Y Cyfarfod Llawn

Plenary

12/10/2022

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

1. Cwestiynau i Weinidog y Gymraeg ac Addysg

Prynhawn da a chroeso i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Weinidog y Gymraeg ac Addysg, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Sarah Murphy. 

Lleoedd Ysgolion

1. Sut mae'r Gweinidog yn gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod digon o leoedd ysgolion ar gael i ddisgyblion ar draws Pen-y-bont ar Ogwr? OQ58521

Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gynllunio lleoedd ysgolion. Mae'n rhaid iddynt sicrhau bod digon o ysgolion yn darparu addysg gynradd ac uwchradd i ddisgyblion yn eu hardaloedd. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw awdurdod lleol lle nad oes digon o leoedd ysgolion.

Diolch, Weinidog, ac rwy’n gwerthfawrogi eich ymateb i’r cwestiwn hwn. Gwn ar ôl clywed gan lawer o rieni yn fy etholaeth, a ledled Cymru wrth gwrs, eu bod eisiau gallu danfon eu plant i ysgolion da, yn agos at eu cartrefi. Ond mae hon wedi bod yn broblem i rieni a disgyblion yn fy nghymuned, felly mae’n wych clywed am y buddsoddiad o £1.8 miliwn gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i ysgolion mewn datblygiadau tai i gynyddu'r nifer o ystafelloedd dosbarth a lleoedd disgyblion, yn Ysgol Gyfun Bryntirion, a bod cynlluniau ar waith i gynyddu nifer y lleoedd yn Ysgol Gynradd Coety, sydd wedi'i lleoli mewn datblygiad tai diweddar. Ond hoffwn nodi, yn benodol mewn perthynas ag Ysgol Gynradd Coety, yn anffodus, pan adeiladwyd y datblygiad tai, ac mae'r ysgol yn ei ganol, nad oedd digon o leoedd ar gyfer y disgyblion, yn enwedig gan fod y datblygiad tai wedi ehangu bellach. Felly, mae bwlch lle nad oedd digon o leoedd yn yr ysgol honno ar gyfer y plant sy'n byw o'i chwmpas, ac mae'r bwlch hwnnw wedi golygu bod plant wedi gorfod mynd ymhellach i ffwrdd, ac mewn rhai achosion, fod brodyr a chwiorydd heb allu mynychu'r un ysgol. Rwy’n deall y gall fod yn anodd rhagweld faint o leoedd y bydd eu hangen mewn ysgolion newydd, ond beth arall y gellir ei wneud i ganiatáu rhywfaint yn fwy o hyblygrwydd yn hyn o beth pan fyddwn yn adeiladu datblygiadau tai ac ysgolion newydd?

Diolch i Sarah Murphy am groesawu’r buddsoddiad, gan gynnwys yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i ysgolion ym Mhen-y-bont ar Ogwr, fel mewn mannau eraill. Roedd yn braf ymweld ag Ysgol Gyfun Bryntirion gyda hi'n ddiweddar. Mae'n llygad ei lle, wrth gwrs, yn dweud ei bod yn bwysig inni sicrhau bod ysgolion a gwasanaethau cyhoeddus eraill yn gydnaws â datblygiadau ym maes tai. Mae ein system gynllunio yn allweddol yn hyn o beth i’n helpu i sicrhau, wrth i ddatblygiadau tai newydd gael eu hadeiladu, fod digon o leoedd ysgolion ar gael mewn cymunedau. Dylai awdurdodau fabwysiadu ymagwedd strategol a hirdymor tuag at ddarparu cyfleusterau cymunedol, sy'n amlwg yn cynnwys ysgolion, pan fyddant yn paratoi eu cynlluniau datblygu. Mae’r cynlluniau hynny’n nodi sut y bydd lleoedd yn newid dros gyfnod o 15 mlynedd—faint o dai newydd a gaiff eu hadeiladu a ble y cânt eu lleoli. Ac felly, fel rhan o hynny, byddem yn disgwyl i seilwaith, gan gynnwys darpariaeth ysgolion, fod yn ystyriaeth hollbwysig wrth gynllunio’r datblygiadau tai newydd hynny. Ond rwy’n cydnabod, weithiau, fod bylchau rhwng y ddarpariaeth a’r angen, sydd efallai'n anochel.

Weinidog, yn 2011, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gylchlythyr o’r enw, 'Mesur capasiti ysgolion yng Nghymru’, i gynorthwyo awdurdodau lleol i gynllunio lleoedd ysgolion, i adrodd ar leoedd gwag ac i bennu niferoedd derbyn ysgolion. Nawr, mae defnyddio data, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod Sarah Murphy yn gwbl gywir—rydym yn defnyddio data i gynllunio ein lleoedd ysgolion—yn hanfodol, fel cyfraddau genedigaethau, nifer y cartrefi newydd a gaiff eu hadeiladu, data mudo a theuluoedd newydd yn symud i ardaloedd newydd. Felly, beth y mae’r Gweinidog yn ei wneud yn awr i sicrhau bod unrhyw ganllawiau ategol yn addas i'r diben er mwyn cefnogi awdurdodau lleol i gynllunio lleoedd ysgolion yn awr ac ar gyfer y dyfodol?

Rwy'n fodlon fod y canllawiau'n ddigonol i alluogi awdurdodau i wneud hynny. Mae Pen-y-bont ar Ogwr yn awdurdod lleol a chanddo fwy o leoedd ysgolion cynradd, mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg yn ogystal â rhai cyfrwng Saesneg, ac yn yr un modd mewn darpariaeth uwchradd, nag sydd o ddisgyblion. Fel y trafodais gyda Sarah Murphy funud yn ôl—. Yn anffodus, nid ydym mewn sefyllfa lle mae rhieni bob amser yn gallu anfon eu plant i'r ysgol o'u dewis cyntaf—nid dyna'r system sydd gennym. Mae cydbwysedd rhwng y dewis hwnnw ac argaeledd lleoedd yn lleol i’r ysgol honno, ond ar sail awdurdodau lleol, gallaf roi sicrwydd i chi fod digon o leoedd i ddiwallu'r angen sy'n codi.

Myfyrwyr Prifysgol

2. Pa gefnogaeth y mae'r Llywodraeth yn ei darparu i fyfyrwyr prifysgol ar draws canolbarth a gorllewin Cymru wrth i'r argyfwng costau byw ddwysáu? OQ58543

13:35

Cymru sy'n cynnig y pecyn cymorth mwyaf hael yn y Deyrnas Unedig, ac mae'r lefelau uchaf o gymorth grant nad oes angen ei ad-dalu yn targedu'r bobl sydd ei angen fwyaf. Rŷn ni'n cydweithio'n agos â'r sector i sicrhau eu bod nhw'n ystyried pob opsiwn i gefnogi myfyrwyr y mae'r argyfwng costau byw yn effeithio arnyn nhw.

Diolch yn fawr iawn. Efallai y dylwn i fod yn datgan diddordeb gan fod dwy ferch gen i yn y brifysgol ar hyn o bryd, a dwi wedi cael nifer o e-byst gan fyfyrwyr, nifer ohonyn nhw yn y ddwy brifysgol sy'n digwydd bod yn fy rhanbarth i. Felly, dwi'n ymwybodol iawn o'r straen cynyddol y mae'n myfyrwyr prifysgol yn ei wynebu yn sgil yr argyfwng costau byw. Yn wir, tra bo chwyddiant yn parhau i godi, mae'r pecyn cynhaliaeth sy'n cael ei roi i fyfyrwyr ond wedi codi rhyw 3.5 y cant, sydd wrth gwrs yn is na lefel chwyddiant. Ac yn ôl ymchwil diweddar gan Undeb Cenedlaethol Myfyrwyr Cymru, gwelwyd bod 92 y cant o fyfyrwyr yn pryderu am eu gallu i reoli eu harian, gyda bron hanner yn dweud bod hyn yn effeithio ar eu hiechyd meddwl. Yn wir, wrth roi tystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ddiweddar, dywedodd llywydd UCMC bod un myfyriwr o Gaerfyrddin ond â rhyw £100 ar ôl, ar ôl talu rhent a biliau yn ystod tymor yr hydref. Felly, gan ystyried hyn, a wnewch chi, Weinidog, sicrhau bod pecyn cynhaliaeth ar gael i fyfyrwyr sydd o leiaf ar yr un lefel â chwyddiant?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Ein blaenoriaeth ni yma yng Nghymru yw sicrhau bod gan fyfyrwyr fynediad at gefnogaeth sy'n caniatáu iddyn nhw gwrdd â costau dyddiol, a hefyd bod gan ein sefydliadau addysg uwch ni fynediad at lefelau addas a digonol o arian ar gyfer hynny. Fel rwy'n dweud, mae gennym ni yma yng Nghymru eisoes y pecyn mwyaf cefnogol o unrhyw ran o'r Deyrnas Gyfunol. Mae'n sicr yn wir bod pob prifysgol yn cynnig ffynhonnell i roi cefnogaeth benodol i fyfyrwyr o dan bwysau. Mae peth o'r gwasgedd a pheth o'r pwysau sy'n dod ar y ffynonellau hynny yn deillio o'r ffaith nad yw myfyrwyr o rannau eraill o'r Deyrnas Gyfunol yn cael yr un gefnogaeth, felly mae mwy o alw ar y ffynonellau arian argyfwng hynny yn ein prifysgolion ni yma yng Nghymru. Rwyf wedi ysgrifennu'n ddiweddar at Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau eu bod nhw'n gallu rhoi gwybod i fi fod digon o gefnogaeth ar gael drwy'r prifysgolion. O ran ein cefnogaeth ni fel rhan o'r system ariannu ehangach, mae gan bob myfyriwr access at isafswm o gefnogaeth sy'n gyfystyr â'r cyflog byw. Rwy'n bwriadu gwneud datganiad yn yr wythnosau nesaf ynglŷn â sut y bydd hynny'n edrych yn y dyfodol. Felly, bydd mwy o wybodaeth ar gael i'r Aelod, ac i Aelodau eraill, bryd hynny.

Weinidog, hoffwn godi mater yr oeddwn am wneud yn siŵr eich bod yn ymwybodol ohono. Gwnaeth un o fy etholwyr—myfyriwr o Gymru—gais i ddarparwr addysgol yn Lloegr ar gyfer cwrs hyfforddi bargyfreithwyr proffesiynol, a chawsant wybod gan y darparwr nad oeddent yn fodlon cael mynediad at y cyllid drwy Cyllid Myfyrwyr Cymru. Nawr, nid yw hwn yn fater o bryder—. Nid yw hyn yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru, ond rwy'n siomedig fod myfyrwyr o Gymru—ac o fy ymchwil fy hun, ymddengys bod hyn yn wir—yn cael eu trin yn wahanol i fyfyrwyr o Loegr os ydynt yn gwneud cais drwy Cyllid Myfyrwyr Cymru. Ni chredaf ei fod yn fater sy'n gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru, nac yn wir i Cyllid Myfyrwyr Cymru, ond tybed a ydych yn ymwybodol o’r sefyllfa hon, ac a yw hyn yn rhywbeth y byddech yn fodlon herio darparwyr yn Lloegr neu unrhyw ran arall o'r DU yn ei gylch, oherwydd a fyddech yn cytuno â mi y byddai’n gwbl anghywir i fyfyriwr o Gymru gael eu cosbi? Yn yr achos hwn, mae'r rhiant wedi gorfod ariannu'r cwrs a'r ffioedd eu hunain; pe bai'r teulu wedi bod yn Lloegr, ni fyddai hynny wedi digwydd. A ydych yn ymwybodol o'r materion hyn? Rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu atoch gyda rhagor o fanylion.

Byddwn yn ddiolchgar iawn pe gallai’r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â'r achos penodol hwnnw, a byddaf yn ymchwilio iddo. Mae gennym fecanwaith, system, yng Nghymru sy’n galluogi darparwyr cyrsiau mewn unrhyw ran o’r DU i gael eu hachredu, fel y mae’r Aelod yn amlwg yn gwybod, ac nid yw’n seiliedig ar ddaearyddiaeth; mae’n seiliedig ar feini prawf ac achredu gwrthrychol, sydd wedyn yn galluogi myfyriwr o Gymru i allu cael mynediad at y darparwr hwnnw mewn unrhyw ran o’r DU, a chael y cymorth sydd ar gael drwy Cyllid Myfyrwyr Cymru. Felly, mae clywed yr hyn y mae'r Aelod wedi'i amlinellu heddiw yn peri gofid i mi, a byddwn yn ddiolchgar pe gall ysgrifennu ataf ynglŷn â hynny.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Anne Jones.

13:40

Diolch, Lywydd. Weinidog, rwyf bob amser wedi bod yn gefnogol i’r syniad fod angen diweddaru addysg rhyw yng Nghymru. Roedd wedi dyddio ac roedd angen ei newid, ond yn y ffordd iawn. Mae'r methiannau amlwg a welwn mewn perthynas ag addysg cydberthynas a rhywioldeb yn peri gofid i mi. Os na chaiff pethau eu haddasu, byddwn yn colli cyfle yma i fynd ati o ddifrif i wella addysg rhyw i blant a phobl ifanc ledled Cymru. Bydd y lles o'r newidiadau mawr eu hangen yr ydym yn eu gweld mewn addysg rhyw yn cael eu colli drwy beidio â sicrhau cynnwys ac iaith sy'n addas i oedran wrth gyflwyno negeseuon mor bwysig i'n plant a'n pobl ifanc. Fel y pwysleisiais yn gryf wrth y cyn Weinidog, Kirsty Williams, sydd â thri o blant ei hun, roedd angen i gynnwys newydd yr hyn a gâi ei ddysgu—ac roedd hi'n cytuno—(a) ddefnyddio geirfa y gall y plentyn/unigolyn ifanc sy'n cael eu dysgu ei deall, a (b), ac yn bwysicaf oll, sicrhau nad oedd y cynnwys yn peri dryswch a'i fod yn addas i'r oedran. Rydym fis i mewn i’r tymor newydd hwn a dechrau cyflwyno'r cwricwlwm addysg cydberthynas a rhywioldeb newydd yn swyddogol, ac mae’n gwbl amlwg fod rhywfaint o’r deunydd addysgu a argymhellwyd yn peri pryder i rieni ac athrawon. Ac yn sicr, nid ydynt—gormod lawer o'r deunydd a argymhellir—yn addas i'r oedran wedi’r cyfan. Fel mam i blentyn 12 oed a phlentyn tair oed fy hun, rwy'n bryderus iawn ynglŷn â'r hyn a glywn—

Mae'n rhaid ichi ofyn cwestiwn yn awr; mae gennych dri chwestiwn yn y sesiwn hon, ac rydych eisoes 50 y cant dros amser.

Na, na, na; ni chredaf fod gennych amser. Gallwch ei ddarllen yn eich cwestiwn nesaf yn ystod eich munud nesaf. A wnewch chi ddod at gwestiwn?

Iawn. Weinidog, mae’n bwysig fod pawb yn gallu bod yn bwy bynnag y dymunant fod, ac mae angen inni addysgu dealltwriaeth a pharch at bawb. Ond onid ydych yn cytuno â mi fod angen i'r hyn sy'n cael ei ddysgu fod yn gwbl addas ar gyfer oedran y plentyn hwnnw, fel eu bod (1) yn deall yr iaith a ddefnyddir, a (2) yn ddigon aeddfed yn emosiynol i dreulio ei gynnwys?

Wel, rwyf am ddechrau drwy ddweud nad yw bod yn rhiant yn rhagofyniad ar gyfer poeni am les ein plant yng Nghymru. [Aelodau’r Senedd: 'Clywch, clywch.’] ac mai fy mlaenoriaeth fel Gweinidog, a rennir yn eang iawn yn y Siambr hon, yw sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael eu hamddiffyn ac yn cael eu galluogi i fyw bywydau iach a diogel. Rydym yn gweithio gyda’r NSPCC i sicrhau bod yr adnoddau a ddarparwyd gennym, y cod a’r ddeddfwriaeth, yn bodloni’r safon honno. Ceir rhai sy'n anghytuno â'r hyn a wnawn. Mae angen iddynt roi cyfrif am eu cymhellion eu hunain, ond dyna'r sail ar gyfer cyflwyno’r diwygiadau.

Mae’r Aelod yn ailadrodd pwyntiau cyffredinol ac amhenodol a wnaeth y tro diwethaf y bûm yn ateb cwestiynau yn y Siambr hon. O ganlyniad i’r awgrym peryglus iawn a wnaeth, rwy'n credu, ysgrifennais ati i'w gwahodd i egluro unrhyw enghreifftiau penodol y cyfeiriodd atynt yn y Siambr, ac nid yw wedi ateb.

Diolch, Weinidog. Roeddwn yn dod at hynny; rwyf ar fin darllen dyfyniad i chi o lyfr sydd i fod ar gyfer plant pump oed. Weinidog, enw’r llyfr hwn, a argymhellwyd, yw Who are you?, sy'n cynnwys y dyfyniad hwn:

'Pan fydd babanod yn cael eu geni, mae pobl yn gofyn ai merch neu fachgen ydyn nhw. Ni all babanod siarad, felly mae oedolion yn dyfalu drwy edrych ar eu cyrff.'

—ar gyfer plant pump oed.

Y frawddeg nesaf yn y llyfr yw hon:

'Gall pobl fod yn drawsryweddol, yn cwiar, yn anneuaidd, yn rhyweddhylifol, yn anrhyweddol, yn niwtral o ran rhywedd, yn ddeurywedd, yn drydydd rhywedd ac yn ddau-enaid.'

Nawr, nid y cynnwys sy'n fy mhoeni, Weinidog; fy mhwynt yw ei fod yn gynnwys mewn llyfr ar gyfer plentyn pum mlwydd oed. Nid wyf yn ymosod ar y proffesiwn addysgu, proffesiwn y mae gennyf barch mawr ato. Dyma’r deunyddiau sy’n cael eu hargymell gan y Llywodraeth hon iddynt eu haddysgu, y maent hwy eu hunain yn pryderu yn eu cylch, y mae penaethiaid yn pryderu yn eu cylch, ac y mae rhieni’n pryderu yn eu cylch. Dyna rwy'n ei wneud. Ac fe anfonoch chi lythyr ataf, fel y gwnaeth aelod o'r undeb, sy'n gyn-aelod o staff Llafur, prysuraf i ychwanegu, a hoffwn ddweud eto ar goedd na fyddwn byth yn breuddwydio ymosod ar broffesiwn y mae gennyf barch mor fawr ato. Mae'n ymwneud â'r cynnwys, Weinidog. Fy swydd i yw eich dwyn i gyfrif a siarad ar ran y rhieni sy'n pryderu am yr hyn yr argymhellir y dylid edrych arno ar gyfer eu plant. Plentyn pump oed yn gallu dweud yr holl eiriau mawr hynny, Weinidog—a allwch chi ddeall?

Bydd yn rhaid ichi ofyn eich cwestiwn, Laura Anne Jones. Nid wyf yn gwybod beth sydd mor anodd am ofyn cwestiwn. Dewch at eich cwestiwn.

Diolch, Lywydd. A wnewch chi gymryd camau ar unwaith i sicrhau bod adnoddau addysg awdurdodau lleol, ysgolion a gwasanaethau ieuenctid yn addas i'r oedran, a chael gwared ar y rhai nad ydynt yn addas ar unwaith, a hefyd y rheini sy'n cyfeirio pobl at Mermaids? A wnewch chi ymrwymo i adolygu deunyddiau y gwelwyd eu bod yn ddiangen ar gyfer y grŵp oedran hwn, a sicrhau bod y deunyddiau’n cael eu harwain gan wyddoniaeth, yn ogystal â chynnwys ideoleg rhywedd, addasrwydd i oedran—

13:45

Rydych eisoes wedi gofyn tri chwestiwn yn y gyfres honno o gwestiynau. Nid ydych i ofyn eich trydydd cwestiwn. Rydych wedi gofyn digon o gwestiynau yn y sesiwn hon—mae pedwar munud o amser wedi'i dreulio ar hyn eisoes. A gaf fi ofyn i’r Gweinidog ymateb i unrhyw rai o’r cwestiynau hynny, os gwelwch yn dda?

Ceisiaf fod mor niwtral ag y gallaf. Credaf fod yr Aelod yn gwneud anghymwynas â phobl ifanc Cymru gyda'r ffordd y mae'n gofyn y cwestiynau hyn. Rwy’n berffaith barod i ateb cwestiynau, fel y gwneuthum y tro diwethaf. Fe'i gwahoddais i dynnu fy sylw at ddeunydd penodol yr honnai, y tro diwethaf inni siarad, ei fod yn cael ei ddefnyddio mewn ysgolion. Nid yw wedi gwneud hynny. Hoffwn ei gwahodd i wneud hynny, fel y gellir datrys y mater, yn hytrach na’i ddefnyddio fel pwynt dadl ar ei rhan.

Diolch, Llywydd. Weinidog, mae effaith yr argyfwng costau byw cyn waethed, os nad yn waeth, na'r argyfwng COVID i rai myfyrwyr. Dyna oedd barn is-ganghellor Prifysgol De Cymru, Ben Calvert, wrth roi tystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf. Rhybuddiodd ef ei fod yn poeni'n benodol am fyfyrwyr hŷn, a oedd mewn perygl o adael cyrsiau allweddol, fel graddau gofal iechyd a nyrsio, am nad oedden nhw'n medru fforddio costau byw. Mae'r myfyrwyr ar gyrsiau fel hyn hefyd, wrth gwrs, yn methu â gweithio i gael incwm ychwanegol yn sgil y ffaith eu bod yn gorfod bod ar leoliadau gwaith fel rhan o'u cwrs. Mae arolwg Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr Cymru yn cefnogi y datganiad pryderus yma, yn datgelu bod 28 y cant o fyfyrwyr yng Nghymru â llai na £50 y mis i fyw arno; 92 y cant yn pryderu am eu gallu i ymdopi yn ariannol; 11 y cant yn defnyddio banciau bwyd; a theimla 89 y cant nad yw Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol, nac ychwaith Llywodraeth Cymru, yn gwneud digon i'w cefnogi yn ystod yr argyfwng yma. Dwi'n nodi eich ateb chi i Cefin Campbell i'r cwestiwn blaenorol, a dwi'n edrych ymlaen at eich datganiad ynglŷn â dyfodol y pecyn cynhaliaeth, ond a oes yna rywbeth gall y Llywodraeth ei wneud i ymrwymo i ddarparu grantiau ychwanegol, naill ai yn uniongyrchol neu drwy gronfeydd caledi prifysgolion, i'w helpu drwy y cyfnod anodd hwn yn benodol, i wneud yn iawn am y ffaith bod y pecyn cyllid myfyrwyr bellach yn annigonol, yn sgil chwyddiant, fod rhai myfyrwyr wedi'u cau mas o'r gefnogaeth costau byw— 

Fel wnes i sôn yn gynharach, mae hon yn sefyllfa heriol iawn i fyfyrwyr am y rhesymau mae Sioned Williams yn sôn amdanyn nhw. Mae gan bob prifysgol yng Nghymru gronfa galedi i sicrhau bod darpariaeth ar gael i'r rheini sydd yn y sefyllfaoedd mwyaf heriol. Mae maint y cronfeydd hynny yn amrywio o sefydliad i sefydliad. Rwyf wedi gofyn i HEFCW roi sicrwydd i mi fod yr hyn sy'n cael ei ddarparu gan ein prifysgolion ni yn ddigonol, bod access digonol ar gael drwy'r prifysgolion i gefnogaeth ariannol ar gyfer y cyfnod anodd hwn. Ond ar gyfer blynyddoedd yn y dyfodol—y flwyddyn nesaf ymlaen—byddaf yn gwneud datganiad maes o law ynglŷn â'r lefel o gefnogaeth. 

Diolch, Weinidog. Mae rhent myfyrwyr yn benodol, wrth gwrs, wedi codi 29 y cant yng Nghymru dros y tair blynedd diwethaf, ac, erbyn hyn, yn llyncu bron i 60 y cant o'r pecyn cyllid myfyrwyr ar gyfartaledd. Fel plaid, rŷn ni wedi bod yn galw am weithredu mesurau costau byw brys a radical, fel rhewi rhent a gwahardd troi allan, gan y bydd y cynnydd mewn rhent yn drychinebus i nifer o fyfyrwyr sy'n ei chael hi'n anodd i ymdopi, gan effeithio'n negyddol ar eu hiechyd meddwl a chorfforol nhw, ac ar eu hastudiaethau, wrth gwrs. A yw'r Llywodraeth yn mynd i wrando ar alwadau rhai fel llywydd undeb myfyrwyr Cymru, Orla Tarn, sydd wedi datgan ei bod o blaid gosod cap ar rent ar lety a thai myfyrwyr, fel sy'n digwydd yn yr Alban, gan alw ar Lywodraeth Cymru i ddilyn Llywodraeth yr Alban i gefnogi myfyrwyr Cymru yn yr un modd? 

Rwy'n cwrdd gyda llywydd NUS Cymru yn y dyddiau sydd i ddod i drafod hyn gyda nhw, oherwydd gwnes i weld y dystiolaeth gafodd ei rhoi i'r pwyllgor. Fel bydd yr Aelod yn gwybod, rŷn ni wedi edrych yn fanwl ar yr hyn sy'n cael ei gynnig yn yr Alban, a dyw e ddim yn edrych efallai ar y wyneb mor hael ac y mae ef—. Mae'n edrych yn fwy hael efallai ar yr wyneb nag yw e go iawn. Rŷn ni hefyd yn poeni'n ddirfawr am yr hyn rŷn ni'n gweld yn digwydd yn yr Alban, hynny yw, bod pobl yn tynnu allan o'r farchnad rhentu preifat, sydd yn creu heriau mwy sylweddol i fyfyrwyr ac i eraill. Ond dyma un o'r pethau rwy'n bwriadu eu trafod gyda llywydd NUS Cymru pan fyddaf yn cwrdd gyda nhw yn y diwrnodau nesaf.  

Sgiliau Bywyd Hanfodol

3. Sut mae'r Gweinidog yn sicrhau bod y system addysg yn rhoi sgiliau bywyd hanfodol i bobl ifanc? OQ58514

Mae pedwar diben gorfodol y Cwricwlwm i Gymru yn darparu’r weledigaeth a’r dyhead a rennir ar gyfer pob plentyn a pherson ifanc. Mae’r dibenion, a’r sgiliau craidd sy’n eu cefnogi, yn gosod disgwyliadau uchel i sicrhau bod pob dysgwr yn cael addysg eang a chytbwys, gan gynnwys y sgiliau sydd eu hangen arnynt i ffynnu.

13:50

Diolch, Weinidog. Gŵyr pob un ohonom pa mor bwysig yw hi fod pobl ifanc yn gadael yr ysgol gydag addysg dda. Fodd bynnag, dylai addysg dda olygu mwy na chael graddau da yn unig. Dylai ymwneud â rhoi'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i bobl ifanc allu ymdopi â bywyd. Mae sgiliau bywyd yn helpu pobl i ganolbwyntio ar sawl agwedd ar eu bywydau ac maent yn hanfodol i'w helpu i reoli straen a datrys y problemau y gallent eu hwynebu drwy gydol eu hoes. Mae'r sgiliau bywyd y cyfeiriaf atynt yn cynnwys datblygu sgiliau cyfathrebu effeithiol, llythrennedd ariannol, gwneud penderfyniadau, trefnu amser, rheoli straen, yn ogystal â sgiliau mwy sylfaenol fel coginio a gwnïo. Felly, Weinidog, sut y mae’r system addysg yng Nghymru yn darparu’r sgiliau bywyd hanfodol sydd eu hangen ar bobl ifanc i’w paratoi’n llawn ar gyfer y dyfodol? Oherwydd, er mor bwysig yw hi i rywun wybod bod pi yn hafal i 22/7 neu 3.14, mae hefyd yn hynod hanfodol fod pobl ifanc yn gwybod yn gynnar sut i dalu bil, llenwi ffurflen forgais, dysgu sut i fuddsoddi eu harian, a sut i gyflwyno ffurflenni treth hefyd.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol, wrth gwrs, fod darpariaeth sgiliau bywyd yn gwbl ganolog i'n cwricwlwm newydd mewn ysgolion. Rydym am i addysgwyr gael rhwydd hynt i allu datblygu eu cwricwla i gefnogi dysgwyr i ddatblygu’r union fathau hynny o sgiliau bywyd. Mae’r pedwar diben sydd wrth wraidd y cwricwlwm wedi’u seilio ar ystod o 33 o nodweddion sy’n creu amrywiaeth o wahanol sgiliau bywyd, ac sydd wedi’u hysbrydoli’n fawr gan adroddiad gan Senedd Ieuenctid ddiwethaf Cymru yn 2019, y mae'n gyfarwydd ag ef rwy'n siŵr, 'Sgiliau Bywyd, Sgiliau Byw.' Roedd hynny'n un o’r materion allweddol a godwyd gan y Senedd Ieuenctid ar y pryd. Mae hynny wedi bod yn rhan bwysig iawn o'n ffordd o feddwl ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â'r cwricwlwm. Felly, croesawaf ei hymrwymiad i'r maes hwn—mae'n un y mae pob un ohonom yn ei rannu—ac edrychwn ymlaen at weld y cwricwlwm yn cael ei gyflwyno yn ein hysgolion, ac yn darparu'r ystod o sgiliau bywyd, y tynnodd hi sylw at rai ohonynt yn ei chwestiwn.

Hoffwn ddiolch i Natasha Asghar am gyflwyno’r cwestiwn pwysig hwn. Weinidog, o ystyried yr hyn y mae pobl ifanc wedi bod drwyddo gyda COVID, yr hyn y maent ar fin mynd drwyddo gyda'r argyfwng costau byw, mae'n hanfodol eu bod, drwy'r cwricwlwm newydd, yn gallu dysgu'r sgiliau bywyd hanfodol hynny, yn enwedig mewn llythrennedd ariannol ac ymwybyddiaeth iechyd meddwl. A wnewch chi ymuno â mi i gydnabod y gwaith caled yn y Senedd flaenorol gan Bethan Sayed, a bwysleisiodd yr angen i bobl ifanc ddatblygu sgiliau ariannol hanfodol?

Yn wir, ac rwy'n talu teyrnged i waith Ken Skates hefyd mewn perthynas â maes ymwybyddiaeth iechyd meddwl yn arbennig. Rwy'n cytuno'n llwyr â byrdwn ei gwestiwn. Gwyddom fod sgiliau bywyd fel llythrennedd ariannol, ynghyd â gwneud penderfyniadau ac iechyd meddwl a lles emosiynol, yn elfennau hanfodol o gwricwlwm trawsnewidiol. Nid pawb, wrth gwrs, a bleidleisiodd dros y cwricwlwm hwnnw pan roddwyd cyfle iddynt wneud hynny. Fe fydd yn gwybod bod y canllawiau’n egluro sut i ddatblygu llythrennedd ariannol ar gyfer astudio’r system rifau mewn mathemateg, caiff ei ategu ym maes iechyd a lles drwy archwilio risg a dyled bersonol a’i chanlyniadau, ac mae’r cwricwlwm yn dod â’r meysydd hynny ynghyd. Felly, ni waeth pa ran o’r cwricwlwm y mae pobl ifanc yn ei hastudio, mae cyfle i ddod â’r agweddau hynny ynghyd, i’w gosod ochr yn ochr, er mwyn rhoi’r gyfres lawn o sgiliau iddynt, gan gynnwys sgiliau ymwybyddiaeth iechyd meddwl a llythrennedd ariannol, y mae Ken Skates newydd eu pwysleisio.

Rhan arall o'r cwricwlwm newydd a'r sgiliau craidd yr ydym yn ceisio eu datblygu yn ein pobl ifanc yw hyder. Mae'n ymwneud â phethau cymhleth a sylfaenol iawn, ond mae a wnelo hefyd â phlant hyderus a chreadigol sy'n barod i godi eu llais a chymryd rhan. Yn aml, gallwch ddweud pan fyddwch yn cerdded i mewn i ystafell ddosbarth ac maent yn sgwrsio â'i gilydd—yn ymddwyn yn dda, ond yn sgwrsio.

Cawsom ysgol gynradd Bryncethin i fyny yn yr oriel heddiw. Gofynnais iddynt, Weinidog, mewn perthynas â'r cwestiwn hwn, 'Pe bawn yn gofyn rhywbeth iddo sy'n ymwneud â hyn, beth fyddwn i'n ei wneud?', a saethodd y dwylo i fyny, ac roedd yn wych gweld hynny. Felly, Weinidog, rwyf am ofyn y cwestiwn i chi, er y bydd efallai'n eich llorio chi. Y cwestiwn y gwnaethant ei ofyn—hyn gan blant ysgol gynradd—oedd sut yr ydym yn adeiladu mwy o ysgolion newydd, cyffrous yng Nghymru?

Gwych. Un o’r cyfleoedd y gobeithiaf y bydd ysgol Bryncethin ac ysgolion eraill yn manteisio arnynt yw’r gronfa her ysgolion cynaliadwy, a lansiwyd gennyf yn ddiweddar, sy’n gyfle i adeiladu ysgolion ar sail cynllun peilot gan ddefnyddio deunyddiau naturiol—felly pren, cerrig—a gwneud hynny gan eu dylunio gyda'r bobl ifanc a staff mewn ysgolion, fel cyfle cwricwlaidd gwirioneddol. Credaf fod llawer ohonom wedi bod yn yr ysgol sero net gyntaf yng Nghymru, sef ysgol gynradd Trwyn y De ym Mro Morgannwg, ac wedi gweld y codau QR yno o amgylch yr adeilad, sy’n egluro hanes yr adeilad i’r bobl ifanc fel offeryn addysgu: pam ei fod wedi'i adeiladu yn y ffordd hon? Sut y mae'n gweithredu? Beth yw ei effaith amgylcheddol? Credaf fod hwnnw'n gyfle gwirioneddol i ni ddod â'r cwricwlwm ynghyd â chwestiynau ynghylch yr ystad ysgolion. Ond cwestiwn gwych gan ysgol gynradd Bryncethin.

13:55
Her Ysgolion Cynaliadwy

4. Beth yw disgwyliad Llywodraeth Cymru o ran categori iaith y ddwy ysgol arloesol newydd dan ei her ysgolion cynaliadwy? OQ58540

Mae her yr ysgolion cynaliadwy yn canolbwyntio ar gynaliadwyedd drwy arloesi a chydweithio. Gan y rhagwelir y bydd prosiectau arfaethedig o fewn rhaglen buddsoddi ysgolion a nodwyd gan awdurdodau lleol, rydym yn disgwyl i amcanion allweddol rhaglen cymunedau cynaliadwy ar gyfer dysgu gael eu hystyried hefyd, y mae hybu'r iaith Gymraeg wrth gwrs yn un ohonyn nhw.

Diolch, Weinidog. Yn sicr, fe fyddwn ni yn gofyn ichi ymrwymo i sicrhau bod y ddwy ysgol hon yn rhai Cymraeg neu yn rai fydd yn dod yn ysgolion Cymraeg. Yn amlwg, mae'n allweddol bwysig. Roedden ni'n trafod wythnos diwethaf yr adroddiad 'Cymraeg 2050' a'r angen am fuddsoddi mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg os ydyn ni am gyrraedd y nod o filiwn o siaradwyr. Ond, ar yr un pryd, a ninnau mewn argyfwng hinsawdd, byddech hefyd yn disgwyl bod pob ysgol newydd, nid dim ond y ddwy newydd hon, gyda chynaliadwyedd yn ganolog iddynt. Byddwch yn ymwybodol, dwi'n siŵr, fod cynlluniau ar gyfer safle newydd i Ysgol Gynradd Gymraeg Llyn-y-Forwyn yng Nglynrhedynog wedi ei gyflwyno gan gyngor Rhondda Cynon Taf. Heb os, mae dirfawr angen adeilad newydd ar yr ysgol hon, ac mae'r cynlluniau i'w croesawu. Ond rhaid imi fynegi pryder bod y cynlluniau â cheir yn ganolog iddi, gan nodi y bydd ardal gollwng benodol ar y safle, 30 o lefydd parcio ar gyfer staff a 40 o lefydd parcio ychwanegol wedi'u neilltuo ar gyfer rhieni yn ystod amserau gollwng a chasglu. Cyferbynnwch hyn â 24 o lefydd parcio beiciau a 12 lle ar gyfer parcio sgwter. Sut, felly, y byddwch yn sicrhau bod pob ysgol newydd yn adlewyrchu blaenoriaethau'r Llywodraeth o ran yr iaith a chynaliadwyedd?

Dwi'n gobeithio'n fawr iawn bod un o'r ysgolion, o leiaf, sy'n ennill y gystadleuaeth hon yn ysgol cyfrwng Cymraeg. Mae'n dibynnu ar ba gynigion a ddaw i law, wrth gwrs, ond dyna beth fyddai fy ngobaith i, yn sicr, am resymau amlwg. 

O ran yr her roedd yr Aelod yn cynnig am ysgolion yn y dyfodol, fel y bydd hi eisoes yn gwybod, mae gofyniad ar unrhyw ysgol newydd sy'n cael ei gynnig i'w hariannu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru—mae gofyniad eu bod nhw'n sero net o ran carbon yn y dyfodol, ac mae hynny'n cynnwys hefyd safonau uchel o ran active travel a mynediad at yr ysgol. Felly, mae'r canllawiau hynny eisoes yn eu lle; maen nhw'n gyhoeddus, ac mae cyfle i'r Aelod gael golwg arnyn nhw, ac, os oes ganddi unrhyw awgrymiadau pellach, byddwn i'n hapus i'w clywed nhw.  

Weinidog, nod yr her ysgolion cynaliadwy yw uwchraddio’r seilwaith ysgolion presennol i'w wneud yn fwy amgylcheddol gynaliadwy, ond rwy’n siŵr y byddwch yn ymwybodol o’r tân ofnadwy a fu yn ysgol gynradd Maenorbŷr yn fy etholaeth i ddydd Llun, a achosodd ddifrod enfawr i adeilad yr ysgol. Diolch byth, ni chafodd neb ei anafu. Mae hyn, yn rhannol, oherwydd arweinyddiaeth wych y pennaeth, Mrs Sharon Davies, a’i staff, a wnaeth yn siŵr fod yr holl staff a'r disgyblion yn ddiogel, ac rwy’n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i ddiolch iddynt am eu gwaith yn hyn o beth. Ond a wnewch chi nodi pa gymorth sydd ar gael i Gyngor Sir Penfro i sicrhau y ceir cyn lleied â phosibl o darfu ar ddysgu disgyblion? A pha gymorth sydd ar gael iddynt wrth iddynt atgyweirio ac ailadeiladu’r ysgol? Diolch.

Gwelais y digwyddiad ym Maenorbŷr, ac rwy'n talu teyrnged i waith arweinwyr a staff yr ysgol yn diogelu'r bobl ifanc a sicrhau bod y trefniadau priodol ar waith. Mae trafodaethau'n mynd rhagddynt rhwng y Llywodraeth ac awdurdodau lleol ynglŷn â’r hyn y gallwn ei wneud i’w cefnogi lle ceir enghreifftiau penodol yn codi sy'n ychwanegol at y trefniadau cyfalaf sydd eisoes ar gael i awdurdodau. Ac rwy’n siŵr y bydd hyn yn rhan o’r trafodaethau sydd eisoes yn mynd rhagddynt.

Cod Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb

5. Pa gymorth y mae’r Llywodraeth yn ei roi i ysgolion Arfon a'r awdurdod lleol wrth iddynt gyflwyno’r cod addysg cydberthynas a rhywioldeb newydd? OQ58513

Rŷn ni’n parhau i weithio’n agos gyda Chyngor Gwynedd a gyda chonsortiwm GwE i sicrhau bod ysgolion yn Arfon yn cael eu cefnogi’n llawn i weithredu’r cod addysg cydberthynas a rhywioldeb, gan gynnwys cyfleoedd dysgu proffesiynol ac adnoddau. Rŷn ni wedi cyhoeddi pecyn adnoddau addysg cydberthynas a rhywioldeb ar Hwb i gefnogi ysgolion i drafod y mater sensitif hwn gyda rhieni a gofalwyr.

Rydych chi'n ymwybodol iawn o'r camwybodaeth sy'n cael ei ledaenu gan rai yn fy etholaeth i a thu hwnt i hynny am y cod. Mae'r ffug newyddion mewn perig o danseilio'r polisi a'r gwaith o gyflwyno addysg cydberthynas a rhywioldeb, polisi rydym ni ar y meinciau yma yn gyfan gwbl gefnogol ohono fo. Yn y cyfamser, wrth gwrs, mae yna bryder nad ydy'r adnoddau a'r deunyddiau dysgu newydd wedi bod yn cyrraedd yr ysgolion yn brydlon. Mae angen y deunyddiau newydd yma i gefnogi'r cod newydd, ac mae hyn wedi creu rhywfaint o wagle ar gyfer lledaenu'r ffug wybodaeth. Dwi'n falch o glywed bod pethau yn symud ymlaen efo hynny, ond fyddwn i’n licio cael sicrwydd gennych chi y prynhawn yma fod yna amserlen bendant mewn lle ar gyfer cyflwyno digonedd o'r adnoddau dysgu yma sydd eu hangen, yn ychwanegol i'r hyn sydd wedi cael ei ddarparu'n barod. So, fedrwch roi ryw syniad o bryd fydd hynny'n digwydd?

14:00

Wel, mae e eisoes yn digwydd. Rŷn ni mewn proses barhaus o ddarparu adnoddau cynyddol yn y maes hwn ac mewn rhannau eraill o'r cwricwlwm hefyd. Mae'r adnoddau sydd eisoes ar gael wedi'u cyhoeddi ar Hwb, sydd ar gael i bob ysgol. Dyw pob ysgol, dwi ddim yn credu, ddim yn dewis cael mynediad ato fe, ond mae'r adnoddau yno ar-lein i bawb. Ond beth efallai fyddai'n ddefnyddiol byddai i mi ysgrifennu at bob un Aelod yn rhoi linciau i'r rheini, fel eich bod chi'n gallu, fel Aelodau, os ŷch chi'n dymuno, rhannu'r rheini ymhellach gydag etholwyr lleol a phreswylwyr lleol sy'n dod i gysylltiad â chi, i sicrhau ein bod ni i gyd yn rhannu'r wybodaeth iawn am y cwricwlwm.

Yn anffodus, mae arnaf ofn fod y modd y mae Llywodraeth Lafur Cymru yn cyflwyno polisi cymdeithasol i blant a phobl ifanc yng Nghymru yn achos clasurol o'r Llywodraeth yn plesio'r rhyfelwyr woke yn ein plith. [Torri ar draws.] Ac efallai nad ydych yn hoffi clywed hyn, Weinidog, ond dyma'r realiti yn anffodus. Pwy yw'r wladwriaeth i ddweud wrth blant beth sydd orau iddynt? Nid eich lle chi yw gwneud hynny, nid fy lle i yw gwneud hynny, nid yw'n fusnes i neb—

A gawn ni ganiatáu i'r Aelod barhau â'i gwestiwn, os gwelwch yn dda? A gawn ni rywfaint o dawelwch?

Diolch, Lywydd. Nid eich lle chi yw gwneud hynny, nid fy lle i yw gwneud hynny, nid yw'n fusnes i neb ar wahân i'r rhieni. Hwy ddylai fod yn penderfynu pa fath o addysg y mae eu plentyn yn ei chael ac a ydynt am ymgysylltu ag addysg rhyw, ac nid chi, Weinidog. Sut ar y ddaear y disgwyliwch i blant mor ifanc â phump oed ddeall neu ddechrau deall y math yma o wybodaeth? Mae rhieni ar hyd a lled Cymru yn rhyfeddu at y ffaith bod y Llywodraeth hon yn gweithredu'r polisi hwn. Ac o edrych ar rai o enwau'r llyfrau sy'n cael eu cynnig o dan y polisi hwn i blant rhwng pump a saith oed, o'r enw Jacob's New DressPink is for Boys, Oliver Button is a Sissy, a Princess Kevin, i enwi ond ychydig, ai dyma'r cyfeiriad yr ydym eisiau anelu ato mewn gwirionedd, Weinidog? A pha fath o neges y mae hyn yn ei roi i rieni yng Nghymru sy'n awyddus i weld eu plant yn adeiladu ar eu deallusrwydd academaidd yn hytrach na pha mor woke ydynt? Ac yn olaf, i ofyn cwestiwn syml: oes neu nac oes, a oes gennych chi ffydd fod rhieni'n gwybod beth sydd orau i'w plant?

Mae camddisgrifio'r cwricwlwm er mantais wleidyddol yn anhygoel o amharchus. Ef yw'r ail Aelod o'i feinciau i ddefnyddio'r cyfle hwn—

Nid wyf yn credu bod y Gweinidog angen unrhyw help gan aelodau'r meinciau cefn ar hyn. Rwyf am ganiatáu i'r Gweinidog barhau mewn tawelwch, os gwelwch yn dda.

—i bardduo'r gwaith y mae athrawon yn ei wneud ar draws ysgolion i sicrhau bod ein pobl ifanc yn ddiogel ac yn iach. Rwy'n ymroddedig i hynny ac rwy'n siomedig o glywed nad ydyw ef.

Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Santes Monica

6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith gwella yn Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Santes Monica, Caerdydd? OQ58538

Yn ôl yr awdurdod lleol mae contractiwr wedi cael ei benodi ac mae gwaith wedi dechrau ar y safle yn ystod gwyliau'r haf. [Torri ar draws.] Mae disgwyl i'r gwaith barhau i mewn i 2023.

Diolch. Rwy'n ddiolchgar am eich ymateb. Rwy'n gofyn y cwestiwn hwn yn ychwanegol at ein gohebiaeth flaenorol oherwydd rwy'n credu bod yr hyn sy'n digwydd yn ysgol Santes Monica yn sgandal, ac nid yw Cyngor Caerdydd yn datrys y broblem. [Torri ar draws.] Mae'r sefyllfa'n enbyd; mae dosbarthiadau derbyn a blwyddyn 1—

Mae'n ddrwg gennyf dorri ar eich traws—nid chi sydd ar fai, Joel James; bai Aelodau meinciau cefn y Llywodraeth ei hun ydyw, ac eraill, sy'n parhau i drafod y cwestiwn olaf rhyngddynt. Gallant wneud hynny y tu allan i'r Siambr, os gwelwch yn dda. Rwyf eisiau clywed beth sydd gan y Gweinidog a'r person sy'n gofyn y cwestiwn i'w ddweud.

Diolch, Lywydd. Mae'r sefyllfa'n enbyd; mae dosbarthiadau derbyn a blwyddyn 1 yn cael eu gwasgu i mewn i neuadd yr ysgol, sydd nid yn unig heb gyfleusterau toiled digonol, ond sydd yn y pen draw yn golygu nad oes modd defnyddio neuadd yr ysgol, sy'n golygu nad yw'r ysgol gyfan yn cael gwersi addysg gorfforol mwyach os yw'r tywydd yn wael. Mae'r sgaffaldiau o amgylch yr ysgol, sydd wedi bod yno ers pedair blynedd heb i unrhyw waith gael ei wneud ar y safle, wedi lleihau maint y maes chwarae awyr agored i'r fath raddau fel nad yw ond yn ymarferol ar gyfer gwacáu mewn argyfwng, ac unwaith eto, nid oes lle o gwbl i gynnal gwersi addysg gorfforol.

Er bod rhywfaint o waith ar yr adeiladau ategol wedi dechrau erbyn hyn, fel y nodwyd gennych, nid yw Cyngor Caerdydd wedi darparu unrhyw amserlen ar gyfer y gwaith ar brif adeilad yr ysgol, ac mae'n dirywio ar raddfa frawychus. Yn wir, ar ddyddiau glawog, mae dŵr yn llifo i lawr y waliau mewnol, mae carpedi'n wlyb yn barhaus ac mae llwydni du helaeth ar bron bob wal. Rwy'n siomedig iawn fod yn rhaid i blant, athrawon a'u pennaeth weithio mewn amgylchedd o'r fath ym mhrifddinas y wlad hon, a'u bod yn teimlo'n ddi-rym i wneud unrhyw beth yn ei gylch. Weinidog, hoffwn bwysleisio yn y termau cryfaf posibl fod angen i chi ymyrryd yn bersonol yn y mater hwn. Ni all Llywodraeth Cymru ddibynnu ar Gyngor Caerdydd i'w ddatrys, oherwydd ymddengys eu bod yn analluog i wneud hynny. Felly, Weinidog, pa sicrwydd y gallwch ei roi i'r plant a'r athrawon yn ysgol Santes Monica y byddwch yn mynd i'r afael â'r mater hwn yn bersonol? Diolch.

14:05

Mae iechyd, diogelwch a llesiant dysgwyr a staff a chymuned yr ysgol gyfan yn amlwg o'r pwys mwyaf. Mae cyrff llywodraethu ysgolion ac awdurdodau lleol yn gyfrifol am iechyd a diogelwch mewn ysgolion ac mae dyletswydd arnynt i sicrhau diogelwch dysgwyr a staff bob amser. Mae'r Aelod wedi ysgrifennu ataf ar ddau achlysur mewn perthynas â hyn, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion Llywodraeth Cymru geisio diweddariad ar gynnydd y prosiect mewn ymateb i hynny. Bu swyddogion yr awdurdod yn gweithio'n agos gyda'r ysgol mewn perthynas â'r gwaith. Yn dilyn ymgynghoriad ac arolygon dros yr haf, mae gwaith i'r ardal dysgu cynnar ac adeilad allanol, yn arbennig, wedi cael eu nodi fel blaenoriaeth, ac mae'r gwaith wedi dechrau dros wyliau'r haf. Bydd gwaith i'r prif adeilad a gwaith atgyweirio ychwanegol yn dechrau yn ystod tymor yr hydref. Rwy'n gobeithio bod y diweddariad hwnnw o gymorth, ond byddwn yn awgrymu ei fod yn cadw mewn cysylltiad â Chyngor Caerdydd mewn perthynas â'r sefyllfa benodol hon.

Canlyniadau TGAU a Safon Uwch Haf 2022

7. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi ei wneud o ganlyniadau TGAU a Safon Uwch haf 2022? OQ58512

Gan adlewyrchu trawsnewid yn ôl i safonau arholiadau sefydledig, dyfarnwyd canlyniadau ar oddeutu'r pwynt hanner ffordd rhwng 2021 a 2019. Dangosodd ein dysgwyr ddycnwch aruthrol yn eu perfformiadau ac yn dystiolaeth o hynny, bydd y nifer uchaf erioed o bobl ifanc o Gymru yn mynd i'r brifysgol eleni.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Bûm yn ymweld â phob ysgol uwchradd yn Nwyrain Abertawe ar ddiwrnod y canlyniadau TGAU, ac fe ymwelais â'r rhai a gafodd ganlyniadau Safon Uwch ar ddiwrnod canlyniadau Safon Uwch. Roeddent yn hapus gyda'r canlyniadau, ond fel y mae'r Gweinidog yn gwybod, roedd problemau gyda rhai o'r cwestiynau a osodwyd. Mae'n gwybod hyn oherwydd rwyf wedi codi'r mater gydag ef ar sawl achlysur. Pa drafodaethau a gafodd y Gweinidog gyda Cymwysterau Cymru a CBAC i sicrhau na fydd problemau'n codi gyda chwestiynau arholiad eto eleni?

Mae'n gwestiwn da, ac rwyf wedi parhau i drafod gyda Cymwysterau Cymru a CBAC mewn perthynas â rhai o'r materion a gododd yn ystod y gyfres o arholiadau'r haf. Bydd yn cofio, wrth gwrs, i Cymwysterau Cymru a CBAC ysgrifennu at ganolfannau cyn y dyddiau canlyniadau i esbonio'r hyn a ddigwyddodd, yr hyn yr oedd eu hadolygiadau wedi'i ddatgelu a'r camau yr oeddent yn eu cymryd i ymateb i'r rheini, a oedd yn cynnwys newid cynlluniau marcio a ffiniau graddau'r papurau yr effeithiwyd arnynt. Mae rhyw elfen o hyn yn digwydd mewn nifer o flynyddoedd yn anffodus. Wrth gwrs, rwy'n derbyn eleni, o ystyried gorbryder dwysach dysgwyr, y bydd yr heriau hynny wedi cael eu teimlo'n waeth gan bobl ifanc. Er hynny, rwyf eisiau bod yn glir iawn wrth sicrhau bod y camau hyn a roddwyd ar waith wedi gallu adlewyrchu'r sefyllfaoedd a gododd ac wedi gallu gwneud iawn am hynny yn y cynlluniau marcio, gan roi canlyniadau teg i bob dysgwr. Ond yn amlwg, fel ym mhob un o'r blynyddoedd hyn, sydd wedi bod yn eithaf unigryw yn y ffordd yr ydym wedi ymateb i COVID, mae yna bethau i'w dysgu ar gyfer blynyddoedd i ddod, ac rwy'n hyderus y bydd y gwersi hynny wedi'u dysgu ar gyfer blynyddoedd i ddod.

Weinidog, gwyddom fod llawer o addysgwyr, ers blynyddoedd, wedi galw am ffocws ar y pynciau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg. Yn Abertawe eleni, mathemateg oedd y pwnc Safon Uwch mwyaf poblogaidd ac fe'i cydnabuwyd fel un o'r pynciau anoddaf. Fe gafodd 59.6 y cant A* neu A ac fe lwyddodd 85.7 y cant i ennill gradd C neu uwch. Mae hwn yn ganlyniad eithriadol. Beth y gallwn ei ddysgu o'r llwyddiant hwn wrth inni geisio ysbrydoli pobl ifanc i ddilyn y pynciau STEM?

Yn sicr. Rydym yn falch o weld pobl ifanc yn ymgymryd â phynciau STEM a byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i barhau i wneud hynny. Mae her wedi bod o ran y bwlch rhwng y rhywiau ymhlith pobl ifanc sy'n gwneud pynciau STEM, ond mae'r gwaith y buom yn ei wneud drwy ein partneriaid wedi helpu i fynd i'r afael â hynny i ryw raddau. Darparodd adroddiad 'Menywod Dawnus ar gyfer Cymru Lwyddiannus' rai argymhellion inni mewn perthynas â'r ffordd orau i geisio cau'r bwlch rhwng y rhywiau ym maes STEM ac mae'r Llywodraeth yn gweithredu'r camau hynny. Ond hoffwn longyfarch pawb a gafodd ganlyniadau da mewn mathemateg a phob pwnc arall yr haf hwn. Rwy'n credu ei fod yn brawf anhygoel o'u gwytnwch, eu creadigrwydd, ac mae'n beth i'w ddathlu.

14:10
Bwlch Tlodi

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar fentrau penodol Llywodraeth Cymru i leihau'r bwlch tlodi o ran cyrhaeddiad myfyrwyr yn dilyn y pandemig? OQ58537

Gwnaf. Roedd fy natganiad i'r Siambr ym mis Mawrth a'r araith a roddais i Sefydliad Bevan ym mis Mehefin yn nodi fy mwriad i fynd i'r afael ag effaith tlodi ar gyrhaeddiad, ac rwyf wedi rhoi ystod o fesurau ar waith i wireddu'r amcan hwn, o gyflwyno hyrwyddwyr cyrhaeddiad i archwilio ffyrdd o gymell athrawon i weithio yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig.

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaeth y Gweinidog rai misoedd yn ôl, a byddai'n ddefnyddiol clywed diweddariad gan y Gweinidog am y cynnydd sy'n cael ei wneud, er mwyn sicrhau bod plant a phobl ifanc o bob cefndir yn cael cyfle cyfartal i symud ymlaen gyda'u haddysg. Rydym i gyd yn gwybod ac rydym i gyd yn ymwybodol fod plant sy'n dod o gefndiroedd arbennig o anodd a difreintiedig wedi dioddef yn ystod y pandemig, ac rydym wedi gweld y bwlch cyrhaeddiad hwnnw'n ehangu. Rydych yn ffyddiog iawn, os nad oes ots gennych imi ddweud, Weinidog, y byddwch yn gallu lleihau'r bwlch cyrhaeddiad hwn yn y dyfodol, a gobeithio y caiff eich optimistiaeth ei wireddu. Ond a allwch chi roi diweddariadau pellach i ni i sicrhau bod pob un ohonom yma'n deall y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau'r bwlch cyrhaeddiad, a sicrhau bod popeth yn cael ei wneud i sicrhau bod y plant yr ydym yn eu cynrychioli sy'n dod o'r cefndiroedd anoddaf yn cael y cyfle y byddai pawb ohonom eisiau iddynt ei gael er mwyn iddynt allu cyflawni eu potensial?

Rwy'n cytuno'n llwyr gyda'r Aelod. Enw ein strategaeth yw 'Safonau ac Uchelgeisiau Uchel i Bawb', a hynny i gydnabod bod gan bob dysgwr, ni waeth beth fo'u cefndir, hawl i gael system ysgol sy'n annog eu dyheadau ac sy'n rhoi'r cyfle gorau posibl iddynt gyflawni eu potensial.

Mae'r ystod o fesurau a nodais, ym mis Mawrth a mis Mehefin, yn cynorthwyo athrawon i ddatblygu eu harferion i gefnogi dysgwyr difreintiedig: mae rhywfaint o hynny'n ymwneud ag addysg gychwynnol i athrawon; mae rhywfaint ohono'n ymwneud â'n rhaglenni dysgu proffesiynol newydd; mae rhywfaint ohono'n ymwneud â ffocws ar lefel arweinyddiaeth, ar strategaethau arwain mewn ysgolion, i gefnogi athrawon; ac mae rhywfaint ohono'n ymwneud â chael athrawon i weithio yn yr ysgolion sydd fwyaf o angen sgiliau'r athrawon gorau. Ond mae yna hefyd nifer o ymyriadau penodol i gefnogi dysgwyr yn uniongyrchol: mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â darllen a llafaredd, ac fe fyddwch yn cofio imi sôn am y rhaglen iaith a llythrennedd ar gyfer 2,000 o bobl ifanc ychwanegol y mae Prifysgol Bangor yn gweithio gyda ni arni i gefnogi sgiliau cyfathrebu a sgiliau darllen. Ond mae yna rai trafodaethau heriol y bydd angen inni eu cael hefyd ynglŷn â'r arfer o setio mewn ysgolion ac ar ba bwynt y mae hynny'n fwyaf priodol. Rwy'n credu bod yna drafodaeth ehangach i ni ei chael mewn perthynas â hynny.

Yr allwedd, rwy'n credu, mewn perthynas â'r ddwy gyfres o fesurau a nodais yw eu bod yn ddulliau system gyfan. Mae'n ffocws o'r blynyddoedd cynnar, drwodd i'r ysgolion a thrwy addysg bellach, addysg uwch a dysgu gydol oes, ac rwy'n credu mai'r amcan cyffredin hwnnw ar draws y system yw'r allwedd i wneud cynnydd yn y maes hwn. Ni all y system ysgolion, y system addysg, wneud hyn ar ei phen ei hun, ond yn sicr mae yna bethau y gallwn eu gwneud i gyfrannu at gau'r bwlch cyrhaeddiad. Rwy'n bwriadu cyflwyno datganiad cyn diwedd y tymor hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ein sefyllfa mewn perthynas â phob un o'r cynlluniau hyn.

Uniondeb Canlyniadau TGAU a Safon Uwch

9. Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau uniondeb canlyniadau TGAU a Safon Uwch? OQ58539

Rydym yn gweithio'n barhaus gyda Cymwysterau Cymru a CBAC i sicrhau uniondeb ein holl ganlyniadau. Mae hyn yn cynnwys asesiadau safonedig diogel, prosesau manwl o ansawdd, a phrosesau marcio dienw sy'n cael eu monitro ac sy'n cael eu cymhwyso'n gyson ledled Cymru. Yn ogystal, caiff tryloywder ei gynnal drwy gydol y broses drwy ymgysylltu rheolaidd â rhanddeiliaid.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ateb calonogol? Fel cenedl fyd-eang, flaengar, mae harneisio a meithrin galluoedd ein plant i gystadlu mewn marchnad fyd-eang yn hanfodol os ydym am ddenu teuluoedd a chyfleoedd gwaith i Gymru. Felly, mae'r ymgynghoriad diweddar a gafodd ei lansio gan Cymwysterau Cymru, a allai roi llai o bwyslais ar arholiadau traddodiadol o 2025 ymlaen, wedi achosi pryder ymhlith rhai yn y proffesiwn y gallai hyn roi plant yng Nghymru dan anfantais o'u cymharu â'u cyfoedion yn Lloegr a thu hwnt. Gyda staff a disgyblion yn dal i orfod addasu i weithrediad cwricwlwm newydd, ynghyd â'r ffaith bod darpar gyflogwyr y dyfodol yn pryderu am uniondeb symud ymhellach oddi wrth arholiadau na'n cymdogion ac eraill, sut y mae'r Gweinidog am sicrhau y bydd plant yng Nghymru yn gallu cynnig rhywbeth yr un mor ddeniadol i gyflogwyr â'u cymheiriaid yn fyd-eang?

14:15

Nid wyf yn credu bod un yn dilyn y llall. Mae Cymwysterau Cymru yn ymgynghori ar rôl arholiadau yn y dyfodol a sut y caiff cymwysterau eu hasesu. O ystyried y ddwy neu dair blynedd diwethaf, pan fo llawer o newid wedi bod yn ein system ysgolion o ran sut yr awn ati i addysgu ac asesu, rwy'n credu y byddai'n anghywir i ni roi hynny i un ochr heb edrych a oes achos dros addasu'r cydbwysedd yn y dyfodol, ac edrych ar wahanol ffyrdd o arholi wrth wneud hynny.

Rwy'n credu mai'r peth pwysig ar hyn o bryd yw ein bod yn arwain trafodaeth uchelgeisiol, greadigol ynglŷn â sut y gallwn wneud yn siŵr fod gan bobl ifanc yn y dyfodol fynediad at y cymwysterau gorau a'u bod yn cael eu hasesu yn y ffordd fwyaf priodol, gan adlewyrchu egwyddorion y cwricwlwm, sy'n sicrhau eu bod yn parhau i gael eu cydnabod yn rhyngwladol, ac sy'n rhoi'r cyfleoedd gorau iddynt o gymharu â rhannau eraill o'r byd, sydd nid yn unig yn cymharu â'r rhai ar draws y ffin—fel yr awgrymai ei gwestiwn, rwy'n credu—ond ar draws y byd.

2. Cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jane Dodds.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidiog. Mi ges i amser da ym mis Medi pan oeddwn yn ymweld â chlinig—

Gwasanaethau Deintyddol Cymunedol

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol gwasanaethau deintyddol cymunedol? OQ58536

Ym mis Awst 2022, cyhoeddodd y prif swyddog deintyddol ganllawiau wedi’u diweddaru ar rôl y gwasanaeth deintyddol cymunedol. Roedd hyn yn cynnwys ehangu swyddi swyddogion deintyddol cyflogedig i gefnogi cymunedau sydd â mynediad cyfyngedig, neu ddim mynediad o gwbl, at wasanaethau deintyddol cyffredinol sy’n cael eu darparu fel arfer drwy’r model contractwyr annibynnol.

Diolch. Ces i amser gwych yn ymweld â chlinig a oedd yn rhoi gwasanaethau deintyddol cymunedol yn Llanelli ym mis Medi. Hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi bod yn gweithio yn y cymunedau ar draws Cymru, yn enwedig yn ystod cyfnod coch y pandemig, yn sicrhau bod triniaeth frys ar gael.

Wrth ymweld â'r gwasanaethau deintyddol cymunedol yn Llanelli, dysgais lawer am yr hyn y maent yn ei wneud i ddiwallu anghenion pobl agored i niwed: pobl sydd ag anableddau, trafferthion iechyd meddwl, a ffoaduriaid hefyd. Ond roedd pryder ynghylch erydu gwasanaethau deintyddol cymunedol. Roedd y pwysau ar y gwasanaeth deintyddol cyffredinol yn effeithio arnynt yn fawr, ac roedd rhai o'u slotiau brys yn cael eu llenwi gan yr achosion deintyddiaeth gyffredinol brys hynny. Mae hyn yn aml yn golygu nad oes lle ar gael ar gyfer cleifion agored i niwed sydd angen gofal brys. Felly, tybed a wnewch chi ymrwymo i glustnodi'r cyllid a diogelu'r ddarpariaeth hon. Tybed a wnewch chi ymuno â mi ar ymweliad, â Llanelli yn ein rhanbarth efallai, i glywed gan y staff gwych sy'n darparu gwasanaeth. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch yn fawr, ac mae'n galonogol iawn clywed am y gwaith y maent yn ei wneud yn y gwasanaethau deintyddol cymunedol hynny yn Llanelli. Y newyddion da yw ein bod ni wedi rhoi gwerth £2 filiwn ychwanegol o gyllid rheolaidd ers 2022 i wella mynediad, ac mae llawer o'r byrddau iechyd wedi defnyddio'r arian hwnnw i fuddsoddi yn eu gwasanaethau deintyddol cymunedol—ac mae hynny'n wir, rwy'n gwybod, ym Mhowys a sir Gaerfyrddin, sydd yn ein rhanbarth. Felly, maent eisoes yn defnyddio rhywfaint o'r arian hwnnw'n benodol ar gyfer yr hyn yr oeddech wedi'i obeithio y byddent yn ei wneud.

Y pwynt arall mae'n debyg yw bod y contract deintyddol newydd yn golygu ein bod yn disgwyl i 112,000 o apwyntiadau newydd fod yn bosibl, a dylai hynny ryddhau'r slotiau yr oeddech yn dweud eu bod yn cael eu cymryd gan bobl a ddylai fod yn mynd i rywle arall mewn gwirionedd. Felly, oherwydd y newid cytundebol hwnnw, byddwn yn disgwyl i fwy o'r slotiau cymunedol hynny gael eu rhyddhau.

Diolch am godi'r cwestiwn hwn, Jane Dodds. Ddoe, dywedodd y Prif Weinidog wrth y Siambr y bydd degau o filoedd o apwyntiadau newydd yn cael eu creu ac mae hynny i'w groesawu'n fawr. Edrychwn ymlaen at gael gwybod lle a phryd y bydd y rhain ar gael—pryd y byddwn yn dechrau eu gweld. Rwy'n parhau i gael gohebiaeth gan etholwyr pryderus, fel pawb arall yma, sy'n cael trafferth cael mynediad at wasanaethau deintyddiaeth y GIG. Ar hyn o bryd, dim ond 17 y cant o bractisau yn sir Fynwy sy'n derbyn cleifion newydd, yn ôl Cymdeithas Ddeintyddol Prydain. Mae cael mynediad at ddeintydd y GIG yng Nghymru fel claf newydd bron yn amhosibl ar hyn o bryd, neu'n golygu aros am flwyddyn neu ddwy, ond os yw claf yn ymuno â chynllun fel Denplan, gallwch gael eich gweld bron yn syth. Yn amlwg, mae rhywbeth o'i le yma os yw hynny'n digwydd. Weinidog, a wnewch chi amlinellu heddiw pa gamau pendant y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i helpu i gadw staff ac i annog pobl i ddilyn gyrfa yn y diwydiant deintyddiaeth? Sut y gallwch sicrhau nad yw cleifion y GIG o dan anfantais oherwydd awydd rhai deintyddion i dderbyn mwy o gleifion preifat?

14:20

Diolch yn fawr. Rydym eisoes yn gweld gwahaniaeth o ganlyniad i'r contract newydd hwnnw. Felly, mae 73,000 o gleifion newydd eisoes wedi cael mynediad eleni, ac fel rwy'n dweud, rydym yn disgwyl i'r ffigur hwnnw gyrraedd 112,000 o gleifion newydd yn ystod y flwyddyn ariannol honno. Felly mae'n gwneud gwahaniaeth yn barod. Hefyd, mae gennym yr academi ddeintyddol newydd ym Mangor, ac rydym yn gobeithio y bydd honno'n darparu mynediad i rhwng 12,000 a 15,000 o gleifion, a bydd honno ar agor chwe diwrnod yr wythnos.

Y pwynt yw, er bod llawer o sŵn yn y system am ddeintyddion y GIG yn gadael, y gwir amdani yw mai dim ond 14 y cant o'r cytundebau sydd wedi'u trosglwyddo'n ôl. Mae 89 y cant o gyfanswm gwerth y contract deintyddol wedi symud ymlaen i'r contract newydd. Ond nid ydych yn colli rheini o'r GIG—rydych yn eu hailddosbarthu. Felly nid ydynt yn cael eu colli oherwydd eu bod yn mynd i rywle arall. Cânt eu hailddosbarthu. 

Rydym wedi bod yn recriwtio mwy o ddeintyddion, ac rwy'n sicr yn rhoi llawer o bwysau ar Addysg a Gwella Iechyd Cymru i wneud yn siŵr ein bod yn cynyddu nifer y therapyddion deintyddol yn y dyfodol, oherwydd rwy'n credu bod rhaid inni sefydlu model newydd lle rydym yn sôn am ddull tîm yn hytrach na bod popeth yn ddibynnol ar y deintydd. 

Weinidog, mae'n amlwg bod yna broblem o fewn y maes yma. Ddydd Gwener diwethaf ces i ddau e-bost oddi wrth etholwyr am fethu â chael gwasanaeth i'w plant nhw. Roedd un yn cael ei hannog i fynd yn breifat gan y deintydd, a dywedwyd wrth y llall gan eu deintydd nhw y byddan nhw'n aros i'w plentyn dwyflwydd oed nhw am o leiaf dwy flynedd cyn cael apwyntiad. Mae iechyd dannedd plant Cymru yn ofid. Mae'r dystiolaeth yn dangos ein bod ni tu ôl Lloegr yn barod. Ar gychwyn mis Gorffennaf y flwyddyn ddiwethaf, fe wnaethoch chi ddweud y bydd gwasanaethau deintyddol yn mynd nôl i'r arfer wedi i wasanaethau brys gael eu delio â nhw yn gyntaf. Pryd mae hynny'n mynd i ddigwydd, Weinidog?

Rydym yn cyrraedd pwynt nawr lle—. Yn amlwg, rydym yn dal mewn sefyllfa lle mae COVID yn realiti. Mae gan un o bob 50 o bobl COVID, felly mae'n rhaid i ni gofio, mewn unrhyw sefyllfa sy'n cynhyrchu aerosol, ceir mwy o risg o ledaenu COVID. Felly, mae'n siŵr y bydd gostyngiad bach yn lefel y gweithgarwch. 

O ran plant, rydym yn gobeithio edrych ar fodelau newydd o sut y gallwn edrych ar hynny, ac rwyf wedi gofyn i fy nhîm ystyried lle efallai y gallwn ystyried ffyrdd arloesol o fynd i'r afael â mater deintyddiaeth plant. Oherwydd rwy'n ymwybodol fod angen inni sicrhau bod pobl yn meddwl yn y ffordd briodol, mewn perthynas ag iechyd dannedd, o oedran cynnar iawn. Felly, mae'r gwaith hwnnw'n parhau, ac rwy'n gobeithio y gallaf adrodd ar beth yw'r sefyllfa gyda hynny rywbryd yn fuan. 

Gofal Brys Acíwt

2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella gofal brys acíwt mewn ysbytai ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed? OQ58529

Er bod gennyf rôl i osod cyfeiriad strategol ar gyfer gwasanaethau gofal iechyd yng Nghymru a dwyn y GIG i gyfrif, bwrdd iechyd Powys sy'n gyfrifol am gynllunio a darparu gwasanaethau ar lefel leol ac am sicrhau eu bod yn diwallu anghenion y cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. 

Diolch. Mae triniaeth frys ar gyfer cyflyrau acíwt fel strôc neu ataliad ar y galon yn anos i'r bobl sy'n byw mewn ardaloedd gwledig yn fy etholaeth. Gyda digwyddiadau strôc a chardiaidd, mae munudau ac eiliadau'n gallu golygu'r gwahaniaeth rhwng byw a marw, ac os ydych yn goroesi, mae amseriad yr ymyrraeth yn cael canlyniad uniongyrchol ar eich adferiad. Yn fy etholaeth i, mae pobl yn cael eu gorfodi i deithio dros 45 munud i gael gofal yn Lloegr neu siroedd eraill yng Nghymru. Rwy'n clywed trigolion dro ar ôl tro yn cysylltu â mi i ddweud eu bod yn aros dros saith awr am ambiwlans a'u bod yn gorfod rhoi eu hanwyliaid mewn car a'u gyrru i ysbyty. Mae'r teithiau hyn yn beryglus dros ben ac yn ofidus i aelodau'r teulu. Felly, Weinidog, hoffwn wybod pa drafodaethau a gawsoch gyda Bwrdd Iechyd Addysgu Powys i sicrhau mynediad amserol at driniaethau brys i'r preswylwyr sydd gennyf ym Mrycheiniog a sir Faesyfed, fel nad ydynt o dan anfantais o ganlyniad i'r ffaith nad oes unrhyw ysbytai dosbarth ym Mhowys.

14:25

Diolch yn fawr. Rydych yn hollol gywir; mae'n rhaid inni wneud yn siŵr fod tegwch yn rhywbeth sy'n bodoli ledled Cymru. Mae gennym arweinydd clinigol ar gyfer strôc yng Nghymru, a gyda chymorth rheolwr y grŵp gweithredu ar gyfer strôc a'r arweinydd cenedlaethol proffesiynol perthynol i iechyd ar gyfer strôc, rydym yn datblygu cynlluniau ar gyfer gwasanaethau strôc rhanbarthol yng Nghymru. Mae hynny'n cynnwys sut y bydd gwasanaethau strôc hyperacíwt, y cyfeirir atynt bellach fel canolfannau strôc rhanbarthol cynhwysfawr, yn cael eu ffurfweddu i sicrhau mynediad teg. O ran Powys, fel rhan o'r broses honno, yn amlwg bydd rhaid i'r trefniadau sy'n cysylltu'r canolfannau strôc rhanbarthol cynhwysfawr hynny gyd-fynd â'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr. Gwn y bydd gan boblogaeth Powys ddiddordeb mewn clywed hynny, ac maent mewn cysylltiad â'r gwasanaethau yn Lloegr i wneud yn siŵr fod y cynllun hwnnw'n ystyried y ffaith fod pobl, mewn gwirionedd, yn croesi'r ffin i Loegr. 

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf i ofyn cwestiwn i'r Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant. James Evans.  

Diolch, Lywydd. Ddirprwy Weinidog, a ydych yn credu y dylai pobl sydd â phroblem iechyd meddwl gael sicrwydd o asesiad iechyd meddwl o fewn mis? 

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Yn amlwg, ein nod yng Nghymru yw cael gwasanaeth 'dim drws anghywir'. Mae gennym dargedau ar waith yng Nghymru ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl sylfaenol a mynediad at wasanaethau eraill. Mae gwasanaethau dan bwysau ar hyn o bryd ac rydym yn cymryd camau i adfer perfformiad gyda'r byrddau iechyd. 

Diolch am yr ateb hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Dywedodd eich arweinydd Llafur yn y DU, Keir Starmer, y byddai Llywodraeth Lafur yn y DU yn gwarantu triniaeth iechyd meddwl o fewn mis, ond mae ystadegau eich gwasanaethau iechyd meddwl ar gyfer plant a phobl ifanc yn dangos bod y Llywodraeth yma yng Nghymru yn methu. Dim ond 50 y cant o blant sy'n defnyddio gwasanaethau iechyd meddwl sy'n cael eu hasesiad o fewn mis. Mewn rhai byrddau iechyd, mae tri phlentyn o bob pedwar yn aros yn hwy na mis ar gyfer asesiad, ac yn Aneurin Bevan, mae 85 y cant o blant yn aros yn hwy na mis am ymyrraeth therapiwtig. Mae hyn yn annerbyniol a dweud y gwir. Felly, a ydych yn credu bod eich Llywodraeth yn gwneud cam â phlant sydd ag anghenion iechyd meddwl yng Nghymru? 

Pe bai'r Aelod wedi bod yma ddoe ac wedi ymuno â ni ar gyfer fy natganiad ar ein strategaeth 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', byddai wedi fy nghlywed yn siarad yn fanwl am y rhain. Mae hawl gan Keir Starmer i amlinellu ei bolisïau ar gyfer y Llywodraeth Lafur sydd i ddod yn Lloegr, ond fe allai fod yn syndod i chi glywed bod iechyd wedi ei ddatganoli yng Nghymru. Nid wyf yn derbyn o gwbl ein bod yn gwneud cam â phlant Cymru. Fel y gwyddoch yn iawn, mae'r pandemig wedi cael effaith ar amseroedd aros. Rydym wedi gweld cynnydd sylweddol yn nifer yr atgyfeiriadau a chynnydd yn aciwtedd yr achosion a welir.

Rydym wedi sefydlu arolwg yr uned gyflawni o wasanaethau CAMHS arbenigol. Disgwylir iddynt adrodd y mis hwn. Yn ogystal â hynny, rydym yn gweithio, ynghyd â'r uned gyflawni, gyda phob bwrdd iechyd yng Nghymru i wneud yn siŵr eu bod yn adfer eu sefyllfa CAMHS. Rwy'n aros am yr adroddiad hwnnw gan yr uned gyflawni, a bydd gweithredu ei argymhellion yn allweddol. Unwaith eto, pe baech chi wedi bod yma ddoe, byddech wedi fy nghlywed hefyd yn disgrifio'r ystod gyfan o gymorth yr ydym yn ei ddarparu ar lefel ymyrraeth gynnar ac ar lefel ysgol, sydd wedi'i gynllunio i atal problemau rhag gwaethygu i lefel gwasanaethau CAMHS arbenigol. 

Mae'n ddiddorol ei fod hefyd yn dangos nad yw arweinydd y Blaid Lafur yn y DU yn credu bod gan Lywodraeth Cymru unrhyw uchelgais mewn perthynas â gwasanaethau iechyd. Mae'n debyg mai dyna pam ei fod yn gosod ei dargedau ei hun, oherwydd nad yw eisiau cysylltu ei hun â'r methiannau yma. Mae'r ffigurau'n hollol glir fod argyfwng iechyd meddwl yn wynebu ein plant, sy'n cael ei waethygu gan y ffaith nad yw'r Llywodraeth hon yn ymdrin ag ef. Ac ni waeth sawl gwaith y dywedwch fod pethau'n anodd, dylech fod yn ymdrin â'r broblem hon.

Mae'n annerbyniol i mi fod bron i 50 o blant a phobl ifanc o dan 18 oed, y rhan fwyaf ohonynt yn fenywaidd, wedi cael eu rhoi dan gadwad o dan adrannau 151 a 136 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 yn y chwarter diwethaf. A ydych yn credu ei bod yn dderbyniol rhoi plant ifanc dan gadwad? Beth yw cynlluniau'r Llywodraeth hon i ddatrys y broblem, ac os nad ydych yn credu bod hwnnw'n fethiant ar ran y Llywodraeth hon, beth yn union y mae methiant yn ei olygu i chi?

14:30

Wel, rwy'n credu y gwelwch chi, James, nad oes adran 151 o’r Ddeddf Iechyd Meddwl. Yn amlwg, mae amddiffyniadau ar waith o dan y gyfraith i gadw pobl sydd mewn argyfwng iechyd meddwl dan gadwad. Rydym am weld nifer y bobl ifanc sy'n cael eu cadw dan gadwad yn lleihau. Dyna pam ein bod yn buddsoddi'r holl arian hwn mewn ymyrraeth gynnar, atal, mewn gwasanaethau noddfa ac mewn gofal argyfwng. Ond bydd bob amser rhai pobl y bydd angen eu cadw dan gadwad er eu lles eu hunain o dan y Ddeddf Iechyd Meddwl. Ac rydym yn monitro'r achosion hynny'n ofalus iawn, a gallwch weld, pan fydd rhywun yn cael eu cadw dan gadwad—drwy'r camau a gymerir wedyn, gyda llawer ohonynt yn cael eu hatgyfeirio at wasanaethau eilaidd—fod y penderfyniadau hynny'n cael eu gwneud i gadw pobl yn ddiogel.

Ar 20 Medi, mi ddywedodd y Prif Weinidog mai ffigurau a data Elusen Ambiwlans Awyr Cymru sydd y tu cefn i gynlluniau'r elusen i gau'i  ddau safle yn y Trallwng a Chaernarfon a symud yr hofrenyddion i un safle. Dwi, a rhai o fy nghyd-Aelodau, wedi ysgrifennu ato fo i nodi mai ffigurau y Llywodraeth ydy'r rhain—ffigurau EMRTS yn y gwasanaeth iechyd—ac i ofyn iddo gywiro’r record. Mi fuaswn i'n gwerthfawrogi pe tasai'r Gweinidog yn cadarnhau hynny heddiw hefyd. Os ydy o'n help, mi ddyfynnai o eiriau'r elusen ei hun, bod yr analysis,

'wedi'i wneud gan ein partneriaid meddygol, y Gwasanaeth Casglu a Throsglwyddo Meddygol Brys (EMRTS)'.

Rŵan, oherwydd ansicrwydd ynglŷn ag union sail y data yma, na, yn wir, beth yn union mae'r data yn ei ddweud wrthym ni, ydy'r Gweinidog yn barod i gomisiynu adolygiad annibynol o'r data yna ac, yn benodol, i gael yr adolygiad i ystyried impact tebygol y newid ar yr ardaloedd hynny sydd fwyaf anodd eu cyrraedd ar y ffordd ac sydd ymhellach o'r canolfannau gofal brys—llefydd fel pendraw Llŷn, gogledd Môn a Phowys?

Diolch yn fawr. Edrychwch, ar hyn o bryd, mae pob un ohonom yn gweithio ar sail adroddiad a ddatgelwyd yn answyddogol. Felly, y peth pwysig yw ein bod yn gadael i'r system a'r broses wneud eu gwaith. Nawr, gwn fod prif gomisiynydd y gwasanaeth ambiwlans yn gweithredu’n annibynnol ar y gwasanaeth ambiwlans awyr, a’r peth allweddol i ni ei wneud, yn gyntaf oll, yw darganfod, ar ôl i’r adroddiad gael ei gyhoeddi’n briodol, a yw hyn yn gyfystyr â newid gwasanaeth, ac os ydyw, yna yn amlwg, byddwn yn ymgysylltu â'r cynghorau iechyd cymuned. Ac ar y pwynt hwnnw, byddant yn penderfynu a yw'r newidiadau arfaethedig yn cynrychioli newid gwasanaeth, ac os ydynt, bydd hynny'n sbarduno ymgynghoriad ffurfiol. Ac ar y pwynt hwnnw, wrth gwrs, bydd yn rhaid inni edrych ar y data. Ond gadewch imi ddweud wrthych am y data, gan fy mod wedi ymchwilio i hyn ac wedi gofyn pa ddata a ddefnyddiwyd: cawsom sicrwydd ynghylch trylwyredd y gwaith modelu data cynhwysfawr. Yr hyn a ddywedir wrthyf yw ei bod yn anodd inni gyhoeddi—

Rwy'n gwybod hynny. Rwy'n mynd i ddod at hynny, Rhun. Mae'n anodd inni gyhoeddi'r data hwnnw, gan y gallai ei gwneud yn bosibl adnabod cleifion, a dyna a ddywedwyd wrthyf. Dyna a ddywedwyd wrthyf, ac rwy'n fwy na pharod i roi hynny i chi yn ysgrifenedig.

Mae hynny'n nonsens llwyr.

Fy ofn i ydy bod yr ardaloedd mwyaf gwledig yn mynd i golli allan wrth i'r ambiwlans fynd ar ôl targedau niferoedd cleifion gall cael eu cyrraedd efo'r hofrennydd heb ystyried yn iawn y tebygrwydd y gallai'r rheini gael eu cyrraedd yn reit gyflym ar y ffordd beth bynnag mewn ardaloedd poblog. 

Liciwn i dynnu sylw y Gweinidog at adroddiad, 'Service Evaluation of the Emergency Medical Retrieval & Transfer Service (EMRTS) Cymru', a gafodd ei gyhoeddi llai na blwyddyn yn ôl. Mae o'n nodi,

'Er i'r gwasanaeth wneud gwelliannau mawr o ran cydraddoldeb yn gyffredinol, roedd anghydraddoldeb yn parhau yn y ddarpariaeth yn y Gogledd Orllewin, a nodwyd y dylid ystyried ehangu i'r ardal hon.'

Mewn datganiad ysgrifenedig ym mis Ebrill eleni, wrth ymateb i'r adroddiad hwnnw, roedd y Gweinidog yn ganmoliaethus iawn ynghylch—ac rwy'n dyfynnu—'canfyddiadau cadarnhaol' yr adroddiad.

Nawr, rwy’n siŵr y gellid gwneud yr un dadleuon ar gyfer Powys, ond ar y mater penodol hwn, sut y gall symud yr hofrennydd ymhellach i ffwrdd, symud y cerbydau ffyrdd ymhellach i ffwrdd, fod yn gyfystyr ag ehangu gwasanaethau Gwasanaeth Casglu a Throsglwyddo Meddygol Brys yn y gogledd-orllewin yn benodol? Ni all ymwneud â chynyddu oriau hedfan—mae hynny'n helpu pawb; byddai pob un ohonom yn croesawu hynny. Sut y byddai cau Caernarfon yn gyfystyr ag ehangu’r ddarpariaeth yn y gogledd-orllewin fel modd o fynd i’r afael ag anghydraddoldeb parhaus yn y ddarpariaeth, neu beth sydd wedi newid ers eich datganiad ym mis Ebrill?

Edrychwch, mae'r ambiwlans awyr yn elusen annibynnol. Hwy sy'n gwneud y penderfyniadau hyn, ac maent wedi edrych ar effeithlonrwydd eu gwasanaethau. A chi fyddai'r cyntaf i ddweud wrthyf, 'Pam nad ydym yn cyrraedd pobl yn gyflymach' [Torri ar draws.] Rydych wedi gofyn yn y gorffennol, 'Pam nad ydym yn cyrraedd pobl yn gyflymach?' Ac maent yn dweud, 'Gallwn gael mwy o effeithlonrwydd'—[Torri ar draws.] Wel, mae pobl eraill wedi gofyn, Rhun. A gadewch imi ddweud yn glir, mae angen inni gyrraedd pobl yn gyflymach—mae honno'n broblem y mae angen inni fynd i'r afael â hi. Ac mae'r ambiwlans awyr yn ceisio mynd i'r afael â'r union broblem honno. Maent wedi edrych ar yr effeithlonrwydd, maent wedi darparu rhywfaint o ddata, ac maent wedi gwneud yr asesiad hwnnw. Nawr, nid ydym wedi ymwneud â'r broses honno eto, gan nad yw'n broses ffurfiol o hyd. Ar y pwynt hwnnw, byddwn yn ymwneud â’r broses, pan ddaw’n ffurfiol.

14:35
Adroddiad 'Niferoedd Nyrsio 2022'

3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi ei wneud o adroddiad 'Niferoedd Nyrsio 2022' y Coleg Nyrsio Brenhinol mewn perthynas â gogledd Cymru? OQ58531

Mae adroddiad y Coleg Nyrsio Brenhinol yn amlinellu’r heriau y mae pandemig COVID a phrinder staff nyrsio byd-eang wedi eu creu i'n gweithlu. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod gan Gymru’r nifer cywir o nyrsys a staff gofal iechyd i ddiwallu anghenion gofal ein pobl.

Diolch, Weinidog, am eich ateb cychwynnol. Ac ar gyfer y cofnod, er eglurder, mae fy mrawd a chwaer yn nyrsys yn y gwasanaeth iechyd gwladol hefyd.

Ddiwedd y mis diwethaf, Weinidog, cefais y pleser o fynychu digwyddiad Gwrando ar Nyrsio y Coleg Nyrsio Brenhinol yma yn y Senedd, a noddwyd gan eich cyd-Aelod o'ch plaid, Buffy Williams. Ac roedd yn wych cyfarfod â'r staff nyrsio hynny, sy'n parhau i ddarparu gofal o ansawdd uchel, ddydd ar ôl dydd. Yn y digwyddiad hwn, cyhoeddodd y Coleg Nyrsio Brenhinol eu hadroddiad 'Niferoedd Nyrsio 2022', a oedd yn dangos, yng Nghymru, fod 2,900 o swyddi nyrsio yn wag ar hyn o bryd, ac yn yr ardal rwy'n ei chynrychioli, yng ngogledd Cymru, ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, fod 650 o swyddi nyrsio gwag i fyny yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd. Felly, rwy’n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Weinidog, ac fel yr amlinellwyd gennych ar y cychwyn, mae'n her i recriwtio a chadw nyrsys yng Nghymru. Felly, yng ngoleuni hyn, pa gamau penodol pellach y credwch y gallech chi a Llywodraeth Cymru eu cymryd, yn gyntaf oll, i recriwtio mwy o nyrsys, ac i sicrhau hefyd ein bod yn cadw'r nyrsys gweithgar sydd gennym yn barod?

Diolch yn fawr iawn. Wel, fe fyddwch yn ymwybodol ein bod yn buddsoddi'r lefelau uchaf erioed mewn hyfforddiant ar gyfer y GIG—£262 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon yn unig. Mae nifer y lleoedd hyfforddi ar gyfer nyrsys wedi cynyddu dros 69 y cant ers 2016— 2,396 yn rhagor o nyrsys ar y system. Felly, rhan o'r broblem yw bod rhaid inni sicrhau ein bod yn cadw pobl—dyna'r her wirioneddol o'm rhan i. Rwyf wedi gofyn i Addysg a Gwella Iechyd Cymru weithio gyda'r Coleg Nyrsio Brenhinol i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud yn y maes hwn i helpu i gadw nyrsys.

Credaf ei bod yn werth pwysleisio hefyd ein bod wedi recriwtio 400 o nyrsys rhyngwladol ychwanegol eleni. Ac roeddwn yn falch iawn, ddydd Llun, o gyfarfod â Gweinidog iechyd Kerala yn India, y byddwn yn partneru â hwy, fel y gallwn recriwtio'n uniongyrchol o Kerala, ac fel y gallwn gael llwybr uniongyrchol at fyfyrwyr cymwys o ansawdd uchel. Ac roedd yn dda clywed, mewn gwirionedd, fod—. Oherwydd rydych bob amser yn teimlo braidd yn euog am fynd â nyrsys o wlad sy'n datblygu, er bod India yn eithaf datblygedig bellach mewn sawl rhan, ond credaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod yn deall beth yw eu cymhelliant. Ac roeddent yn dweud yn glir iawn wrthyf eu bod yn fwy na pharod i'w hyfforddi, maent yn fwy na pharod i'w hanfon draw yma. A'r hyn sy'n digwydd yw bod y taliadau'n cael eu hanfon yn ôl i Kerala, a dyna pam ei bod o fudd iddynt hwythau hefyd ein bod yn cyflogi'r nyrsys hyn. Felly, mae rhywfaint o gynlluniau ar waith, gwyddom fod mwy o lawer gennym i'w wneud, ond mae hwn yn bwysau byd-eang y mae pawb yn ei wynebu.

Cyfathrebu gyda Chleifion

4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella cyfathrebu gyda chleifion o fewn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? OQ58519

Mae’r bwrdd iechyd yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer cyfathrebu ac ymgysylltu. Golyga hyn fod Llywodraeth Cymru yn cymryd camau gweithredu uniongyrchol i ganolbwyntio ar wella cyfathrebu o fewn y bwrdd iechyd.

Diolch, Weinidog. Roeddwn yn teimlo bod rhaid imi godi hyn gyda chi o ystyried bod llawer o etholwyr wedi dod ataf yn ddiweddar i ddweud eu bod yn teimlo, pan fyddant hwy neu eu hanwyliaid yn yr ysbyty, mai ychydig iawn o wybodaeth a gânt. Mae'n fater gofid pellach mai 68 y cant yn unig o’r achosion a godais yn ddiweddar gyda’r bwrdd iechyd sydd wedi cael ymateb o fewn eu targed o 21 diwrnod gwaith. Nawr, mae swyddogion wedi egluro wrthyf fod oedi'n digwydd am fod clinigwyr yn methu ateb cwestiynau ar unwaith, neu efallai fod nodiadau meddygol wedi mynd ar goll, neu'n anodd dod o hyd iddynt. Mewn un achos, anfonais lythyr fis Tachwedd diwethaf, ac ni chafwyd ymateb tan fis Medi eleni oherwydd, yn y diwedd, fe'i hanfonwyd at yr ombwdsmon. Mae oncolegydd wedi ymddiheuro, gan ddweud y bu rhai problemau o ran dod o hyd i nodiadau clinigol ar gyfer y claf penodol hwnnw. Nid dyma'r tro cyntaf i hyn gael ei ddwyn i fy sylw; mae'n digwydd yn rhy aml. Mae hyn yn gwbl annerbyniol, Weinidog.

Felly, beth y gallwch ei wneud i sicrhau, ni waeth pa mor brysur yw ward, fod nodiadau’n cael eu hysgrifennu ar yr adeg briodol, fel bod y cleifion eu hunain neu eu teuluoedd yn gwybod yn union, ond hefyd, pan fydd cwynion yn cael eu gwneud, na chawn ein gadael i aros—pan ydym yn cynrychioli'r etholwyr hyn—am fisoedd lawer am nad yw'r nodiadau wedi'u hysgrifennu gyda diwydrwydd dyladwy, gan greu rhwystr yn y broses gwyno? Diolch.

14:40

Diolch. Wel, yn gyntaf oll, dylai clinigwyr fod yn ysgrifennu nodiadau; dylent fod yn ysgrifennu nodiadau ar adeg y driniaeth. Felly, nid oes unrhyw esgus dros hynny; mae hynny'n ofyniad. Ond o ran nodiadau'n mynd ar goll, credaf fod digideiddio'n rhan o’r ateb i hyn, a dyna pam fy mod wedi treulio cryn dipyn o fy amser yn ceisio sicrhau ein bod yn gwneud yn siŵr fod gennym GIG llawer mwy modern, ein bod yn buddsoddi yn y GIG. Ac rydym yn buddsoddi mwy y pen nag y mae Lloegr. Felly, rydym yn buddsoddi oddeutu £18 y pen, o gymharu ag £11.50. A bydd y rhaglen drawsnewid ddigidol honno’n sicrhau ein bod mewn sefyllfa lle gallwn wybod beth yn union sy’n digwydd, y bydd y systemau’n siarad â’i gilydd, ac yna, ni fydd gennym sefyllfa lle mae nodiadau’n mynd ar goll.

Capasiti'r GIG yng Ngogledd Cymru

5. Pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau fod capasiti'r GIG yng ngogledd Cymru yn ddigon i ateb y galw? OQ58528

Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn gyfrifol am ddarparu gwasanaethau gofal iechyd o safon, sy’n ddiogel ac yn gynaliadwy i’r boblogaeth leol. Mae hyn yn cael ei wneud ar sail y dystiolaeth a’r cyngor clinigol gorau a diweddaraf. Rŷn ni hefyd wedi darparu buddsoddiad ychwanegol i’w cefnogi.  

Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, bod un o bob wyth swydd nyrsio yn wag yn y gogledd. Rŷn ni hefyd yn gwybod, yn ôl cadeirydd y bwrdd iechyd, o'r 642 o feddygon teulu sydd gennym ni yn y gogledd, mae chwarter ohonyn nhw dros 65, a mae disgwyl i draean o'r 642 yna ymddeol yn y pum mlynedd nesaf. Ac rŷn ni hefyd yn gwybod, wrth gwrs, bod dim niferoedd digonol yn dod mewn i lenwi'r swyddi ar eu holau nhw. Mae 20 y cant o swyddi yn cael eu llenwi gan ddoctoriaid locum, dros dro, ar hyn o bryd, cyn bod y rhai roeddwn i'n sôn amdanyn nhw yn ymddeol. 

Ydych chi felly'n derbyn mai un o fethiannau hanesyddol y Llywodraeth yma, a Llywodraethau blaenorol, yw'r methiant i gynllunio'n ddigonol ar gyfer gweithlu y dyfodol yn y sector yma, a chanlyniad y methiant hynny, wrth gwrs, wedyn, yw bod gennym ni lefelau staffio sy'n crebachu, ei bod hi'n costio mwy i'r pwrs cyhoeddus wedyn i lenwi'r gwagle yna, ac, wrth gwrs, bod e'n gadael mwy o bwysau a baich ar ysgwyddau y rhai sydd ar ôl?

Wel, rŷn ni wedi bod yn hyfforddi pobl, ac rŷn ni wedi gweld 54 y cant mwy o bobl yn gweithio yn yr NHS dros yr 20 mlynedd diwethaf. Yn Betsi nawr, rŷn ni'n gweld bod bron i 20,000 o bobl yn gweithio i'r bwrdd iechyd, ac mae yna gynlluniau i recriwtio 380 mwy yn ystod y ddwy flynedd nesaf. A'r syniad sydd fanna yw bod y bwrdd eisiau cael pobl leol i gymryd y llefydd yna, felly mae gyda nhw gynllun ar gyfer hynny. A beth sy'n bwysig felly yw bod y cynllunio hynny yn cael ei wneud. Mi wnes i gael cyfarfod gyda'r GMC yr wythnos diwethaf. Roedden nhw'n dangos yn union faint o bobl sy'n mynd i adael oherwydd eu bod nhw yn dod lan at y ffaith eu bod nhw'n mynd i gael eu pensiwn— 'ymddeol', dyna'r gair—ac ymddeol cyn bo hir.

Felly, beth sy'n bwysig nawr yw ein bod ni'n cymryd y ffigurau yna i gyd. Rŷch chi wedi gweld bod y Blaid Lafur yn genedlaethol wedi dweud ein bod ni'n awyddus i weld lot mwy o feddygon yn cael eu hyfforddi ac, yn sicr, o ran hyfforddi nyrsys, fel roeddech chi'n clywed o'r cwestiwn blaenorol, rŷn ni eisoes yn hyfforddi lot mwy nag yr oedden ni yn y gorffennol—yn fwy na 69 y cant yn fwy nag ŷm ni wedi yn y gorffennol. Y drafferth yw mae'n rhaid i ni gadw pobl yn y system, a dyna ble mae’r tensiwn. Ac rŷch chi'n deall bod lot o bwysau wedi bod ar y bobl yma dros y ddwy flynedd diwethaf. 

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi mynegi fy mhryderon yn y gorffennol am hyd yr oedi yn ein hysbytai—Ysbyty Gwynedd, Ysbyty Glan Clwyd, ac wrth gwrs, Ysbyty Maelor Wrecsam. Nawr, fe fyddwch hefyd yn gwybod fy mod yn credu bod gan ysbytai cymunedol, ac yn enwedig ysbyty cyffredinol dosbarth Llandudno, ran allweddol i'w chwarae i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn. Gwn eich bod wedi bod yn gwrando, gan fod treial gwasanaeth pontio wedi’i gynnal yn ward Aberconwy bellach, mae theatr lawdriniaethau wedi’i hailagor, ac mae uned strôc newydd yn mynd i gael ei lleoli yno. Carwn gael amserlen ar gyfer hynny, os gwelwch yn dda. Ond mae mwy y gellir ei wneud. Dim ond 43.7 y cant o gleifion a dreuliodd lai na’r amser targed o bedair awr yn adran ddamweiniau ac achosion brys Ysbyty Glan Clwyd, ac eto, mae’r ffigur yn uned mân anafiadau Llandudno yn 97.6 y cant, sy'n anhygoel. Felly, dyna ni: mae'r uned mân anafiadau'n perfformio'n eithriadol o dda. Felly, Weinidog, a wnewch chi edrych ar—? Nid oes ganddynt feddyg dros nos a phethau felly, a chredaf fod yna ffyrdd y gallech wella’r ddarpariaeth yn yr ysbytai cymunedol hyn, a heb os, bydd hynny’n lleddfu rhywfaint ar y pwysau ar yr ysbytai mwy hyn, sy’n ei chael hi’n anodd iawn ymdopi. Diolch.

14:45

Diolch yn fawr iawn. Rwy’n falch iawn o glywed bod pethau’n mynd o nerth i nerth yn Llandudno, ac yn sicr, pan ymwelais â’r ysbyty hwnnw, un o’r pethau y canolbwyntiais arnynt oedd beth y mae’r bobl hyn yn ei wneud yno, pa mor hir y maent wedi bod yma, beth yw'r cynllun ar gyfer y bobl hyn, ac roedd yn amlwg. Cyfarfûm ag un dyn yno, rwy'n cofio, a oedd wedi cael torri'i goes i ffwrdd, ond roedd yn byw mewn fflat ail lawr. Felly, roedd yn amlwg nad oedd yn mynd i allu mynd adref, ond nid oeddent wedi dechrau datrys y broblem honno hyd nes ei fod yn dod at ddiwedd ei driniaeth. Wel, gallech fod wedi dechrau datrys y broblem honno wythnosau ynghynt, felly mae a wnelo hyn â cheisio cael pobl i ddeall yr angen i weithio drwy'r pethau hynny. Cyn gynted ag y dônt i mewn drwy'r drws, beth yw'r cynllun ar gyfer rhyddhau'r bobl hyn? Rwy'n falch iawn o glywed bod y gwasanaeth pontio hwnnw'n gweithio'n dda iawn. Ac rydych yn llygad eich lle—rhan o'r hyn y mae angen inni ei wneud ledled Cymru gyfan yn awr yw sicrhau bod pobl yn deall bod dewisiadau eraill ar gael heblaw am adrannau damweiniau ac achosion brys: y gallant fynd i ganolfannau gofal sylfaenol brys, gallant fynd i ganolfannau gofal brys ar yr un diwrnod, gallant ffonio 111, gallant fynd i'w fferyllfa leol. Mae’r holl bethau hyn yn opsiynau nad oedd ar gael rai blynyddoedd yn ôl, ond mae gennym gynllun, yn amlwg, ac rydym wedi bod yn rhoi cynnig ar ymgyrch, Helpwch Ni i’ch Helpu Chi, i sicrhau bod pobl yn gwybod i ble y dylent fynd i gael y cymorth iawn yn y lle iawn ar yr adeg iawn.

Canser y Coluddyn

6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â chanser y coluddyn? OQ58530

Rydym yn gweithio i wella canlyniadau canser y coluddyn drwy wella llwybrau diagnostig, gostwng yr oedran sgrinio yn unol ag argymhellion Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU, a gwella ansawdd triniaeth canser y coluddyn.

Diolch, Weinidog. Rwy'n falch iawn o weld yr oedran sgrinio ar gyfer canser y coluddyn yn gostwng yn ddiweddar i 55, gan y gwyddom fod sgrinio pobl yn gynharach yn golygu y gellir canfod canser yn gynharach. Fodd bynnag, mae hefyd yn bwysig y gellir cael mynediad at driniaeth cyn gynted â phosibl. Felly, roedd yn flin gennyf nodi, ym mis Gorffennaf, mai 36 y cant yn unig o gleifion â chanserau yn y bibell gastroberfeddol isaf yng Nghwm Taf Morgannwg a ddechreuodd eu triniaeth gyntaf o fewn 62 diwrnod i'r pwynt pan amheuid bod canser arnynt. Fel y gwyddoch, mae hynny’n sylweddol is na'r targed perfformiad ar gyfer llwybr lle’r amheuir canser. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau mynediad cyflym at driniaeth?

Diolch yn fawr, Vikki. Mae’r ffigurau hynny’n amlwg yn rhy isel ac yn annerbyniol. Dyna un o'r rhesymau pam y gelwais am gyfarfod uwchgynhadledd canser heddiw—gan alw'r holl fyrddau iechyd a'r arweinwyr canser ym mhob un o'r byrddau iechyd ynghyd. Un o'r materion yn fwyaf arbennig mewn perthynas â chanserau yn y bibell gastroberfeddol isaf yw ein bod wedi gweld, yn rhannol o ganlyniad i'r cynnydd mewn sgrinio, cynnydd o 38 y cant yn y galw am y gwasanaeth—38 y cant. Mae hwnnw'n gynnydd enfawr, ac yn amlwg, nid oedd gennym gapasiti i ymdopi â hynny, ac mae hynny'n egluro pam fod y lefelau hynny mor isel. Ond mae'n rhaid inni wneud rhywbeth am hynny, a dyna pam ei bod yn galonogol clywed y bore yma fod bwrdd Cwm Taf Morgannwg yn mynd i gynyddu nifer yr ystafelloedd yn yr unedau symudol yn y canolfannau triniaeth i gynnal y llawdriniaethau hyn, a'u bod hefyd wedi cadarnhau llwybr delfrydol sengl, sy'n sicrhau bod cleifion yn cael eu hanfon yn uniongyrchol am brofion fel nad oes ganddynt amser hir i aros cyn iddynt ddechrau ar eu taith i geisio cael y cymorth sydd ei angen arnynt.

14:50

Weinidog, gŵyr pob un ohonom ei bod yn hanfodol cael diagnosis cynnar o ganser y coluddyn. Mae'n ffaith y bydd bron pawb sy'n cael diagnosis ar y cam cynharaf yn goroesi. Serch hynny, ers blynyddoedd, rydym wedi methu canfod y salwch hwn yn ddigon cyflym yng Nghymru. Roeddem yn bumed ar hugain allan o 29 o wledydd yn Ewrop ar gyfer y gyfradd oroesi pum mlynedd. Gyda hanner y cleifion canser y coluddyn yn cael diagnosis yn hwyrach, bedair blynedd yn ôl, argymhellodd Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y Deyrnas Unedig y dylai pobl rhwng 50 a 74 oed gael prawf. Yng Nghymru, nid yw pobl rhwng 50 a 55 oed yn cael eu profi eto, a bydd rhaid inni aros am flynyddoedd cyn i’r grŵp oedran hwn gael ei drin yr un fath ag mewn mannau eraill yn y DU. Mae’r perfformiad gwarthus hwn gan Weinidogion Cymru wedi peryglu bywydau llawer o bobl. Felly, pa gamau yr ydych yn eu cymryd i sicrhau bod pobl rhwng 50 a 55 oed yn cael eu cefnogi yn awr, cyn i'r oedran sgrinio gael ei ostwng ymhen dwy flynedd? Diolch.

Diolch. Rwy'n falch o weld ein bod bellach wedi gostwng yr oedran yr ydym yn anfon profion imiwnocemegol ar ysgarthion i bobl dros 55 oed, ond rydych yn llygad eich lle, mae'n rhaid inni wneud mwy, ond mae'n rhaid inni wneud hynny ar yr un pryd â chynyddu capasiti. Rydym wrthi'n edrych ar hyfforddi mwy o glinigwyr er mwyn sicrhau, pan fydd y galw hwnnw—ac rydych wedi clywed am y galw hwnnw, cynnydd o 38 y cant—. Mae hwnnw'n gynnydd enfawr, felly rhaid ichi baratoi ar gyfer hynny. Mae gennym offer newydd a chyfleusterau newydd, ac rwy’n siŵr y byddwch wedi clywed hefyd, ddechrau’r wythnos, am ein canolfannau diagnosis cyflym, y rhai cyntaf i gael eu cyflwyno yn y Deyrnas Unedig, a dylai hynny fod o gymorth hefyd. Felly, bydd yr holl bethau hynny'n cael eu cyflwyno, ond nid oes diben ehangu hyd nes ein bod yn barod i gefnogi'r bobl pan fyddant yn cael y diagnosis. Felly, rydym ar y pwynt hwnnw—rydym yn adeiladu'r capasiti. Yn sicr, roedd yn galonogol clywed y bore yma fod y mesurau hynny a’r camau hynny'n cael eu rhoi ar waith ledled Cymru.

E-sigaréts

7. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i hyrwyddo e-sigaréts i ysmygwyr? OQ58526

Er ein bod yn cydnabod bod e-sigaréts yn cael eu defnyddio gan rai pobl sydd am roi’r gorau i ysmygu, mae’r dystiolaeth ynghylch eu heffaith hirdymor yn dal i ddatblygu. Rydym yn bwriadu edrych yn fanwl ar ein polisi ar e-sigaréts yng Nghymru, gan gynnwys ar gyfer rhoi’r gorau i ysmygu, fel rhan o’n cynllun cyflawni newydd ar reoli tybaco.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Ddydd Mawrth diwethaf, yn y cwestiynau i’r Prif Weinidog, dywedodd y Prif Weinidog mai’r dystiolaeth yw, i’r rhan fwyaf o bobl sy’n defnyddio e-sigarét, eu bod yn gwneud hynny yn ogystal ag yn hytrach nag yn lle sigaréts confensiynol—nodwyd defnydd deuol gan 85 y cant mewn astudiaethau diweddar. Dyna a ddywedodd. Siaradodd fy swyddfa ag ASH Cymru yn fuan wedyn, ac nid ydynt yn siŵr o ble y daeth y ffigur hwn. Fe wnaethant ofyn hefyd i'w chwaer-sefydliad, ASH UK, ac nid yw'n ymddangos eu bod hwythau ychwaith yn gwybod o ble y daeth y ffigur hwn. Ymddengys bod yr ystadegyn yn gwrth-ddweud canfyddiad arolwg y meddygon teulu fod defnyddio e-sigaréts yn fwyaf cyffredin o fewn y grŵp cyn-ysmygwyr. Weinidog, yng Nghymru, y ganran gyfartalog o ysmygwyr yw 18 y cant, a dim ond 7 y cant ar gyfer e-sigaréts. O'r rhai sy'n defnyddio e-sigaréts, mae 76 y cant yn eu defnyddio i roi'r gorau i ysmygu. Felly, Weinidog, onid ydych yn credu ei bod yn bryd ichi ddechrau cydnabod manteision e-sigaréts a’u rôl yn diddyfnu ysmygwyr oddi ar sigaréts fel y gallwn leihau o'r diwedd y niferoedd sy'n ysmygu yng Nghymru?

Diolch i Laura Anne Jones. Mae ysmygu, wrth gwrs, yn hynod niweidiol i iechyd, a rhoi'r gorau i ysmygu yw'r un cam pwysicaf y gall rhywun ei gymryd i wella eu hiechyd. Rydym yn cydnabod, i rai pobl, fod e-sigaréts a chynhyrchion nicotin eraill yn cael eu defnyddio i’w helpu i roi’r gorau i ysmygu, ac mae tystiolaeth gyfredol yn awgrymu eu bod yn llawer llai niweidiol nag ysmygu tybaco. Gwyddom fod oddeutu saith o bob 10 ysmygwr yn dymuno rhoi’r gorau iddi, ac mae ein gwasanaeth GIG rhad ac am ddim, Helpa Fi i Stopio, ar gael i gefnogi ysmygwyr, ac ers 2017, mae wedi helpu dros 75,000 o ysmygwyr. Gwyddom fod cael cymorth gan y GIG yn cynyddu gobaith ysmygwyr o lwyddo hyd at 300 y cant o gymharu â cheisio rhoi'r gorau iddi ar eu pen eu hunain. Fel gyda chynhyrchion didrwydded eraill sy'n cynnwys nicotin, ni all darparwyr gwasanaeth Helpa Fi i Stopio ddarparu mynediad at e-sigaréts hyd nes bod opsiynau trwyddedig ar gael i ni eu hystyried. Ym mis Gorffennaf, cyhoeddwyd ein strategaeth tybaco newydd, 'Cymru Ddi-fwg’, lle gwnaethom nodi ein huchelgais i Gymru ddod yn ddi-fwg erbyn 2030. Yn hanesyddol, rydym wedi mabwysiadu ymagwedd ofalus tuag at gynhyrchion e-sigaréts yng Nghymru o gofio bod y dystiolaeth ar eu heffeithiau hirdymor yn dal i ddatblygu, ynghyd â’u hapêl bosibl i blant a phobl ifanc. Rydym yn glir iawn na ddylai plant, pobl ifanc a phobl nad ydynt yn ysmygu ddefnyddio e-sigaréts ar unrhyw gyfrif. Fel rhan o’n cynllun cyflawni ar dybaco, rydym yn bwriadu edrych yn fanwl ar ein safbwynt polisi ar e-sigaréts yng Nghymru, gan gynnwys eu rôl ar gyfer rhoi'r gorau i ysmygu tybaco. Mae adroddiadau am y cynnydd yn y defnydd o e-sigaréts gan blant yn peri cryn bryder. Byddwn hefyd yn edrych ar beth arall y gellir ei wneud i atal plant a phobl ifanc rhag eu defnyddio.

14:55
Brechu COVID-19

8. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gyflwyno'r rhaglen frechu COVID-19? OQ58516

Hyd at 11 Hydref, roedd cyfanswm o 363,000 o bigiadau atgyfnerthu COVID-19 wedi’u rhoi yng Nghymru. Mae’r rhaglen ar y trywydd iawn i roi gwahoddiad i'r holl bobl gymwys gael eu pigiad atgyfnerthu erbyn 30 Tachwedd, yn unol â’r ymrwymiad a roddwyd yn ein strategaeth frechu’r gaeaf yn erbyn feirysau anadlol, a gyhoeddwyd gennym ar 15 Gorffennaf.

Diolch, Weinidog. Dyna newyddion rhagorol. Y brechlyn, wrth gwrs, yw'r ffordd fwyaf effeithiol o ddiogelu ein hunain rhag COVID, ac er mwyn byw gyda'r feirws, mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom i gael y pigiad pan fydd ar gael i ni. Mae hefyd yn hanfodol fod y broses o gyflwyno'r rhaglen yn parhau yn y ffordd fwyaf effeithlon a theg. A ydych yn hyderus fod pobl yn gallu cael y brechlyn o fewn amserlen gyson ar draws pob cymuned ac ar gyfer pob grŵp oedran yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn. Wel, rydym yn sôn am geisio darparu'r pigiad atgyfnerthu i 1.6 miliwn o bobl gymwys yng Nghymru. Mae'r gwaith hwnnw'n cael ei gyflawni drwy 400 o safleoedd brechu, felly credaf fod y ddarpariaeth honno'n ddigonol i ganiatáu i bobl fanteisio ar y cyfle hwnnw. Fel y dywedaf, ein targed yw cyrraedd 75 y cant o'r garfan honno, a hyd yn hyn, rydym ar y trywydd iawn i gyflawni'r targed hwnnw. Felly, rydym yn gwneud cynnydd. Rwyf ychydig yn bryderus nad ydym yn cael yr ymateb gan weithwyr iechyd a gofal yr oeddwn wedi gobeithio'i gael, felly hoffwn annog pobl i geisio annog y gweithwyr iechyd a gofal hynny'n benodol i fanteisio ar y cyfle, yn ogystal, wrth gwrs, â phobl agored i niwed, ac i'w gael os caiff ei gynnig. Yn Ne Clwyd, er enghraifft, gwn fod 34 y cant o’r bobl sy’n gymwys eisoes wedi cael eu brechiadau.

Lefelau Staffio'r GIG

9. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gynnal o lefelau staffio'r GIG yng nghanolbarth a gorllewin Cymru? OQ58544

Diolch yn fawr. Mae gweithlu Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda nawr wedi cyrraedd lefel na welwyd erioed o’r blaen. Ond, rŷn ni’n cydnabod yr heriau o ran y gweithlu yn y canolbarth a’r gorllewin ar yr un pryd â’r pwysau sydd ar wasanaethau yn sgil galw sylweddol.

Diolch yn fawr iawn. Yr wythnos diwethaf, fel dywedais i, ges i'r pleser o gwrdd â'r RCN fan hyn yn y Senedd i gael trafod eu hadroddiad diweddaraf, ac yn y nos ges i'r pleser o gwrdd â nifer o nyrsys o ranbarth y gorllewin a'r canolbarth a chlywed am y pwysau gwaith aruthrol maen nhw'n ei wynebu: prinder staff; tâl annigonol; morâl yn isel; ac yn dweud eu bod nhw wedi blino'n lân; teimlo'n ddigalon achos bod nhw'n methu gwneud eu gwaith yn iawn; problemau strategol megis cynlluniau annigonol i gadw nyrsys yn eu gwaith; recriwtio annigonol; cynllunio cefnogaeth i'r gweithlu, ac yn y blaen. Felly, ynghyd â'u cyflogau isel ac amodau gwaith heriol, dyw hi ddim yn syndod, felly, fod cymaint o nyrsys yn gadael y sector. Ond y broblem yw, ar draws ardal Hywel Dda, fod tua 540 o swyddi gwag ar gyfer nyrsys cofrestredig, gyda'r uchaf yng Nghymru, ac mae'r bwrdd iechyd yma hefyd gyda'r uchaf yn cyflogi nyrsys sy'n cael eu talu gan asiantaeth. Mae hwn wedi codi 46 y cant yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ac yn costio'n agos i £29 miliwn. Felly, ac ystyried hyn, Weinidog, pa gamau fyddwch chi'n eu cymryd i greu strategaeth ar gyfer cadw mwy o nyrsys yn y proffesiwn?

Diolch yn fawr. Mae hon yn ardal lle dwi wedi gofyn i'm swyddogion i wirioneddol edrych arni yn fanwl. Mae'n anodd gwneud hyn, achos, fel rŷch chi'n gallu dychmygu, o ran retention, os oes 1,000 o bobl gyda chi off yn sâl gyda COVID, beth ŷch chi’n mynd i’w wneud i lenwi’r gwagle oedd yna? Sut ŷch chi’n mynd i gymryd pwysau off y bobl sydd yn gorfod gwneud i fyny am y gwagleoedd yna? Ac os nad ydym ni’n defnyddio pobl o asiantaeth, mae’r pwysau arnyn nhw’n mynd i fod yn waeth. Nawr, dwi’n anhapus iawn o ran faint rŷn ni’n gwario ar asiantaeth ar hyn o bryd, a dyna pam dwi wedi gofyn i HEIW ganolbwyntio ar y gwaith yma ac i sicrhau ein bod ni’n gweithredu gyda’r undebau, yn gyflym, i sicrhau ein bod ni mewn sefyllfa well. Ond, ar ddiwedd y dydd, beth sydd ei angen yw cael mwy o nyrsys i aros ac i gario ymlaen gyda’r hyfforddiant rŷn ni’n gwneud. Ond mae’n rhaid dweud bod Hywel Dda nawr â lefelau staffio ar lefelau sydd heb gael eu gweld o’r blaen. Mae 11,000 o bobl yn gweithio i’r bwrdd iechyd, ac, o ran nyrsys, mae 136 yn fwy nag oedd yno dair blynedd yn ôl. Felly, mae mwy nag oedd yna. Y drafferth yw bod y galw yn mynd i fyny drwy’r amser, a dyna yw’r broblem. Mae’n poblogaeth ni’n heneiddio, mae’r pwysau’n waeth. Felly, mae’n bwysig ein bod ni’n gwneud y cynllunio strategol yna ar gyfer gweithlu’r dyfodol.

15:00

Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ystod dadl Pwyllgor Deisebau yn ddiweddar, fe ddywedoch chi,

'mae'n anghywir awgrymu y byddai ymestyn adran 25B i gynnwys pob un o'r meysydd hynny'n arwain at roi'r "tîm llawn o nyrsys" i Gymru, fel y mae'r ddeiseb yn ei roi, a hynny'n syml am nad yw'r nyrsys hynny'n bodoli ar hyn o bryd.'

Yr hyn rwy'n ceisio ei gywiro, fy hun, a rhoi cyfle i chi ehangu ac egluro, yw bod Llywodraeth Cymru—chi eich hun—yn honni bod yna strategaethau recriwtio amrywiol, gan gynnwys recriwtio rhyngwladol hefyd, ac rydych chi'n siarad am y buddsoddiadau uchaf erioed mewn rhaglenni addysg a hyfforddiant. Felly, os yw hynny'n wir, nid yw'r ddau beth yn gyson â'i gilydd. Tybed a wnewch chi roi ychydig o gyd-destun pellach, efallai, i'ch sylwadau yn ystod y ddadl Pwyllgor Deisebau.

Iawn, felly, pan fyddwch chi'n llunio deddf, mae'n rhaid ichi gydymffurfio â'r gyfraith, ac os yw'r gyfraith yn dweud, 'Rhaid i chi gael x o nyrsys mewn ward benodol', mae'n rhaid ichi gydymffurfio â'r gyfraith honno. Os na allwch wneud hynny am nad oes gennych chi'r nyrsys, rydych chi'n torri'r gyfraith. Felly, beth yw'r pwynt llunio deddf y gwyddoch na allwch gydymffurfio â hi? Ac ar hyn o bryd, mae'n anodd iawn inni gydymffurfio am nad oes gennym ddigon o nyrsys.

Felly, yr hyn sydd ei angen arnom, ac rwy'n derbyn hynny—. Rydym eisoes yn gwneud llawer ar recriwtio gweithlu. Rydym yn hyfforddi mwy nag a wnaethom erioed o'r blaen. Rydym yn recriwtio'n rhyngwladol. Ond rwy'n credu mai'r hyn sydd angen inni ei wneud yn awr yw canolbwyntio ar gadw staff, oherwydd rydym yn colli pobl mor gyflym ag yr ydym yn eu hyfforddi. Felly, dyna'r maes y credaf fod angen inni ganolbwyntio arno. Ac os gallwn ni wneud hynny fe fyddwn mewn sefyllfa lawer iawn gwell. Mae'r bobl yma wedi blino'n lân. Maent wedi bod yn gweithio'n galed iawn ers dwy flynedd. Felly, mae angen inni roi cefnogaeth iddynt—felly, gweithio gyda'r undebau a'r AaGIC i ddeall yn iawn beth yw'r pwysau a beth arall y gallwn ei wneud i dynnu'r pwysau oddi arnynt—ac yna byddwn mewn sefyllfa i ddechrau llunio deddfau y gallwn gydymffurfio â hwy.

3. Cwestiynau Amserol
4. Datganiadau 90 Eiliad

Eitem 4, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Mae'r unig ddatganiad y prynhawn yma gan Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. A hithau wedi bod yn Ddiwrnod Rhyngwladol Iechyd Meddwl ar 10 Hydref, hoffwn gymryd y cyfle heddiw i ddathlu un grŵp penodol yn fy rhanbarth, sef y Metalidads.

Mae'r Metalidads, a adwaenir hefyd fel y Fathers of Metal, yn dwyn ynghyd y drindod sanctaidd honno, sef tadolaeth, iechyd meddwl a cherddoriaeth metel trwm ac yn cyfarfod ddwywaith yr wythnos yn nhref y Barri i annog tadau lleol i ddod allan o'r tŷ ac i ffwrdd oddi wrth y plant a'r partneriaid er mwyn ffurfio cyfeillgarwch newydd a chymryd rhan mewn gweithgareddau a mentrau hwyliog fel casglu sbwriel traeth, codi arian ar gyfer achosion lleol, clybiau ffilm i deuluoedd, nosweithiau bwyd a gemau, mynd i gigs a hyd yn oed dysgu sut i blethu gwallt eu plant yn barod ar gyfer yr adeg pan fyddant yn mynd i'r ysgol.  

Gan ddefnyddio eu platfform cyfryngau cymdeithasol, maent yn trafod pynciau tabŵ fel iselder, trafferthion cenhedlu plant, profedigaeth yn sgil colli plant, diagnosis o awtistiaeth, ymdopi â phatrymau cysgu trafferthus plant bach a thrafferthion priodasol fel ffordd o ddadstigmateiddio pynciau siarad difrifol ac i gefnogi ei gilydd drwy wahanol brofiadau bywyd.  

Eleni, mae Metalidads wedi estyn allan ac wedi ymgysylltu â nifer o fandiau a cherddorion sy'n enwog yn fyd-eang ym myd cerddoriaeth metel trwm, ac wedi eu cyfweld, er mwyn normaleiddio'r cwestiwn 'Wyt ti'n iawn?'

Mae grwpiau o'r fath mor bwysig o ran cefnogi rhieni, a dwi'n siŵr bydd fy nghyd-Aelodau yn cytuno bod angen inni gefnogi sefydliadau a mentrau lleol yn ein cymunedau sy'n cynnig y math yma o gefnogaeth sydd yn achub bywydau. Yn sicr, fe ges i groeso cynnes iawn gan y Metalidads, a chael budd mawr o'u cyfarfod.

Rwyf am orffen gyda dyfyniad a ddefnyddir yn aml gan y Fathers of Metal,

'boed yn far tremolo neu'n ddiddyfnu, yn Napalm Death neu'n glytiau...mae hi bob amser yn dda i siarad.'

Rociwch ymlaen.

15:05
5. Dadl ar Adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig: Adolygiad o Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021

Eitem 5 yw'r eitem nesaf, dadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar adolygiad o Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021. Dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i gyflwyno'r cynnig. Paul Davies.

Cynnig NDM8090 Paul Davies

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar ei Ymchwiliad: Adolygiad o’r Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Mehefin 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n gwneud y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw. Lywydd, mae'n teimlo fel amser maith er pan basiodd y Senedd gynnig yn unfrydol dros gael pwyllgor i adolygu Rheoliadau Adnoddau Dŵr Llywodraeth Cymru (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 ar fyrder. A'r rheswm am hynny yw oherwydd ei bod hi'n amser maith ers hynny.

Roedd Pwyllgor yr Economi, Masnach, a Materion Gwledig o ddifrif ynglŷn â'r gwaith, ac fe gytunodd i gychwyn ar yr adolygiad yn ein cyfarfod cyntaf. Fodd bynnag, fel y bydd yr Aelodau'n gwybod, cafodd adroddiad y pwyllgor ei ohirio oherwydd adolygiad barnwrol i gyfreithlondeb y rheoliadau, mater a oedd allan o ddwylo'r pwyllgor. Roedd yr adolygiad barnwrol hwnnw'n bwysig i'r ddadl hon, nid yn unig i egluro pam y cymerodd gymaint o amser i gynhyrchu adroddiad y pwyllgor, ond hefyd i dynnu sylw at ba mor arwyddocaol yw'r rheoliadau hyn.

Er bod yr holl reoliadau y pleidleisiwn arnynt yn bwysig, mae'r rheoliadau llygredd amaethyddol hyn yn effeithio ar bethau sy'n greiddiol i gynnal bywyd yng Nghymru—cynhyrchu bwyd, ansawdd ein dŵr a'r amgylchedd ehangach. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn y bydd y rheoliadau'n lleihau llygredd yn ein hafonydd yn y pen draw, yn osgoi cyfnewid llygredd ac yn atal neu'n lleihau gollwng mwyfwy o faetholion i'r amgylchedd. Dywedodd y Gweinidog yn glir iawn fod y rheoliadau, drwy weithredu yn y modd hwn, yn cyflawni yn erbyn ystod eang o gyfrifoldebau Cymru ac yn darparu ymateb cyfannol i heriau amgylcheddol sy'n gysylltiedig â chynhyrchiant amaethyddol.

Serch hynny, er mwyn gweithredu'r rheoliadau hyn, bydd gofyn i lawer o ffermwyr gyflawni gwaith cydymffurfio, a fydd yn cynnwys gwaith adeiladu sylweddol ar gost sylweddol, a gallai hynny fygwth eu hyfywedd. Felly, mae'n hanfodol fod y rheoliadau hyn yn gosod y cydbwysedd cywir rhwng gwarchod ein hamgylchedd naturiol a chynnal system reoleiddio ymarferol i ffermwyr Cymru.

Nawr, cyn imi redeg drwy'r adroddiad a'i argymhellion, rwyf am dynnu sylw at ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad a'i berthnasedd i'r ddadl hon. Roedd disgwyl ymateb Llywodraeth Cymru ar 14 Medi, ac eto fe'i gosodwyd yn y pen draw ar 5 Hydref, sef y dyddiad terfynol olaf ar gyfer ei gynnwys ar agenda'r Cyfarfod Llawn heddiw. Fe wnaeth yr oedi hwn amharu'n ddifrifol ar allu Aelodau i graffu ar ymateb y Llywodraeth, ac o'r herwydd mae'n effeithio ar y ddadl hon. Felly, rwy'n mawr obeithio y bydd pob Gweinidog yn y dyfodol yn ystyried pwysigrwydd ymateb i adroddiadau pwyllgorau'r Senedd mewn modd amserol, fel y gallwn gael dadleuon cwbl wybodus ar adroddiadau pwyllgorau'r Senedd.

Nawr, lansiodd Pwyllgor yr Economi, Masnach, a Materion Gwledig ymgynghoriad ar y rheoliadau, a gynhaliwyd dros haf 2021, ac fe wnaeth ystod eang o randdeiliaid—gan gynnwys pysgotwyr, ffermwyr a sefydliadau amgylcheddol—ymateb i'r ymgynghoriad. Ni fydd yr Aelodau'n synnu clywed bod y rheoliadau'n ddadleuol. Mewn ymateb i'n hymgynghoriad, mae ffermwyr wedi cyfeirio atynt fel rhai didostur a chosbol, ac fe wnaethant fynegi pryderon y byddant yn afresymol o ddrud i'w gweithredu ac y gallant achosi i ffermydd fynd i'r wal.

Ar y llaw arall, cawsom dystiolaeth gan sefydliadau amgylcheddol a physgotwyr a oedd yn croesawu'r rheoliadau, gan ddadlau ei bod yn hen bryd eu cael. Fe wnaethant ddweud wrthym nad yw'r system bresennol yn atal y llygrwyr amaethyddol gwaethaf, a bod gweithredu ar ffurf y rheoliadau hyn yn mynd rywfaint o'r ffordd i leihau'r llygredd yn ein hafonydd. Felly, fel pwyllgor, roeddem yn ymwybodol iawn fod angen i'r rheoliadau daro'r cydbwysedd cywir a'u bod mor effeithiol â phosibl. Pan ddaeth yr adolygiad barnwrol i ben, llwyddodd y pwyllgor i barhau gyda'n hymchwiliad a gosod ein hadroddiad.

Lywydd, mae'n cynnwys 10 argymhelliad, ac am fod yr amser yn gyfyngedig y prynhawn yma, hoffwn ganolbwyntio ar dri maes penodol: cymorth ar gyfer cyflawni, rhanddirymiadau, a phryderon ynghylch ffermio yn ôl y calendr. Yn gyntaf, un o'r materion mwyaf dybryd a godwyd oedd y gost i ffermwyr o gyflawni'r rheoliadau hyn, ac fe'i gwnaed yn eithaf clir i'r pwyllgor y gallai ffermydd fynd i'r wal. Felly, roeddwn yn falch o weld ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i roi £20 miliwn ychwanegol tuag at helpu ffermwyr i gyflawni'r rheoliadau hyn, fel y nodwyd yn y datganiad ysgrifenedig ddaeth gydag ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y pwyllgor. Rwy'n falch hefyd o weld ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i ddarparu dadansoddiad manwl i'r pwyllgor o'r darpariaethau a wneir, gan gynnwys cymorth ariannol uniongyrchol a chyllid ychwanegol i wasanaethau cynghori. Ac wrth ymateb i'r ddadl hon, efallai y gall y Gweinidog gadarnhau pryd y gall y pwyllgor ddisgwyl yr wybodaeth honno.

Yn yr un modd, mae angen cefnogaeth i gyrff cyhoeddus. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi amcangyfrif y byddant hwy angen 60 o staff ychwanegol i ddarparu'r isafswm llwyr, ac o bosibl fod angen dros 200 o aelodau staff i ddarparu gorfodaeth lawn mewn perthynas â'r rheoliadau hyn. Wrth gwrs, bydd trefn orfodi dameidiog heb ddigon o adnoddau yn rhoi'r gwaethaf o'r ddau fyd i ni, ac roeddwn yn poeni braidd wrth ddarllen yn ymateb y Llywodraeth nad yw'r cytundeb lefel gwasanaeth ar gyfer y rheoliadau wedi ei gytuno eto gan Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru. Bydd angen amser ar Cyfoeth Naturiol Cymru i recriwtio a hyfforddi staff ychwanegol, ac felly mae'n hanfodol fod cytundeb lefel gwasanaeth yn cael ei roi ar waith cyn gynted â phosibl. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi diweddariad i ni ar ei ddatblygiad ac unrhyw wybodaeth bellach sydd ganddi am ba mor hir y gallai gymryd i Cyfoeth Naturiol Cymru fod mewn sefyllfa i allu gorfodi'r rheoliadau hyn.

Lywydd, clywodd y pwyllgor bryderon hefyd ynghylch rhanddirymiadau. Roeddem yn pryderu y byddai tynnu'r rhanddirymiad ar gyfer ffermydd glaswelltir cymwys yn ôl yn rhoi ffermwyr Cymru dan anfantais gystadleuol, ac felly argymhellwyd y byddai Llywodraeth Cymru yn ailgyflwyno'r rhanddirymiad a oedd yn caniatáu i ffermydd glaswelltir cymwys wasgaru hyd at 250 kg yr hectar o nitrogen. Rhybuddiodd undebau ffermio y gallai'r penderfyniad i beidio â chynnwys y rhanddirymiad alw am ddadstocio ar lawer o ffermydd Cymru, gan effeithio ar hyfywedd ffermydd, màs critigol o fewn y gadwyn gyflenwi a chyflogaeth, ac y gallai'r gyfradd is o 170 kg yr hectar arwain at gynhyrchu alltraeth mewn gwledydd sydd â safonau is. Felly, rwy'n falch o weld, yn y datganiad ysgrifenedig i gyd-fynd ag ymateb y Llywodraeth, y bydd ffermydd Cymru yn gallu gwneud cais yn awr am drwydded i wasgaru mwy o nitrogen. Ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi sicrwydd i ffermwyr Cymru heddiw na fydd y mesur hwn yn arwain at fiwrocratiaeth bellach iddynt.

Yn olaf, rwyf am sôn am ffermio yn ôl y calendr. Mae Rhan 5 o reoliadau Llywodraeth Cymru'n pennu cyfnodau gwaharddedig, pan fo gwasgaru wedi'i wahardd. Ac er bod eithriadau i rai mathau o ddaliadau a phridd, bydd y cyfnod gwaharddedig yn para o fis Hydref tan fis Ionawr, gyda rhai cyfyngiadau pellach yn para tan ddiwedd mis Chwefror. Clywodd y pwyllgor ddadleuon cryf am bwysigrwydd hyblygrwydd i ffermwyr ar gyfer pryd i wasgaru slyri, ac fe gafodd hynny ei atgyfnerthu i ni mewn gwirionedd yn ystod taith ein pwyllgor i Ganolfan Ymchwil Amaeth Gelli Aur yn sir Gaerfyrddin. Roeddem eisoes wedi clywed pethau mawr am eu gwaith ar brosesu slyri a defnyddio technoleg i benderfynu ar yr amser gorau i wasgaru. Yn ystod yr ymweliad, dangoswyd offer i ni sy'n cefnogi ap y bu'r ganolfan yn ei ddatblygu. Roedd yn gyfuniad trawiadol o orsaf dywydd a synwyryddion sy'n monitro'r amodau, lle mae'r wybodaeth a gesglir yn cael ei bwydo i mewn i ap sy'n prosesu'r data ac yn rhoi statws coch, oren neu wyrdd i ffermwyr ar gyfer gwasgaru slyri. Cawsom wybod bod y system wedi ei phrofi yn ystod cyfnod gwaharddedig 2021-22, a'r canfyddiadau oedd bod yr ap yn dangos statws gwyrdd ar gyfer gwasgaru trwy fis Chwefror a mis Mawrth, sy'n golygu bod y tywydd a'r amodau tir yn iawn ar gyfer gwasgaru slyri. Fodd bynnag, bron cyn gynted ag y daeth y cyfnod gwaharddedig i ben, fe wnaeth yr ap ddynodi bod yr amodau'n goch, gan nodi nad oeddent yn addas ar gyfer gwasgaru slyri. Wrth gwrs, rydym i gyd yn ymwybodol iawn o ba mor anrhagweladwy y gall y tywydd fod, felly mae'n hanfodol fod ffermwyr yn cael newid i system a gefnogir gan dechnoleg yn seiliedig ar y byd go iawn, amodau byw, nid system galendr sy'n seiliedig ar gyfartaledd tymhorol, a hynny cyn gynted â phosibl.

Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru flaenoriaethu unrhyw argymhellion amgen addas sy'n defnyddio technoleg yn hytrach na chyfnodau gwaharddedig ar gyfer gwasgaru slyri ac er fy mod yn croesawu'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn agored i awgrymiadau newydd, rwy'n siomedig fod eu hymateb yn rhoi'r baich cyfrifoldeb ar y gymuned ffermio yn hytrach na bod y Llywodraeth yn mynd ati'n rhagweithiol i fynd ar drywydd dewisiadau technolegol eraill yn lle ffermio yn ôl y calendr. Felly, rwy'n gobeithio y gwnaiff y Gweinidog roi ystyriaeth bellach i hyn.

Lywydd, mae adroddiad y pwyllgor yn cwmpasu popeth o ddata ansawdd dŵr i orfodaeth ac ymgorffori'r rheoliadau mewn safonau gofynnol cenedlaethol, ac rwy'n annog pob Aelod yn y Siambr i ddarllen ein hadroddiad. Rydym wedi gofyn i Lywodraeth Cymru adolygu effeithiolrwydd mesurau technolegol amgen, i fod yn gwbl dryloyw ynghylch y cymorth cyllido sydd ar gael i ffermwyr, ac i ddarparu sicrwydd bod yna adnoddau ac arweiniad digonol i Cyfoeth Naturiol Cymru allu monitro a gorfodi'r rheoliadau hyn. Fel pwyllgor, rydym yn bwriadu parhau i adolygu'r rheoliadau hyn yn y misoedd a'r blynyddoedd nesaf i sicrhau eu heffeithiolrwydd, ac felly, ar y nodyn hwnnw, Lywydd, edrychaf ymlaen at gyfraniadau'r Aelodau yn y ddadl hon. Diolch.

15:10

Rwy'n croesawu'r cyfle i siarad yn y ddadl y prynhawn yma. Mae polisi parth perygl nitradau Llywodraeth Cymru, pwnc yr adroddiad hwn, wedi bod yn bolisi blaenllaw ond dadleuol gan y Llywodraeth hon a Llywodraethau blaenorol yng Nghymru. Felly, nid oedd ond yn iawn i'r Senedd ofyn i'r Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig adolygu'r rheoliadau hyn ar frys. Gwn fod y Gweinidog wedi bod yn awyddus i bwysleisio nad parthau perygl nitradau yw'r rhain, ond gyda Rhannau 2, 3, 4, 5 a 7 o'r rheoliadau adnoddau dŵr yr un fath air am air â pholisi parth perygl nitradau, mae arnaf ofn, os yw'n edrych fel hwyaden ac yn cwacian fel hwyaden, yna hwyaden yw hi.

Gan ganolbwyntio ar yr adroddiad ei hun, cefais fy siomi wrth weld Llywodraeth Cymru'n gwrthod argymhelliad 1 yn y papur hwn,

'Dylai Llywodraeth Cymru ailgyflwyno’r rhanddirymiad a oedd yn caniatáu i
ffermydd glaswelltir cymwys daenu hyd at 250 kg/ha o nitrogen.'

Nawr, rwy'n sylweddoli fod hwn wedi ei wrthod ar y sail fod datganiad ar y cyd yr wythnos diwethaf gyda Phlaid Cymru, fel eich partner cydweithio, wedi disodli argymhelliad 1, ond mae cynnwys y datganiad hwnnw'n creu sawl pryder i'r diwydiant ac i minnau. Er gwaethaf y naratif a gafodd ei hyrwyddo, nid oedd y datganiad yn cynnig unrhyw newid polisi i'n cymuned amaethyddol, yn wahanol i'r hyn y byddai argymhelliad 1 wedi'i gyflawni. Ac unwaith eto, bydd yr ymgynghoriad a gyhoeddwyd ar gynllun trwyddedu posibl yn gweld yr un dystiolaeth yn cael ei chyflwyno a'r un dadleuon yn cael eu trafod, felly rwy'n gobeithio'n fawr na welwn yr un hen ganlyniad yn cael ei gyflawni. Oherwydd nid oes dim wedi'i warantu o ran rhanddirymiad, a gadewch inni beidio ag anghofio bod terfyn rhanddirymiad is yn rhoi ffermwyr Cymru dan anfantais gystadleuol yn erbyn ffermwyr eraill ar draws y DU, fel y disgrifiodd Cadeirydd y pwyllgor, Paul Davies, yn gynharach.

Nodaf hefyd gyda diddordeb fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad 3 o'r adroddiad,

'Dylai’r Gweinidog amlinellu i’r Pwyllgor ei hystyriaethau o’r effaith y gallai’r
Rheoliadau hyn ei chael ar y system gynllunio'. 

Er iddi dderbyn yr argymhelliad, fe fethodd ymateb Llywodraeth Cymru gydnabod y ffaith y bydd yn rhaid cyflwyno a phrosesu nifer fawr o geisiadau cynllunio er mwyn i ffermydd fodloni rheoliadau Llywodraeth Cymru. Yn wir, er mai barn Llywodraeth Cymru yw nad yw gofynion seilwaith y rheoliadau'n wahanol iawn i linellau sylfaen rheoleiddiol sy'n bodoli eisoes, nid yw eich ymateb chi, Weinidog, yn cydnabod nad oes gan ffermydd teuluol ar raddfa fach seilwaith yn ei le ar hyn o bryd er mwyn cadw at y rheoliadau hyn. O'r herwydd, bydd hyn yn golygu y bydd yn rhaid cyflwyno ceisiadau cynllunio newydd ar gyfer seilwaith, gyda'r perygl y bydd y ceisiadau hyn yn boddi awdurdodau lleol mewn gwaith, gydag adrannau cynllunio nifer ohonynt eisoes o dan straen aruthrol. Ar ôl darllen eich ymateb, nid wyf yn hyderus eich bod yn gwbl ymwybodol o'r effaith a'r ffordd y bydd y ceisiadau hyn yn llyffetheirio awdurdodau lleol. 

Ac yn olaf, os caf droi at argymhelliad 6, cefais fy siomi o glywed nad ydych wedi derbyn yr argymhelliad hwn yn llawn. Pwrpas yr argymhelliad oedd dangos y pwysau y bydd achos TB mewn gwartheg yn ei achosi wrth lynu wrth eich rheoliadau. Ni chafwyd eglurhad ynglŷn ag a fydd ffermydd gydag achosion o TB yn eu buchesi yn cael mynd y tu hwnt i'r terfyn nitrad o 170 kg yr hectar. Dan yr amgylchiadau hyn, gallai ffermydd o dan gyfyngiadau TB nad ydynt yn gallu symud gwartheg weld nifer eu stoc yn cynyddu'n sylweddol, ond eto nid oes eglurhad ynglŷn ag a fu ystyriaeth o hyn gyda'r rheoliadau hyn. Drwy gadw at reoliadau TB, drwy ddilyn llythyren y gyfraith ar symudiadau gwartheg pan geir achos o TB, gallai ffermwyr dorri'r rheoliadau dŵr yn anfwriadol. Ni all hyn fod yn amryfusedd, felly rwy'n ceisio eglurder na fydd y ffermydd hyn yn cael eu cosbi'n annheg.

Rwy'n cofio bod yn ohebydd papur newydd ifanc, flynyddoedd maith yn ôl, yn trafod a fyddai parth perygl nitradau'n cael ei gyflwyno drwy sir Benfro neu drwy Gymru gyfan. Nawr, oddeutu chwech neu saith mlynedd yn ddiweddarach, rydym yn dal i drafod a dadlau manylion y polisi hwn. Gobeithio y gwnewch chi ailystyried a derbyn pob un o'r 10 argymhelliad a gyflwynwyd gan y pwyllgor, gan eu gweithredu'n llawn. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hefyd i ddiolch i Gadeirydd ein pwyllgor, Paul Davies, pawb a roddodd dystiolaeth a'r staff clercio. Diolch, Lywydd.

15:15

Diolch i'r pwyllgor, y Cadeirydd a'r holl staff, fel y dywedodd Sam Kurtz, am eu gwaith trylwyr iawn yn gwneud yr ymchwil yma. Mae'n rhaid dechrau drwy gydnabod ein bod ni yn gweld llawer gormod o achosion o lygredd dŵr yn ein dyfroedd, ac mae’n rhaid i bawb gymryd cyfrifoldeb a chwarae eu rhan—y ffermwyr, ie, ond hefyd y cwmnïau dŵr, cwmnïau adeiladu a phawb arall. Ond, mae’n rhaid i ni hefyd gydnabod rôl y diwydiant amaethyddol yn ein cymunedau gwledig, o ran ei gyfraniad gwerthfawr i’r economi leol, ei gyfraniad amhrisiadwy i ddiwylliant a chymuned, heb sôn wrth gwrs am ei rôl ganolog, sef cynhyrchu bwyd maethlon o ansawdd.

Mae’r argymhelliad cyntaf un, ynghylch y derogation, yn mynd at galon y broblem. Fel y dywed yr undebau amaethyddol yn eu cyfraniad, byddai'r rheoliadau newydd wedi arwain at y rhan fwyaf o ffermwyr gwartheg Cymru yn gorfod stocio llai, gan effeithio ar eu hyfywedd, yn ogystal â hyfywedd busnesau eraill, megis ffatrïoedd llaeth, ac yn y blaen.

Yn yr adroddiad, rydym ni’n gweld Aled Jones o'r NFU a’r FUW yn rhybuddio y byddai’r rheoliadau newydd, fel ag yr oedden nhw, yn hynod o niweidiol, yn enwedig i ffermydd bach ucheldir Cymru. Heb air o gelwydd, roeddwn i yn gweld ffermwyr yn fy etholaeth i yn dweud eu bod nhw am gael gwared ar wartheg yn llwyr o’r ucheldiroedd. I rai, roedd hynny am olygu eu bod nhw yn mynd allan o ffermio yn gyfan gwbl, i eraill roedd yn golygu eu bod nhw am stocio mwy o ddefaid ar y mynydd. Rŵan, yr eironi wrth gwrs efo hynny ydy y byddai tynnu gwartheg i ffwrdd o’r ucheldir a rhoi defaid yn eu lle yn arwain at fwy o niwed bioamrywiaeth. Mae’r RSPB a chyrff eraill yn dadlau bod angen gwartheg i bori ein hucheldiroedd, ac mae hyn yn cael ei nodi yn yr adroddiad.

Ond yn ogystal â hyn, byddai gorfodi y newid yma mor sydyn yn gwneud yr un peth i’n cymunedau amaethyddol ag y gwnaeth Margaret Thatcher i’n cymunedau glofaol, sef creu niwed parhaol, a hynny dros nos. Dyna pam fod y cyhoeddiad diweddar rhwng Plaid Cymru a’r Llywodraeth ynghylch oedi cyflwyno y cam nesaf ac edrych i gyflwyno system drwyddedi i ffermwyr, er mwyn iddyn nhw fedru lledaenu hyd at 250 kg o nitrogen ar eu tir, i’w groesawu. Nid yn unig y bydd yn sicrhau parhad asgwrn cefn ein cymunedau gwledig a phob dim sydd ynghlwm â hynny, yn economaidd ac yn ddiwylliannol, ond bydd hefyd o fudd sylweddol i fioamrywiaeth yng Nghymru, ac mae hynny i’w groesawu yn gynnes.

Mae’r adroddiad yn ei gwneud yn glir bod y costau o adeiladu yr isadeiledd angenrheidiol yn anferthol, ac yn cynyddu, ac mae’r ail argymhelliad yn ei gwneud yn glir bod angen tryloywder ynghylch pa gefnogaeth sydd ar gael i ffermwyr. Mae’n amlwg nad oedd y swm a ddynodwyd yn wreiddiol yn ddigon o bell ffordd, fel roedd tystiolaeth Gareth Hughes o’r FUW yn nodi. Felly, mae’n dda o beth gweld bod y Llywodraeth, yn y cytundeb efo Plaid Cymru, wedi sicrhau £20 miliwn yn ychwanegol er mwyn ceisio sicrhau bod gan ffermwyr yr isadeiledd ac adnoddau angenrheidiol. A fydd o’n ddigon? Hwyrach ddim, ond mae’n llawer iawn gwell na’r sefyllfa roeddem ni ynddi ynghynt.

Yn olaf, mae’r adroddiad yn cyfeirio at yr angen i ffermwyr adeiladu neu wella storfeydd slyri. Rŵan, unwaith eto, dowch i Ddwyfor Meirionnydd ac fe wnaf i eich cyflwyno chi i ffermwyr oedd yn trio am ganiatâd cynllunio i adeiladu storfeydd slyri newydd, ond oedd yn cael trafferthion cael caniatâd cynllunio. Mae’n hawdd iawn dweud ar bapur fod angen gwneud hyn, llall ac arall, ond mae’n fater gwahanol iawn gweithredu'r uchelgeisiau hynny yn y byd go iawn. Felly, wrth ystyried argymhelliad 3, mae’n dda gweld bod y Llywodraeth, yn eu cytundeb efo Plaid Cymru, am sicrhau dwy flynedd yn ychwanegol, yr amser yna i alluogi y gwaith yma i fynd rhagddo, a sicrhau y just transition hwnnw sydd angen ar ffermwyr. Diolch yn fawr iawn.

15:20

Rwy'n byw yn fy etholaeth, yng Nghaerffili, ac mae gennym ardal sydd â chrynodiad o ffermydd, ac o amgylch y ffermydd hynny ceir llawer o dai, a gallwch ddychmygu bod etholwyr yn poeni'n fawr ynglŷn â sut yr ymdrinnir â slyri a sut y caiff y materion hyn eu rheoleiddio—efallai'n fwy felly nag mewn ffermydd sy'n fwy ynysig ac yn llai agos at gymunedau. Felly, rwy'n credu bod y rheoliadau wedi cael eu croesawu'n gyffredinol gan drigolion Caerffili, os nad gan bob fferm, ac rwy'n credu bod hynny wedi cael ei adlewyrchu yn rhai o'r sylwadau a wnaed gan Mabon ap Gwynfor a Sam Kurtz. Ac wrth gwrs, mae'n rhesymol dweud na cheir un ateb sy'n mynd i fod yn addas ym mhob achos, sef cyfeiriad yr adroddiad a gynhyrchwyd.

Mae'n rhaid i mi anghytuno gyda'r Cadeirydd ar un pwynt: dywedodd ei fod yn pryderu bod y Llywodraeth wedi cymryd amser i ymateb i adroddiad y pwyllgor. Wel, mewn gwirionedd, o ystyried pwysigrwydd y rheoliadau hyn a phwysigrwydd y mater i'r Senedd gyfan, rwy'n credu bod cael y rhain yn iawn, cael yr ymateb yn iawn, a chario dwy ran o dair o'r Senedd gyda ni pan ddaw'n fater o weithredu'r rheoliadau yn bwysig, a chredaf mai dyna lwyddwyd i'w wneud yn y dyddiau cyn ymateb y Llywodraeth. Rwy'n credu, felly, y gallwch weld yn awr y dylai ymateb y Llywodraeth ennyn—byddwn yn synnu pe na bai wedi ennyn—mwyafrif o ddwy ran o dair o gefnogaeth yn y Senedd, er gwaethaf rhai o'r pryderon sy'n dal i gael eu mynegi gan y Ceidwadwyr a siaradodd hyd yma.

A byddwn yn dweud hefyd o ran y rheoliadau, mae'r rheoliadau hyn wedi bod yn destun pedair rownd o graffu, mwy na llawer o reoliadau eraill a welwn, felly maent wedi bod yn destun dadl yn y Senedd, yn destun ymchwiliad y pwyllgor, yn destun adolygiad barnwrol, a'r ddadl heddiw. Mae'r pedwar peth wedi craffu ar y rheoliadau hyn, ynghyd â llawer o gwestiynau a ofynnwyd gennyf fi a llawer o rai eraill yn y Siambr dros y blynyddoedd diwethaf. Felly, yn sicr mae achos i'w wneud bod y Llywodraeth wedi caniatáu llawer iawn o graffu ar y rheoliadau hyn. Byddwn yn dweud eu bod wedi gwrando. Byddwn yn dweud eu bod wedi gwrando'n enwedig ar argymhelliad 1, ac fel y cydnabu Sam Kurtz, mae argymhelliad 1 yn ddarostyngedig i'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth yn awr, ac rwy'n credu bod hynny'n mynd i'r afael â rhai o'r pryderon hynny'n effeithiol. Rwy'n credu mai'r hyn a welwn heddiw yw Llywodraeth sy'n gwrando ar y trigolion yn fy etholaeth sy'n poeni am lygredd amaethyddol, ond hefyd ar y ffermwyr sydd â phryderon am yr effeithiau. Mae'r arian sydd bellach yn cael ei roi tuag at hynny, ynghyd â'r ymgynghoriad ychwanegol, yn dangos bod y Llywodraeth hon wedi gwrando'n effeithiol heb leihau eu hymrwymiad i reoli llygredd nitrogen.

Felly, byddwn yn croesawu ymateb y Llywodraeth ar y cyfan, ac rwy'n falch fy mod i wedi gallu cymryd rhan yn yr ymchwiliad, oherwydd yn sicr fe ddangosodd bob agwedd ar y broses i mi. Byddwn yn dweud wrth y Gweinidog yn awr ei bod wedi gwneud gwaith da yn sicrhau y gallwn wneud cynnydd a diogelu ein hamgylcheddau, ein hamgylcheddau gwledig, rhag llygredd nitrogen.

15:25

Gaf i ymestyn diolch i'r pwyllgor hefyd ac i Gadeirydd y pwyllgor?

Mae'r pwyllgor wedi gwneud llawer iawn o waith, ac rydym yn ddiolchgar iawn amdano, gwaith sy'n dadlau'r achos dros ymateb mwy cymesur i fater gwirioneddol ddifrifol. Nid wyf wedi siarad ag unrhyw ffermwr nad yw'n cydnabod bod angen i ansawdd dŵr fod yn well. Mae pawb eisiau cydweithio ar hyn, dull tîm Cymru o weithredu.

Rwyf wedi ysgrifennu at Brif Weinidog Cymru i ofyn am asesiad o'r effaith economaidd. Fe wneuthum hynny ym mis Awst, gan gydnabod bod costau uwch yn rhan o bryder ffermwyr ynglŷn â'r dyfodol. Rwy'n pryderu y bydd canlyniadau anfwriadol y rheoliadau hyn i'w teimlo ymhell y tu hwnt i giât y fferm unigol, oherwydd ni roddwyd digon o sylw i'r effaith ehangach ar ein cymunedau gwledig, na goblygiadau i gadwyni cyflenwi cyn ac ar ôl giât y fferm. Cefais fy atgoffa heddiw ddiwethaf y byddai'r terfyn rhanddirymiad 170 kg arfaethedig yn arwain at gyfradd ddadstocio gwartheg llaeth o 17 y cant—colled i ni o oddeutu 330 miliwn litr o gynhyrchiant llaeth. Mae gwir angen inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod y cyfnod adolygu pedair blynedd, sydd wedi'i gynnwys yn y rheoliadau, yn edrych nid yn unig ar effaith y rheoliadau ar leihau llygredd amaethyddol, ond ar effaith y rheoliadau ar y diwydiant ei hun.

Fy nghwestiwn cyntaf, os caf, Weinidog, yw deall ychydig mwy am y cynllun trwyddedu arfaethedig a sut y mae hynny'n cyd-fynd ag argymhelliad 1 yn yr adroddiad. Mae gennyf gwestiynau, er enghraifft, ynglŷn â faint o fusnesau fferm a all ddisgwyl elwa. A fydd unrhyw wersi i'w dysgu i lywio newidiadau posibl i'r rheoliadau? Beth yw paramedrau'r ymgynghoriad i sicrhau ei fod yn deg, yn gytbwys ac yn cael ei arwain gan dystiolaeth, a beth yw'r meini prawf llwyddiant ar gyfer yr ymgynghoriad? Mae ffermwyr wedi dweud dro ar ôl tro mai dim ond ateb dros dro yw gohirio'n unig, felly mae angen eglurder i ffermwyr ynglŷn â beth y mae'r cynllun trwyddedu yn ei olygu'n hirdymor mewn gwirionedd.

Hoffwn hefyd ganolbwyntio ar argymhelliad 2, a chostau cyflwyno'r rheoliadau hyn. Mae'r pecyn cyllido hyd yma yn llawer is na'r hyn yw ffigyrau'r Llywodraeth ei hun ar gyfer y gost ymlaen llaw o tua £360 miliwn. Mae'r FUW wedi amcangyfrif y gallai'r gost fod tua £450 miliwn mewn gwirionedd, sy'n wahaniaeth enfawr. Ni ellir rhoi'r £20 miliwn ychwanegol yr wythnos diwethaf yn ei gyd-destun heb gael manylion llawn am gymorth ariannol hyd yma, ac yn wyneb pwysau costau sy'n cynyddu'n barhaus i'n ffermwyr, mae'n swnio fel diferyn bach yn y môr.

Fel y nododd Paul Davies, mae'r dechnoleg newydd yn ddiddorol iawn, ac rwy'n pryderu y gallai'r dechnoleg newydd sy'n datblygu negyddu'r angen i adeiladu storfeydd slyri newydd. Bydd rhai ffermwyr wedi gwario symiau enfawr o arian a chanfod wedyn nad oedd angen y gwariant, gan roi pwysau costau ychwanegol enfawr ar ffermydd. Felly, mae angen cysoni rhwng y cynllun trwyddedu arfaethedig, y cyfnod adolygu pedair blynedd a chyflwyno mesurau amgen. I fod yn bryfoclyd, fy nghwestiwn fyddai: pam na chawn ni aros nes bod y dechnoleg newydd yn dod yn weithredol a gweld pa effaith a gaiff?

Mae gwir angen eglurder ynghylch pa adnoddau ychwanegol sydd eu hangen, gan CNC er enghraifft, fel y nododd y Cadeirydd a chan eraill hefyd. Heb y rôl reoleiddio effeithiol honno, cosbi ffermwyr yn unig y mae'r rheoliadau hyn. Hefyd, rwy'n nodi'r pwynt gan fy nghyd-Aelod Mabon ap Gwynfor ynghylch capasiti adrannau cynllunio awdurdodau lleol. Maent dan bwysau aruthrol. Yng Ngheredigion, rwy'n deall mai un swyddog cynllunio sy'n ymdrin â'r holl ffermwyr sy'n gwneud ceisiadau ar gyfer storfeydd slyri ar hyn o bryd.

Mae angen dull tîm Cymru o weithredu. Yng ngoleuni'r cyhoeddiad a wnaed gan y Llywodraeth a Phlaid Cymru yr wythnos diwethaf, byddwn yn croesawu eglurder ynglŷn ag a fydd y dyddiad cau ar gyfer cynigion amgen yn cael ei ymestyn, ac a fydd Llywodraeth Cymru'n ailedrych yn awr ar y cynigion amgen a gyflwynwyd gan y sector. Diolch yn fawr iawn.

15:30

A gaf fi ddechrau drwy ganmol y pwyllgor am adroddiad gwych? Ond mae'n drueni inni gyrraedd sefyllfa lle bu'n rhaid cael yr adroddiad hwn. Rwyf newydd wrando ar Jane Dodds o’r Democratiaid Rhyddfrydol yn pregethu pa mor ddrwg yw hyn i ffermwyr, ond pe bai ei phlaid wedi camu i’r adwy yn nhymor y Senedd ddiwethaf a chefnogi ffermwyr, fel y gwnaeth Plaid Cymru a ninnau ar feinciau’r Ceidwadwyr, ni fyddem byth yn y sefyllfa hon. Felly, credaf fod rhai o’i sylwadau braidd yn rhagrithiol.

Yr hyn yr hoffwn ei drafod gyda'r Gweinidog—ac rydym yn croesawu rhai o’r cyhoeddiadau a wnaed gennych—yw'r £20 miliwn ychwanegol, ac argymhelliad 3, sy'n ymwneud â'r pwysau y bydd hyn yn ei roi ar ein hawdurdodau cynllunio. Ni chredaf, ac nid yw'r diwydiant yn credu ychwaith, fod yr £20 miliwn ychwanegol hwn yn mynd i helpu ffermwyr i ymdopi â’r rheoliadau hyn pan fyddant ar waith, gyda’r costau seilwaith, a phopeth sy’n gysylltiedig â hynny. Mae gennyf nifer o ffrindiau sy'n ffermwyr ac sy'n dweud na fydd rhywfaint o'r arian yr ydych yn ei ddarparu hyd yn oed yn rhoi'r concrit yn y ddaear i ganiatáu i hyn ddigwydd.

Yr hyn yr hoffwn ei glywed gan y Gweinidog—. Ydy, mae arian ychwanegol i’w groesawu, ond rydym yn mynd i orfod gweld mwy o fuddsoddiad, oherwydd os ydych yn gofyn i ffermwyr dalu mwy a mwy o arian eto fyth, mae hynny’n mynd i wneud busnesau fferm yn anhyfyw ac yn anghynaliadwy yn y dyfodol. Rwy’n siŵr nad ydym am weld y rheoliadau hyn yn gyrru ein ffermwyr oddi ar y tir, ac yn eu hatal rhag cynhyrchu bwyd a diod ar gyfer ein cyhoedd. Oherwydd os bydd ein ffermwyr yn rhoi'r gorau iddi, mae ein cymunedau gwledig ledled ein gwlad yn mynd i farw. Gwn nad yw hynny'n rhywbeth rwyf fi am ei weld, ac nid yw fy nghyd-Aelodau yma am ei weld. Felly, mae cyllid ychwanegol i'w groesawu, ac rwy'n gobeithio y byddwch yn darparu mwy o arian i gefnogi'r argymhellion a gyflwynwyd gennych. Diolch.

Dwi'n mynd i gychwyn drwy gydnabod a chroesawu'r hyn a gyhoeddwyd gan Blaid Cymru a'r Llywodraeth yr wythnos diwethaf—ddim cweit yn taro nodyn mor sinigaidd, efallai, ag un neu ddau. Dyw e ddim, wrth gwrs, yn ddiwedd proses, ond mae e'n cadw'r drafodaeth yn fyw ac mae e'n golygu bod yna newid agwedd wedi bod. Y dewis arall oedd ein bod ni jest yn ei adael e i fynd a chario ymlaen. Felly mae angen cydnabod, dwi'n meddwl, bod yna waith aruthrol wedi digwydd ar y meinciau yma i ddod i'r pwynt yma ac i o leiaf nawr gyflwyno'r cyfle y bydd o leiaf rhai o ffermwyr Cymru yn cael trwydded a bod popeth yn cwympo i'w le er mwyn sicrhau eu bod nhw'n gallu chwalu 250 kg yr hectar o nitradau ar y tir.

Mae'r £20 miliwn, wrth gwrs, ar ben beth sydd eisoes wedi ei ymrwymo, ond does neb yn dweud bod hynny'n mynd i dalu am bopeth. Ond 'rargol, mae e'n well na beth oedd yna cyn hynny, felly peidiwch â bod mor negyddol a pheidiwch â bod mor sinigaidd. Ond dŷn ni ddim yn cael ein dallu gan y ffaith bod yna lot rhagor o waith i'w wneud. Un o'r pethau dwi eisiau cyfeirio ato fe hefyd yw bod yna edrych eto ar asesiad effaith rheoleiddiol. Dwi'n meddwl bod hwnna yn arwyddocaol. Oherwydd dŷn ni mewn cyd-destun gwahanol—mae'r creisis costau byw, dŷn ni'n gwybod bod costau mewnbynnau yn y diwydiant wedi mynd trwy'r to. Mae costau adeiladu, inflation adeiladu, i gwrdd â'r isadeiledd sydd ei angen yn fyd cwbl newydd. Ac felly, mae hi'n berffaith iawn, dwi'n meddwl, bod yr asesiad yna yn cael ei edrych arno eto, fel ei fod e yn adlewyrchu'r cyd-destun newydd—Wcráin, a phopeth arall, a diogelwch bwyd—sydd angen ei gadw mewn cof.

Ond mae yna gwestiynau difrifol a gofidiau real iawn yn dal i fod, ac mae'r Cadeirydd, wrth gwrs, wedi cyfeirio at un ohonyn nhw, sef yr ymlyniad yma at y cyfnodau caeedig—y closed periods yma. Dwi wedi codi hyn gyda chi yn y gorffennol, Weinidog; ddwy flynedd a mwy yn ôl, fe wnes i gyfeirio at y ffaith bod rhai o amgylcheddwyr mwyaf Prydain yn dweud bod ffermio'n ôl y calendr yn wrthgynhyrchiol, yn counterproductive. Ac fe wnaethoch chi gytuno eich bod chi'n stryglo â'r approach yna a chyda cyfiawnhau'r approach yna, a chydnabod ar y pryd nad yw e, fel y clywsom ni, yn cymryd ystyriaeth o'r ffaith y gallai fod dyddiau yn y cyfnod agored sy'n gwbl anaddas ar gyfer chwalu tail, a dyddiau yn y cyfnod caeedig fyddai yn addas ar gyfer gwneud hynny. Ond, wrth gwrs, dyna rŷch chi wedi ei ddewis i'w ymgorffori yn y rheoliadau.

Felly, wrth ymateb i'r ddadl, efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni beth wnaeth eich perswadio chi bod hynny yn dderbyniol. Beth newidiodd eich meddwl, yn erbyn, fel dwi'n dweud, rhai o amgylcheddwyr mwyaf Prydain, bod edrych ar galendr i weld os yw'r amgylchiadau'n ffafriol yn well nag edrych drwy'r ffenest? Dyna mae'r rheoliadau yn ei ddweud. Ac mae'ch ymateb chi i'r argymhelliad yna—argymhelliad 8 yw e, os dwi'n cofio'n iawn—yn cyfeirio at dechnoleg, a bod technoleg yn cael ei ddatblygu, a'n bod ni o fewn cyrraedd i fabwysiadu system, fel y clywon ni eto, sy'n llawer mwy amser real—real time—ac yn cyrraedd trachywiredd—precision—o gae i gae. Mae'r dechnoleg yna, ac mae e o fewn dim i fod yn dechnoleg fyddai modd i'w rolio fe allan ar draws y wlad. 

Ond, wedyn, yn eich ymateb, rŷch chi'n dweud y gwnewch chi ystyried hyn yn ystod yr adolygiad pedair blynedd. Wel, ydy hynny'n golygu eich bod chi'n mynd i orfodi'r sector i fuddsoddi mewn isadeiledd, i wario miliynau ar filiynau o arian cyhoeddus—a'u harian nhw eu hunain—ac wedyn efallai, mewn dwy flynedd, dweud, 'O, mae gyda ni dechnoleg nawr, bydd dim angen lot o hwn'? Mae wir angen i chi ailystyried, dwi'n meddwl, y pwynt yna. 

Dau bwynt arall cyn i mi gloi. Credaf fod y contractwyr, yn ôl pob golwg, wedi cael eu hanghofio gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth. Hwy yw un o'r cyflogwyr mwyaf yn ein cymunedau gwledig, gyda'r rhan fwyaf o'u gwaith, wrth gwrs, yn seiliedig ar ffermydd bach, teuluol. Bydd y cyfnod gwaharddedig o dri mis yn drychinebus i lawer ohonynt. Pan fydd 31 Ionawr yn cyrraedd, mae’n bosibl iawn na fydd ganddynt unrhyw lafur, nac unrhyw offer i wagio’r holl storfeydd slyri mawr newydd hyn, oherwydd, wrth gwrs, ni fyddai ganddynt fawr ddim incwm, os o gwbl, yn dod i mewn dros y misoedd blaenorol. Bydd rhai'n mynd i'r wal. Bydd rhai yn pleidleisio â'u traed ac yn gadael y diwydiant. Ac os oes llai o gontractwyr, pwy ar y ddaear sy'n mynd i fod yno i wagio'r storfeydd slyri gorlawn pan ddaw'r cyfnod gwaharddedig i ben ar yr hyn y mae llawer ohonom bellach yn ei galw'n wythnos wasgaru slyri genedlaethol? Ac os na fydd unrhyw un yno i symud y slyri, beth sy'n digwydd wedyn? Efallai y gallech ddweud wrthym sut y credwch y gall ffermwyr ddatrys y broblem honno. Rwy'n gobeithio y bydd yr asesiad effaith rheoleiddiol yn rhoi ystyriaeth lawn i’r rôl allweddol y mae contractwyr yn ei chwarae.

Yn olaf, clywsom gryn dipyn o sôn am gynllunio; er fy mod yn cydnabod bod problem gyda chapasiti, hoffwn ofyn i chi beth yw eich neges i’r ffermwyr sydd eisoes wedi gwneud cais am ganiatâd cynllunio i fodloni’r gofynion newydd gyda storfeydd slyri mwy o faint, ond y gwrthodwyd eu ceisiadau cynllunio, nid unwaith, nid ddwywaith, ond sawl gwaith, a bellach, ni allant fodloni eich gofynion newydd ac ni chaniateir iddynt addasu er mwyn bodloni eich gofynion newydd? Beth yw eich neges iddynt hwy? Oherwydd yr hyn a glywaf yw eich bod, i bob pwrpas, yn eu gorfodi i gau'r fferm deuluol.

15:35

A gaf fi ddiolch i'r pwyllgor am eu hadroddiad, ac i'r Gweinidog am y datganiad diweddar ar hyn hefyd? Dylwn ddatgan ar y cychwyn fy rôl fel hyrwyddwr yr eog. Ond hefyd, mae'n rhaid imi ddweud, drwy gydol y degawd y bûm yn gynrychiolydd etholedig, rwyf hefyd wedi hyrwyddo anghenion a dyheadau ffermydd bach a chanolig eu maint, yn enwedig y rhai sy'n ffermio'n gynaliadwy iawn ac sy'n gryf o blaid yr amgylchedd ac enillion amgylcheddol hefyd. Ac mae llawer ohonynt, gan gynnwys ffermwyr sydd wedi ennill gwobrau, yn byw yn fy etholaeth i, a ddisgrifir yn aml fel un o etholaethau'r hen feysydd glo. Mae'n llawer mwy na hynny; mae'n etholaeth wledig iawn, ac mae ffermio bob amser wedi bod yn rhan annatod ohoni, ymhell cyn i ddiwydiant ddod yno.

Rydym yn wynebu cyfnod heriol iawn i'r byd ffermio, ond rydym hefyd yn wynebu heriau gwirioneddol o ran natur. Rydym mewn argyfwng natur ac argyfwng bioamrywiaeth. Rydym wedi gweld cyhoeddiadau diweddar gan Lywodraeth Cymru, sy’n cydnabod hynny. Rydym yn agosáu at COP15 gyda'r cyhoeddiadau bioamrywiaeth. Rydym am i’r targedau ddod yn ôl, i'w cloi yn eu lle gan Julie James, y Gweinidog, a’u troi’n gamau gweithredu yma yng Nghymru. Felly, mae hynny'n ffurfio cefndir i'n sefyllfa ar hyn o bryd.

Mae'n ddiddorol, yr ymateb i'r adroddiad hwn—yr ymateb pegynol iddo. Mae grwpiau amgylcheddol wedi dweud yn unfryd fod hyn yn wirioneddol siomedig, mae hyn yn drist iawn, mae hyn yn ohiriad, ac mae gohirio'n golygu, unwaith eto, ein bod yn mynd i weld afonydd llygredig. Mae undebau'r ffermwyr—Undeb Amaethwyr Cymru, Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, ac eraill—wedi dweud yn unfryd fod hyn rhoi lle i anadlu. Dyna ddyfyniad gan un ohonynt—lle i anadlu, cyfle i ailfeddwl, efallai, nid yn unig gyda'r trwyddedu ac ati, ond yn fwy sylfaenol. Dyna maent yn ei ddweud wrth eu haelodau. Felly, mae'n peri rhywfaint o ddryswch i mi, Lywydd, ynglŷn â beth yn union yr ydym yn ei drafod yma, nid yn unig yn sgil yr adroddiad, ond yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i gyhoeddi. A yw'n ailfeddwl sylfaenol? A yw'n ohirio dros dro yn unig? A yw'n rhyw fath o addasu? Neu a yw'n golygu y byddwn, ymhen tri, pedwar mis, pum mis, yn dal ati yn ôl yr arfer ac yn cynnal yr adolygiad, ac yn bwrw ymlaen â'r hyn a nodwyd yn y lle cyntaf? Nid wyf yn gwybod. Efallai y gall y Gweinidog fy ateb heddiw, ond mae’r her a’r amrywiaeth yn yr ymatebion yn dweud llawer wrthym.

Mae’n amlwg fod rôl wedi bod i’r adroddiad pwyllgor hwn. Cafwyd her aflwyddiannus yn y llysoedd. Roedd yn rhaid i’r pwyllgor aros i weld beth oedd hynny cyn iddo gyflwyno ei ystyriaeth ei hun a chael y Gweinidog o’u blaenau. Rwy'n gweld hynny. Rydym hefyd wedi cael y cytundeb cydweithio, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, yn bersonol, fod y cytundeb cydweithio wedi chwarae rhan yn yr hyn a welwn yn digwydd ar hyn o bryd. Ond mae fy neges mor syml â hyn: ni allwn barhau, o ystyried yr ansicrwydd parhaus. Mae’r pwyntiau y mae Llyr newydd eu gwneud am benderfyniadau buddsoddi gan ffermwyr yn rhai da, yn ogystal â’r pwynt a wnaeth Jayne am yr un peth yn union: a ydym yn mynd i ddweud wrth y rhai sydd eisoes wedi buddsoddi, 'Wel, roedd hynny’n wastraff arian’ gan ein bod bellach yn mynd i gael rhyw ateb technolegol hynod sy'n golygu bod yr arian hwnnw wedi'i wastraffu?

Mae'n bosibl iawn y bydd atebion technolegol yn dod i'r amlwg yn y dyfodol. Yn sicr. Ond ni allwn ddiystyru’r buddsoddiad y mae rhai ffermwyr wedi dewis ei wneud i geisio gwneud y peth iawn, i fynd at eu rheolwyr banc, a dweud, 'A gawn ni gael rhywfaint o gyllid? Bydd angen imi gael benthyciad 20 mlynedd er mwyn gwneud hyn. Rwy'n mynd i ofyn am gymorth gan Cyswllt Ffermio ac ati i wneud hyn hefyd, ond bydd rhaid imi wneud penderfyniad yma.' Ni allwn eu taflu o dan y bws yn awr; rydym yn mynd i orfod dweud wrthynt, 'Roedd yn werth gwario'r arian hwnnw nid yn unig ar gyfer eich fferm, ond ar gyfer yr amgylchedd hefyd'. Bydd ffermwyr yn croesawu rhywfaint o amser ychwanegol, nid oes amheuaeth, gyda hyn, ond wrth i hyn fynd rhagddo gyda’r ymgynghoriad ar drwyddedu ac ati, credaf fod angen inni fod yn gwbl onest ynglŷn â beth y mae hyn yn ei olygu mewn gwirionedd, p'un a yw'n rhywbeth arall sydd wedi'i ailfeddwl yn llwyr ai peidio.

Un peth yr oeddwn am ei bwysleisio oedd pwysigrwydd cynghorwyr newydd CNC. Ers gormod o amser, nid ydym wedi cael y wybodaeth gywir, y bobl gywir yn sefyll ar y safle, sy'n deall ffermio, ond sydd hefyd yn barod i fabwysiadu'r meddylfryd mwyaf modern, mwyaf cyfredol o ran beth yw'r cymorth amgylcheddol gorau. Mae gennyf ffermwyr sydd wedi ennill gwobrau amgylcheddol yn fy ardal i, maent yn gwybod beth y maent yn ei wneud, ond nid yw hynny'n wir am bob ffermwr. Pan fydd gan y ffermwr hwnnw agronomegydd yn dweud hefyd, 'Gadewch i mi eich cynghori ar y pethau hyn, a gyda llaw, rwy'n ei werthu hefyd', nid dyna'r ffordd ymlaen. Felly, bydd y cynghorwyr CNC hyn, gyda'i gilydd, a’u harbenigedd, a’u rhoi ar waith mewn pryd, yn hollbwysig.

Gadewch imi droi at un pwynt sy'n dangos y peth nodweddiadol hwn yr oeddem yn ei ddweud am ansicrwydd yma. Mae’n ymwneud ag ychydig o gyfraniadau a wnaed eisoes. Ar argymhelliad 1—ac mae'n werth tynnu ychydig o bwyntiau allan o hyn—ni all y Llywodraeth dderbyn yr argymhelliad hwn. Mae hyn yn ymwneud â rhanddirymiad ar ffermydd glaswelltir sy'n gwasgaru hyd at 250 kg yr hectar ac ati. Mae'n mynd ymlaen i ddweud nad yw rhanddirymiad dan gyfundrefnau blaenorol erioed wedi galluogi gwasgaru mwy o faethynnau na’r hyn sydd ei angen ar gnydau, ac ati. Ond wedyn, wrth gwrs, cafwyd datganiad. Rwy’n tybio ei fod wedi dod allan o'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae angen i ni, rywbryd, dynnu llinell o dan hyn i gyd. Mae yna ohiriad; y gwanwyn nesaf, mae angen inni gael sicrwydd llwyr, oherwydd, a dweud y gwir, ni fydd ffermwyr bach a chanolig yn maddau i ni oni bai ein bod yn rhoi sicrwydd gwirioneddol cyn gynted â phosibl, ac a dweud y gwir, ni fydd yr amgylchedd yn maddau i ni ychwaith: ansawdd ein hafonydd, ansawdd ein pridd a phopeth arall. Mae angen inni benderfynu pa ffordd yw’r ffordd ymlaen, a mynd i'r afael â hyn o ddifrif.

15:40

Rwyf wedi darllen yr adroddiad gyda diddordeb. Rwyf wedi datgan fy marn yn glir iawn ar lygredd amaethyddol sawl gwaith dros nifer o flynyddoedd yma yn y Siambr. Cymharais y camau llym, ond angenrheidiol, a gymerwyd gennym yng Nghymru â’r gyfundrefn o esgeulustod yn Lloegr yr wythnos diwethaf. Mae hynny wedi galluogi llawer iawn o lygredd amaethyddol yn ein dyfrffyrdd gyda chanlyniadau amgylcheddol dinistriol. Felly, er fy mod yn ofalus, ac rwy’n golygu hynod o ofalus, wrth groesawu unrhyw lastwreiddio ar y rheoliadau—gan mai dyna ydyw—a gyflwynwyd fis Ebrill diwethaf, rwy’n derbyn mai celfyddyd yr hyn sy'n bosibl yw gwleidyddiaeth, ac yn y pen draw, beth bynnag sy'n gweithio i ddiogelu'r amgylchedd yw'r ffordd ymlaen. Felly, rwy’n cefnogi penderfyniad y Gweinidog i ddod o hyd i ateb cynaliadwy sy’n gweithio i’n diwydiant ffermio, ond sy’n cyflawni’r amcanion ecolegol hanfodol hynny. Ac ni fyddwch yn synnu y byddaf yn gwylio hynny'n agos iawn ac yn dweud fy marn, os byddaf yn teimlo bod angen. Rwy’n teimlo'n rhwystredig fod rhai busnesau ffermio wedi methu rhoi'r camau angenrheidiol ar waith i gydymffurfio â’r rheoliadau wrth aros am yr adolygiad barnwrol aflwyddiannus hwnnw. Roedd datganiad diweddar y Gweinidog yn awgrymu hynny hefyd.

15:45

Mewn munud.

Nid yw'n dderbyniol, ac mae'n gosod cynsail gwael. Rydym wedi clywed gan Huw Irranca yn gwbl glir fod y rhan fwyaf o ffermwyr yn dymuno cydymffurfio a gweld manteision cyflwr amgylcheddol ffafriol, nid yn unig ar eu ffermydd ond mewn afonydd hefyd. Nid yw'n fwriad, a gŵyr pob un ohonom nad yw'n fwriad, gan y rhan fwyaf o ffermwyr i lygru. Yn anffodus, bu achosion lle cafwyd llygredd bwriadol, ac mae digon o dystiolaeth i'r perwyl hwnnw.

Diolch. Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am ildio, a hoffwn ddatgan buddiant hefyd; roeddwn ar fai na wneuthum hynny ar y dechrau.

Ond ar yr un pryd, y rheswm pam fod y busnesau hyn wedi methu cydymffurfio yn yr ystyr a ddywedwch yw am eu bod yn ceisio gwneud hynny; maent yn gwneud eu gorau glas i fynd at awdurdodau lleol i ofyn am y cais cynllunio, i ofyn am i’r cais cynllunio gael ei gymeradwyo fel y gallant osod y seilwaith, y lagwnau slyri sy’n angenrheidiol, ond maent yn cael eu gwrthod gan awdurdodau lleol.

Mae’n debyg fod hynny’n wir mewn rhai achosion. Nid wyf yn derbyn ei fod yn wir ym mhob achos, serch hynny, mae'n rhaid imi ddweud. Ac ni chredaf y dylai busnesau gael eu gwobrwyo am fethu paratoi neu gydymffurfio â rhwymedigaethau cyfreithiol. Fodd bynnag, rwy'n sylweddoli bod y costau cynyddol a’r amgylchiadau byd-eang y cyfeiriwyd atynt wedi ychwanegu pwysau ychwanegol. Er, mewn gwirionedd, roedd y rheoliadau hyn yn hysbys iawn ymhell cyn hynny.

Felly, hoffwn wybod am yr £20 miliwn—ac rwy'n ei groesawu—i helpu i sicrhau cydymffurfiaeth, ond hoffwn sicrwydd nad yw pobl yn cael eu talu ddwywaith—nad yw pobl sydd eisoes wedi cael eu talu i gydymffurfio yn cael mwy o arian neu'r un arian ddwywaith.

Mae'r pwyllgor yn argymell y rhanddirymiad hwn y clywsom amdano—y 250 kg yr hectar o nitrogen. Er na chafodd hynny ei dderbyn, mae’r dyddiad gweithredu ar gyfer y terfyn 170 kg yr hectar wedi’i ohirio. Credaf fod hynny’n hynod o siomedig. Mae’r Gweinidog wedi cyhoeddi ymgynghoriad ar y cynllun trwyddedu 250 kg yr hectar tan 2050. Dylem asesu effaith economaidd ac amgylcheddol y terfyn is wrth gwrs, ond yn fy marn i, dylid cadw 170 fel y terfyn diofyn. Rwy'n cefnogi barn Cyswllt Amgylchedd Cymru y dylid dod o hyd i ffyrdd amgen o reoli gwastraff anifeiliaid, yn hytrach nag ailgyflwyno’r terfyn uwch. Felly, mae ffyrdd eraill i'w cael. Os nad edrychwn ar ffyrdd eraill, rydym yn ôl lle dechreuasom, a llygredd amaethyddol yw'r rheswm mwyaf cyffredin dros halogiad yn ein dyfrffyrdd. Os nad ydym yn llwyddo i fynd i'r afael â hynny, rydym yn methu ar ran ein cymuned ffermio a’r amgylchedd ehangach. Gyda hynny mewn golwg, dylem oll gefnogi beth bynnag sydd ar gael a beth bynnag sy’n gweithio i ddiogelu ein hamgylchedd, sydd, yn y pen draw, yn golygu diogelu cynaliadwyedd ein holl dir a’n dyfrffyrdd ar gyfer y dyfodol.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Cadeirydd ac aelodau’r pwyllgor am eu gwaith yn cynnal yr adolygiad hwn a llunio’r adroddiad a’r argymhellion. A diolch i’r rhai sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl heddiw, ac rwyf am geisio ymateb i gynifer o bwyntiau â phosibl.

Mae adroddiad y pwyllgor yn codi cyfres o bwyntiau adeiladol mewn perthynas â rhoi'r rheoliadau ar waith. Mae’r adroddiad yn darparu argymhellion sy’n ceisio ein helpu i sicrhau bod y rheoliadau a’r cymorth sydd ar gael i helpu ffermwyr i gydymffurfio yn gwbl glir ac yn addas ar gyfer maint yr her sy’n ein hwynebu ni oll. Rwyf wedi cytuno i roi rhagor o fanylion a sicrwydd ynghylch cyllid ac mewn perthynas â rôl orfodi CNC a’r trefniadau ar gyfer adolygiad rheoleiddiol. Rwyf wedi rhoi eglurhad pellach mewn perthynas â sut yr ydym yn gwarchod rhag canlyniadau anfwriadol a sut y gellir eu rhoi ar waith mewn ffordd sy'n diogelu buddiannau ffermwyr tenant a'r rheini sy'n wynebu cyfyngiadau TB.

Mae’r pwyllgor hefyd wedi gwneud argymhellion mewn perthynas â gwaith fforwm rheoli tir Cymru, ac rwy'n cefnogi ysbryd yr argymhellion hynny'n llwyr. Ni allaf gyfarwyddo gwaith y fforwm, ond gyda chytundeb ei aelodau, rwy’n barod i barhau i weithio gyda’r grŵp yn yr union ffordd y mae’r pwyllgor wedi’i hargymell. Mae argymhelliad cyntaf adroddiad y pwyllgor yn gofyn am gyflwyno proses i ganiatáu i ffermwyr wasgaru lefelau uwch o slyri os caiff amodau penodol eu bodloni. Rwyf wedi bod yn gweithio drwy gydol yr haf ar sicrhau ein bod yn dod o hyd i ffordd o ymateb yn gadarnhaol i’r argymhelliad hwn, ac fel rhan o’r cytundeb cydweithio, mae Plaid Cymru hefyd wedi cymryd rhan agos a gweithredol yn y gwaith hwn.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn sgil y trafodaethau hynny gyda Phlaid Cymru, sy’n nodi ein bwriad i wneud darpariaeth i gynnal ymgynghoriad i archwilio’r cynnig hwn, ac i gyflwyno newidiadau i’r rheoliadau os tybir bod cynllun o'r fath yn ymarferol i ffermwyr ac yn diogelu'r amgylchedd y maent hwy, fel pob un ohonom, yn ddibynnol arno. Felly, i dawelu meddwl Jane Dodds, hoffwn ddweud na allaf achub y blaen ar yr ymgynghoriad. Mae'n ymgynghoriad ystyrlon, felly nid oes unrhyw gynllun wedi'i lunio yn y ffordd y gofynnwch i gael rhywfaint o sicrwydd, gan y byddai'n amhriodol cael ymgynghoriad nad oedd yn ystyrlon. Gofynnodd Huw Irranca-Davies a fydd yna ailfeddwl sylfaenol—ddim o gwbl. Dim ond gohirio un rheoliad yw hyn wrth inni edrych ar gynllun trwyddedu, a byddwn yn gweithio gyda Phlaid Cymru i lunio’r cynllun hwnnw, a byddwn yn cynnal ymgynghoriad llawn. Paul Davies, unwaith eto'n sôn am y cynllun trwyddedu, fe sonioch am yr angen i sicrhau na cheir rhagor o fiwrocratiaeth, ac af yn ôl at yr hyn a ddywedais wrth Jane Dodds, y bydd yr ymgynghoriad yn cael ei gynnal; bydd yn ymgynghoriad 12 wythnos. Os gwelwch yn dda, bawb, cyflwynwch eich safbwyntiau, oherwydd felly, wrth inni lunio'r cynllun, yn amlwg, gallwn sicrhau bod yna lai o fiwrocratiaeth.

Nid yw’n bosibl derbyn argymhelliad y pwyllgor mewn perthynas ag argymhelliad 1 yn y ffordd y’i lluniwyd—pwynt y credaf fy mod wedi’i egluro’n fanwl yn fy ymateb i adroddiad y pwyllgor. Fodd bynnag, rwy'n gobeithio y bydd y pwyllgor yn gweld bod hyn yn cynnig ffordd o ymateb yn gadarnhaol yn yr ysbryd y gwn y bwriadwyd yr argymhelliad.

Mae Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru)—nid parthau perygl nitradau, Sam, efallai eich bod chi am barhau i drafod parthau perygl nitradau; yn amlwg, rydych yn gwybod beth yw'r gwahaniaeth, nid wyf fi—yn gwbl hanfodol er mwyn cyflawni ein rhwymedigaethau cyfreithiol domestig a rhyngwladol. Ac er bod y rheoliadau'n canolbwyntio ar nitradau, mae'r camau gweithredu sy'n ofynnol ar eu cyfer hefyd yn fodd angenrheidiol o fynd i'r afael ag amrywiaeth o faterion eraill, a gwn eu bod oll yn hynod bwysig i'r Aelodau ar draws y Senedd.

Mae ymdrin â llygredd amaethyddol yn flaenoriaeth bwysig ac angenrheidiol i liniaru effaith yr argyfwng hinsawdd, oherwydd y nwyon tŷ gwydr y mae'n eu cynnwys, yn ogystal â'r allyriadau sy'n cael eu rhyddhau o ganlyniad i'r niwed amgylcheddol y mae'n ei achosi, ac fel y nododd Jane Dodds, mae angen dull gweithredu tîm Cymru er mwyn i hyn weithio. Llygredd amaethyddol yw prif ffynhonnell llygredd amonia niweidiol, sy'n gallu amharu ar ddatblygiad ysgyfaint plant a lefelau clefyd y galon, yn ogystal â chadwraeth coetiroedd hynafol.

Cododd cryn dipyn o Aelodau’r £20 miliwn. Soniodd James Evans am y peth, ac yn amlwg, nid yw'n credu ei fod yn ddigon. Ac fel y dywedodd Llyr, ni chredaf y byddai unrhyw un yn dweud mai dyna fyddai'r swm cyntaf o arian yr ydym wedi'i ddarparu; rydym wedi darparu cyllid sylweddol. Ond gadewch imi ddweud wrthych: nid oes gennyf bot o arian lle gallaf ddod o hyd i £20 miliwn arall, ac mae'n drueni fod Llywodraeth y DU wedi rhoi'r bancwyr yn gyntaf, yn hytrach na'n ffermwyr gweithgar. Gofynnodd Joyce Watson am rywfaint o sicrwydd ynghylch peidio â thalu ffermwyr ddwywaith, ac rwyf bob amser wedi dweud na allem roi arian cyhoeddus i sicrhau bod ffermwyr yn cydymffurfio â’r rheoliadau a oedd eisoes ar waith, felly gallaf roi sicrwydd i chi ynglŷn â hynny.

Soniodd sawl Aelod am y dechnoleg newydd, ac aeth Cefin Campbell a minnau i Gelli Aur i weld sut yr oedd y dechnoleg honno’n dod yn ei blaen, ac mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn falch iawn o gefnogi hynny. Nid oeddwn wedi bod yno ers rhyw dair blynedd, rwy’n credu, ac roedd yn dda gweld y cynnydd a oedd yn cael ei wneud. Ond rydym yn dal i weld achosion o lygredd amaethyddol a gadarnheir bob mis yn cyrraedd ffigurau dwbl eto eleni, ac mae’n rhaid inni wneud rhywbeth yn awr. Mae llygredd amaethyddol hefyd yn ffynhonnell sylweddol o lygredd ffosffad, sydd ar hyn o bryd yn atal gwaith datblygu tai a seilwaith allweddol arall y gwyddom fod ei angen ar frys i wella bywydau pob cymuned yng Nghymru. Felly, rwy'n croesawu'r cyfle yn y ddadl hon i danlinellu fy ymrwymiad i gamau gweithredu ar yr hinsawdd, i aer glân, i ansawdd dŵr ac i atal a gwrthdroi’r dirywiad mewn bioamrywiaeth, a gwn fod ffermwyr—y rhan fwyaf ohonynt—yn rhannu’r pethau hynny hefyd. A bydd unrhyw benderfyniad a wnaf yn anrhydeddu ac yn datblygu'r ymrwymiadau hynny, a gadewch imi atgoffa pawb, mae'r ymrwymiadau hyn wedi'u hymgorffori yn y gyfraith. Maent yn adlewyrchiad o'n cyfrifoldeb moesol i drosglwyddo treftadaeth naturiol Cymru i’r genhedlaeth nesaf mewn gwell cyflwr nag y'i cawsom.

Wrth drafod ein rhwymedigaethau amgylcheddol, yn anffodus, mae angen tynnu sylw at y ffaith bod Llywodraeth Geidwadol y DU wedi nodi ei bwriad i ddiddymu holl gyfreithiau'r UE a ddargedwir, ac mae hynny’n cynnwys mesurau diogelu amgylcheddol hanfodol. Felly, credaf fod hwn yn bolisi hynod annoeth a fydd yn achosi, ar y gorau—[Torri ar draws.]. Iawn.

15:55

Rwy’n rhoi cyfle i’r Gweinidog fyfyrio ar y sylwadau a wnaed yr wythnos hon gan y cyn-Weinidog amaethyddol a fu wrthi ers amser maith yn DEFRA, George Eustice, sydd wedi gwawdio'r cynigion sydd bellach yn dod gan Lywodraeth y DU, yn dilyn y gwaith a wnaed, a’r gwaith a wnaed gyda ffermwyr, ar ysgogi lefelau uwch o stiwardiaeth amgylcheddol. Dywed bellach fod y gwaith hwnnw'n cael ei daflu allan—yn cael ei daflu o dan y bws—gan Lywodraeth y DU.

Credaf y gallwn weld pam nad yw George Eustice yn Ysgrifennydd Gwladol yn DEFRA mwyach.

Fodd bynnag, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i gynnal a chadw at safonau amgylcheddol yr UE. Byddaf yn gwrthsefyll, a lle bo modd, yn atal unrhyw newidiadau a wneir gan y Ceidwadwyr yn San Steffan rhag tanseilio’r safonau hynny, ac mae hynny’n cynnwys fel y’u hadlewyrchir yn y rheoliadau llygredd amaethyddol. Er bod adroddiad y pwyllgor wedi’i gyhoeddi cyn i bolisi Llywodraeth y DU gael ei gyhoeddi, rwy’n siŵr y byddai’r pwyllgor yn cytuno na ddylid caniatáu i unrhyw un o safonau amgylcheddol yr UE gael eu tanseilio yng Nghymru.

Cododd cwpl o Aelodau faterion sy'n ymwneud â chamau yr oedd ffermwyr eisoes wedi’u cymryd mewn perthynas â’r rheoliadau newydd. Credaf ei bod yn deg dweud bod rhai ffermwyr wedi gweithredu eisoes, a chredaf y byddant wedi sicrhau manteision i’w busnesau ac i’r amgylchedd. Credaf fod llawer o ffermwyr wedi gwneud ymdrech i wneud hynny cyn i reoliadau 2021 gael eu rhoi ar y gweill, oherwydd y manteision y gallent eu gweld i’w busnes.

Rwy'n croesawu'r ffaith y bydd y pwyllgor ac Aelodau eraill o’r Senedd yn parhau i ddangos diddordeb yn y maes hwn. Rwy’n parhau i gredu mai’r dyfodol gorau i ffermio yng Nghymru yw dyfodol lle rydym yn cadw ffermwyr ar y tir, gan eu cynorthwyo i gynhyrchu bwyd mewn ffordd sy’n gynaliadwy i’r amgylchedd ac i’w busnes. Ac yn yr wythnos y mae cig oen Cymru, am y tro cyntaf ers cenedlaethau, yn cael ei allforio i Ogledd America, gallwn fod yn sicr y bydd cynnal safonau uchel yn parhau i fod yn hollbwysig i’n llwyddiant. A gaf fi dderbyn ymyriad?

Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn yn meddwl eich bod yn dirwyn i ben. Nid ydych wedi rhoi sylw i’r cyfnodau gwaharddedig, sydd wedi’u codi gan dri neu bedwar o siaradwyr gwahanol.

Nid oeddwn yn dirwyn i ben, a dweud y gwir. Roeddwn yn edrych ar yr amser. Ar y cyfnodau gwaharddedig, os caf ateb Llyr: rydych yn llygad eich lle, roedd yn rhywbeth y bûm yn ymrafael ag ef am amser maith. Un o'r pethau a'm perswadiodd oedd anghenion y cnwd a'r maethynnau y mae angen eu rhoi ar y tir. Mae'n ddiddorol iawn na soniodd unrhyw Aelod, yn unrhyw un o'u hymatebion, am ofynion y cnwd nac am anghenion y cnwd.

Felly, yn fyr: gwn fod gwasgaru slyri—. Efallai y bydd twf y cnwd a’r angen am faethynnau yn y gaeaf yn cynyddu oherwydd cynnydd yn nhymheredd y pridd, ond un o’r ffactorau i mi oedd nad yw'r oriau o olau'r haul yn newid rhyw lawer. Felly, dyna'r rheswm pam y cefais fy mherswadio yn y pen draw. Dyna un o'r prif resymau, ond roedd cryn dipyn o resymau. Ond roedd yn rhywbeth—rydych yn llygad eich lle—y bûm yn rhyw lun o ymrafael ag ef.

I gloi, rwy’n parhau i fod yn ymrwymedig i weithio gydag Aelodau’r Senedd, a chyda phob un o’n rhanddeiliaid yng Nghymru, wrth inni barhau i leihau lefelau llygredd amaethyddol, sy’n fygythiad mor amlwg i’r amgylchedd naturiol. Diolch.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddiolch i’r Aelodau am gyfrannu at y ddadl hon y prynhawn yma? Nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â pha mor bwysig yw’r rheoliadau hyn, a pha mor bwysig yw hi ein bod yn sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng diogelu’r amgylchedd a chefnogi ein ffermwyr i gynhyrchu’r bwyd sydd ei angen ar ein gwlad.

Rydym wedi clywed cyfraniadau craff iawn, ac angerddol iawn yn wir y prynhawn yma, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n deall na fyddaf yn gallu ymateb i bob un. Ond rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Gaerffili am godi’r amserlenni y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cael i ymateb i’n hadroddiad, ac rwy’n cytuno’n fawr ag ef: roedd yn bwysig fod y Llywodraeth yn rhoi amser i ystyried ein hadroddiad yn fanwl. Yr unig bwynt y byddwn yn ei wneud ynghylch yr amserlenni yw eu bod wedi mynd dros y terfyn amser, gan mai'r terfyn amser oedd 14 Medi, a gosodwyd yr adroddiad ar 8 Mehefin mewn gwirionedd. Byddai wedi bod yn ddefnyddiol, efallai, pe bai’r Llywodraeth wedi dweud wrth y pwyllgor pa bryd y bwriadai ymateb i’r adroddiad, ond rwy’n ddiolchgar i’r Gweinidog am ysgrifennu ataf eto heddiw ar y pwynt hwnnw.

16:00

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.