted to around £1 billion for Wales, and I think that that partly is behind the reason that the Chief Secretary to the Treasury has been so unwilling to offer us a level of flexibility. That's one of the issues that we have, of course: we need a much more settled way of dealing with these year-end issues, because relying on the flexibility, or otherwise, of whoever happens to be the CST at that point isn't an appropriate way to go forward.
So, just to finish this particular point, the overall underspend for Wales in that extraordinary year was only 1 per cent of the available resources, and I think that demonstrates the effectiveness with which our resources were managed during the extremely challenging circumstances. And it does continue the Welsh Government's record of being amongst the best UK Government departments, as they would see us, in Treasury terms, and devolved Governments in terms of utilising our budgets. So, I'm grateful to have the opportunity to put that on record. I'm happy to share that letter that I sent to the Finance Committee with all colleagues, perhaps, by putting it in the Library, Llywydd.
On the point of reserves, at the final budget agreed in March 2022, the unallocated DEL stood at £100 million revenue and an overprogrammed capital budget of £76 million. In the first supplementary budget, then, which was quoted in the exchange with the health Minister, the unallocated DEL was £152 million, and that was largely as a result of consequentials from the UK Government's spring statement and main estimates, and the overprogrammed capital position reduced to £68 million following a reduction in spending forecasts, but then that was offset again by the £30 million contribution in relation to Ukraine.
Since then, of course, we've seen the cost-of-living crisis very much take hold, so I don't think it's appropriate to give a running total of where we are in terms of pressures across Government and where we have the ability to respond to that within the reserve, just because that situation literally changes on a day-to-day basis. So, I have monthly monitoring reports from every colleague across Government, setting out where they are overspending and underspending against various items; I then discuss those with officials and we consider what appropriate mechanisms we have to respond to that to mean that we can bring the budget in where it needs to be at the end of the year. That situation does change all of the time, but what I will say is that the funding that we have available at the moment in reserves does not, by any stretch of the imagination, meet the pressures that we see across Government, which I think was what the health Minister was trying to convey in that exchange.
Rwy’n fwy na pharod i egluro'r sefyllfa ar y ddau fater hynny, ac rwy’n ddiolchgar am y cyfle i wneud hynny, yn enwedig mewn perthynas â’r cwestiwn cyntaf. Ar 5 Awst, ysgrifennais at y Pwyllgor Cyllid, ac ers hynny, mae’r llythyr hefyd wedi’i rannu â'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus, sy’n dangos, ym mlwyddyn ariannol 2020-21, sef blwyddyn anghyffredin COVID wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu o fewn rheolaeth gyllidebol y terfyn gwariant adrannol cyffredinol a osodwyd gan y Trysorlys, ond yn anffodus, ni chynigiwyd lefel o hyblygrwydd inni symud arian o refeniw i gyfalaf i’n helpu i fynd i'r afael â'r mater penodol hwnnw. Ac o ganlyniad i'r anhyblygrwydd hwnnw, rhoddwyd rhywfaint o gyllid yn ôl i Lywodraeth y DU.
Ond credaf mai’r pwynt pwysicaf i’w nodi yma yw bod cyfanswm y tanwariant yn 2020-21 gan holl adrannau Llywodraeth y DU yn £25 biliwn, ac mae hynny’n cynrychioli bron i 6 y cant o gyfanswm y ddarpariaeth a ryddhawyd i’r adrannau hynny yn y flwyddyn honno. Rhoddwyd yr holl danwariant gan adrannau’r DU yn ôl i Drysorlys EM, ac mewn gwirionedd, cafwyd tanwariant o dros 9 y cant gan yr Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn unig, a rhoddodd yr adran honno yn unig £18.6 biliwn yn ôl i’r Trysorlys. Byddai cyfran Barnett o hwnnw'n gyfanswm o oddeutu £1 biliwn i Gymru, a chredaf fod hynny’n rhan o’r rheswm pam fod Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi bod mor amharod i gynnig lefel o hyblygrwydd i ni. Dyna un o'r problemau sydd gennym, wrth gwrs: mae angen ffordd lawer mwy sefydlog o ymdrin â'r materion hyn ar ddiwedd y flwyddyn, gan nad yw dibynnu ar hyblygrwydd, neu fel arall, pwy bynnag sy'n digwydd bod yn Brif Ysgrifennydd y Trysorlys ar y pryd yn ffordd briodol o fynd yn ein blaenau.
Felly, i orffen y pwynt penodol hwn, roedd tanwariant cyffredinol Cymru yn y flwyddyn eithriadol honno yn 1 y cant yn unig o'r adnoddau a oedd ar gael, a chredaf fod hynny'n dangos pa mor effeithiol y rheolwyd ein hadnoddau yn yr amgylchiadau hynod heriol hynny. Ac mae'n parhau â record Llywodraeth Cymru o fod ymhlith adrannau gorau Llywodraeth y DU, fel y byddent yn ein hystyried, yn nhermau'r Trysorlys, ac ymhlith Llywodraethau datganoledig o ran defnyddio ein cyllidebau. Felly, rwy’n ddiolchgar am y cyfle i gofnodi hynny. Rwy’n fwy na pharod i rannu’r llythyr a anfonais at y Pwyllgor Cyllid gyda’r holl gyd-Aelodau, efallai, drwy ei roi yn y Llyfrgell, Lywydd.
Ar gronfeydd wrth gefn, yn y gyllideb derfynol y cytunwyd arni ym mis Mawrth 2022, roedd y terfyn gwariant adrannol heb ei ddyrannu yn £100 miliwn o refeniw a chyllideb gyfalaf wedi’i gor-raglennu o £76 miliwn. Yn y gyllideb atodol gyntaf, felly, a ddyfynnwyd yn y drafodaeth gyda’r Gweinidog iechyd, roedd y terfyn gwariant adrannol heb ei ddyrannu yn £152 miliwn, ac roedd hynny’n bennaf o ganlyniad i gyllid canlyniadol o brif amcangyfrifon a datganiad gwanwyn Llywodraeth y DU, a gostyngodd swm y cyfalaf a oedd wedi'i or-raglennu i £68 miliwn yn dilyn gostyngiad mewn rhagolygon gwariant, ond gwrthbwyswyd hynny unwaith eto gan y cyfraniad o £30 miliwn mewn perthynas ag Wcráin.
Ers hynny, wrth gwrs, rydym wedi gweld yr argyfwng costau byw yn cydio, felly ni chredaf ei bod yn briodol rhoi cyfanswm parhaus o ble rydym arni o ran pwysau ar draws y Llywodraeth a lle mae gennym y gallu i ymateb i hynny o fewn y gronfa wrth gefn, gan fod y sefyllfa honno’n llythrennol yn newid o ddydd i ddydd. Felly, rwy'n cael adroddiadau monitro misol gan gyd-Weinidogion ar draws y Llywodraeth, yn nodi lle maent yn gorwario ac yn tanwario yn erbyn eitemau amrywiol; rwyf wedyn yn trafod y rheini gyda swyddogion, ac rydym yn ystyried pa fecanweithiau priodol sydd gennym i ymateb i hynny fel y gallwn sicrhau bod y gyllideb yn y sefyllfa y mae angen iddi fod ar ddiwedd y flwyddyn. Mae’r sefyllfa honno’n newid drwy’r amser, ond yr hyn a ddywedaf yw nad yw’r cyllid sydd ar gael gennym ar hyn o bryd yn y cronfeydd wrth gefn yn ddigon, o bell ffordd, i ddiwallu'r pwysau a welwn ar draws y Llywodraeth, sef yr hyn roedd y Gweinidog iechyd yn ceisio'i gyfleu, rwy'n credu, yn y drafodaeth honno.
Okay, thank you for that, but I think we can surmise, therefore, that it isn't true to say that there isn't any at the moment. I respect your wish not to offer a running commentary, but when we have different messages coming from different people, I think we need a degree of transparency around that. I fully concur with the point you made about end-of-year flexibilities, and this, again, reflects on the current settlement and arrangements around funding, which, obviously, are ones that we've highlighted and come at from a very similar standpoint, I'd imagine.
Now, it just underlines, of course, the need to make sure that every pound works as hard as possible, particularly in the current financial climate. I noticed in the Welsh Government's response to the Finance Committee's report on post-EU funding, which I know is the subject of a debate later on this afternoon, but there's one particular point in that response that I just wanted to highlight to you, the Government says in its response that,
'The remaining ERDF and ESF programme spend in Wales is £619 million,'
as of the end of October just gone. Now, the projected spend from that by the end of January is £170 million. So, that leaves £450 million to be spent on activity to be delivered up to the summer and, obviously, claimed for by December next year. Are you confident that that money will be fully utilised? Can you assure us that there won't be any underspend in that respect and that no funds will actually be sent back or lost to Wales? Do you acknowledge that if that does happen, then it will represent a huge failure at a time when, as I say, Wales needs to utilise every single penny that we can?
Iawn, diolch am hynny, ond credaf y gallwn gymryd, felly, nad yw’n wir dweud nad oes unrhyw danwariant ar hyn o bryd. Rwy’n parchu eich dymuniad i beidio â rhoi sylwebaeth barhaus, ond pan fydd gennym wahanol negeseuon yn dod gan wahanol bobl, credaf fod angen rhywfaint o dryloywder arnom mewn perthynas â hynny. Cytunaf yn llwyr â’r pwynt a wnaethoch ynghylch hyblygrwydd ar ddiwedd y flwyddyn, ac mae hyn, unwaith eto, yn adlewyrchu ar y setliad a’r trefniadau presennol ynglŷn â chyllid, sy'n amlwg yn rhai rydym wedi tynnu sylw atynt ac y mae gennym farn debyg iawn yn eu cylch, byddwn yn dychmygu.
Nawr, mae’n tanlinellu, wrth gwrs, yr angen i sicrhau bod pob punt yn gweithio mor galed â phosibl, yn enwedig yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni. Sylwais yn ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar drefniadau ariannu ar ôl gadael yr UE, y gwn ei fod yn destun dadl yn ddiweddarach y prynhawn yma, ond mae un pwynt penodol yn yr ymateb hwnnw roeddwn am dynnu eich sylw ato, sef bod y Llywodraeth yn ei hymateb yn dweud mai,
'Gweddill y gwariant ar raglenni ERDF ac ESF yng Nghymru yw £619 miliwn,'
ar ddiwedd y mis Hydref sydd newydd fod. Nawr, y gwariant rhagamcanol ar gyfer hynny erbyn diwedd mis Ionawr yw £170 miliwn. Felly, mae hynny'n gadael £450 miliwn i'w wario ar weithgaredd i'w gyflawni hyd at yr haf, ac yn amlwg, i'w hawlio erbyn mis Rhagfyr y flwyddyn nesaf. A ydych yn hyderus y bydd yr holl arian hwnnw’n cael ei ddefnyddio? A wnewch chi roi sicrwydd i ni na fydd unrhyw danwariant yn y cyswllt hwnnw ac na fydd unrhyw arian yn cael ei anfon yn ôl nac yn cael ei golli yng Nghymru? A ydych yn cydnabod, os bydd hynny’n digwydd, y bydd yn fethiant enfawr ar adeg, fel y dywedais, pan fo angen i Gymru ddefnyddio pob ceiniog y gallwn ei defnyddio?
We absolutely aim to use all of the European funding that has come to Wales, and that is, actually, one of the tools that we have to be able to manage our budget within the financial year—to take decisions as to when, exactly, we draw down that European funding, and help us manage the overall budget position. So, it is a tool that we're able to use and that we consider actively throughout the year. But, absolutely, it's our intention to use all of the funding, of course, that has come to Wales.
Yn sicr, ein nod yw defnyddio’r holl arian Ewropeaidd sydd wedi dod i Gymru, ac mae hynny, a dweud y gwir, yn un o’r arfau sydd gennym i allu rheoli ein cyllideb o fewn y flwyddyn ariannol—i wneud penderfyniadau ynghylch pryd yn union rydym yn defnyddio'r cyllid Ewropeaidd hwnnw, i'n helpu i reoli'r gyllideb yn gyffredinol. Felly, mae'n arf y gallwn ei ddefnyddio ac rydym yn ei ystyried yn weithredol drwy gydol y flwyddyn. Ond yn sicr, ein bwriad yw defnyddio'r holl gyllid sydd wedi dod i Gymru, wrth gwrs.
3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith datganiad yr hydref Llywodraeth y DU ar reoli adnoddau Llywodraeth Cymru? OQ58770
3. What assessment has the Minister made of the impact of the UK Government's autumn statement on the management of Welsh Government resources? OQ58770
Despite some additional revenue funding through the autumn statement, this has not gone anywhere close to meeting the gap in the Welsh Government’s budget. This means that Ministers face difficult decisions as we prepare for this year’s draft budget.
Er gwaethaf rhywfaint o arian refeniw ychwanegol drwy ddatganiad yr hydref, nid yw hyn wedi bod yn agos ddigon i lenwi’r bwlch yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Golyga hyn fod Gweinidogion yn wynebu penderfyniadau anodd wrth inni baratoi ar gyfer y gyllideb ddrafft eleni.
Thank you, Minister. I can only imagine how difficult those decisions are going to be, because, as you say, the money that has come from Westminster, while it's an increase, doesn't cover those dreadful inflationary pressures that public services are facing the length and breadth of Wales. Minister, can you give us an indication of the guiding principles that will be followed in determining where and how much Government money is spent? Would you pledge to ensure that when decisions are made, maintaining the best mental health and well-being of the population will be a priority for all Ministers?
Diolch, Weinidog. Ni allaf ond dychmygu pa mor anodd y bydd y penderfyniadau hynny, oherwydd, fel y dywedwch, nid yw’r arian sydd wedi dod o San Steffan, er ei fod yn gynnydd, yn ddigon i fynd i'r afael â'r pwysau chwyddiant ofnadwy y mae gwasanaethau cyhoeddus yn ei wynebu ledled Cymru. Weinidog, a wnewch chi roi syniad i ni o’r egwyddorion arweiniol a fydd yn cael eu dilyn wrth benderfynu ble a faint o arian y Llywodraeth sy’n cael ei wario? A wnewch chi addo y byddwch yn sicrhau, pan fydd penderfyniadau’n cael eu gwneud, y bydd cynnal iechyd meddwl a llesiant y boblogaeth yn flaenoriaeth i bob Gweinidog?
I'm very grateful for that question. Just to give an idea of how we're approaching the budget discussions across Government, we are looking, really, very, very much so, at three particular aims. First, obviously, is to table a balanced budget, and, actually, that is much harder than you would imagine, given the fact that there is such a gap in funding, and that's where the difficult decisions will take place, in terms of what we're able to continue funding, where we might have to reprioritise funding away from. But also the second of the key areas that we want to continue to protect is public services. So, the protection of public services is our second pillar. And the third is the continued delivery of our programme for government, because of course that contains so many of our promises to people in Wales, and we're focused on delivering that. It might be that we end up delivering some things over a longer period than we'd initially anticipated. That's something that we need to consider, particularly, I think, on the capital side, where our capital budget falls in every year of this spending review, and there was no additional capital whatsoever in the autumn statement. So, again, that's the kind of difficult decision that colleagues might need to take. But just to reassure the Member that public services, by which we are obviously talking about health there, will remain a priority for the budget process.
Rwy’n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn. Er mwyn rhoi syniad o sut rydym yn ymdrin â'r trafodaethau cyllidebol ar draws y Llywodraeth, rydym yn edrych, yn anad dim, ar dri nod penodol. Y cyntaf, yn amlwg, yw cyflwyno cyllideb gytbwys, ac mewn gwirionedd, mae hynny'n llawer anos nag y byddech yn ei ddychmygu, o ystyried y ffaith bod cymaint o fwlch yn y cyllid, a dyna ble fydd y penderfyniadau anodd yn cael eu gwneud, o ran beth y gallwn barhau i'w ariannu a lle bydd angen inni ailflaenoriaethu cyllid oddi wrtho, o bosibl. Ond hefyd, yr ail faes allweddol rydym am barhau i’w warchod yw gwasanaethau cyhoeddus. Felly, gwarchod gwasanaethau cyhoeddus yw ein hail biler. A'r trydydd yw parhau i gyflawni ein rhaglen lywodraethu, oherwydd wrth gwrs, mae honno'n cynnwys cymaint o'n haddewidion i bobl Cymru, ac rydym yn canolbwyntio ar eu cyflawni. Mae'n bosibl y byddwn yn cyflawni rhai pethau yn y pen draw dros gyfnod hwy nag roeddem wedi'i ragweld i ddechrau. Mae hynny’n rhywbeth y mae angen inni ei ystyried, yn enwedig, rwy'n credu, mewn perthynas â chyfalaf, lle mae ein cyllideb gyfalaf yn gostwng ym mhob blwyddyn yn yr adolygiad o wariant hwn, ac nid oedd unrhyw gyfalaf ychwanegol o gwbl yn natganiad yr hydref. Felly, unwaith eto, dyna'r math o benderfyniad anodd y gallai fod angen i gyd-Aelodau ei wneud. Ond hoffwn roi sicrwydd i’r Aelod y bydd gwasanaethau cyhoeddus, ac mae'n amlwg ein bod yn sôn am iechyd yn hynny, yn parhau i fod yn flaenoriaeth ar gyfer y broses gyllidebol.
Will the Minister agree that the UK Government's allocation of £1.2 billion is a reflection of the Conservative Government's plan to level up Wales by investing properly into our country, whilst the Welsh Government spend millions on continuous failed socialist projects, such as the failed state ownership of Cardiff Airport, the failed state ownership of a farm in Powys, and the failed state ownership of train services, while people in north Wales miss out on this funding? Is it not about time the Welsh Labour Government took ownership of the taxpayers' money and spent it properly? And will the Minister outline how she will work with the UK Conservative Government so that my constituents don't miss out?
A yw'r Gweinidog yn cytuno bod dyraniad Llywodraeth y DU o £1.2 biliwn yn adlewyrchiad o gynllun y Llywodraeth Geidwadol i godi'r gwastad yng Nghymru drwy fuddsoddi'n briodol yn ein gwlad, tra bod Llywodraeth Cymru yn gwario miliynau ar gyfres o brosiectau sosialaidd aflwyddiannus, megis perchnogaeth aflwyddiannus y wladwriaeth ar Faes Awyr Caerdydd, perchnogaeth aflwyddiannus y wladwriaeth ar fferm ym Mhowys, a pherchnogaeth aflwyddiannus y wladwriaeth ar wasanaethau trên, tra bo pobl yng ngogledd Cymru yn cael eu hamddifadu o'r cyllid hwn? Onid yw'n hen bryd i Lywodraeth Lafur Cymru gymryd perchnogaeth ar arian y trethdalwyr a'i wario'n briodol? Ac a wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y bydd yn gweithio gyda Llywodraeth Geidwadol y DU fel nad yw fy etholwyr ar eu colled?
Your constituents are going to miss out. Every constituent that any of us has is going to miss out, because there's such a gap in public funding, and that's not going to come without without implications for public service delivery and for the services that people receive in their communities. So, I think that we need to just get real about the level of the challenges that we're facing in the budget. So, that's an important point.
So, no, the autumn statement doesn't by any means suggest that the UK Government is serious about levelling up. Quite the contrary—authorities are being denied the opportunity to spend any of the shared prosperity fund funding in this financial year, contrary to the previous commitments from the UK Government. And let's remember that, had we remained in the European Union, the long-term, multi-annual EU programmes would have begun almost two years ago in 2021—£375 million additional funding coming to us here in Wales every year. That's been lost, so what the UK Government is presenting as an offer in exchange for that to level up just doesn't even begin to come close.
Bydd eich etholwyr yn cael eu hamddifadu. Bydd pob un o'n hetholwyr yn cael eu hamddifadu, am fod cymaint o fwlch mewn cyllid cyhoeddus, ac mae goblygiadau yn sgil hynny i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus a'r gwasanaethau y mae pobl yn eu cael yn eu cymunedau. Felly, rwy'n credu bod angen inni feddwl o ddifrif am lefel yr heriau a wynebwn yn y gyllideb. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig.
Felly na, nid yw datganiad yr hydref yn awgrymu mewn unrhyw fodd fod Llywodraeth y DU o ddifrif ynglŷn â chodi'r gwastad. I'r gwrthwyneb—gwrthodir cyfle i awdurdodau wario unrhyw arian o gyllid y gronfa ffyniant gyffredin yn y flwyddyn ariannol hon, yn groes i'r ymrwymiadau blaenorol gan Lywodraeth y DU. A phe baem wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd, gadewch inni gofio y byddai'r rhaglenni UE hirdymor, amlflwydd wedi dechrau bron i ddwy flynedd yn ôl yn 2021—byddai £375 miliwn o gyllid ychwanegol yn dod i ni yma yng Nghymru bob blwyddyn. Mae hwnnw wedi'i golli, felly nid yw'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gyflwyno fel cynnig yn gyfnewid am hynny i godi'r gwastad yn dod yn agos at wneud hynny hyd yn oed.
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn ag effaith gwariant ar lety dros dro ar gyllidebau awdurdodau lleol? OQ58781
4. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change regarding the impact of temporary accommodation spend on local authority budgets? OQ58781
Homelessness is a priority across Government, and I have regular conversations with ministerial colleagues about how we can work with local authorities to put cross-cutting solutions in place.
Mae digartrefedd yn flaenoriaeth ar draws y Llywodraeth, ac rwy'n cael sgyrsiau rheolaidd gyda chyd-Weinidogion ynglŷn â sut y gallwn weithio gydag awdurdodau lleol i roi atebion trawsbynciol ar waith.
Thank you, and I declare an interest regarding property ownership. Now, the pack prepared for the Conwy county cabinet meeting that was held recently on 22 November states:
'The number of people accessing temporary accommodation is increasing at an alarming rate, which is having a significant impact on the homelessness budget.'
Given that the Welsh Government continue to ignore our warnings, I will now quote from the report that's been prepared for the Conwy County Borough Council Conwy First Welsh Labour and Plaid Cymru coalition cabinet. They say:
'Demand is increasing largely due to private rented sector evictions. The highest recorded s21 notices (no fault evictions) in one week is 30 and is now averaging at around 15 a week. This is a combination of Renting Homes Wales Act implications, Buy to let mortgages and the increase in interest rates.'
So, there's absolutely no doubt that this Welsh Government's legislation on the Renting Homes (Wales) Act 2016 is making people homeless, and is also contributing now to piling pressure on my local authority's taxpayers. Minister, rather than expect the cabinet of Conwy, who are already overstretched and underfunded by your Welsh Labour Government—. Why should they fund the increased costs of temporary accommodation? And I might tell you—
Diolch, ac rwy'n datgan buddiant mewn perthynas â pherchnogaeth ar eiddo. Nawr, mae'r pecyn a baratowyd ar gyfer cyfarfod cabinet sir Conwy a gynhaliwyd yn ddiweddar ar 22 Tachwedd, yn nodi:
'Mae nifer y bobl sy'n cael mynediad at lety dros dro yn cynyddu ar raddfa ddychrynllyd, sy'n cael effaith sylweddol ar y gyllideb ddigartrefedd.'
Gan ystyried bod Llywodraeth Cymru yn parhau i anwybyddu ein rhybuddion, rwyf am ddyfynnu o'r adroddiad sydd wedi ei baratoi ar gyfer cabinet clymblaid Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy rhwng Llafur Cymru Conwy yn Gyntaf a Phlaid Cymru. Maent yn dweud:
'Mae’r galw’n cynyddu’n sylweddol ar hyn o bryd gan fod pobl yn cael eu troi allan o’r sector rhentu preifat. Y nifer uchaf o rybuddion A21 a gofnodwyd (troi tenantiaid allan heb fai) mewn wythnos yw 30, ac mae’r cyfartaledd bellach yn oddeutu 15 yr wythnos. Mae hyn yn gyfuniad o blygiadau Deddf Rhentu Cartrefi Cymru, morgeisi prynu i osod a’r cynnydd mewn cyfraddau llog.'
Felly, nid oes amheuaeth o gwbl fod deddfwriaeth Llywodraeth Cymru yn Neddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn gwneud pobl yn ddigartref, ac mae hefyd yn cyfrannu nawr at bwysau cynyddol ar drethdalwyr fy awdurdod lleol. Weinidog, yn hytrach na disgwyl i gabinet Conwy, sydd eisoes dan ormod o bwysau ac yn cael ei danariannu gan eich Llywodraeth Lafur—. Pam y dylent ariannu costau uwch llety dros dro? Ac os caf ddweud—
No. No, no, no, no. You'll have a chance again to tell her whatever you want to say. I think you have asked the question, have you?
Na. Na, na, na, na. Fe gewch gyfle eto i ddweud beth bynnag rydych chi eisiau ei ddweud wrthi. Rwy'n credu eich bod wedi gofyn y cwestiwn, onid ydych?
Not yet. Almost there.
Dim eto. Bron iawn.
Okay. Quickly.
Iawn. Yn gyflym.
Almost there. Will you now commit to covering this extra expense, and will you also explain to this Senedd what steps you as a Government are actually taking to build the homes these people living in temporary accommodation need? Thank you.
Bron iawn. A wnewch chi ymrwymo nawr i dalu am y gost ychwanegol hon, ac a wnewch chi hefyd egluro i'r Senedd hon pa gamau rydych chi fel Llywodraeth yn eu cymryd mewn gwirionedd i adeiladu'r cartrefi y mae'r bobl hyn sy'n byw mewn llety dros dro eu hangen? Diolch.
Obviously, Welsh Government is committed to ending homelessness across Wales, and in support of this we're investing over £197 million in homelessness and housing support services, as well as a record £310 million in social housing this financial year alone. And we have also made available £10 million to local authorities to support the provision of temporary accommodation, as we move towards a rapid rehousing approach. We've also provided additional funding to local authorities to provide interest-free property loans, for example, to landlords and home owners for home improvements to renovate empty properties to bring them back up to standard for them to be used to increase the supply of housing locally. This also, actually, includes turning commercial properties into houses or flats as well.
So, there's a huge amount of work going on with local authorities. That scheme alone has been used to bring back over 1,600 homes into use across Wales, and supported improvements to a further 1,300 homes. And in addition to this as well, from a finance perspective, we're responding to the pressures in the system, so we've provided an additional £6 million for a discretionary homelessness prevention fund, and that provides maximum flexibility for local authorities to help people, both people who are receiving housing-related benefits and those who don't, to avoid homelessness. So, we are, as you can see, providing significant amounts of funding through local authorities and our registered social landlord partners to help prevent homelessness, but that doesn't for a second underestimate the scale of the challenge that is still ahead of us.
Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i roi diwedd ar ddigartrefedd ledled Cymru, ac i gefnogi hyn rydym yn buddsoddi dros £197 miliwn mewn gwasanaethau cymorth digartrefedd a thai, yn ogystal â'r buddsoddiad mwyaf erioed o £310 miliwn mewn tai cymdeithasol y flwyddyn ariannol hon yn unig. Ac rydym hefyd wedi sicrhau bod £10 miliwn ar gael i awdurdodau lleol i gefnogi'r ddarpariaeth o lety dros dro, wrth inni symud tuag at ddull ailgartrefu cyflym. Rydym hefyd wedi darparu cyllid ychwanegol i awdurdodau lleol ar gyfer darparu benthyciadau eiddo di-log, er enghraifft, i landlordiaid a pherchnogion tai ar gyfer gwelliannau yn y cartref i adnewyddu eiddo gwag a'i adfer i safon lle gellir ei ddefnyddio i gynyddu'r cyflenwad o dai yn lleol. Mae hyn hefyd, mewn gwirionedd, yn cynnwys troi eiddo masnachol yn dai neu'n fflatiau hefyd.
Felly, mae llawer iawn o waith yn digwydd gydag awdurdodau lleol. Mae'r cynllun hwnnw ar ei ben ei hun wedi dod â dros 1,600 o gartrefi yn ôl i ddefnydd ledled Cymru, ac wedi cefnogi gwelliannau i 1,300 o gartrefi eraill. Ac yn ogystal â hyn hefyd, o safbwynt cyllid, rydym yn ymateb i'r pwysau yn y system, felly rydym wedi darparu £6 miliwn ychwanegol i gronfa ddewisol ar gyfer atal digartrefedd, ac mae honno'n darparu'r hyblygrwydd mwyaf posibl i awdurdodau lleol helpu pobl, pobl sy'n derbyn budd-daliadau sy'n gysylltiedig â thai a'r rhai nad ydynt yn eu derbyn, er mwyn osgoi digartrefedd. Felly, fel y gwelwch, rydym yn darparu symiau sylweddol o gyllid drwy awdurdodau lleol a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i helpu i atal digartrefedd, ond nid yw hynny am eiliad yn lleihau maint yr her sy'n dal i'n hwynebu.
Minister, I'm aware that Conwy County Borough Council has a rapid rehousing policy that has gone down well in dire circumstances, and also that councils are advising private tenants to stay in place if they get no-fault eviction notices while they try and help them with that funding you've just mentioned. And I must say, it's really twisted of Welsh Conservatives to blame Welsh Government, who are doing all they can, when this is mainly down to the Tory cuts and financial pressures created at Westminster level. Minister, the local housing allowance being frozen in 2020 at well below market rent is one of the biggest issues we heard at the Local Government and Housing Committee, along with UK Government policies such as the bedroom tax. We heard at committee that, in Swansea, a three-bedroomed private house was £1,000 now, and the LHA only covered £500 of that rent. I understand that the discretionary housing payment fund, which can be used as a top-up, has also been cut by the UK Westminster Government. Is that correct?
Weinidog, rwy'n ymwybodol fod gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy bolisi ailgartrefu cyflym sydd wedi gweithio'n dda mewn amgylchiadau enbyd, a bod cynghorau hefyd yn cynghori tenantiaid preifat i aros lle maent os ydynt yn cael hysbysiadau troi allan heb fai tra'u bod yn ceisio eu helpu gyda'r cyllid rydych newydd ei grybwyll. Ac mae'n rhaid imi ddweud, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn wirioneddol gyfeiliornus yn rhoi'r bai ar Lywodraeth Cymru, sy'n gwneud popeth yn ei gallu, pan fo hyn o ganlyniad i doriadau'r Torïaid a phwysau ariannol sy'n cael ei greu ar lefel San Steffan yn bennaf. Weinidog, un o'r problemau mwyaf a glywsom yn y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai yw'r ffaith bod y lwfans tai lleol wedi cael ei rewi yn 2020 ar rent llawer is na'r farchnad, ynghyd â pholisïau Llywodraeth y DU fel y dreth ystafell wely. Fe glywsom yn y pwyllgor fod tŷ preifat tair llofft yn Abertawe yn £1,000 erbyn hyn, a dim ond £500 o'r rhent oedd yn cael ei dalu gan y lwfans tai lleol. Rwy'n deall bod y gronfa taliadau disgresiwn at gostau tai, y gellir ei defnyddio fel ychwanegiad, hefyd wedi cael ei thorri gan Lywodraeth y DU yn San Steffan. A yw hynny'n gywir?
The discretionary housing payment funding, administered by the UK Government's Department for Work and Pensions, is 26 per cent less in 2022-23 than in the previous year. And bearing in mind that we are in the most dreadful time, in terms of the pressures on households, it's absolutely not the time to be cutting that vital support. Actually, that reduction follows an 18 per cent reduction in 2021-22 compared to the year before that. DHP funding in 2022-23 is the lowest amount Wales has received since the commencement of the UK Government's welfare reform policy, and I think that really speaks to how challenging this period is going to be for people across Wales who will rely on this funding.
And that's one of the reasons we've provided that extra £6 million to which I referred, and also why we've tried to make sure there's maximum flexibility for local authorities there. Authorities can offer preventative measures, such as offering a rent guarantee, they can pay for rent arrears as part of a package of action to sustain a tenancy, and they can also top up the discretionary housing payment funding locally, which I know some authorities have decided to do as well. So, we're trying to support authorities as much as possible, but I think that the way in which the UK Government is pulling back from that discretionary housing payment funding is something of deep concern to all of us.
Mae'r cyllid taliadau disgresiwn at gostau tai, a weinyddir gan Adran Gwaith a Phensiynau Llywodraeth y DU, 26 y cant yn llai yn 2022-23 nag yn y flwyddyn flaenorol. A chan gofio ein bod mewn cyfnod ofnadwy, o ran y pwysau ar aelwydydd, nid dyma'r amser o gwbl i fod yn torri'r cymorth hanfodol hwnnw. Mewn gwirionedd, mae'r gostyngiad hwnnw'n dilyn gostyngiad o 18 y cant yn 2021-22 o'i gymharu â'r flwyddyn cynt. Cyllid y taliadau disgresiwn at gostau tai yn 2022-23 yw'r swm isaf y mae Cymru wedi'i gael ers dechrau polisi diwygio lles Llywodraeth y DU, ac rwy'n credu bod hynny'n dweud cyfrolau am ba mor heriol fydd y cyfnod hwn i bobl ledled Cymru a fydd yn dibynnu ar y cyllid hwn.
A dyna un o'r rhesymau pam ein bod wedi darparu'r £6 miliwn ychwanegol y cyfeiriais ato, a hefyd pam ein bod wedi ceisio sicrhau bod cymaint o hyblygrwydd â phosibl i awdurdodau lleol yno. Gall awdurdodau gynnig mesurau ataliol, megis cynnig gwarant rhent, gallant dalu am ôl-ddyledion rhent fel rhan o becyn gweithredu i gynnal tenantiaeth, a gallant hefyd ychwanegu at y cyllid taliadau disgresiwn at gostau tai yn lleol, ac rwy'n gwybod bod rhai awdurdodau wedi penderfynu gwneud hynny hefyd. Felly, rydym yn ceisio cefnogi awdurdodau cymaint â phosibl, ond rwy'n credu bod y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn tynnu'n ôl o'r cyllid taliadau disgresiwn at gostau tai yn destun gofid mawr i bob un ohonom.
5. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith costau byw cynyddol ar wasanaethau llywodraeth leol? OQ58786
5. What assessment has the Minister made of the impact of the rising cost of living on local government services? OQ58786
Inflation of over 10 per cent has eroded the value of local government budgets to a worrying degree. In addition to the impact of rising costs for energy, pay, transport and food, councils are also working hard to address the impacts on their communities.
Mae chwyddiant o dros 10 y cant wedi erydu gwerth cyllidebau llywodraeth leol i raddau pryderus. Yn ogystal ag effaith costau cynyddol ar gyfer ynni, cyflogau, trafnidiaeth a bwyd, mae cynghorau hefyd yn gweithio'n galed i fynd i'r afael â'r effeithiau ar eu cymunedau.
Can I thank the Minister for that answer? And as you've stated, it's clear that finances are under real pressure. Services will be stretched in every direction possible, but the need to react to growing levels of poverty will be extremely tough. Who would have thought it, just even a year ago—one year ago—that we would be talking about warm banks being delivered by local councils across Wales, in every single one of our communities across Wales and the United Kingdom? Minister, amongst other things, the very existence of prepay meters will drive the demand for these warm banks. People are being switched to prepay meters and driven further into poverty. Perversely, they ensure that those least able to pay pay more for their energy, and they are only in the interests of the energy company profits and debt collection. Minister, this really is life and death in a cold winter. Do you agree with me that there should be an immediate moratorium on their installation, and that the UK Government should send a strong message to these energy suppliers about the very dangers of people being de facto disconnected every time they run out of credit?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Ac fel rydych wedi'i ddweud, mae'n amlwg fod cyllid o dan bwysau gwirioneddol. Bydd y gwasanaethau yn cael eu hymestyn i bob cyfeiriad posibl, ond bydd yr angen i ymateb i lefelau cynyddol o dlodi yn anodd iawn. Pwy fyddai wedi meddwl, hyd yn oed flwyddyn yn ôl—flwyddyn yn ôl—y byddem yn sôn am ganolfannau cynnes yn cael eu darparu gan gynghorau lleol ledled Cymru, ym mhob un o'n cymunedau ledled Cymru a'r Deyrnas Unedig? Weinidog, ymhlith pethau eraill, bydd bodolaeth mesuryddion rhagdalu yn llywio'r galw am y canolfannau cynnes hyn. Mae pobl yn cael eu trosglwyddo i fesuryddion rhagdalu ac yn cael eu gwthio ymhellach i dlodi. Yn wrthnysig, maent yn sicrhau bod y rhai lleiaf abl i dalu yn talu mwy am eu hynni, a hynny er budd i neb heblaw i wneud elw i'r cwmni ynni a chasglwyr dyledion. Weinidog, mae hwn yn fater o fywyd neu farwolaeth mewn gaeaf oer. A ydych yn cytuno y dylid cael moratoriwm ar unwaith ar eu gosod, ac y dylai Llywodraeth y DU anfon neges gref i'r cyflenwyr ynni hyn am y peryglon sy'n gysylltiedig â phobl yn cael eu datgysylltu bob tro y maent yn mynd yn brin o gredyd?
Yes, I absolutely agree: the UK Government does need to be using all of its influence on the energy companies to reduce the impact of the cost-of-living crisis on the most vulnerable people. And just to reassure the Member—and I could hear a lot of support for what he was saying from others in the Chamber—that the Minister for Social Justice has met with energy suppliers earlier this month, and she did press them on this particular issue. And she has also previously sought and been given assurances by energy companies that arrangements were in place to reach out to households that were struggling with energy bills. And they did recognise the need to build in appropriate mechanisms of support, based on people's ability to pay, such as writing off short-term energy debt, agreeing affordable repayment plans, based on the ability to pay, and, where appropriate, referring households to schemes to improve their energy efficiency and reduce bills. So, I think now we need to be pressing energy companies to demonstrate what they've done in response to those discussions.
Ydw, rwy'n cytuno'n llwyr: mae angen i Lywodraeth y DU fod yn defnyddio ei holl ddylanwad ar y cwmnïau ynni i leihau effaith yr argyfwng costau byw ar y bobl fwyaf agored i niwed. Ac i dawelu meddwl yr Aelod—a gallwn glywed llawer o gefnogaeth i'r hyn a ddywedodd gan eraill yn y Siambr—fe gyfarfu'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol â chyflenwyr ynni yn gynharach yn y mis, ac fe wnaeth bwyso arnynt ynghylch y mater penodol hwn. Ac mae hi hefyd wedi ceisio ac wedi cael sicrwydd yn y gorffennol gan gwmnïau ynni fod trefniadau yn eu lle i estyn allan at aelwydydd sy'n cael trafferth gyda biliau ynni. Ac fe wnaethant gydnabod yr angen i ymgorffori mecanweithiau cymorth priodol, yn seiliedig ar allu pobl i dalu, megis dileu dyledion ynni tymor byr, cytuno ar gynlluniau ad-dalu fforddiadwy, yn seiliedig ar y gallu i dalu, a lle bo'n briodol, cyfeirio aelwydydd at gynlluniau i wella eu defnydd effeithlon o ynni a lleihau biliau. Felly, rwy'n credu nawr fod angen inni bwyso ar gwmnïau ynni i ddangos beth y maent wedi'i wneud mewn ymateb i'r trafodaethau hynny.
Could I join Jack Sargeant in recognising some of the really important services that our local authorities provide day in and day out, especially at times of difficulty that many are experiencing at the moment? And as has already been highlighted by a number of Members around the Chamber, those local authorities are again experiencing some challenges in terms of their financial situation. One of the key concerns that has been raised with me is the fact that some councils in Wales have indicated to their schools that they should be preparing to reduce their budgets by around 10 per cent in the next financial year. I would have thought that schools and education are probably one of the core services that local authorities provide. So, my question, Minister, is whether you'll be giving instruction or guidance to local authorities, when determining their budgets in the next financial year, and would part of that instruction or guidance be in relation to those vital core services, such as funding for our schools?
A gaf fi ymuno â Jack Sargeant i gydnabod rhai o'r gwasanaethau pwysig iawn y mae ein hawdurdodau lleol yn eu darparu o ddydd i ddydd, yn enwedig ar adegau o anhawster y mae llawer yn eu profi ar hyn o bryd? Ac fel sydd wedi'i amlygu gan nifer o Aelodau o gwmpas y Siambr, mae'r awdurdodau lleol hynny unwaith eto'n profi heriau gyda'u sefyllfa ariannol. Un o'r pryderon allweddol sydd wedi'u dwyn i fy sylw yw'r ffaith bod rhai cynghorau yng Nghymru wedi dweud wrth eu hysgolion y dylent baratoi i leihau eu cyllidebau oddeutu 10 y cant yn y flwyddyn ariannol nesaf. Byddwn wedi meddwl bod ysgolion ac addysg yn un o'r gwasanaethau craidd y mae awdurdodau lleol yn eu darparu. Felly, fy nghwestiwn i, Weinidog, yw a fyddwch chi'n rhoi cyfarwyddyd neu arweiniad i awdurdodau lleol, wrth benderfynu ar eu cyllidebau yn y flwyddyn ariannol nesaf, ac a fydd rhan o'r cyfarwyddyd neu'r arweiniad hwnnw yn ymwneud â'r gwasanaethau craidd hanfodol hynny, megis cyllid ar gyfer ein hysgolion?
Well, I don't want to pre-empt the outcome of the ongoing budget discussions that are taking place across the board at the moment, but I will say the pressures on education, which the Member has described, have been brought home very strongly to Welsh Government by colleagues in local government, and my colleague the Minister for Education and Welsh Language always makes a very robust case for schools and education as well. So, I don't really want to go much further than that at this point. But, when we do come to publishing the budget, obviously I'll try and present colleagues with as much information as I can, and I know local authorities will want to set out their spending plans to colleagues as well.
Wel, nid wyf am achub y blaen ar ganlyniad y trafodaethau cyllidebol parhaus sy'n digwydd yn gyffredinol ar hyn o bryd, ond rwyf am ddweud bod y pwysau ar addysg, fel y disgrifiodd yr Aelod, wedi cael ei ddwyn i sylw Llywodraeth Cymru yn amlwg iawn gan gydweithwyr llywodraeth leol, ac mae fy nghyd-Weinidog Gweinidog y Gymraeg ac Addysg bob amser yn cyflwyno achos cadarn iawn dros ysgolion ac addysg hefyd. Felly, nid wyf eisiau mynd yn llawer pellach na hynny ar hyn o bryd. Ond mewn perthynas â chyhoeddi'r gyllideb, yn amlwg fe fyddaf yn ceisio cyflwyno cymaint o wybodaeth ag y gallaf i gyd-Aelodau, ac rwy'n gwybod y bydd awdurdodau lleol eisiau gosod eu cynlluniau gwariant ar gyfer eu cydweithwyr hefyd.
Could I associate myself with the comments of Jack Sargeant around prepayment meters? They're wrong, they're immoral, and action needs to be taken on them as soon as possible. But I would be interested to know what conversations have also happened with energy companies around introducing a potential social tariff, similar to what we have with the water companies and broadband providers. I think this will also go a long way in providing energy to people who are struggling to pay.
A gaf fi gysylltu fy hun â sylwadau Jack Sargeant ynglŷn â mesuryddion rhagdalu? Maent yn anghywir, maent yn anfoesol, ac mae angen gweithredu arnynt cyn gynted â phosibl. Ond hoffwn wybod pa sgyrsiau sydd wedi digwydd gyda chwmnïau ynni mewn perthynas â chyflwyno tariff cymdeithasol posibl, yn debyg i'r hyn sydd gennym gyda'r cwmnïau dŵr a darparwyr band eang. Rwy'n credu y bydd hyn hefyd yn gwneud llawer i ddarparu ynni i bobl sy'n cael trafferth talu.
Absolutely, and that's something that we were pressing the UK Government for ahead of the autumn statement and ahead of the budget before that, in fact. But, in terms of discussions with energy companies, those tend to take place between both the Minister for Social Justice and the Minister for Climate Change; they will be the people who have the direct discussions with those energy companies. I'll perhaps ask those Ministers to provide Members with an update.
Yn hollol, ac mae hynny'n rhywbeth roeddem yn pwyso ar Lywodraeth y DU i'w ddarparu cyn datganiad yr hydref a chyn y gyllideb cyn honno, mewn gwirionedd. Ond o ran trafodaethau gyda chwmnïau ynni, mae'r rheini'n tueddu i ddigwydd rhwng y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a'r Gweinidog Newid Hinsawdd; hwy fydd yn cael y trafodaethau uniongyrchol gyda'r cwmnïau ynni hynny. Efallai y gallwn ofyn i'r Gweinidogion hynny roi diweddariad i'r Aelodau.
6. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog yn eu cael gydag awdurdodau lleol am ddefnyddio cronfeydd wrth gefn llywodraeth leol? OQ58793
6. What discussions is the Minister having with local authorities about the use of local government reserves? OQ58793
I have discussed local authority reserves with leaders as part of our ongoing discussions on pressures and funding. All leaders have stressed that they are already using reserves to manage their current pressures and expect to continue to have to do so next year.
Rwyf wedi trafod cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol gydag arweinwyr fel rhan o'n trafodaethau parhaus ar bwysau a chyllid. Mae pob arweinydd wedi pwysleisio eu bod eisoes yn defnyddio cronfeydd wrth gefn i reoli eu pwysau presennol a'u bod yn disgwyl y bydd yn rhaid iddynt barhau i wneud hynny y flwyddyn nesaf.
This one has been around the Chamber already several times this afternoon, Minister. We've even had Leighton Andrews's name used this afternoon as well—the ghost of Christmas past. But, if we could try and think of the use of these reserves, because, as I understand it and as previous questions have highlighted, there's been a 35 per cent increase in these reserves, and local taxpayers will be aghast at that jump in those reserves to £2.7 billion when they're starting to see their own council tax demands coming in the new year. So, as finance Minister, will you do all you can to make sure that there isn't any squirrelling away in county halls and that ultimately these reserves will be put to best use so that council tax can be kept to a minimum in the new year and it'll pay their contribution with the cost-of-living pressures that people are feeling in their household budgets?
Mae hyn eisoes wedi cael ei drafod yma yn y Siambr sawl gwaith y prynhawn yma, Weinidog. Rydym hyd yn oed wedi clywed enw Leighton Andrews yn cael ei ddefnyddio y prynhawn yma hefyd—ysbryd y Nadolig a fu. Ond pe gallem geisio meddwl am y defnydd o'r cronfeydd wrth gefn hyn, oherwydd, fel rwy'n ei ddeall ac fel y mae cwestiynau blaenorol wedi'i amlygu, mae cynnydd o 35 y cant wedi bod yn y cronfeydd wrth gefn hyn, a bydd trethdalwyr lleol yn synnu at y naid honno yn y cronfeydd wrth gefn i £2.7 biliwn pan fyddant yn dechrau gweld eu gofynion treth gyngor eu hunain yn ymddangos yn y flwyddyn newydd. Felly, fel Gweinidog cyllid, a wnewch chi bopeth yn eich gallu i sicrhau nad oes unrhyw arian yn cael ei gelcio mewn neuaddau sir ac yn y pen draw y bydd y cronfeydd wrth gefn hyn yn cael eu defnyddio yn y ffordd orau fel bod modd cadw'r dreth gyngor mor isel â phosibl yn y flwyddyn newydd ac y bydd yn talu eu cyfraniad gyda'r pwysau costau byw y mae pobl yn eu teimlo yng nghyllidebau eu haelwydydd?
Just to repeat what I said to colleagues earlier in relation to discussions I've been having with local government, they absolutely recognise the need to use those reserves both this year to manage some of the pressures, but also next year as well. I'm frankly relieved that local authorities are in a better financial position to enter the difficult period ahead, particularly when you compare them to their counterparts across the border in England, who have had funding stripped away from them back to the absolute bone over recent years. I'm sure that authorities in England would much prefer to be in a position where they do have at least some reserves to take them into the next year. That said, I absolutely recognise what has been said about the situation not being equal across Wales. It does vary from authority to authority. There are some authorities that do have smaller reserves and will obviously have less ability to call on those reserves in difficult times.
Hoffwn ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth gyd-Aelodau yn gynharach mewn perthynas â thrafodaethau rwyf wedi bod yn eu cael gyda llywodraeth leol, maent yn llwyr gydnabod yr angen i ddefnyddio'r cronfeydd wrth gefn hynny eleni i reoli rhai o'r pwysau, a'r flwyddyn nesaf hefyd. A bod yn onest, rwy'n teimlo rhyddhad fod awdurdodau lleol mewn sefyllfa ariannol well i wynebu'r cyfnod anodd sydd o'n blaenau, yn enwedig pan fyddwch yn eu cymharu â'u cymheiriaid dros y ffin yn Lloegr, sydd wedi cael llawer o gyllid wedi'i dynnu oddi arnynt dros y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n siŵr y byddai'n llawer gwell gan awdurdodau yn Lloegr fod mewn sefyllfa lle mae ganddynt o leiaf rywfaint o gronfeydd wrth gefn i fynd â hwy i mewn i'r flwyddyn nesaf. Wedi dweud hynny, rwy'n llwyr gydnabod yr hyn a ddywedwyd am y ffaith nad yw'r sefyllfa'n gyfartal ledled Cymru. Mae'n amrywio o awdurdod i awdurdod. Mae yna rai awdurdodau sydd â llai o gronfeydd wrth gefn ac yn amlwg bydd ganddynt lai o allu i ddefnyddio'r cronfeydd wrth gefn hynny mewn cyfnod anodd.
7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith datganiad yr hydref Llywodraeth y DU ar waith byrddau gwasanaethau cyhoeddus? OQ58773
7. What assessment has the Welsh Government made of the impact of the UK Government's autumn statement on the work of public services boards? OQ58773
The autumn statement increases the pressure on public services. The funds provided for public services are being cut in real terms, squeezing their resources even further. This makes the work of public services boards to improve the well-being of their communities challenging, but more important than ever.
Mae datganiad yr hydref yn cynyddu'r pwysau ar wasanaethau cyhoeddus. Mae'r arian sy'n cael ei ddarparu ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn cael ei dorri mewn termau real, gan gyfyngu ar eu hadnoddau hyd yn oed ymhellach. Mae hyn yn gwneud gwaith byrddau gwasanaethau cyhoeddus i wella llesiant eu cymunedau yn heriol, ond yn bwysicach nag erioed.
I'm grateful to the Minister for that response. Despite the best efforts of the Conservative Party this afternoon, anyone with any basic understanding or any financial understanding at all will appreciate the cuts that are being made in the Welsh Government's budget, both this year and in future years. However, what we're seeing is public services facing salami cuts year after year after year, and the consequence of that, of course, is reduced services to people that we all represent here. But, we're also seeing, Minister, an increasing complexity of governance in Wales. We're seeing a plethora of boards and commissions. We all know that there are far too many local authorities in the country. But, we're seeing increasing complexity that inhibits the delivery of services, particularly at a time when they are under significant financial pressures. So, will the Government undertake not simply to provide funds for local services in the best way it can, but also to review the complexity of government in Wales, with a view to streamlining the public sector to enable us to focus available funding on the front line and delivering services to the people who need them?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw. Er gwaethaf ymdrechion gorau'r Blaid Geidwadol y prynhawn yma, bydd unrhyw un sydd ag unrhyw ddealltwriaeth sylfaenol neu unrhyw ddealltwriaeth ariannol o gwbl yn deall y toriadau sy'n cael eu gwneud yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, eleni ac yn y dyfodol. Fodd bynnag, yr hyn a welwn yw gwasanaethau cyhoeddus sy'n wynebu toriadau flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, a chanlyniad hynny, wrth gwrs, yw llai o wasanaethau i'r bobl rydym i gyd yn eu cynrychioli yma. Ond Weinidog, rydym hefyd yn gweld llywodraethu mwyfwy cymhleth yng Nghymru. Rydym yn gweld llu o fyrddau a chomisiynau. Mae pawb ohonom yn gwybod bod llawer gormod o awdurdodau lleol yn y wlad. Ond rydym yn gweld cymhlethdod cynyddol sy'n rhwystro darpariaeth gwasanaethau, yn enwedig ar adeg pan fônt o dan bwysau ariannol sylweddol. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ymrwymo nid yn unig i ddarparu arian ar gyfer gwasanaethau lleol yn y ffordd orau bosibl, ond hefyd i adolygu cymhlethdod llywodraethu yng Nghymru, gyda golwg ar symleiddio'r sector cyhoeddus i'n galluogi i ganolbwyntio cyllid sydd ar gael ar y rheng flaen a darparu gwasanaethau i'r bobl sydd eu hangen?
We're absolutely committed to taking forward the recommendations from the review of the strategic partnerships, which was agreed by the partnership council for Wales. We are of the view, though, that any changes should be locally led and locally driven. We've seen a good example of that, I think, through the way in which the public services boards in Gwent have operated in terms of coming together and operating on a single footprint in that space. I'm not sure whether the Member 100 per cent agrees with me, but I'm more than happy to explore it further.
I do think that it is important that where there are opportunities for bodies to work more closely together they should. That's one of the reasons I'm pleased that we're undertaking a piece of work through the co-operation agreement at the moment that looks at strategic partnerships to ensure that they are fit for purpose, to ensure that they are on the right footprint, to ensure that they have the terms of reference that they need, to ensure that they're working across boundaries as best they can, and to identify barriers for better working so that those can be reduced as well. I think that piece of work will be helpful in terms of trying to rationalise partnerships where necessary, but also to make sure that the work is more focused and streamlined. That's a piece of work that is going on at the moment.
The intention is to take a report to the partnership council for Wales early in the new year once we've done interviews, if you like, with each of the strategic partnerships. Cefin Campbell and I have been having some really interesting meetings with the chairs of all of the strategic boards to get their perspectives and their experiences to help inform that piece of work, and we'll come forward with some thoughts on the way forward as a result of that. But, the short answer is that, yes, we're continuing to consider the strategic partnership landscape, although we're probably a little bit further away on the local government issue at this point, I think.
Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i weithredu ar yr argymhellion o'r adolygiad o'r partneriaethau strategol, a gytunwyd gan gyngor partneriaeth Cymru. Ond rydym o'r farn y dylai unrhyw newidiadau gael eu harwain yn lleol a'u llywio'n lleol. Rwy'n credu ein bod wedi gweld enghraifft dda o hynny yn y ffordd y mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yng Ngwent wedi dod at ei gilydd a gweithredu fel un ôl troed yn y gofod hwnnw. Nid wyf yn siŵr a yw'r Aelod yn cytuno â mi 100 y cant, ond rwy'n fwy na pharod i'w archwilio ymhellach.
Lle mae cyfleoedd i gyrff weithio'n agosach gyda'i gilydd, rwy'n credu ei bod yn bwysig eu bod yn gwneud hynny. Dyna un o'r rhesymau rwy'n falch ein bod yn cyflawni gwaith drwy'r cytundeb cydweithio ar hyn o bryd sy'n edrych ar bartneriaethau strategol er mwyn sicrhau eu bod yn addas at y diben, er mwyn sicrhau eu bod ar yr ôl troed iawn, er mwyn sicrhau bod ganddynt y cylch gorchwyl sydd ei angen arnynt, er mwyn sicrhau eu bod yn gweithio ar draws ffiniau yn y ffordd orau bosibl, ac i nodi rhwystrau ar gyfer gweithio'n well fel y gellir lleihau'r rheini hefyd. Rwy'n credu y bydd y gwaith hwnnw o gymorth i geisio rhesymoli partneriaethau lle bo angen, ond hefyd i wneud yn siŵr fod ffocws gwell i'r gwaith a'i fod wedi'i symleiddio. Mae'r gwaith hwnnw ar y gweill ar hyn o bryd.
Y bwriad yw cyflwyno adroddiad i gyngor partneriaeth Cymru yn gynnar yn y flwyddyn newydd pan fyddwn wedi gwneud cyfweliadau, os mynnwch, gyda phob un o'r partneriaethau strategol. Mae Cefin Campbell a minnau wedi bod yn cael cyfarfodydd diddorol iawn gyda chadeiryddion yr holl fyrddau strategol i glywed eu safbwyntiau a'u profiadau i helpu i lywio'r gwaith, a byddwn yn cyflwyno syniadau ar y ffordd ymlaen o ganlyniad i hynny. Ond yr ateb byr yw ein bod yn parhau i ystyried y dirwedd partneriaeth strategol, er ein bod ychydig ymhellach i ffwrdd o'r nod mewn perthynas â mater llywodraeth leol ar hyn o bryd, mae'n debyg.
Yn olaf, cwestiwn 8, Llyr Gruffydd.
Finally, question 8, Llyr Gruffydd.
8. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o effaith datganoli gosod trothwyon treth incwm i Gymru? OQ58797
8. What assessment has the Welsh Government made of the impact of the devolution of setting income tax thresholds to Wales? OQ58797
Devolution of the income tax thresholds would introduce opportunities and risks, and we would want to consider this as part of our wider strategy for devolved taxes. We need the UK Government to engage with us to review the process for securing the devolution of further tax powers to Wales.
Byddai datganoli trothwyon y dreth incwm yn cyflwyno cyfleoedd a risgiau, a byddem eisiau ystyried hyn fel rhan o'n strategaeth ehangach ar gyfer trethi datganoledig. Mae angen i Lywodraeth y DU ymgysylltu â ni i adolygu'r broses ar gyfer sicrhau bod rhagor o bwerau treth yn cael eu datganoli i Gymru.
Diolch ichi am hynny. Wrth gwrs, mae e wedi'i ddatganoli i'r Alban, onid yw e? Mae hynny'n caniatáu iddyn nhw greu trothwyon sydd yn adlewyrchu'n well broffil talwyr treth incwm yn yr Alban. Ac os edrychwch chi ar broffil talwyr treth incwm yng Nghymru, wrth gwrs, mae'r mwyafrif llethol ohonyn nhw yn y band sylfaenol, sy'n wahanol, wrth gwrs, os ydych chi’n edrych ar y ffigurau, i weddill y Deyrnas Unedig, o safbwynt y ratio trethdalwyr, sy'n golygu wedyn, wrth gwrs, fod cael ein gorfodi i fabwysiadu trothwyon San Steffan yn golygu nad yw e'n adlewyrchu yr angen a'r sefyllfa yng Nghymru. Mae e, felly, yn fwy regressive nag y dylai fe fod, ac felly dwi eisiau neges glir eich bod chi'n awyddus iddo fe gael ei ddatganoli fel bod modd creu trothwyon mwy progressive, mwy adlewyrchiadol o sefyllfa incymau yma yng Nghymru. A gaf i ofyn a ydych chi fel Llywodraeth wedi ystyried gwneud rhyw ymchwil neu ryw fath o fodelu i weld beth fyddai’r opsiynau posib fel rhan o greu yr achos ar gyfer datganoli'r maes yma?
Thank you for that. Of course, it's devolved to Scotland. That allows them to create thresholds that better reflect the profile of taxpayers in Scotland. And if you look at the taxpayer profile in Wales, of course, the vast majority of them are in the basic rate band, which is different, if you look at the figures, to the rest of the UK, in terms of the ratio of taxpayers, which then means, of course, that being forced to adopt Westminster's thresholds means that it doesn't reflect the needs and the situation here in Wales. It's, therefore, more regressive than it should be and, therefore, I want a clear message that you're keen for it to be devolved so that we can create thresholds that are more progressive and more reflective of the situation of incomes here in Wales. And may I ask whether you as a Government have considered carrying out any research or modelling to see what the possible options would be as part of making the case for the devolution of this area?
I was pleased to see the Member at our tax conference, which took place last week. I hope that he enjoyed it as much as I did. I think one of the really interesting sessions was with representatives from Scotland and Northern Ireland, where they considered the different risks and opportunities of the different fiscal frameworks that we have.
The devolution of the thresholds would allow us to have more policy flexibility, and it would enable us to determine our own approach to Welsh rates of income tax in a different way, recognising income distribution in Wales and the importance of a more progressive system, where those who are able to afford it pay more tax. However, it would be difficult to devolve the thresholds without devolving the whole of the tax base. I think that that would then, potentially, increase greatly our exposure to risk via revenues and the associated block grant adjustment. I think that we need to be very careful that we have the capacity and the flexibility to manage those kinds of risks. We only have to look at the experience in Scotland to see that the exposure to the whole of the tax base can really lead to some budgetary issues. Remember that black hole that we talked about a few years ago when the reconciliation was taking place in terms of the projected tax take and what actually was received? So, there are potential risks.
It is true though to say that our tax base does differ from England's. We do have that higher proportion of basic rate taxpayers. Pay is also lower here in Wales. For full-time employees, the median weekly pay in April 2022 was 94 per cent of the UK average. I think that we'd need to consider all of those factors in relation to the suggestion to devolve the thresholds, because there would be considerable risks that come alongside that. Also, as I said at the tax conference, devolution of Welsh rates of income tax itself is a fairly new thing. We've only been collecting it for a couple of years. I think that letting it bed in whilst also exploring what the future looks like would be the sensible way forward, and there's a role for the commission to look at that.
Roeddwn yn falch o weld yr Aelod yn ein cynhadledd drethi, a gynhaliwyd yr wythnos diwethaf. Rwy'n gobeithio iddo ei mwynhau gymaint ag y gwnes i. Roedd un o'r sesiynau a gynhaliwyd gyda chynrychiolwyr o'r Alban a Gogledd Iwerddon yn ddiddorol iawn, lle roeddent yn ystyried gwahanol risgiau a chyfleoedd y gwahanol fframweithiau cyllidol sydd gennym.
Byddai datganoli'r trothwyon yn ein galluogi i gael mwy o hyblygrwydd o ran polisïau, a byddai'n ein galluogi i bennu ein dull ein hunain o ymdrin â chyfraddau treth incwm Cymreig mewn ffordd wahanol, gan gydnabod dosbarthiad incwm yng Nghymru a phwysigrwydd system fwy blaengar, lle mae'r rhai sy'n gallu fforddio talu mwy o dreth yn gwneud hynny. Fodd bynnag, byddai'n anodd datganoli'r trothwyon heb ddatganoli'r sylfaen dreth gyfan. Rwy'n credu y byddai hynny wedyn, o bosibl, yn ein gwneud yn llawer mwy agored i risg drwy refeniw a'r addasiad cysylltiedig i'r grant bloc. Rwy'n credu bod angen inni fod yn ofalus iawn fod gennym y capasiti a'r hyblygrwydd i reoli'r mathau hynny o risgiau. Nid oes ond rhaid inni edrych ar y profiad yn yr Alban i weld y gall bod yn agored i'r sylfaen dreth gyfan arwain at rai problemau cyllidebol mewn gwirionedd. Gofiwch chi am y twll du y buom yn sôn amdano ychydig flynyddoedd yn ôl pan oedd y cysoni'n digwydd mewn perthynas â'r derbyniadau treth rhagamcanol a beth a dderbyniwyd mewn gwirionedd? Felly, mae yna risgiau posibl.
Wedi dweud hynny, mae'n wir fod ein sylfaen dreth yn wahanol i un Lloegr. Mae gennym gyfran uwch o drethdalwyr y gyfradd sylfaenol. Mae cyflogau'n is yma yng Nghymru hefyd. Ar gyfer gweithwyr amser llawn, y cyflog wythnosol canolrifol ym mis Ebrill 2022 oedd 94 y cant o gyfartaledd y DU. Rwy'n credu y byddai angen inni ystyried yr holl ffactorau hynny mewn perthynas â'r awgrym i ddatganoli'r trothwyon, oherwydd byddai cryn risgiau yn dod ochr yn ochr â hynny. Hefyd, fel y dywedais yn y gynhadledd drethi, mae datganoli cyfraddau treth incwm Cymreig yn beth eithaf newydd. Nid ydym ond wedi bod yn ei chasglu ers blwyddyn neu ddwy. Rwy'n credu y byddai'n synhwyrol inni adael iddo ymwreiddio wrth inni archwilio sut fyddai pethau yn y dyfodol, ac mae edrych ar hynny yn rhan o rôl y comisiwn.
Pwynt o drefn yn codi o'r cwestiynau—Alun Davies.
A point of order arising from questions—Alun Davies.
I'm grateful to you, Presiding Officer, for accepting this. The Minister, in providing a very good and full answer to my earlier question, referred to another Member, Cefin Campbell, in terms of delivering an executive role within the Government. We all understand the co-operation agreement, and as Members will know, I fully support the co-operation agreement. However, Members in this Chamber have no opportunity to scrutinise the Members of Plaid Cymru who form a part of this, and no opportunity to understand the role that is played. Our opportunity to provide the scrutiny of the agreement and the policies derived from that agreement is therefore limited. I'd like to ask you, Presiding Officer, whether you can take a review of this situation, because we're going to be marking a year of the co-operation agreement this week, to ensure that Members on all sides of this Chamber are able to scrutinise all aspects of the Government's work.
Rwy'n ddiolchgar i chi am dderbyn hyn, Lywydd. Wrth roi ateb da a llawn iawn i fy nghwestiwn cynharach, cyfeiriodd y Gweinidog at Aelod arall, Cefin Campbell, mewn perthynas â chyflawni rôl weithredol o fewn y Llywodraeth. Rydym i gyd yn deall y cytundeb cydweithio, ac fel y bydd yr Aelodau'n gwybod, rwy'n llwyr gefnogi'r cytundeb cydweithio. Fodd bynnag, nid oes gan Aelodau yn y Siambr hon gyfle i graffu ar Aelodau Plaid Cymru sy'n ffurfio rhan o hyn, ac nid oes cyfle i ddeall y rôl sy'n cael ei chwarae. O'r herwydd, cyfyngir ar ein cyfle i graffu ar y cytundeb a'r polisïau sy'n deillio o'r cytundeb hwnnw. Hoffwn ofyn i chi, Lywydd, a wnewch chi adolygu'r sefyllfa hon, oherwydd byddwn yn nodi blwyddyn ers sefydlu'r cytundeb cydweithio yr wythnos hon, i sicrhau bod Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn gallu craffu ar bob agwedd o waith y Llywodraeth.
I'll consider the point that's been raised by the Member. The Minister, of course, is here to be scrutinised on all matters within her portfolio, which includes the operation of the co-operation agreement, but I'll give some further consideration to the points that the Member has made in light of the fact that it is a year of operation of the co-operation agreement. We do know, of course, that it is the subject of scrutiny as well in the First Minister's scrutiny committee next week. So, it's an opportune time to be reflecting on these matters. Thank you to the Minister for her scrutiny this afternoon.
Fe ystyriaf y pwynt a godwyd gan yr Aelod. Mae'r Gweinidog, wrth gwrs, yma i gael ei chraffu ar bob mater yn ei phortffolio, sy'n cynnwys gweithrediad y cytundeb cydweithio, ond fe roddaf ystyriaeth bellach i'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u gwneud yng ngoleuni'r ffaith ei bod yn flwyddyn ers i'r cytundeb cydweithio gael ei roi ar waith. Rydym yn gwybod, wrth gwrs, ei fod yn destun craffu ym mhwyllgor craffu'r Prif Weinidog yr wythnos nesaf hefyd. Felly, mae'n amser addas inni fyfyrio ar y materion hyn. Diolch i'r Gweinidog am y craffu y prynhawn yma.
Y cwestiynau i'r Gweinidog materion gwledig a'r gogledd sydd nesaf. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Peredur Owen Griffiths.
The next item is questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales. The first question is from Peredur Owen Griffiths.
1. Sut mae'r Llywodraeth yn sicrhau dyfodol hyfyw i ffermio? OQ58785
1. How is the Government securing a viable future for farming? OQ58785
The Agriculture (Wales) Bill establishes four sustainable land management objectives as the legislative framework for future agricultural policy. The proposed sustainable farming scheme includes actions that will help farmers make best use of their resources and improve the resilience of their farms and businesses.
Mae Bil Amaethyddiaeth (Cymru) yn sefydlu pedwar amcan rheoli tir yn gynaliadwy fel y fframwaith deddfwriaethol ar gyfer polisi amaethyddol yn y dyfodol. Mae'r cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig yn cynnwys camau a fydd yn helpu ffermwyr i wneud y defnydd gorau o'u hadnoddau a gwella cadernid eu ffermydd a'u busnesau.
Diolch am yr ateb yna.
Thank you for that answer.
I support efforts to establish a set of actions for all farmers in Wales in return for annual universal baseline payments that will promote biodiversity and boost the environment in our country. I do, however, share the concerns of farming unions that tenant farmers or those with common land rights, similar to one I visited within my region, will find it difficult to meet the scheme's requirements. How will you ensure that your universal principles for the sustainable farming scheme will include and protect the kinds of farmers I have referenced? They are part of a long tradition in rural Wales and in the Valleys, which I represent, and their future must not be threatened by unintended consequences of the scheme.
Rwy'n cefnogi ymdrechion i sefydlu cyfres o gamau gweithredu ar gyfer holl ffermwyr Cymru yn gyfnewid am daliadau sylfaenol cyffredinol blynyddol a fydd yn hyrwyddo bioamrywiaeth ac yn rhoi hwb i'r amgylchedd yn ein gwlad. Fodd bynnag, rwy'n rhannu pryderon yr undebau amaeth y bydd ffermwyr tenant neu'r rhai sydd â hawliau tir comin, yn debyg i un yr ymwelais ag ef yn fy rhanbarth, yn ei chael hi'n anodd bodloni gofynion y cynllun. Sut y byddwch chi'n sicrhau y bydd eich egwyddorion cyffredinol ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy yn cynnwys ac yn gwarchod y mathau o ffermwyr rwyf wedi cyfeirio atynt? Maent yn rhan o draddodiad hir yng nghefn gwlad Cymru ac yn y Cymoedd rwy'n eu cynrychioli, ac mae'n rhaid inni sicrhau nad yw canlyniadau anfwriadol y cynllun yn bygwth eu dyfodol.
Thank you. It's really important that the sustainable farming scheme works for every farmer on every type of farm in every part of Wales. So, what we've established is half a dozen working groups to look at specific areas. Tenant farmers is one area, and common land farmers is another. Both are very important parts of the agricultural sector here in Wales. We know that common land is important for environmental benefits, for instance, such as biodiversity and water management, and for the large number of farmers that rely on it for forage too. You'll be aware that we've just come to the end of the co-design of the sustainable farming scheme. We'll now look at the responses that we've had and the discussions we've had before we go out to the final consultation. But obviously the outputs from the working groups that I've just mentioned will be mixed in with all the responses that we've had to the co-design output, along with ongoing policy development.
Diolch. Mae'n hynod bwysig fod y cynllun ffermio cynaliadwy yn gweithio i bob ffermwr ar bob math o fferm ym mhob rhan o Gymru. Felly, rydym wedi sefydlu hanner dwsin o weithgorau i edrych ar feysydd penodol. Mae ffermwyr tenant yn un maes, ac mae ffermwyr tir comin yn un arall. Mae'r ddau fath yn rhannau pwysig iawn o'r sector amaethyddol yma yng Nghymru. Gwyddom fod tir comin yn bwysig ar gyfer manteision amgylcheddol, er enghraifft, megis bioamrywiaeth a rheoli dŵr, ac mae'n bwysig i'r nifer fawr o ffermwyr sy'n dibynnu arno ar gyfer porthiant hefyd. Fe fyddwch yn gwybod ein bod newydd ddod i ddiwedd y gwaith o gyd-gynllunio'r cynllun ffermio cynaliadwy. Byddwn yn edrych ar yr ymatebion a gawsom a'r trafodaethau a gawsom cyn inni gynnal yr ymgynghoriad terfynol. Ond yn amlwg bydd yr allbynnau o'r gweithgorau rwyf newydd eu crybwyll yn cael eu cynnwys gyda'r holl ymatebion a gawsom i'r allbwn cyd-gynllunio, ynghyd â datblygiad polisi parhaus.
Minister, ensuring our farmers have a viable future is very important, but one sector in particular that is facing huge pressure is our poultry industry, as they are managing avian influenza and a massive rise in energy costs. Can you please outline what steps the Welsh Government is taking to support our poultry farmers to make sure that they have a sustainable, viable future in the poultry industry here in Wales?
Weinidog, mae sicrhau bod gan ein ffermwyr ddyfodol hyfyw yn bwysig iawn, ond un sector yn arbennig sy'n wynebu pwysau enfawr yw ein diwydiant dofednod, gan eu bod yn gorfod ymdopi â ffliw adar a chynnydd enfawr mewn costau ynni. A wnewch chi amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi ein ffermwyr dofednod i sicrhau bod ganddynt ddyfodol cynaliadwy, hyfyw yn y diwydiant dofednod yma yng Nghymru?
Obviously, we've seen an unprecedented series of outbreaks of avian influenza. We've had no respite at all over the summer, when we usually do see no outbreaks at all. We've just had it constantly over the last three years. We start counting the new outbreaks from 1 October of each year, and since 1 October 2022, we've already had three outbreaks here in Wales, so, it's a really difficult time for our poultry producers at the moment, particularly, because we know that many farmers have diversified into poultry farming. It's really important that we look at this across the UK. Next Monday, I'll be having my regular inter-ministerial group meeting with my counterparts from across the UK. I've asked for this to be an agenda item, because, clearly, we need to work as four nations to support our poultry farmers.
Yn amlwg, rydym wedi gweld nifer digynsail o achosion o ffliw adar. Nid ydym wedi cael unrhyw seibiant o gwbl dros yr haf, cyfnod lle nad ydym yn gweld unrhyw glystyrau o achosion o gwbl fel arfer. Mae wedi bod gyda ni yn barhaus dros y tair blynedd diwethaf. Rydym yn dechrau cyfri'r achosion newydd o 1 Hydref bob blwyddyn, ac ers 1 Hydref 2022, rydym eisoes wedi cael tri chlwstwr o achosion yma yng Nghymru, felly mae'n gyfnod anodd iawn i'n cynhyrchwyr dofednod ar hyn o bryd, yn enwedig, oherwydd gwyddom fod llawer o ffermwyr wedi arallgyfeirio i ffermio dofednod. Mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar hyn ledled y DU. Ddydd Llun nesaf, byddaf yn cael fy nghyfarfod grŵp rhyngweinidogol rheolaidd gyda fy swyddogion cyfatebol ym mhob rhan o'r DU. Rwyf wedi gofyn i hyn fod yn eitem ar yr agenda, oherwydd, yn amlwg, mae angen inni weithio fel pedair gwlad i gefnogi ein ffermwyr dofednod.
Can I draw your attention to the register of interests and the multiple organisations that I belong to that have an interest within this area, including the British Veterinary Association, Ramblers Cymru and others? But could I just commend the Minister on how she is trying to bring forward a future for sustainable farming within Wales that balances what sometimes appear to be competing interests, but actually are not competing interests?
Could she tell me how, within the agriculture Bill—and Llyr and I welcomed the opportunity to be in part of that Bill the other day, taking evidence from the Minister—but also in the future sustainable farming proposals as well, how she will make sure that we have that livelihood for farmers and landowners going forward, particularly because of the impact on Welsh language and culture, but small and medium-scale farms? But also, how do we actually expand and augment those wider public benefits that she's talked about, like flood alleviation, like carbon sequestration, but also, Minister, access to the land, biodiversity—how do we square those all off? This is complicated, but it has to be done because I think this is a one-off opportunity to get it right.
A gaf fi dynnu eich sylw at y gofrestr fuddiannau a'r sawl sefydliad rwy'n perthyn iddynt sydd â buddiant yn y maes hwn, gan gynnwys Cymdeithas Milfeddygon Prydain, y Cerddwyr ac eraill? Ond a gaf fi ganmol y Gweinidog ar y modd y mae hi'n ceisio creu dyfodol i ffermio cynaliadwy yng Nghymru sy'n cydbwyso'r hyn sy'n ymddangos weithiau fel buddiannau sy'n cystadlu, ond nad ydynt yn fuddiannau sy'n cystadlu mewn gwirionedd?
A wnaiff hi ddweud wrthyf sut, o fewn y Bil amaeth—a chroesawodd Llyr a minnau y cyfle i fod yn rhan o'r Bil hwnnw y diwrnod o'r blaen, gan gymryd tystiolaeth gan y Gweinidog—ond hefyd yn y cynigion ar ffermio cynaliadwy yn y dyfodol yn ogystal, sut y gwnaiff hi sicrhau bod gennym fywoliaeth i ffermwyr a thirfeddianwyr wrth symud ymlaen, yn enwedig oherwydd yr effaith ar iaith a diwylliant Cymru, ond ar ffermydd bychain a chanolig hefyd? Ond hefyd, sut mae ehangu ac ychwanegu at y manteision cyhoeddus ehangach y soniodd amdanynt, fel lleihau perygl llifogydd, fel atafaelu carbon, ond hefyd, Weinidog, mynediad at y tir, bioamrywiaeth—sut mae cydbwyso'r cyfan? Mae hyn yn gymhleth, ond mae'n rhaid ei wneud oherwydd rwy'n credu bod hwn yn gyfle un-tro i wneud pethau'n iawn.
Yes, thank you. I do think it is a one-off opportunity and it's the first time, obviously, that we've been able to have this Wales-specific policy, and it's really important that it works for our farmers here in Wales and for ensuring that we keep farmers on the land and that we protect the fantastic landscapes that we have here in Wales.
You'll be aware that the agriculture Wales Bill has those four objectives, and you mentioned a couple of the objectives, particularly around culture, environmental, social and economic outcomes. I said in my earlier answer that it's really important that that scheme is accessible to everybody. Now, I believe that, at the current time, there are lots of those environmental outcomes being produced by our farmers that they're not being rewarded for. So, I think it's really important that we try and incentivise our farmers to be part of the scheme. I certainly would like to see more farmers participating in the scheme than who currently participate in the basic payments scheme, for instance. So, we've got parallel working now with the agriculture Wales Bill and the sustainable farming scheme. But that quality water and soil, and the protection of our habitats that farmers currently undertake but don't get rewarded for will certainly be part of that sustainable farming scheme.
Diolch i chi. Rwy'n credu ei fod yn gyfle un-tro a dyma'r tro cyntaf, yn amlwg, y gallasom gael y polisi yma sy'n benodol i Gymru, ac mae'n hynod bwysig ei fod yn gweithio i'n ffermwyr ni yma yng Nghymru ac i sicrhau ein bod ni'n cadw ffermwyr ar y tir a'n bod yn gwarchod y tirweddau gwych sydd gennym yma yng Nghymru.
Fe fyddwch yn gwybod bod Bil amaethyddiaeth Cymru yn cynnwys pedwar amcan, ac fe wnaethoch chi sôn am un neu ddau o'r amcanion, yn enwedig canlyniadau diwylliannol, amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd. Dywedais yn fy ateb cynharach ei bod hi'n bwysig iawn i'r cynllun hwnnw fod ar gael i bawb. Nawr, rwy'n credu, ar hyn o bryd, fod llawer o'r canlyniadau amgylcheddol hynny'n cael eu cynhyrchu gan ein ffermwyr ac nad ydynt yn cael eu gwobrwyo amdanynt. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n ceisio cymell ein ffermwyr i fod yn rhan o'r cynllun. Yn sicr, hoffwn weld mwy o ffermwyr yn cymryd rhan yn y cynllun nag sy'n cymryd rhan yng nghynllun y taliad sylfaenol ar hyn o bryd, er enghraifft. Felly, mae gennym waith cyfochrog yn digwydd nawr gyda Bil amaethyddiaeth Cymru a'r cynllun ffermio cynaliadwy. Ond bydd gwaith ansawdd dŵr a phridd, a gwarchod ein cynefinoedd y mae ffermwyr yn ei wneud ar hyn o bryd ond nad ydynt yn cael eu gwobrwyo amdano yn sicr yn rhan o'r cynllun ffermio cynaliadwy.
Good afternoon, Minister. I wanted to follow up on Peredur's question, particularly around farmers who farm on common land. On Monday, we were at the winter fair—many of us were there—and we met farmers, Gary Williams from Carmarthenshire, and Guto Davies from Clwyd, both of whom farm on common land. It was really interesting to hear some of the challenges that they face, which you'll, no doubt, be aware of, particularly the concerns that Peredur has mentioned: the ability of farmers on common land to access the sustainable farming scheme and deliver against some of the elements of the scheme that may not even be possible for some of those. We know that it's critical for farmers with common land rights, for whom the basic payment scheme and Glastir is central to farm incomes—that they are able to access and participate in the SFS. We know that some 65 per cent of common land is within Glastir and more than 3,000 farm businesses declared common land for the purpose of claiming BPS in 2021. Could I just ask you to expand a little bit more on your commitment to ensure that the scheme is sensitive to the needs of farmers on common land? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Weinidog. Roeddwn yn awyddus i ddilyn cwestiwn Peredur, yn enwedig ynghylch ffermwyr sy'n ffermio ar dir comin. Ddydd Llun, roeddem yn y ffair aeaf—roedd llawer ohonom ni yno—ac fe gyfarfuom â ffermwyr, Gary Williams o sir Gâr, a Guto Davies o Glwyd, sydd ill dau yn ffermio ar dir comin. Roedd yn ddiddorol iawn clywed rhai o'r heriau a wynebant, heriau y byddwch chi'n ymwybodol ohonynt, yn ddiamheuaeth, yn enwedig y pryderon a nododd Peredur: gallu ffermwyr ar dir comin i gael mynediad at y cynllun ffermio cynaliadwy a chyflawni yn erbyn rhai o elfennau'r cynllun na fydd hyd yn oed yn bosibl i rai ohonynt. Fe wyddom fod rhaid i ffermwyr sydd â hawliau tir comin, y mae cynllun y taliad sylfaenol a Glastir yn ganolog i incwm eu ffermydd—eu bod yn gallu cael mynediad a chymryd rhan yn y cynllun ffermio cynaliadwy. Fe wyddom fod oddeutu 65 y cant o dir comin wedi'i gynnwys yn Glastir ac fe wnaeth dros 3,000 o fusnesau fferm ddatgan tiroedd comin at ddiben hawlio cynllun y taliad sylfaenol yn 2021. A gaf fi ofyn i chi ehangu ychydig mwy ar eich ymrwymiad i sicrhau bod y cynllun yn sensitif i anghenion ffermwyr tir comin? Diolch yn fawr iawn.
Thank you, and as I said in my earlier answer, we are setting up a common land working group and what I want that working group to do is explore what specific support and advice may be needed, as well as what flexibility we may need to offer to account for the complexities that are posed by common land.
As you'll be aware, within the sustainable farming scheme outline proposals, we have three tiers: we have the universal, the optional and the collaborative tiers. And, certainly, in my discussions that I've had with common land farmers, I think it's fair to say that the universal and the optional actions, as are currently described in the outline document, don't apply to common land in the same way that they do to other farms. So it could be that we'll need to have a focus on the collaborative level for our common land farmers. You know, common land is very unique, and therefore I think it needs a much more tailored approach.
Diolch i chi, ac fel y dywedais yn fy ateb cynharach, rydym yn sefydlu gweithgor tir comin ac rwyf am i'r gweithgor hwnnw archwilio pa gymorth a chyngor penodol y gallai fod eu hangen, yn ogystal â pha hyblygrwydd y gallai fod angen inni ei gynnig i gyfrif am y cymhlethdodau sy'n cael eu hachosi gan dir comin.
Fel y byddwch yn gwybod, yng nghynigion amlinellol y cynllun ffermio cynaliadwy, mae gennym dair haen: mae gennym yr haen gyffredinol, yr hen ddewisol a'r haen gydweithredol. Ac yn sicr, yn y trafodaethau a gefais gyda ffermwyr tir comin, rwy'n meddwl ei bod hi'n deg dweud nad yw'r gweithredoedd cyffredinol a'r gweithredoedd dewisol, fel y'u disgrifir yn y ddogfen amlinellol ar hyn o bryd, yn berthnasol i dir comin yn yr un ffordd ag y maent i ffermydd eraill. Felly gallai fod angen inni ganolbwyntio ar y lefel gydweithredol ar gyfer ein ffermwyr tir comin. Wyddoch chi, mae tir comin yn unigryw iawn, ac felly rwy'n credu bod angen dull sydd wedi'i deilwra'n llawer gwell.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am weithredu'r cynllun lles anifeiliaid i Gymru? OQ58798
2. Will the Minister provide an update on the implementation of the animal welfare plan for Wales? OQ58798
Thank you. Progress has been made across all four of our animal welfare commitments, and ongoing work is on schedule. Wider work has progressed on animal welfare policy, and the local authority enforcement project is driving significant change, and the 12-week consultation on closed-circuit television in slaughterhouses was launched on 14 November.
Diolch. Mae cynnydd wedi'i wneud ar draws ein pedwar ymrwymiad lles anifeiliaid, ac mae gwaith parhaus yn digwydd yn ôl yr amserlen. Mae gwaith ehangach wedi'i wneud ar bolisi lles anifeiliaid, ac mae'r prosiect gorfodi ar gyfer awdurdodau lleol yn sbarduno newid sylweddol, a lansiwyd yr ymgynghoriad 12 wythnos ar deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai ar 14 Tachwedd.
Thank you, Minister. A year into the five-year process, as you say, there has been good progress, most notably the consultation on mandatory CCTV in abattoirs. But in terms of priorities, can I ask where the use of breeding cages for game birds sits? I know the plan includes a commitment to examine the evidence around their use, but with the new shooting season under way, the use of breeding cages and how that sits with our commitment to animal welfare is quite rightly in focus. So, can you provide any update on that particular issue?
Diolch, Weinidog. Flwyddyn i mewn i'r broses pum mlynedd, fel y dywedwch, mae cynnydd da wedi bod, yn fwyaf arbennig yr ymgynghoriad ar deledu cylch cyfyng gorfodol mewn lladd-dai. Ond o ran blaenoriaethau, a gaf fi ofyn beth yw'r sefyllfa gyda'r defnydd o gewyll bridio ar gyfer adar hela? Rwy'n gwybod bod y cynllun yn cynnwys ymrwymiad i archwilio'r dystiolaeth ynghylch eu defnydd, ond gyda'r tymor saethu newydd wedi cychwyn, mae defnyddio cewyll bridio a sut mae hynny'n cyd-fynd â'n hymrwymiad i les anifeiliaid yn cael sylw, a hynny'n briodol. Felly, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y mater penodol hwnnw?
Thank you. As you referred to, we have our priorities for animal welfare in the plan. It is a five-year programme, and we are just having the one-year look back at what we've been able to achieve in that first year. It's not possible to provide you with a timeline for the consultation on any changes to the welfare legislation, or the code of practice, in relation to the welfare of game birds. And, certainly, you'll appreciate that, within the office of the chief veterinary officer, a significant number of officials are having to deal with the avian influenza outbreak, and it has taken a bit of a priority, as you can imagine. But certainly, we will now, as we go into the second year of the plan, look at what we can do, and I know that this is an area of great importance—I can tell by my postbag how significant this is.
Diolch. Fel y nodwyd gennych, mae gennym ein blaenoriaethau ar gyfer lles anifeiliaid yn y cynllun. Mae'n rhaglen bum mlynedd, ac rydym yn edrych yn ôl dros y flwyddyn ar yr hyn y llwyddasom i'w gyflawni yn y flwyddyn gyntaf. Nid yw'n bosibl rhoi llinell amser i chi ar gyfer yr ymgynghoriad ar unrhyw newidiadau i'r ddeddfwriaeth les, na'r cod ymarfer, mewn perthynas â lles adar hela. Ac yn sicr, fel y byddwch yn deall, yn swyddfa'r prif swyddog milfeddygol, mae nifer sylweddol o swyddogion yn gorfod ymdrin â'r achosion o ffliw adar, sy'n sicr wedi cael blaenoriaeth, fel y gallwch ddychmygu. Ond yn sicr, wrth inni ddechrau ar ail flwyddyn y cynllun, byddwn yn edrych ar beth y gallwn ei wneud, ac rwy'n gwybod bod hwn yn faes o bwys mawr—gallaf ddweud wrth edrych ar fy mag post pa mor bwysig yw hyn.
One of the legacies we know about COVID is that, obviously, a lot of people during the COVID pandemic took on a pet, and the responsibility of a pet. The welfare implications, as we've come out of COVID, have indicated that many pets have been left abandoned, and the charitable sector that tends to pick them up and look after them and try and rehome them has come under huge amounts of pressure. Has the Government done any analysis of the extra work that charities working in Wales have had to face because of this legacy, and, if the Government have done an analysis, are you minded to work financially and other co-operatively with them, to support this extra burden that they face, so that these animals can be rehomed in a sensible way, rather than, ultimately and tragically, end up being put down?
Un o'r pethau a ddeilliodd o COVID yw bod llawer o bobl yn ystod y pandemig COVID wedi cael anifail anwes, a chyfrifoldeb am anifail anwes. Mae'r goblygiadau lles, wrth inni gefnu ar COVID, wedi golygu bod llawer o anifeiliaid anwes wedi cael eu gadael, a bod pwysau mawr ar y sector elusennol sy'n tueddu i'w cymryd a gofalu amdanynt a cheisio eu hailgartrefu. A yw'r Llywodraeth wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o'r gwaith ychwanegol y mae elusennau sy'n gweithio yng Nghymru wedi gorfod ei wynebu oherwydd hyn, ac os yw'r Llywodraeth wedi gwneud dadansoddiad, a ydych chi'n ystyried gweithio gyda hwy yn ariannol ac yn gydweithredol mewn ffyrdd eraill, i gynnal y baich ychwanegol hwn sy'n eu hwynebu, fel bod modd ailgartrefu'r anifeiliaid hyn mewn ffordd synhwyrol, yn hytrach na gorfod eu rhoi i gysgu yn y pen draw, sy'n drasig?
You're quite right—we certainly did see a significant increase in the number of households that obtained a pet during the COVID-19 pandemic. And as we came out of the pandemic, and perhaps people returned to work who were previously working at home when they got their pet, we did see a number of animals looking to be rehoused. I think the cost-of-living crisis now is also, unfortunately, increasing the number of pets that are looking to be rehoused. I'm not aware of any significant analysis. I know that the office of the chief veterinary officer has worked with third sector organisations, to see what we can do to assist them. I have to be perfectly honest—I don't think my budget would allow any further funding to be able to be given to the third sector, but, obviously, if that could be considered in the future, I'd be very happy to do that.
Rydych chi'n hollol iawn—yn sicr fe welsom gynnydd sylweddol yn nifer yr aelwydydd a gafodd anifail anwes yn ystod y pandemig COVID-19. Ac wrth inni gefnu ar y pandemig, a phobl yn dychwelyd i'r gwaith ar ôl bod yn gweithio gartref efallai, pan gawsant eu hanifeiliaid anwes, fe welsom angen i ailgartrefu llawer o anifeiliaid. Yn anffodus, rwy'n meddwl bod yr argyfwng costau byw hefyd nawr yn cynyddu nifer yr anifeiliaid anwes sydd angen eu hailgartrefu. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw ddadansoddiad arwyddocaol. Gwn fod swyddfa'r prif swyddog milfeddygol wedi gweithio gyda sefydliadau'r trydydd sector i weld beth y gallwn ei wneud i'w cynorthwyo. Rhaid imi fod yn gwbl onest—nid wyf yn meddwl y byddai fy nghyllideb yn caniatáu imi roi unrhyw gyllid pellach i'r trydydd sector, ond yn amlwg, pe bai modd ystyried hynny yn y dyfodol, byddwn yn hapus iawn i wneud hynny.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Minister, three weeks ago, you and I debated the value of a Wales-wide bird flu housing Order. In your response to my appeal for the pre-emptive policy, you stated that the evidence that all CVOs in the UK had to hand did not warrant such a response here in Wales. Fast-forward to last week, and, following pressure from both the industry, myself, and with new evidence, you reviewed Welsh Government regulations, and, from Friday, Wales will have its housing Order. As I'm sure that you know, however, this isn't the only challenge facing our poultry industry. The rise in overhead costs, and the supermarkets' unwillingness to pay producers a fair price for their eggs, has left the industry unable to keep pace with production costs, prompting some producers to either quit the industry or cut their flocks.
When the dairy industry faced similar problems with their milk contracts, the Welsh Government worked to consult and introduce fairer dairy contracts. So, given this—and previously, you mentioned that you have an inter-governmental meeting on Monday—can I ask that the Welsh Government commits to a poultry contract feasibility investigation to find out why our farmers are getting a raw deal for their produce?
Diolch, Lywydd. Weinidog, dair wythnos yn ôl, fe fuoch chi a minnau'n trafod gwerth Gorchymyn cadw adar dan do i Gymru gyfan oherwydd ffliw adar. Yn eich ymateb i fy apêl am y polisi rhagataliol hwn, fe ddywedoch chi nad oedd y dystiolaeth a oedd gan bob prif swyddog milfeddygol yn galw am ymateb o'r fath yma yng Nghymru. Symudwn ymlaen i'r wythnos diwethaf, ac yn dilyn pwysau gennyf fi, y diwydiant, a chyda thystiolaeth newydd, fe wnaethoch chi adolygu rheoliadau Llywodraeth Cymru, ac o ddydd Gwener ymlaen, bydd gan Gymru ei Gorchymyn cadw adar dan do. Fodd bynnag, fel y gwyddoch, rwy'n siŵr, nid dyma'r unig her sy'n wynebu ein diwydiant dofednod. Mae'r cynnydd yng nghostau gorbenion, ac amharodrwydd yr archfarchnadoedd i dalu pris teg i gynhyrchwyr am eu hwyau, wedi golygu nad yw'r diwydiant yn gallu fforddio costau cynhyrchu, gan annog rhai cynhyrchwyr naill ai i gefnu ar y diwydiant neu leihau maint eu heidiau.
Pan wynebodd y diwydiant llaeth broblemau tebyg gyda'u contractau llaeth, gweithiodd Llywodraeth Cymru i ymgynghori a chyflwyno cytundebau llaeth tecach. Felly, o ystyried hyn—ac yn flaenorol, fe wnaethoch chi sôn bod gennych chi gyfarfod rhynglywodraethol ddydd Llun—a gaf fi ofyn i Lywodraeth Cymru ymrwymo i ymchwiliad dichonoldeb i gontract dofednod i ddarganfod pam nad yw ein ffermwyr yn cael pris teg am eu cynnyrch?
Well, I can assure the Member that it wasn't because of pressure from him that I made the decision for mandatory housing last Friday; it was purely on the scientific evidence and the advice I sought from the chief veterinary officer. Obviously, all four chief veterinary officers received the same advice. How it's interpreted, then, by Ministers is obviously a matter for each Minister. Three weeks is a long time in an outbreak like this, and it became clear to me, probably in the middle of last week—probably about a week ago—that the advice was changing. And that's why we brought in the mandatory housing of birds—. Well, it will be coming in this Friday, but I announced it last Friday, along with stringent biosecurity requirements, because biosecurity is incredibly important, as we try and do all that we can in the face of this very unprecedented avian influenza outbreak.
I quite agree with what you're saying in relation to it not being the only thing that is concerning the poultry sector. The price that they're getting—. And, certainly, I had some very interesting discussions with farmers at the winter fair on Monday, and I mentioned in an earlier answer that we have seen a lot of farmers diversify into poultry over the last few years. Certainly, it is a discussion, as I've said, that is on the agenda for the inter-ministerial group on Monday. Unfortunately, I understand that the Secretary of State won't be at the meeting, which I think is unfortunate, but, certainly, I will raise what we can do across the UK at that meeting. And, if it looks as if we have to do something on our own, we can certainly look at what we can do. And I appreciate what you were saying about dairy, and it could be that we will need to see what, if anything, we can do to help our poultry producers.
Wel, gallaf sicrhau'r Aelod nad oherwydd pwysau ganddo ef y gwneuthum y penderfyniad ddydd Gwener diwethaf i'w gwneud yn orfodol i gadw adar dan do; deilliodd hynny o dystiolaeth wyddonol yn unig a'r cyngor a gefais gan y prif swyddog milfeddygol. Yn amlwg, cafodd y pedwar prif swyddog milfeddygol yr un cyngor. Mae sut y caiff ei ddehongli, felly, gan Weinidogion yn amlwg yn fater i bob Gweinidog unigol. Mae tair wythnos yn amser hir mewn achosion o'r fath, a daeth yn amlwg i mi, ganol yr wythnos diwethaf mae'n debyg—tua wythnos yn ôl siŵr o fod—fod y cyngor yn newid. A dyna pam y gwnaethom gyflwyno gorfodaeth i gadw adar dan do—. Wel, bydd yn cael ei gyflwyno ddydd Gwener yma, ond cyhoeddais ef ddydd Gwener diwethaf, ynghyd â gofynion bioddiogelwch llym, oherwydd mae bioddiogelwch yn hynod o bwysig, wrth inni geisio gwneud popeth a allwn yn wyneb y clystyrau digynsail hyn o achosion o ffliw adar.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn rydych chi'n ei ddweud ynghylch y ffaith nad dyma'r unig beth sy'n destun pryder i'r sector dofednod. Y pris a gânt—. Ac yn sicr, cefais drafodaethau diddorol iawn gyda ffermwyr yn y ffair aeaf ddydd Llun, a soniais mewn ateb cynharach ein bod wedi gweld llawer o ffermwyr yn arallgyfeirio i ffermio dofednod dros y blynyddoedd diwethaf. Yn sicr, fel y dywedais, mae'n drafodaeth sydd ar yr agenda ar gyfer y grŵp rhyngweinidogol ddydd Llun. Yn anffodus, rwy'n deall na fydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn y cyfarfod, sy'n anffodus yn fy marn i, ond yn sicr, byddaf yn codi'r hyn y gallwn ei wneud ar draws y DU yn y cyfarfod hwnnw. Ac os yw'n edrych fel pe bai'n rhaid inni wneud rhywbeth ar ein pen ein hunain, yn sicr gallwn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud. Ac rwy'n derbyn yr hyn roeddech chi'n ei ddweud am laeth, a gallai fod angen inni weld a oes unrhyw beth y gallwn ei wneud i helpu ein cynhyrchwyr dofednod.
Thank you, Minister. I appreciate the response, and given your meeting on Monday, it would be welcome to hear from you whether declaring an exceptional market condition is something that is discussed at that meeting on Monday. Because, anecdotally, at the Hybu Cig Cymru breakfast on Monday at the winter fair, there weren't any eggs at the breakfast, showing just how much difficulty the industry is facing in these unprecedented times.
Moving on to a different topic, I was recently given sight of a Welsh Government freedom of information response to a request that sought information on the amount of carbon sequestered through agricultural land use in Wales. The Welsh Government's response: well, you don't hold this data, and this is concerning. Most of Wales's agricultural land is grassland—land use that, studies have shown can sequester carbon as equally as trees, or even better in some certain climates. The farming industry knows the role that it must play in protecting and improving our environment and biodiversity, but for the Welsh Government to introduce such sweeping policy changes without the knowledge of the good that the industry is already doing is somewhat of a kick in the teeth to Wales's hard-working farmers.
So, what data are you using to underpin the agricultural Bill and the sustainable farming scheme, if you don't know what carbon is currently being sequestered in Welsh agricultural land?
Diolch. Rwy'n gwerthfawrogi'r ymateb, ac o ystyried eich cyfarfod ddydd Llun, byddai'n dda clywed gennych a yw datgan amod eithriadol yn y farchnad yn rhywbeth sy'n cael ei drafod yn y cyfarfod hwnnw ddydd Llun. Oherwydd, yn anecdotaidd, yn y brecwast Hybu Cig Cymru ddydd Llun yn y ffair aeaf, nid oedd unrhyw wyau yn y brecwast, sy'n dangos cymaint o anhawster y mae'r diwydiant yn ei wynebu yn y cyfnod digynsail hwn.
Os caf symud ymlaen at bwnc gwahanol, cefais gipolwg yn ddiweddar ar ymateb rhyddid gwybodaeth gan Lywodraeth Cymru i gais a oedd yn gofyn am wybodaeth ynglŷn â faint o garbon sy'n cael ei atafaelu drwy ddefnydd tir amaethyddol yng Nghymru. Ymateb Llywodraeth Cymru oedd: wel, nid ydych yn cadw'r data hwn, ac mae hynny'n destun pryder. Glaswelltir yw'r rhan fwyaf o dir amaethyddol Cymru—defnydd tir y mae astudiaethau wedi dangos sy'n gallu atafaelu carbon gystal â choed, neu hyd yn oed yn well mewn rhai hinsoddau penodol. Mae'r diwydiant amaeth yn gwybod beth yw'r rôl y mae'n rhaid iddo ei chwarae yn diogelu a gwella ein hamgylchedd a bioamrywiaeth, ond mae i Lywodraeth Cymru gyflwyno newidiadau polisi mor ysgubol heb wybod am y daioni y mae'r diwydiant yn ei wneud yn barod yn gic yn y dannedd braidd i ffermwyr gweithgar Cymru.
Felly, pa ddata rydych chi'n ei ddefnyddio yn sail i'r Bil amaeth a'r cynllun ffermio cynaliadwy, os nad ydych chi'n gwybod pa garbon sy'n cael ei atafaelu ar hyn o bryd yn nhir amaethyddol Cymru?
Before I answer your second question, I'll just go back to the first question about the inter-ministerial group. I always publish a written statement following the IMG, so the Member will be updated in relation to that.
You will have heard me say in an earlier answer that we know that farmers are already providing so many environmental outcomes—and, of course, that includes carbon storage on their farms—and not being rewarded for it. And the sustainable farming scheme is a way of ensuring that they are rewarded for it in the way that the basic payment scheme doesn't. I think it's fair to say that, in general, most farmers would say that the common agricultural policy hasn't rewarded them in the way that it could have done, but it is really important that we get this scheme right now, so that things like carbon storage are rewarded in a way that we believe it should be, to help us. And you're absolutely right—the agricultural sector, of course, recognises the significant role that it has to play in us reaching net zero. And, in fact, the National Farmers Union Cymru, for instance, have got very ambitious targets to enable them to help us with that. So, we don't keep data on absolutely everything, but of course we know that if you look at peatland or, as you say, farms in general across the country, the amount of carbon storage is significant. I remember—it was probably before you came to the Senedd, and I'm trying to think which consultation it was I launched—a farmer was very proud to tell me at the farm where we did the launch just how much carbon was being stored per acre in his farm.
Cyn i mi ateb eich ail gwestiwn, fe af yn ôl i'r cwestiwn cyntaf am y grŵp rhyngweinidogol. Rwyf bob amser yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn dilyn y grŵp rhyngweinidogol, felly bydd yr Aelod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf mewn perthynas â hynny.
Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn ateb cynharach ein bod yn gwybod bod ffermwyr eisoes yn darparu cymaint o ganlyniadau amgylcheddol—ac wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys storio carbon ar eu ffermydd—heb gael eu gwobrwyo amdanynt. Ac mae'r cynllun ffermio cynaliadwy yn ffordd o sicrhau eu bod yn cael eu gwobrwyo amdanynt mewn ffordd nad yw cynllun y taliad sylfaenol yn ei wneud. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud, yn gyffredinol, y byddai'r rhan fwyaf o ffermwyr yn dweud nad yw'r polisi amaethyddol cyffredin wedi eu gwobrwyo yn y ffordd y gallai fod wedi gwneud, ond mae'n bwysig iawn ein bod yn cael y cynllun hwn yn iawn nawr, fel bod pethau fel storio carbon yn cael eu gwobrwyo yn y ffordd y credwn y dylai gael ei wobrwyo, er mwyn ein helpu ni. Ac rydych chi'n hollol iawn—mae'r sector amaethyddol, wrth gwrs, yn cydnabod y rôl sylweddol sydd ganddo i'w chwarae er mwyn inni allu cyrraedd sero net. Ac mewn gwirionedd, mae gan Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, er enghraifft, dargedau uchelgeisiol iawn i'w galluogi i'n helpu ni gyda hynny. Felly, nid ydym yn cadw data ar bob un dim, ond wrth gwrs, os edrychwch ar fawndir neu fel y dywedwch, ar ffermydd yn gyffredinol ar draws y wlad, fe wyddom fod lefel sylweddol o storio carbon yn digwydd. Rwy'n cofio—cyn i chi ddod i'r Senedd, mae'n debyg, ac rwy'n ceisio meddwl pa ymgynghoriad a lansiais ydoedd—roedd ffermwr yn falch iawn o ddweud wrthyf ar y fferm lle gwnaethom y lansiad faint o garbon oedd yn cael ei storio fesul erw ar ei fferm.
Thank you, Minister. It is a bit concerning that, if you don't have that baseline information available, how do we know that these projects that the sustainable farming scheme is going to introduce are actually benefiting carbon sequestration, because we don't have the baseline figure to work from? So, while there are carbon calculators out there that every farm can do, you and I both know that there are varying carbon calculators out there that offer very different calculations. So, I'd be really keen to stress that there needs to be a baseline figure here, where we know that a sustainable farming scheme introduced is delivering the benefits that we're looking to achieve within the agricultural sector.
But, sticking with the agriculture Bill and the sustainable farming scheme, I want to draw your attention, as Peredur did earlier, to tenant and common land farmers. Having recently met with the representatives and attended NFU Cymru's policy launch for common land at the winter fair, coupled with the strong evidence from both tenant farmers and common land farmers presented at my committee, I'm left with some serious concerns about the lack of consideration given to these farm types by Welsh Government policy. A tenancy working group was formed, although its first meeting was only a couple of weeks ago, and last month I asked you for a specific group for common land farmers, but I've heard no progress on this—two examples of how both are seen as somewhat of an afterthought by the Welsh Government. Minister, both tenant and common land farmers make up a big proportion of active farmers here in Wales. If the agriculture Bill and the sustainable farming scheme fail to work for them, it will have huge consequences on the viability of Welsh family farms across our country. So, what guarantees can you give that neither tenant farmers nor common land farmers will be negatively impacted by the introduction of the agriculture Bill and specifically the sustainable farming scheme? Diolch.
Diolch, Weinidog. Mae'n peri pryder, os nad oes gennych chi'r wybodaeth llinell sylfaen honno ar gael, sut y gwyddom fod y prosiectau y mae'r cynllun ffermio cynaliadwy yn mynd i'w cyflwyno o fudd i atafaelu carbon mewn gwirionedd, gan nad oes gennym y ffigur sylfaenol i weithio ohono? Felly, er bod carboniaduron allan yno y gall pob fferm eu defnyddio, rydych chi a minnau'n gwybod fod carboniaduron amrywiol allan yno sy'n cynnig cyfrifiadau gwahanol iawn. Felly, rwy'n awyddus iawn i bwysleisio bod angen ffigur sylfaenol yma, lle gwyddom fod cynllun ffermio cynaliadwy a gyflwynwyd yn sicrhau'r manteision rydym yn ceisio'u cyflawni o fewn y sector amaethyddol.
Ond gan gadw at y Bil amaeth a'r cynllun ffermio cynaliadwy, rwyf am dynnu eich sylw, fel y gwnaeth Peredur yn gynharach, at ffermwyr tenant a ffermwyr tir comin. Ar ôl cyfarfod â'r cynrychiolwyr yn ddiweddar a mynychu lansiad polisi NFU Cymru ar gyfer tir comin yn y ffair aeaf, ynghyd â thystiolaeth gref gan ffermwyr tenant a ffermwyr tir comin a gyflwynwyd yn fy mhwyllgor, rwy'n pryderu'n fawr am y diffyg ystyriaeth i'r mathau hyn o ffermydd ym mholisi Llywodraeth Cymru. Ffurfiwyd gweithgor tenantiaeth, er mai dim ond ychydig wythnosau'n ôl y cafodd ei gyfarfod cyntaf, a'r mis diwethaf gofynnais i chi am grŵp penodol ar gyfer ffermwyr tir comin, ond nid wyf wedi clywed am unrhyw gynnydd ar hynny—dwy enghraifft o'r modd y mae'r ddau fath o ffermio'n cael eu gweld fel ôl-ystyriaeth braidd gan Lywodraeth Cymru. Weinidog, ffermwyr tenant a ffermwyr tir comin yw cyfran fawr o'r ffermwyr actif yma yng Nghymru. Os bydd y Bil amaeth a'r cynllun ffermio cynaliadwy yn methu gweithio iddynt hwy, bydd yn arwain at ganlyniadau enfawr i hyfywedd ffermydd teuluol Cymreig ledled ein gwlad. Felly, pa sicrwydd y gallwch ei roi na fydd ffermwyr tenant na ffermwyr tir comin yn cael eu heffeithio'n negyddol yn sgil cyflwyno'r Bil amaeth a'r cynllun ffermio cynaliadwy yn benodol? Diolch.
Thank you. Again, just to go back to your second question, I think the number of carbon calculators that are available is an issue for us as we try and ascertain just how much carbon is being stored. One of the things I've asked officials to look at is if we can just use one, so everybody knows what they're looking at and how to use it. Certainly, I think we can get it down to single figures, and very early single figures—three, maybe, at the absolute maximum. Certainly, that is something that farmers are asking me to do, because I think it will help them.
In relation to your final question, I'm not sure if you heard me say we are having a common land working group. That is currently being established. It will be meeting before Christmas, and you're quite right that the tenant working group has already met. I think it's really important now we let these working groups do their work now we've come to the end of the second stage of the co-design, ahead of that final consultation at the end of next year. Both parts of the agricultural sector you refer to—tenants and common land—are very important to the agricultural sector here in Wales. The Bill contains modifications to the Agricultural Tenancies Act 1995, for instance, so it is really important that we hear from both of those parts of the sector, and both of those working groups will be meeting regularly and reporting back to me.
Diolch. Unwaith eto, os caf fynd yn ôl at eich ail gwestiwn, rwy'n credu bod nifer y carboniaduron sydd ar gael yn broblem wrth inni geisio canfod faint o garbon sy'n cael ei storio. Un o'r pethau y gofynnais i swyddogion edrych arno yw a allwn ddefnyddio un yn unig, fel bod pawb yn gwybod ar beth y maent yn edrych a sut i'w ddefnyddio. Yn sicr, rwy'n credu y gallwn ei gael i lawr i ffigurau sengl, a ffigurau sengl isel iawn—tri, efallai, fel uchafswm pendant. Yn sicr, mae hynny'n rhywbeth y mae ffermwyr yn gofyn imi ei wneud, oherwydd rwy'n meddwl y bydd hynny'n eu helpu.
Ar eich cwestiwn terfynol, nid wyf yn siŵr a glywsoch chi fi'n dweud ein bod ni'n cael gweithgor tir comin. Mae hwnnw'n cael ei sefydlu ar hyn o bryd. Bydd yn cyfarfod cyn y Nadolig, ac rydych yn hollol gywir fod y gweithgor tenantiaid eisoes wedi cyfarfod. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn nawr ein bod yn gadael i'r gweithgorau hyn wneud eu gwaith gan ein bod wedi dod at ddiwedd ail gam y cyd-gynllunio, cyn yr ymgynghoriad terfynol ddiwedd y flwyddyn nesaf. Mae'r ddwy ran o'r sector amaethyddol y cyfeiriwch atynt—tenantiaid a thir comin—yn bwysig iawn i'r sector amaethyddol yma yng Nghymru. Mae'r Bil yn cynnwys addasiadau i Ddeddf Tenantiaethau Amaethyddol 1995 er enghraifft, felly mae'n bwysig iawn ein bod yn clywed gan y ddwy ran o'r sector, a bydd y ddau weithgor yn cyfarfod yn rheolaidd ac yn adrodd yn ôl i mi.
Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.
The Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. It was good to see you in the winter fair on Monday, and it was a great opportunity to catch up with some of the farmers and listen to their concerns. You'll know as well as others that one of the most important things that did come up was the avian flu. That's a huge concern, and we clearly welcome the mandatory housing measures that you've brought in, or will be brought in this Friday. Having said that, businesses will still face crippling disruption to their activities, namely those dealing with eggs and poultry meats, and there are concerns from the sector, and poultry farmers in my own constituency, that the problem of severe market disruption caused by the flu in poultry meat and egg sectors is being compounded by the massive inflation in feed and energy costs. Now, in your answer earlier, you said that you will be raising with UK Government this issue and asking what they can do and you will be exploring things that you could do alone as a Welsh Government. But, of course, the Welsh Government could use the powers available under Schedule 5, Part 2 of the Agriculture Act 2020 to declare exceptional market conditions, which would enable the provision of support to egg and poultry producers. So, does the Minister agree that the Welsh Government should use these powers, and, if so, will you use them?
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Roedd yn dda eich gweld yn y ffair aeaf ddydd Llun, ac roedd yn gyfle gwych i glywed y diweddaraf gan rai o'r ffermwyr a gwrando ar eu pryderon. Fe fyddwch chi'n gwybod fel y gŵyr eraill mai un o'r pethau pwysicaf a wnaeth godi oedd y ffliw adar. Mae hynny'n bryder enfawr, ac rydym yn amlwg yn croesawu'r mesurau gorfodol i gadw adar dan do a gyflwynwyd gennych, neu a fydd yn cael eu cyflwyno ddydd Gwener yma. Wedi dweud hynny, bydd busnesau'n dal i wynebu tarfu andwyol ar eu gweithgareddau, a'r rhai sy'n ymdrin ag wyau a chigoedd dofednod yn benodol, a cheir pryderon yn y sector, a ffermwyr dofednod yn fy etholaeth, fod problem tarfu difrifol ar y farchnad yn sgil y ffliw yn y sector cig dofednod a'r sector wyau yn cael ei ddwysáu gan y chwyddiant enfawr ym mhrisiau bwyd anifeiliaid a chostau ynni. Nawr, yn eich ateb yn gynharach, fe ddywedoch chi y byddwch yn dwyn y mater i sylw Llywodraeth y DU ac yn gofyn beth y gallant ei wneud ac y byddwch yn archwilio pethau y gallech chi eu gwneud ar eich pen eich hun fel Llywodraeth Cymru. Ond wrth gwrs, gallai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r pwerau sydd ar gael o dan Atodlen 5, Rhan 2 o Ddeddf Amaethyddiaeth 2020 i ddatgan amod eithriadol yn y farchnad, a fyddai'n ei gwneud hi'n bosibl darparu cymorth i gynhyrchwyr wyau a dofednod. Felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno y dylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r pwerau hyn, ac os felly, a wnewch chi eu defnyddio?
Well, again, it is something that we could do. We don't know how long this is going to last for. It could be that we will need to do it sooner rather than later, for instance, but I would prefer to have that discussion, because we haven't really had that ministerial discussion across the UK, because obviously it's very integrated across the UK. So, I would rather hear from the UK Government first to see if they are offering any support. As you know, we've been asking them to bring forward some further funding because of the significant input costs that the agricultural sector has and continues to suffer from. You will have heard that at the winter fair—I heard that there's 36 per cent inflation now on our farms. Across the board, it's 11 per cent, but on-farm inflation is significantly higher. So, I would prefer to have that discussion at a ministerial level on Monday.
My officials have been attending weekly meetings, as I say, at an official level, but my food division officials have also been having daily contact in relation to the costs. We've seen some supermarkets start to limit the number of eggs that consumers can buy. We are concerned because, as we know, if something gets in the media around that, it's very difficult then to stop that panic buying. So, I'm really pleased to see that hasn't happened. Interestingly, the same as Sam Kurtz, I did wonder at the Hybu Cig Cymru breakfast, when we didn't have eggs, if that was indeed the case. It's very obvious at the winter fair that we don't have birds there, but I thought that was a really in-your-face example of what we're suffering at the moment. So, I'd be very happy to update Members following the IMG next Monday.
Wel, unwaith eto, mae'n rhywbeth y gallem ei wneud. Nid ydym yn gwybod am ba hyd y mae hyn yn mynd i bara. Gallai fod angen inni ei wneud yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach, er enghraifft, ond byddai'n well gennyf gael y drafodaeth honno, oherwydd nid ydym wedi cael y drafodaeth weinidogol honno'n iawn ar draws y DU, oherwydd yn amlwg mae'n integredig iawn ar draws y DU. Felly, byddai'n well gennyf glywed gan Lywodraeth y DU yn gyntaf i weld a ydynt yn cynnig unrhyw gymorth. Fel y gwyddoch, rydym wedi bod yn gofyn iddynt gyflwyno cyllid pellach oherwydd y costau mewnbwn sylweddol sydd gan y sector amaethyddol ac y mae'n parhau i ddioddef o'u herwydd. Fe fyddwch wedi clywed hynny yn y ffair aeaf—clywais fod chwyddiant yn 36 y cant nawr ar ein ffermydd. Yn gyffredinol, mae'n 11 y cant, ond mae chwyddiant ar y fferm gryn dipyn yn uwch. Felly, byddai'n well gennyf gael y drafodaeth honno ar lefel weinidogol ddydd Llun.
Mae fy swyddogion wedi bod yn mynychu cyfarfodydd wythnosol, fel y dywedais, ar lefel swyddogol, ond mae fy swyddogion yn yr is-adran fwyd hefyd wedi bod mewn cyswllt dyddiol ynglŷn â'r costau. Rydym wedi gweld rhai archfarchnadoedd yn dechrau cyfyngu ar nifer yr wyau y gall defnyddwyr eu prynu. Rydym yn bryderus oherwydd, fel y gwyddom, os yw'r cyfryngau'n rhoi sylw i hynny, mae'n anodd iawn atal pobl rhag prynu mewn panig yn sgil hynny. Felly, rwy'n falch iawn o weld nad yw hynny wedi digwydd. Yn ddiddorol iawn, fel Sam Kurtz, fe synnais innau na chawsom wyau ym mrecwast Hybu Cig Cymru, os mai felly roedd hi mewn gwirionedd. Mae'n amlwg iawn yn y ffair aeaf nad oes gennym adar yno, ond roeddwn i'n meddwl bod honno'n enghraifft fyw iawn o'r hyn rydym yn ei ddioddef ar hyn o bryd. Felly, byddwn yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn dilyn y grŵp rhyngweinidogol ddydd Llun nesaf.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb.
Thank you for that response.
Thanks for that. Okay. Moving on to fisheries, if I may, the 2012 fisheries concordat sets out how the UK's quota allocation is divided between the four administrations, and provides overarching principles on effort control and licensing. One key element covered by the concordat is the set of conditions associated with the economic link. The economic link is a fisheries licence condition. It currently applies to all UK-registered vessels over 10m in length that land more than 2 tonnes of UK quota per annum, including supertrawlers. In short, it requires them to demonstrate a real link to the economy of the UK by meeting one of the criteria set out in their vessel's economic link licence condition. These criteria can be summarised as landing at least 50 per cent of the vessel's quota into the UK, employing a crew of whom at least 50 per cent reside in the UK, or making at least 50 per cent of normal operating expenditure into UK coastal areas. As the Minister will know, the economic link is a devolved issue. Economic link licence conditions are present in current Welsh Government fishing licence documents for commercial fishing vessels. However, as the majority of the Welsh fleet is made up of small vessels under 10m, it's hard to know how many, if any, vessels in the Welsh fishing fleet are subject to an economic link licence condition. So, given the presence of environmentally damaging supertrawlers in Welsh waters, as well as other boats larger than 10m, can I ask the Minister to what extent the economic link conditions apply to boats that fish in Welsh waters? In other words, how many vessels are subject to the economic link conditions and what economic benefits does Wales get from this arrangement?
Diolch am hynny. O'r gorau. Gan symud ymlaen at bysgodfeydd, os caf, mae concordat pysgodfeydd 2012 yn nodi sut y rhennir dyraniad cwota'r DU rhwng y pedair gweinyddiaeth, ac mae'n darparu egwyddorion cyffredinol ar gyfer rheoli a thrwyddedu ymdrechion. Un elfen allweddol sydd wedi'i chynnwys yn y concordat yw'r set o amodau sy'n gysylltiedig â'r cyswllt economaidd. Amod trwyddedu pysgodfeydd yw'r cyswllt economaidd. Ar hyn o bryd mae'n berthnasol i bob cwch dros 10m o hyd a gofrestrwyd yn y DU sy'n glanio dros 2 dunnell o gwota DU y flwyddyn, gan gynnwys llongau treillio mawr. Yn fyr, mae'n ei gwneud yn ofynnol iddynt ddangos cysylltiad go iawn ag economi'r DU drwy fodloni un o'r meini prawf a nodir yn amod trwyddedu cyswllt economaidd eu llong. Gellir crynhoi'r meini prawf hyn fel glanio o leiaf 50 y cant o gwota'r llong yn y DU, cyflogi criw gydag o leiaf 50 y cant ohonynt yn byw yn y DU, neu wneud o leiaf 50 y cant o'r gwariant gweithredu arferol yn ardaloedd arfordirol y DU. Fel y bydd y Gweinidog yn gwybod, mae'r cyswllt economaidd yn fater datganoledig. Mae'r amodau trwyddedu cyswllt economaidd yn bresennol yn nogfennau trwyddedau pysgota cyfredol Llywodraeth Cymru ar gyfer cychod pysgota masnachol. Ond gan fod mwyafrif fflyd Cymru'n cynnwys cychod bach dan 10m, mae'n anodd gwybod i ba raddau, os o gwbl, y mae cychod yn fflyd pysgota Cymru yn ddarostyngedig i'r amod trwyddedu cyswllt economaidd. Felly, o ystyried presenoldeb llongau treillio mawr niweidiol i'r amgylchedd yn nyfroedd Cymru, yn ogystal â chychod eraill sy'n fwy na 10m, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog i ba raddau y mae amodau cyswllt economaidd yn berthnasol i gychod sy'n pysgota yn nyfroedd Cymru? Mewn geiriau eraill, faint o longau sy'n ddarostyngedig i'r amodau cyswllt economaidd a pha fanteision economaidd y mae Cymru'n eu cael o'r trefniant hwn?
Thank you. That took me back to December council fishing negotiations in a previous life. Certainly, I haven't got those figures to hand, but I'd be very happy to write to the Member in relation to that. I know officials are having discussions at the moment around the number of licences that have been allocated since we left the European Union, going forward, but I'd be very happy to write to the Member about the economic link.
Diolch. Aeth hynny â fi'n ôl i drafodaethau pysgota cyngor mis Rhagfyr mewn bywyd blaenorol. Yn sicr, nid yw'r ffigurau hynny gennyf wrth law, ond fe fyddwn i'n hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelod mewn perthynas â hynny. Rwy'n gwybod bod swyddogion yn cael trafodaethau ar hyn o bryd ynglŷn â nifer y trwyddedau sydd wedi'u dyrannu ers inni adael yr Undeb Ewropeaidd, wrth symud ymlaen, ond byddwn yn hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelod am y cyswllt economaidd.
3. Pa ystyriaeth y mae pwyllgor sefydlog y Cabinet ar ogledd Cymru wedi'i rhoi i gydweithio ar draws ffiniau drwy Gynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy? OQ58772
3. What consideration has the Cabinet standing committee for north Wales given to cross-border collaboration through the Mersey Dee Alliance? OQ58772
Thank you. The Cabinet sub-committee for north Wales has discussed broad policy areas that impact on the Mersey Dee Alliance area, including transport, skills and COVID recovery. The Welsh Government is a founder member, and we value the partnership of organisations working to support the cross-border economy.
Diolch. Mae is-bwyllgor Cabinet gogledd Cymru wedi trafod meysydd polisi bras sy'n effeithio ar ardal Cynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy, gan gynnwys trafnidiaeth, sgiliau ac adferiad COVID. Mae Llywodraeth Cymru yn un o'r sylfaenwyr, ac rydym yn gwerthfawrogi'r bartneriaeth o sefydliadau sy'n gweithio i gefnogi'r economi drawsffiniol.
Minister, that's great to hear because, of course, public transport is a key issue—probably the most important issue—to consider on a cross-border basis in the Mersey Dee area. Last weekend, Carolyn Thomas and I went to Chester. We met with key figures from across the border in England, including metro mayors Steve Rotherham and Andy Burnham, as well as Samantha Dixon, and we of course spoke about the need to improve public transport, particularly bus services on a cross-border basis. As north Wales Minister, would you agree to convene a north Wales and north-west of England summit to focus on transport and the potential economic benefits of working together across the border in this area, which has such a strong contribution to make to the Welsh and UK economy? And would you agree that it’s absolutely vital that we consider important transport infrastructure improvements, including that of the Wrexham-Bidston main railway line?
Weinidog, mae hynny'n wych i'w glywed oherwydd mae trafnidiaeth gyhoeddus yn fater allweddol wrth gwrs—y mater pwysicaf mae'n debyg—i'w ystyried ar sail drawsffiniol yn ardal Mersi a'r Ddyfrdwy. Y penwythnos diwethaf, fe aeth Carolyn Thomas a minnau i Gaer. Fe gyfarfuom â ffigyrau allweddol o dros y ffin yn Lloegr, gan gynnwys y meiri metro Steve Rotherham ac Andy Burnham, yn ogystal â Samantha Dixon, ac fe fuom yn siarad am yr angen i wella trafnidiaeth gyhoeddus wrth gwrs, yn enwedig gwasanaethau bws ar sail trawsffiniol. Fel Gweinidog gogledd Cymru, a fyddech yn cytuno i gynnull uwchgynhadledd ar gyfer gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr er mwyn canolbwyntio ar drafnidiaeth a'r manteision economaidd posibl o gydweithio'n drawsffiniol yn yr ardal hon, sydd â chyfraniad mor gryf i'w wneud i economi Cymru a'r DU? Ac a fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod yn ystyried gwelliannau pwysig i'r seilwaith trafnidiaeth, gan gynnwys gwelliannau i brif reilffordd Wrecsam-Bidston?
Thank you. I would certainly agree with you on that final point and I know it’s really important that we have partners working together in relation to the Wrexham-Bidston line, and that includes, obviously, Transport for Wales, Merseyrail, and the Welsh Government itself.
In relation to a summit, probably at the current time, while the north Wales transport commission is having a look at what it needs to do following the publication of its progress report—. I met with the chair of the commission, and currently he is looking to talk to stakeholders around cross-border transport, because it is, as you say, so important for north Wales, and I would encourage stakeholders from the cross-border region to certainly engage with the commission.
You will know very well, as you, obviously, chaired the sub-committee previously, that it’s really important that, at that committee, we invite people to come in from outside to give presentations, so I have asked officials to ask both Steve Rotherham and Andy Burnham to come along to the committee. I think it’s very important that ministerial colleagues hear about the links we have with the north-west of England and how important they are for north Wales, and particularly north-east Wales, and, obviously, the local authority leaders also attend that committee. So, I’m hoping, either at the next committee meeting or the one after that, that both the mayors will be able to come along to that.
Diolch. Yn sicr, byddwn yn cytuno â chi ar y pwynt olaf ac rwy'n gwybod ei bod yn bwysig iawn fod gennym bartneriaid yn cydweithio mewn perthynas â rheilffordd Wrecsam-Bidston, ac mae hynny'n cynnwys Trafnidiaeth Cymru, Merseyrail, a Llywodraeth Cymru ei hun.
Mewn perthynas ag uwchgynhadledd, ar hyn o bryd mae'n debyg, tra bo comisiwn trafnidiaeth gogledd Cymru yn cael golwg ar yr hyn sydd angen iddo ei wneud yn dilyn cyhoeddi ei adroddiad cynnydd—. Cyfarfûm â chadeirydd y comisiwn, ac ar hyn o bryd mae'n ceisio siarad â rhanddeiliaid ynghylch trafnidiaeth drawsffiniol, oherwydd fel y dywedwch, mae hynny mor bwysig i ogledd Cymru, ac yn sicr, hoffwn annog rhanddeiliaid o'r rhanbarth trawsffiniol i ymgysylltu â'r comisiwn.
Fe fyddwch yn gwybod yn iawn, gan ichi gadeirio'r is-bwyllgor o'r blaen, ei bod hi'n bwysig iawn yn y pwyllgor hwnnw ein bod yn gwahodd pobl i ddod i mewn o'r tu allan i roi cyflwyniadau, felly rwyf wedi gofyn i swyddogion ofyn i Steve Rotherham ac Andy Burnham ddod draw i'r pwyllgor. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fod cyd-Weinidogion yn clywed am y cysylltiadau sydd gennym â gogledd-orllewin Lloegr a pha mor bwysig ydynt i ogledd Cymru, a gogledd-ddwyrain Cymru yn enwedig, ac yn amlwg, mae arweinwyr yr awdurdodau lleol yn mynychu'r pwyllgor hwnnw hefyd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y ddau faer yn gallu dod draw naill ai i gyfarfod nesaf y pwyllgor neu'r un ar ôl hynny.
Can I join Ken Skates in calling for and highlighting the opportunities there are in terms of that cross-border collaboration in north-east Wales and north-west England, especially on transport there, where we see around 200,000 people cross that border on a daily basis? But, indeed, there are other opportunities, which I think the Mersey Dee Alliance, as a great example, is looking to exploit, which is the opportunity of working across UK Government, Welsh Government and local authorities across the border, and one of those is—. I had the privilege of attending a meeting with HyNet on Monday of this week, who were sharing with me again their intended project not just to make sure hydrogen is available in the region, but also in removing carbon from many of the industries in the region as well, and the investment of billions of pounds in the area. So, I wonder, Minister, what assessment you’ve made of the role the standing committee can play in working with the Mersey Dee Alliance to ensure that projects like HyNet and other positive environmentally friendly projects like that will make a difference in the region.
A gaf fi ategu galwad Ken Skates am amlygu'r cyfleoedd a geir yn sgil cydweithio trawsffiniol o'r fath yng ngogledd-ddwyrain Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, yn enwedig i drafnidiaeth yno, lle gwelwn oddeutu 200,000 o bobl yn croesi'r ffin yn ddyddiol? Ond yn wir, mae yna gyfleoedd eraill y credaf fod Cynghrair Mersi a'r Dyfrdwy, fel esiampl wych, yn ceisio manteisio arnynt, sef y cyfle i weithio ar draws Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol dros y ffin, ac un o'r rheini—. Cefais y fraint o fynychu cyfarfod gyda HyNet ddydd Llun yr wythnos hon, ac fe wnaethant rannu gyda mi eto eu prosiect arfaethedig nid yn unig i wneud yn siŵr fod hydrogen ar gael yn y rhanbarth, ond hefyd i dynnu carbon o lawer o'r diwydiannau yn y rhanbarth hefyd, a buddsoddi biliynau o bunnoedd yn yr ardal. Felly, Weinidog, tybed pa asesiad a wnaethoch o'r rôl y gall y pwyllgor sefydlog ei chwarae wrth weithio gyda Chynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy i sicrhau y bydd prosiectau fel HyNet a phrosiectau ecogyfeillgar cadarnhaol eraill o'r fath yn gwneud gwahaniaeth yn y rhanbarth.
As I say, it’s really important that all partners work together and I think you’re right about the HyNet project. Again, I’ve met with both Steve Rotherham and Andy Burnham to discuss the role that HyNet and the hydrogen project can play across border, and they’re both very keen to get involved. So, the committee can bring all these partners together, and you heard me say in my earlier answer to Ken Skates that it’s really important that we get people from outside to be able to help us with our deliberations, particularly as the local authority leaders from right across north Wales—north-west and north-east—are at that meeting, to hear about how closely we can work together, because, as you said, a significant number of people cross that border every day.
Fel rwy'n dweud, mae'n bwysig iawn fod pob partner yn gweithio gyda'i gilydd ac rwy'n meddwl eich bod chi'n iawn ynghylch prosiect HyNet. Unwaith eto, cyfarfûm â Steve Rotherham ac Andy Burnham i drafod y rôl y gall HyNet a'r prosiect hydrogen ei chwarae ar draws y ffin, ac mae'r ddau'n awyddus iawn i gymryd rhan. Felly, gall y pwyllgor ddod â'r holl bartneriaid hyn at ei gilydd, ac fe glywsoch chi fi'n dweud yn fy ateb cynharach i Ken Skates ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn cael pobl o'r tu allan i allu ein helpu gyda'n trafodaethau, yn enwedig gan fod arweinwyr yr awdurdodau lleol o bob rhan o ogledd Cymru—y gogledd-orllewin a'r gogledd-ddwyrain—yn y cyfarfod hwnnw, i glywed pa mor agos y gallwn ni weithio gyda'n gilydd, oherwydd, fel y dywedoch chi, mae nifer sylweddol o bobl yn croesi'r ffin honno bob dydd.
4. A wnaiff y Gweinidog amlinellu polisïau Llywodraeth Cymru i annog cymunedau i ymgysylltu â ffermio? OQ58787
4. Will the Minister outline the Welsh Government's policies to encourage community engagement with farming? OQ58787
Thank you. The Welsh Government is committed to improving understanding of how food is produced, in addition to providing social benefits through community-supported growing. Support is available for community-supported agriculture through the Welsh Government rural communities rural development programme, under the co-operation and supply chain development scheme and LEADER.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wella dealltwriaeth o sut mae bwyd yn cael ei gynhyrchu, yn ogystal â darparu buddion cymdeithasol drwy dyfu a gefnogir gan y gymuned. Mae cymorth ar gael ar gyfer amaethyddiaeth a gefnogir gan y gymuned drwy raglen datblygu gwledig cymunedau gwledig Llywodraeth Cymru, o dan y cynllun datblygu cadwyni cyflenwi a chydweithio a LEADER.
Thanks for that, Minister. It is, I think, obviously important that the wider community understands and feels connected with farming if we're going to have the sort of popular support for our policies and the farming sector that we would like to see. It's about better understanding how our farms work, what happens on the land and how our food is produced. I think Ramblers Cymru are doing a good job, Minister, to connect some communities with landowners/farmers through their initiative Paths to Wellbeing, which, working in partnership with landowners, designs paths and then provides the community with training and tools to improve nature and improve access to that land. I know that Maindee in my constituency of Newport East is one area that's involved in this project, Minister, and I wonder if you would see the sustainable farming scheme as a way to continue and strengthen this work, which I believe is very important, so that as well as, perhaps, connecting the educational sector to farms and farming, we do it on that wider community basis that Ramblers Cymru are taking forward.
Diolch am hynny, Weinidog. Rwy'n credu ei bod hi'n amlwg yn bwysig fod y gymuned ehangach yn deall ac yn teimlo cysylltiad â ffermio os ydym yn mynd i gael y math o gefnogaeth boblogaidd i'n polisïau a'r sector ffermio yr hoffem ei gweld. Mae'n ymwneud â deall yn well sut mae ein ffermydd yn gweithio, beth sy'n digwydd ar y tir a sut y caiff ein bwyd ei gynhyrchu. Rwy'n credu bod y Cerddwyr yn gwneud gwaith da, Weinidog, ar gysylltu cymunedau â thirfeddianwyr/ffermwyr drwy eu menter Llwybrau i Lesiant, sydd, drwy weithio mewn partneriaeth â thirfeddianwyr, yn cynllunio llwybrau ac yna'n rhoi hyfforddiant ac offer i'r gymuned allu gwella natur a gwella mynediad i'r tir hwnnw. Rwy'n gwybod bod Maendy yn fy etholaeth i yn Nwyrain Casnewydd yn un ardal sy'n rhan o'r prosiect hwn, Weinidog, a tybed a fyddech chi'n gweld y cynllun ffermio cynaliadwy fel ffordd o barhau a chryfhau'r gwaith hwn, sy'n bwysig iawn yn fy marn i, fel ein bod yn ei wneud ar y sail gymunedol ehangach y mae'r Cerddwyr yn ei datblygu, efallai, yn ogystal â chysylltu'r sector addysgol â ffermydd a ffermio.
Thank you. I think you raise a really important point, and I absolutely see the sustainable farming scheme in the future being incorporated into this area. As I mentioned in my tabled answer to you, we've got many schemes that we support, and it's really good to hear about the project in your own constituency.
I've been really pleased to see how many farmers want to engage with schools, and I've been on many farm visits where there are schoolchildren present, learning about how food is produced, and just what the agricultural sector does, because, of course, particularly if you're from an urban area, perhaps you don't have that knowledge, and it's great to see the engagement from our farmers. When I was at the winter fair on Monday—and I think this is really important, going back to what I was saying about schoolchildren—I was really pleased to be able to support, both with funding and other resources, a booklet that can go out to children about farm safety, because I think, again, farms can be very dangerous places, and it's really important that our children, ahead of going on a farm, understand the dangers that are there.
We've also got the community food strategy, which is another way, I think, we can engage with the community, and I'm currently having discussions with Cefin Campbell, as the designated Member as part of the co-operation agreement, in relation to the community food strategy. Food is the common factor, but there are so many societal benefits that can come out of this type of work as well.
Diolch. Credaf eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, ac rwy'n sicr yn gweld y cynllun ffermio cynaliadwy yn y dyfodol yn cael ei ymgorffori i'r maes hwn. Fel y soniais yn yr ateb a gyflwynais i chi, mae gennym lawer o gynlluniau rydym yn eu cefnogi, ac mae'n dda iawn clywed am y prosiect yn eich etholaeth.
Rwyf wedi bod yn falch iawn o weld faint o ffermwyr sydd am ymgysylltu ag ysgolion, ac rwyf wedi bod ar lawer o ymweliadau fferm lle mae plant ysgol yn bresennol, yn dysgu ynglŷn â sut y caiff bwyd ei gynhyrchu, a'r hyn y mae'r sector amaethyddol yn ei wneud, oherwydd wrth gwrs, yn enwedig os ydych yn dod o ardal drefol, efallai nad oes gennych yr wybodaeth honno, ac mae'n wych gweld ein ffermwyr yn ymgysylltu. Pan oeddwn yn y ffair aeaf ddydd Llun—a chredaf fod hyn yn bwysig iawn, gan fynd yn ôl at yr hyn roeddwn yn ei ddweud am blant ysgol—roeddwn yn falch iawn o allu cefnogi, gyda chyllid ac adnoddau eraill, llyfryn y gellir ei ddarparu i blant ynglŷn â diogelwch fferm, gan y credaf, unwaith eto, fod ffermydd yn gallu bod yn lleoedd peryglus iawn, ac mae’n bwysig iawn fod ein plant, cyn mynd ar fferm, yn deall y peryglon sydd yno.
Mae gennym hefyd y strategaeth bwyd cymunedol, sy’n ffordd arall y credaf y gallwn ymgysylltu â’r gymuned, ac rwy’n cael trafodaethau ar hyn o bryd gyda Cefin Campbell, fel yr Aelod dynodedig yn rhan o’r cytundeb cydweithio, mewn perthynas â’r strategaeth bwyd cymunedol. Bwyd yw'r ffactor cyffredin, ond mae cymaint o fanteision cymdeithasol a all ddeillio o'r math hwn o waith hefyd.
Minister, the global beef industry has enjoyed a series of anti-meat campaigns recently from various sources, making serious claims about environmental damage, animal welfare problems and health issues. Beef farming in Wales has suffered as a result. I appreciate my colleague's question to you earlier, but one of the ways to counter this misinformation would be to, obviously, as you mentioned and he mentioned, encourage school pupils to visit farms. I would like to focus a bit more on children from special needs schools, as well as those people from more of a vulnerable background, to be able to go and see where their food comes from, and they can learn about sustainability and the importance of farming to the environment. So, I'd like to know, Minister, what discussions have you had with farming organisations, the Minister for education and other potential Ministers in the Welsh Parliament, to encourage more young people, people from disabled backgrounds, ethnic minorities, as well as those from, perhaps, disadvantaged backgrounds to be able to go and see where their food actually comes from. Thank you.
Weinidog, mae’r diwydiant cig eidion byd-eang wedi mwynhau cyfres o ymgyrchoedd gwrth-gig yn ddiweddar o wahanol ffynonellau, sy'n gwneud honiadau difrifol am ddifrod amgylcheddol, problemau lles anifeiliaid a materion iechyd. Mae ffermio cig eidion yng Nghymru wedi dioddef o ganlyniad. Rwy’n gwerthfawrogi cwestiwn fy nghyd-Aelod i chi yn gynharach, ond un o’r ffyrdd o fynd i’r afael â’r gamwybodaeth hon, yn amlwg, fel y sonioch ac fel y soniodd yntau, fyddai annog disgyblion ysgol i ymweld â ffermydd. Hoffwn ganolbwyntio mwy ar alluogi plant o ysgolion anghenion arbennig, yn ogystal â’r bobl hynny o gefndiroedd mwy agored i niwed, i fynd i weld o ble y daw eu bwyd, a gallant ddysgu am gynaliadwyedd a phwysigrwydd ffermio i'r amgylchedd. Felly, hoffwn wybod, Weinidog, pa drafodaethau rydych wedi’u cael gyda sefydliadau ffermio, y Gweinidog addysg a Gweinidogion eraill posibl yn Senedd Cymru, i annog mwy o bobl ifanc, pobl o gefndiroedd anabl, lleiafrifoedd ethnig, yn ogystal â phobl o gefndiroedd difreintiedig efallai, i allu mynd i weld o ble y daw eu bwyd. Diolch.
Thank you. I've had quite a few discussions, certainly during the summer shows. Cows on Tour had a fantastic corner in the Pembrokeshire show, where they had a constant stream of schoolchildren attending, and it was the story of the potato, how the potato started, going right through the life of a potato and how it ended up on our plates in the various forms it can be. Those sorts of things are really important. I wouldn't say it was about specific groups of children; it was about children and young people in general, but I was very happy to support that. I've had discussions with the Minister for education in relation to that, and, as I say, with farmers themselves, because it's really interesting to see so many farmers encouraging visits from their local schools. I think it's something I would be very happy to continue to support in any way I can.
Diolch. Rwyf wedi cael cryn dipyn o drafodaethau, yn sicr yn ystod sioeau’r haf. Roedd gan Gwartheg ar Daith gornel wych yn sioe sir Benfro, lle roedd ganddynt lif cyson o blant ysgol yn mynychu, lle roeddent yn adrodd hanes y daten, sut y dechreuodd y daten, gan fynd drwy fywyd taten a sut y mae'n cyrraedd ein platiau ar wahanol ffurfiau. Mae'r mathau hynny o bethau'n wirioneddol bwysig. Ni fyddwn yn dweud ei fod yn ymwneud â grwpiau penodol o blant; roedd yn ymwneud â phlant a phobl ifanc yn gyffredinol, ond roeddwn yn falch iawn o gefnogi hynny. Rwyf wedi cael trafodaethau gyda’r Gweinidog addysg mewn perthynas â hynny, ac fel y dywedaf, gyda’r ffermwyr eu hunain, gan ei bod yn ddiddorol iawn gweld cymaint o ffermwyr yn annog ymweliadau gan eu hysgolion lleol. Credaf ei fod yn rhywbeth y byddwn yn falch iawn o barhau i'w gefnogi mewn unrhyw ffordd y gallaf.
5. Pa gynnydd y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o ran cydweithio â Llywodraeth y DU ar y Bil Lles Anifeiliaid (Anifeiliaid a Gedwir)? OQ58791
5. What progress has the Minister made regarding collaboration with the UK Government on the Animal Welfare (Kept Animals) Bill? OQ58791
Thank you. Welsh Government is continuing to work with the UK Government on the animal welfare Bill, which makes provisions to deliver important reforms for the welfare of kept animals. Legislative consent memoranda for all the clauses contained in the Bill have been laid in the Senedd.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU ar y Bil lles anifeiliaid, sy’n gwneud darpariaethau i sicrhau diwygiadau pwysig ar gyfer lles anifeiliaid a gedwir. Mae memoranda cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer holl gymalau'r Bil wedi’u gosod yn y Senedd.
Diolch am yr ymateb, Gweinidog. I'm sure the Minister is expecting a question around greyhounds here, but not on this occasion. I would like to highlight and express that I share the concerns of RSPCA Cymru who have called on the UK Government to prioritise the completion of the Bill, so that the cruel practices it aims to address become a thing of the past. However, there are worries that the UK Government's commitment to the Bill is on the verge of collapse.
Now, back in November 2020, the Welsh Government published their response to an expert task and finish group by the Wales animal health and welfare framework group. The review had made 55 recommendations, covering issues such as improved training for local authorities, but most of these have not yet been taken on by Welsh Government. So, in the absence of any visible progress on the part of the UK Government, are there any intentions from the Welsh Government to improve Wales's regulations, to strengthen legislation around unlicensed breeding and puppy farming, as well as the import and export of pets from Wales?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy’n siŵr fod y Gweinidog yn disgwyl cwestiwn am filgwn yma, ond nid ar yr achlysur hwn. Hoffwn nodi a mynegi fy mod yn rhannu pryderon RSPCA Cymru, sydd wedi galw ar Lywodraeth y DU i roi blaenoriaeth i gwblhau’r Bil, fel bod yr arferion creulon y mae’n ceisio mynd i’r afael â hwy yn dod i ben. Fodd bynnag, ceir pryderon fod ymrwymiad Llywodraeth y DU i’r Bil ar fin methu.
Nawr, yn ôl ym mis Tachwedd 2020, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei hymateb i grŵp gorchwyl a gorffen arbenigol gan grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru. Roedd yr adolygiad wedi gwneud 55 o argymhellion a oedd yn ymwneud â materion fel gwell hyfforddiant i awdurdodau lleol, ond nid yw Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu’r rhan fwyaf o’r rhain eto. Felly, yn absenoldeb unrhyw gynnydd gweladwy ar ran Llywodraeth y DU, a oes unrhyw fwriad gan Lywodraeth Cymru i wella rheoliadau Cymru, i gryfhau'r ddeddfwriaeth mewn perthynas â bridio didrwydded a ffermio cŵn bach, yn ogystal â mewnforio ac allforio anifeiliaid anwes o Gymru?
I'll refer to the two things separately. So, from a Welsh Government point of view, obviously, our priority is for animal welfare, as set out in the animal welfare plan for Wales. And there are things we can do on our own, but also, within that plan, it includes collaboration with the UK Government and other devolved Governments where there are clear benefits to us doing that.
In relation to the Animal Welfare (Kept Animals) Bill, I share your concern about the lack of progress that we've seen. The disruption we've seen and the complete chaos in the UK Government hasn't helped, but we are hopeful. I'm going to try and get some more definitive information from this at the IMG. But, certainly, officials who've met with their DEFRA counterparts are told that, hopefully, there will be a Report Stage date announced soon, because we have seen the Bill stall time and time again. But we are keeping a very close eye on it and, again, I'll be happy to update Members when we have further information, because, clearly, it's a UK Government Bill and they set out the parliamentary timeline.
Rwyf am gyfeirio at y ddau beth ar wahân. Felly, o safbwynt Llywodraeth Cymru, yn amlwg, ein blaenoriaeth yw lles anifeiliaid, fel y nodir yng nghynllun lles anifeiliaid Cymru. Ac mae pethau y gallwn eu gwneud ar ein pen ein hunain, ond hefyd, yn y cynllun hwnnw, mae'n cynnwys cydweithredu â Llywodraeth y DU a Llywodraethau datganoledig eraill lle mae gwneud hynny'n cynnig manteision amlwg.
Mewn perthynas â’r Bil Lles Anifeiliaid (Anifeiliaid a Gedwir), rhannaf eich pryder ynghylch y diffyg cynnydd a welsom. Nid yw’r aflonyddwch rydym wedi’i weld a’r anhrefn llwyr yn Llywodraeth y DU wedi helpu, ond rydym yn obeithiol. Rwyf am geisio cael gwybodaeth fwy pendant ynglŷn â hyn yn y grŵp rhyngweinidogol, ond yn sicr, mae swyddogion sydd wedi cyfarfod â'u swyddogion cyfatebol yn DEFRA wedi clywed y bydd dyddiad Cyfnod Adrodd yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir, gobeithio, gan ein bod wedi gweld y Bil yn dod i stop dro ar ôl tro. Ond rydym yn cadw llygad barcud arno, ac unwaith eto, rwy'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fydd gennym ragor o wybodaeth, oherwydd yn amlwg, mae'n Fil Llywodraeth y DU, a hwy sy'n nodi'r amserlen seneddol.
Minister, this Bill has been supported by the RSPCA, Dogs Trust and the British Veterinary Association, all recognising that the legislation will improve the standards of welfare, not least by becoming the first country in Europe to ban the live export of animals for slaughtering and fattening. Does the Minister accept that this achievement, along with those measures to crack down on the import of puppies, is a huge step in delivering those high standards we all want to see?
Weinidog, mae’r Bil hwn wedi’i gefnogi gan yr RSPCA, y Dogs Trust a Chymdeithas Milfeddygon Prydain, ac mae pob un ohonynt yn cydnabod y bydd y ddeddfwriaeth yn gwella safonau lles, yn anad dim drwy sicrhau mai dyma'r wlad gyntaf yn Ewrop i wahardd allforio anifeiliaid byw i’w lladd a’u pesgi. A yw’r Gweinidog yn derbyn bod y cyflawniad hwn, ynghyd â’r mesurau i fynd i’r afael â mewnforio cŵn bach, yn gam enfawr tuag at gyflawni’r safonau uchel hynny y mae pob un ohonom yn dymuno'u gweld?
It's a very important piece of legislation on several levels. You referred to two of them, but the dog attacks on livestock part of the legislation, for me, is very important. The current legislation is absolutely not fit for purpose. I'm just looking in my briefing to see what year—1953 is the legislation that we're currently working to. Well, that's before I was born, so it's a long time ago and clearly needs updating to make sure it's fit for purpose. Some of the conversations I've had with the wildlife and rural crime commissioner is that we really need to make sure our legislation is fit for purpose and, clearly, a lot of that is down to the responsibility of the UK Government. So, I'm very happy to keep working with the UK Government. You mentioned prohibiting the export of live cattle, which, again, I think, from an animal welfare point of view, is really important.
Mae'n ddeddfwriaeth bwysig iawn ar sawl lefel. Fe gyfeirioch chi at ddwy ohonynt, ond mae’r rhan o’r ddeddfwriaeth sy'n ymwneud ag ymosodiadau gan gŵn ar dda byw, i mi, yn bwysig iawn. Nid yw’r ddeddfwriaeth bresennol yn addas i’r diben o gwbl. Rwy'n edrych ar fy mhapur briffio i weld pa flwyddyn—cafodd y ddeddfwriaeth rydym yn gweithio iddi ar hyn o bryd ei llunio ym 1953. Wel, mae hynny cyn imi gael fy ngeni, felly amser maith yn ôl, ac yn amlwg, mae angen ei diweddaru i sicrhau ei bod yn addas i'r diben. Rwyf wedi cael rhai sgyrsiau gyda'r cydgysylltydd troseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt ynglŷn a'r ffaith bod gwir angen inni sicrhau bod ein deddfwriaeth yn addas i'r diben, ac yn amlwg, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am lawer o hynny. Felly, rwy’n fwy na pharod i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU. Fe sonioch chi am wahardd allforio gwartheg byw, sydd, unwaith eto, o safbwynt lles anifeiliaid, yn wirioneddol bwysig yn fy marn i.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynlluniau hirdymor y Llywodraeth i olynu cynllun LEADER? OQ58794
6. Will the Minister make a statement on the Government's long-term plans to follow the LEADER scheme? OQ58794
Thank you. As a result of the UK Government not honouring its commitment to replace EU funding in full, Wales is around £1.1 billion worse off. However, it is my intention to continue to support community-led local development thorough our framework for regional investment in Wales.
Diolch. O ganlyniad i’r ffaith nad yw Llywodraeth y DU wedi anrhydeddu ei hymrwymiad i ddarparu cyllid llawn yn lle cyllid yr UE, mae Cymru oddeutu £1.1 biliwn ar ei cholled. Fodd bynnag, fy mwriad yw parhau i gefnogi datblygu lleol dan arweiniad y gymuned drwy ein fframwaith ar gyfer buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru.
Diolch am yr ateb yna. Dwi innau, wrth gwrs, yn rhannu'r rhwystredigaeth bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi mynd yn ôl ar ei gair o ran gwariant yn dilyn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r Gweinidog yn ymwybodol iawn o'r gwaith gwych sydd wedi cael ei wneud dan gynllun LEADER. Dwi'n arbennig o ddiolchgar i Menter Môn yn fy etholaeth i am y gwaith arloesol maen nhw wedi'i arwain yn tynnu arian i mewn ac yn cychwyn prosiectau drwy LEADER. Maen nhw wedi ysgrifennu at y Gweinidog—mi fydd y Gweinidog yn ymwybodol o hynny—ar ran y grwpiau gweithredu lleol, yn codi pryder am y ffaith nad oes gennym ni sicrwydd beth sy'n mynd i fod yn digwydd ar ôl 2023. Mae yna gynlluniau'n cael eu datblygu gan DEFRA ar gyfer Lloegr, ar gyfer rhyw fath o system levelling up gwledig yn Lloegr. Mae yna awgrym y gallai'r shared prosperity fund gael ei ddefnyddio, ond dydy hwnnw'n cynnig dim math o gysondeb gwariant na'r gallu i fod yn strategol yn yr hirdymor. Ond, ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi fod angen sicrwydd rŵan nad ydy'r cynlluniau yma, na'r strwythurau sydd wedi galluogi'r cynlluniau LEADER i ddatblygu, yn mynd i ddod i ben yn sydyn ar ôl 2023?
Thank you for that response. I too share your frustration that the UK Government has gone back on its word in terms of expenditure post Brexit. The Minister will be aware of the excellent work that's been done under the LEADER programme. I'm particularly grateful to Menter Môn in my constituency for the innovative work that they've led in drawing down funds and starting projects through LEADER. They've written to the Minister—and the Minister will be aware of that—on behalf of the local action groups, raising concerns about the fact that we have no assurance as to what will happen after 2023. Plans are being developed by DEFRA for England, for some sort of rural levelling-up programme in England. There's a suggestion that the shared prosperity fund could be used, but that offers no sort of consistency of expenditure nor an ability to be strategic in the longer term. So, does the Minister agree with me that we need assurances now that these plans, and the structures that have enabled the LEADER programme to develop, will not come to an end quickly after 2023?
You're quite right, I have had a letter and I have responded to Menter Môn in relation to their concerns around a replacement for LEADER in Wales. Obviously, I'm unable to make any commitments ahead of the draft budget, but my officials do continue to work with stakeholders to see how we can continue to support rural communities in the future. There's been excellent work delivered through the LEADER programme over a long period of time. I've seen for myself many examples of the innovative projects that have been delivered in many rural communities, and, as I say, it is our intention to continue to explicitly support that community-led local development.
Rydych yn llygad eich lle, rwyf wedi cael llythyr ac rwyf wedi ymateb i Menter Môn mewn perthynas â'u pryderon ynghylch rhaglen yn lle LEADER yng Nghymru. Yn amlwg, ni allaf wneud unrhyw ymrwymiadau cyn y gyllideb ddrafft, ond mae fy swyddogion yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid i weld sut y gallwn barhau i gefnogi cymunedau gwledig yn y dyfodol. Mae gwaith rhagorol wedi'i wneud drwy raglen LEADER dros gyfnod hir o amser. Rwyf wedi gweld drosof fy hun lawer o enghreifftiau o’r prosiectau arloesol sydd wedi’u cyflawni mewn llawer o gymunedau gwledig, ac fel y dywedaf, ein bwriad yw parhau i gefnogi datblygu lleol dan arweiniad y gymuned yn benodol.
7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith yr achosion o'r ffliw adar presennol ar gynhyrchwyr wyau yng Nghymru? OQ58789
7. What assessment has the Welsh Government made of the impact of the current avian flu outbreak on egg producers in Wales? OQ58789
Thank you. Since 1 October 2022, there have been three confirmed outbreaks of avian influenza in Wales. The epidemiological start of the current outbreak was in October 2021, and we saw cases continue to be confirmed throughout the summer for the first time. We continue to monitor the disease situation on a daily basis.
Diolch. Ers 1 Hydref 2022, mae tri achos o ffliw adar wedi’u cadarnhau yng Nghymru. Roedd dechrau epidemiolegol yr achosion presennol ym mis Hydref 2021, a gwelsom achosion yn parhau i gael eu cadarnhau drwy gydol yr haf am y tro cyntaf. Rydym yn parhau i fonitro sefyllfa’r clefyd yn ddyddiol.
Thank you, Minister, for that response. The poultry sector in Wales and beyond is currently experiencing a range of challenges, with the effects of the avian flu outbreak combining with increases in input costs to create a difficult outlook for producers. Constrained supply, partly as a result of avian flu measures and higher demand at this time of year, has meant that egg availability is lower than normal. This has resulted in a number of supermarkets limiting the sale of eggs to consumers. Farming unions have also raised concerns that some retailers have taken the disappointing decision to import barn eggs, which are not produced to the same high standards as they are here in Wales.
Minister, I know you'll agree with me that these are worrying times for poultry producers, who are doing their very best to maintain wider confidence in the sector. So, how is the Government working with producers to help maintain supply as much as possible, as well as working with retailers to ensure that producers get a fair price for their eggs? How would you respond to calls from the farming unions for you to consider using powers under the UK Agriculture Act 2020 to investigate whether a declaration of exceptional market conditions should be made, so that the Government can support producers to cope with any financial losses as a consequence of the measures in place to deal with avian flu?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Mae’r sector dofednod yng Nghymru a thu hwnt yn wynebu amrywiaeth o heriau ar hyn o bryd, gydag effeithiau’r achosion o ffliw adar yn cyfuno â chynnydd mewn costau mewnbynnau i greu rhagolygon anodd i gynhyrchwyr. Mae'r cyflenwad cyfyngedig, yn rhannol o ganlyniad i fesurau ffliw adar a galw uwch yr adeg hon o'r flwyddyn, wedi golygu bod argaeledd wyau yn is nag arfer. Mae hyn wedi arwain at nifer o archfarchnadoedd yn cyfyngu ar werthiant wyau i ddefnyddwyr. Mae undebau'r ffermwyr hefyd wedi codi pryderon fod rhai manwerthwyr wedi gwneud y penderfyniad siomedig i fewnforio wyau sgubor, nad ydynt yn cael eu cynhyrchu i’r un safonau uchel ag yma yng Nghymru.
Weinidog, gwn y byddwch yn cytuno â mi fod hwn yn gyfnod pryderus i gynhyrchwyr dofednod, sy’n gwneud eu gorau glas i gynnal hyder ehangach yn y sector. Felly, sut y mae’r Llywodraeth yn gweithio gyda chynhyrchwyr i helpu i gynnal y cyflenwad i’r graddau mwyaf posibl, yn ogystal â gweithio gyda manwerthwyr i sicrhau bod cynhyrchwyr yn cael pris teg am eu hwyau? Sut y byddech yn ymateb i alwadau gan undebau'r ffermwyr ichi ystyried defnyddio pwerau o dan Ddeddf Amaethyddiaeth y DU 2020 i archwilio a ddylid datgan amodau eithriadol yn y farchnad, fel y gall y Llywodraeth gefnogi cynhyrchwyr i ymdopi ag unrhyw golledion ariannol o ganlyniad i'r mesurau sydd ar waith i fynd i'r afael â ffliw adar?
Thank you. You will have heard me say in an earlier answer that, obviously, that is something that we can consider. I would prefer to wait until I've had my ministerial meeting on Monday to see what other views are across the UK and whether there's anything that we can do collectively together. I think you're right; these are challenging times for everybody, and I absolutely accept that there are a range of other pressures on our egg producers at the current time.
Certainly, the information I'm getting—again, I mentioned earlier that we're in daily contact in relation to this issue—is that supply is tight but it is holding up as well, and I know that some supermarkets have introduced low-key limits on how many eggs a customer can buy, for instance. But, we do feel that the biggest risk to supply is the media driving panic buying, so we're really keen to avoid that.
Diolch. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn ateb cynharach fod hynny, yn amlwg, yn rhywbeth y gallwn ei ystyried. Byddai'n well gennyf aros tan fy mod wedi cael fy nghyfarfod gweinidogol ddydd Llun i weld beth yw'r safbwyntiau eraill ledled y DU ac i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei wneud ar y cyd. Credaf eich bod yn iawn; mae'r rhain yn adegau heriol i bawb, ac rwy’n derbyn yn llwyr fod pwysau arall o amrywiol fathau ar ein cynhyrchwyr wyau ar hyn o bryd.
Yn sicr, yr wybodaeth a roddir i mi—unwaith eto, soniais yn gynharach ein bod mewn cysylltiad dyddiol mewn perthynas â'r mater hwn—yw bod y cyflenwad yn dynn ond ei fod yn dal ei dir, a gwn fod rhai archfarchnadoedd wedi cyflwyno lefel isel o gyfyngiadau ar faint o wyau y gall cwsmer eu prynu, er enghraifft. Ond teimlwn mai'r perygl mwyaf i'r cyflenwad yw'r cyfryngau'n annog pobl i brynu mewn panig, felly rydym yn awyddus iawn i osgoi hynny.
8. Weinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i ychwanegu at y capasiti prosesu bwyd yng Nghymru? OQ58792
8. Minister, could you give us an update on the ability to increase processing capacity here in Wales? OQ58792
Thank you. The Welsh Government is building on its strong track record of investment in the food industry, as described in my strategic vision published last year. This month, I launched £40 million of investment through the new food business accelerator scheme to support capital investment in processing equipment and infrastructure.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn adeiladu ar ei hanes cryf o fuddsoddi yn y diwydiant bwyd, fel a ddisgrifiwyd yn fy ngweledigaeth strategol a gyhoeddwyd y llynedd. Y mis hwn, lansiais £40 miliwn o fuddsoddiad drwy’r cynllun sbarduno busnesau bwyd newydd i gefnogi buddsoddiad cyfalaf mewn offer prosesu a seilwaith.
Thank you, Minister. One thing that has always perplexed me is driving along the M4 and seeing tanker after tanker exporting milk out of the west Wales milk field. I appreciate it's not the Government's decision that that happens—it has been a commercial decision that dairies over many decades have taken—but, surely, through any processing capacity that the Welsh Government is looking at, it should be a priority to try to get more processing capacity into that substantial—it is substantial—milk field, one of the biggest in western Europe, so that value can be added to the product and, yes, then transported out of Wales to achieve the full value on the shelves of the UK and beyond. So, with the strategies that you've put in place, how confident are you that by the end of this Senedd term in 2026 we might see an increase in processing capacity in the west Wales milk field to add that value and keep that money here in Wales and at the farm gate?
Diolch, Weinidog. Un peth sydd bob amser wedi peri penbleth i mi yw gyrru ar hyd yr M4 a gweld tancer ar ôl tancer yn allforio llaeth o ardal laeth gorllewin Cymru. Rwy’n sylweddoli nad penderfyniad y Llywodraeth yw bod hynny’n digwydd—mae wedi bod yn benderfyniad masnachol y mae llaethdai wedi’i wneud ers degawdau lawer—ond drwy unrhyw gapasiti prosesu y mae Llywodraeth Cymru yn edrych arno, dylai fod yn flaenoriaeth i geisio sicrhau mwy o gapasiti prosesu i’r ardal laeth sylweddol honno—mae’n sylweddol—sydd gyda'r mwyaf yng ngorllewin Ewrop, fel y gellir ychwanegu gwerth at y cynnyrch, ac ie, ei allforio allan o Gymru wedyn i gyflawni’r gwerth llawn ar silffoedd y DU a thu hwnt. Felly, gyda'r strategaethau rydych wedi'u rhoi ar waith, pa mor hyderus ydych chi, erbyn diwedd tymor y Senedd hon yn 2026, y byddwn yn gweld cynnydd yn y capasiti prosesu yn ardal laeth gorllewin Cymru i ychwanegu'r gwerth hwnnw a chadw'r arian yma yng Nghymru ac wrth gât y fferm?
I think you raise a really important point, and we saw what happened in north-east Wales when we lost a milk processor—the difficulties that that caused. So, I'm really keen to see more milk processing taking place here in Wales and we're not seeing those tankers, as you say, cross the border. It is a commercial decision, but what I think Government's role is is to make sure that we have schemes that are easily accessible for people who are looking to either expand their premises or look for funding for further capital investment. I mentioned the food business accelerator scheme—it only opened I think it was 17 November—we've put £40 million there. It will stay open as long as it needs to for that £40 million to be used up, so I do hope it will be fully utilised in the way you suggest.
Credaf eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, a gwelsom yr hyn a ddigwyddodd yng ngogledd-ddwyrain Cymru ar ôl inni golli prosesydd llaeth—yr anawsterau a achoswyd gan hynny. Felly, rwy’n awyddus iawn i weld mwy o brosesu llaeth yma yng Nghymru, ac nad ydym yn gweld y tanceri hynny, fel y dywedwch, yn croesi’r ffin. Mae’n benderfyniad masnachol, ond rôl y Llywodraeth yn fy marn i yw sicrhau bod gennym gynlluniau hygyrch i bobl sy’n awyddus naill ai i ehangu eu hadeiladau neu chwilio am gyllid ar gyfer buddsoddiad cyfalaf pellach. Soniais am y cynllun sbarduno busnesau bwyd—dim ond ar 17 Tachwedd yr agorodd—rydym wedi darparu £40 miliwn ar ei gyfer. Bydd ar agor cyhyd ag y bydd angen er mwyn i’r £40 miliwn hwnnw gael ei ddefnyddio, felly rwy'n gobeithio y caiff ei ddefnyddio’n llawn yn y ffordd rydych yn ei hawgrymu.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Does dim cwestiynau amserol o dan eitem 3.
There are no topical questions under item 3.
Eitem 4 sydd nesaf, felly, y datganiadau 90 eiliad, ac mae'r datganiad cyntaf gan Jenny Rathbone.
Item 4 is next, therefore, the 90-second statements, and the first statement is from Jenny Rathbone.
The Clink restaurant in Cardiff has operated for over 10 years from a building attached to Cardiff prison. It's one of four restaurants operated by The Clink Charity—the others are in Brixton, High Down and Styal prisons. The Cardiff teaching kitchen and restaurant is situated outside the prison walls, so it can only recruit category C prisoners who are not deemed at risk of absconding. There are no category C prisoners in Cardiff prison, so all the learners are recruited from Prescoed prison in Usk.
It's put hope on the menu for nearly 3,000 learners, who've graduated with City and Guilds qualifications in food service, food safety, food preparation and cookery. Most Clink graduates go on to full-time employment, and, unsurprisingly, they are two thirds less likely to reoffend and end up back in prison than other prisoners. It really is a rehabilitation programme that works.
Pre COVID, Cardiff Clink achieved the very highest accolade for its food, alongside famous foodie destinations like Le Manoir aux Quat'Saisons. What's not to like about this success story? Last week, I, sadly, attended a farewell dinner at The Clink. It was both a celebration and a wake. I met graduates, trainers and employers who'd provided training places and employment. HMP Cardiff needs to explain why they decided not to renew the lease of this very successful charity. The Clink will close on 16 December.
Mae bwyty The Clink yng Nghaerdydd wedi gweithredu ers dros 10 mlynedd o adeilad sydd wedi'i gysylltu â charchar Caerdydd. Mae'n un o bedwar bwyty a weithredir gan The Clink Charity—mae'r lleill yng ngharchardai Brixton, High Down a Styal. Mae cegin addysgu a bwyty Caerdydd y tu allan i furiau’r carchar, felly dim ond carcharorion categori C nad ystyrir eu bod yn debygol o ddianc y gellir eu recriwtio. Nid oes unrhyw garcharorion categori C yng ngharchar Caerdydd, felly mae’r holl ddysgwyr yn cael eu recriwtio o garchar Prescoed ym Mrynbuga.
Mae wedi rhoi gobaith ar y fwydlen i bron i 3,000 o ddysgwyr, sydd wedi graddio gyda chymwysterau City & Guilds mewn gweini bwyd, diogelwch bwyd, paratoi bwyd a choginio. Mae'r rhan fwyaf o raddedigion The Clink yn camu ymlaen i gyflogaeth amser llawn, ac nid yw'n syndod eu bod ddwy ran o dair yn llai tebygol o aildroseddu a mynd yn ôl i'r carchar na charcharorion eraill. Mae'n rhaglen adsefydlu sy'n gweithio.
Cyn COVID, enillodd Clink Caerdydd y wobr uchaf un am ei fwyd, ochr yn ochr â chyrchfannau bwyd enwog fel Le Manoir aux Quat'Saisons. Beth sydd ddim i'w hoffi am y stori lwyddiant hon? Yr wythnos diwethaf, yn anffodus, bûm mewn cinio ffarwelio yn The Clink. Roedd yn ddathliad ac yn wylnos. Cyfarfûm â graddedigion, hyfforddwyr a chyflogwyr a oedd wedi darparu lleoedd hyfforddi a chyflogaeth. Mae angen i CEF Caerdydd esbonio pam y gwnaethant benderfynu peidio ag adnewyddu les yr elusen hynod lwyddiannus hon. Bydd The Clink yn cau ar 16 Rhagfyr.
On 25 November, The Mousetrap celebrated the seventieth anniversary of its opening in the Ambassadors Theatre. For many years, Agatha Christie's theatrical masterpiece has held the record of the longest running stage play in the world. It has been performed just under 29,000 times on the London stage and seen by over 10 million people. It led the West End out of lockdown; the first show to reopen now in its current home of St Martin's Theatre.
Royalties from the play were given by the queen of crime to her grandson, Mathew Pritchard. In 1995, Mathew set up the Colwinston charitable trust to support arts groups largely funded by those royalties. Each year, the trust distributes hundreds of thousands of pounds, with arts organisations in Wales receiving around 80 per cent of all grants. The trust has supported the National Museum of Wales, the National Eisteddfod, the Welsh National Opera, the Royal College of Music and Drama, and Welsh universities. It has also supported more local organisations and projects, particularly those benefitting children and young people or linked to improving access to the arts, like Valleys Kids. Seventieth birthday celebrations for The Mousetrap will include its Broadway debut and a tour around the UK, including performances in Cardiff and Swansea, and also a legacy of continuing to support the arts in Wales. Just remember to keep the secret locked.
Ar 25 Tachwedd, dathlodd The Mousetrap 70 mlynedd ers agor yn theatr yr Ambassadors. Ers blynyddoedd lawer, mae campwaith theatrig Agatha Christie wedi dal record y byd am y ddrama lwyfan sydd wedi rhedeg hiraf. Mae wedi cael ei pherfformio bron i 29,000 o weithiau ar lwyfan yn Llundain ac wedi’i gweld gan dros 10 miliwn o bobl. Arweiniodd y West End allan o'r cyfyngiadau symud; y sioe gyntaf i ailagor yn ei chartref presennol yn theatr St Martin.
Rhoddwyd breindaliadau o'r ddrama gan frenhines y nofelau ditectif i'w hŵyr, Mathew Pritchard. Ym 1995, sefydlodd Mathew ymddiriedolaeth elusennol Colwinston, a ariennir yn bennaf gan y breindaliadau hynny, i gefnogi grwpiau celfyddydol. Bob blwyddyn, mae'r ymddiriedolaeth yn dosbarthu cannoedd o filoedd o bunnoedd, gyda sefydliadau celfyddydol yng Nghymru yn derbyn oddeutu 80 y cant o'r holl grantiau. Mae'r ymddiriedolaeth wedi cefnogi Amgueddfa Genedlaethol Cymru, yr Eisteddfod Genedlaethol, Opera Cenedlaethol Cymru, y Coleg Brenhinol Cerdd a Drama, a phrifysgolion Cymru. Mae hefyd wedi cefnogi mwy o sefydliadau a phrosiectau lleol, yn enwedig y rheini sy'n rhoi cymorth i blant a phobl ifanc neu sy'n gysylltiedig â gwella mynediad at y celfyddydau, fel Plant y Cymoedd. Bydd dathliadau pen-blwydd The Mousetrap yn 70 oed yn cynnwys ei ymddangosiad cyntaf ar Broadway a thaith o amgylch y DU, gan gynnwys perfformiadau yng Nghaerdydd ac Abertawe, yn ogystal â gwaddol o barhau i gefnogi’r celfyddydau yng Nghymru. Ond cofiwch gadw'r gyfrinach dan glo.
Gyda chwaraewyr, staff a chefnogwyr tîm pêl-droed dynion Cymru yn paratoi i adael Qatar i ddychwelyd adref, roeddwn eisiau cymryd y cyfle heddiw i gyfleu ein diolch i bob un ohonynt, ynghyd â’r Wal Goch oedd yn cefnogi yma yng Nghymru. Er bod ein siwrnai wedi dod i ben, a bod yna siom yn naturiol, mae yna gymaint hefyd i’w ddathlu, a dyna'r hoffwn adlewyrchu arno heddiw.
Roedd cyrraedd cwpan y byd am y tro cyntaf ers 1958 yn gamp aruthrol, ac yn destun balchder i’r genedl gyfan. Dyma’r tro cyntaf erioed i nifer fawr ohonom weld ein tîm cenedlaethol yn y gystadleuaeth, ac mae’r tîm wedi llwyddo i ysgogi cefnogwyr o bob oed a dangos i’r byd bod y wlad fach hon rydyn ni’n ei charu 'yma o hyd'.
Ar adeg sydd mor anodd i gynifer o bobl yn sgil COVID a rŵan yr argyfwng costau byw, onid ydy hi wedi bod yn wych gallu dathlu ein cenedl a gweld mor o goch a hetiau bwced ledled y wlad ac ar ein sgriniau teledu? Dwi’n siŵr nad fi oedd yr unig un i gael dagrau yn ei llygaid yn gwylio ein gêm gyntaf yn erbyn yr Unol Daleithiau ar y teledu a chlywed ein hanthem yn atseinio drwy’r stadiwm a sylweddoli mai dyma’r tro cyntaf erioed iddi gael ei chlywed gan gynifer o bobl.
A rhaid talu teyrnged arbennig i’r ffordd mae Cymdeithas Pêl-Droed Cymru, o dan arweiniad Noel Mooney a hefyd, wrth gwrs, Ian Gwyn Hughes, wedi sicrhau bod Cymru, nid dim ond y gymdeithas, wedi elwa o’r cyfle anhygoel hwn, gan adeiladu ar y gwaith gwych mae’r gymdeithas wedi bod yn ei wneud ers blynyddoedd bellach i foderneiddio a chydweithio â’r Wal Goch, a sicrhau bod pêl-droed yn perthyn i bawb yng Nghymru, a bod y gair 'Cymru' yn perthyn i bawb hefyd, pa un a’ch bod chi'n siarad Cymraeg neu beidio.
Pinacl y gwaith hwn oedd gweld ein hanes, ein hiaith a’n gwerthoedd yn ganolog i’r holl ymgyrch cwpan y byd, ac ni wnaf byth anghofio tra byddaf fod yn stadiwm Dinas Caerdydd pan wnaethom sicrhau ein lle yng nghwpan y byd a gweld yr holl dîm, gyda Dafydd Iwan yn eu canol, yn morio canu 'Yma o Hyd', a hyd yn oed ambell i aelod o’r blaid Dorïaidd yn canu ‘Er gwaetha’r hen Fagi a’i chriw'—peidiwch â phoeni, wnaf i ddim eich enwi heddiw. Fel dywedodd Dafydd Iwan wrth gael ei gyfweld yn Qatar, beth bynnag y canlyniad yn y gystadleuaeth, heb os, mae Cymru wedi ennill, ac fel dywedodd Gareth Bale wrth gael ei holi neithiwr wrth edrych tuag at yr Ewros:
With players, staff and supporters of the Cymru men's football team preparing to leave Qatar to return home, I wanted to take the opportunity today to convey our thanks to all of them, together with the Red Wall who supported them here in Wales. Although our journey has come to an end and there is a natural sense of disappointment, there is also so much to celebrate, and that's what I'd like to reflect on today.
Reaching the world cup for the first time since 1958 was a tremendous achievement, and a source of pride for the entire nation. This is the first time ever for a great many of us to see our national team in the tournament, and the team has managed to motivate fans of all ages and show the world that this small country that we love is 'still here'— ‘yma o hyd’.
At such a difficult time for so many people following COVID and now the cost-of-living crisis, hasn't it been great to have the chance to celebrate our nation and to see a sea of red and bucket hats across the nation and on our tv screens? I'm sure that I wasn't the only one to have tears in my eyes while watching our first game against the USA on tv and hearing our anthem echoing through the stadium and realising that it was the first time for it ever to have been heard by so many people.
And a special tribute must be paid to the way in which the Football Association of Wales, led by Noel Mooney and also Ian Gwyn Hughes, have ensured that Wales, not just the association, has benefited from this incredible opportunity, building on the great work that the association has been doing for years, seeking to modernise and collaborate with the Red Wall, and ensuring that football belongs to everyone in Wales, and that the word ‘Cymru’ also belongs to everyone, whether you speak Welsh or not.
The pinnacle of this work was seeing our history, our language and our values at the heart of the whole world cup campaign. I will never forget being in Cardiff City stadium when we secured our place in the world cup and seeing the whole team, with Dafydd Iwan in their midst, singing 'Yma o Hyd', and even a few members of the Tory party singing 'Er gwaetha’r hen Fagi a’i chriw'—don't worry, I won’t name you today. As Dafydd Iwan said when he was interviewed in Qatar, regardless of the result in the tournament, without a doubt, Wales has won. And as Gareth Bale said when he was interviewed last night, looking ahead to the Euros:
'We go again in March.'
'Fe awn ni eto ym mis Mawrth.'
Gallant fod yn sicr, fel gall y tîm merched hefyd, beth bynnag fo unrhyw ganlyniad yn y dyfodol, bydd y Wal Goch yno i ddathlu a chydymdeimlo fel y mae wedi bod ar hyd y siwrnai hon. Gyda’n gilydd yn gryfach. Diolch, tîm Cymru. [Cymeradwyaeth.]
They can be sure, as can the women's team, that, whatever the results are in the future, the Red Wall will be there to celebrate and support as it has throughout this journey. Together stronger. Thank you, team Cymru. [Applause.]
And in the spirit of 90-minute football matches never being within the 90 minutes these days, I allowed that 90-second statement to go beyond the 90 seconds. [Laughter.] But that's not to be repeated.
Ac yn ysbryd gemau pêl-droed 90 munud nad ydynt byth o fewn y 90 munud y dyddiau hyn, fe wnes i ganiatáu i'r datganiad 90 eiliad hwnnw fynd y tu hwnt i'r 90 eiliad. [Chwerthin.] Ond nid yw hynny i’w ailadrodd.
Diolch i Heledd am adlewyrchu ein teimladau ni i gyd wrth feddwl am ein tîm pêl-droed a'r cefnogwyr, a phawb sydd wedi cynrychioli Cymru mor dda.
I thank Heledd for reflecting all of our feelings as we consider our football team and supporters and everyone who's represented Wales so superbly.
Eitem 5, felly, yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid, 'Trefniadau ariannu ar ôl gadael yr UE', a dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Peredur Owen Griffiths.
Item 5 is a debate on the Finance Committee report, 'Post-EU funding arrangements', and I call on the Chair of the committee to move the motion—Peredur Owen Griffiths.
Cynnig NDM8149 Peredur Owen Griffiths
Cynnig bod y Senedd:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar drefniadau ariannu ar ôl ymadael â’r UE a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 10 Hydref 2022.
Motion NDM8149 Peredur Owen Griffiths
To propose that the Senedd:
Notes the report of the Finance Committee: Post-EU funding arrangements which was laid in the Table Office on 10 October 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae’n bleser gennyf wneud y cynnig ac agor y ddadl hon ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid ynghylch trefniadau ariannu ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae’r mater o osod trefniadau ariannu newydd yn lle rhai yr Undeb Ewropeaidd yn un hynod berthnasol yng Nghymru, gan mai ni oedd y wlad oedd yn cael y mwyaf o arian yr Undeb Ewropeaidd mewn perthynas â’n poblogaeth o blith gwledydd y Deyrnas Unedig. Fel pwyllgor, roedd y maes hwn yn un o flaenoriaeth i ni, ac fe aeth ein hymchwiliad ati i edrych yn fanwl ar yr hyn a fyddai’n cymryd lle arian yr Undeb Ewropeaidd, gyda’r nod o weld faint o arian yr oedd Cymru yn ei gael.
Fel rhan o hyn, fe wnaethom ni edrych ar gynlluniau ariannu newydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig, sef y gronfa adfywio cymunedol, y gronfa ffyniant bro a’r gronfa ffyniant gyffredin. Gan fod ein hymchwiliad yn drawsbynciol ei natur, roeddem yn falch o glywed gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a hoffwn ddweud pa mor ddiolchgar ydw i i’r Gweinidogion a wnaeth ymddangos gerbron y pwyllgor.
Thank you very much, Llywydd, and I am delighted to move the motion and to open this debate on the Finance Committee’s report on post-EU funding arrangements. The issue of EU replacement funding has a particular salience in Wales, given that it was the largest recipient of EU funding relative to its population of the UK nations. As a committee, we considered this as a priority, and our inquiry took a deep-dive into replacement EU funding, with the aim of clarifying the level of funding received here in Wales.
As part of this, we considered the UK Government’s funding schemes, namely the community renewal fund, the levelling-up fund and the shared prosperity fund. Given the cross-cutting nature of our inquiry, we were pleased to hear from the Welsh and UK Governments, and I would like to place on record my thanks to the Ministers who appeared before the committee.
The new funding arrangements established since the UK left the EU represent a seismic shift in the way that money is allocated to Wales and the role of the Welsh and UK Governments in that process. Our overriding finding was that the successful implementation of these new funds in Wales is endangered by the lack of engagement between the Welsh and UK Governments. The delivery of funding under these arrangements should not just be about sharing money across the UK; it also needs to be about the sharing of ideas and responsibilities if it is to be a truly partnership approach.
We made 20 recommendations in our report, which includes recommendations aimed at the Welsh Government and the UK Government. I am thankful to the Secretary of State for Wales and the Secretary of State for Levelling Up, Housing and Communities for providing a written response to our recommendations. We appreciate the UK Government is not accountable to the Senedd. However, the successful delivery of EU replacement funding will require co-operation from both Governments, and therefore we are grateful the UK Government has been part of the scrutiny process. I would also like to thank the Minister for Finance and Local Government and the Minister for Economy for their joint response to our report and for accepting all the recommendations that apply to the Welsh Government.
Given the time today, I will cover our main concerns and findings. I'll start with the level of funding for Wales. When we embarked on this inquiry, a key consideration for us was how the new funding proposed for Wales compared to the funding received while the UK was a member of the EU. The Welsh Government states there is a £1.1 billion loss of replacement EU funding in Wales. The UK Government told us the shared prosperity fund will ramp up as remaining EU funds tail off. It says providing both wasn’t something that was ever promised. Substantiating these competing claims has not been possible, because it was clear the Welsh and UK Governments were not considering how the new funding proposed for Wales compares to the funding received while in the EU in the same way. Therefore, we were unable to take a view on whether Wales is due to receive more, less or the same level.
The UK Government's autumn statement adds to uncertainties regarding the future of these funds and their value. Whilst we understand it is necessary to explore the different perspectives around replacement funding during our inquiry, we spent so much time unpicking the basic principles of each Government’s argument in relation to the level of EU funding. We received evidence suggesting that funding announced to date by the UK Government is short of what Wales would have received if we had remained in the EU, albeit any future EU funding is an estimate, and therefore there is a level of uncertainty about that value.
Over the course of the inquiry, we have seen more detailed information published by both Governments, but it is unhelpful for Governments to disagree as they have, and to not promptly and fully publish the detail of their perspective. It is disappointing that the level of disagreement between the two Governments continues. The Welsh Government claims the UK autumn statement means the overall value of the SPF for the UK has been reduced by £400 million to £2.2 billion by the end of 2024-25. However, only yesterday, we received correspondence from the UK Minister for levelling up stating that this is incorrect. This is exactly the type of dispute that we believe needs to be avoided if these funds are to succeed. My predecessor has previously written to the two Governments, highlighting the importance of transparency in funding calculations. It makes our job of effective scrutiny even harder when there are disagreements like this over levels of funding.
Mae’r trefniadau ariannu newydd a sefydlwyd ers i’r DU adael yr UE yn cynrychioli newid seismig yn y ffordd y caiff arian ei ddyrannu i Gymru a rôl Llywodraethau Cymru a’r DU yn y broses honno. Ein canfyddiad pennaf oedd bod gweithrediad llwyddiannus y cronfeydd newydd hyn yng Nghymru yn cael ei beryglu gan y diffyg ymgysylltu rhwng Llywodraethau Cymru a’r DU. Ni ddylai darpariaeth cyllid o dan y trefniadau hyn ymwneud â rhannu arian ar draws y DU yn unig; mae angen iddo hefyd ymwneud â rhannu syniadau a chyfrifoldebau os yw am fod yn ddull partneriaeth gwirioneddol.
Gwnaethom 20 o argymhellion yn ein hadroddiad, sy’n cynnwys argymhellion a anelwyd at Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd Gwladol Cymru a’r Ysgrifennydd Gwladol dros Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau am ddarparu ymateb ysgrifenedig i’n hargymhellion. Rydym yn sylweddoli nad yw Llywodraeth y DU yn atebol i’r Senedd. Fodd bynnag, er mwyn darparu cyllid yn lle cyllid yr UE yn llwyddiannus, bydd angen cydweithrediad y ddwy Lywodraeth, ac felly rydym yn ddiolchgar fod Llywodraeth y DU wedi bod yn rhan o’r broses graffu. Hoffwn ddiolch hefyd i’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a Gweinidog yr Economi am eu hymateb ar y cyd i’n hadroddiad ac am dderbyn yr holl argymhellion sy’n berthnasol i Lywodraeth Cymru.
O ystyried yr amser heddiw, rwyf am sôn am ein prif bryderon a chanfyddiadau. Dechreuaf gyda lefel y cyllid ar gyfer Cymru. Pan ddechreuasom yr ymchwiliad hwn, un ystyriaeth allweddol i ni oedd sut y mae’r cyllid newydd a gynigiwyd ar gyfer Cymru yn cymharu â’r cyllid roeddem yn ei gael pan oedd y DU yn aelod o’r UE. Mae Llywodraeth Cymru yn nodi bod £1.1 biliwn wedi'i golli yng Nghymru o ran cyllid yn lle cyllid yr UE. Dywedodd Llywodraeth y DU wrthym y byddai'r gronfa ffyniant gyffredin yn cynyddu wrth i weddill cyllid yr UE ddod i ben. Dywed nad oedd darparu'r ddau beth yn rhywbeth a addawyd erioed. Nid yw wedi bod yn bosibl cadarnhau’r honiadau cyferbyniol hyn, gan ei bod yn amlwg nad oedd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn ystyried sut y mae’r cyllid newydd a gynigir i Gymru yn cymharu â’r cyllid a dderbyniwyd pan oeddem yn yr UE yn yr un modd. Felly, nid oeddem yn gallu llunio barn ynglŷn ag a yw Cymru i fod i gael mwy, llai neu’r un lefel.
Mae datganiad yr hydref Llywodraeth y DU yn ychwanegu at ansicrwydd ynghylch dyfodol y cronfeydd hyn a’u gwerth. Er ein bod yn deall bod angen archwilio’r gwahanol safbwyntiau ynghylch arian newydd yn ystod ein hymchwiliad, fe wnaethom dreulio llawer o amser yn dadansoddi egwyddorion sylfaenol dadl pob Llywodraeth mewn perthynas â lefel cyllid yr UE. Cawsom dystiolaeth a oedd yn awgrymu bod y cyllid a gyhoeddwyd hyd yn hyn gan Lywodraeth y DU yn llai na’r hyn y byddai Cymru wedi’i gael pe baem wedi aros yn yr UE, er mai amcangyfrif yn unig yw unrhyw gyllid gan yr UE yn y dyfodol, ac felly ceir lefel o ansicrwydd ynghylch y gwerth hwnnw.
Yn ystod yr ymchwiliad, rydym wedi gweld gwybodaeth fanylach yn cael ei chyhoeddi gan y ddwy Lywodraeth, ond nid yw’n ddefnyddiol i Lywodraethau anghytuno fel y gwnaethant, ac i beidio â chyhoeddi manylion eu safbwynt yn brydlon ac yn llawn. Mae’n siomedig fod lefel yr anghytuno rhwng y ddwy Lywodraeth yn parhau. Mae Llywodraeth Cymru yn honni bod datganiad yr hydref y DU yn golygu bod gwerth cyffredinol y gronfa ffyniant gyffredin ar gyfer y DU wedi gostwng £400 miliwn i £2.2 biliwn erbyn diwedd 2024-25. Fodd bynnag, ddoe ddiwethaf, cawsom ohebiaeth gan Weinidog ffyniant bro'r DU yn nodi bod hyn yn anghywir. Dyma’r union fath o anghytuno y credwn fod angen ei osgoi os yw’r cronfeydd hyn i lwyddo. Mae fy rhagflaenydd eisoes wedi ysgrifennu at y ddwy Lywodraeth, gan dynnu sylw at bwysigrwydd tryloywder wrth gyfrifo cyllid. Mae'n gwneud ein gwaith o graffu'n effeithiol hyd yn oed yn anos pan geir anghytuno fel hyn ynghylch lefelau cyllid.
Will you take an intervention? Can I say what you've heard me say a number of times? It would help if both the Welsh Government and the Westminster Government showed their workings rather than just giving us a number at the end.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? A gaf fi ddweud yr hyn rydych wedi fy nghlywed yn ei ddweud droeon? Byddai’n ddefnyddiol pe bai Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan ill dwy yn dangos eu gwaith cyfrifo yn hytrach na rhoi ffigur i ni ar y diwedd yn unig.
Thank you, Mike. We recommend that an independent body should assess both the Welsh and UK Governments' claims around the levels of future funding and how this compares to previous EU funding. We are pleased that the Welsh Government has agreed to this recommendation, but, unfortunately, we did not receive the same commitment from the UK Government. We therefore urge the Minister to pursue the issue at the Finance: Interministerial Standing Committee when it next meets.
Let's move on to the UK Government acting in devolved areas. A major concern for us is the UK Government using these funds as vehicles to act in devolved areas, namely through the financial assistance powers in the United Kingdom Internal Market Act 2020 and the Multiply programme. We also have sympathy with the Welsh Government that it is being bypassed in the decision-making process. The Finance Committee of the fifth Senedd has previously explored issues relating to the UK Government funding devolved areas via the internal market Act, so I will not reiterate those arguments today. However, the Multiply programme is further encroachment on an area that, as the Minister for Economy said, is 'plainly devolved'. We are disappointed with the method of allocating funds through the Multiply programme, and, given that education is devolved, we recommended that the UK Government provides flexibility to spend funds from the programme in other areas. We also acknowledge the Welsh Government’s position that the programme is too narrow in focus and led to the duplication of provision. The UK Government says that
'Multiply is intended to complement existing Welsh Government provision'
and that
'There remains the flexibility for places to adapt the delivery of Multiply in response to their local needs.'
However, we feel that this should have gone further, to allow the Welsh Government greater flexibility to spend this funding in other areas. Worryingly, we also believe this Senedd is in danger of being sidelined, and that further consideration is required, to ensure that effective parliamentary scrutiny of these and future replacement funds takes place in Wales.
Whilst the committee appreciates the attendance of the then Secretary of State and the then Under-Secretary of State for Wales, the UK Minister with responsibility for the funds refused to attend. As a committee, we have also faced similar issues in the past trying to engage with HM Treasury and their refusal to attend committee to discuss fiscal matters that have the potential to significantly impact Wales. If the UK Government insists on acting in devolved areas, scrutiny should not be done at Westminster only. These are new, significant funding arrangements that require resilient, transparent and accountable structures that reflect the constitutional realities of the UK, and this Senedd needs to consider its role in scrutinising these funds.
I’ll move on to the three specific funds that I mentioned at the start—the community renewal, levelling-up, and shared prosperity funds. We are very concerned with the lack of engagement on all three funds between the two Governments. These are new and crucial funding streams for Wales, and a lack of dialogue risks misaligning objectives between local government and the Welsh and UK Governments. In order to ensure value for money of project delivery, we believe we work best for the people of Wales when all tiers of government work together. In relation to the community renewal and levelling-up funds, we heard from local government that the timescales for submitting bids had been challenging, and the administrative pressures may have been a deciding factor in the types of bids that were submitted. The UK Government has acknowledged this position. Furthermore, the process was described as inherently wasteful. We are therefore pleased that the shared prosperity fund has moved away from the competitive process of those funds, and we have made a number of recommendations in this area.
The Welsh Government has spoken positively about joint work with the UK Government on the free-ports programme in Wales. Equally, the UK Government said it is eager to strengthen its working relationship with the Welsh Government by building on its effective collaboration on the programme. In addition, the UK Government says it remains open to conversations with the Welsh Government on their role in any UK-wide ministerial forum, and, more broadly, on the opportunities for them to engage with SPF and other levelling-up funding opportunities. We hope the Welsh Government takes up this offer to engage, and hope the approach taken on free ports can be replicated in the delivery of SPF and future funds, in order to maximise the investment in Wales.
Finally, I’d like to look ahead at plans for future funding. The EU funding programmes were delivered over a 10-year period, with the flexibility and longer spend profiles being described as hugely important. The shared prosperity fund only has a three-year funding cycle and has restrictions on moving funds between projects and financial years. Furthermore, returning underspends from the SPF could lead to projects being proposed in order to ensure money is spent, rather than ensuring priorities are dealt with. For these reasons, we recommend the UK Government increases flexibility to move the SPF funding between financial years and between projects, as well as increasing flexibility on how underspends will be treated. We note the UK Government’s response that, and I quote:
'The UKSPF is providing local leaders with the opportunity to spend funding as they see fit and to enable places across Wales to unleash their unique potential.'
However, this response reiterates our view that the Welsh Government is being bypassed in the decision-making process. We also sought clarity on the UK Government’s long-term plans for replacement EU funding and the status of the shared prosperity fund beyond 2025. The UK Government has said that any continuation of existing or successor funds will be informed by a combination of engagement with relevant partners and evaluation of evidence, and that it would be inappropriate to pre-empt the structure and focus of future funds at this point in time. In this current economic climate, this offers little reassurance, and the committee believes that more needs to be done until we see funding arrangements that meet Wales’s needs. Diolch yn fawr.
Diolch, Mike. Rydym yn argymell y dylai corff annibynnol asesu honiadau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynghylch lefelau cyllid yn y dyfodol a sut mae hyn yn cymharu â chyllid blaenorol yr UE. Rydym yn falch fod Llywodraeth Cymru wedi cytuno i’r argymhelliad hwn, ond yn anffodus, ni chawsom yr un ymrwymiad gan Lywodraeth y DU. Rydym yn annog y Gweinidog, felly, i fynd ar drywydd y mater yn y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol ar Gyllid pan fydd yn cyfarfod nesaf.
Gadewch inni symud ymlaen at Lywodraeth y DU yn gweithredu mewn meysydd datganoledig. Un pryder mawr i ni yw Llywodraeth y DU yn defnyddio’r cronfeydd hyn fel ffordd o weithredu mewn meysydd datganoledig, yn benodol drwy’r pwerau cymorth ariannol yn Neddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 a rhaglen Lluosi. Rydym hefyd yn cydymdeimlo â Llywodraeth Cymru am ei bod yn cael ei hanwybyddu yn y broses o wneud penderfyniadau. Mae Pwyllgor Cyllid y pumed Senedd eisoes wedi archwilio materion sy’n ymwneud â Llywodraeth y DU yn ariannu meysydd datganoledig drwy Ddeddf y farchnad fewnol, felly nid wyf am ailadrodd y dadleuon hynny heddiw. Fodd bynnag, mae rhaglen Lluosi yn tresmasu ymhellach ar faes, fel y dywedodd Gweinidog yr Economi, ‘a ddatganolwyd yn bendant’. Rydym yn siomedig â’r dull o ddyrannu cyllid drwy raglen Lluosi, ac o gofio bod addysg yn faes sydd wedi’i ddatganoli, argymhellwyd gennym y dylai Llywodraeth y DU roi hyblygrwydd i wario arian o’r rhaglen mewn meysydd eraill. Rydym hefyd yn cydnabod safbwynt Llywodraeth Cymru fod ffocws y rhaglen yn rhy gul ac wedi arwain at ddyblygu darpariaeth. Dywed Llywodraeth y DU mai
'Bwriad Lluosi yw ategu darpariaeth bresennol Llywodraeth Cymru'
a bod
'Hyblygrwydd o hyd i leoedd addasu darpariaeth Lluosi mewn ymateb i'w hanghenion lleol.'
Fodd bynnag, rydym yn teimlo y dylai hyn fod wedi mynd ymhellach, er mwyn rhoi mwy o hyblygrwydd i Lywodraeth Cymru wario’r cyllid hwn mewn meysydd eraill. Mae’n destun pryder i ni hefyd fod y Senedd hon mewn perygl o gael ei hanwybyddu, a bod angen ystyriaeth bellach, er mwyn sicrhau craffu seneddol effeithiol ar y cronfeydd hyn a chronfeydd newydd yn y dyfodol yng Nghymru.
Er bod y pwyllgor yn gwerthfawrogi presenoldeb Ysgrifennydd Gwladol ac Is-ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, gwrthododd Gweinidog y DU a oedd yn gyfrifol am yr arian fynychu. Fel pwyllgor, rydym hefyd wedi wynebu problemau tebyg yn y gorffennol wrth geisio ymgysylltu â Thrysorlys EM a hwythau'n gwrthod mynychu’r pwyllgor i drafod materion cyllidol sydd â’r potensial i gael effaith sylweddol ar Gymru. Os yw Llywodraeth y DU yn mynnu gweithredu mewn meysydd datganoledig, ni ddylai'r craffu ddigwydd yn San Steffan yn unig. Mae’r rhain yn drefniadau ariannu newydd, arwyddocaol sy’n galw am strwythurau cydnerth, tryloyw ac atebol ac sy’n adlewyrchu realiti cyfansoddiadol y DU, ac mae angen i’r Senedd hon ystyried ei rôl yn craffu ar y cronfeydd hyn.
Symudaf ymlaen at y tair cronfa benodol y soniais amdanynt ar y dechrau—y gronfa adfywio cymunedol, y gronfa ffyniant bro, a'r gronfa ffyniant gyffredin. Rydym yn bryderus iawn ynghylch y diffyg ymgysylltiad mewn perthynas â phob un o’r tair cronfa rhwng y ddwy Lywodraeth. Mae’r rhain yn ffrydiau ariannu newydd a hanfodol i Gymru, ac mae diffyg deialog yn golygu y bydd amcanion yn cael eu cam-alinio rhwng llywodraeth leol a Llywodraethau Cymru a’r DU. Er mwyn sicrhau gwerth am arian wrth gyflawni prosiectau, credwn ein bod yn gweithio orau i bobl Cymru pan fydd pob haen o lywodraeth yn cydweithio. Mewn perthynas â’r gronfa adfywio cymunedol a'r gronfa ffyniant bro, clywsom gan lywodraeth leol fod yr amserlenni ar gyfer cyflwyno ceisiadau wedi bod yn heriol, ac efallai fod y pwysau gweinyddol wedi bod yn ffactor allweddol yn y mathau o geisiadau a gyflwynwyd. Mae Llywodraeth y DU wedi cydnabod y safbwynt hwn. Ymhellach, disgrifiwyd y broses fel un gynhenid wastraffus. Rydym yn falch felly fod y gronfa ffyniant gyffredin wedi symud oddi wrth broses gystadleuol y cronfeydd hynny, ac rydym wedi gwneud nifer o argymhellion yn y maes hwn.
Mae Llywodraeth Cymru wedi siarad yn gadarnhaol am waith ar y cyd â Llywodraeth y DU ar raglen y porthladdoedd rhydd yng Nghymru. Yn yr un modd, dywedodd Llywodraeth y DU ei bod yn awyddus i gryfhau ei pherthynas waith â Llywodraeth Cymru drwy adeiladu ar ei chydweithrediad effeithiol ar y rhaglen. Yn ogystal, mae Llywodraeth y DU yn dweud ei bod yn dal yn agored i sgyrsiau gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â'u rôl mewn unrhyw fforwm gweinidogol DU gyfan, ac yn fwy cyffredinol, ynglŷn a'r cyfleoedd iddynt ymgysylltu â'r gronfa ffyniant gyffredin a chyfleoedd codi'r gwastad eraill. Gobeithiwn y bydd Llywodraeth Cymru yn manteisio ar y cynnig hwn i ymgysylltu, a gobeithiwn y gellir ailadrodd y dull a ddefnyddiwyd mewn perthynas â phorthladdoedd rhydd wrth ddarparu arian y gronfa ffyniant gyffredin ac arian yn y dyfodol, er mwyn sicrhau’r buddsoddiad mwyaf posibl yng Nghymru.
Yn olaf, hoffwn edrych ymlaen at gynlluniau ar gyfer cyllid yn y dyfodol. Cyflwynwyd rhaglenni ariannu’r UE dros gyfnod o 10 mlynedd, gyda’r hyblygrwydd a’r proffiliau gwariant hirach yn cael eu disgrifio’n hynod bwysig. Cylch ariannu tair blynedd yn unig sydd gan y gronfa ffyniant gyffredin, ac mae ganddi gyfyngiadau ar symud arian rhwng prosiectau a blynyddoedd ariannol. Ymhellach, gallai dychwelyd tanwariant o'r gronfa ffyniant gyffredin arwain at brosiectau'n cael eu cynnig er mwyn sicrhau bod arian yn cael ei wario, yn hytrach na sicrhau yr eir i'r afael â blaenoriaethau. Am y rhesymau hyn, rydym yn argymell bod Llywodraeth y DU yn cynyddu hyblygrwydd i symud cyllid y gronfa ffyniant gyffredin rhwng blynyddoedd ariannol a rhwng prosiectau, yn ogystal â chynyddu hyblygrwydd o ran sut y caiff tanwariant ei drin. Rydym yn nodi ymateb Llywodraeth y DU, a dyfynnaf:
'Mae cronfa ffyniant gyffredin y DU yn rhoi cyfle i arweinwyr lleol wario arian fel y gwelant yn dda, ac i alluogi lleoedd ledled Cymru i wireddu eu potensial unigryw.'
Fodd bynnag, mae’r ymateb hwn yn ategu ein barn fod Llywodraeth Cymru yn cael ei hanwybyddu yn y broses o wneud penderfyniadau. Gwnaethom ofyn hefyd am eglurder ynghylch cynlluniau hirdymor Llywodraeth y DU ar gyfer cyllid yn lle cyllid yr UE a statws y gronfa ffyniant gyffredin y tu hwnt i 2025. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud y bydd parhad unrhyw gronfeydd presennol neu gronfeydd olynol yn cael ei lywio gan gyfuniad o ymgysylltu â phartneriaid perthnasol a gwerthuso tystiolaeth, ac y byddai’n amhriodol ceisio achub y blaen ar strwythur a ffocws cyllid yn y dyfodol. Yn yr hinsawdd economaidd sydd ohoni, nid yw hyn yn rhoi llawer o sicrwydd, ac mae’r pwyllgor yn credu bod angen gwneud mwy hyd nes y gwelwn drefniadau ariannu sy’n diwallu anghenion Cymru. Diolch yn fawr.
Can I welcome the opportunity to take part in the debate today as a member of the Finance Committee, and can I thank the Chairman for capturing so eloquently the position we found? Of course, leaving the EU was always going to present challenges, particularly when such funding had become entrenched within communities over a period of time, but I also believe that it presented us with an opportunity to design new funding schemes so that we could support people, businesses and communities as effectively and as efficiently as possible.
There are some differences with the new funds that were broadly welcomed by most stakeholders. For example, in evidence, the WLGA welcomed the decision of the UK Government to allocate these funds directly to councils as the democratically elected bodies closest to the people they serve, but I understand that Welsh Ministers have not been as positive about this, feeling like they have been somewhat sidelined. The committee report rightly recommends that the UK Government provides further information on how the UK-wide ministerial forums will support the design and delivery of the funds.
From a personal viewpoint, and I reiterate personal, there is scope to support a more localised administration of this replacement funding. As a former local authority leader, I am a firm believer and advocate for the principles of subsidiarity. As we heard from stakeholders, and as I know myself, councils are often best placed to manage funding initiatives. They already work within local and regional structures, are familiar with partners and stakeholders, and understand what it is in their area that is needed.
This takes me on to a more fundamental point. As the Chairman has said, the committee heard in evidence that a lack of engagement and collaboration between UK and Welsh Government is holding back the potential of new post-EU funding schemes to deliver what they are intended to achieve. This is also preventing us from properly learning about what is currently going right and what needs to change to ensure that the funding streams work together in a coherent way.
There were always going to be some teething problems when setting up funds, and these have been explored by the Finance Committee, such as challenging timescales and whether the process is as streamlined as it could be. Hopefully, the UK Government listens to these and identifies ways of moulding the schemes so that they work more efficiently. But, I feel that both Governments have become drawn into an increasingly complex argument about the quantum of funding compared to previous EU funding, which has unnecessarily soured relationships and hindered progress.
As the report notes, the committee is of the view that both the Welsh and UK Government estimate the overall annual level of funding through ESF and ERDF at broadly the same level. The difference is how this relates to the tail-off of remaining EU funding and the reliance of the Welsh Government on projected EU funding, which brings with it a level of uncertainty as to exactly how much we would have received.
As the Chairman has already referenced, we received a letter only yesterday from the Minister of levelling up regarding the Welsh Government's claim that the value of the SPF has been reduced by £400 million. The letter states that this statement is factually incorrect, and the Government confirmed that there has been no change to the total quantum of UK SPF funding. So, I hope that the Minister will address this in their response, because too often the discussion has been muddied by politics, and it shows why there needs to be more openness and clarity from both sides so we know exactly what is going on and how any issues will be rectified so that the Welsh and UK Governments can finally move on from this debate.
A gaf fi groesawu'r cyfle i gymryd rhan yn y ddadl heddiw fel aelod o'r Pwyllgor Cyllid, ac a gaf fi ddiolch i'r Cadeirydd am ddisgrifio'r sefyllfa mewn ffordd mor huawdl? Wrth gwrs, roedd gadael yr UE bob amser yn mynd i roi heriau, yn enwedig pan oedd cyllid o'r fath wedi ymwreiddio o fewn cymunedau dros gyfnod o amser, ond credaf hefyd ei fod wedi rhoi cyfle inni lunio cynlluniau ariannu newydd fel y gallem gefnogi pobl, busnesau a chymunedau mor effeithiol ac mor effeithlon â phosibl.
Mae rhai gwahaniaethau gyda'r cronfeydd newydd a gafodd eu croesawu at ei gilydd gan y rhan fwyaf o randdeiliaid. Er enghraifft, mewn tystiolaeth, croesawodd CLlLC benderfyniad Llywodraeth y DU i ddyrannu'r arian hwn yn uniongyrchol i'r cynghorau fel y cyrff a etholwyd yn ddemocrataidd sydd agosaf at y bobl y maent yn eu gwasanaethu, ond rwy'n deall nad yw Gweinidogion Cymru wedi bod yn teimlo mor gadarnhaol ynglŷn â hyn, gan deimlo'u bod wedi'u gwthio i'r cyrion rywfaint. Mae'r adroddiad gan y pwyllgor yn argymell yn briodol y dylai Llywodraeth y DU ddarparu rhagor o wybodaeth ynglŷn â sut y bydd y fforymau gweinidogol ledled y DU yn cefnogi'r gwaith o gynllunio a darparu'r cyllid.
O safbwynt personol, ac rwy'n ailadrodd y gair personol, mae lle i gefnogi gweinyddu'r cyllid newydd hwn yn fwy lleol. Fel cyn-arweinydd awdurdod lleol, rwy'n gredwr cryf ac yn eiriolwr dros egwyddorion sybsidiaredd. Fel y clywsom gan randdeiliaid, ac fel y gwn fy hun, cynghorau sydd yn y sefyllfa orau yn aml i reoli cynlluniau ariannu. Maent eisoes yn gweithio o fewn strwythurau lleol a rhanbarthol, maent yn gyfarwydd â phartneriaid a rhanddeiliaid, ac maent yn deall beth sydd ei angen yn eu hardal.
Daw hyn â fi at bwynt mwy sylfaenol. Fel y dywedodd y Cadeirydd, clywodd y pwyllgor mewn tystiolaeth fod diffyg ymgysylltu a chydweithio rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn rhwystro potensial cynlluniau cyllido newydd ôl-UE i gyflawni'r hyn y bwriadwyd iddynt ei gyflawni. Mae hyn hefyd yn ein hatal rhag dysgu'n briodol am yr hyn sy'n mynd yn iawn ar hyn o bryd a'r hyn sydd angen ei newid i sicrhau bod y ffrydiau cyllido'n gweithio gyda'i gilydd mewn ffordd gydlynol.
Mae yna bob amser rai problemau cychwynnol wrth sefydlu cronfeydd, ac mae'r rhain wedi cael eu harchwilio gan y Pwyllgor Cyllid, pethau fel amserlenni heriol ac a yw'r broses mor syml ag y gallai fod. Y gobaith yw bod Llywodraeth y DU yn gwrando ar y rhain ac yn nodi ffyrdd o fowldio'r cynlluniau fel eu bod yn gweithio'n fwy effeithlon. Ond rwy'n teimlo bod y ddwy Lywodraeth wedi cael eu tynnu i mewn i ddadl gynyddol gymhleth ynghylch maint y cyllid o'i gymharu â chyllid blaenorol yr UE, sydd wedi suro cysylltiadau'n ddiangen ac wedi rhwystro cynnydd.
Fel y mae'r adroddiad yn nodi, mae'r pwyllgor o'r farn fod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn amcangyfrif bod lefel flynyddol gyffredinol y cyllid drwy gronfa gymdeithasol Ewrop a chronfa datblygu rhanbarthol Ewrop ar yr un lefel yn fras. Y gwahaniaeth yw'r ffordd y mae hyn yn ymwneud â'r cyllid UE sy'n weddill yn dirwyn i ben a dibyniaeth Llywodraeth Cymru ar gyllid a ragwelid o'r UE, sy'n dod â lefel o ansicrwydd o ran faint yn union y byddem wedi'i gael.
Fel y mae'r Cadeirydd eisoes wedi nodi, ddoe yn unig y cawsom lythyr gan y Gweinidog ffyniant bro ynghylch honiad Llywodraeth Cymru bod gwerth y gronfa ffyniant gyffredin wedi gostwng £400 miliwn. Mae'r llythyr yn dweud bod y datganiad hwn yn ffeithiol anghywir, ac fe gadarnhaodd y Llywodraeth na fu unrhyw newid i gyfanswm cyllid cronfa ffyniant gyffredin y DU. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn mynd i'r afael â hyn yn eu hymateb, oherwydd mae'r drafodaeth wedi cael ei chymylu gan wleidyddiaeth yn rhy aml, ac mae'n dangos pam fod angen agwedd fwy agored a mwy o eglurder ar y ddwy ochr fel ein bod yn gwybod yn union beth sy'n digwydd a sut y bydd unrhyw faterion yn cael eu hunioni fel y gall Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU symud ymlaen o'r ddadl hon o'r diwedd.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.