Y Cyfarfod Llawn
Plenary
18/10/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn hwn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Janet Finch-Saunders.
Welcome, all, to this Plenary meeting. The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Janet Finch-Saunders.
1. A wnaiff y Prif Weinidog gyflymu'r broses o gyflwyno deddfwriaeth ar ddiogelwch adeiladau yng Nghymru? OQ58574
1. Will the First Minister fast-track legislation on building safety in Wales? OQ58574
Llywydd, the reform of building safety legislation has already started through the Welsh clauses in the Building Safety Act 2022. Consultation is currently taking place on further legislative changes, and primary legislation in this field is planned for this Senedd term.
Llywydd, mae'r gwaith o ddiwygio deddfwriaeth diogelwch adeiladau eisoes wedi cychwyn ar ei daith drwy gymalau Cymru yn Neddf Diogelwch Adeiladau 2022. Ar hyn o bryd, mae ymgynghoriad yn cael ei gynnal ar newidiadau deddfwriaethol ychwanegol, ac mae deddfwriaeth sylfaenol yn y maes hwn wedi'i chynllunio ar gyfer tymor y Senedd hon.
Thank you. I recently met with the Welsh Cladiators, and they are very much in despair at what they consider to be a lack of progress made in Wales. Of course, First Minister, you'll know that there are approximately 163 buildings across Wales where residents are still living in fear. Now, I appreciate £375 million has been made available to tackle some building safety aspects, but some leasehold management companies are currently liable to pay for these works. Now, apparently, this is a direct contradiction to the Welsh Government policy. Now, in April, the UK Government Building Safety Act received Royal Assent, and, for example, section 122 and Schedule 8 contain protections for tenants in respect of costs connected with relevant defects and impose liabilities on landlords. Such protections of leaseholders are not available in Wales because we have not passed the building safety (Wales) Bill. So, will you allow leaseholders the same protections—obviously, when any legislation comes forward—as they have in England, by replicating sections 116 to 125 of the Building Safety Act? Thank you.
Diolch. Cwrddais â'r Welsh Cladiators yn ddiweddar, ac maen nhw'n teimlo'n anobeithiol iawn ynghylch yr hyn y maen nhw'n ei ystyried yn ddiffyg cynnydd yma yng Nghymru. Wrth gwrs, Prif Weinidog, fe fyddwch chi'n gwybod bod tua 163 o adeiladau ledled Cymru lle mae trigolion yn dal i fyw mewn ofn. Nawr, rwy'n gwerthfawrogi bod £375 miliwn wedi'i ddarparu i fynd i'r afael â rhai agweddau ar ddiogelwch adeiladau, ond mae rhai cwmnïau rheoli lesddaliadau yn atebol i dalu am y gwaith hwn ar hyn o bryd. Nawr, mae'n debyg, bod hyn yn gwbl groes i bolisi Llywodraeth Cymru. Ym mis Ebrill, cafodd Deddf Diogelwch Adeiladau Llywodraeth y DU Gydsyniad Brenhinol, ac, er enghraifft, mae adran 122 ac Atodlen 8 yn cynnwys amddiffyniadau i denantiaid mewn cysylltiad â chostau sy'n gysylltiedig â diffygion perthnasol ac yn gosod rhwymedigaethau ar landlordiaid. Nid yw amddiffyniadau lesddeiliaid o'r fath ar gael yng Nghymru am nad ydym wedi pasio Bil Diogelwch Adeiladau (Cymru). Felly, a wnewch chi ganiatáu'r un amddiffyniadau i lesddeiliaid—yn amlwg, pan fydd unrhyw ddeddfwriaeth yn cael ei chyflwyno—ag sydd ganddynt yn Lloegr, drwy efelychu adrannau 116 i 125 o'r Ddeddf Diogelwch Adeiladau? Diolch.
I thank the Member for that question. She will know that the Building Safety Act 2020 does already contain several provisions to add to the protection of leaseholders here in Wales. So, we were able to secure those additional protections through the 2022 Act. The UK Government brought forward a whole series of very late amendments to the Act—to the Bill, as it was then—which we were not able to take advantage of, despite very significant efforts by the Minister involved to get Welsh powers in those additional areas. It does mean that, when our own legislation comes forward, we will look to make sure that we have in place that future system that we need for building safety here in Wales.
It's important, Llywydd, to separate two issues. There are things that we are doing in the here and now for people who are already affected in those high-rise buildings. Janet Finch-Saunders was quite right, Llywydd, to point to the £275 million set aside to help people in those circumstances. Members here will know that we had asked for expressions of interest for people who wanted the surveys to be carried out so we could identify the best way in which that help could be provided. There were 261 expressions of interest, and 163 of those require more intensive surveys in order to identify where the faults lie. I'm pleased to be able to say that we expect all urgent surveys now to be completed within the next two weeks, provided we have access to those buildings. And one of the reasons why there have been delays in getting some of those additional, more intrusive surveys completed is because we have experienced difficulties in allowing surveyors to get access to the buildings in order for that work to be carried out. We do expect in all urgent cases that that can be resolved within the next two weeks, and then we will move on to complete the surveys in those buildings where the issues are currently regarded as less severe. And then, in the legislation that we will bring in front of the Senedd, we will create a future regime with clear lines of accountability, stronger and more coherent regulation, and an enforcement and sanctions regime that make sure that, in future, those who are responsible for the problem also bear the costs of putting things right.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Bydd hi'n gwybod bod Deddf Diogelwch Adeiladau 2020 eisoes yn cynnwys sawl darpariaeth i ychwanegu at amddiffyniadau lesddeiliaid yma yng Nghymru. Felly, roeddem yn gallu sicrhau'r amddiffyniadau ychwanegol hynny drwy Ddeddf 2022. Cyflwynodd Llywodraeth y DU gyfres gyfan o welliannau hwyr iawn i'r Ddeddf—i'r Bil, fel yr oedd bryd hynny—nad oeddem yn gallu manteisio arnyn nhw, er gwaethaf ymdrechion sylweddol iawn gan y Gweinidog dan sylw i gael pwerau Cymreig yn y meysydd ychwanegol hynny. Golyga hyn y byddwn, pan gyflwynir ein deddfwriaeth ni ein hunain, yn ceisio sicrhau bod gennym ni'r system honno sydd ei hangen arnom ar waith ar gyfer diogelwch adeiladau yma yng Nghymru.
Mae'n bwysig, Llywydd, i wahanu dau fater. Mae yna bethau yr ydym yn eu gwneud yma a nawr i bobl a effeithiwyd eisoes yn yr adeiladau uchel hynny. Roedd Janet Finch-Saunders yn hollol gywir, Llywydd, i gyfeirio at y £275 miliwn a neilltuwyd i helpu pobl o dan yr amgylchiadau hynny. Bydd yr Aelodau yma yn gwybod ein bod ni wedi gofyn am ddatganiadau o ddiddordeb gan bobl a oedd eisiau i'r arolygon gael eu cynnal fel y gallem ni nodi'r ffordd orau y gellid darparu'r cymorth hwnnw. Roedd 261 o ddatganiadau o ddiddordeb, ac mae 163 o'r rheiny yn gofyn am arolygon mwy dwys er mwyn nodi lle mae'r namau. Rwy'n falch o allu dweud ein bod yn disgwyl i bob arolwg brys nawr gael ei gwblhau o fewn y pythefnos nesaf, ar yr amod bod gennym ni fynediad i'r adeiladau hynny. Ac un o'r rhesymau pam y bu oedi cyn cael rhai o'r arolygon ychwanegol, mwy ymwthiol hynny wedi'u cwblhau, yw oherwydd ein bod wedi profi anawsterau o ran caniatáu i syrfewyr gael mynediad i'r adeiladau er mwyn i'r gwaith hwnnw gael ei wneud. Rydym yn disgwyl, ym mhob achos brys y gellir datrys hynny o fewn y pythefnos nesaf, ac yna byddwn yn symud ymlaen i gwblhau'r arolygon yn yr adeiladau hynny lle mae'r materion yn cael eu hystyried yn llai difrifol ar hyn o bryd. Ac yna, yn y ddeddfwriaeth y byddwn ni'n ei chyflwyno o flaen y Senedd, byddwn ni'n creu trefn ar gyfer y dyfodol gyda llinellau clir o atebolrwydd, rheoleiddio cryfach a mwy cydlynol, a threfn gorfodi a sancsiynau sy'n gwneud yn siŵr, yn y dyfodol, bod y rhai sy'n gyfrifol am y broblem hefyd yn ysgwyddo costau unioni pethau.
Brif Weinidog, mae'r gallu gan y Senedd hon i basio deddfwriaeth frys a deddfwriaeth trwy weithdrefnau carlam. Enghraifft o'r ddeddfwriaeth frys oedd Deddf Sector Amaethyddol (Cymru) 2014, a gweithdrefnau carlam i'r Bil plastig untro. Y ddadl a ddefnyddiwyd dros ddefnyddio proses y legislative consent motion ar gyfer diogelwch adeiladau oedd ei bod hi'n gynt na deddfu yma yn y Senedd. Ond, serch hynny, dros bum mlynedd a hanner ers Grenfell, mae nifer o bobl, sy'n byw nid nepell o'r lle hwn, yn dal i fyw mewn ofn yn eu cartrefi. Pam, felly, dyw'r Llywodraeth yma ddim yn defnyddio'r prosesau sydd gan y Senedd hon er mwyn dod â'r hunllef yma i ben i filoedd ar filoedd o bobl?
First Minister, this Senedd has the capacity to pass emergency legislation and legislation passed quickly. Now, an example of emergency legislation was the Agricultural Sector (Wales) Act 2014, and emergency procedures for the single-use plastic Bill. The argument for the use of the legislative consent motion process for buildings safety was that it would be quicker than legislating here in the Senedd. However, more than five and a half years since Grenfell, many people, living just a stone's throw from this building, are still living in fear in their homes. Why doesn't this Government, therefore, use the processes that the Senedd has to bring this nightmare to an end for thousands upon thousands of people?
Llywydd, mae'n bwysig, fel esboniais i, i gadw'r ddau beth ar wahân. Pan fyddwn ni'n siarad am ddeddfu, dydyn ni ddim yn siarad am beth rŷn ni'n ei wneud i bobl sydd yn y sefyllfa bresennol; rydym yn ymateb i hwnna drwy'r arian rŷn ni wedi ei roi ar y bwrdd a'r system sydd yn mynd ymlaen nawr. Dydy hwnna ddim yn dibynnu ar newid y gyfraith. Rŷn ni'n newid y gyfraith ar gyfer y dyfodol, i greu system newydd i helpu pobl i osgoi'r problemau mae rhai pobl yn eu hwynebu ar hyn o bryd. Rŷn ni wedi cymryd pwerau, fe dywedais i. Dwi'n gwybod bod Plaid Cymru yn gwrthwynebu bob tro rŷn ni'n gwneud hynny. So rŷn ni wedi tynnu pwerau i Gymru, pan oedd cyfle i wneud e. Rŷn ni'n mynd i ddeddfu yn y tymor hwn, ac, yn y cyfamser, i bobl sy'n dioddef heddiw, achos problemau sydd wedi codi yn barod, rŷn ni'n delio gyda hwnna gyda'r arian a gyda'r gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd.
Llywydd, it is important, as I explained, to keep the two issues separate. When we're talking about legislation, we're not talking about what we are doing for people in the current situation; that is responded to through the funding that we have allocated and put on the table and the system that is currently ongoing. That doesn't depend on a change to the law. We are changing the legislation for the future, to create a new system to help people to avoid the problems that some people are currently facing. We have drawn down powers, as I said. I know that Plaid Cymru opposes every time we do that. So we have drawn down powers to Wales, when we had an opportunity to do that. We are going to legislate during this term, and, in the meantime, for those people who are suffering today, because of the problems that have arisen already, we are dealing with those issues with the funding and with the work that is currently being done.
2. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r effaith y mae'r helbul diweddar yn y marchnadoedd ariannol yn ei chael ar Gymru? OQ58590
2. What assessment has the First Minister made of the impact on Wales of the recent turmoil in the financial markets? OQ58590
Llywydd, I thank Ken Skates for that question. The recent turmoil in UK financial markets, for which the UK Government’s fiscal statement was the catalyst, has increased the cost of borrowing for Government, businesses and ordinary citizens. It will damage growth, worsen the public finances and make life harder for borrowers, including homebuyers.
Llywydd, diolch i Ken Skates am y cwestiwn yna. Mae'r aflonyddwch diweddar ym marchnadoedd ariannol y DU, a datganiad cyllidol Llywodraeth y DU yn gatalydd, wedi cynyddu cost benthyca i'r Llywodraeth, busnesau a dinasyddion cyffredin. Bydd yn niweidio twf, yn gwaethygu'r cyllid cyhoeddus ac yn gwneud bywyd yn anoddach i fenthycwyr, gan gynnwys prynwyr tai.
Thank you, First Minister. Of course, the fourth Chancellor in as many months has now buried Trussonomics and u-turned on pretty much the entire mini-budget, but, as you outlined, the effects of steering the economy like a bumper car will have devastating consequences: higher taxes, higher inflation, high mortgage rates. Is it fair that the people of Wales and the people of the UK are being treated like experimental guinea pigs by the Conservatives?
Diolch. Wrth gwrs, mae'r pedwerydd Canghellor, yn yr un faint o fisoedd, bellach wedi claddu Trussonomics ac wedi gwneud tro pedol o ran y gyllideb fach gyfan fwy neu lai, ond, fel yr amlinelloch chi, bydd effeithiau llywio'r economi fel car bympar yn arwain at ganlyniadau dinistriol: trethi uwch, chwyddiant uwch, cyfraddau morgais uchel. Ydy hi'n deg bod pobl Cymru a phobl y DU yn cael eu trin fel testun arbrawf gan y Ceidwadwyr?
Well, Llywydd, of course, it's not fair that we have all been subjected to the failed experiment—a failed experiment that took less than a month to collapse in front of us. And the reason it's particularly unfair is that the experiment was doomed to failure from the outset. It didn't need to come in contact with the reality of the markets for people to have understood that. An economic approach based on the failed theories of trickle-down economics, depending upon uncosted borrowing, was always going to fail. Now, in that failed experiment, as I said, Llywydd, people across the United Kingdom will now pay the price. I'll give just one example: because of the increase in the mortgage rate that we now see as a result of what has happened, by 2024, people across the United Kingdom will have paid out £26 billion in additional interest payments—£26 billion taken out of the pockets of families right across the United Kingdom. Now, it's not more than a couple of weeks ago that the Prime Minister was trying to portray those people who didn't agree with her failed ideas as anti-growth. That was never ever the case, of course, but what's now guaranteed is that the recession the Bank of England says we are already in will be deeper and longer than it otherwise would have been, because that £26 billion, Llywydd, would have been available for people to spend in shops, to use in hospitality, to do the things that keeps the economy going. That £26 billion by itself will now no longer be there to support the economy back into growth, and, here in Wales, this time next year, the average person with a mortgage will be paying £2,300 more in a year than they would be had interest rates stayed where they were in the current quarter. That is the scale of the failed experiment, and that's only one example of it.
Wel, Llywydd, wrth gwrs, nid yw'n deg ein bod ni i gyd wedi gorfod dioddef yr arbrawf aflwyddiannus—arbrawf aflwyddiannus a gymerodd lai na mis i ddymchwel o flaen ein llygaid. A'r rheswm y mae'n arbennig o annheg yw bod yr arbrawf wedi ei thynghedu i fethu o'r cychwyn cyntaf. Doedd dim angen dod i gysylltiad â realiti'r marchnadoedd i bobl ddeall hynny. Roedd dull gweithredu economaidd yn seiliedig ar ddamcaniaethau aflwyddiannus economeg o'r brig i lawr, yn dibynnu ar fenthyca heb ei gostio, bob tro yn mynd i fethu. Nawr, yn yr arbrawf aflwyddiannus hwnnw, fel y dywedais i, Llywydd, bydd pobl ar draws y Deyrnas Unedig nawr yn talu'r pris. Rhoddaf un enghraifft yn unig: oherwydd y cynnydd yn y gyfradd forgais yr ydym bellach yn ei gweld o ganlyniad i'r hyn sydd wedi digwydd, erbyn 2024, bydd pobl ar draws y Deyrnas Unedig wedi talu £26 biliwn mewn taliadau llog ychwanegol—£26 biliwn wedi'i dynnu allan o bocedi teuluoedd ledled y Deyrnas Unedig. Nawr, dim ond rhyw ychydig wythnosau yn ôl roedd Prif Weinidog y DU yn ceisio portreadu'r bobl hynny nad oedden nhw'n cytuno â'i syniadau aflwyddiannus fel pobl yn erbyn twf. Doedd hynny erioed, erioed yn wir, wrth gwrs, ond yr hyn sydd bellach yn sicr yw y bydd y dirwasgiad y dywed Banc Lloegr ein bod eisoes ynddo yn ddyfnach ac yn hirach nag y byddai wedi bod fel arall, oherwydd byddai'r £26 biliwn hwnnw, Llywydd, wedi bod ar gael i bobl ei wario mewn siopau, i'w ddefnyddio mewn lletygarwch, i wneud y pethau sy'n cadw'r economi i fynd. Ni fydd y £26 biliwn hwnnw ar ei ben ei hun yno bellach i gefnogi'r economi a'i thyfu ac yma yng Nghymru, yr adeg hon, y flwyddyn nesaf, bydd y person cyffredin â morgais yn talu £2,300 yn fwy y flwyddyn nag y byddai'n ei dalu pe bai cyfraddau llog wedi aros lle yr oedden nhw yn y chwarter presennol. Dyna faint yr arbrawf aflwyddiannus, a dim ond un enghraifft yw honno.
As the First Minister is aware, liability-driven investments use the equity in pension funds to borrow money. This borrowed money is then used to buy gilts, which in turn deliver fixed-rate interest over a set period. The major risk, however, is that if interest rates rapidly rise on gilts, as they have now, then pension funds have to acquire larger amounts of collateral to cover the money that they've borrowed, which leads them to sell their assets, including gilts. This is problematic when there is no buyer, as was the recent case when the United States issued an eye-watering $0.25 trillion for sale just over a week ago, which attracted investors who would normally have bought from the UK market. As the First Minister may remember, in his first budget in 1997, and despite warnings from the pension industry, Gordon Brown removed pension dividend tax credits from pension funds, the consequences of which are still felt today—[Interruption.]
Fel y mae'r Prif Weinidog yn ymwybodol ohono, mae buddsoddiadau ar sail rhwymedigaeth yn defnyddio'r ecwiti mewn cronfeydd pensiwn i fenthyg arian. Yna, defnyddir yr arian hwn a fenthycwyd i brynu giltiau, sydd yn eu tro yn darparu llog cyfradd sefydlog dros gyfnod penodol. Y risg fawr, fodd bynnag, yw hyn, os bydd cyfraddau llog yn codi'n gyflym ar giltiau, fel sydd wedi digwydd nawr, yna mae'n rhaid i gronfeydd pensiwn gaffael symiau mwy o sicrwydd cyfochrog i dalu am yr arian y maen nhw wedi'i fenthyg, sy'n eu harwain i werthu eu hasedau, gan gynnwys giltiau. Mae hyn yn broblematig pan nad oes prynwr, fel yn yr achos diweddar pan gyhoeddodd yr Unol Daleithiau bod $0.25 triliwn ar werth ychydig dros wythnos yn ôl, ac a ddenodd buddsoddwyr a fyddai fel arfer wedi prynu o farchnad y DU. Fel y cofia'r Prif Weinidog, yn ei gyllideb gyntaf yn 1997, ac er gwaethaf rhybuddion gan y diwydiant pensiwn, tynnodd Gordon Brown gredydau treth difidend pensiwn o gronfeydd pensiwn, ac mae'r canlyniadau'n cael eu teimlo hyd heddiw—[Torri ar draws.]
We're going to have to listen in some quiet, so the First Minister can hear the question.
Bydd rhaid i ni wrando mewn rhywfaint o dawelwch, fel y gall y Prif Weinidog glywed y cwestiwn.
Thank you, Llywydd. This drastically impacted the finances of many pension funds and has ultimately led to the over-reliant use of LDIs by desperate pension schemes aiming to make up the shortfalls that they've continually suffered since then. In the frantic attempt to raise revenue, this financial legacy of the last UK Labour Government has seen pension funds seek riskier and riskier borrowing—[Interruption.]
Diolch, Llywydd. Effeithiodd hyn yn sylweddol ar gyllid llawer o gronfeydd pensiwn ac yn y pen draw mae wedi arwain at y defnydd gor-ddibynnol o fuddsoddi ar sail rhwymedigaeth gan gynlluniau pensiwn mewn anobaith yn ceisio gwneud iawn am y diffygion y maen nhw wedi'u dioddef yn barhaus ers hynny. Mewn ymgais wyllt i godi refeniw, mae gwaddol ariannol Llywodraeth Lafur ddiwethaf y DU wedi gweld cronfeydd pensiwn yn ceisio benthyca gyda mwy a mwy o risg—[Torri ar draws.]
Let the Member come to his question, and I'm sure he's going to very, very quickly.
Gadewch i'r Aelod ddod at ei gwestiwn, ac rwy'n siŵr y bydd e' yn gyflym iawn, iawn.
Yes, last sentence, Llywydd—riskier borrowing strategies, some of them leveraging up to four times the collateral they hold. First Minister, in the wake of this disastrous Labour policy that still has repercussions to this day, what financial assessment has the Welsh Government made of the security of pension funds in Wales that use LDIs? Thank you.
Byddaf, y frawddeg olaf, Llywydd—strategaethau benthyca mwy peryglus, rhai ohonyn nhw gyda throsoledd cyllidol hyd at bedair gwaith y sicrwydd cyfochrog sydd ganddyn nhw. Prif Weinidog, yn sgil y polisi Llafur trychinebus hwn sy'n dal i achosi sgil effeithiau hyd heddiw, pa asesiad ariannol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ddiogelwch cronfeydd pensiwn yng Nghymru sy'n defnyddio buddsoddiadau ar sail rhwymedigaeth? Diolch.
Well, Llywydd, the Member deserved better from more senior Members of his group who ought to have advised him, before he stood up, not to offer a contribution of that sort on the floor of the Senedd. 'It's all the fault of Gordon Brown and the United States of America.' Well, even in a week in which the most extraordinary explanations have been offered, I don't think anybody has attempted to persuade us of that. I thank the Member for his explanation of the way that the gilt market works and its impact on pension liabilities. I think I probably had understood already that if you have a market in which nobody is prepared to buy, then the value of the goods that you're trying to sell inevitably goes down, and, when that happens, the person who is forced to sell faces a very bleak position. It's why the Bank of England, of course, was forced to intervene, spending billions and billions more that we will now have to pay for in the future. The catalyst for that was nothing said by Gordon Brown in 1997, nor was it anything to do with actions taken in the United States. It was the direct and predictable consequence of the recklessness with which the then Chancellor of the Exchequer and the person who sacked him for agreeing with her embarked upon then.
Wel, Llywydd, roedd yr Aelod yn haeddu gwell oddi wrth Aelodau blaenaf ei grŵp a ddylai fod wedi ei gynghori, cyn iddo sefyll, i beidio â chynnig cyfraniad o'r math yna ar lawr y Senedd. 'Bai Gordon Brown ac Unol Daleithiau America yw'r cyfan.' Wel, hyd yn oed mewn wythnos pan gynigwyd yr esboniadau mwyaf anghyffredin, dydw i ddim yn credu bod unrhyw un wedi ceisio dwyn perswâd arnom ni i gredu hynny. Diolch i'r Aelod am esbonio'r ffordd y mae'r farchnad gilt yn gweithio a'r effaith ar rwymedigaethau pensiwn. Rwy'n credu fy mod i wedi deall eisoes os oes gennych chi farchnad lle nad oes neb yn barod i brynu ynddi, yna mae gwerth y nwyddau yr ydych chi'n ceisio eu gwerthu yn anochel yn gostwng, a phan fydd hynny'n digwydd, mae'r person sy'n cael ei orfodi i werthu yn wynebu sefyllfa lom iawn. Dyna pam y gorfodwyd Banc Lloegr, wrth gwrs, i ymyrryd, gwario biliynau a biliynau yn fwy y bydd yn rhaid i ni nawr dalu amdano yn y dyfodol. Nid oedd gan y catalydd ar gyfer hynny ddim byd i'w wneud â'r hyn a ddywedodd Gordon Brown ym 1997, nac ychwaith â'r camau gweithredu a gymerwyd yn yr Unol Daleithiau. Dyma ganlyniad uniongyrchol a rhagweladwy gweithred ddi-hid Canghellor y Trysorlys ar y pryd a'r sawl a'i ddiswyddodd am gytuno â hi bryd hynny.
The in-tray on the desk under which the Prime Minister is now hiding was substantial, but rather than face the economic challenges with seriousness, Truss favoured this fantasy of trickle-down economics with tax cuts for the rich. She has been forced to reverse nearly every measure, but the damage to the economy is here to stay. As a direct result, as we've heard, my constituents face soaring mortgage bills, extreme energy bills from April and further austerity. Prif Weinidog, the Welsh Government has said that it can't protect people and services from the full force of the UK Government's actions. I understand that, but many of my constituents would like to know what action the Welsh Government will be taking to try to protect them over the coming months. Assuming that either the Prime Minister in name only or the real Prime Minister, Jeremy Hunt, get round to calling you eventually, what message will you be giving them, Prif Weinidog, on behalf of the people of Wales?
Roedd y fasged 'i mewn' ar y ddesg y mae Prif Weinidog y DU bellach yn cuddio oddi tani yn llawn i'r ymylon, ond yn hytrach na wynebu'r heriau economaidd gyda difrifoldeb, gwnaeth Truss ffafrio'r ffantasi o economeg o'r brig i lawr gyda thoriadau treth ar gyfer y cyfoethog. Mae hi wedi cael ei gorfodi i wyrdroi bron pob mesur, ond mae'r niwed i'r economi yma i aros. O ganlyniad uniongyrchol, fel rydym ni wedi clywed, mae fy etholwyr i'n wynebu biliau morgais yn codi'n sydyn, biliau ynni dirfawr o fis Ebrill a chyni pellach. Prif Weinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud na all amddiffyn pobl a gwasanaethau rhag holl rym gweithredoedd Llywodraeth y DU. Rwy'n deall hynny, ond hoffai nifer o fy etholwyr wybod pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i geisio eu diogelu dros y misoedd nesaf. Gan dybio y bydd naill ai Prif Weinidog y DU mewn enw'n unig neu'r Prif Weinidog go iawn, Jeremy Hunt, yn penderfynu cysylltu â chi yn y pen draw, pa neges fyddwch chi'n ei rhoi iddyn nhw, Prif Weinidog, ar ran pobl Cymru?
It's an important point that the Member makes, and I want to repeat it again this afternoon, as I did last week, because these are absolutely serious times in the lives of citizens in Wales. The Welsh Government's budget is already worth, in purchasing power, £600 million less than it was in November of last year at the time of the comprehensive spending review, and the Chancellor has said that he has no intention at all of making up for that erosion in the budgets available to protect citizens and public services in Wales. And now we know that there are cuts on top of that on the way.
While the Welsh Government will use every capacity that we have, every pound that we are able to mobilise, every partnership that we are able to rely on, to do what we can to protect people in Wales from the impact of those cuts, there will be a limit beyond which we simply cannot go. And people will see directly and inevitably, not simply because their mortgages now cost astronomically more, not just because the energy protection that they were promised last week would last for two years is now only to last for six months, not only because the benefits on which they rely may be cut while bankers' bonuses are unrestricted, but they will see it as well in the services that they have been able to rely on up until now that simply will not be there in the same way, if we have to cut our budget on the scale that some commentators are predicting.
Llywydd, the biggest cut we've ever had to make in a single year came when George Osborne was Chancellor of the Exchequer. We had to cut 3 per cent of our budget, and we did it after 10 years in which our budget had grown every single year, year on year on year, real-terms growth, and then we had to cut by 3 per cent. The Institute for Fiscal Studies, last week, were saying that there would be a 15 per cent—a 15 per cent—cut in public expenditure, and this now not after a decade of growth, but after a decade of austerity as well. Nobody can pretend that people in Wales can be sheltered from the full onslaught of that, and that’s the message that I will be conveying whenever we have an opportunity—as my colleague Rebecca Evans did in her conversation with the latest Chief Secretary to the Treasury, the sixth one she’s had to deal with during the time she has been the finance Minister here in the Welsh Government.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig, ac rwyf eisiau ei ailadrodd eto y prynhawn 'ma, fel y gwnes i wythnos diwethaf, oherwydd mae hwn yn gyfnod hollol ddifrifol ym mywydau dinasyddion yng Nghymru. Mae cyllideb Llywodraeth Cymru eisoes yn werth, o ran pŵer prynu, £600 miliwn yn llai nag yr oedd ym mis Tachwedd y llynedd adeg yr adolygiad gwariant cynhwysfawr, ac mae'r Canghellor wedi dweud nad oes ganddo unrhyw fwriad o gwbl o wneud iawn am yr erydiad hwnnw yn y cyllidebau sydd ar gael i warchod dinasyddion a gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. A nawr rydym ni'n gwybod bod toriadau ar ben hynny ar y ffordd.
Er y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio pob capasiti sydd gennym ni, pob punt yr ydym yn gallu ei defnyddio, pob partneriaeth yr ydym yn gallu dibynnu arni, i wneud yr hyn y gallwn ni i amddiffyn pobl yng Nghymru rhag effaith y toriadau hynny; bydd terfyn, yn syml, na allwn ni fynd y tu hwnt iddo. A bydd pobl yn gweld yn uniongyrchol ac yn anochel, nid yn unig oherwydd bod eu morgeisi bellach yn costio llawer iawn mwy, nid yn unig oherwydd y bydd yr amddiffyniad ynni a addawyd yr wythnos diwethaf a oedd i bara am ddwy flynedd bellach i bara am chwe mis yn unig, nid yn unig oherwydd y gallai'r budd-daliadau y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw gael eu torri tra bod bonysau bancwyr heb unrhyw gyfyngiadau, ond fe fyddan nhw'n ei weld hefyd yn y gwasanaethau yr oedden nhw'n gallu dibynnu arnyn nhw hyd yma na fydd ar gael yn yr un ffordd, os bydd rhaid i ni dorri ein cyllideb ar y raddfa y mae rhai sylwebyddion yn darogan.
Llywydd, daeth y toriad mwyaf erioed yr oedd yn rhaid i ni ei wneud mewn un flwyddyn pan oedd George Osborne yn Ganghellor y Trysorlys. Bu'n rhaid i ni dorri 3 y cant o'n cyllideb, ac fe wnaethom ni hynny ar ôl 10 mlynedd pryd yr oedd ein cyllideb wedi tyfu bob un flwyddyn, flwyddyn ar ôl blwyddyn, twf mewn termau real, ac yna roedd yn rhaid i ni dorri 3 y cant. Roedd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, yr wythnos diwethaf, yn dweud y byddai toriad o 15 y cant—15 y cant—mewn gwariant cyhoeddus, a hyn bellach nid ar ôl degawd o dwf, ond ar ôl degawd o gyni hefyd. Ni all neb gymryd arnynt y gall pobl yng Nghymru gael lloches rhag ymosodiad chwyrn hynny, a dyna'r neges y byddaf yn ei chyfleu pryd bynnag y caf y cyfle—fel y gwnaeth fy nghyd-Aelod Rebecca Evans yn ei sgwrs â Phrif Ysgrifennydd diweddaraf y Trysorlys, y chweched un y mae wedi gorfod ymdrin ag ef yn ystod ei chyfnod yn Weinidog cyllid yma yn Llywodraeth Cymru.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from party leaders. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, on the weekend, there were a series of incidences where ambulances could not turn up to critical incidents. Ben Symons, a 22-year-old, was laying on a football pitch in Cefn Cribwr with a serious back injury. His mother said at the time that there was a disgraceful wait involved, five hours, and that the system is broken. Do you agree with his mother?
Diolch Llywydd. Dros y penwythnos, Prif Weinidog, cafwyd cyfres o achosion pan nad oedd ambiwlansys yn gallu cyrraedd digwyddiadau critigol. Roedd Ben Symons, sy'n 22 oed, yn gorwedd ar gae pêl-droed yng Nghefn Cribwr ag anaf difrifol i'w gefn. Dywedodd ei fam ar y pryd fod yr arhosiad yn warthus, pum awr, a bod y system wedi torri. Ydych chi'n cytuno â'i fam?
Llywydd, I agree that the Welsh ambulance service is under enormous pressure. It’ll be under far greater pressure when his party has finished cutting the budget of the health service, as Jeremy Hunt has said he intends to do. Yes, you can groan and you can moan, but the responsibility lies where it lies, and people out there understand that too. Yes, the system is under huge pressure; we know it’s under huge pressure. I spoke to someone who was at the game where that incident took place, and they told me that when the ambulance driver arrived, they explained the other calls that they had been on already that day, including a number of calls to 999 that didn’t need an ambulance to be there at all. So, the system is under enormous pressure from legitimate demand and demand that should have gone to a different part of the system.
But, when he asks me his next question, let him just reflect for a moment on what will happen to ambulance services in Wales when we face the cuts. Cuts to the health service: unbelievable. [Interruption.] But cuts to the health—[Interruption.] Yes, look. I know, I know. You think that by making a lot of noise that you distract people from your responsibility. Believe me, you absolutely do not.
Llywydd, rwy'n cytuno bod gwasanaeth ambiwlans Cymru o dan bwysau enfawr. Fe fydd hi dan fwy o bwysau o lawer pan fydd ei blaid ef wedi gorffen torri cyllideb y gwasanaeth iechyd, fel mae Jeremy Hunt wedi dweud ei fod yn bwriadu gwneud. Ie, gallwch ochneidio a griddfan, ond mae'r cyfrifoldeb yn gorwedd lle mae'n gorwedd, ac mae pobl yn deall hynny hefyd. Ydy, mae'r system o dan bwysau enfawr; rydym ni'n gwybod ei fod o dan bwysau enfawr. Siaradais â rhywun a oedd yn y gêm lle digwyddodd y ddamwain honno, ac fe ddywedon nhw wrthyf, pan gyrhaeddodd gyrrwr yr ambiwlans, ei fod wedi sôn am y galwadau eraill a gafodd eisoes y diwrnod hwnnw, a oedd yn cynnwys nifer o alwadau 999 nad oedd angen ambiwlans o gwbl. Felly, mae'r system dan bwysau aruthrol o ganlyniad i alw dilys a galw a ddylai fod wedi mynd i ran wahanol o'r system.
Ond pan fydd yn gofyn ei gwestiwn nesaf i mi, gadewch iddo fyfyrio am eiliad ar beth fydd yn digwydd i wasanaethau ambiwlans yng Nghymru pan fyddwn ni'n wynebu'r toriadau. Toriadau i'r gwasanaeth iechyd: anghredadwy. [Torri ar draws.] Ond toriadau i iechyd—[Torri ar draws.] Edrychwch. Rwy’n gwybod, rwy'n gwybod. Rydych chi'n credu, drwy wneud sŵn mawr eich bod yn tynnu sylw pobl oddi ar eich cyfrifoldeb chi. Credwch chi fi, dydych chi ddim o gwbl.
I, unlike you, First Minister, have never voted to cut a health budget. You have, First Minister. Your party has been running the health service here, which the ambulance service is an important part of, for the last 23 years. [Interruption.]
Another incident happened in Merthyr Tydfil, where a patient was left on the floor after a 15-hour wait—a 15-hour wait—where the individual's daughter said—and I'll quote her words; they're not my words, they're her words:
'In Wales we're like a third-world country when it comes to our healthcare...I'm sure Aneurin Bevan would be turning in his grave.'
They're not my words, they're from someone whose father was rolling around on a floor for 15 hours. You have been responsible for the health service here in Wales for 23 years. You voted to cut the health budget here in Wales. You can throw your pen down, First Minister, but you are responsible. What are you going to do about it?
Nid wyf i, yn wahanol i chi, Prif Weinidog, erioed wedi pleidleisio i dorri cyllideb iechyd. Fe wnaethoch chi, Prif Weinidog. Mae eich plaid wedi bod yn rhedeg y gwasanaeth iechyd yma, ac mae'r gwasanaeth ambiwlans yn rhan bwysig ohono, ers 23 o flynyddoedd. [Torri ar draws.]
Roedd digwyddiad arall ym Merthyr Tudful, pan gafodd claf ei adael ar y llawr ar ôl aros 15 awr—arhosiad o 15 awr—a dywedodd merch yr unigolyn—a dyfynnaf ei geiriau hi; nid fy ngeiriau i ydyn nhw, ei geiriau hi:
'Yng Nghymru rydym ni fel gwlad y trydydd byd o ran ein gofal iechyd... rwy'n siŵr y byddai Aneurin Bevan yn troi yn ei fedd.'
Nid fy ngeiriau i ydyn nhw, ond geiriau rhywun yr oedd ei thad yn rholian ar lawr am 15 awr. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol am y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru ers 23 mlynedd. Fe wnaethoch chi bleidleisio i dorri'r gyllideb iechyd yma yng Nghymru. Gallwch daflu eich pen ysgrifennu i lawr, Prif Weinidog, ond chi sy'n gyfrifol. Beth ydych chi'n mynd i'w wneud yn ei gylch?
Llywydd, I understand the pressure that the Conservative Party is under. I understand how difficult it must be for the leader of the opposition to come here and ask questions today. But don't let him believe that by shouting at me he will persuade anybody outside this Chamber that his responsibility—I've not heard ever a single word from him assuming responsibility for the actions of his Government. Let's hear it from him next time—
Llywydd, rwy'n deall y pwysau sydd ar y Blaid Geidwadol. Rwy'n deall pa mor anodd yw hi i arweinydd yr wrthblaid ddod yma a gofyn cwestiynau heddiw. Ond peidiwch â gadael iddo gredu, drwy weiddi arnaf i, y bydd yn perswadio unrhyw un y tu allan i'r Siambr hon fod ei gyfrifoldeb—dydw i ddim wedi clywed yr un gair ganddo erioed yn dweud ei fod yn cymryd cyfrifoldeb am weithredoedd ei Lywodraeth ef. Beth am glywed hynny ganddo y tro nesaf—
He supported Liz Truss.
Gwnaeth e gefnogi Liz Truss.
Yes, he supported Liz Truss. We know that. He is partly responsible for the mess we're in. Just shouting at me about the difficulties that are there in the ambulance service, which I acknowledge, and we are working very hard with people who work in the ambulance service to get that service where it needs to be. There's no solution to that by shouting at me as though all the right in this argument belonged to him, which we certainly know it doesn't, and everybody else is at fault. I completely refute, on behalf of those people who work so hard every day in our health service in Wales, that it is accurately described in the way that he did, whoever he may be quoting. Our health service does miracles every single day in the lives of people here in Wales, and it does it because we have dedicated people, doctors, nurses and others, who will have heard him describe the service that they provide in the way that he did. If he thinks that helps at all to improve the service, to make people come in and drive those ambulances and staff those accident and emergency departments, I tell him now, it absolutely does not.
Do, fe gefnogodd Liz Truss. Rydym ni'n gwybod hynny. Mae e'n rhannol gyfrifol am y llanast yr ydym ni ynddo. Gweiddi arnaf i am y trafferthion sydd yn y gwasanaeth ambiwlans, ac rwy'n cydnabod hynny, ac rydym ni'n gweithio'n galed iawn gyda phobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth ambiwlans i gael y gwasanaeth i'r sefyllfa lle mae angen iddo fod. Does dim ateb i hynny drwy weiddi arnaf i fel petai'r holl bethau sy'n iawn yn y ddadl hon yn perthyn iddo ef, rhywbeth yr ydym ni'n sicr yn gwybod nad yw'n wir, ac mae pawb arall ar fai. Rwy'n gwrthbrofi'n llwyr, ar ran y bobl hynny sy'n gweithio mor galed bob dydd yn ein gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ei fod yn cael ei ddisgrifio'n gywir yn y ffordd y gwnaeth ef ei ddisgrifio, pwy bynnag y mae'n ei ddyfynnu. Mae ein gwasanaeth iechyd yn gwneud gwyrthiau bob dydd ym mywydau pobl yma yng Nghymru, ac mae'n gwneud hynny oherwydd bod gennym bobl ymroddgar, meddygon, nyrsys ac eraill, a fydd wedi ei glywed yn disgrifio'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu yn y ffordd y gwnaeth ef. Os yw'n credu bod hynny'n helpu o gwbl i wella'r gwasanaeth, i wneud i bobl ddod i mewn a gyrru'r ambiwlansys hynny a staffio'r adrannau damweiniau ac achosion brys hynny, rwy'n dweud wrtho nawr, nid yw'n helpu o gwbl.
First Minister, I used a direct quote from Mr Keith Morris's daughter. Pressure is when you see someone you love rolling around on the floor in pain and the service that you are looking to for help hasn't arrived for 15 hours. That's pressure, First Minister.
You are the First Minister, you haven't said once in response to my two questions the solution that the Government is proposing to take this pressure out of the ambulance service and allow them to get on with the job that they do, which is a fantastic job when it works correctly.
Now, this is happening time and time again. I could have cited—[Interruption.] I hear sedentary voices. I accept that there are pressures across the United Kingdom, but the issue here in Wales is particularly acute. What I want to leave this Chamber understanding is what the road map from the Welsh Government is, as we go further into the winter months, to alleviate these problems, so that Aneurin Bevan will not be turning in his grave, and that our Government, which is responsible for the health service, has a solution to the problems that Mr Morris's and other families are facing day in, day out.
Prif Weinidog, defnyddiais ddyfyniad uniongyrchol gan ferch Mr Keith Morris. Pwysau yw pan welwch chi rywun yr ydych chi'n ei garu yn rholio ar y llawr mewn poen ac mae'r gwasanaeth yr ydych chi'n chwilio amdano am gymorth yn cymryd 15 awr i gyrraedd. Dyna yw pwysau, Prif Weinidog.
Chi yw'r Prif Weinidog, dydych chi ddim wedi dweud unwaith mewn ymateb i fy nau gwestiwn beth yw'r ateb y mae'r Llywodraeth yn ei gynnig i dynnu'r pwysau hwn oddi ar y gwasanaeth ambiwlans a chaniatáu iddyn nhw fwrw ymlaen â'u gwaith, sy'n waith gwych pan fo'n gweithio'n gywir.
Nawr, mae hyn yn digwydd dro ar ôl tro. Gallwn fod wedi dyfynnu—[Torri ar draws.] Rwy'n clywed lleisiau ar eu heistedd. Rwy'n derbyn bod pwysau ar draws y Deyrnas Unedig, ond mae'r broblem yma yng Nghymru yn arbennig o acíwt. Yr hyn yr wyf eisiau i'r Siambr ddeall yma yw beth yw'r map ffordd gan Lywodraeth Cymru, wrth i ni fynd ymhellach i mewn i fisoedd y gaeaf, ar gyfer lleddfu'r problemau hyn, fel na fydd Aneurin Bevan yn troi yn ei fedd, a bod gan ein Llywodraeth, sy'n gyfrifol am y gwasanaeth iechyd, ateb i'r problemau y mae Mr Morris a theuluoedd eraill yn eu hwynebu yn ddyddiol.
Llywydd, the prescription of the Welsh Government is to invest more money in the ambulance service, to have more staff working in the ambulance service, to have a wider range of people able to provide those services and for ambulances to know that, when they arrive at hospitals, the hospital will be in a position to receive that patient so that the ambulance can get back on the road again and attend in a timely way to other people who are waiting. That is the prescription of the Welsh Government.
What do people who work in the service—? And as I say, they'll have heard the way that the Member has described the service they provide this afternoon. What do they face? They—[Interruption.] He has chosen to use that language this afternoon, he didn't—[Interruption.] And you have chosen to use that language here this afternoon. What do those people face? They face cuts to their pay because of the policy of your Government, and now they face cuts to the budgets that the health service itself will have at its disposal. It is shocking. It is absolutely shocking to me that you think that you can turn up here this afternoon, with the mess that your party has made of the budgets of this country, of the reputation of this country around the world, and that you promise those people that there will be more to come—[Interruption.] And you think you can turn up here this afternoon and claim some sort of moral high ground. What sort of world do you belong in?
Llywydd, presgripsiwn Llywodraeth Cymru yw buddsoddi mwy o arian yn y gwasanaeth ambiwlans, i fod â mwy o staff yn gweithio yn y gwasanaeth ambiwlans, i fod ag ystod ehangach o bobl sy'n gallu darparu'r gwasanaethau hynny ac i ambiwlansys wybod, pan fyddant yn cyrraedd ysbytai, y bydd yr ysbyty mewn sefyllfa i dderbyn y claf hwnnw fel y gall yr ambiwlans fynd yn ôl ar y ffordd eto yn amserol a gofalu am bobl eraill sy'n aros. Dyna bresgripsiwn Llywodraeth Cymru.
Beth mae pobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth—? Ac fel rwy'n dweud, byddan nhw wedi clywed y ffordd mae'r Aelod wedi disgrifio'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu y prynhawn yma. Beth maen nhw'n ei wynebu? Maen nhw—[Torri ar draws.] Mae e' wedi dewis defnyddio'r iaith honno y prynhawn yma, ni wnaeth—[Torri ar draws.] Ac rydych chi wedi dewis defnyddio'r iaith honno yma y prynhawn 'ma. Beth mae'r bobl hynny'n ei wynebu? Maen nhw'n wynebu toriadau i'w cyflog oherwydd polisi eich Llywodraeth chi, a nawr maen nhw'n wynebu toriadau i'r cyllidebau fydd gan y gwasanaeth iechyd ei hun ar gael iddo. Mae'n frawychus. Mae'n hollol frawychus i mi eich bod chi'n credu y gallwch chi ddod yma y prynhawn yma, gyda'r llanast y mae eich plaid wedi'i wneud ynghylch cyllidebau'r wlad hon, i enw da'r wlad hon ledled y byd, a'ch bod chi'n addo i'r bobl hynny y bydd mwy i ddod—[Torri ar draws.] Ac rydych chi'n meddwl y gallwch chi ddod yma y prynhawn yma a hawlio rhyw fath o fantais foesol. Pa fath o fyd ydych chi'n perthyn iddo?
Can we—? [Interruption.] Can we—? Can we take a moment here? I understand that the arguments and the feelings run high on these issues from a variety of perspectives, I understand some of the shouting taking place, but I won't have people pointing in anger, and gesticulating in anger, at other people. Can we just take a moment to calm down? I'm hoping that Adam Price will contribute to that when I call him to ask his questions.
A gawn ni—? [Torri ar draws.] A gawn ni—? A gawn ni oedi am eiliad? Rwy'n deall bod y dadleuon a'r teimladau'n gryf iawn ynghylch y materion hyn a hynny o amrywiaeth o safbwyntiau, rwy'n deall pam y mae rhywfaint o weiddi yn digwydd, ond nid wyf am ganiatáu i neb wneud ystumiau a phwyntio at bobl eraill mewn dicter. A gawn ni gymryd eiliad i dawelu? Rwy'n gobeithio y bydd Adam Price yn cyfrannu at hynny pan fyddaf yn ei alw i ofyn ei gwestiynau.
Gallwch chi fod yn sicr o hynny.
You can be sure of it.
First Minister, Liz Truss's u-turns this week were so numerous and so breathtakingly rapid that they became a political pirouette. But she wasn't the only one, was she? Three weeks ago, Keir Starmer said that Labour wouldn't reverse the cut to the basic rate of income tax, it would be the wrong thing to do. Now, this morning, the shadow Chancellor said that Labour supported the policy to bin it. So, in supporting the Tory u-turn, Labour has performed its own. But she also went on to say that Labour wouldn't raise taxes in response to the current crisis, which begs the question, doesn't it, as to where a Labour Government will get all the resources necessary to defend public services, to do something about the crisis in the NHS here in Wales, through the Barnett formula consequential, and to pay public sector workers a decent wage. Labour, in 1997, they said they were going to keep to the Tory spending plans for the first two years, and were rightly criticised for doing so. How is keeping to the Tories' tax plans any better?
Prif Weinidog, roedd troeon pedol Liz Truss yr wythnos hon mor niferus ac mor syfrdanol o gyflym nes dod yn birwét gwleidyddol. Ond nid hi oedd yr unig un, oedd hi? Dair wythnos yn ôl, dywedodd Keir Starmer na fyddai Llafur yn gwrthdroi'r toriad i'r gyfradd sylfaenol o dreth incwm, byddai'n beth anghywir i'w wneud. Nawr, y bore yma, dywedodd Canghellor yr wrthblaid fod Llafur yn cefnogi'r polisi i ddileu'r toriad. Felly, wrth gefnogi'r tro pedol Torïaidd, mae Llafur wedi gwneud un ei hun. Ond aeth ymlaen i ddweud hefyd na fyddai Llafur yn codi trethi mewn ymateb i'r argyfwng presennol, sy'n codi'r cwestiwn, onid yw, ynglŷn â lle y bydd Llywodraeth Lafur yn cael yr holl adnoddau angenrheidiol i amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus, i wneud rhywbeth ynghylch yr argyfwng yn y GIG yma yng Nghymru, drwy gyllid canlyniadol fformiwla Barnett, ac i dalu cyflog teilwng i weithwyr y sector cyhoeddus. Dywedodd Llafur ym 1997 eu bod nhw'n mynd i gadw at gynlluniau gwario'r Torïaid am y ddwy flynedd gyntaf, ac fe gawson nhw eu beirniadu'n briodol am wneud hynny. Sut mae cadw at gynlluniau treth y Torïaid yn well?
Well, Llywydd, the next Labour Government will inherit the difficulties that have been created in the last three weeks. The last three weeks have changed the context in which decisions have to be made. I heard the shadow Chancellor explain that very cogently on the radio this morning. Something that was right three weeks ago can no longer be sustained, given the turmoil and the billions and billions of pounds that have been spent that are no longer available to an incoming Government. I also heard the shadow Chancellor explain how a Labour Government will raise money through a windfall tax on the excessive profits of energy companies, rather than doing as the current Government is doing, with its now truncated offer of help to people with energy bills—they will take money from everybody else and pass it to energy companies to sustain those extraordinary profits—and that she will act to deal with non-domiciliary taxpayers as well, to make sure that they too pay their fair share to the Exchequer, so that public services can be invested in in a way that only a Labour Government will ever promise and deliver in doing so.
Wel, Llywydd, bydd y Llywodraeth Lafur nesaf yn etifeddu'r anawsterau sydd wedi eu creu yn ystod y tair wythnos diwethaf. Mae'r tair wythnos diwethaf wedi newid y cyd-destun y mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ynddo. Clywais Ganghellor yr wrthblaid yn esbonio hynny'n gryf iawn ar y radio y bore yma. Ni ellir cynnal rhywbeth a oedd yn iawn dair wythnos yn ôl mwyach, o ystyried y cythrwfl a'r biliynau a'r biliynau o bunnau sydd wedi'u gwario nad ydyn nhw bellach ar gael i'r Llywodraeth nesaf a ddaw i mewn. Clywais hefyd Ganghellor yr wrthblaid yn esbonio sut y bydd Llywodraeth Lafur yn codi arian drwy dreth ffawdelw ar elw anghymedrol cwmnïau ynni, yn hytrach na gwneud fel y mae'r Llywodraeth bresennol yn ei wneud, gyda'i chynnig a gwtogwyd bellach o help i bobl â biliau ynni—byddan nhw'n cymryd arian gan bawb arall a'i basio i gwmnïau ynni i gynnal yr elw rhyfeddol hynny—ac y bydd yn gweithredu i ymdrin â threthdalwyr sydd â'u cartrefi parhaol y tu allan i'r DU hefyd i wneud yn siŵr eu bod nhw hefyd yn talu eu cyfran deg i'r Trysorlys, fel bod modd buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd y bydd dim ond Llywodraeth Lafur yn ei addo ac yn ei gyflawni.
But the tone was fiscal conservatism, wasn't it? That's not the kind of progressive politics that we want to see from a change of Government in Westminster.
Now, in response to the Chancellor's statement, the Minister for Finance and Local Government here called on the UK Government to use its tax levers more equitably. But is that an approach that you as a Government are also prepared to powerfully consider? That's the phrase you used, First Minister, in considering whether to maintain the 20p basic rate. Now, I accept the context for that has changed, but you could, in these renewed conditions of austerity that we're about to face, look at using your other income tax levers and raise the higher and additional rates, consistent with the principle that broader shoulders should be asked to carry the highest burden. Spain, a socialist Government, has introduced a solidarity tax; Germany already has one. In these difficult times, is this not a principle that we must now consider embracing here in Wales?
Ond ceidwadaeth gyllidol oedd y naws, onid e? Nid dyna'r math o wleidyddiaeth flaengar yr ydym ni eisiau ei gweld yn sgil newid Llywodraeth yn San Steffan.
Nawr, mewn ymateb i ddatganiad y Canghellor, galwodd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yma ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio ei hysgogiadau treth yn decach. Ond a yw hynny'n ddull yr ydych chi fel Llywodraeth hefyd yn barod i'w ystyried yn galed? Dyna'r ymadrodd a ddefnyddiwyd gennych, Prif Weinidog, wrth ystyried a ddylid cynnal y gyfradd sylfaenol o 20c. Nawr, rwy'n derbyn bod y cyd-destun ar gyfer hynny wedi newid, ond fe allech chi, dan yr amodau newydd hyn o gyni yr ydym ar fin ei wynebu, geisio defnyddio eich ysgogiadau treth incwm eraill a chodi'r cyfraddau uwch ac ychwanegol, sy'n gyson â'r egwyddor y dylid gofyn i ysgwyddau mwy llydan gario'r baich mwyaf. Mae Sbaen, Llywodraeth sosialaidd, wedi cyflwyno treth gydsefyll; mae gan yr Almaen un eisoes. Yn y cyfnod anodd hwn, onid yw'n egwyddor y mae'n rhaid i ni yn awr ystyried ei gofleidio yma yng Nghymru?
I agree with the principle, Llywydd, of course, that those who have the most should contribute the most. We will do, as I explained last week—. Last week, the Member was urging me to raise income tax rates here in Wales, and we'd be looking very foolish today if we'd followed his advice then, because, as I explained to him, we will make our decisions when we have the full facts available to us, and the facts on income tax changed very significantly during the week. We will present our budget to the Senedd using the established processes that this Senedd has. By the time we come to lay the budget, we will have moved past 31 October, with whatever horrors lie in store for us then as well. And in that process, we will continue to consider all the levers that we have available to us here in Wales, but we'll come to a decision on the best way to use those levers when we have the full context available to us, rather than making decisions as we go along, only to find that the ground under us has altered in the meantime.
Rwy'n cytuno â'r egwyddor, Llywydd, wrth gwrs mai'r rhai sydd â'r mwyaf ddylai gyfrannu fwyaf. Byddwn ni'n gwneud, fel yr eglurais i yr wythnos diwethaf—. Yr wythnos diwethaf, roedd yr Aelod yn fy annog i godi cyfraddau treth incwm yma yng Nghymru, a byddem yn edrych yn ffôl iawn heddiw pe byddem wedi dilyn ei gyngor bryd hynny, oherwydd, fel yr eglurais iddo, byddwn yn gwneud ein penderfyniadau pan fydd gennym y ffeithiau llawn sydd ar gael i ni, a newidiodd y ffeithiau ar dreth incwm yn sylweddol iawn yn ystod yr wythnos. Byddwn ni'n cyflwyno ein cyllideb i'r Senedd gan ddefnyddio'r prosesau sefydledig sydd gan y Senedd hon. Pan ddaw yn amser i ni osod y gyllideb, byddwn wedi mynd heibio 31 Hydref, gyda pha bynnag erchyllterau a fydd yn aros amdanom ni bryd hynny hefyd. Ac yn y broses honno, byddwn yn parhau i ystyried yr holl ysgogiadau sydd gennym ar gael i ni yma yng Nghymru, ond byddwn yn dod i benderfyniad ar y ffordd orau o ddefnyddio'r ysgogiadau hynny pan fydd y cyd-destun llawn ar gael i ni, yn hytrach na gwneud penderfyniadau wrth i ni fynd ymlaen, dim ond i ganfod bod y ddaear oddi tanom wedi newid yn y cyfamser.
That's precisely what the Labour Party did in Westminster, isn't it? What could a solidarity tax do? It could help us meet the reasonable demands of public sector workers to improve the Welsh Government's pay offer, which even a Labour-affiliated union has called derisory—the miracle workers, First Minister, that you just referred to in the NHS. It could help us relieve some of the pressure on local services on which we have depended so much during the pandemic. It could help us expand free school meals in secondary school. It could help us provide the subsidy to public transport that even the Labour majority on the climate change committee have proposed. It could do these things in different proportions and to different degrees, depending on your Government's ambition. But I put to you again, First Minister—socialist First Minister: isn't this principle of solidarity something that your Government should embrace?
Dyna yn union wnaeth y Blaid Lafur yn San Steffan, onid e? Beth allai treth gydsefyll ei wneud? Gallai ein helpu ni i fodloni gofynion rhesymol gweithwyr y sector cyhoeddus i wella cynnig cyflog Llywodraeth Cymru, y mae hyd yn oed undeb sy'n gysylltiedig â Llafur wedi ei alw'n ddilornus—y gweithwyr gwyrthiol, Prif Weinidog, yr ydych newydd gyfeirio atyn nhw yn y GIG. Fe allai ein helpu ni i leddfu rhywfaint o'r pwysau ar wasanaethau lleol yr ydym wedi dibynnu cymaint arnyn nhw yn ystod y pandemig. Gallai ein helpu ni i ehangu'r gwasanaeth prydau ysgol am ddim yn ysgolion uwchradd. Gallai ein helpu ni i roi'r cymhorthdal i drafnidiaeth gyhoeddus y mae hyd yn oed y mwyafrif Llafur ar y pwyllgor newid hinsawdd wedi'i gynnig. Gallai wneud y pethau hyn mewn gwahanol gyfrannau ac i wahanol raddau, yn dibynnu ar uchelgais eich Llywodraeth. Ond dywedaf hyn wrthych chi eto, Prif Weinidog—Prif Weinidog sosialaidd: onid yw'r egwyddor hon o gydsefyll yn rhywbeth y dylai eich Llywodraeth ei chofleidio?
Llywydd, I have already agreed with the leader of Plaid Cymru that progressive taxation is the way in which we should fund public services. What I can't possibly agree with him on is that raising taxes in the way that he suggested in his first question—. Because he asked me in his first question, you'll remember, whether we should raise the two additional rates of taxation that we are able to modify here in Wales—not the basic rate, but the other two higher rates. They bring in less than tens of millions of pounds if you raise them. There's no chance at all that they would begin to cover that long list of purposes for which he said those funds could then be applied. It's just—
Llywydd, rwyf eisoes wedi cytuno ag arweinydd Plaid Cymru mai trethiant blaengar yw'r ffordd y dylem ariannu gwasanaethau cyhoeddus. Yr hyn na allaf gytuno ag ef arno o bosib yw bod codi trethi yn y ffordd yr awgrymodd yn ei gwestiwn cyntaf—. Oherwydd iddo ofyn i mi yn ei gwestiwn cyntaf, byddwch yn cofio, a ddylem ni godi'r ddwy gyfradd drethu ychwanegol yr ydym ni'n gallu eu haddasu yma yng Nghymru—nid y gyfradd sylfaenol, ond y ddwy gyfradd uwch arall. Bydden nhw'n dod â llai na degau o filiynau o bunnoedd i mewn pe baem ni'n eu codi. Does dim siawns o gwbl y bydden nhw'n dechrau talu am y rhestr hir honno o ddibenion y dywedodd y gellid defnyddio'r arian hynny wedyn ar eu cyfer. Dim ond—
It's pie in the sky.
Breuddwyd gwrach yw hyn.
'Pie in the sky' would be the kindest way to describe it. You can use those levers, and they bring in very, very modest amounts of money. And that assumes—which is quite heroic, really—that the people who are now being asked to pay more tax in Wales than they would be asked to pay across the border don't organise their affairs in a way that immunises them from that effect. Let's just assume for a moment—and not many economists would—that people simply stay where they are and pay the extra money. It brings in, in the context that we are talking about, a handful of millions of pounds, and there is no way at all that it would stretch probably even to the first of that very long list of purposes that the leader of Plaid Cymru has suggested you would cover from them this afternoon.
'Breuddwyd gwrach' fyddai'r ffordd fwyaf caredig o'i ddisgrifio. Gallwch ddefnyddio'r ysgogiadau hynny, ac maen nhw'n dod â symiau cymedrol iawn, iawn o arian i mewn. Ac mae hynny'n cymryd yn ganiataol—sy'n eithaf arwrol, mewn gwirionedd—nad yw'r bobl y gofynnir iddyn nhw bellach dalu mwy o dreth yng Nghymru nag y bydden nhw'n gorfod ei thalu dros y ffin, yn trefnu eu materion mewn ffordd sy'n eu himiwneiddio rhag y perygl hwnnw. Gadewch i ni gymryd yn ganiataol am eiliad—ac ni fyddai llawer o economegwyr yn gwneud hynny—bod pobl yn aros lle maen nhw ac yn talu'r arian ychwanegol. Mae'n dod â, yn y cyd-destun yr ydym ni'n sôn amdano, llond dwrn o filiynau o bunnau i mewn, a does dim ffordd o gwbl y byddai'n ymestyn hyd yn oed at y diben cyntaf ar y rhestr hir iawn honno o ddibenion y mae arweinydd Plaid Cymru wedi awgrymu y prynhawn yma y bydden nhw'n talu amdanyn nhw.
3. Pa gymorth y mae'r Llywodraeth yn ei roi i helpu busnesau ym Meirionnydd yn wyneb y costau ynni? OQ58594
3. What support is the Government providing to help businesses in Meirionnydd in light of energy costs? OQ58594
Mae cyfres o raglenni gan Lywodraeth Cymru yn cefnogi busnesau ym Meirionnydd. Mae’r cynnydd eithriadol mewn costau egni yn golygu bod angen set hirdymor o atebion, a dim ond Llywodraeth y Deyrnas Unedig all eu darparu.
The Welsh Government has a series of programmes to support businesses in Meirionnydd. The extraordinary rise in energy costs needs a long-term set of solutions, which only the UK Government can provide.
Diolch yn fawr iawn i’r Prif Weinidog am yr ateb hwnnw. Dwi yn derbyn bod yna fai sylweddol yma ar San Steffan, a bod yn rhaid iddyn nhw gamu i fyny a digolledu’r cwmnïau yma a sicrhau eu bod nhw yn parhau. Ond dyma roi rhai enghreifftiau i chi. Yn Nolgellau, rydyn ni wedi gweld Caffi’r Sgwar yn cau, y steakhouse yn cau, y deli yn cau. Mae’r Brondanw Arms yn Llanfrothen wedi cau. Mae Caffi Derfel ym Mhenrhyndeudraeth wedi cau. Dim ond rhai enghreifftiau o fusnesau yn fy etholaeth i ydy’r rhain, sydd wedi cau yn ystod yr wythnosau diwethaf. Mae yna ragor yn ystyried cau rhwng rŵan a’r flwyddyn newydd.
Mae’r busnesau yma yn cau oherwydd y cyni mewn ynni. Mae un busnes yn dweud eu bod nhw wedi cael bil rŵan o £7,000 y mis i £70,000 y mis ar gyfer ynni. Mae’n gwbl, gwbl anghynaladwy. Ond, os ystyriwch chi Brondanw, er enghraifft, yn Llanfrothen, nepell o bwerdy hydro Maentwrog a Ffestiniog, mae’r rhain yn cynhyrchu sawl gigawat y flwyddyn, a’r ynni yna’n mynd allan o’r gymuned, nid er budd cymunedol, ond er budd pobl eraill. Felly, gan ystyried bod yr Awdurdod Datgomisiynu Niwclear drwy Magnox yn berchen ar bwerdy hydro Maentwrog, a ydych chi’n cytuno efo fi y dylid trosglwyddo’r adnodd yma i rym a gofalaeth cymunedol er mwyn i’r gymuned gael budd o’r pwerdai hydro yma?
I thank the First Minister for that response. I do accept that there is significant blame here on Westminster, and that they must step up and compensate those companies and ensure their survival. I have just a few examples. In Dolgellau, we've seen Caffi'r Sgwar closing, the steakhouse closing, the deli closing. The Brondanw Arms in Llanfrothen has closed. Caffi Derfel in Penrhyndeudraeth has closed. Those are just some examples of the businesses in my constituency that have closed over the past few weeks, and there are others considering closure between now and the new year.
These businesses are closing because of energy costs. One business said that they had received a bill now of £7,000 per month up to £70,000 a month for energy. It's entirely unsustainable. But if you think of Brondanw in Llanfrothen, for example, a stone's throw from the Maentwrog and Ffestiniog hydro plant, these produce many gigawatts per year, and that energy is leaving the community, not for community benefit, but for the benefit of others. So, given that the Nuclear Decommissioning Authority, through Magnox, own the hydro plant in Maentwrog, do you agree with me that this resource should be transferred to the community, as a community holding, so that the community can benefit from these hydro plants?
Dwi’n cytuno gyda beth ddywedodd yr Aelod am bwysigrwydd egni cynaliadwy. Trwy greu system ar gyfer y dyfodol sy’n dibynnu ar egni cynaliadwy, gallwn ni weld dyfodol lle mae costau egni yn gallu bod yn fforddiadwy i fusnesau ac i bobl leol hefyd. Mae uchelgais gyda ni fel Llywodraeth i gynyddu’r canran o egni cynaliadwy sydd yn nwylo pobl leol. Rŷn ni wedi cynyddu nifer y rhaglenni ac mae yna enghreifftiau ledled Cymru lle mae hynny’n digwydd yn barod. Y mwyaf rŷn ni’n gallu ei wneud e fel yna, y mwyaf, dwi’n meddwl, y bydd pobl yn gallu gweld pwysigrwydd y polisi yna, ond hefyd y pethau mae’r polisi yn gallu eu gwneud yn eu bywydau nhw.
I agree with what the Member said about the importance of sustainable energy being available. Through creating a system for the future that depends on renewable and sustainable energy, we could see a future where energy costs can be affordable for businesses and for local people too. We have an ambition as a Government to increase the percentage of sustainable energy held by local people. We have increased the number of programmes and there are examples across Wales where that has already happened. The more we can do to that end, the more I think that people will be able to see the importance of that policy, but also the things that the policy can do in terms of their lives.
4. Pa gymorth mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu ar gyfer gofal meddygon teulu y tu allan i oriau? OQ58586
4. What support does the Welsh Government provide for GP out-of-hours care? OQ58586
Diolch i Hefin David am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn gosod y fframwaith polisi ac yn darparu cyllid ar gyfer y gwasanaeth meddygon teulu y tu allan i oriau. Mae byrddau iechyd yn gyfrifol am roi'r gwasanaeth ar waith yn eu hardaloedd.
Thank you very much for that question. The Welsh Government sets the policy framework and provides funding for GP services out of hours. Health boards are responsible for delivery of the service in their areas.
On the pressure on the ambulance service, which was mentioned by the leader of the opposition, it's not as simple as just providing more staff in the ambulance service—more ambulance drivers, for example, or paramedics. It isn’t going to solve the problem, partly due to the fact that, further down the line, social care is facing a crisis, which the First Minister acknowledges, and which the UK Government is showing no signs of addressing. In fact, they've taken steps back from that.
One of the key issues that we’ve seen in my constituency, and the experience that someone who works for me has had, being an army reservist working for the ambulance trust, is that very often the pressures come on to the ambulance service through the lack of support from out-of-hours GP care. We were recently contacted by a family of a constituent in Senghenydd who waited over 24 hours for an ambulance after initially calling his GP only to be told to call 999 because the surgery was closing. We feel that this is an opportunity to relook at GPs’ out-of-hours care. He did eventually receive appropriate treatment, but it could have been avoided by an out-of-hours GP visit, which would then have negated the need for the ambulance to be called, which then could have been redirected to other services. Again, I know being in Government is not as simple as saying, ‘We will provide more GP out-of-hours care’, but would the First Minister look more deeply at this, and think about those things that are in that chain of events that lead to pressure on the ambulance service?
O ran y pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans, a gafodd ei grybwyll gan arweinydd yr wrthblaid, nid yw mor syml â darparu mwy o staff yn y gwasanaeth ambiwlans yn unig—mwy o yrwyr ambiwlans, er enghraifft, neu barafeddygon. Nid yw'n mynd i ddatrys y broblem, yn rhannol oherwydd y ffaith, ymhellach i lawr y ffordd, bod gofal cymdeithasol yn wynebu argyfwng, y mae'r Prif Weinidog yn ei gydnabod, ac nad yw Llywodraeth y DU yn dangos unrhyw arwyddion o fynd i'r afael ag ef. Yn wir, maen nhw wedi cymryd camau yn ôl o hynny.
Un o'r prif faterion yr ydym ni wedi'i weld yn fy etholaeth i, a'r profiad y mae rhywun sy'n gweithio i mi wedi'i gael, sy'n filwr wrth gefn ac sy'n gweithio i'r ymddiriedolaeth ambiwlans, yw bod y pwysau yn aml iawn yn dod ar y gwasanaeth ambiwlans drwy ddiffyg cefnogaeth gofal meddygon teulu y tu allan i oriau. Yn ddiweddar cysylltodd teulu etholwr yn Senghennydd â ni a arhosodd dros 24 awr am ambiwlans ar ôl galw ei feddyg teulu yn gyntaf a ddywedodd wrtho i alw 999 oherwydd bod y feddygfa yn cau. Rydym yn teimlo bod hwn yn gyfle i ailedrych ar ofal meddygon teulu y tu allan i oriau. Fe gafodd driniaeth briodol yn y pen draw, ond fe allai hyn fod wedi cael ei osgoi drwy ymweliad meddyg teulu y tu allan i oriau, a fyddai wedyn yn golygu nad oedd angen galw am ambiwlans, a allai wedyn fod wedi cael ei ailgyfeirio at wasanaethau eraill. Eto, rwy'n gwybod nad yw Llywodraethu mor syml â dweud, 'Byddwn yn darparu mwy o ofal meddygon teulu allan o oriau', ond a wnaiff y Prif Weinidog edrych yn fanylach ar hyn, ac ystyried y pethau hynny sydd yn y gadwyn honno o ddigwyddiadau sy'n arwain at bwysau ar y gwasanaeth ambiwlans?
Llywydd, I think Hefin David makes an important point—that trying to tackle the pressures in the system by focusing only on one aspect of it will not produce the improvements that we need to see. Many of the pressures on the ambulance service do indeed come because other parts of the system itself are under strain. I’ve tried to explain in my earlier answers that one of the reasons why ambulances don’t get to people as quickly as we would like them to is because they are waiting to discharge patients into hospitals who themselves cannot discharge patients into social care. I agree with Hefin David that the out-of-hours service has a very important part to play in that. It’s why we’re providing more investment—£20 million more investment in the current financial year—to increase capacity in urgent primary care centres and same-day emergency care. We’re diversifying the workforce. It’s not just a matter of out-of-hours doctors—there are other staff that work in that service. We’re expanding the service, with nine urgent primary care centres now open, two of them in the Aneurin Bevan health board area. They see 5,000 patients a month at the moment, and that’s 15 per cent of the capacity in the system for out-of-hours services overall. And we’re recruiting more staff. Aneurin Bevan, the area that Hefin David will know best, Llywydd, recently advertised for more salaried GPs. They’ve appointed four, there may be four more on the way from that recruitment exercise, and those new salaried GPs are all having out-of-hours sessions included within their job plans. Thirty-three thousand people use the out-of-hours service every month in Wales; 94 per cent of those are treated in their own homes either by a home visit, by the advice that they get, or by attending an out-of-hours centre and being sent home. So, only 6 per cent of all the calls that are seen by the out-of-hours service translate into onward pressure into the hospital system. The out-of-hours service does a very important job. We need it to do more as part of the overall effort to improve the way the interrelated parts of the health service can function effectively together.
Llywydd, rwy'n credu bod Hefin David yn gwneud pwynt pwysig—sef na fydd ceisio mynd i'r afael â'r pwysau yn y system drwy ganolbwyntio ar un agwedd arni yn unig yn rhoi'r gwelliannau y mae angen i ni eu gweld. Mae llawer o'r pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans yn wir yn dod oherwydd bod rhannau eraill o'r system ei hun dan straen. Rwyf wedi ceisio egluro yn fy atebion cynharach mai un o'r rhesymau pam nad yw ambiwlansys yn cyrraedd pobl mor gyflym ag yr hoffem iddyn nhw wneud yw oherwydd eu bod yn aros i ryddhau cleifion i ysbytai na allant eu hunain ryddhau cleifion i ofal cymdeithasol. Rwy'n cytuno â Hefin David fod gan y gwasanaeth y tu allan i oriau ran bwysig iawn i'w chwarae yn hynny. Dyna pam yr ydym ni'n darparu mwy o fuddsoddiad—£20 miliwn yn fwy o fuddsoddiad yn y flwyddyn ariannol bresennol—i gynyddu capasiti mewn canolfannau gofal sylfaenol brys a gofal brys yr un diwrnod. Rydym ni'n arallgyfeirio'r gweithlu. Nid mater o feddygon y tu allan i oriau yn unig yw hyn—mae yna staff eraill sy'n gweithio yn y gwasanaeth hwnnw. Rydym ni'n ehangu'r gwasanaeth, gyda naw canolfan gofal sylfaenol brys bellach ar agor, dwy ohonyn nhw yn ardal bwrdd iechyd Aneurin Bevan. Maen nhw'n gweld 5,000 o gleifion y mis ar hyn o bryd, ac mae hynny'n 15 y cant o'r capasiti yn y system ar gyfer gwasanaethau y tu allan i oriau yn gyffredinol. Ac rydym ni'n recriwtio mwy o staff. Mae Aneurin Bevan, yr ardal y bydd Hefin David yn ei hadnabod orau, Llywydd, wedi hysbysebu'n ddiweddar am fwy o feddygon teulu cyflogedig. Maen nhw wedi penodi pedwar, efallai y bydd pedwar arall ar y ffordd ar ôl yr ymarfer recriwtio hwnnw, ac mae'r meddygon teulu cyflogedig newydd hynny i gyd â sesiynau y tu allan i oriau wedi'u cynnwys o fewn eu cynlluniau swyddi. Mae 33 mil o bobl yn defnyddio'r gwasanaeth tu allan i oriau bob mis yng Nghymru; mae 94 y cant o'r rheiny yn cael eu trin yn eu cartrefi eu hunain naill ai drwy ymweliad cartref, gan y cyngor a gânt, neu drwy fynd i ganolfan y tu allan i oriau ac yna cael eu hanfon adref. Felly, dim ond 6 y cant o'r holl alwadau sy'n cael eu trin gan y gwasanaeth y tu allan i oriau sy'n creu pwysau nes ymlaen ar y system ysbytai. Mae'r gwasanaeth y tu allan i oriau yn gwneud gwaith pwysig iawn. Mae angen i ni wneud mwy fel rhan o'r ymdrech gyffredinol i wella'r ffordd y gall rhannau cysylltiedig o'r gwasanaeth iechyd weithredu'n effeithiol gyda'i gilydd.
I'd like to thank my colleague Hefin David for raising this question. I took everything you said on board, First Minister, in your response to him just now. The doctors and dentists remuneration board, an independent body set up to advise Governments on the pay of doctors and dentists, reported in July this year and advised that salaried GPs should receive a 4.5 per cent increase to their pay, backdated to April 2022. A large number of the GPs who provide out-of-hours care for patients in Wales are salaried GPs, as opposed to GP partners. I'm hearing reports from the British Medical Association Cymru Wales that some salaried GPs in Aneurin Bevan—and, in fact, all across Welsh health boards—are still yet to receive their fully backdated pay uplift. So, First Minister, as we are now three months on from the DDRB's report, can you confirm that all salaried GPs working in Aneurin Bevan—and, in fact, across all Welsh health boards—have now received their full pay uplift and that it has been backdated to April? Thank you.
Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod Hefin David am godi'r cwestiwn hwn. Rwyf wedi ystyried popeth a ddywedoch chi, Prif Weinidog, yn eich ymateb iddo nawr. Adroddodd y bwrdd taliadau meddygon a deintyddion, corff annibynnol a sefydlwyd i gynghori Llywodraethau ar dâl meddygon a deintyddion, ym mis Gorffennaf eleni a chynghori y dylai meddygon teulu cyflogedig gael cynnydd o 4.5 y cant yn eu cyflog, wedi'i ôl-ddyddio i fis Ebrill 2022. Mae nifer fawr o'r meddygon teulu sy'n darparu gofal y tu allan i oriau i gleifion yng Nghymru yn feddygon teulu cyflogedig, yn hytrach na phartneriaid meddygon teulu. Rwy'n clywed adroddiadau gan Gymdeithas Feddygol Prydain (Cymru) fod rhai meddygon teulu cyflogedig yn Aneurin Bevan—ac, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o fyrddau iechyd Cymru—eto i gael eu codiad cyflog wedi'i ôl-ddyddio'n llawn. Felly, Prif Weinidog, gan ei bod hi bellach dri mis ers adroddiad y bwrdd taliadau meddygon a deintyddion, a wnewch chi gadarnhau bod pob meddyg teulu cyflogedig sy'n gweithio yn Aneurin Bevan—ac, mewn gwirionedd, ar draws pob bwrdd iechyd yng Nghymru—bellach wedi derbyn y codiad cyflog llawn a'i fod wedi cael ei ôl-ddyddio i fis Ebrill? Diolch.
I can confirm that the Welsh Government accepted the recommendations of the DDRB, and that all people who work in the Welsh NHS covered by those recommendations will know that they will receive the uplifts that the board proposed. I'm not in a position to know the precise pay arrangements for every health board and for every person who works for them, but I'm sure that if the Member were to take up her concerns with the health board, they will be able to provide her with an answer.
Gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn derbyn argymhellion y bwrdd taliadau meddygon a deintyddion, ac y bydd pawb sy'n gweithio yn GIG Cymru sydd dan sylw yn yr argymhellion hynny yn gwybod y byddant yn cael y codiadau a gynigiodd y bwrdd. Dydw i ddim mewn sefyllfa i wybod beth yw'r union drefniadau cyflog ar gyfer pob bwrdd iechyd ac i bob person sy'n gweithio iddyn nhw, ond rwy'n siŵr pe bai'r Aelod yn trafod ei phryderon gyda'r bwrdd iechyd, y byddan nhw'n gallu rhoi ateb iddi.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am raglenni sgrinio cenedlaethol y GIG ar sail poblogaeth ledled Cymru? OQ58554
5. Will the First Minister provide an update on NHS population-based national screening programmes across Wales? OQ58554
Population screening is a core public health responsibility. Public Health Wales provide cancer screening services. It oversees improvements to programmes, including the recent extension in the age cohort eligible for bowel screening in Wales.
Mae sgrinio poblogaeth yn gyfrifoldeb craidd iechyd y cyhoedd. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn darparu gwasanaethau sgrinio canser. Mae'n goruchwylio gwelliannau i raglenni, gan gynnwys yr estyniad diweddar yn y garfan oedran sy'n gymwys i gael gwasanaeth sgrinio'r coluddyn yng Nghymru.
Can I thank the First Minister for that response? We have an excellent screening programme in Wales. I welcome the reduction in the age for screening for bowel cancer. I believe in the importance of screening, but it is unfortunate that people cannot get time off work to attend screening. Will the First Minister support all directly and indirectly employed Welsh Government staff being allowed time to attend screening appointments?
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna? Mae gennym raglen sgrinio ardderchog yng Nghymru. Rwy'n croesawu'r gostyngiad yn yr oedran ar gyfer sgrinio am ganser y coluddyn. Rwy'n credu'n gryf bod sgrinio yn bwysig, ond mae'n anffodus na all pobl gael amser i ffwrdd o'r gwaith i fynd i gael eu sgrinio. A fydd y Prif Weinidog yn cefnogi'r galw i bob un o'r staff a gyflogir yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol gan Lywodraeth Cymru gael amser i fynd i apwyntiadau sgrinio?
I'm very happy to confirm to the Member that all people who are directly employed by the Welsh Government are entitled to time off to attend screening appointments. I would have thought it would be entirely in the interests of any employer to make sure that they support their staff in doing so. The most important asset that any employer has will be the people who work for that service or that business, and the very effective screening services that we have here in Wales will help to keep those staff members fit, well and capable of being in work. So, I think it is not simply in the interest of the individual but it's in the interest of the business as well.
If I could, maybe, just referring to what Mike Hedges said about the age extension of bowel screening, just give one illustration of the effectiveness of those programmes. If someone with bowel cancer has that cancer detected as a by-product of emergency intervention in their lives because of other things that have gone wrong, five out of 10 of those people will survive. If someone is diagnosed by their GP as having bowel cancer, seven out of 10 of those people will survive. If your bowel cancer is diagnosed as a result of screening, nine out of 10 people will survive, and that just demonstrates, doesn't it, the real significance of those screening services. And we want to improve the uptake of bowel screening and other screening services. So, it's absolutely in the interests of individuals, but it's equally in the interests of people who employ them as well to make sure that, when you see figures of survival of that sort, people should be released where they need to be released for a screening service to which they've been invited.
Rwy'n hapus iawn i gadarnhau i'r Aelod bod hawl gan bob person sy'n cael ei gyflogi'n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru i gael amser i ffwrdd i fynd i apwyntiadau sgrinio. Byddwn i wedi meddwl y byddai'n fantais wirioneddol i unrhyw gyflogwr i wneud yn siŵr ei fod yn cefnogi ei staff i wneud hynny. Yr ased pwysicaf sydd gan unrhyw gyflogwr yw'r bobl sy'n gweithio i'r gwasanaeth hwnnw neu'r busnes hwnnw, a bydd y gwasanaethau sgrinio effeithiol iawn sydd gennym yma yng Nghymru yn helpu i gadw'r aelodau staff hynny yn heini ac yn iach ac yn eu galluogi nhw i fod mewn gwaith. Felly, rwy'n credu ei fod nid yn unig er budd yr unigolyn ond er budd y busnes hefyd.
Os caf i, efallai, gyfeirio at yr hyn a ddywedodd Mike Hedges am ymestyn oedran sgrinio'r coluddyn, dim ond i roi un darlun o effeithiolrwydd y rhaglenni hynny. Os yw rhywun â chanser y coluddyn ac mae'r canser hwnnw’n cael ei ganfod yn sgil ymyrraeth frys yn eu bywydau oherwydd pethau eraill sydd wedi mynd o'i le, bydd pump o bob 10 o'r bobl hynny yn goroesi. Os yw rhywun yn cael diagnosis o ganser y coluddyn gan ei feddyg teulu, fe fydd saith o bob 10 o'r bobl hynny yn goroesi. Os cewch ddiagnosis o ganser y coluddyn o ganlyniad i sgrinio, bydd naw o bob 10 o bobl yn goroesi, ac mae hyn yn dangos, onid yw, gwir arwyddocâd y gwasanaethau sgrinio hynny. Ac rydym eisiau gwella'r nifer sy'n manteisio ar sgrinio'r coluddyn a gwasanaethau sgrinio eraill. Felly, mae er budd unigolion yn llwyr, ond mae er budd y bobl sy'n eu cyflogi nhw hefyd i wneud yn siŵr, pan welwch chi ffigurau goroesi o'r math yna, y dylai pobl gael eu rhyddhau pan fo angen eu rhyddhau oherwydd iddyn nhw gael eu gwahodd i gael y gwasanaeth sgrinio hwnnw.
Thank you, First Minister, for these figures. First Minister, shamefully, we lag behind other nations in offering them a bowel cancer screening service to people aged 50 and over. This is a national disgrace. People living in Scotland and in England are offered bowel cancer screening, and have done for years. It is quite unbelievable that you've not extended the screening programme to that age group. What is the challenge in Wales that appears specific to Wales, and will you commit to bringing forward an extension of the services to people who have turned 50? Thank you.
Diolch Prif Weinidog, am y ffigurau yna. Prif Weinidog, yn gywilyddus, rydym yn llusgo y tu ôl i genhedloedd eraill sy'n cynnig gwasanaeth sgrinio canser y coluddyn i bobl 50 oed a hŷn. Mae hwn yn warth cenedlaethol. Mae pobl sy'n byw yn Yr Alban ac yn Lloegr yn cael cynnig gwasanaeth sgrinio canser y coluddyn, ac wedi cael hynny ers blynyddoedd. Mae'n gwbl anghredadwy nad ydych chi wedi ymestyn y rhaglen sgrinio i'r grŵp oedran hwnnw. Beth yw'r her yng Nghymru sy'n ymddangos yn benodol i Gymru, ac a fyddwch chi'n ymrwymo i gyflwyno estyniad i'r gwasanaethau i bobl dros 50 oed? Diolch.
Well, Llywydd, I'm afraid I don't recognise the description offered by the Member. As you heard Mike Hedges say, the age range of people eligible for bowel screening in Wales is being extended, and there is a very purposeful plan to go on reducing that age and, at the same time, to make the test itself more effective in diagnosis. Bowel cancer screening in Wales, particularly since the new test, the faecal immunochemical test, was introduced in January 2019, is a success story. We are persuading more people to take it up than ever before. The results they get are more accurate than they ever have been, and as a result of lowering the age range, an additional 172,000 people will be invited for screening between October, this month, and September of next year. I think that is a success story, and it's a tribute to those very dedicated people who have worked so hard to make it a success.
Wel, Llywydd, mae arna i ofn nad ydw i'n adnabod y disgrifiad a gynigwyd gan yr Aelod. Fel y clywsoch chi Mike Hedges yn dweud, mae ystod oedran y bobl sy'n gymwys i gael sgrinio'r coluddyn yng Nghymru yn cael ei ymestyn, ac mae yna gynllun pwrpasol iawn i barhau i leihau'r oedran hwnnw ac, ar yr un pryd, i wneud y prawf ei hun yn fwy effeithiol o ran diagnosis. Mae sgrinio canser y coluddyn yng Nghymru, yn enwedig ers i'r prawf newydd, y prawf imiwnogemegol ar ysgarthion, gael ei gyflwyno yn Ionawr 2019, yn stori lwyddiannus. Rydym ni'n perswadio mwy o bobl i'w gymryd nag erioed o'r blaen. Mae'r canlyniadau y maen nhw'n eu cael yn fwy cywir nag y buon nhw erioed, ac o ganlyniad i ostwng yr ystod oedran, bydd 172,000 o bobl ychwanegol yn cael eu gwahodd i gael eu sgrinio rhwng mis Hydref, y mis hwn, a mis Medi'r flwyddyn nesaf. Rwy'n credu bod honno'n stori o lwyddiant, ac mae'n deyrnged i'r bobl ymroddedig iawn hynny sydd wedi gweithio mor galed i'w gwneud yn llwyddiant.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i sicrhau bod gan Gonwy a Sir Ddinbych ystad GIG sy'n addas i'w diben? OQ58568
6. What action is the Welsh Government taking to ensure that Conwy and Denbighshire have an NHS estate that is fit for purpose? OQ58568
Llywydd, we go on investing in the NHS estate in all parts of Wales, including Conwy and Denbighshire, despite the continuous reductions in capital budgets provided by the UK Government.
Llywydd, rydym ni'n mynd ati i fuddsoddi yn ystad y GIG ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys Conwy a sir Ddinbych, er gwaethaf y gostyngiadau parhaus mewn cyllidebau cyfalaf a ddarperir gan Lywodraeth y DU.
Thank you for that answer, First Minister. When you were health Minister back in 2013, you promised the people of north Denbighshire and, indeed, north-east Conwy in my constituency, that there would be a new community hospital, which would be built in Rhyl, to replace the closed beds at the Royal Alexandra in Rhyl and, indeed, the Prestatyn community hospital. We're more than nine years on from your announcement, and we still don't have a north Denbighshire community hospital. When can people in north Denbighshire and in north-east Conwy expect to see your promise, as health Minister, now that you're First Minister, delivered?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Pan oeddech chi'n Weinidog Iechyd nôl yn 2013, fe wnaethoch chi addo i bobl gogledd sir Ddinbych ac, yn wir, gogledd-ddwyrain Conwy yn fy etholaeth i, y byddai ysbyty cymunedol newydd, a fyddai'n cael ei adeiladu yn Y Rhyl, i gymryd lle y gwelyau wedi'u cau yn y Royal Alexandra yn Y Rhyl ac, yn wir, ysbyty cymunedol Prestatyn. Mae hi dros naw mlynedd ers eich cyhoeddiad, ac rydym ni dal heb ysbyty cymunedol yng ngogledd sir Ddinbych. Pryd all pobl yng ngogledd sir Ddinbych ac yng ngogledd-ddwyrain Conwy ddisgwyl gweld eich addewid chi, fel y Gweinidog Iechyd, nawr eich bod chi'n Brif Weinidog, yn cael ei wireddu?
Well, Llywydd, I was pleased to approve the strategic outline case that the health board put forward when I was health Minister. It said that the new facility could be provided at a cost of £22 million. By the time that my colleague Vaughan Gething approved the outline business case in 2018, the cost had risen to £40 million. The Betsi Cadwaladr University Health Board papers reporting the full business case say that it's now risen to £64 million pounds, and that was at the end of 2020, so we can be absolutely confident that it's well above £64 million. So, the cost of the scheme has gone up by more than three times the original cost estimate. And, you know, it's inescapable that a scheme that escalates in costs in that way has to go through very rigorous scrutiny by the Welsh Government, and we do continue to look at the latest iteration of the case that the board has provided. As costs go up in the way that I've just reported, so available capital to the Welsh Government declines. In the current year, our capital budget is 17.5 per cent below where it was in the last financial year; it will decline by a further 2.9 per cent in the next financial year. It will go down from that lower base by 1.2 per cent in the next financial year, and it will go down again in the year after that. So, costs go up on the one hand, and the money available to meet those costs goes down on the other. That is not an easy position from which to take forward many necessary schemes of investment in the Welsh NHS.
Wel, Llywydd, roeddwn yn falch o gymeradwyo'r achos amlinellol strategol a gyflwynodd y bwrdd iechyd pan oeddwn i'n Weinidog Iechyd. Dywedodd y gallai'r cyfleuster newydd gael ei ddarparu ar gost o £22 miliwn. Erbyn i fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething gymeradwyo'r achos busnes amlinellol yn 2018, roedd y gost wedi codi i £40 miliwn. Dywed papurau Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr sy'n adrodd yr achos busnes llawn ei fod wedi codi i £64 miliwn o bunnau bellach, a hynny ar ddiwedd 2020, felly gallwn fod yn hollol ffyddiog ei fod ymhell dros £64 miliwn. Felly, mae cost y cynllun wedi cynyddu i dros dair gwaith yr amcangyfrif gwreiddiol o'r gost. A wyddoch chi, mae'n anochel bod yn rhaid i gynllun sy'n cynyddu mewn costau yn y ffordd honno fynd drwy broses graffu drylwyr iawn gan Lywodraeth Cymru, ac rydym yn parhau i edrych ar y fersiwn ddiweddaraf o'r achos y mae'r bwrdd wedi'i ddarparu. Wrth i gostau fynd i fyny yn y ffordd yr wyf newydd eu hadrodd, mae'r cyfalaf sydd ar gael i Lywodraeth Cymru yn gostwng. Yn y flwyddyn bresennol, mae ein cyllideb gyfalaf 17.5 y cant yn is na'r hyn yr oedd yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf; bydd yn gostwng 2.9 y cant arall yn y flwyddyn ariannol nesaf. Bydd yn gostwng 1.2 y cant o'r sylfaen is honno yn y flwyddyn ariannol nesaf, a bydd yn mynd i lawr eto yn y flwyddyn ar ôl hynny. Felly, mae'r costau'n mynd i fyny ar y naill law, ac mae'r arian sydd ar gael i dalu'r costau hynny yn mynd i lawr ar y llaw arall. Nid yw hynny'n sefyllfa hawdd ar gyfer bwrw ymlaen â llawer o gynlluniau angenrheidiol i fuddsoddi yn y GIG yng Nghymru.
7. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i roi cymorth ychwanegol i ddiwydiannau dwys o ran ynni? OQ58595
7. What is the Welsh Government doing to provide extra support to energy-intensive industries? OQ58595
Llywydd, successive UK Conservative Governments have failed to create a level playing field for energy-intensive industries. The latest Chancellor needs to do that now. The Welsh Government delivers our support through investing in skills, energy efficiency, research, innovation, decarbonisation and a renewable energy future for Wales.
Llywydd, mae Llywodraethau Ceidwadol olynol y DU wedi methu â chreu sefyllfa o chwarae teg i ddiwydiannau ynni-ddwys. Mae angen i'r Canghellor diweddaraf wneud hynny nawr. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu ein cefnogaeth drwy fuddsoddi mewn sgiliau, effeithlonrwydd ynni, ymchwil, arloesi, datgarboneiddio a dyfodol ynni adnewyddadwy i Gymru.
Diolch am yr ateb, Prif Weinidog.
Thank you for that response, First Minister.
Hospitality and those small, independent breweries and restaurants that operate within that industry are facing some of the most challenging circumstances. Many are not expecting to make it much further beyond winter. For example, the owner of Ristorante Vecchio in Bridgend told The Glamorgan Gazette how his energy bills have increased to £8,000 a month. Energy prices are simply unaffordable, and, following on from Mabon's question, the cost of energy is one part of this, of course, but this is also about ensuring that we transition to green energy solutions as soon as we can, which would help with both the rising costs and the drive towards net zero. Breweries like Boss Brewery in Swansea have spent their reserves surviving the last couple of years. There's very little, if any, money for capital investment in green technology. Therefore, I would ask the Government what consideration it has given to potential grant funding to cover green energy initiatives for independent businesses, such as solar and voltage optimisation, which could be installed on the sites of these businesses, helping to insulate them from price hikes.
Mae lletygarwch a'r bragdai a'r bwytai bach, annibynnol hynny sy'n gweithredu o fewn y diwydiant hwnnw yn wynebu rhai o'r amgylchiadau mwyaf heriol. Mae llawer yn disgwyl na fyddant yn goroesi y tu hwnt i'r gaeaf. Er enghraifft, dywedodd perchennog Ristorante Vecchio ym Mhen-y-bont ar Ogwr wrth The Glamorgan Gazette sut mae ei filiau ynni wedi cynyddu i £8,000 y mis. Yn syml, mae prisiau ynni yn amhosibl eu fforddio, ac, i ddilyn cwestiwn Mabon, mae cost ynni yn un rhan o hyn, wrth gwrs, ond mae hyn hefyd yn ymwneud â sicrhau ein bod yn symud tuag at atebion ynni gwyrdd cyn gynted ag y gallwn ni, a fyddai'n helpu gyda'r costau cynyddol a'r ymgyrch tuag at sero net. Mae bragdai fel Bragdy Boss yn Abertawe wedi gwario'u harian wrth gefn yn ceisio goroesi'r flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Ychydig iawn, os o gwbl, o arian sydd ar gael ar gyfer buddsoddi cyfalaf mewn technoleg werdd. Felly, byddwn yn gofyn i'r Llywodraeth pa ystyriaeth y mae wedi'i rhoi i gyllid grant posibl i gwmpasu mentrau ynni gwyrdd ar gyfer busnesau annibynnol, fel offer solar ac optimeiddio foltedd, y gellid ei osod ar safleoedd y busnesau hyn, i helpu i'w diogelu nhw rhag cynnydd mewn prisiau.
Well, Llywydd, I agree with what Luke Fletcher has said about the long-term importance of having a different system of energy supply. That will have a particular set of advantages to those energy-intensive industries. I thank him for drawing attention to the fact that, in our discussions of energy-intensive industries we tend to have the debate dominated by the very large companies—the Tatas and the Celsas of this world. And I was pleased, Llywydd, to see that the new Prime Minister had had a meeting at the very end of September with the chief executive of Tata in India. I wrote to the previous Prime Minister, following meetings that the economy Minister and I had had with senior figures in Tata, asking him to come forward with a UK plan for investment in that industry. He replied to me to say that that would fall to his successor. Well, I've written again. I've had no reply, but I've written again, and I was glad to see that that meeting had taken place, because resource-intensive energy industries are at a particular disadvantage in the United Kingdom, especially in comparison with competitors elsewhere.
The Welsh Government's part in this is inevitably at a different part of the spectrum, but we do work through the Development Bank of Wales, through Business Wales as well, to provide advice and sometimes direct financial support to industries that are interested in fuel switching, in efficiency measures, and being part of that wider move from fossil fuels to renewable energy, on which the future of Wales, I think, depends.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno â'r hyn y mae Luke Fletcher wedi'i ddweud am bwysigrwydd hirdymor bod â system wahanol o gyflenwi ynni. Bydd gan hynny gyfres arbennig o fanteision i'r diwydiannau ynni-ddwys hynny. Diolch iddo am dynnu sylw at y ffaith, yn ein trafodaethau am ddiwydiannau ynni-ddwys rydym ni'n tueddu i gael y ddadl wedi'i dominyddu gan y cwmnïau mawr iawn—y Tatas a Celsas y byd hwn. Ac roeddwn yn falch, Llywydd, o weld fod Prif Weinidog newydd y DU wedi cael cyfarfod ddiwedd Medi gyda phrif weithredwr Tata yn India. Fe wnes i ysgrifennu at y Prif Weinidog blaenorol, yn dilyn cyfarfodydd yr oedd Gweinidog yr economi a minnau wedi'u cael gydag uwch ffigyrau yn Tata, yn gofyn iddo gyflwyno cynllun y DU ar gyfer buddsoddi yn y diwydiant hwnnw. Atebodd gan ddweud y byddai hynny'n gyfrifoldeb ei olynydd. Wel, rwyf wedi ysgrifennu eto. Dydw i ddim wedi cael ateb, ond rwyf wedi ysgrifennu eto, ac roeddwn yn falch o weld bod y cyfarfod hwnnw wedi digwydd, oherwydd bod diwydiannau ynni-ddwys dan anfantais arbennig yn y Deyrnas Unedig, yn enwedig o'i gymharu â chystadleuwyr mewn mannau eraill.
Mae rhan Llywodraeth Cymru yn hyn yn anorfod ar ran wahanol o'r sbectrwm, ond rydym yn gweithio drwy Fanc Datblygu Cymru, drwy Busnes Cymru hefyd, i ddarparu cyngor ac weithiau cefnogaeth ariannol uniongyrchol i ddiwydiannau sydd â diddordeb mewn newid tanwydd, mewn mesurau effeithlonrwydd, ac mewn bod yn rhan o'r symudiad ehangach hwnnw o danwydd ffosil i ynni adnewyddadwy, y mae dyfodol Cymru, rwy'n credu, yn dibynnu arno.
Ac yn olaf, cwestiwn 8—Vikki Howells.
Finally, question 8—Vikki Howells.
8. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith argyfwng ariannol y DU ar ei chynlluniau presennol ar gyfer defnyddio ei phwerau benthyg? OQ58592
8. What assessment has the Welsh Government made of the impact of the UK financial crisis on its current plans for the use of its borrowing powers? OQ58592
Llywydd, the Welsh Government’s borrowing powers remain unchanged since 2016. Our annual and aggregate borrowing limits should be updated now in line with subsequent inflation, as recommended by the Institute for Fiscal Studies. In the meantime, the revenue cost of borrowing has risen sharply, caused by the damage inflicted by the Prime Minister.
Llywydd, nid yw pwerau benthyca Llywodraeth Cymru wedi newid ers 2016. Dylid diweddaru ein terfynau benthyca blynyddol a chyfanredol nawr yn unol â chwyddiant dilynol, fel yr argymhellir gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid. Yn y cyfamser, mae cost refeniw benthyca wedi codi'n sydyn, wedi'i achosi gan y difrod a achoswyd gan Brif Weinidog y DU.
Thank you, First Minister. In terms of borrowing powers, I wanted to ask for your reflections on the Institute of Welsh Affairs's latest publication, 'Fiscal Firepower: Effective Policy-Making in Wales', which calls for reform of the Welsh Government's borrowing powers. In addition, in view of the Prime Minister's well publicised refusal to engage with you as First Minister of Wales, and the revolving-door policy seemingly in place at the Treasury, how is your administration trying to engage with the UK Government to ensure that we have the financial powers that we need to fund the public services on which we all rely?
Diolch. O ran pwerau benthyca, roeddwn eisiau gofyn am eich myfyrdodau ar gyhoeddiad diweddaraf y Sefydliad Materion Cymreig, 'Fiscal Firepower: Effective Policy-Making in Wales', sy'n galw am ddiwygio pwerau benthyca Llywodraeth Cymru. Hefyd, o ystyried y ffaith hysbys iawn fod Prif Weinidog y DU yn gwrthod ymgysylltu â chi yn rhinwedd eich swydd yn Brif Weinidog Cymru, a bod y polisi drws troi yn ymddangos fel pe bai ar waith yn y Trysorlys, sut mae eich gweinyddiaeth yn ceisio ymgysylltu â Llywodraeth y DU i sicrhau bod gennym y pwerau ariannol sydd eu hangen arnom i ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus yr ydym i gyd yn dibynnu arnyn nhw?
Well, Llywydd, I was glad that there was a telephone call from the Chief Secretary to the Treasury to our finance Minister earlier this week, explaining the series of changes that the Chancellor has made to the things that we were being told would happen only last week. And I'm told that the Finance: Interministerial Standing Committee—the meeting of finance Ministers—planned for 20 October, is going to go ahead. So, I think that is a good sign of a more positive approach to engagement by the new team at the Treasury. Where we're able to, we will, of course, go on making the case that we've made for some time. I was responsible for the negotiation of the fiscal framework with the then Chief Secretary to the Treasury, David Gauke. Since then, the cash in the Welsh Government's budget has gone up by 40 per cent, but all the figures that were negotiated in 2016 have remained fixed where they were then. So, they were designed to enable the Welsh Government to handle better the fiscal responsibilities that they have—it's the annual borrowing limit, it's the aggregate borrowing limit, it's the amount of money we can put into and take out of the Welsh reserve. These are absolutely practical things designed to make best use of public money, and yet, we are stuck with figures that were right over five years ago, but certainly, are not right for the budget that we have today.
The IWA's publication draws attention to all of that and suggests a different basis for Welsh Government borrowing. Our ability to borrow is capped on an annual basis and on an aggregate basis by the UK Government. The IWA paper suggests a prudential borrowing approach for the Welsh Government, which would mean that we would be in the same place as Blaenau Gwent County Borough Council—it doesn't have an artificial limit on the amount of capital that it can borrow; it has to demonstrate that its borrowing is affordable and prudent, and then it's allowed to borrow what it can afford. It just doesn't seem sensible that that ability is there for local authorities but denied to the Welsh Government, and we go on making the case for reform, and we'll do it with the latest set of Ministers at the Treasury.
Wel, Llywydd, roeddwn i'n falch bod yna alwad ffôn gan y Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys i'n Gweinidog Cyllid yn gynharach yr wythnos hon, yn egluro'r gyfres o newidiadau a gafodd eu gwneud gan y Canghellor i'r pethau yr oeddem ni'n cael gwybod y byddai'n digwydd dim ond yr wythnos diwethaf. Ac yr wyf i wedi cael gwybod bod y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol ar Gyllid—cyfarfod y Gweinidogion cyllid—sydd wedi'i gynllunio ar gyfer 20 Hydref, yn mynd i fynd yn ei flaen. Felly, rwy'n credu bod hynny'n arwydd da o ddull mwy cadarnhaol o ymgysylltu gan y tîm newydd yn y Trysorlys. Lle yr ydym ni'n gallu, byddwn ni, wrth gwrs, yn mynd ati i wneud yr achos yr ydym ni wedi'i wneud ers peth amser. Roeddwn i'n gyfrifol am drafod y fframwaith cyllidol gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ar y pryd, David Gauke. Ers hynny, mae'r arian yng nghyllideb Llywodraeth Cymru wedi cynyddu 40 y cant, ond mae'r holl ffigyrau a gafodd eu trafod yn 2016 wedi parhau i fod lle'r oedden nhw bryd hynny. Felly, cawson nhw eu cynllunio i alluogi Llywodraeth Cymru i ymdrin yn well â'r cyfrifoldebau cyllidol sydd ganddyn nhw—dyma'r terfyn benthyca blynyddol, dyma'r terfyn benthyca cyfanredol, dyma'r swm o arian y gallwn ni ei roi i mewn a'i dynnu o gronfa wrth gefn Cymru. Mae'r rhain yn bethau hollol ymarferol sydd wedi'u cynllunio i wneud y defnydd gorau o arian cyhoeddus, ac eto, rydym ni'n sownd wrth ffigyrau oedd yn iawn dros bum mlynedd yn ôl, ond yn sicr, nid ydyn nhw'n iawn ar gyfer y gyllideb sydd gennym ni heddiw.
Mae cyhoeddiad Sefydliad Materion Cymreig yn tynnu sylw at hynny i gyd ac yn awgrymu sail wahanol ar gyfer benthyca Llywodraeth Cymru. Mae ein gallu i fenthyg wedi'i gapio'n flynyddol ac ar sail gyfanredol gan Lywodraeth y DU. Mae papur y Sefydliad Materion Cymreig yn awgrymu dull benthyca darbodus ar gyfer Llywodraeth Cymru, a fyddai'n golygu y byddem ni yn yr un lle â Chyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent—nid oes ganddo derfyn artiffisial ar faint o gyfalaf y gall ei fenthyg; mae'n rhaid iddo ddangos bod ei fenthyca yn fforddiadwy ac yn ddoeth, ac yna mae'n cael benthyg yr hyn y gall ei fforddio. Nid yw'n ymddangos yn synhwyrol bod y gallu hwnnw sydd yno i awdurdodau lleol ond yn cael ei wrthod i Lywodraeth Cymru, ac rydym ni'n mynd ati i gyflwyno'r achos dros ddiwygio, a byddwn ni'n ei wneud gyda'r set ddiweddaraf o Weinidogion yn y Trysorlys.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad—Lesley Griffiths.
The next item, therefore, is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are three changes to this week's business. Immediately after this business statement, the Minister for Finance and Local Government will make a statement on the Welsh Government response to the Chancellor's statement on the medium-term fiscal plan. Secondly, the Marine, Fisheries and Aquaculture (Financial Assistance) Scheme (Wales) Regulations 2022 have been withdrawn and the debate postponed. Finally, subject to a motion to suspend Standing Orders, tomorrow we will debate a legislative consent motion on the energy prices Bill. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae tri newid i'r busnes yr wythnos hon. Yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn, bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud datganiad ar ymateb Llywodraeth Cymru i ddatganiad y Canghellor am y cynllun cyllidol tymor canolig. Yn ail, mae Rheoliadau Cynllun Morol, Pysgodfeydd a Dyframaethu (Cymorth Ariannol) (Cymru) 2022 wedi cael eu tynnu'n ôl a'r ddadl wedi'i gohirio. Yn olaf, yn amodol ar gynnig i atal Rheolau Sefydlog, yfory byddwn ni'n trafod cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil prisiau ynni. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Deputy Minister for Climate Change on the Welsh Government's roads review? As you will know, there's a moratorium on many capital projects across Wales at the moment, including two on the A494 in my own constituency. One is a piece of work to address the concerns about highway safety on the Maes Gamedd bends in Gwyddelwern, and the other is on the Lôn Fawr junction in Ruthin. These are causing lots of accidents, many of which could be avoided. There seems no reason whatsoever as to why they should be paused in a way that is a concern about climate change—these are about safety, and they need to be done and need to be actioned. When can we have a statement so that we can know that some of these schemes, which have been held up for far too long—in the case of Maes Gamedd, well over a decade—so that they can be unplugged, action taken to address them, so that people can travel safely on our roads?
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar adolygiad ffyrdd Llywodraeth Cymru? Fel y gwyddoch chi, mae moratoriwm ar lawer o brosiectau cyfalaf ledled Cymru ar hyn o bryd, gan gynnwys dau ar yr A494 yn fy etholaeth fy hun. Mae un ohonyn nhw'n ddarn o waith i ymdrin â'r pryderon ynghylch diogelwch priffyrdd ar droadau Maes Gamedd yng Ngwyddelwern, a'r llall ar gyffordd y Lôn Fawr yn Rhuthun. Mae'r rhain yn achosi llawer o ddamweiniau, a byddai modd osgoi llawer ohonyn nhw. Nid yw'n ymddangos bod unrhyw reswm o gwbl ynghylch pam y dylen nhw gael eu oedi mewn ffordd sy'n bryder ynghylch newid hinsawdd—mae'r rhain yn ymwneud â diogelwch, ac mae angen eu gwneud ac mae angen eu gweithredu. Pryd gawn ni ddatganiad er mwyn i ni allu gwybod bod rhai o'r cynlluniau hyn, sydd wedi cael eu gohirio am lawer rhy hir—yn achos Maes Gamedd, ymhell dros ddegawd—fel eu bod nhw'n gallu cael eu rhyddhau, a chamau'n cael eu cymryd i ymdrin â nhw, fel bod pobl yn gallu teithio'n ddiogel ar ein ffyrdd?
Thank you. The Deputy Minister for Climate Change is currently looking very closely at the roads review, which is under consideration by the Welsh Government. He will be bringing forward a statement, probably, now, in the next half of this current term.
Diolch. Mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar hyn o bryd yn edrych yn fanwl iawn ar yr adolygiad ffyrdd, sydd dan ystyriaeth gan Lywodraeth Cymru. Bydd yn cyflwyno datganiad, mae'n debyg, nawr, yn hanner nesaf y tymor presennol hwn.
I'm sure the Trefnydd will be aware at this point of the despicable actions of Royal Mail bosses, who have sunk so low in threatening job losses in an attempt to break strikers. I can tell you that posties at the Bridgend delivery office are holding fast, and these actions by Royal Mail show how desperate they are to not come to a fair resolution with their workers, who were out on the streets at the height of lockdown, not only delivering our mail, but delivering massive profits for Royal Mail. I'd like to ask if the Welsh Government will issue a statement in support of Royal Mail strikers and condemn the actions of Royal Mail bosses in the strongest terms.
Rwy'n siŵr y bydd y Trefnydd yn ymwybodol ar yr adeg hon, o weithredoedd ffiaidd penaethiaid y Post Brenhinol, sydd wedi suddo mor isel wrth fygwth colli swyddi mewn ymgais i dorri streicwyr. Gallaf i ddweud wrthych chi fod postmyn yn swyddfa ddosbarthu Pen-y-bont ar Ogwr yn dal eu tir, ac mae'r camau hyn gan y Post Brenhinol yn dangos pa mor daer ydyn nhw i beidio â dod i ddatrysiad teg gyda'u gweithwyr, a oedd allan ar y strydoedd ar anterth y cyfyngiadau symud, nid yn unig yn dosbarthu ein post, ond yn sicrhau elw enfawr i'r Post Brenhinol. Hoffwn i ofyn a fydd Llywodraeth Cymru'n cyhoeddi datganiad i gefnogi streicwyr y Post Brenhinol a chondemnio gweithredoedd penaethiaid y Post Brenhinol yn y termau cryfaf.
Thank you. I think we've all attended picket lines with, as you say, our very hard-working postmen and women, who delivered such an important service over the COVID-19 pandemic, particularly. And I know the Minister is in close contact with her counterparts in the UK Government.
Diolch. Rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi mynychu llinellau piced gyda, fel y dywedwch chi, ein postmyn a'n postfenywod sy'n gweithio'n galed iawn, a gyflawnodd wasanaeth mor bwysig yn ystod pandemig COVID-19, yn enwedig. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog mewn cysylltiad agos â'i chymheiriaid yn Llywodraeth y DU.
Minister, we're aware that the United Kingdom Government has routinely misled people about the future of European Union funding streams, and we're aware of the mistruths that have been told over a number of years to Ministers here, to Members here, and to the people of Wales. But we're also seeing the incompetence of the United Kingdom Government over recent months endanger the Horizon programme. And it would be useful if the Government could provide us with a statement on the future of the Horizon programme and other programmes that provide important funding for universities and for others in terms of delivering research and other support programmes. It's essential to have that as part of any programme to support investment in Wales.
Can I also ask for a statement on policing in Wales? I met with the chief constable of Gwent Police yesterday, and we discussed the pressures facing the police forces at the moment. Now, we on this side of the Chamber recognise that many of these pressures are caused by repeated spending cuts imposed upon the police by the Tories in London. But, for the ordinary constable on the beat, these are real issues facing all of our communities. It is right and proper that we provide the police with all the facilities and all the resources they require, and it would be useful if we could have a debate on policing in Wales, to bring these issues to the attention of the UK Government.
Gweinidog, rydym ni'n ymwybodol bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi camarwain pobl fel mater o drefn am ddyfodol ffrydiau ariannu'r Undeb Ewropeaidd, ac rydym ni'n ymwybodol o'r anwireddau sydd wedi'u dweud dros nifer o flynyddoedd i Weinidogion yma, i Aelodau yma, ac i bobl Cymru. Ond rydym ni hefyd yn gweld anallu Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ystod y misoedd diwethaf yn peryglu rhaglen Horizon. A byddai'n ddefnyddiol os gallai'r Llywodraeth roi datganiad i ni ar ddyfodol rhaglen Horizon a rhaglenni eraill sy'n darparu arian pwysig i brifysgolion ac i eraill o ran cyflawni ymchwil a rhaglenni cymorth eraill. Mae'n hanfodol cael hynny fel rhan o unrhyw raglen i gefnogi buddsoddiad yng Nghymru.
A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad ar blismona yng Nghymru? Gwnes i gwrdd â phrif gwnstabl Heddlu Gwent ddoe, a gwnaethom ni drafod y pwysau sy'n wynebu'r lluoedd heddlu ar hyn o bryd. Nawr, rydym ni ar ochr hon y Siambr yn cydnabod bod llawer o'r pwysau hyn yn cael eu hachosi gan doriadau gwariant o hyd ac o hyd a gafodd eu gorfodi ar yr heddlu gan y Torïaid yn Llundain. Ond, i'r cwnstabl cyffredin ar lawr gwlad, mae'r rhain yn faterion gwirioneddol sy'n wynebu ein holl gymunedau. Mae'n briodol ein bod ni'n darparu'r holl gyfleusterau a'r holl adnoddau sydd eu hangen ar yr heddlu, a byddai'n ddefnyddiol os gallem ni gael dadl ar blismona yng Nghymru, i ddod â'r materion hyn i sylw Llywodraeth y DU.
Thank you. In relation to the Horizon Europe funding, the Welsh Government, as you know, has consistently pushed for participation in programmes such as Horizon Europe, and we certainly have not seen the promises that were made by the UK Government in relation to EU funding and the fact that we would not lose a penny if we left the European Union. I know that the Minister for Economy is working very closely with our stakeholders here to maximise funding around Horizon Europe.
And in relation to policing, obviously, it is a reserved matter, and we've certainly seen the significant cuts to policing over the years. The Minister for Social Justice regularly does meet with the four police and crime commissioners and the four chief constables, and we have tried to plug gaps, if you like, that the Home Office have made, with police community support officers.
Diolch. O ran cyllid Horizon Europe, mae Llywodraeth Cymru, fel y gwyddoch chi, wedi gwthio'n gyson am gymryd rhan mewn rhaglenni fel Horizon Europe, ac yn sicr nid ydym ni wedi gweld yr addewidion a gafodd eu gwneud gan Lywodraeth y DU o ran cyllid yr UE a'r ffaith na fyddem ni'n colli ceiniog os byddem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Gwn fod Gweinidog yr Economi yn gweithio'n agos iawn gyda'n rhanddeiliaid yma i sicrhau'r cyllid gorau posibl o amgylch Horizon Europe.
Ac o ran plismona, yn amlwg, mae'n fater sydd wedi ei gadw'n ôl, ac rydym ni'n sicr wedi gweld y toriadau sylweddol i blismona dros y blynyddoedd. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn cyfarfod yn rheolaidd â'r pedwar comisiynydd heddlu a throseddu a'r pedwar prif gwnstabl, ac rydym ni wedi ceisio llenwi bylchau, os mynnwch chi, y mae'r Swyddfa Gartref wedi'u creu, gyda swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu.
Minister, I recently met with some of the fantastic staff at the Welsh Refugee Council in Newport, alongside several asylum seekers. It was an incredibly informative meeting, and we discussed a range of issues that the organisation, asylum seekers and refugees face. One in particular that stuck with me was the welcome ticket scheme, which gives all refugees unlimited travel on trains and buses until the end of March next year. It's a fantastic initiative, and it has my full backing. However, after talking to the refugee council, it's clear the scheme could be drastically improved.
Refugees have to either show a biometric residence permit, a letter from the Home Office, or passport, to be allowed onto a bus or a train in Wales. These are extremely important documents, I'm sure you can agree, that the refugees are having to carry around with them and show every single time that they want to get on to public transport. Anecdotally, I've heard some parents are in fact too worried about their children losing these documents—as one would. And to make matters worse, some Transport for Wales and bus services do not even recognise the welcome ticket. Specifically, there is a misunderstanding of the various types of status on biometric residence permits. It's extremely embarrassing, and it's putting a lot of people off from using the scheme. Surely, the Welsh Government can work with its partners to roll out a special card that would be universally recognised by train and bus drivers, instead of forcing them to carry important papers. Minister, sadly, asylum seekers are not eligible for the welcome ticket. Asylum seekers live on a mere £40 a week and often wait years for their application to be processed, which I understand is not a devolved matter, yet, by extending the scheme to include asylum seekers, it would enable them to attend English lessons, community-based integration and allow them to start volunteering. I appreciate there may need to be some cross-Government work on this, but I'd be very grateful for a statement from the Minister for Social Justice outlining how the Welsh Government plans to address the concerns I have just raised surrounding the welcome ticket here in Wales. Thank you.
Gweinidog, cwrddais â rhai o staff gwych Cyngor Ffoaduriaid Cymru yng Nghasnewydd yn ddiweddar, ochr yn ochr â sawl ceisiwr lloches. Roedd yn gyfarfod hynod addysgiadol, ac fe wnaethom ni drafod amrywiaeth o faterion y mae'r sefydliad, ceiswyr lloches a ffoaduriaid yn eu hwynebu. Un a wnaeth aros gyda fi yn arbennig oedd y cynllun tocynnau croeso, sy'n rhoi teithio diderfyn i bob ffoadur ar drenau a bysiau tan ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Mae'n fenter wych, ac mae ganddo fy nghefnogaeth lawn. Ond ar ôl siarad â'r cyngor ffoaduriaid, mae'n amlwg y gallai'r cynllun gael ei wella'n sylweddol.
Mae'n rhaid i ffoaduriaid naill ai ddangos trwydded preswylio biometrig, llythyr gan y Swyddfa Gartref, neu basbort, i gael mynd ar fws neu drên yng Nghymru. Mae'r rhain yn ddogfennau hynod o bwysig, rwy'n siŵr y gallwch chi gytuno, y mae'r ffoaduriaid yn gorfod eu cario o amgylch gyda nhw a'u dangos bob un tro y maen nhw eisiau mynd ar drafnidiaeth gyhoeddus. Yn anecdotaidd, rydw i wedi clywed bod rhai rhieni mewn gwirionedd yn poeni gormod am eu plant yn colli'r dogfennau hyn—fel y byddai rhywun. Ac i wneud pethau'n waeth, nid yw rhai gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru a bysus hyd yn oed yn cydnabod y tocyn croeso. Yn benodol, mae camddealltwriaeth o'r gwahanol fathau o statws ar drwyddedau preswyl biometreg. Mae'n achosi embaras mawr, ac mae'n rhwystro llawer o bobl rhag defnyddio'r cynllun. Siawns na all Llywodraeth Cymru weithio gyda'i phartneriaid i gyflwyno cerdyn arbennig a fyddai'n cael ei gydnabod yn gyffredinol gan yrwyr trenau a bysiau, yn hytrach na'u gorfodi i gario papurau pwysig. Yn anffodus, nid yw ceiswyr lloches yn gymwys i gael y tocyn croeso. Mae ceiswyr lloches yn byw ar £40 yr wythnos yn unig ac yn aml yn aros blynyddoedd i'w cais gael ei brosesu, ac rwy'n deall nad yw'n fater datganoledig, eto, drwy ymestyn y cynllun i gynnwys ceiswyr lloches, byddai'n eu galluogi i fynychu gwersi Saesneg, integreiddio yn y gymuned a'u galluogi i ddechrau gwirfoddoli. Rwy'n gwerthfawrogi efallai bod angen rhywfaint o waith traws-Lywodraethol ar hyn, ond byddwn i'n ddiolchgar iawn am ddatganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymdrin â'r pryderon yr ydw i newydd eu codi yn ymwneud â'r tocyn croeso yma yng Nghymru. Diolch.
Well, as with any new scheme, I think you do have teething issues and things can always be improved. I certainly shared a very pleasant train journey home to Wrexham a couple of months ago with a refugee who was very, very grateful for the scheme and was simply travelling to Holyhead and back, just to leave Cardiff and sample the scenery across our beautiful country. Obviously, asylum seekers and asylum is a reserved matter, and I think it's fair to say that the Welsh Government, in providing this scheme, has done something that I think is very much appreciated. I don't think it's worthy of a statement at the moment, but I do take on board the issues that you've raised that could improve the scheme, and I'll certainly make sure the Minister for Social Justice hears what you said.
Wel, fel gydag unrhyw gynllun newydd, rwy'n credu bod gennych chi broblemau cychwynnol ac mae modd gwella pethau bob amser. Yn sicr, fe rannais i daith drên ddymunol iawn adref i Wrecsam ychydig fisoedd yn ôl gyda ffoadur a oedd yn hynod ddiolchgar am y cynllun ac a oedd ond yn teithio i Gaergybi ac yn ôl, dim ond i adael Caerdydd a chael blas ar y golygfeydd ar draws ein gwlad brydferth. Yn amlwg, mae ceiswyr lloches a lloches yn fater sydd wedi ei gadw'n ôl, ac rwy'n meddwl ei bod hi'n deg dweud fod Llywodraeth Cymru, wrth ddarparu'r cynllun yma, wedi gwneud rhywbeth sy'n cael ei werthfawrogi'n fawr yn fy marn i. Nid ydw i'n credu ei fod yn deilwng o ddatganiad ar hyn o bryd, ond rwy'n derbyn y materion yr ydych chi wedi'u codi a allai wella'r cynllun, ac yn sicr fe wnaf i sicrhau bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn clywed yr hyn y dywedoch chi.
Trefnydd, last week, it was announced that the Minister for Climate Change had approved a planning appeal that means the life of Craig yr Hesg quarry in my region, as well as the area quarried, will be extended. This is despite significant local objections and the fact that Rhondda Cynon Taf council's planning committee had rejected both applications. I would, therefore, like to request a statement from the Minister for Climate Change on this decision, and also clarity on whether there will be a review of the Welsh Government's position on the quarrying of aggregates, as a result of the commitment to tackle the climate emergency, as well as the much-needed and much-anticipated clean air Act.
Yr wythnos diwethaf, Trefnydd, cafodd ei gyhoeddi fod y Gweinidog Newid Hinsawdd wedi cymeradwyo apêl gynllunio sy'n golygu y bydd bywyd chwarel Craig yr Hesg yn fy rhanbarth i, yn ogystal â'r ardal sy'n cael ei chloddio, yn cael ei hymestyn. Mae hyn er gwaethaf gwrthwynebiadau sylweddol yn lleol, a'r ffaith bod pwyllgor cynllunio cyngor Rhondda Cynon Taf wedi gwrthod y ddau gais. Carwn i, felly, ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar y penderfyniad hwn, a hefyd eglurder ynghylch a fydd adolygiad o safbwynt Llywodraeth Cymru ar chwarelu cerrig mân, o ganlyniad i'r ymrwymiad i ymdrin â'r argyfwng hinsawdd, yn ogystal â'r Ddeddf aer glân hirddisgwyliedig y mae ei hangen yn fawr.
Such a decision would not be appropriate for a statement in the Chamber.
Ni fyddai penderfyniad o'r fath yn briodol ar gyfer datganiad yn y Siambr.
Trefnydd, can I please request a statement on the Welsh Government's reaction to the comments made by the UK Government's health secretary, Thérèse Coffey, that she had handed out prescription antibiotics to a friend? In a week where the Tory Government's incompetence with the economy is, quite rightly, grabbing the headlines, it was also incredibly worrying to hear the UK health Minister's reckless comments regarding easing the distribution of antibiotics. In reaction to Thérèse Coffey's comments, the BMA stated:
'Sharing prescribed medications, particularly antibiotics, is not only potentially dangerous, but also against the law, and we would ask our Health Secretary to instead support us in encouraging good and safe prescribing practices.
'Antibiotics are a precious resource and should be prescribed only when absolutely necessary. Overusing antibiotics risks making them less effective, and makes some infections increasingly difficult to treat, which can then actually increase pressure on the health service as patients remain unwell.'
So, I'd welcome a statement distancing the Welsh Government from the comments made by the UK health Secretary, and an update on what the Welsh Government is doing to ensure that antibiotics are not overprescribed and used unnecessarily.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad am ymateb Llywodraeth Cymru i'r sylwadau a gafodd eu gwneud gan ysgrifennydd iechyd Llywodraeth y DU, Thérèse Coffey, ei bod wedi rhoi gwrthfiotigau presgripsiwn i ffrind? Mewn wythnos lle mae anallu'r Llywodraeth Dorïaidd gyda'r economi, yn gwbl briodol, yn cipio'r penawdau, roedd hefyd yn hynod bryderus clywed sylwadau di-hid Gweinidog Iechyd y DU ynghylch llacio dosbarthu gwrthfiotigau. Mewn ymateb i sylwadau Thérèse Coffey, dywedodd y BMA:
'Mae rhannu meddyginiaethau rhagnodedig, yn enwedig gwrthfiotigau, nid yn unig yn beryglus o bosibl, ond hefyd yn erbyn y gyfraith, a byddem ni'n gofyn i'n Hysgrifennydd Iechyd ein cefnogi ni, yn hytrach, i annog arferion rhagnodi da a diogel.
'Mae gwrthfiotigau'n adnodd gwerthfawr a dylen nhw gael eu rhagnodi dim ond pan fo hynny'n gwbl angenrheidiol. Mae gorddefnyddio gwrthfiotigau yn peryglu eu gwneud yn llai effeithiol, ac yn gwneud rhai heintiau yn fwy anodd eu trin, sydd wedyn wir yn gallu cynyddu'r pwysau ar y gwasanaeth iechyd wrth i gleifion barhau i fod yn sâl.'
Felly, byddwn i'n croesawu datganiad yn ymbellhau Llywodraeth Cymru o sylwadau Ysgrifennydd iechyd y DU, a diweddariad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau nad yw gwrthfiotigau'n cael eu gor-ragnodi a'u defnyddio'n ddiangen.
Thank you. Well, they were certainly extraordinary comments, I think it's fair to say, and I think you make a very good point about, if we weren't seeing other areas of incompetence in the UK Government grabbing the headlines, that surely would have had far more of a focus on it. It is a really important issue, and I know the Minister for Health and Social Services would absolutely want to distance herself from those comments, and, certainly, within my own portfolio, antimicrobial resistance is vitally important in animal health and welfare too.
The G7 identified AMR as a major threat to global health, along with pandemics such as COVID-19 and, of course, the climate change emergency also. Welsh Government is fully committed to the actions, ambitions and goals identified in the UK five-year action plan for AMR 2019 to 2024, and these ambitions include a reduction in antimicrobial use in humans by 15 per cent by 2024. I know that the Minister for Health and Social Services absolutely expects health boards and Velindre University NHS Trust to adhere to the principles of safe antibiotic use.
Diolch. Wel, roedden nhw'n sicr yn sylwadau rhyfeddol, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, ac rwy'n meddwl eich bod chi'n gwneud pwynt da iawn, os nad oeddem ni'n gweld meysydd eraill o anallu yn Llywodraeth y DU yn cipio'r penawdau, mae'n siŵr y byddai hynny wedi cael llawer mwy o sylw. Mae'n fater pwysig iawn, ac rwy'n gwybod y byddai'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisiau ymbellhau'n llwyr oddi wrth y sylwadau hynny, ac, yn sicr, o fewn fy mhortffolio fy hun, mae ymwrthedd gwrthficrobaidd yn hanfodol bwysig o ran iechyd a lles anifeiliaid hefyd.
Nododd y G7 bod ymwrthedd gwrthficrobaidd yn fygythiad mawr i iechyd byd-eang, ynghyd â phandemigau fel COVID-19 ac, wrth gwrs, yr argyfwng newid hinsawdd hefyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i'r camau gweithredu, yr uchelgeisiau a'r amcanion a gafodd eu nodi yng nghynllun gweithredu pum mlynedd y DU ar gyfer Ymwrthedd Gwrthficrobaidd 2019 i 2024, ac mae'r uchelgeisiau hyn yn cynnwys gostyngiad yn nefnydd gwrthficrobaidd mewn pobl o 15 y cant erbyn 2024. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn disgwyl yn llwyr i fyrddau iechyd ac Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Felindre gadw at egwyddorion defnyddio gwrthfiotigau'n ddiogel.
Digon yw digon. Mae preswylwyr Trefnant a Thremeirchion wedi cael llond bol, Trefnydd. Cafodd y bont ei dinistrio yn ystod storm Christoph yn 2021, a dydd Sadwrn mi wnaeth preswylwyr Trefnant a Thremeirchion brotestio am fod y bont yn cymryd mor hir i gael ei thrwsio. Rwyf wedi codi'r mater yma gyda chi a Chyngor Sir Ddinbych sawl gwaith ac mae'r bai i weld yn cael ei basio o'r naill i'r llall. A fyddai'r Gweinidog neu'r Dirprwy Weinidog yn gallu esbonio pryd fydd y bont yn cael ei thrwsio er lles preswylwyr a'r busnesau lleol, a hefyd i uno'r ddau bentref gyda'i gilydd unwaith eto?
Enough is enough. Residents in Trefnant and Tremeirchion have had enough, Trefnydd. The bridge was destroyed during storm Christoph in 2021, and on Saturday residents of Trefnant and Tremeirchion protested at why the bridge is taking so long to be fixed. I have raised this issue with you and Denbighshire County Council on several occasions, and the blame seems to be being passed from one place to the other. Would the Minister or the Deputy Minister be able to explain when the bridge will be rebuilt for the benefit of residents and the local businesses, and to join the two villages together once again?
Just to tell you exactly where it sits at the moment, and that is with the local authority. Welsh Government has not received a formal application for funding to replace Llannerch bridge. I have seen media coverage myself that has included statements by the council to say that they are building a robust business case to submit to the Welsh Government for it to be assessed. Once that robust business case has been received by Welsh Government, then obviously the next step will be discussions with the local authority to see where that will go from there. But, absolutely, it is with the local authority at the moment.
Dim ond i ddweud wrthych chi yn union sut mae pethau ar hyn o bryd, sef gyda'r awdurdod lleol. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi derbyn cais ffurfiol am arian i ailosod pont Llannerch. Rwyf wedi gweld sylw yn y cyfryngau fy hun sydd wedi cynnwys datganiadau gan y cyngor i ddweud eu bod yn datblygu achos busnes cadarn i'w gyflwyno i Lywodraeth Cymru iddo gael ei asesu. Pan fydd yr achos busnes cadarn hwnnw wedi'i dderbyn gan Lywodraeth Cymru, yna'n amlwg y cam nesaf fydd trafodaethau gyda'r awdurdod lleol i weld lle y bydd hwnnw'n mynd. Ond, yn sicr, mae gyda'r awdurdod lleol ar hyn o bryd.
I would like an urgent statement from the economy Minister after news that AMG Alpoco in Holyhead has let its staff know that 28 jobs are to be lost there by the end of November. The letter given to staff yesterday says that increased costs, including energy costs, are behind the decision by the company to restructure. This amounts to more than half the workforce at the Holyhead plant. Needless to say, this is devastating for all those that could be affected. Could I ask that the economy Minister gives us a written statement with some urgency, or at least a response to us as local representatives, explaining the urgent measures that Welsh Government can take to contact the company to see what measures might be able to be put in place to help them and hopefully to get to a place where the company can reconsider its plans? I do have a question on this—on the costs facing businesses—in questions tomorrow, but I did consider this to be of utmost urgency and would like a statement as soon as possible. Thank you.
Hoffwn i ddatganiad brys gan Weinidog yr economi ar ôl y newyddion bod AMG Alpoco yng Nghaergybi wedi rhoi gwybod i'w staff bod 28 o swyddi yn mynd i gael eu colli yno erbyn diwedd Tachwedd. Mae'r llythyr a gafodd ei roi i staff ddoe yn dweud mai costau uwch, gan gynnwys costau ynni, sydd y tu ôl i benderfyniad y cwmni i ailstrwythuro. Mae hyn yn gyfystyr â mwy na hanner y gweithlu yn ffatri Caergybi. Afraid dweud, mae hyn yn ergyd fawr i bawb y gallai hyn effeithio arnyn nhw. A gaf i ofyn i Weinidog yr economi roi datganiad ysgrifenedig i ni gyda rhywfaint o frys, neu o leiaf ymateb i ni fel cynrychiolwyr lleol, yn egluro'r mesurau brys y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gysylltu â'r cwmni i weld pa fesurau y byddai modd eu rhoi ar waith i'w helpu a gobeithio cyrraedd man lle gall y cwmni ailystyried ei gynlluniau? Mae gen i gwestiwn ar hyn—ar y costau sy'n wynebu busnesau—yn y sesiwn cwestiynau yfory, ond roeddwn i'n ystyried bod hyn o'r brys mwyaf a hoffwn i gael datganiad cyn gynted â phosibl. Diolch.
Well, we won't be able to have a statement before your questions tomorrow, so I am pleased that you are raising that directly tomorrow with the Minister for Economy. I do know he has been having regular meetings with business groups such as the Confederation of British Industry, for instance, to discuss the crisis that there clearly is around energy. You will have heard me say in my business announcement that we will be bringing forward an LCM tomorrow on the Energy Prices Bill that the UK Government is bringing forward as emergency legislation. I know, again, the Minister has been having discussions directly with them in relation to this.
Wel, ni fyddwn ni'n gallu cael datganiad cyn eich cwestiynau yfory, felly rwy'n falch eich bod chi'n codi hynny'n uniongyrchol yfory gyda'r Gweinidog Economi. Rwy'n gwybod ei fod wedi bod yn cael cyfarfodydd rheolaidd gyda grwpiau busnes fel Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, er enghraifft, i drafod yr argyfwng sy'n amlwg yn bodoli ym maes ynni. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn fy nghyhoeddiad busnes y byddwn ni'n cyflwyno Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol fory ar y Bil Prisiau Ynni y mae Llywodraeth y DU yn ei gyflwyno fel deddfwriaeth frys. Gwn i, unwaith eto, fod y Gweinidog wedi bod yn cael trafodaethau yn uniongyrchol â nhw o ran hyn.
Minister, last week, Bridgend council concluded its public consultation into the planned expansion of Bridgend College in the town centre. This exciting plan includes a main building with a 200 seat auditorium, providing a base for departments covering performing arts, catering, visual arts, business, cosmetology, hair and beauty, additional learning needs and independent living skills. A further building contains classrooms and teaching spaces for much-needed courses in social care and health and well-being, for example. This is a major infrastructure project and demonstrates the value that further education colleges bring as key anchor institutions in developing our economies and communities. All this needs to be connected in a strategic way to include transportation links and developments that existing businesses have. Can the Minister schedule a debate on the importance of the anchor institutions in sustaining and developing our economy?
Yr wythnos diwethaf, daeth cyngor Pen-y-bont ar Ogwr â'i ymgynghoriad cyhoeddus ar y bwriad i ehangu Coleg Penybont yng nghanol y dref i ben. Mae'r cynllun cyffrous hwn yn cynnwys prif adeilad gydag awditoriwm 200 sedd, gan ddarparu lleoliad ar gyfer adrannau sy'n cynnwys y celfyddydau perfformio, arlwyo, celfyddydau gweledol, busnes, cosmetoleg, gwallt a harddwch, anghenion dysgu ychwanegol a sgiliau byw'n annibynnol. Mae adeilad arall yn cynnwys ystafelloedd dosbarth a mannau addysgu ar gyfer cyrsiau y mae eu hangen yn fawr mewn gofal cymdeithasol ac iechyd a lles, er enghraifft. Mae hwn yn brosiect seilwaith mawr ac yn dangos y gwerth a ddaw gan golegau addysg fel sefydliadau angor allweddol wrth ddatblygu ein heconomïau a'n cymunedau. Mae angen cysylltu hyn i gyd mewn ffordd strategol i gynnwys cysylltiadau trafnidiaeth a datblygiadau sydd gan fusnesau presennol. A wnaiff y Gweinidog drefnu dadl ar bwysigrwydd y sefydliadau angori wrth gynnal a datblygu ein heconomi?
Well, it certainly does sound a very exciting plan by Bridgend county council. Obviously, the provision for transport all has to be taken into consideration when planning applications are done, but I don't think it's suitable for a statement.
Wel, yn sicr mae'n swnio'n gynllun cyffrous iawn gan Gyngor Sir Pen-y-bont ar Ogwr. Yn amlwg, mae'n rhaid ystyried y ddarpariaeth ar gyfer trafnidiaeth i gyd pan fydd ceisiadau cynllunio'n cael eu gwneud, ond nid ydw i'n credu ei fod yn addas ar gyfer datganiad.
Trefnydd, I'm in no doubt that you'd agree that hosting Eurovision 2023 in Liverpool is fantastic news for the whole of Wales, but particularly for north Wales. So, I'd be very grateful for a statement from the Government on how the Welsh Government plans to promote north Wales and the whole of Wales at next year's event. It is a wonderful opportunity, given how closely we work with stakeholders and partners on a cross-border basis, and might I suggest that the Minister for north Wales attends to promote north Wales at Eurovision 2023, along with excellent officials from the economy, major events and tourism teams?
Trefnydd, nid oes gennyf i unrhyw amheuaeth y byddech chi'n cytuno bod cynnal Eurovision 2023 yn Lerpwl yn newyddion gwych i Gymru gyfan, ond yn arbennig i'r gogledd. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn am ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu hyrwyddo'r gogledd a Chymru gyfan yn y digwyddiad y flwyddyn nesaf. Mae'n gyfle gwych, o gofio pa mor agos yr ydym ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid a phartneriaid ar sail trawsffiniol, ac efallai y byddwn ni'n awgrymu bod Gweinidog Gogledd Cymru yn mynychu i hyrwyddo'r gogledd yn Eurovision 2023, ynghyd â swyddogion ardderchog o dimau'r economi, digwyddiadau mawr a thwristiaeth?
The education Minister wants to come with me as well. I think you make a really important point. The links between north Wales, and particularly north-east Wales, and the north-west of England are very important, and we know that people do travel to Liverpool and, indeed, Manchester, and probably further afield, to see arts and culture events. Clearly, the Eurovision contest coming to Liverpool is very important. I will certainly ask the Deputy Minister for economy, who has responsibility for culture and arts, to update Members. I don't think she's had the opportunity to have discussions yet, but I'm sure she will be doing.
Mae'r Gweinidog addysg eisiau dod gyda fi hefyd. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Mae'r cysylltiadau rhwng y gogledd, ac yn enwedig y gogledd-ddwyrain, a gogledd-orllewin Lloegr yn bwysig iawn, a gwyddom ni fod pobl yn teithio i Lerpwl ac, yn wir, Manceinion, ac ymhellach mae'n debyg, i weld digwyddiadau celfyddydol a diwylliant. Yn amlwg, mae cystadleuaeth yr Eurovision sy'n dod i Lerpwl yn bwysig iawn. Yn sicr, fe wnaf i ofyn i Ddirprwy Weinidog yr Economi, sydd â chyfrifoldeb dros ddiwylliant a'r celfyddydau, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau. Nid ydw i'n credu ei bod hi wedi cael y cyfle i gael trafodaethau eto, ond rwy'n siŵr y bydd hi'n gwneud.
Today is UK Anti-slavery Day, falling within Anti-slavery Week, and I call for a Welsh Government statement on this important issue. Anti-slavery Day provides an opportunity to raise awareness of human trafficking and modern slavery, and to encourage governments, local authorities, companies, charities and individuals to do what they can to address the problem. I thank the 17 Members here who have so far signed the statement of opinion I have tabled regarding this, and I encourage other Members to add their names also.
This recognises that over 40 million people in the world today, and an estimated 136,000 people across the UK, are experiencing modern slavery. This also highlights the new British standard on modern slavery, published by the British Standards Institution—the first of its kind in the world—and encourages the Welsh Government to help raise awareness of the standard and publicise its free availability to all Welsh businesses and organisations. The standard provides organisations with guidance for addressing the risk of modern slavery, including prevention, identification, response, remediation, mitigation and reporting. Speaking at the launch of the Conwy Citizens Advice Tackling Modern Slavery in Ever Changing Times project in March last year, I stated that, sadly, modern slavery is a reality in our country and, in order to tackle this crime, we need partnerships between the statutory agencies and the third sector, protecting the vulnerable, educating all members of the community, supporting survivors, and working towards making Wales a safer place where criminals are not able to exploit others. I call for a Welsh Government statement accordingly.
Mae heddiw yn Ddiwrnod Atal Caethwasiaeth y DU, sy'n dod o fewn Wythnos Atal Caethwasiaeth, ac rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y mater pwysig hwn. Mae Diwrnod Atal Caethwasiaeth yn rhoi cyfle i godi ymwybyddiaeth o fasnachu pobl a chaethwasiaeth fodern, ac annog llywodraethau, awdurdodau lleol, cwmnïau, elusennau ac unigolion i wneud yr hyn y gallan nhw i ymdrin â'r broblem. Diolch i'r 17 o Aelodau yn y fan yma sydd hyd yma wedi llofnodi'r datganiad barn yr wyf i wedi ei gyflwyno ynglŷn â hyn, ac rwy'n annog yr Aelodau eraill i ychwanegu eu henwau hefyd.
Mae hyn yn cydnabod bod dros 40 miliwn o bobl yn y byd heddiw, ac amcangyfrifir bod 136,000 o bobl ledled y DU, yn wynebu caethwasiaeth fodern. Mae hyn hefyd yn tynnu sylw at y safon Brydeinig newydd ar gaethwasiaeth fodern, a gafodd ei gyhoeddi gan Sefydliad Safonau Prydain—y cyntaf o'i fath yn y byd—ac yn annog Llywodraeth Cymru i helpu i godi ymwybyddiaeth o'r safon a hysbysebu ei fod yn rhad ac am ddim i holl fusnesau a sefydliadau Cymru. Mae'r safon yn rhoi canllawiau i sefydliadau ar gyfer ymdrin â'r risg o gaethwasiaeth fodern, gan gynnwys atal, adnabod, ymateb, adfer, lliniaru ac adrodd. Wrth siarad yn lansiad prosiect Cyngor ar Bopeth Conwy Mynd i'r Afael â Chaethwasiaeth Fodern mewn Amseroedd sy'n Newid yn Gyson ym mis Mawrth y llynedd, dywedais i, yn anffodus, mae caethwasiaeth fodern yn sefyllfa wirioneddol yn ein gwlad ac, er mwyn ymdrin â'r drosedd hon, mae angen partneriaethau arnom ni rhwng yr asiantaethau statudol a'r trydydd sector, i amddiffyn y rhai sy'n agored i niwed, addysgu pob aelod o'r gymuned, cefnogi goroeswyr, a gweithio tuag at wneud Cymru'n fan mwy diogel lle nad yw troseddwyr yn gallu manteisio ar eraill. Rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.
Thank you. The Member raises a very important point of the horrific things that we've seen with modern slavery here in Wales, and I know the Minister for Social Justice would be very happy to bring forward a written statement, and she's also very keen to publicise the standard amongst organisations here in Wales.
Diolch. Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn am y pethau erchyll yr ydym ni wedi'u gweld gyda chaethwasiaeth fodern yma yng Nghymru, ac rwy'n gwybod y byddai'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn hapus iawn i gyflwyno datganiad ysgrifenedig, ac mae hi hefyd yn awyddus iawn i roi cyhoeddusrwydd i'r safon ymhlith sefydliadau yma yng Nghymru.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad gan y Gweinidog cyllid ar ymateb Llywodraeth Cymru i ddatganiad y Canghellor ar y cynllun ariannol tymor canolig. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item, therefore, is the statement by the Minister for finance on the Welsh Government's response to the Chancellor's statement on the medium-term fiscal plan. I call on the Minister to make her statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. Yesterday, the latest Chancellor reversed many of the flawed and reckless decisions that were made by his predecessor and the Prime Minister in the mini-budget less than a month ago and which were a central pillar of the new Prime Minister's so-called programme for growth. The new Chancellor's statement yesterday was made ahead of his medium-term fiscal plan on 31 October, in which he signalled he would be announcing further measures to reduce public spending in a plan costed by the Office for Budget Responsibility. The UK is now in a far worse situation financially and economically than it was before the ill-fated mini-budget. This is inexcusable. As a result of its own actions and decisions, the UK Government has created mayhem in the financial markets, which has led to soaring mortgage and Government borrowing costs, and the Bank of England has been forced to take extraordinary measures to prevent a collapse in pension funds.
Diolch, Llywydd. Ddoe, fe wnaeth y Canghellor diweddaraf wyrdroi llawer o'r penderfyniadau diffygiol a di-hid a gafodd eu gwneud gan ei ragflaenydd a'r Prif Weinidog yn y gyllideb fach lai na mis yn ôl ac a oedd yn faes canolog o raglen dwf honedig y Prif Weinidog newydd. Cafodd datganiad y Canghellor newydd ddoe ei wneud cyn ei gynllun cyllidol tymor canolig ar 31 Hydref, lle y gwnaeth nodi y byddai'n cyhoeddi mesurau eraill i leihau gwariant cyhoeddus mewn cynllun wedi'i gostio gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllideb. Mae'r DU nawr mewn sefyllfa llawer gwaeth yn ariannol ac yn economaidd nag yr oedd cyn y gyllideb fach anffodus. Mae hyn yn anfaddeuol. O ganlyniad i'w gweithredoedd a'i phenderfyniadau ei hun, mae Llywodraeth y DU wedi creu anhrefn yn y marchnadoedd ariannol, sydd wedi arwain at gynyddu costau morgeisi a benthyca'r Llywodraeth, ac mae Banc Lloegr wedi cael ei orfodi i gymryd camau eithriadol i atal cwymp mewn cronfeydd pensiwn.
All this while household budgets have been squeezed even further and a gaping hole has been created in public finances. The new Chancellor may have undone most of the tax-cutting measures brought in on 23 September, which as we know were designed to benefit the richest, but he cannot undo the damage the mini-budget has unleashed. Let me be clear that people in Wales will be paying for the UK Government’s failures with higher taxes in the future, higher energy bills and cuts to our public services.
There are a small few who have done very well as a result of the financial market turmoil that followed the disastrous mini-budget, and a small number of people will continue to benefit. The removal of the cap on bankers’ bonuses was one of the very few measures that survived the new Chancellor’s cull. Unfortunately, the people who are benefiting from the chaos created by the mini-budget are not my constituents, who have only seen their problems multiply and are left struggling to pay their mortgages, heat their homes and feed their families.
This is a UK Government that has said that its No. 1 focus is growth, yet yesterday’s statement will do nothing to improve the economic prospects of our country. I fail to see how any of the measures announced by the Chancellor will do anything other than shrink the economy and deepen the recession. This is the very opposite of a so-called plan for growth. While the Chancellor stated the UK Government’s priority in making the difficult decisions that lie ahead will always be the most vulnerable, he has, so far, offered nothing to support them. Instead, he has prematurely cut off energy support for tens of millions of households, adding to the worry about how people will pay their bills.
The UK Government has repeatedly failed to take opportunities to improve our energy security for the future and address the climate emergency. If this Government is serious about stimulating economic growth, it must be more ambitious on investment. The Chancellor must provide the capital stimulus to invest in green energy and decarbonisation. It should not seek to cut capital spending when we are facing year-on-year cuts to our capital budget through this spending review period.
The chaos that surrounds the UK Government’s mishandling of the economy has served as an unwelcome distraction and it masks the real issues that people are facing. The UK Government needs to refocus its efforts to help those most in need. The Chancellor must take the opportunity on 31 October to provide further targeted support to help households and businesses that are struggling most in the current crisis, including people on benefits. The UK Government holds the key fiscal levers to make a real difference to the cost-of-living crisis. It must use its tax levers more equitably, including taxing the windfall gains in the energy sector.
I fear the Chancellor’s statement yesterday signalled a new era of austerity. Even before any prospective spending cuts with the Chancellor’s planned efficiency exercise, inflation has already significantly eroded our devolved budget settlement. Over the current three-year spending period, our budget will be worth up to £4 billion less in real terms than it was when it was set last year. Next year alone it will be worth £1.5 billion less. Decisions taken on where to wield the axe on public spending in Whitehall will have a material impact for our budget in Wales. As we, local authorities and other partners look again at our spending plans for next year, we are being forced into an incredibly difficult set of choices. While we cannot offer protection from the full force of the UK Government’s actions, the Welsh Government will do everything it can to help households, services and businesses through this ever-deepening crisis of the UK Government’s making. This financial year we are investing £1.6 billion in schemes that provide direct support to people, such as the £200 winter fuel support payment, and a wide range of programmes and schemes that put money back in people’s pockets—schemes like the council tax reduction scheme, free school meals and pupil development grant access, which helps families with the costs of sending their children to school.
Looking ahead, we will publish the Welsh Government’s budget on 13 December and, in doing so, we will provide a considered and careful response to the crisis, taking into account the full fiscal forecast provided by the OBR to give as much certainty as possible for our public services and partners. While our resources are limited and yesterday’s announcement will do nothing to alleviate the already challenging funding position facing the Welsh Government, our priority will be to shield the most vulnerable and create a stronger, fairer and greener Wales that safeguards the well-being of our future generations. We will know more on Halloween when the Chancellor's medium-term fiscal plan and the independent OBR forecast are published, but I'm afraid that we must now prepare ourselves for a further instalment of this horror show as a result of the UK Government's inept stewardship of the economy and public finances.
A hyn i gyd tra bod cyllidebau aelwydydd yn cael eu gwasgu fwy fyth hyd yn oed a thwll enfawr wedi'i greu mewn cyllid cyhoeddus. Efallai fod y Canghellor newydd wedi dadwneud y rhan fwyaf o'r mesurau i dorri trethi a gyflwynwyd ar 23 Medi, a gafodd eu cynllunio, fel y gwyddom ni, i fod o fantais i'r cyfoethocaf, ond ni all ddadwneud y niwed y mae'r gyllideb fach wedi'i achosi. Gadewch i mi fod yn eglur y bydd pobl yng Nghymru yn talu am fethiannau Llywodraeth y DU gyda threthi uwch yn y dyfodol, biliau ynni uwch a thoriadau i'n gwasanaethau cyhoeddus.
Mae yna ryw ychydig rai wedi elwa llawer iawn o ganlyniad i aflonyddwch y farchnad ariannol yn dilyn y gyllideb fach drychinebus, ac fe fydd nifer fach o bobl yn parhau i elwa. Roedd tynnu'r cap ar fonysau bancwyr yn un o'r ychydig iawn o fesurau a achubwyd o goelcerth y Canghellor newydd. Yn anffodus, nid fy etholwyr i yw'r rhai sy'n elwa ar yr anhrefn a grëwyd gan y gyllideb fach, a dim ond cynyddu y mae eu problemau nhw ac maen nhw wedi'u gadael â thrafferthion i dalu eu morgeisi, gwresogi eu cartrefi a bwydo eu teuluoedd.
Mae hon yn Llywodraeth y DU sydd wedi dweud mai'r prif faes y mae hi'n canolbwyntio arno yw twf, ond eto ni fydd datganiad ddoe yn gwneud unrhyw beth i wella rhagolygon economaidd ein gwlad. Rwy'n methu â gweld sut y bydd unrhyw un o'r mesurau a gyhoeddwyd gan y Canghellor yn gwneud unrhyw beth heblaw am grebachu'r economi a dyfnhau'r dirwasgiad. Mae hyn yn llwyr i'r gwrthwyneb i'r cynllun twf honedig. Er i'r Canghellor nodi mai blaenoriaeth Llywodraeth y DU wrth wneud y penderfyniadau anodd sydd o'u blaenau nhw fydd y rhai mwyaf agored i niwed bob amser, nid yw ef wedi cynnig unrhyw beth i'w cefnogi nhw eto. Yn hytrach, mae ef wedi torri cymorth ynni yn gynamserol i ddegau o filiynau o aelwydydd, gan ychwanegu at y pryder ynglŷn â sut y bydd pobl yn talu eu biliau.
Mae Llywodraeth y DU wedi methu dro ar ôl tro i gymryd cyfleoedd i wella ein diogelwch ynni i'r dyfodol a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Os yw'r Llywodraeth hon o ddifrif ynglŷn ag ysgogi twf economaidd, mae'n rhaid iddi fod yn fwy uchelgeisiol o ran buddsoddi. Mae'n rhaid i'r Canghellor roi'r ysgogiad cyfalaf i fuddsoddi mewn ynni gwyrdd a datgarboneiddio. Ni ddylai geisio torri gwariant cyfalaf pan fyddwn ni'n wynebu toriadau o flwyddyn i flwyddyn i'n cyllideb gyfalaf ni drwy gydol y cyfnod hwn o adolygu gwariant.
Mae'r anhrefn sy'n amgylchynu camweinyddu Llywodraeth y DU o ran yr economi wedi tynnu sylw yn anffodus oddi wrth y materion gwirioneddol y mae pobl yn eu hwynebu nhw. Mae angen i Lywodraeth y DU ddiweddaru ei hymdrechion i helpu'r rhai sydd â'r angen mwyaf. Mae'n rhaid i'r Canghellor fanteisio ar y cyfle ar 31 o fis Hydref i ddarparu cefnogaeth bellach a anelir i helpu aelwydydd a busnesau sy'n ei chael hi fwyaf anodd yn yr argyfwng presennol, gan gynnwys pobl sy'n derbyn budd-daliadau. Llywodraeth y DU sydd â'r ysgogiadau cyllidol allweddol i wneud gwahaniaeth gwirioneddol o ran yr argyfwng costau byw. Mae'n rhaid iddi ddefnyddio ei hysgogiadau o ran treth mewn ffordd fwy cyfiawn, gan gynnwys treth ffawdelw ar enillion yn y sector ynni.
Rwy'n ofni bod datganiad y Canghellor ddoe yn argoeli cyfnod newydd o gyni. Hyd yn oed cyn unrhyw doriadau gwariant gydag ymarfer effeithlonrwydd arfaethedig y Canghellor, mae chwyddiant wedi erydu ein setliad cyllideb ddatganoledig ni'n sylweddol eisoes. Dros y cyfnod gwariant presennol o dair blynedd, fe fydd ein cyllideb ni werth hyd at £4 biliwn yn llai mewn termau real nag yr oedd pan gafodd ei sefydlu y llynedd. Fe fydd yn werth £1.5 biliwn yn llai hyd yn oed flwyddyn nesaf. Fe fydd penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn Whitehall o ran lle bydd y toriadau yn digwydd gyda gwariant cyhoeddus yn cael effaith wirioneddol ar ein cyllideb ni yng Nghymru. Wrth i ni, awdurdodau lleol a phartneriaid eraill edrych eto ar ein cynlluniau gwariant ar gyfer y flwyddyn nesaf, rydym ni'n cael ein gorfodi i wneud cyfres hynod anodd o ddewisiadau. Er na allwn ni amddiffyn rhag holl effaith gweithredoedd Llywodraeth y DU, fe fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i helpu aelwydydd, gwasanaethau a busnesau trwy'r argyfwng cynyddol barhaus hwn o wneuthuriad Llywodraeth y DU. Yn y flwyddyn ariannol hon rydym ni'n buddsoddi £1.6 biliwn mewn cynlluniau sy'n rhoi cefnogaeth yn uniongyrchol i bobl, fel y taliad cymorth tanwydd gaeaf gwerth £200, ac ystod eang o raglenni a chynlluniau sy'n rhoi arian yn ôl ym mhocedi pobl—cynlluniau fel y cynllun gostyngiadau treth cyngor, prydau ysgol am ddim a grant datblygu disgyblion, sy'n helpu teuluoedd gyda chostau anfon eu plant i'r ysgol.
Wrth edrych i'r dyfodol, fe fyddwn ni'n cyhoeddi cyllideb Llywodraeth Cymru ar 13 o fis Rhagfyr ac, wrth wneud hynny, rydym ni am gynnig ymateb ystyriol a gofalus i'r argyfwng, gan ystyried y rhagolwg cyllidol llawn a ddarperir gan Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidol i roi cymaint o sicrwydd â phosibl i'n gwasanaethau cyhoeddus ni a'n partneriaid ni. Er bod ein hadnoddau yn gyfyngedig ac ni wnaiff cyhoeddiad ddoe unrhyw beth i leddfu'r sefyllfa sydd eisoes yn heriol sy'n wynebu Llywodraeth Cymru, ein blaenoriaeth ni fydd gwarchod y rhai mwyaf agored i niwed a chreu Cymru gryfach, tecach a gwyrddach sy'n diogelu lles ein cenedlaethau yn y dyfodol. Fe fyddwn yn gwybod mwy ar Galan Gaeaf pan fydd cynllun cyllidol tymor canolig y Canghellor a rhagolygon annibynnol y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidol yn cael eu cyhoeddi, ond rwy'n ofni bod yn rhaid i ni baratoi ein hunain nawr am bennod arall o'r sioe arswyd hon o ganlyniad i stiwardiaeth ddiofal Llywodraeth y DU o'r economi a chyllid cyhoeddus.
Thank you, Minister. Firstly, I want to acknowledge that the past few weeks have not been good, to say the least. And I think we are all disappointed that we find ourselves—[Interruption.]
Diolch i chi, Gweinidog. Yn gyntaf, fe hoffwn i gydnabod nad yw'r wythnosau diwethaf wedi bod yn rhai da iawn, a dweud y lleiaf. Ac rwy'n credu ein bod ni i gyd yn siomedig ein bod ni'n ein cael ein hunain—[Torri ar draws.]
I'm really interested and keen to hear what the Member has to say, so can we have a bit more quiet and hear the content of what's being said?
Mae gennyf i ddiddordeb ac awydd mawr i glywed beth sydd gan yr Aelod i'w ddweud, felly a gawn ni ychydig mwy o dawelwch i glywed cynnwys yr hyn sy'n cael ei ddweud?
Thank you, Llywydd. As I said, I think we're all disappointed that we find ourselves in this position. I welcome the new Chancellor to his position. He is somebody who has a wide range of knowledge of the workings of Government and has the experience needed to put the country back on track. These are not normal times and, whilst recent events haven't been helpful, to pretend that we could fully insulate ourselves from numerous global shocks that have challenged us in so many ways is a fallacy. But, Llywydd, as I said earlier, I'm acutely aware that the past few weeks have been, to put it very lightly, disappointing. Whilst publicly I may have defended some of the previously announced proposals, I did so believing that the UK Government had modelled the impacts of its plans, and the Government should have published all of the information that it had when it made its original announcement, alongside detailed proposals as to its longer term financial plans. The fact that it wasn't made available was a mistake. It should not have happened, and I welcome that the Chancellor has committed to following a doctrine of fiscal responsibility, like many chancellors before him.
Llywydd, whilst I still believe economic growth is the best way out of this crisis, ultimately, what we need now is stability, and the new Chancellor must deliver this, and the reaction to his statement yesterday has seemingly helped to calm the markets a little. I also believe that the announcement of the new economic advisory council will provide further stability and direction to UK fiscal policy. I was pleased to hear that the Minister had spoken to the chief secretary, and I hope, in future conversations, that the Minister will raise the possibility for the Welsh Government to work with the council to re-establish that important cross-governmental working, as well as trying to get a Welsh perspective on the council to reflect our shared interests and Wales's particular economic outlook. I hope that certainty can be provided about what the budgetary outlook will be following the financial statement later this month.
I also agree with the Minister about the continuing need to support people, especially those who are struggling the most during these difficult times, and the UK Government has to do everything it can, like it had previously done during COVID, and beyond, to provide the help that people need. Now, I'm reassured from the Chancellor's comments that his focus will always be on those who are most in need, but I know that we must also do our bit to ensure that the Government remains focused on helping the most vulnerable, and that's why, today, the Welsh Conservative group have written to the Chancellor calling for benefits to be uprated in line with inflation.
But, I must say, when the Minister talks about how the Chancellor's announcements will shrink the economy, I do have to question whether Welsh Government policy is simply to believe the opposite of what the UK Government does. A few weeks ago, they were arguing against the growth plan and calling for it to be scrapped. Now they are seemingly suggesting that the reversal of the same plan is anti-growth, so what do they believe? Presiding Officer, what we are still waiting to hear—and statement after statement, I ask for this—is what are the Government's plans to deliver the growth and prosperity that our economy needs in Wales? If the growth plan is the wrong sort of economic growth and a reversal of the plan is anti-growth, then what exactly is the Welsh Government doing to realise the full potential of our economy? The First Minister in an interview recently said that a growing economy needs investment in infrastructure and investment in human capital, and I agree, but how does that reconcile when we have some of the highest business rates in the UK, a ban on new road infrastructure, a tourism tax that the industry on the whole does not like, a lack of house building across the country, and Welsh people earning less per year than in the rest of the UK? How can these things be the way to achieve growth? Presiding Officer, the past couple weeks have been difficult and testing, but what they have shown is that, to combat the difficulties that we face, we need to create the conditions for growth. Thank you.
Diolch i chi, Llywydd. Fel y dywedais i, rwy'n credu ein bod ni i gyd yn siomedig ein bod ni'n ein cael ein hunain yn y sefyllfa hon. Rwy'n croesawu'r Canghellor newydd i'w swydd. Mae'n un sydd ag ystod eang o wybodaeth am beirianwaith y Llywodraeth ac mae'r profiad angenrheidiol ganddo i roi'r wlad yn ôl ar y trywydd iawn. Nid amseroedd arferol mo'r rhain ac, er nad yw digwyddiadau diweddar wedi bod o gymorth, mae honni y gallem ni ein hynysu ein hunain yn llwyr oddi wrth nifer o ergydion byd-eang sydd wedi ein herio ni mewn cymaint o ffyrdd yn gamgymeriad. Ond, Llywydd, fel y dywedais i yn gynharach, rwy'n ymwybodol iawn bod yr wythnosau diwethaf wedi bod, a dweud y lleiaf, yn siomedig. Er fy mod wedi amddiffyn rhai o'r cynigion a gyhoeddwyd yn flaenorol o bosibl, fe wnes i hynny yn y gred bod Llywodraeth y DU wedi modelu effeithiau ei chynlluniau ni, ac fe ddylai'r Llywodraeth fod wedi cyhoeddi'r holl wybodaeth a oedd ganddi wrth wneud ei chyhoeddiad gwreiddiol, ochr yn ochr â chynigion manwl am ei chynlluniau ariannol tymor hwy. Roedd y ffaith nad oedd hynny ar gael yn gamgymeriad. Ni ddylai hynny fod wedi digwydd, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod y Canghellor wedi ymrwymo i ddilyn egwyddorion cyfrifoldeb cyllidol, fel llawer o gangellorion o'i flaen.
Llywydd, er fy mod yn dal i gredu mai twf economaidd yw'r ffordd orau allan o'r argyfwng hwn, yn y pen draw, yr hyn sydd ei angen arnom ni nawr yw sefydlogrwydd, ac mae'n rhaid i'r Canghellor newydd gyflawni hyn, ac mae'r ymateb i'w ddatganiad ddoe wedi helpu i dawelu ychydig ar y marchnadoedd. Rwy'n credu hefyd y bydd cyhoeddi'r cyngor cynghori economaidd newydd yn rhoi sefydlogrwydd a chyfeiriad pellach i bolisi cyllidol y DU. Roeddwn i'n falch o glywed bod y Gweinidog wedi siarad â'r prif ysgrifennydd, ac rwy'n gobeithio, mewn sgyrsiau yn y dyfodol, y bydd y Gweinidog yn codi'r posibilrwydd o weld Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r cyngor i ailsefydlu'r gwaith traws-lywodraethol pwysig hwnnw, yn ogystal â cheisio cael gogwydd Cymreig ar y cyngor i adlewyrchu ein diddordebau cyffredin ni a'r ymagwedd economaidd sy'n benodol i Gymru. Rwy'n gobeithio y gellir rhoi sicrwydd ynglŷn â'r hyn fydd yn y rhagolygon cyllidebol yn dilyn y datganiad ariannol yn ddiweddarach yn y mis.
Rwyf i'n cytuno â'r Gweinidog hefyd am yr angen parhaus i gefnogi pobl, yn enwedig y rhai sy'n ei chael hi'n fwyaf anodd yn ystod y cyfnod cythryblus hwn, ac mae'n rhaid i Lywodraeth y DU wneud popeth y gall hi, fel y gwnaeth hi o'r blaen yn ystod COVID, a thu hwnt, i estyn y cymorth sydd ei angen ar bobl. Nawr, rwy'n dawel fy meddwl oherwydd sylwadau'r Canghellor y bydd ef bob amser yn canolbwyntio ar y rhai sydd â'r angen mwyaf, ond fe wn i bod yn rhaid i ninnau wneud ein rhan hefyd wrth sicrhau bod y Llywodraeth yn parhau i ganolbwyntio ar helpu'r rhai mwyaf agored i niwed, a dyna pam, heddiw, mae grŵp y Ceidwadwyr Cymreig wedi ysgrifennu at y Canghellor yn galw am uwchraddio budd-daliadau yn unol â chwyddiant.
Ond mae'n rhaid i mi ddweud, wrth i'r Gweinidog ddweud sut y bydd cyhoeddiadau'r Canghellor yn crebachu'r economi, mae'n rhaid i mi holi ai dim ond gwrthwynebu unrhyw beth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yw polisi Llywodraeth Cymru. Ychydig wythnosau yn ôl, roedden nhw'n dadlau yn erbyn y cynllun twf ac yn galw am ei ddiddymu. Nawr mae hi'n ymddangos eu bod nhw'n awgrymu bod gwrthdroi'r un cynllun yn atal twf, felly beth maen nhw'n ei gredu? Llywydd, yr hyn yr ydym ni'n aros i'w glywed o hyd—a datganiad ar ôl datganiad, rwy'n gofyn am hyn— yw beth yw cynlluniau'r Llywodraeth i gyflawni'r twf a'r ffyniant sydd eu hangen ar ein heconomi ni yng Nghymru? Os yw'r cynllun twf yn rhoi'r fath anghywir o dwf economaidd a bod diddymu'r cynllun yn atal twf, yna beth yn union y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wireddu posibiliadau llawn ein heconomi ni? Yn ddiweddar, fe ddywedodd y Prif Weinidog mewn cyfweliad fod angen buddsoddiad mewn seilwaith a buddsoddiad mewn cyfalaf dynol, ac rwy'n cytuno â hynny, ond sut mae hynny'n cysoni â rhai o'r cyfraddau busnes uchaf yn y DU, a'r gwaharddiad ar seilwaith ffyrdd newydd, a threth dwristiaeth nad yw'r diwydiant yn ei hoffi ar y cyfan, a diffyg adeiladu tai ledled y wlad, a Chymry yn ennill llai bob blwyddyn nag yng ngweddill y DU? Sut all y pethau hynny fod yn ffyrdd o sicrhau twf? Llywydd, mae'r wythnosau diwethaf wedi bod yn anodd ac yn heriol, ond yr hyn y maen nhw wedi ei ddangos, i fynd i'r afael â'r anawsterau yr ydym yn eu hwynebu, yw bod angen i ni greu'r amodau ar gyfer twf. Diolch.
Thank you to the Conservative spokesperson for those comments this afternoon, and I agree with him, it's not been a good few weeks, to say the least, and it is certainly disappointing. I think that he's done the best he can there to send a strong message to his colleagues in Westminster in terms of the Welsh Conservatives' assessment of the recent shambles that we've seen in Westminster.
But I do welcome the letter that the Conservatives will be sending the latest Chancellor regarding benefits—[Interruption.] It's gone, that's great. So, hopefully, this Chancellor will stick around long enough for you to have a response, because I didn't get one from the last one. But I do think that is to be welcomed in terms of your support for raising benefits in line with inflation, and that's certainly to be welcomed.
There were lots of comments there in respect of growth and how the Welsh Government sees growth. Well, the growth commission that was established by the London School of Economics was created in order to identify ways of improving the UK's lacklustre growth performance, and that commission itself highlighted the vital importance of continuing to invest in the education system and in adaptable skills and lifelong learning. It also stressed the key role of infrastructure as a vital component in sustainable growth, and it argued for higher, not lower levels of investment in infrastructure across the UK. That's entirely consistent with what the First Minister and my other colleagues are always talking about in terms of how we understand growth. It is investing in people, it is investing in skills and it's investing in infrastructure. We want to see, particularly, investment in green infrastructure to take us towards net zero and to help address the climate and nature emergencies.
It's also worth bearing in mind as well that analysis for the UK Government's own National Infrastructure Commission has demonstrated the vital role of maintaining investment in infrastructure in order to meet the challenges of improving the economic performance of lagging areas and also achieving net zero and delivering climate resilience and a better environment. So, again, even that infrastructure commission is very much seeing things as we are in Welsh Government.
The UK Government's vision for growth just seemed to be about cutting tax for the very richest, as if that was going to be the incentive that they needed, and then there's really nothing left of the UK Government's vision for growth in the existing plan, apart from the ongoing commitment, as I understand it, to the investment zones. Yet we have very little detail as to what those investment zones might look like. We look forward to further discussions with the UK Government on that.
The Member also referred to the discussion I had with the Chief Secretary to the Treasury. That was yesterday, and I did that alongside my counterpart in Scotland. That was a very useful, I think, first conversation, but what we really need is a chief secretary who really does see it as part of his core responsibilities to have that relationship with the Welsh Government and with the other devolved Governments on a day-to-day basis, and somebody who is going to take a real interest in Wales, so that they can really grapple with the things that we're trying to make progress on with the UK Government.
This, as the First Minister said, will be my sixth Chief Secretary to the Treasury and that's a problem, in the sense that you have to go back to the beginning every time you work with a new Chief Secretary to the Treasury, because lots of the issues that we're trying to progress with them are really detailed and complex. The issues around replacement EU funding and the formula that the UK Government used to determine that funding, which leaves us £1 billion worse off, we need to have detailed discussions about that. We need to continue those discussions that we're starting to have around fiscal flexibilities for Wales. So, it is disappointing when you have to just go back to zero time after time with these discussions. So, I'm hoping that building good, new, strong relationships with the latest CST will start to take us down that road as well. I look forward to continuing that relationship.
Diolch i lefarydd y Ceidwadwyr am y sylwadau hynny y prynhawn yma, ac rwy'n cytuno ag ef, nid yw'r rhain wedi bod yn wythnosau da iawn, a dweud y lleiaf, ac mae hi'n sicr yn siomedig. Rwy'n credu ei fod wedi gwneud y gorau y gallai yn y fan honno i anfon neges bendant at ei gydweithwyr yn San Steffan o ran asesiad y Ceidwadwyr Cymreig o'r traed moch a welsom ni yn San Steffan yn ddiweddar.
Ond rwyf i yn croesawu'r llythyr y bydd y Ceidwadwyr yn ei anfon i'r Canghellor diweddaraf ynglŷn â budd-daliadau—[Torri ar draws.] Mae wedi mynd, mae hynny'n ardderchog. Felly, gyda gobaith, fe fydd y Canghellor hwn yn cadw ei swydd yn ddigon hir i chi gael ateb, oherwydd ni chefais i un gan y diwethaf. Ond rwy'n credu bod hynny i'w groesawu o ran eich cefnogaeth chi i godi budd-daliadau yn unol â chwyddiant, ac mae hynny'n sicr i'w groesawu.
Roedd llawer o sylwadau yn y fan yna am dwf a sut mae Llywodraeth Cymru yn ystyried twf. Wel, fe grëwyd y comisiwn twf a sefydlwyd gan Ysgol Economeg Llundain i nodi ffyrdd o wella perfformiad twf dilewyrch y DU, ac fe dynnodd y comisiwn hwnnw sylw ei hun at bwysigrwydd hanfodol parhau i fuddsoddi yn y system addysg ac mewn sgiliau addasadwy a dysgu gydol oes. Roedd yn pwysleisio swyddogaeth allweddol seilwaith hefyd yn elfen hanfodol i dwf cynaliadwy, ac roedd yn dadlau o blaid cyfraddau uwch, ac nid is o fuddsoddiad mewn seilwaith ledled y DU. Mae hynny'n gwbl gyson â'r hyn y mae'r Prif Weinidog a fy nghydweithwyr eraill i'n sôn amdano bob amser ynglŷn â'n dealltwriaeth ni o dwf. Buddsoddi mewn pobl, buddsoddi mewn sgiliau a buddsoddi mewn seilwaith yw hwnnw. Rydym ni'n dymuno gweld, yn arbennig, fuddsoddi mewn seilwaith gwyrdd i'n harwain ni tuag at sero net ac i helpu i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur.
Hefyd, mae hi'n werth cofio bod dadansoddiad ar gyfer Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi dangos swyddogaeth hanfodol cynnal buddsoddiad mewn seilwaith i ymateb i'r heriau o wella perfformiad economaidd ardaloedd sydd ar ei hôl hi a chyflawni sero net hefyd a sicrhau cydnerthedd o ran yr hinsawdd a gwell amgylchedd. Felly, eto, mae hyd yn oed y comisiwn seilwaith hwnnw'n gweld pethau fel y gwnawn ni yn Llywodraeth Cymru.
Roedd gweledigaeth Llywodraeth y DU ar gyfer twf yn ymddangos fel pe bai'n ymwneud â dim ond torri treth ar gyfer y rhai cyfoethocaf un, fel pe bai hynny'n mynd i fod y cymhelliant yr oedd ei angen arnynt, ac wedyn nid oes dim ar ôl o weledigaeth Llywodraeth y DU ar gyfer twf yn y cynllun presennol, ar wahân i'r ymrwymiad parhaus, fel rwyf i'n ei ddeall, i'r parthau buddsoddi. Eto i gyd, ychydig iawn o fanylion sydd gennym ni ynglŷn â sut olwg allai fod ar y parthau buddsoddi hynny. Rydym ni'n edrych ymlaen at drafodaethau pellach gyda Llywodraeth y DU ynghylch hynny.
Roedd yr Aelod yn cyfeirio hefyd at y drafodaeth a gefais i gyda'r Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys. Ddoe yr oedd hynny, ac fe wnes i hynny ochr yn ochr â fy nghymheiriaid yn yr Alban. Roedd honno'n sgwrs ddefnyddiol iawn, yn fy marn i, ond yr hyn sydd ei angen arnom ni mewn gwirionedd yw prif ysgrifennydd sydd yn ei gweld hi'n rhan wirioneddol o'i gyfrifoldebau craidd i fod â pherthynas fel hon gyda Llywodraeth Cymru a gyda'r Llywodraethau datganoledig eraill o ddydd i ddydd, a chael rhywun sydd â diddordeb gwirioneddol yng Nghymru, ar gyfer mynd i'r afael â'r pethau yr ydym ni'n ceisio gwneud cynnydd yn eu cylch gyda Llywodraeth y DU.
Hwn, fel dywedodd y Prif Weinidog, fydd y chweched Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys a welais yn fy amser i ac mae honno'n broblem, yn yr ystyr bod yn rhaid i chi ddechrau o'r dechrau bob tro yr ydych chi'n gweithio gyda Phrif Ysgrifennydd newydd i'r Trysorlys, oherwydd mae llawer o'r materion yr ydym ni'n ceisio symud ymlaen â nhw yn rhai manwl a chymhleth iawn. Mae'r materion sy'n ymwneud â chyllid yn lle'r cyllid oddi wrth yr UE a'r fformiwla a ddefnyddiodd Llywodraeth y DU i benderfynu ar y cyllid hwnnw, sy'n ein gadael £1 biliwn yn brin, mae angen i ni gael trafodaethau manwl am hynny. Mae angen i ni barhau â'r trafodaethau hynny yr ydym ni'n dechrau eu cael ynghylch hyblygrwydd cyllidol i Gymru. Felly, mae hi'n siomedig pan fydd yn rhaid i chi fynd yn ôl i'r dechrau un, dro ar ôl tro, gyda'r trafodaethau hyn. Felly, rwy'n gobeithio y bydd meithrin perthynas dda, newydd, gref gyda'r Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys diweddaraf yn dechrau mynd â ni i lawr y llwybr hwnnw hefyd. Rwy'n edrych ymlaen at barhau â'r berthynas honno.
Thank you for your statement, Minister. I have to say that this mess shows once again the extent to which we here in Wales are just at the mercy of the whims of Westminster Ministers. It underlines again how the current devolution settlement leaves us effectively fiscally impotent when it comes to protecting our interests, and protecting the people who are vulnerable amongst us, from damaging UK Government decisions.
You recently described being part of the union and having the UK Government there as some sort of insurance policy for Wales, but surely now you have to accept that it's felt a bit more like a millstone around our necks in recent weeks. And if recent events don't make the case for independence, well, surely it does make the case for greater fiscal independence for Wales: more powers to protect our people from the tsunami that we're already experiencing and no doubt will intensify in the coming months.
Now, you stay in the statement that the UK Government holds the key financial levers to make a real difference to this cost-of-living crisis, and it needs to use those tax levers more equitably. Well, why allow the Tories to do their worst, instead of demanding powers for you to do your best for the people of Wales? We know, in Scotland, they can reform that income tax bands. It's a way of better reflecting people's ability to pay. That's the very least that we could expect, I think, here in Wales. But, take it to the other extreme, if the UK Government isn't introducing a windfall tax on energy companies, then why can't we have powers here to do something about it, instead of just complaining in a written or an oral statement?
That said, new powers, yes, okay, that's one thing, but we also need to use the powers that we already have to maximum effect to protect the most vulnerable people from what's ahead. The First Minister was coy again earlier, so I'll ask whether you'll confirm that varying the Welsh rates of income tax is actively being considered by this Government. And will you join Plaid Cymru in accepting that it's looking as if it is going to be necessary to act in that way in order, again, to mitigate some of the devastating Westminster cuts that are looming?
You're right to criticise the shortening of the energy support package to six months, because it does leave a cliff edge and people not knowing what will happen at the end of that period. I understand that you have spoken, as you said, with the Chief Secretary to the Treasury, but what plans do you have to actually speak with the Chancellor himself, to set out not only the case for greater fiscal powers for Wales, but to make sure that he understands the implications of his recent announcements for Wales, and also to make sure, before the statement at the end of this month, that he understands what implications there might be there for us here in Wales?
On energy specifically, will you make the case for those properties that are off grid, particularly, because it is something that is of huge concern? I know that Ben Lake, my Plaid Cymru colleague at Westminster, raised the need for support in relation to oil and people who are off grid. The Chancellor didn't rule it out. So, in your discussions with the Chancellor, will you please reiterate the need to extend support to those who aren't currently able to access it in the same way as most people?
Now, yesterday, your written statement said that the Chancellor offered nothing to comfort the most vulnerable. Well, we could levy the same criticism at your statement today. There's nothing new there; a few vague references to previously announced support schemes. I was hoping that you'd be actually coming here today with something a bit more concrete to tell us. And you do say that the UK Government needs to refocus its efforts to help those most in need. Well, surely that's just as true for the Welsh Government as well, and is it not time for you to be preparing an emergency budget here in Wales to refocus and to reallocate resources to help the most in need, as you say, and to do so for this financial year, of course, and not wait until next year?
And finally, in relation to next year's budget, you've said it twice now, in the last written statement yesterday and your oral statement today, that the Welsh Government's budget will be introduced on 13 December. My understanding was that the original agreement was that it would be no later than 13 December, and that that date was chosen, or specified, because it was in relation to the expected UK Government fiscal announcement in November. Given that that has now been brought closer to today, surely you're in a position to publish your draft budget earlier. That would allow greater scrutiny from this Senedd, and it would also give a longer lead-in time for those public service providers in Wales who are going to have to make every single penny work as hard as possible.
Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Mae'n rhaid imi ddweud bod y llanast hwn yn dangos unwaith eto y graddau yr ydym ni yma yng Nghymru ar drugaredd mympwyol Gweinidogion yn San Steffan. Mae hynny'n tanlinellu unwaith eto sut mae'r setliad datganoli presennol yn ein gadael ni'n ddirym yn ariannol o ran gallu gwarchod ein buddiannau, a diogelu'r bobl sy'n agored i niwed yn ein plith, rhag penderfyniadau niweidiol Llywodraeth y DU.
Yn ddiweddar, fe wnaethoch chi ddisgrifio bod yn rhan o'r undeb a bod â Llywodraeth y DU yno fel rhyw fath o bolisi yswiriant i Gymru, ond siawns bod yn rhaid i chi dderbyn erbyn hyn ei bod hi wedi bod ychydig yn fwy tebyg i faen melin am ein gyddfau ni yn ystod yr wythnosau diwethaf. Ac os nad yw digwyddiadau diweddar yn dadlau'r achos o blaid annibyniaeth, wel, siawns nad yw'n dadlau'r achos o blaid mwy o annibyniaeth gyllidol i Gymru: mwy o bwerau i ddiogelu ein pobl ni rhag yr enbydrwydd yr ydym ni'n ei deimlo eisoes ac mae'n siŵr y bydd hwnnw'n dwysáu yn ystod y misoedd nesaf.
Nawr, rydych chi'n dweud yn y datganiad mai Llywodraeth y DU sydd â'r ysgogiadau ariannol allweddol i wneud gwahaniaeth gwirioneddol yn yr argyfwng costau byw, ac mae angen iddi ddefnyddio'r ysgogiadau hynny o ran trethiant mewn ffordd decach. Wel, pam fyddech chi'n caniatáu i'r Torïaid wneud eu gwaethaf, yn lle mynnu pwerau i chi wneud eich gorau i bobl Cymru? Fe wyddom ni, yn yr Alban, eu bod nhw'n gallu diwygio'r bandiau treth incwm hynny. Mae honno'n ffordd o gael gwell adlewyrchiad o allu pobl i dalu. Dyna'r lleiaf y gallwn ni ei ddisgwyl, rwy'n credu, yma yng Nghymru. Ond, os ewch chi â hynny i'r pegwn arall, os nad yw Llywodraeth y DU yn cyflwyno treth ffawdelw ar gwmnïau ynni, yna pam na allem ninnau fod â'r pwerau yma i wneud rhywbeth ynglŷn â hynny, yn lle gwneud dim ond cwyno mewn datganiad ysgrifenedig neu ddatganiad llafar?
Wedi dweud hynny, pwerau newydd, ie, iawn, mae hwnnw'n un peth, ond mae angen i ni ddefnyddio'r pwerau sydd gennym eisoes hefyd i'r effaith fwyaf posibl i amddiffyn y bobl fwyaf bregus rhag yr hyn sydd o'n blaenau ni. Gwnaeth y Prif Weinidog osgoi hyn unwaith eto yn gynharach, felly rwyf i am ofyn a fyddech chi'n cadarnhau bod amrywio cyfraddau Cymru o dreth incwm yn cael ei ystyried o ddifrif gan y Llywodraeth hon. Ac a wnewch chi ymuno â Phlaid Cymru i dderbyn ei bod hi'n ymddangos fel pe bai hi am fod yn angenrheidiol i weithredu fel hyn i, unwaith eto, liniaru rhai o'r toriadau dinistriol gan San Steffan sydd ar y gorwel?
Rydych chi'n iawn i feirniadu'r ffaith bod y pecyn cymorth ynni am gael ei gwtogi i chwe mis, oherwydd mae hynny'n rhoi ymyl clogwyn a phobl yn y tywyllwch o ran yr hyn a fydd yn digwydd ar ddiwedd y cyfnod hwnnw. Rwy'n deall eich bod chi wedi siarad, fel roeddech chi'n dweud, gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, ond pa gynlluniau sydd gennych chi i siarad â'r Canghellor ei hun mewn gwirionedd, i nodi nid yn unig yr achos o blaid rhagor o bwerau cyllidol i Gymru, ond i wneud yn siŵr ei fod e'n deall y goblygiadau i Gymru oherwydd ei gyhoeddiadau diweddar, a gwneud yn siŵr hefyd, cyn y datganiad ar ddiwedd y mis, ei fod yn deall pa oblygiadau a allai fod i ni yma yng Nghymru?
O ran ynni yn benodol, a fyddwch chi'n dadlau'r achos o blaid yr eiddo hynny sydd oddi ar y grid, yn arbennig, oherwydd mae hwnnw'n rhywbeth sy'n peri pryder enfawr? Fe wn i fod Ben Lake, fy nghyd-aelod o Blaid Cymru sydd yn San Steffan, wedi codi'r angen am gefnogaeth o ran olew a phobl sydd oddi ar y grid. Ni wnaeth y Canghellor ddiystyru hynny. Felly, yn eich trafodaethau chi gyda'r Canghellor, a fyddwch chi'n ailadrodd yr angen i estyn cefnogaeth i'r rhai nad ydyn nhw'n gallu cael gafael arno yn yr un ffordd â'r rhan fwyaf o bobl ar hyn o bryd?
Nawr, ddoe, roedd eich datganiad ysgrifenedig chi'n nodi nad oedd y Canghellor ddim i fod o unrhyw gysur i'r rhai mwyaf agored i niwed. Wel, fe allem ninnau roi'r un dyfarniad ar eich datganiad chithau heddiw. Nid oes unrhyw beth sy'n newydd yma; ambell i gyfeiriad annelwig at gynlluniau cymorth a gyhoeddwyd yn flaenorol. Roeddwn i'n gobeithio y byddech chi'n dod yma heddiw mewn gwirionedd gyda rhywbeth ychydig yn fwy pendant i'w ddweud wrthym ni. Ac rydych chi'n dweud bod angen i Lywodraeth y DU ganolbwyntio ei hymdrechion o'r newydd i helpu'r rhai sydd yn yr angen mwyaf. Wel, siawns nad yw hynny yr un mor wir i Lywodraeth Cymru hefyd, ac onid yw hi'n bryd i chi fod yn paratoi cyllideb frys yma yng Nghymru i ganolbwyntio o'r newydd ac ailddyrannu adnoddau i helpu'r mwyaf anghenus, fel y dywedwch chi, a gwneud hynny ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, wrth gwrs, a pheidio aros tan y flwyddyn nesaf?
Ac yn olaf, o ran cyllideb y flwyddyn nesaf, rydych chi wedi dweud hyn ddwywaith nawr, yn y datganiad ysgrifenedig diwethaf ddoe a'ch datganiad llafar chi heddiw, y bydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn cael ei chyflwyno ar 13 o fis Rhagfyr. Fy nealltwriaeth i oedd mai'r cytundeb gwreiddiol oedd na fyddai hi'n ddim hwyrach na 13 o fis Rhagfyr, a bod y dyddiad hwnnw wedi cael ei ddewis, neu gael ei nodi, oherwydd ei fod o ran cyhoeddiad cyllidol disgwyliedig Llywodraeth y DU ym mis Tachwedd. O ystyried bod hwnnw am ddod yn gynt erbyn hyn, siawns eich bod chi mewn sefyllfa i gyhoeddi eich cyllideb ddrafft chi'n gynharach. Byddai hynny'n caniatáu mwy o graffu gan y Senedd hon, ac yn rhoi mwy o amser arweiniol hefyd i ddarparwyr y gwasanaethau cyhoeddus hynny yng Nghymru y bydd yn rhaid iddyn nhw wneud i bob ceiniog goch weithio mor galed â phosibl.
I'm very grateful for all of those remarks. I'll just start where we started the last time that we discussed the UK Government's mini-budget, and that is it's my view that it's not the UK that's the problem, it's the UK Government that's the problem, and we do have the opportunity to change that. I think that the current Prime Minister's position is completely untenable, in my view, especially since the carnage that has ensued has been of her making, just as much as it was of the Chancellor, whom she removed from post.
Rwy'n ddiolchgar iawn am yr holl sylwadau hynny. Rwyf i am ddechrau lle y dechreuom ni'r tro diwethaf pan oeddem ni'n trafod cyllideb fach Llywodraeth y DU, a'r ffaith mai fy marn i yw nad y DU yw'r broblem, Llywodraeth y DU yw'r broblem, ac mae gennym ni gyfle i newid hynny. Rwy'n credu bod sefyllfa'r Prif Weinidog presennol yn gwbl anghynaladwy, yn fy marn i, yn enwedig oherwydd bod y gyflafan a ddilynodd hynny o'i gwneuthuriad hi ei hun, lawn cymaint â'r Canghellor, y gwnaeth hi ei ddiswyddo o'i waith.
But I think that the broader points are really important in terms of having that wider conversation about the powers that are available to us here in Wales, and what an improved set of powers might look like. I think that that is a discussion that is ongoing. It's very live. The Institute of Welsh Affairs is doing some really interesting work at the moment in that kind of space, to try and draw other people and other voices into that conversation, which I think is really to be welcomed.
In terms of the Welsh rates of income tax, I think that the First Minister wasn't being coy today. I think that he was just setting it out honestly, in the sense that we have been really clear that we have got an established process in relation to Welsh rates of income tax, which goes on every single year. That is to consider Welsh rates of income tax, and to consider the role that Welsh rates of income tax have to play in funding public services here in Wales, and then we announce those decisions alongside the draft budget.
Just to continue the discussion that was ongoing between the First Minister and the leader of Plaid Cymru earlier on today, in respect of Welsh rates of income tax, I know that there was some interest in the amount that could be raised through higher rates and additional rates, in particular. Well, we'll start with the basic rate, and this is the figure that gets quoted quite frequently within the Chamber: that would raise around £220 million. But then the higher rate—and this is if you raised it by one penny—would raise around £30 million, and then just £4 million if you were to raise the additional rate. So, I think that that just helps to give some useful context, really, for the kinds of decisions that we will have to make, and the kinds of choices available to us. But just being completely honest: no decisions have been taken. I do think that the UK Government's u-turn on income tax has now changed the context for those decisions, but we will be having those discussions as we move towards the publication of the draft budget on 13 December.
It is my intention to stay with the date of 13 December, because it does respect the protocol that we have with the Finance Committee. But also, I think that I have to tell people that this is going to be the most difficult budget that we will have set since devolution, in the sense that we are looking already at a budget that is worth £1.5 billion less next year. That's before any cuts that are announced either on 31 October or in a forthcoming spring statement. So, this is going to be a budget where we are looking again at our programme for government, we are looking again at our priorities and so on. It could potentially be a budget where we are forced to cut main expenditure groups or programmes and so on. So, I think that that is a good reason why we need time to do that work as a Government.
It's often the case that we are asked to allow greater time for scrutiny than we have even to prepare a budget. I just want to describe the sheer amount of work that goes in to developing a budget, in terms of those commissions that go out to every single one of my colleagues. We have a round of bilaterals with each single one of my ministerial colleagues. All of their departments will be looking at all of their programmes and trying to look to see what could be done differently, where the pressures are, and so on. So, these things do take weeks and weeks and weeks to do, and when we are looking at a budget that is about cutting rather than allocating, it just makes the job even harder. So, I just wanted to say to colleagues that this is the reason why we need time to undertake this work. [Interruption.] And yes, I agree that the scrutiny role is really important as well, but the timetable that we do set out does respect that scrutiny role.
So, in terms of the other points raised: yes, I will certainly take forward the specific points that you wanted raised with the UK Government around off-grid support, for example, and I share the concerns about the announcement of the energy cap being removed as of April. I think that that will only cause a lot of worry now for households in Wales who need a greater degree of certainty to plan for the period ahead.
The UK Government has said that it is instituting a review of the energy support, and we have been really clear that that review has to start and conclude very quickly. The UK Government, in the meeting yesterday, was quite open that we can be involved fully in that review and have input into that review. It's Treasury led, but I think they were—. Potentially because it was our first meeting, they started off in a very collegiate way, wanting to be open and transparent. So, I thought that it seemed like a good place where we could potentially work together to start off with, and that would be a chance for us to set out exactly what our constituents will be feeling as a result of the situation at the moment, and also the lack of ability for businesses and public services to plan ahead in this space as well.
Ond rwy'n credu bod y pwyntiau ehangach yn bwysig iawn o ran cael y sgwrs fwy eang honno am y pwerau sydd ar gael i ni yma yng Nghymru, a sut olwg fyddai ar gyfres well o bwerau. Rwy'n credu bod honno'n drafodaeth sy'n parhau. Mae hi'n gyfredol iawn. Mae'r Sefydliad Materion Cymreig yn gwneud gwaith hynod ddiddorol ar hyn o bryd mewn maes fel hwn, i geisio tynnu pobl eraill a lleisiau eraill i mewn i'r sgwrs honno, rhywbeth sydd wir i'w groesawu yn fy marn i.
O ran cyfraddau treth incwm Cymru, nid wyf i o'r farn bod y Prif Weinidog yn osgoi heddiw. Rwy'n credu ei fod ef wedi gwneud dim ond nodi yn onest, yn yr ystyr y bu ni'n eglur iawn ein bod ni â phroses sefydledig o ran cyfraddau treth incwm i Gymru, sy'n parhau pob un flwyddyn. A honno yw ystyried cyfraddau Cymru o'r dreth incwm, ac ystyried y gwaith y mae'n rhaid i gyfraddau treth incwm Cymru ei wneud wrth ariannu gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru, ac yna fe gyhoeddwn ni'r penderfyniadau hynny ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft.
Dim ond i barhau â'r drafodaeth a oedd yn digwydd rhwng y Prif Weinidog ac arweinydd Plaid Cymru yn gynharach heddiw, ynglŷn â chyfraddau treth incwm i Gymru, fe wn i fod rhywfaint o ddiddordeb yn y swm y gellid ei godi drwy gyfraddau uwch a chyfraddau ychwanegol, yn arbennig felly. Wel, fe fyddwn ni'n dechrau gyda'r gyfradd sylfaenol, a dyma'r ffigwr sy'n cael ei ddyfynnu'n aml iawn yn y Siambr: fe fyddai hynny'n codi tua £220 miliwn. Ond wedyn fe fyddai'r gyfradd uwch—a pe byddech chi'n codi un geiniog yw hyn—yn codi oddeutu £30 miliwn, ac yna dim ond £4 miliwn pe byddech chi'n codi'r gyfradd ychwanegol. Felly, rwy'n credu bod hynny'n ein helpu ni ychydig wrth roi rhyw gyd-destun defnyddiol, mewn gwirionedd, ar gyfer y mathau o benderfyniadau y bydd yn rhaid i ni eu gwneud, a'r mathau o ddewisiadau sydd ar gael i ni. Ond dim ond i fod yn gwbl onest: nid oes unrhyw benderfyniadau wedi eu gwneud. Rwy'n credu bod tro pedol Llywodraeth y DU ynglŷn â'r dreth incwm wedi newid y cyd-destun ar gyfer y penderfyniadau hynny erbyn hyn, ond fe fyddwn ni'n cynnal y trafodaethau hynny wrth i ni symud tuag at gyhoeddiad y gyllideb ddrafft ar 13 o fis Rhagfyr.
Fy mwriad yw aros gyda dyddiad y 13 o fis Rhagfyr, oherwydd mae hwnnw'n parchu'r protocol sydd gennym ni gyda'r Pwyllgor Cyllid. Ond hefyd, rwy'n credu bod yn rhaid i mi ddweud wrth bobl mai hon fydd y gyllideb anoddaf y gwnaethom ni ei phennu ers datganoli, yn yr ystyr ein bod ni'n edrych yn barod ar gyllideb sydd werth £1.5 biliwn yn llai'r flwyddyn nesaf. Mae hynny cyn unrhyw doriadau sy'n cael eu cyhoeddi naill ai ar 31 o fis Hydref neu mewn datganiad gwanwyn sydd ar ddod. Felly, fe fydd hon yn gyllideb lle rydym ni'n edrych eto ar ein rhaglen lywodraethu ni, rydym ni'n ailystyried ein blaenoriaethau ni ac yn y blaen. Mae hi'n bosibl y gallai hon fod yn gyllideb lle byddwn ni'n cael ein gorfodi i dorri prif grwpiau neu raglenni gwariant ac yn y blaen ynddi hi. Felly, rwyf i o'r farn fod hynny'n rheswm da pam mae angen amser i wneud y gwaith yna yn y Llywodraeth.
Mae hi'n wir yn aml ein bod ni'n cael ein gofyn i ganiatáu mwy o amser ar gyfer craffu nag ar gyfer paratoi'r gyllideb hyd yn oed. Fe hoffwn i ddisgrifio'r gwaith mawr sy'n digwydd wrth ddatblygu cyllideb, o ran y comisiynau hynny sy'n mynd allan i bob un o fy nghydweithwyr. Mae cyfres o gyfarfodydd dwyochrog gyda phob un o fy nghydweithwyr gweinidogol. Bydd eu hadrannau nhw i gyd yn edrych ar eu rhaglenni nhw ac yn ceisio ystyried beth a ellid ei wneud yn wahanol, lle mae'r pwysau, ac yn y blaen. Felly, mae'r pethau hyn yn cymryd wythnosau lawer i'w gwneud, a phan rydym ni'n ystyried cyllideb sy'n ymwneud â thoriadau yn hytrach na dyraniadau, mae hynny'n gwneud y dasg yn anoddach fyth. Felly, roeddwn i'n awyddus i ddweud wrth gydweithwyr mai hwnnw yw'r rheswm pam mae angen amser arnom ni i ymgymryd â'r gwaith hwn. [Torri ar draws.] Ac ydw, rwy'n cytuno bod y gwaith craffu yn bwysig iawn hefyd, ond mae'r amserlen yr ydym ni'n ei nodi yn parchu'r gwaith craffu hwnnw.
Felly, o ran y pwyntiau eraill a godwyd: ie, rwy'n sicr am fwrw ymlaen â'r pwyntiau penodol yr oeddech chi'n awyddus i'w codi gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â chefnogaeth oddi ar y grid, er enghraifft, ac rwy'n rhannu'r pryderon am gyhoeddi dileu'r cap ynni o fis Ebrill. Rwy'n credu y bydd hynny ond yn achosi llawer o ofid i aelwydydd yng Nghymru nawr sydd angen mwy o sicrwydd i gynllunio ar gyfer y cyfnod sydd i ddod.
Mae Llywodraeth y DU wedi dweud eu bod nhw am sefydlu adolygiad o'r cymorth gydag ynni, ac fe fuom ni'n eglur iawn bod yn rhaid i'r adolygiad hwnnw ddechrau a gorffen yn gyflym iawn. Roedd Llywodraeth y DU, yn y cyfarfod ddoe, yn eithaf agored y gallwn ni fod yn rhan lawn o'r adolygiad hwnnw a bod â mewnbwn i'r adolygiad hwnnw. Y Trysorlys fydd yn ei arwain, ond rwy'n credu eu bod nhw—. O bosibl oherwydd mai dyma oedd ein cyfarfod cyntaf ni, fe wnaethon nhw ddechrau mewn ffordd golegaidd iawn, gan ddymuno bod yn agored a thryloyw. Felly, roeddwn i o'r farn ei bod hi'n ymddangos yn gyfle da i ni allu gweithio gyda'n gilydd i ddechrau o bosibl, ac fe fyddai hwnnw'n gyfle i ni nodi yn hollol yr hyn y mae ein hetholwyr ni'n ei deimlo o ganlyniad i'r sefyllfa bresennol, a'r diffyg sydd o ran gallu i fusnesau a gwasanaethau cyhoeddus gynllunio ymlaen llaw yn y sefyllfa hon hefyd.
Thank you, Minister, for your statement this afternoon. I’ll start by welcoming the remarks of the Conservative spokesperson, actually. I know how difficult these contributions can be, but you did seem to be struggling towards contrition. I hope that he’s able to complete the journey over the coming weeks.
We know that the failure of the UK Government to manage the overall economy is going to have real-terms consequences, and the Minister has outlined the devastating consequences for our public services as a part of that. However, I’d like to address other matters this afternoon. We also know that the UK budget, if you like, has a £40 billion Brexit hole in the middle of it, and whatever else we do in terms of economic decision making, unless we’re able to trade freely with our closest neighbours we’re always going to have an economy that’s underperforming. I would hope that the Welsh Government will begin to look seriously now at how we start the journey towards rejoining the customs union and the single market to ensure that we’re able to restart economic activity in the country, but also, Minister, that you lead a debate on taxation.
You’ve answered, I thought, very fully the questions raised by Plaid Cymru this afternoon, but there does need to be a debate in Wales, in this place, about levels of taxation. We cannot deliver the services that we want to deliver and create the country we want to live in without the taxation income that’s required in order to do that. Our levels of taxation, whatever penny here or penny there, are significantly below the levels in other comparable economies, and that means that our public sphere is always going to be underinvested in relative terms. I hope that we can begin that debate.
As a part of that debate—and I won’t press the patience of the Presiding Officer any further—there needs to be a debate on the financial powers available to this place. The First Minister was very clear in answer to a question from the Member for the Cynon Valley earlier that the borrowing powers available to the Welsh Government are far from adequate—in fact, they’re entirely unsatisfactory and inadequate. But we need to look at borrowing powers amongst a suite of other powers available to this place and to the Welsh Government to ensure that we do have all the tools available to us that we require in order not just to deliver on our ambitions for the programme for government, but to defend Wales from the incompetence of a Tory Government in London that really doesn’t care at all about us and our country.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi'r prynhawn yma. Rwyf i am ddechrau drwy groesawu sylwadau llefarydd y Ceidwadwyr, mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod pa mor anodd y gall y cyfraniadau hyn fod, ond roedd hi'n ymddangos eich bod chi'n llafurio tuag at edifeirwch. Rwy'n gobeithio y bydd yn gallu cwblhau'r daith dros yr wythnosau nesaf.
Fe wyddom ni y bydd methiant Llywodraeth y DU i reoli'r economi gyffredinol yn cael canlyniadau gwirioneddol, ac mae'r Gweinidog wedi amlinellu'r canlyniadau dinistriol i'n gwasanaethau cyhoeddus ni yn rhan o hynny. Eto i gyd, fe hoffwn i fynd i'r afael â materion eraill y prynhawn yma. Rydym ni'n gwybod hefyd fod gan gyllideb y DU, os mynnwch chi, dwll o £40 biliwn yn ei chanol oherwydd Brexit, a beth bynnag arall yr ydym ni'n ei wneud o ran gwneud penderfyniadau economaidd, oni bai ein bod ni'n gallu masnachu yn ddidramgwydd gyda'n cymdogion agosaf fe fydd ein heconomi ni'n siŵr o danberfformio drwy'r amser. Fe fyddwn i'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau edrych o ddifrif nawr ar y ffordd y byddwn ni'n cychwyn ar daith tuag at ailymuno â'r undeb tollau a'r farchnad sengl er mwyn sicrhau ein bod ni'n gallu ailddechrau gweithgarwch economaidd yn y wlad, ond hefyd, Gweinidog, eich bod chi'n arwain trafodaeth ar drethiant.
Rydych chi wedi ateb, roeddwn i'n meddwl, y cwestiynau a godwyd gan Blaid Cymru'r prynhawn yma'n fanwl iawn, ond mae angen dadl yng Nghymru, yn y lle hwn, ynghylch cyfraddau trethiant. Ni allwn ni ddarparu'r gwasanaethau y dymunwn eu darparu na llunio'r wlad yr ydym ni'n dymuno byw ynddi hi heb yr incwm angenrheidiol o drethiant ar gyfer gwneud hynny. Mae ein cyfraddau ni o drethiant, pa geiniog bynnag yma neu acw, yn sylweddol is na'r cyfraddau mewn economïau eraill o'r fath, ac mae hynny'n golygu y bydd ein gwasanaethau cyhoeddus ni bob amser wedi'u tanfuddsoddi mewn termau cymharol. Rwy'n gobeithio y gallwn ni ddechrau'r ddadl honno.
Yn rhan o'r ddadl honno—ac nid wyf i am drethu dim mwy ar amynedd y Llywydd—bydd angen dadl ynglŷn â'r pwerau ariannol sydd ar gael i'r lle hwn. Roedd y Prif Weinidog yn eglur iawn wrth ateb cwestiwn gan yr Aelod dros Gwm Cynon yn gynharach sef bod y pwerau benthyca sydd ar gael i Lywodraeth Cymru ymhell o fod yn ddigonol—mewn gwirionedd, maen nhw'n gwbl anfoddhaol ac annigonol. Ond mae angen i ni edrych ar bwerau benthyg ymysg cyfres o bwerau eraill sydd ar gael i'r lle hwn ac i Lywodraeth Cymru i sicrhau bod yr holl offer sydd ar gael i ni sydd ei angen arnom ni i gyflawni nid yn unig ein huchelgeisiau i'r rhaglen lywodraethu, ond ar gyfer amddiffyn Cymru rhag anallu Llywodraeth Dorïaidd yn Llundain nad yw hi'n malio o gwbl amdanom ni na'n cenedl ni mewn gwirionedd.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
I’m very grateful for those questions. Alun Davies is absolutely right that there are real-life, real-time consequences for people as a result of the UK Government’s decisions and the chaos that has ensued recently, not least, for example, with the mortgage rate hikes that the First Minister was referring to in his statement earlier on today. I absolutely recognise what’s been said about the Brexit budget hole. I think, for me, COVID and now the cost-of-living crisis are both camouflaging the impact that Brexit is having on the economy. Inevitably, we will see long-term damage to the economy just because of Brexit, let alone all of the other issues in relation to the pandemic and the cost of living. I’ll just say to Alun Davies that we’re probably on the same page on a lot of this particular issue, so I’m sure we’ll have further discussions about that in due course.
I agree as well that we do need to have a wider debate on taxation. Even since I’ve been in this post, I’ve seen a real sea change, really, in the level of interest that there is about the Welsh Government’s tax-raising powers, but the power that tax can play more generally, both in terms of driving certain behaviours, but also raising public finances. I think that the work that the Institute of Welsh Affairs, which I’ve referred to, has been doing is really helpful in this space as well. The IWA’s report actually looks at borrowing powers, and I think it makes the case for prudential borrowing, which again is something that we’d very much support. Just thinking about the impact, though, since the fallout from the mini-budget, if we look at what the impact has been on borrowing for Government, £100 million of borrowing last year would have cost us £4.6 million a year to service, whereas £100 million borrowed now would cost us £6.8 million a year to service. That's an increase of nearly 50 per cent. And over the borrowing term, we would now pay £69 million in interest compared to just £16 million in interest last year. So, that again is one of those real-life examples of the impact that the chaos has had on budgets.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau hynny. Mae Alun Davies yn gwbl gywir fod yna ganlyniadau gwirioneddol ym mywydau a gweithgarwch pobl o ganlyniad i benderfyniadau Llywodraeth y DU a'r anrhefn yn eu sgil nhw'n ddiweddar, yn bennaf, er enghraifft, gyda'r codiadau yng nghyfraddau morgais y cyfeiriodd y Prif Weinidog atyn nhw yn ei ddatganiad yn gynharach heddiw. Rwy'n llwyr gydnabod yr hyn a ddywedwyd am y twll yn y gyllideb oherwydd Brexit. Rwyf i o'r farn, fy hunan, fod COVID a'r argyfwng costau byw nawr yn cuddio'r effaith y mae Brexit yn ei gael ar yr economi. Yn anochel, fe fyddwn ni'n gweld niwed hirdymor i'r economi oherwydd Brexit yn unig, heb sôn am y materion eraill i gyd o ran y pandemig a chostau byw. Ni wnaf i ddim ond dweud wrth Alun Davies ein bod ni'n gytûn, fwy na thebyg, o ran y mater penodol hwn i raddau helaeth iawn ac felly rwy'n siŵr y byddwn ni'n cael trafodaethau pellach am hynny maes o law.
Rwy'n cytuno hefyd ynglŷn â'r angen i ni gynnal dadl ehangach ar drethiant. Hyd yn oed ers i mi fod yn y swydd hon, rwyf i wedi gweld newid mawr yn y duedd, mewn gwirionedd, o ran maint y diddordeb sydd yna ynglŷn â phwerau Llywodraeth Cymru i godi trethi, ond y rhan sydd gan drethiant yn fwy cyffredinol, ynglŷn ag annog ymddygiadau penodol, ond i godi arian i'r cyhoedd hefyd. Rwy'n credu bod y gwaith y mae'r Sefydliad Materion Cymreig, y gwnes i gyfeirio ato, wedi bod yn ei wneud yn ddefnyddiol iawn yn y maes hwn hefyd. Mae adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig yn rhoi ystyriaeth wirioneddol i bwerau benthyca, ac rwy'n credu ei fod yn dadlau'r achos o blaid benthyca darbodus, sy'n rhywbeth arall y byddem ni'n ei gefnogi yn frwd iawn. Ond wrth feddwl am yr effaith, ers y gyflafan wedi'r gyllideb fach, os edrychwn ni ar yr effaith a fu ar fenthyca'r Llywodraeth, fe fyddai £100 miliwn o fenthyca'r llynedd wedi costio £4.6 miliwn y flwyddyn i'w gynnal, tra byddai £100 miliwn o fenthyca yn costio £6.8 miliwn y flwyddyn i'w gynnal nawr. Dyna gynnydd o bron i 50 y cant. A thros y tymor benthyca, fe fyddem ni'n talu £69 miliwn mewn llog nawr o'i gymharu â dim ond £16 miliwn mewn llog y llynedd. Felly, dyna enghraifft arall o'r byd go iawn o hynny o'r effaith a achosodd yr anhrefn ar gyllidebau.
Ac yn olaf, Carolyn Thomas.
Finally, Carolyn Thomas.
Diolch. When I was a councillor having to deal with 10 years of austerity and cuts, we often used to think what's the point in having Government setting policy and Parliament setting policy when we didn't have the budget or resources to actually deliver them. Now the situation has got much worse under the chaos and inflationary pressures brought on by the UK Government. Cardiff's gap is £53 million that they're having to face. Conwy, Wrexham and Flintshire are looking at a £26 million funding gap, so they're going to have to make really tough decisions. They said if they stopped collecting all the waste, cut all the public transport, if they stopped cutting grass at play areas and closed swimming pools, they still would not have enough to fill the gap. It is dire. The health energy pressure is £90 million to £100 million, I learnt last week. Without cutting health services to fund that gap, when nurses need a pay rise, we have huge waiting lists, and earlier we heard about ambulance waiting times—. How are we going to fill that gap? I just don't know at all. I know you understand, but I don't think the UK Government and Jeremy Hunt understand. And the problem is that cuts like these pit people against each other as well, in different services, which is totally wrong, when, fundamentally, we need more investment in public services.
Diolch. Pan oeddwn i'n gynghorydd yn gorfod ymdrin â 10 mlynedd o gyni a thoriadau, roeddem ni'n aml yn gofyn pa ddiben oedd yna i'r Llywodraeth bennu polisïau a'r Senedd bennu polisïau pan nad oedd y gyllideb na'r adnoddau gennym ni i'w cyflawni nhw mewn gwirionedd. Mae'r sefyllfa wedi gwaethygu llawer erbyn hyn oherwydd yr anrhefn a phwysau chwyddiant a ddaeth trwy gamau Llywodraeth y DU. Mae gan Gaerdydd fwlch o £53 miliwn sy'n rhaid ei wynebu. Mae Conwy, Wrecsam a sir y Fflint yn edrych ar fwlch ariannol o £26 miliwn, felly fe fydd yn rhaid iddyn nhw wneud penderfyniadau anodd iawn. Roedden nhw'n dweud pe bydden nhw'n rhoi'r gorau i gasglu unrhyw wastraff, ac yn torri pob trafnidiaeth gyhoeddus, pe bydden nhw'n rhoi'r gorau i dorri'r glaswellt mewn caeau chwarae ac yn cau'r pyllau nofio, er hynny i gyd, ni fyddai ganddyn nhw ddigon o arian i lenwi'r bwlch. Mae hi'n enbyd. Mae'r pwysau ynni iechyd yn £90 miliwn i £100 miliwn, fe ddysgais i wythnos diwethaf. Heb dorri gwasanaethau iechyd i ariannu'r bwlch hwnnw, pan fo angen codiad cyflog ar nyrsys, y rhestrau aros enfawr gennym ni, ac yn gynharach fe glywsom ni am amseroedd aros ambiwlansys—. Sut ydym ni am lenwi'r bwlch hwnnw? Nid oes unrhyw amcan gennyf i. Rwy'n gwybod eich bod chi'n deall, ond nid wyf i'n credu bod Llywodraeth y DU na Jeremy Hunt yn deall hyn. A'r broblem yw y bydd toriadau o'r fath yn rhoi pobl benben â'i gilydd hefyd, mewn gwasanaethau amrywiol, sy'n gwbl anghywir, pan fo angen mwy o fuddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus, yn y bôn.
You need to ask the question now, please.
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn nawr, os gwelwch chi'n dda.
Thank you. So, Minister, what representations will you be making back to the UK Government that we do need investment in public services? Thirty per cent of people in Wales are employed in public services, and you need them to help the private sector grow. Thank you.
Diolch i chi. Felly, Gweinidog, pa sylwadau ydych chi am eu rhoi mewn ymateb i Lywodraeth y DU o ran yr angen sydd arnom ni i gael buddsoddiad yn y gwasanaethau cyhoeddus? Mae 30 y cant o bobl yng Nghymru yn cael eu cyflogi mewn gwasanaethau cyhoeddus, ac mae eu hangen nhw arnoch chi i helpu'r sector preifat i dyfu. Diolch.
Thank you very much for raising that and also giving a really stark picture of the challenges facing local authorities, particularly the ones that you've referred to in north Wales. I've had the opportunity to meet recently with the finance sub-group of the partnership council for Wales, and also with the Welsh Local Government Association executive committee, to talk about budget pressures. We now have a fortnightly series of meetings with local authority leaders, and in those meetings we're able to discuss issues such as budget pressures as well. I really do find those meetings extremely helpful in terms of being able to hear exactly what's happening in local authorities, and the size of the funding gaps that they're identifying.
I think that this year is extremely challenging, but looking ahead to next year and the year after, I think that those years are the ones probably most keeping leaders up at night at the moment. This is exactly the same challenge that we're facing in terms of the impact of inflation, which is why the UK Government absolutely has to change tack in terms of these threats to cut public services, because, as you suggest, these are jobs, these are services that we all rely on in our communities. Local authorities aren't spending huge amounts of money doing things that don't matter; they're providing education, they're providing social services, they're dealing with waste, and so on.
I think that these messages are really important, and they do need to get back to the UK Government that there needs to be investment in our public services, rather than looking to cut public services at this particular time, with all the implications that that will have for jobs, and then that awful cycle when people lose their jobs and they start to become more dependent on services, and those services themselves are cut, and so on. It's a spiral that we don't want to get ourselves into.
Diolch yn fawr iawn i chi am godi hyn a rhoi darlun gwirioneddol gignoeth hefyd o'r heriau sy'n wynebu awdurdodau lleol, yn enwedig y rhai yr oeddech chi'n cyfeirio atyn nhw yn y gogledd. Fe gefais i gyfle yn ddiweddar i gyfarfod ag is-grŵp cyllid Cyngor Partneriaeth Cymru, a gyda phwyllgor gweithredol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru hefyd, i siarad am y pwysau sydd ar y gyllideb. Erbyn hyn mae gennym ni gyfres o gyfarfodydd bob pythefnos gydag arweinwyr yr awdurdodau lleol, ac yn y cyfarfodydd hynny rydym ni'n gallu trafod materion fel pwysau cyllidebol hefyd. Rwyf i wir yn gweld y cyfarfodydd hynny'n eithriadol o ddefnyddiol o ran gallu clywed beth yn union sy'n digwydd mewn awdurdodau lleol, a maint y bylchau ariannu maen nhw'n eu nodi.
Rwy'n credu ei bod hi'n heriol dros ben eleni, ond wrth edrych ymlaen at y flwyddyn nesaf a'r flwyddyn wedyn, rwy'n credu mai'r blynyddoedd hynny sy'n fwyaf tebygol o fod yn cadw arweinwyr ar ddeffro drwy'r nos ar hyn o bryd. Dyma'r union her ag yr ydym ni'n ei hwynebu hi o ran effaith chwyddiant, a dyna pam mae'n rhaid i Lywodraeth y DU newid eu cwrs yn llwyr o ran y bygythiadau hyn i doriadau mewn gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd, fel rydych chi'n ei awgrymu, swyddi yw'r rhain, a gwasanaethau yw'r rhain yr ydym i ni gyd yn dibynnu arnyn nhw yn ein cymunedau. Nid yw awdurdodau lleol yn gwario symiau enfawr o arian ar bethau dibwys; maen nhw'n darparu addysg, maen nhw'n darparu gwasanaethau cymdeithasol, maen nhw'n ymdrin â gwastraff, ac yn y blaen.
Rwy'n credu bod y negeseuon hyn yn bwysig iawn, ac mae angen iddyn nhw anfon ateb i Lywodraeth y DU bod angen buddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus ni, yn hytrach na bod yn ystyried torri gwasanaethau cyhoeddus ar yr amser arbennig hwn, gyda'r holl oblygiadau a fydd gan hynny i swyddi, a'r cylch ofnadwy hwnnw wedyn pan allai pobl fod yn colli eu swyddi a mynd yn gynyddol ddibynnol ar wasanaethau, ac mae'r gwasanaethau hynny'n cael eu cwtogi eu hunain, ac yn y blaen. Fe allai honno fod yn droell annymunol iawn i ni.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 4 y prynhawn yma yw'r datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg: Taith—darparu rhaglen gyfnewid ryngwladol Cymru ar gyfer dysgu. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles.
Item 4 this afternoon is the statement by the Minister for Education and Welsh Language on Taith—delivering Wales's innovative international learning exchange programme. I call on the Minister, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm delighted to be able to provide an update to the Senedd today on the progress of putting in place our innovative international educational exchange programme, Taith.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o allu rhoi diweddariad i'r Senedd heddiw ar y cynnydd wrth sefydlu ein rhaglen gyfnewid ryngwladol addysgol arloesol ni, sef Taith.
Ym mis Mawrth 2021, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y byddai'n creu rhaglen newydd gwerth £65 milliwn i gymryd lle Erasmus+, a daeth yr ymrwymiad hwnnw'n rhan o'n rhaglen lywodraethu. Rwy'n falch o roi gwybod i'r Siambr heddiw fod yr addewid hwnnw'n prysur ddwyn ffrwyth, a'r dysgwyr cyntaf eisoes yn dechrau teimlo'r manteision.
Yn haeddiannol, roedd gyda ni yma yng Nghymru feddwl mawr o Erasmus+. Fel cenedl allblyg, mae gwerthoedd Erasmus o ran cydweithio a chyfnewid rhyngwladol yn cyd-fynd â'n hagwedd ni yma yng Nghymru. Roedd colli'r rhaglen yn ergyd fawr. Dyna pam roedd ymateb Llywodraeth Cymru yn bendant ac yn uchelgeisiol. Fe wnaeth hi anfon neges glir at ddysgwyr ac addysgwyr ein gwlad, ac at bartneriaid ledled y byd: mae Cymru ar agor, mae Cymru yn genedl allblyg ac mae Cymru yn croesawu manteision cyfnewid diwylliannol ac addysgol.
Mae Taith, y rhaglen rydyn ni nawr wedi'i datblygu, yn adlewyrchu'r uchelgais hwnnw a'r gwerthoedd hynny. Maen nhw'n cyd-fynd â'i gilydd. Mae'r rhaglen yn cefnogi dysgwyr a'u staff ar draws pob math o ddarparwyr addysg—rhai ffurfiol a rhai anffurfiol. Mae ymateb darparwyr Cymru wedi bod yn wych hyd yma, ac mi fyddaf yn rhoi manylion y llwybr cyntaf ichi nawr.
In March 2021, the Welsh Government announced it would put in place a £65 million replacement for the Erasmus+ programme, and made that commitment part of our programme for government. I am pleased to inform the Chamber today that that promise is rapidly coming to fruition, and the first learners are already starting to feel the benefits.
We in Wales loved the Erasmus+ programme a great deal. As an outward-looking nation, the values of international co-operation and exchange imbued in Erasmus are in harmony with our approach here in Wales, and the loss of that programme was keenly felt. That is why the Welsh Government's response was decisive and ambitious. It sent a clear message to learners and educators at home, and to partners across the world, that Wales is open, Wales is outward-looking as a nation and Wales embraces the benefits of cultural and educational exchange.
The Taith programme that we have now developed reflects that ambition and those values. It is reciprocal. The programme supports learners and their staff across all kinds of education providers—formal and non-formal. The response from providers across Wales so far has been fantastic, and I will give you the details of the first pathway now.
Before I do, I want to recognise the work of the Taith team, delivering the programme in double-quick time; to have learners benefiting from Taith already is a credit to their tireless commitment. A lot of learners and staff will be benefiting from Taith this year, with over £13 million available to all sectors for this year’s projects.
Pathway 1, which focuses on the mobility of individuals, was launched in February this year and closed in May. Forty-six organisations were successful in their applications, with over 100 education providers involved. Those projects are going to bring opportunities to over 5,000 staff and learners in Wales. They are going to have life-changing learning experiences across the world. Projects have partnered with 75 countries, including 28 in Europe, as we seek to ensure our partnerships there endure despite the loss of Erasmus.
I would like to draw Members' attention in particular to the fantastic response we've had from youth and adult education providers. Organisations in those sectors have really stepped up to the challenge of ensuring that the opportunities to travel and learn are extended to their learners as well. Learning from other cultures can benefit us all, but for learners from disadvantaged backgrounds or from under-represented groups, these experiences can have profound impacts. I'm pleased to say that, so far, by building a programme in partnership with the sectors in Wales, the demand for Taith from youth and adult education has outstripped even the demand for Erasmus, and that is a success we intend to build on in future.
Cyn gwneud hynny, rwyf eisiau cydnabod gwaith tîm Taith, o gyflawni'r rhaglen yn gyflym iawn; mae bod â dysgwyr sy'n cael budd o Taith eisoes yn glod i'w hymrwymiad diflino. Bydd llawer o ddysgwyr a staff yn elwa o Taith eleni, a dros £13 miliwn ar gael i'r holl sectorau ar gyfer prosiectau eleni.
Cafodd Llwybr 1, sy'n canolbwyntio ar symudedd unigolion, ei lansio ym mis Chwefror eleni ac fe gaeodd ym mis Mai. Bu 46 o sefydliadau yn llwyddiannus yn eu ceisiadau, a dros 100 o ddarparwyr addysg yn rhan o'r broses. Mae'r prosiectau hynny'n mynd i ddod â chyfleoedd i dros 5,000 o staff a dysgwyr yng Nghymru. Maen nhw'n mynd i gael profiadau dysgu sy'n newid bywydau ledled y byd. Mae prosiectau wedi partneru gyda 75 o wledydd, gan gynnwys 28 yn Ewrop, wrth i ni geisio sicrhau bod ein partneriaethau yno'n parhau er gwaethaf colli Erasmus.
Hoffwn dynnu sylw'r Aelodau yn arbennig at yr ymateb gwych yr ydym wedi'i gael gan ddarparwyr addysg ieuenctid ac oedolion. Mae sefydliadau yn y sectorau hynny wir wedi codi i'r her o sicrhau bod y cyfleoedd i deithio a dysgu yn cael eu hymestyn i'w dysgwyr hefyd. Gall dysgu o ddiwylliannau eraill fod o fudd i ni i gyd, ond i ddysgwyr o gefndiroedd difreintiedig neu o grwpiau a dangynrychiolir, gall y profiadau hyn gael effeithiau dwys. Rwy'n falch o ddweud, hyd yn hyn, trwy greu rhaglen mewn partneriaeth â'r sectorau yng Nghymru, bod y galw am Taith gan addysg ieuenctid ac oedolion wedi bod yn fwy na hyd yn oed y galw am Erasmus, ac mae hynny'n llwyddiant yr ydym yn bwriadu ei ddatblygu yn y dyfodol.
Yn sôn am y dyfodol, gwnes i ddatgan ar 5 Hydref fod llwybr 2 Taith ar agor nawr i ymgeiswyr.
Speaking of the future, I announced on 5 October that Taith’s pathway 2 is now open for applications.
This pathway is designed to provide even more support for projects that have a more strategic focus. For example, the themes for this year’s call are: developments in education; diversity and inclusion; and climate change. Applications close on 1 December, so there is still time to get applications developed and submitted. Two million pounds is available for these projects in the youth, schools, adult education, further education and vocational education sectors.
We are all aware of the challenges that face us in the coming years, domestically and internationally.
Bwriad y llwybr hwn yw darparu hyd yn oed mwy o gefnogaeth i brosiectau sydd â phwyslais mwy strategol. Er enghraifft, y themâu ar gyfer yr alwad eleni yw: datblygiadau ym myd addysg; amrywiaeth a chynhwysiant; a newid hinsawdd. Mae ceisiadau'n cau ar 1 Rhagfyr, felly mae amser o hyd i ddatblygu a chyflwyno ceisiadau. Mae 2 filiwn o bunnau ar gael ar gyfer y prosiectau hyn yn y sectorau ieuenctid, ysgolion, addysg oedolion, addysg bellach ac addysg alwedigaethol.
Rydym i gyd yn ymwybodol o'r heriau sy'n ein hwynebu yn y blynyddoedd nesaf, yn ddomestig ac yn rhyngwladol.
Rwy'n credu yn sicr bod gan addysg rôl allweddol yn ein hymateb i'r heriau hynny.
I firmly believe that education has a key role to play in our response to those challenges.
With its ambitious approach to international projects with a strategic focus, Taith will facilitate learners and educators taking an active role in working with and learning from international partners on issues that affect us all, such as climate change. To solve global issues, we need a global approach, and Taith will help us to deliver that.
Taith has already had an impact overseas too, and has been carrying the message that Wales is an outward-looking and international nation across the world. Both myself and the First Minister have reflected how frequently Taith is raised in our discussions with international counterparts, and how enthusiastically it has been received.
Gan fod ganddi agwedd uchelgeisiol at brosiectau rhyngwladol a phwyslais strategol, bydd Taith yn hwyluso dysgwyr ac addysgwyr i gymryd rôl weithredol wrth weithio gyda phartneriaid rhyngwladol a dysgu oddi wrthynt ar faterion sy'n effeithio arnom ni i gyd, fel newid hinsawdd. I ddatrys problemau byd-eang, mae angen dull byd-eang arnom, a bydd Taith yn ein helpu i gyflawni hynny.
Mae Taith wedi cael effaith dramor yn barod hefyd, ac wedi bod yn cyfleu'r neges bod Cymru yn wlad ryngwladol sy'n edrych am allan ledled y byd. Rydw i a'r Prif Weinidog wedi adlewyrchu pa mor aml y caiff Taith ei chodi yn ein trafodaethau gyda chymheiriaid rhyngwladol, a derbyniad mor frwdrydig y mae wedi'i chael.
Newydd ddechrau ydym ni, ac mae e eisoes yn agor drysau dramor.
We have only just started, and already it is opening doors overseas.
I am looking forward to discussing how Taith can help open even more doors in Europe when I visit Brussels to speak to MEPs and others next week. And although Taith carries a brilliant message to our international partners, it is just one part of our ambitious international education offer.
Our international education programme, delivered by British Council Wales, continues to provide distinct projects that provide knowledge and skills for our young people to contribute to a global society. For example, we recently made a long-term commitment to continue Welsh schools' and colleges' opportunities to engage with the Massachusetts Institute for Technology’s unique Global Teaching Labs initiative. This programme enables primary and secondary schools and further education colleges across Wales to draw on STEM expertise from instructors from the world’s top science university through short, high-impact teaching placements and cultural immersion experiences.
And for higher and further education, the third phase of the Global Wales project is now under way. This project will help to grow and diversify the international student population in Wales, and will promote the benefits of collaboration and grow our links with key markets in Europe, India, North America, and Vietnam.
Rwy'n edrych ymlaen at drafod sut all Taith helpu i agor hyd yn oed mwy o ddrysau yn Ewrop pan fyddaf yn ymweld â Brwsel i siarad ag ASEau ac eraill yr wythnos nesaf. Ac er bod gan Taith neges wych i'n partneriaid rhyngwladol, dim ond un rhan o'n cynnig addysg ryngwladol uchelgeisiol ydyw.
Mae ein rhaglen addysg ryngwladol, sy'n cael ei chyflwyno gan British Council Cymru, yn parhau i ddarparu gwahanol brosiectau sy'n rhoi gwybodaeth a sgiliau i'n pobl ifanc gyfrannu at gymdeithas fyd-eang. Er enghraifft, gwnaethom ymrwymiad hirdymor yn ddiweddar i barhau â chyfleoedd ysgolion a cholegau Cymru i ymgysylltu â menter Labordai Addysgu Byd-eang unigryw Sefydliad Technoleg Massachusetts. Mae'r rhaglen hon yn galluogi ysgolion cynradd ac uwchradd a cholegau addysg bellach ledled Cymru i ddefnyddio arbenigedd STEM gan hyfforddwyr o brifysgol gwyddoniaeth orau'r byd drwy leoliadau addysgu byr, effaith uchel a phrofiadau trochi diwylliannol.
Ac ar gyfer addysg uwch ac addysg bellach, mae trydydd cam prosiect Global Wales bellach yn mynd rhagddo. Bydd y prosiect hwn yn helpu i dyfu ac amrywio'r boblogaeth ryngwladol o fyfyrwyr yng Nghymru, a bydd yn hyrwyddo manteision cydweithio ac yn tyfu ein cysylltiadau â marchnadoedd allweddol yn Ewrop, India, Gogledd America a Fietnam.
Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yr un mor frwdfrydig â fi ynghylch cynnydd Taith a'i llwyddiant cynnar yn y flwyddyn gyntaf. Bydd hyn yn annog darparwyr addysg yn ein hardaloedd lleol i gymryd rhan yn y rhaglen os nad ydyn nhw wedi gwneud hynny eto. Rydyn ni'n datblygu rhaglen gyfnewid ryngwladol i bob dysgwr yng Nghymru. Mae gwaith gwych wedi ei wneud yn barod, ac mae mwy i ddod. Rwy'n edrych ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau am y cynnydd y flwyddyn nesaf.
I am sure that Members will share my enthusiasm for the progress that Taith has made and the success it has already enjoyed in its first year. This will encourage education providers in their local areas to get involved with the programme if they are not already. We are developing an international education exchange programme for all learners in all of Wales. Some great work has been done already and there is more to come. I look forward to updating Members on further progress again next year.
Thank you for your statement, Minister. Learning exchange programmes are wonderful opportunities for young people. But putting aside the fact that you've spent millions and millions—£65 million, in fact—reinventing the wheel and creating a scheme that only differs slightly from the UK Government's offer, I do have some practical questions that I'd like to ask.
As you've laid out, each phase has a different focus. Pathway 2 has three themes—developments in education, diversity and inclusion, and climate change. As the funding is on a year-on-year basis, I foresee that this might pose a difficulty for students who are planning to study abroad, but don't know if their subject will then fit into the following year's themes. So, Minister, how will this work for university students picking degrees where they study a year abroad, and will this cause more students to opt out and use the Turing scheme instead, with its stable objectives, and would this result in any financial waste? Also, as you know, the Taith scheme can be applied for alongside the Turing scheme, however, this would require organisations to fill out two different application processes. This, obviously, can be time-consuming and costly. Minister, what mechanisms are you putting in place to ensure that, for applicants applying for both Taith and Turing, the processes are as seamless and efficient as possible? Thank you.
Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Mae rhaglenni cyfnewid dysgu yn gyfleoedd gwych i bobl ifanc. Ond gan roi'r ffaith eich bod chi wedi gwario miliynau a miliynau o'r neilltu—£65 miliwn, mewn gwirionedd—yn ailddyfeisio'r olwyn a chreu cynllun sydd ond ychydig yn wahanol i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig, mae gen i gwestiynau ymarferol yr hoffwn i eu gofyn.
Fel rydych chi wedi'i ddweud, mae gan bob cam bwyslais gwahanol. Mae gan Lwybr 2 dair thema—datblygiadau ym maes addysg, amrywiaeth a chynhwysiant, a newid hinsawdd. Gan fod y cyllid ar sail o flwyddyn i flwyddyn, rwy'n rhagweld y gallai hyn beri anhawster i fyfyrwyr sy'n bwriadu astudio dramor, ond nad ydynt yn gwybod a fydd eu pwnc wedyn yn ffitio i themâu'r flwyddyn ganlynol. Felly, Gweinidog, sut fydd hyn yn gweithio i fyfyrwyr prifysgol sy'n dewis graddau lle maent yn astudio blwyddyn dramor, ac a fydd hyn yn achosi i fwy o fyfyrwyr optio allan a defnyddio'r cynllun Turing yn lle hynny, gyda'i amcanion sefydlog, ac a fyddai hyn yn arwain at unrhyw wastraff ariannol? Hefyd, fel y gwyddoch chi, gellir gwneud cais am gynllun Taith ochr yn ochr â chynllun Turing, ond, byddai hyn yn ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau lenwi dwy broses ymgeisio wahanol. Gall hyn, yn amlwg, gymryd llawer o amser a bod yn gostus. Gweinidog, pa ddulliau yr ydych chi'n eu rhoi ar waith i sicrhau, i ymgeiswyr sy'n gwneud cais am Taith a Turing, fod y prosesau mor ddi-dor ac effeithlon â phosibl? Diolch.
The programme's flexible, it won't be wasteful, and it is significantly superior to Turing.
Mae'r rhaglen yn hyblyg, ni fydd yn wastraffus, ac mae'n sylweddol well na Turing.
Diolch am y datganiad, Weinidog. Un o nodau Taith, fel y sonioch chi, yw gwella mynediad i'r cyfleon rhyngwladol a'r symudedd y mae'n eu cynnig i bob dysgwr a myfyriwr, gan gynnwys pobl ag anableddau, anghenion dysgu ychwanegol, grwpiau sydd wedi eu tan-gynrychioli ac o gefndiroedd o amddifadedd ac o dan anfantais. Felly, hoffwn wybod sut mae hyn yn cael ei fesur cyn belled. A yw'r niferoedd hyn yn cael eu monitro a'u mesur o fewn hefyd y gwahanol leoliadau addysg, o ran addysg uwch, addysg bellach, ysgolion a gwasanaethau ieuenctid? Ac, os felly, beth yw'r gyfradd o fewn y rhai sydd wedi elwa o gyfleon Taith—ydy'r targedau yn cael eu cyrraedd yn hynny o beth?
Wrth greu rhaglen gyfnewid ryngwladol ar gyfer dysgu i Gymru, mae'n wir y cafodd neges gref ei hanfon i bartneriaid rhyngwladol am ein cenedl bod ein sefydliadau addysg a Chymru'n parhau i edrych yn allanol ac yn rhyngwladol, er i Brexit ein tynnu o nifer o'r rhaglenni gwerthfawr a oedd yn ein cynorthwyo i wneud hynny, a'n bod fel cenedl yn deall ac yn arddel gwerth meithrin a chynnal partneriaethau rhyngwladol yn y gymuned addysgiadol ehangach. Mae yna ofid, fodd bynnag, bod costau uwch, yn sgil y sefyllfa economaidd sydd ohoni, a'r diffyg cydbwysedd presennol sydd yn y rhaglen, o ran y gymhareb 10:3 o symudedd mewnol ac allanol, yn mynd i effeithio ar allu sefydliadau i greu partneriaethau hyfyw a chynhyrchiol. Pa ystyriaeth sydd wedi cael ei roi i effaith hyn? Ydy hyn yn rhywbeth hefyd sy'n cael ei fonitro? Oes yna angen i gynyddu'r cyfraddau mewnol ac allanol er mwyn sicrhau symudedd? Ac, yn benodol, o ran myfyrwyr addysg uwch sy'n hanu o Gymru, ydy'r nifer hwnnw'n cael ei fesur, ac felly, beth yw'r gyfradd?
Yn olaf, ar wefan Taith mae'r datganiad canlynol:
'Mae astudio, gwirfoddoli neu fynd ar leoliad gwaith dramor yn ehangu gorwelion pobl, yn ehangu eu sgiliau, ac yn dod â buddion i gymunedau a sefydliadau yma yng Nghymru.'
A fedrwch chi roi gwybod i ni, Weinidog, sut y mae'r rhaglen yn cynnig cyfleon i ddysgwyr hynod alwedigaethol, sydd ddim yn dilyn cwrs gradd neu mewn ysgol neu goleg? A ydych chi'n fodlon nad oes bwlch o ran darparu cyfleon i bob math o brentisiaid? Diolch.
Thank you for your statement, Minister. One of Taith’s stated aims, as you mentioned, is to improve access to international opportunities and the mobility it offers to all learners and students, including those with disabilities, additional learning needs, under-represented groups, and those from deprived and disadvantaged backgrounds. So, I'd like to ask how all of this is being measured so far. Are these numbers being monitored and measured within the different educational settings, in terms of higher education, further education, schools and youth services? And, if so, what is the ratio in terms of those who have benefited from the Taith opportunities—are those targets being met in that regard?
In creating an international learning exchange for Wales, it's true that a strong message was sent to international partners about our nation that our education institutions and Wales continues to be outward-looking and internationally focused, although Brexit pulled us out of a number of the valuable programmes that helped us to be so, and that we as a nation understand the value of fostering and sustaining international partnerships in the wider education community. There are, however, concerns that higher costs, resulting from the current economic situation, and the current imbalance in the programme, in terms of the 10:3 ratio of internal and external mobility, are going to impact upon institutions’ ability to forge viable and productive partnerships. What consideration is being given to the impact of this? Is this something that is being monitored? And is there a need to increase the internal and external rates to ensure that mobility? And, finally, in terms of those higher education students who come from Wales, is that number being monitored, and what is the ratio there?
Finally, the Taith website contains the following statement:
'Studying, volunteering or taking a work placement abroad broadens people’s horizons, expands their skills, and brings benefits to communities and organisations here in Wales.'
So, can you tell us, Minister, in what way the programme offers opportunities to highly vocational students, who are not studying for a degree or studying at a school or college? Are you content that there is no gap in the provision of opportunities to all kinds of apprentices too? Thank you.
Wel, diolch i'r Aelod am gwestiynau pwysig iawn. Felly, ar y pwynt cyntaf y gwnaeth hi wneud o ran y buddsoddiad, rwy'n credu, pan ŷch chi'n gweld y pwysau sydd ar deuluoedd nawr, mae'r cyfleoedd sy'n gallu newid a darparu gorwelion newydd i bobl ifanc yn dod yn sgil y buddsoddiad yma, hyd yn oed yn fwy pwysig nawr nag yr oedden nhw hyd yn oed yn y cyfnod cyn hynny. O ran y pwyslais ar sicrhau ei fod e'n gynhwysol, yn y ffordd ehangach mae'r Aelod yn sôn, mae hynny'n elfen bwysig. Mae un o elfennau'r ail lwybr, yn benodol, rwy'n credu, wedi'i ffocysu ar sicrhau bod y ddarpariaeth yn cynnig amrywiaeth ac yn gwbl gynhwysol. Ond mae'r thema honno yn ymestyn drwy gynllun sylfaenol Taith beth bynnag, ac yn sicrhau ei fod e ar agor i bob math o ddysgwyr, nid jest rhai sy'n mynd i brifysgol, ond i addysg bellach a hefyd gwasanaethau ieuenctid. Felly, byddwn ni'n mesur cyrhaeddiad y cynllun i sicrhau ei fod e'n cyrraedd y nod hwnnw.
O ran y pwynt gwnaeth yr Aelod am y 30 y cant sy'n dibynnu ar symudedd i mewn i Gymru, mae hynny'n cydnabod bod yr elfen honno, yn aml iawn, yn dwyn arian wrth ffynhonnell y wlad lle mae'r dysgwyr neu'r staff yn symud oddi wrthyn nhw, ac felly, dyw e ddim yn ofynnol i bob partneriaeth sicrhau bod hynny'n elfen. Felly, mae'r gyfradd honno—30 y cant—yn cydnabod bod ffynhonnell arall yn aml iawn yn dod i'r elfen honno o'r cynllun.
Well, I thank the Member for those very important questions. On the first point that she made in terms of investment, I think that, when you look at the pressures on families now, the opportunities that can transform and broaden the horizons of young people become even more important now than they were previously. In terms of the emphasis on ensuring that it is inclusive, in the broader sense that the Member mentioned, that's an important element. One of the elements of the second pathway, particularly, is focused on ensuring that the provision is diverse and entirely inclusive. But that theme extends through the fundamental purposes of Taith, and ensures that it's available to all kinds of learners, not just those in higher education, but also in further education and those involved with youth work. So, we will be measuring the reach of the scheme to ensure that it does deliver against that objective.
In terms of the point that the Member made on the 30 per cent relying on mobility into Wales, that recognises that that element, very often, requires funding from the nation where the learners or staff are moving from, and, therefore, it's not a requirement of all partnerships to ensure that that is an element. And, therefore, that 30 per cent ratio does acknowledge that there are often other sources available in that element of the scheme.
Ac, yn olaf, ar yr eitem hon, Alun Davies.
And, finally, on this item, Alun Davies.
I'm grateful to you, Deputy Presiding Officer. I'm grateful to the Minister also for his statement this afternoon. I very much welcome this from the Welsh Government, and I'm sure that you'll find a very warm welcome in Brussels as well. This is something that's been brought up with me a number of times, when I've been visiting Brussels over recent months, and there is an overwhelming welcome from the EU institutions that Wales remains fully engaged, and ensures that our young people have the same opportunity to travel and to visit and to study overseas and across our continent, in the way that their parents did, and we can't take that away from people.
But can you also assure me that this opportunity extends to everybody across all the different settings and across different geographies and demographics? I'm particularly interested in what the Minister had to say about further education and about youth services, because I want to ensure that everybody, every young person I represent in Blaenau Gwent, has the same opportunity to participate in these schemes, and the same opportunity to enjoy the international travel and study, and to learn in the same way as we did some years ago.
Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog hefyd am ei ddatganiad y prynhawn yma. Rwy'n croesawu hyn yn fawr gan Lywodraeth Cymru, ac rwy'n siŵr y cewch chi groeso cynnes iawn ym Mrwsel hefyd. Mae hyn yn rhywbeth sydd wedi ei godi gyda mi nifer o weithiau, pan wyf wedi bod yn ymweld â Brwsel dros y misoedd diwethaf, ac mae croeso enfawr gan sefydliadau'r UE bod Cymru yn parhau i fod yn ymgysylltu'n llawn, ac yn sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael yr un cyfle i deithio ac i ymweld ac i astudio dramor ac ar draws ein cyfandir, yn y ffordd y gwnaeth eu rhieni, ac ni fedrwn ni dynnu hynny oddi ar bobl.
Ond a allwch chi hefyd fy sicrhau bod y cyfle hwn yn ymestyn i bawb ar draws yr holl leoliadau gwahanol ac ar draws gwahanol ddaearyddau a demograffeg? Mae gen i ddiddordeb arbennig yn yr hyn yr oedd gan y Gweinidog i'w ddweud am addysg bellach ac am wasanaethau ieuenctid, oherwydd rwyf eisiau sicrhau bod pawb, pob person ifanc rwy'n ei gynrychioli ym Mlaenau Gwent, yn cael yr un cyfle i gymryd rhan yn y cynlluniau hyn, a'r un cyfle i fwynhau'r teithio a'r astudio rhyngwladol, ac i ddysgu yn yr un modd ag y gwnaethom ni rai blynyddoedd yn ôl.
I thank Alun Davies for that important set of questions. I share with him the ambition to make sure that all parts of our education system and all communities are able to benefit from this very ambitious scheme. One of the most exciting elements in it, I feel, has been the relationships that have been developed and established between schools and schools in other countries. Dirprwy Lywydd, may I ask if the Members opposite would extend the same courtesy they receive from other Members during this debate?
Diolch i Alun Davies am y gyfres bwysig honno o gwestiynau. Rwy'n rhannu'r uchelgais gydag ef i wneud yn siŵr bod pob rhan o'n system addysg a'r holl gymunedau yn gallu elwa o'r cynllun uchelgeisiol iawn yma. Un o'r elfennau mwyaf cyffrous ynddo, rwy'n credu, fu'r berthynas sydd wedi ei datblygu a'i sefydlu rhwng ysgolion ac ysgolion mewn gwledydd eraill. Dirprwy Lywydd, a gaf i ofyn a fyddai'r Aelodau gyferbyn yn ymestyn yr un cwrteisi ag â gânt gan Aelodau eraill yn ystod y ddadl hon?
Will Members please allow the Minister to finish his contribution?
A wnaiff yr Aelodau, os gwelwch yn dda, ganiatáu i'r Gweinidog orffen ei gyfraniad?
Thank you, Dirprwy Lywydd—[Interruption.]
Diolch, Dirprwy Lywydd—[Torri ar draws.]
Without any other additional comments.
Heb unrhyw sylwadau ychwanegol eraill.
So, schools in Wales have been establishing mobilities to Belgium, to Bangladesh, to Canada and to Colombia and creating that network at a school level, where, previously, the focus would have been at a higher education level principally.
He asked me to confirm the availability to all parts of the education sector. I think there were fewer applications from the further education sector than perhaps I would have liked to have seen in the first call, and so, we've just opened up a second Pathway 1, which is specific to FE and VET sectors, to give them a second opportunity to be able to apply. I'm very much looking forward to seeing positive engagement from colleges in the second call; I'm confident that we will see that. We've had positive discussions both with ColegauCymru and the Taith team to make sure that they're engaging with colleges right across Wales to support them in their applications. I'm sure that all Members will feel that it's really important to make sure that all learners in all sectors have the best possible opportunities.
Felly, mae ysgolion yng Nghymru wedi bod yn sefydlu symudedd i Wlad Belg, i Bangladesh, i Ganada ac i Golombia a chreu'r rhwydwaith hwnnw ar lefel ysgol, lle byddai'r pwyslais, yn flaenorol, wedi bod ar lefel addysg uwch yn bennaf.
Gofynnodd i mi gadarnhau bod hyn ar gael i bob rhan o'r sector addysg. Rwy'n credu bod llai o geisiadau gan y sector addysg bellach nag efallai y byddwn i wedi hoffi eu gweld yn yr alwad gyntaf, ac felly, rydym newydd agor ail Lwybr 1, sy'n benodol i'r sectorau addysg bellach ac addysg a hyfforddiant galwedigaethol, er mwyn rhoi ail gyfle iddyn nhw allu gwneud cais. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld ymgysylltiad cadarnhaol gan golegau yn yr ail alwad; rwy'n ffyddiog y gwelwn ni hynny. Rydym wedi cael trafodaethau cadarnhaol gyda Colegau Cymru a thîm Taith i sicrhau eu bod yn ymgysylltu â cholegau ledled Cymru i'w cefnogi yn eu ceisiadau. Rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yn teimlo ei bod yn bwysig iawn sicrhau bod pob dysgwr ym mhob sector yn cael y cyfleoedd gorau posibl.
Diolch, Weinidog.
I thank the Minister.
Eitem 5 heddiw yw Rheoliadau Gwasanaethau Rheoleiddiedig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) (Cymru) (Diwygio) a (Coronafeirws) (Dirymu) 2022. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Julie Morgan.
Item 5 today is the Regulated Services (Service Providers and Responsible Individuals) (Wales) (Amendment) and (Coronavirus) (Revocation) Regulations 2022. I call on the Deputy Minister for Social Services to move the motion—Julie Morgan.
Cynnig NDM8099 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gwasanaethau Rheoleiddiedig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) (Cymru) (Diwygio) a (Coronafeirws) (Dirymu) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 27 Medi 2022
Motion NDM8099 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Regulated Services (Service Providers and Responsible Individuals) (Wales) (Amendment) and (Coronavirus) (Revocation) Regulations 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 27 September 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi'n cynnig y cynnig.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion.
The purpose of these regulations is twofold. Firstly, to revoke the limited coronavirus-related amendments made to requirements on providers of certain regulated services, which came into force in June 2020. These aimed to streamline the establishment and support provision of emergency social care for adults, should this be needed, due to the spread of coronavirus. They also simplified pre-employment checks for new adult residential and domiciliary care workers, recognising that it may not be reasonably practical to obtain all information in the specified form in pandemic conditions. These exceptions and easements were accompanied by guidance to assist their interpretation, explain how they could work in practice, and reinforce that all other requirements on providers remained in effect. To apply appropriate rigour and oversight, the amendments had built-in safeguards or were aligned with existing obligations to ensure safe provision of care and support.
Revocation of these amendments on 31 October is supported by a clear and significant majority of respondents to our recent consultation. I'm grateful to those who acknowledged their limited use in practice, demonstrating the incredible efforts made to maintain services and standards in response to the pandemic. Points were also understandably made about the need to be prepared to react as soon as possible to the potential need to reinstate these changes. We continue to closely monitor the public health situation and its impacts on the sector, and should we see a return to heightened alert measures and legal protections, the Welsh Ministers will promptly consider whether any legislative response is required to support providers of regulated services, drawing on intelligence from the use of these easements.
The second purpose of the regulations before us today is to clarify the description of category C premises within regulation 49 of the Regulated Services (Service Providers and Responsible Individuals) Regulations 2017. This amendment is intended to ensure that, when a service provider applies to Care Inspectorate Wales to use currently unoccupied premises for the provision of accommodation-based services in cases where those premises were previously registered under any relevant enactment as a place where residential care was provided, then those premises must meet additional requirements applied to new premises. This change would take effect from 1 November. This clarification that category C includes premises previously registered under any relevant enactment, not only the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016, is intended to support our long-standing policy to drive improvements in the built estate used for the provision of care homes, secure accommodation and family residential centre services.
Mae pwrpas y rheoliadau hyn yn ddeublyg. Yn gyntaf, i ddirymu'r diwygiadau cyfyngedig sy'n gysylltiedig â coronafeirws a wnaed i ofynion ar ddarparwyr rhai gwasanaethau rheoleiddiedig, a ddaeth i rym ym mis Mehefin 2020. Nod y rhain oedd symleiddio'r gwaith o sefydlu a chefnogi darpariaeth gofal cymdeithasol brys i oedolion, pe bai angen hyn, oherwydd lledaeniad y coronafeirws. Roedden nhw hefyd yn symleiddio gwiriadau cyn cyflogi ar gyfer gweithwyr gofal preswyl a gofal cartref newydd i oedolion, gan gydnabod efallai na fyddai'n rhesymol ymarferol i gael yr holl wybodaeth yn y ffurf benodedig dan amodau pandemig. Ynghyd â'r eithriadau a'r hawddfreintiau hyn roedd canllawiau i gynorthwyo eu dehongliad, egluro sut y gallent weithio'n ymarferol, ac atgyfnerthu bod yr holl ofynion eraill ar ddarparwyr yn parhau i fod mewn grym. I gymhwyso trylwyredd a goruchwyliaeth briodol, roedd gan y gwelliannau fesurau diogelu yn rhan ohonynt neu'n cyd-fynd â'r rhwymedigaethau presennol i sicrhau darpariaeth ddiogel o ofal a chefnogaeth.
Cefnogir dirymu'r gwelliannau hyn ar 31 Hydref gan fwyafrif clir a sylweddol o'r ymatebwyr i'n hymgynghoriad diweddar. Rwy'n ddiolchgar i'r rhai hynny wnaeth gydnabod eu defnydd cyfyngedig yn ymarferol, gan ddangos yr ymdrechion anhygoel a wnaed i gynnal gwasanaethau a safonau mewn ymateb i'r pandemig. Gwnaed pwyntiau hefyd, yn ddealladwy, am yr angen i fod yn barod i ymateb cyn gynted â phosibl i'r angen posibl i adfer y newidiadau hyn. Rydym ni'n parhau i fonitro sefyllfa iechyd y cyhoedd a'i heffeithiau'n fanwl ar y sector, a phe baem ni'n gweld dychwelyd i fesurau rhybudd ac amddiffyniadau cyfreithiol dwysach, bydd Gweinidogion Cymru yn ystyried yn brydlon a oes angen unrhyw ymateb deddfwriaethol i gefnogi darparwyr gwasanaethau rheoleiddiedig, gan ddefnyddio'r wybodaeth o ddefnyddio'r hawddfreintiau hyn.
Ail bwrpas y rheoliadau sydd o'n blaenau heddiw yw egluro'r disgrifiad o safleoedd categori C o fewn rheoliad 49 o'r Rheoliadau Gwasanaethau Rheoledig (Darparwyr Gwasanaethau ac Unigolion Cyfrifol) 2017. Bwriad y gwelliant hwn yw sicrhau, pan fo darparwr gwasanaeth yn gwneud cais i Arolygiaeth Gofal Cymru i ddefnyddio adeiladau gwag ar hyn o bryd ar gyfer darparu gwasanaethau llety mewn achosion lle'r oedd y safle hwnnw wedi'i gofrestru'n flaenorol o dan unrhyw ddeddfiad perthnasol fel man lle darparwyd gofal preswyl, yna rhaid i'r safle hwnnw fodloni gofynion ychwanegol a gymhwyswyd i safle newydd. Byddai'r newid hwn yn dod i rym o 1 Tachwedd. Bwriad yr eglurhad hwn fod categori C yn cynnwys safle a gofrestrwyd yn flaenorol o dan unrhyw ddeddfiad perthnasol, nid yn unig Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016, yw cefnogi ein polisi hirsefydlog i ysgogi gwelliannau yn yr ystad adeiledig a ddefnyddir ar gyfer darparu cartrefi gofal, llety diogel a gwasanaethau canolfannau preswyl i deuluoedd.
Dwi'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.
I ask Members to support the motion.
Nid oes unrhyw siaradwyr eraill ar yr eitem hon.
There are no other speakers on this item.
Deputy Minister, do you want to add anything else? No.
Dirprwy Weinidog, ydych chi eisiau ychwanegu unrhyw beth arall? Na.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu?
The proposal is to agree the motion. Does any Member object?
I do not hear objections.
Ni chlywaf wrthwynebiadau.
Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitem 6, Rheoliadau Digartrefedd (Angen Blaenoriaethol a Bwriadoldeb) (Cymru) 2022. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig—Julie James.
Item 6, the Homelessness (Priority Need and Intentionality) (Wales) Regulations 2022. I call on the Minister for Climate Change to move the motion—Julie James.
Cynnig NDM8096 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Digartrefedd (Angen Blaenoriaethol a Bwriadoldeb) (Cymru) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 27 Medi 2022
Motion NDM8096 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Homelessness (Priority Need and Intentionality) (Wales) Regulations 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 27 September 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Members will be aware of the tremendous work undertaken since the start of the pandemic, which continues today, to ensure no-one is left out in our approach to homelessness. Through statutory guidance, we, along with local authorities, ensured that those experiencing homelessness were provided support and accommodation, ensuring a holistic response to the public health emergency. This shone a light on the scale of previously hidden homelessness across Wales. We now have a better understanding of the numbers of people experiencing homelessness.
Whilst the pandemic may have subsided for now, the need for support and housing for individuals who are experiencing homelessness definitely has not. Ahead of our planned wide-ranging reform of homelessness legislation, I'm hoping all Members will welcome and support this interim legislative amendment, and recognise it as an essential step in the eradication of homelessness in Wales. The Homelessness (Priority Need and Intentionality) (Wales) Regulations 2022 will amend the Housing (Wales) Act 2014, meaning a person who is street homeless and a person with whom they may reasonably be expected to reside is recognised as a person having priority need for support and accommodation. To put it in plain language, a person who is rough-sleeping is a person in priority need of accommodation. This regulation will also act to amend the Homelessness (Intentionality) (Specified Categories) (Wales) Regulations 2015, which provides for specified categories of persons a local authority can choose to have regard to by making a decision on whether they are intentionally homeless. This will mirror the current priority need categories and include those people who are street homeless.
Stepping out of the pandemic, we have to acknowledge the impacts of the current cost-of-living crisis and the risk of more people becoming homeless and losing their accommodation. This legislation is needed right now, more than ever, to ensure that we maintain the approach taken throughout the pandemic. I hope all Members will welcome this needed amendment to the legislation and support the motion presented here today. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Bydd aelodau'n ymwybodol o'r gwaith aruthrol a wnaed ers dechrau'r pandemig, sy'n parhau heddiw, i sicrhau nad oes neb yn cael ei adael allan yn ein hagwedd at ddigartrefedd. Drwy ganllawiau statudol, fe wnaethom ni, ynghyd ag awdurdodau lleol, sicrhau bod y rhai a oedd yn profi digartrefedd yn cael cymorth a llety, gan sicrhau ymateb cyfannol i'r argyfwng iechyd cyhoeddus. Roedd hyn yn taflu goleuni ar raddfa digartrefedd a oedd gynt yn guddiedig ledled Cymru. Erbyn hyn mae gennym well dealltwriaeth o'r niferoedd o bobl sy'n profi digartrefedd.
Mae'n bosib bod y pandemig wedi tawelu am y tro, ond nid yw'r angen am gymorth a thai i unigolion sy'n profi digartrefedd wedi tawelu o gwbwl. Cyn ein diwygio eang arfaethedig mewn deddfwriaeth digartrefedd, rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn croesawu ac yn cefnogi'r gwelliant deddfwriaethol dros dro hwn, ac yn ei gydnabod fel cam hanfodol i ddileu digartrefedd yng Nghymru. Bydd Rheoliadau Digartrefedd (Angen Blaenoriaethol a Bwriadoldeb) (Cymru) 2022 yn diwygio Deddf Tai (Cymru) 2014, sy'n golygu y cydnabyddir person sy'n ddigartref ar y stryd a pherson y disgwylir iddo'n rhesymol i breswylio ag ef fel person sydd ag angen blaenoriaethol am gymorth a llety. I'w roi mewn iaith blaen, mae person sy'n cysgu ar y stryd yn berson sydd angen llety â blaenoriaeth. Bydd y rheoliad hwn hefyd yn gweithredu i ddiwygio Rheoliadau Digartrefedd (Bwriadoldeb) (Categorïau Penodedig) (Cymru) 2015, sy'n darparu ar gyfer categorïau penodedig o bersonau y gall awdurdod lleol ddewis rhoi sylw iddynt drwy wneud penderfyniad ynghylch a ydynt yn fwriadol ddigartref. Bydd hyn yn adlewyrchu'r categorïau angen blaenoriaethol presennol ac yn cynnwys y bobl hynny sy'n ddigartref ar y stryd.
Wrth gamu allan o'r pandemig, mae'n rhaid i ni gydnabod effeithiau'r argyfwng costau byw presennol a'r risg y bydd mwy o bobl yn ddigartref ac yn colli eu llety. Mae angen y ddeddfwriaeth hon ar hyn o bryd, yn fwy nag erioed, i sicrhau ein bod yn cynnal y dull gweithredu a gymerwyd drwy gydol y pandemig. Rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn croesawu'r gwelliant angenrheidiol hwn i'r ddeddfwriaeth ac yn cefnogi'r cynnig a gyflwynir yma heddiw. Diolch.
Diolch i’r Gweinidog am y cyhoeddiad yma, un rydym ni yn y blaid yma yn ei groesawu. Mae’n sicr yn gam i’r cyfeiriad cywir er mwyn cael gwared ar angen blaenoriaethol yn llwyr.
Dwi am ofyn, i gychwyn, am eglurhad, os gwelwch yn dda, ynghylch pobl sydd eisoes mewn llety dros dro. Rydych chi'n dweud yn eich datganiad, a dwi am ddyfynnu:
I thank the Minister for this announcement. It's one that we, in this party, welcome. It's certainly a step in the right direction towards abolishing priority need entirely.
To begin, I’d like to ask for clarity, please, regarding those people who are already in temporary accommodation. You say in your statement, and I will quote:
'However, with the easing of public health restrictions and associated public attitudes it is possible that those who were hidden prior to the pandemic, such as people sofa surfing, will revert from being supported by local authorities and partners, to relying instead on social networks to provide somewhere they can live. Given this uncertainty it is difficult to determine whether there will be significant further changes. Consequently, we consider that the core homeless population will remain relatively stable level for the time being.'
'Fodd bynnag, wrth lacio cyfyngiadau ar iechyd y cyhoedd ac agweddau cysylltiedig y cyhoedd mae'n bosibl y bydd y rhai a oedd yn gudd cyn y pandemig, fel pobl yn syrffio soffas, yn dychwelyd o gael eu cefnogi gan awdurdodau lleol a phartneriaid, i ddibynnu yn hytrach ar rwydweithiau cymdeithasol i ddarparu rhywle y gallant fyw. O ystyried yr ansicrwydd hwn mae'n anodd penderfynu a fydd newidiadau pellach sylweddol. O ganlyniad, rydym o'r farn y bydd y boblogaeth graidd ddigartref yn parhau i fod yn lefel gymharol sefydlog am y tro.'
Rŵan, fedrwch chi egluro beth mae hyn yn ei olygu, os gwelwch yn dda? Ai dweud ydych chi y bydd pobl sydd mewn llety dros dro yn gadael y lletyau hyn ac yn mynd i soffa syrffio yn lle? Ynteu ydych chi’n dweud bod awdurdodau lleol am geisio troi pobl allan sydd ddim mewn risg o gysgu ar y stryd? Ynteu a fedrwch chi gadarnhau yn ddiamod na fydd pobl mewn llety dros dro yn cael eu troi allan i sefyllfa o ansicrwydd oherwydd y categori angen blaenoriaethol newydd yr ydych yn ei gyflwyno? Oherwydd, tra ein bod ni'n cefnogi cyflwyno'r rheoliadau yma fel cam i’r cyfeiriad cywir, y gwir ydy fod iddyn nhw ganlyniadau anfwriadol—unintended consequences. Rydych chi, i bob pwrpas, yn ailgyflwyno polisi angen blaenoriaethol unwaith eto. Y perig ydy y gall hyn arwain at rai awdurdodau lleol yn adolygu achosion o bobl sydd eisoes mewn llety dros dro ac o bosib yn dirwyn eu cyfrifoldebau i ben i rai sydd ddim yn cael eu hystyried i fod mewn risg o gysgu allan—rough-sleeping. Felly, rwy’n siŵr eich bod yn gwerthfawrogi pam rydym ni yn gofyn am eglurhad am hyn, os gwelwch yn dda.
Now, could you explain what this means, please? Are you saying that those people in temporary accommodation will leave this accommodation and will sofa surf instead? Or, are you saying that local authorities are going to try to evict those who are not at risk of sleeping rough? Alternatively, can you confirm unambiguously that people in temporary accommodation will not be evicted only to face great uncertainty due to the new priority need category that you are introducing? Because, while we support the introduction of these regulations as a step in the right direction, the truth is that they will have unintended consequences. You are, to all intents and purposes, reintroducing the priority need policy once again. The danger is that this could lead to some local authorities reviewing the cases of those who are already in temporary accommodation and potentially concluding their responsibilities for those who are no longer considered at risk of sleeping rough. So, I’m sure you'll appreciate why we are seeking clarity on this point, please.
Furthermore, this will place a permanent expectation on local government. During the height of the COVID pandemic, local authorities received supporting funds, such as the COVID recovery grant, to help them accomplish the new expectations placed on them, such as the huge numbers of people that needed temporary accommodation. These funds have since been stopped, yet the duties continue. Local authorities are crying out for assistance; they tell us that they simply don’t have the resources to fulfil these duties, but there’s nothing in today’s statement about funding to allow them to carry out these duties. So, can the Minister tell us what funding will be made available for local authorities in order for them to achieve these ambitions set out in the regulations?
Finally, as I mentioned earlier, these regulations have unintended consequences, which could lead to more people finding themselves sofa surfing or homeless—not rough-sleeping, maybe, but certainly living in cramped accommodations with extended family and friends. This is a real risk and one that you are clearly content with, and I understand that—that's what politics is about and you have to make a decision based on merit. That's why we welcome these steps today. But can the Minister please square the circle of why the Government is happy to implement this policy, with the very real risk of unintended consequences, yet is unwilling to freeze rents and ban evictions, which has similar risks and unintended consequences? Diolch.
Ar ben hynny, bydd hyn yn rhoi disgwyliad parhaol ar lywodraeth leol. Yn ystod anterth pandemig COVID, derbyniodd awdurdodau lleol arian ategol, fel y grant adfer COVID, i'w helpu i gyflawni'r disgwyliadau newydd a osodwyd arnynt, fel y niferoedd enfawr o bobl a oedd angen llety dros dro. Ers hynny mae'r arian yma wedi dod i ben, ond eto mae'r dyletswyddau'n parhau. Mae awdurdodau lleol yn gweiddi am gymorth; maen nhw'n dweud wrthym yn syml nad oes ganddyn nhw'r adnoddau i gyflawni'r dyletswyddau hyn, ond does dim byd yn y datganiad heddiw am gyllid i'w galluogi i gyflawni'r dyletswyddau hyn. Felly, a all y Gweinidog ddweud wrthym pa gyllid fydd ar gael i awdurdodau lleol er mwyn iddynt gyflawni'r uchelgeisiau hyn a nodir yn y rheoliadau?
Yn olaf, fel y soniais yn gynharach, mae gan y rheoliadau hyn ganlyniadau anfwriadol, a allai arwain at fwy o bobl yn canfod eu hunain yn syrffio soffas neu'n ddigartref—nid cysgu ar y stryd, efallai, ond yn sicr yn byw mewn llety cyfyng gyda theulu a ffrindiau estynedig. Mae hyn yn risg go iawn ac yn un yr ydych chi'n amlwg yn fodlon ag ef, ac rwy'n deall hynny—dyna beth yw pwrpas gwleidyddiaeth ac mae'n rhaid i chi wneud penderfyniad yn seiliedig ar deilyngdod. Dyna pam rydym yn croesawu'r camau hyn heddiw. Ond a all y Gweinidog ddatrys y broblem amhosibl hon o pam mae'r Llywodraeth yn hapus i weithredu'r polisi hwn, gyda'r risg real iawn o ganlyniadau anfwriadol, ond eto'n amharod i rewi rhenti a gwahardd troi allan, sydd â risgiau tebyg a chanlyniadau anfwriadol? Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb.
I call on the Minister to reply.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and thank you for that contribution, Mabon. This isn't a statement, just to say—we’re introducing the regulations today—so, obviously, it doesn’t cover off a large number of the other surrounding items that you've asked questions on. Nevertheless, I will just cover them off. So, if we don't do this today, then, in advance of transforming homelessness law in its entirety, which we intend to do in this Senedd term, but which, obviously, is a big transformation in the way that we do things, then local authorities will revert to the pre-pandemic position where they will go back to the current list of priority need and intentionality. The purpose of this regulation today is to continue the 'everyone in' approach. We work very hard with local authorities to make sure that the people who have fallen out of 'everyone in' approach are also provided with a service. But make no mistake: the issue here is about prevention and continuing service. So, it is absolutely not the intention that people currently in temporary accommodation will fall out of that temporary accommodation, become homeless and have to go back in again. We are working with the local authorities to ensure that that is not what is understood, and also to make sure that, where at all possible, local authorities are engaged in preventative work and not telling people to go away and come back 56 days before they're going to be homeless and so on. I absolutely understand the pressure on them. We've given them an additional £10 million across the 22 local authorities already, and an additional £6 million for discretionary payments. So, we are working with them.
One of the reasons that we're trying to make a merit out of having to do this in steps is one of the things that the associated documents with these regulations set out—the explanatory memorandum and impact assessments, Mabon—is that, obviously, we will work with local authorities as a result of this interim step to understand the cost and to make sure that, when we bring the homelessness legislation forward, we'll be able to have all of the information about the financing of that inside that piece of legislation, which will, obviously, be a very large piece of legislation, completely reforming the process. So, I make no bones about the fact that this is a sticking plaster on a system that doesn't work, but it's a necessary sticking plaster to make sure that the most vulnerable don't fall out of the system altogether and it enables the local authorities to continue to match our 'everyone in'. So, I'm very grateful to the local authorities—they've worked very hard with us; I've had a number of meetings with them over the last few days to talk about these issues.
This is an entirely separate issue from the rent issue. I understand the point the Member makes entirely, but we have a very complex system with rent, and this is not designed in any way to touch that, either in social rent or in private-sector rent—this is entirely about the homelessness response of local authorities. So, whilst I understand why you're collating the two, obviously, I'm not going to answer those particular questions today; I'm more than happy to continue that discussion elsewhere.
So, just to finish off by saying that I really do thank you, Mabon, for your contribution today. I do think it’s important to make sure that local authorities understand the ramifications of this. But there is a clear need for these regulations for the interim period, and they will support people who are street homeless in Wales, so I hope that every Member will support them. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch yn fawr iawn am y cyfraniad hwnnw, Mabon. Nid datganiad yw hwn, dim ond i ddweud—rydyn ni'n cyflwyno'r rheoliadau heddiw—felly, yn amlwg, nid yw'n cynnwys nifer fawr o'r eitemau eraill o'i gwmpas yr ydych chi wedi gofyn cwestiynau arnyn nhw. Serch hynny, byddaf ond yn eu cwmpasu. Felly, os na fyddwn ni'n gwneud hyn heddiw, yna, cyn trawsnewid cyfraith digartrefedd yn ei chyfanrwydd, rydym yn bwriadu ei wneud yn nhymor y Senedd hon, ond sydd, yn amlwg, yn drawsnewidiad mawr yn y ffordd yr ydym yn gwneud pethau, yna bydd awdurdodau lleol yn dychwelyd i'r sefyllfa cyn y pandemig lle byddant yn mynd yn ôl i'r rhestr bresennol o angen a bwriadoldeb blaenoriaethol. Pwrpas y rheoliad hwn heddiw yw parhau â'r dull 'pawb i mewn'. Rydym yn gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol i wneud yn siŵr bod y bobl sydd wedi cwympo allan o ddull gweithredu 'pawb i mewn' hefyd yn cael gwasanaeth. Ond peidiwch â chamgymryd: mae'r mater yma'n ymwneud ag atal a gwasanaeth parhaus. Felly, nid yw'n fwriad o gwbl i bobl sydd mewn llety dros dro ar hyn o bryd ddisgyn allan o'r llety dros dro hwnnw, dod yn ddigartref a gorfod mynd yn ôl i mewn eto. Rydym yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol i sicrhau nad dyna sy'n cael ei ddeall, a hefyd i wneud yn siŵr, pan fo hynny'n bosib, bod awdurdodau lleol yn cael eu cynnwys mewn gwaith ataliol ac nid yn dweud wrth bobl am fynd i ffwrdd a dod yn ôl 56 diwrnod cyn y byddan nhw'n ddigartref ac yn y blaen. Rwy'n deall yn iawn y pwysau arnyn nhw. Rydym wedi rhoi £10 miliwn ychwanegol iddynt ledled y 22 awdurdod lleol yn barod, a £6 miliwn ychwanegol ar gyfer taliadau dewisol. Felly, rydyn ni'n gweithio gyda nhw.
Un o'r rhesymau ein bod ni'n ceisio gwneud teilyngdod allan o orfod gwneud hyn mewn camau yw un o'r pethau y mae'r dogfennau cysylltiedig â'r rheoliadau hyn yn eu nodi—y memorandwm esboniadol ac asesiadau effaith, Mabon—yw, yn amlwg, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol o ganlyniad i'r cam dros dro hwn i ddeall y gost ac i wneud yn siŵr, pan fyddwn yn cyflwyno'r ddeddfwriaeth ddigartrefedd, y byddwn yn gallu cael yr holl wybodaeth am ariannu hynny y tu mewn i'r darn hwnnw o ddeddfwriaeth, a fydd, yn amlwg, yn ddarn mawr iawn o ddeddfwriaeth, gan ddiwygio'r broses yn llwyr. Felly, dydw i ddim yn gwadu'r ffaith mai ateb dros dro yw hwn i system nad yw'n gweithio, ond mae'n ateb dros dro angenrheidiol i wneud yn siŵr nad yw'r rhai mwyaf agored i niwed yn cwympo allan o'r system yn gyfan gwbl ac mae'n galluogi'r awdurdodau lleol i barhau i gyd-fynd â'n 'pawb i mewn'. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i'r awdurdodau lleol—maen nhw wedi gweithio'n galed iawn gyda ni; rwyf wedi cael nifer o gyfarfodydd gyda nhw dros y dyddiau diwethaf i siarad am y materion hyn.
Mae hwn yn fater hollol ar wahân i'r mater rhent. Rwy'n deall y pwynt mae'r Aelod yn ei wneud yn llwyr, ond mae gennym system gymhleth iawn gyda rhentu, ac nid yw wedi'i gynllunio mewn unrhyw ffordd i gyffwrdd â hynny, naill ai mewn rhentu cymdeithasol neu mewn rhentu sector preifat—mae hyn yn ymwneud yn llwyr ag ymateb digartrefedd awdurdodau lleol. Felly, er fy mod i'n deall pam eich bod chi'n casglu'r ddau at ei gilydd, yn amlwg, dydw i ddim yn mynd i ateb y cwestiynau penodol hynny heddiw; rwy'n fwy na pharod i barhau â'r drafodaeth honno mewn mannau eraill.
Felly, dim ond i orffen trwy ddweud fy mod i wir yn diolch i chi, Mabon, am eich cyfraniad heddiw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig gwneud yn siŵr bod awdurdodau lleol yn deall goblygiadau hyn. Ond mae yna angen amlwg am y rheoliadau yma am y cyfnod dros dro, a byddan nhw'n cefnogi pobl sy'n ddigartref ar y stryd yng Nghymru, felly rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn eu cefnogi. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf wedi clywed gwrthwynebiad. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I don't see any objection. And therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitem 7 yw Gorchymyn y Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 3) 2022. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Julie James.
Item 7 is the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 3) Order 2022. I call on the Minister for Climate Change to move the motion. Julie James.
Cynnig NDM8100 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 3) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 27 Medi 2022
Motion NDM8100 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 3) Order 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 27 September 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion. I'm pleased to be able to bring forward the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 3) Order 2022, which makes minor amendments to the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme Order 2020. The effect of these amendments is to include flights from Great Britain to Switzerland in the scope of the UK emissions trading scheme from January 2023. This helps to fill a gap in the UK ETS coverage since the UK's departure from the EU. It also fulfils our commitment in the 2020 Government response to the future of UK carbon pricing consultation to do this. The Order brings flights from Great Britain to Switzerland within the definition of aviation activity, covers England, Wales and Scotland in territorial extent, allows applications for a free allocation of allowances on the basis of historic aviation activity, and requires regulators to recalculate entitlements for a free allocation of allowances in light of the new category of historic aviation activity. Advice was sought from the committee on climate change on the proposal covered in the Order. Through the improved coverage of activities by the UK emissions trading scheme, we will be better able to achieve the environmental outcomes envisaged by the scheme. I want to offer my thanks to the Legislation, Justice and Constitution Committee for their scrutiny of the Order, and I commend the motion to the Chamber. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Rwy'n falch o allu cyflwyno'r Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 3) 2022, sy'n gwneud mân ddiwygiadau i Orchymyn y Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr 2020. Effaith y gwelliannau hyn yw cynnwys hediadau o Brydain Fawr i'r Swistir yng nghwmpas cynllun masnachu allyriadau'r DU o fis Ionawr 2023. Mae hyn yn helpu i lenwi bwlch yng nghwmpas UK ETS ers ymadawiad y DU â'r UE. Mae hefyd yn cyflawni ein hymrwymiad yn ymateb Llywodraeth 2020 i ddyfodol ymgynghoriad prisio carbon y DU i wneud hyn. Mae'r Gorchymyn yn dod â hediadau o Brydain Fawr i'r Swistir o fewn y diffiniad o weithgaredd hedfan, yn cynnwys Cymru, Lloegr a'r Alban mewn graddau tiriogaethol, yn caniatáu ceisiadau am ddyrannu lwfansau am ddim ar sail gweithgaredd hedfan hanesyddol, ac mae'n ei gwneud yn ofynnol i reoleiddwyr ail-lunio hawliau ar gyfer dyrannu lwfansau am ddim yng ngoleuni'r categori newydd o weithgaredd hedfan hanesyddol. Gofynnwyd am gyngor gan y pwyllgor newid hinsawdd ar y cynnig a oedd yn rhan o'r Gorchymyn. Drwy roi gwell sylw i weithgareddau gan gynllun masnachu allyriadau y DU, byddwn ni'n gallu sicrhau'r canlyniadau amgylcheddol a ragwelwyd yn well gan y cynllun. Rwyf eisiau cynnig fy niolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am graffu ar y Gorchymyn, ac rwy'n cymeradwyo'r cynnig i'r Siambr. Diolch.