Y Cyfarfod Llawn
Plenary
29/03/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Dirprwy Lywydd (David Rees) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (David Rees) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, hoffwn nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr, ac eraill yn ymuno trwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, a nodir y rhain ar yr agenda. Hoffwn atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, ac yr un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr â'r rhai sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber, and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Trefnydd, Lesley Griffiths.
The first item this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd, Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. There are several changes to this week's business. Firstly, the Minister for Social Justice will make a statement shortly to update Members on the Homes for Ukraine scheme. Secondly, I have withdrawn the statements on the update on COVID-19 and on building safety.
The Deputy Minister for Climate Change will deliver the statement on coal tip safety. And, finally, I have added debates on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 7) Regulations 2022 and (No. 8) regulations 2022, for which a suspension of Standing Orders will be required.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gwneud datganiad yn fuan i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Yn ail, rwyf i wedi tynnu'n ôl y datganiadau ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar COVID-19 ac ar ddiogelwch adeiladau.
Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno'r datganiad ar ddiogelwch tomenni glo. Ac, yn olaf, rwyf i wedi ychwanegu dadleuon ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022 a rheoliadau (Rhif 8) 2022, y bydd angen atal y Rheolau Sefydlog ar eu cyfer.
Trefnydd, recently Brecon Beacons National Park Authority held a vote of no confidence in a number of Welsh Government-appointed members. Locally there is much discontent with how the national park is being run and the role of Welsh Government-appointed members. So, could I please have a statement from the Minister for Climate Change about what the Welsh Government is doing to support the Brecon Beacons national park, and how it appoints Welsh Government members to these bodies? Diolch, Dirprwy Llywydd.
Trefnydd, yn ddiweddar, cynhaliodd Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, bleidlais o ddiffyg hyder mewn nifer o aelodau a oedd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Yn lleol, mae llawer o anfodlonrwydd ynghylch sut mae'r parc cenedlaethol yn cael ei gynnal a rhan aelodau sydd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi parc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, a sut y mae'n penodi aelodau Llywodraeth Cymru i'r cyrff hyn? Diolch, Dirprwy Lywydd.
I'm aware the Minister for Climate Change is keeping a very close eye on what is going on in the Brecon Beacons national park, but I don't think it's appropriate to have a statement at the current time.
Rwy'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cadw llygad barcud ar yr hyn sy'n digwydd ym mharc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, ond nid wyf i'n credu ei bod yn briodol cael datganiad ar hyn o bryd.
Trefnydd, some weeks ago I asked for a statement about how residents in the south-east have to travel long distances for hospital appointments. I highlighted the issue of diagnostic breast procedures being only carried out in Ysbyty Ystrad Fawr. I've been contacted by another constituent, who had to attend a gynaecology appointment at Nevill Hall Hospital. Now, she lives in Caerphilly, and the car journey took her more than an hour, with a round trip of 56 miles. She's able to drive, but she was anxious that she might not find the hospital in time because it was outside her area, but she was told it was the only gynaecology clinic for the entire Aneurin Bevan trust. As I'm sure you appreciate, Trefnydd, 50 per cent of the people living in the area are women; they'll require a gynaecology appointment at some point. So, I'd like to ask for a statement again please that will explain why my constituent had to travel that distance when Ysbyty Ystrad Fawr was only around 4 miles down the road from where she lives. Could we please look again at how our hospital services are configured, so that patients who are already under stress don't have to either spend long periods in the car to get to their appointments, or hours more on buses if they can't drive?
Rhai wythnosau'n ôl gofynnais i am ddatganiad ynghylch sut y mae'n rhaid i drigolion y de-ddwyrain deithio'n bell ar gyfer apwyntiadau ysbyty. Gwnes i dynnu sylw at y mater bod triniaeth ddiagnostig y fron ond yn cael ei chynnal yn Ysbyty Ystrad Fawr. Mae etholwr arall wedi cysylltu â mi, a bu'n rhaid iddi fynychu apwyntiad gynaecoleg yn Ysbyty Nevill Hall. Nawr, mae hi'n byw yng Nghaerffili, a chymerodd y daith fwy nag awr, taith gron o 56 milltir. Mae hi'n gallu gyrru, ond roedd hi'n bryderus efallai na fyddai hi'n dod o hyd i'r ysbyty mewn pryd, oherwydd ei bod y tu allan i'w hardal, ond cafodd hi wybod mai dyma'r unig glinig gynaecoleg ar gyfer holl ymddiriedolaeth Aneurin Bevan. Fel yr wyf i'n siŵr eich bod chi'n gwerthfawrogi, Trefnydd, mae 50 y cant o'r bobl sy'n byw yn yr ardal yn fenywod; bydd angen apwyntiad gynaecoleg arnyn nhw rywbryd. Felly, hoffwn i ofyn am ddatganiad eto os gwelwch chi'n dda a fydd yn esbonio pam y bu'n rhaid i fy etholwr deithio'r pellter hwnnw pan nad yw Ysbyty Ystrad Fawr ond tua 4 milltir i lawr y ffordd o'i chartref. A gawn ni edrych eto ar sut y caiff ein gwasanaethau ysbyty ni eu darparu, fel nad oes rhaid i gleifion sydd eisoes dan straen naill ai dreulio cyfnodau hir yn y car i gyrraedd eu hapwyntiadau, neu ragor o oriau ar fysiau os na allan nhw yrru?
Thank you. Well, obviously, I'm not aware of the specific case that you refer to, but I think the point you make around the configuration of services across a health board is very important and is something for which each health board is obviously responsible, to make sure that the services are available for the population that they serve. Clearly, with some more specialised services, we don't expect to have each service in each hospital. You refer to gynaecology services in this particular case, and I don't know if it is more general or more special, but configuration of services is something that a health board is responsible for for its local population.
Diolch. Wel, yn amlwg, nid wyf i'n ymwybodol o'r achos penodol yr ydych chi'n cyfeirio ato, ond rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynghylch darpariaeth gwasanaethau ledled bwrdd iechyd yn bwysig iawn ac yn rhywbeth y mae pob bwrdd iechyd yn amlwg yn gyfrifol amdano, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau ar gael i'r boblogaeth y maen nhw'n yn ei gwasanaethu. Yn amlwg, gyda rhai gwasanaethau mwy arbenigol, nid ydym ni'n disgwyl cael pob gwasanaeth ym mhob ysbyty. Rydych chi'n cyfeirio at wasanaethau gynaecoleg yn yr achos penodol hwn, ac ni wn a yw'n fwy cyffredinol neu'n fwy arbennig, ond mae darpariaeth gwasanaethau yn rhywbeth y mae bwrdd iechyd yn gyfrifol amdano ar gyfer ei boblogaeth leol.
Good afternoon, Minister. I wonder if I could ask for two statements please, with the first statement from the Minister for Education and Welsh Language about financial support for small and rural schools. Unions this week have raised the concerns that I raised during the budget process about the removal of the SRSG—the small and rural schools grant—and that the additional funding provided to local authorities through the SRSG isn't reaching schools.
And, secondly, I wonder if you could make a statement on the situation with regard to the National Farmers Union losing their court case with regard to the water resources regulations, and what financial support is now being made available to support the agricultural sector to adapt to these regulations? Thank you. Diolch.
Prynhawn da, Gweinidog. Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad os gwelwch yn dda, y datganiad cyntaf gan y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg am gymorth ariannol i ysgolion bach a gwledig. Mae undebau'r wythnos hon wedi codi'r pryderon y gwnes i eu codi yn ystod proses y gyllideb ynghylch dileu grant yr ysgolion bach a gwledig—ac nad yw'r arian ychwanegol sy'n cael ei darparu i awdurdodau lleol drwy'r grant ysgolion bach a gwledig yn cyrraedd ysgolion.
Ac, yn ail, tybed a allech chi wneud datganiad ynghylch y sefyllfa o ran Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn colli eu hachos llys ynghylch y rheoliadau adnoddau dŵr, a pha gymorth ariannol sy'n cael ei ddarparu nawr i gefnogi'r sector amaethyddol i addasu i'r rheoliadau hyn? Diolch.
Thank you. In relation to the small and rural schools grant, the Member will be aware that £2.5 million has been put forward over the previous Senedd term to encourage innovation and increase school-to-school working. It was a very specific grant, and I know that local authorities were made aware from the outset that the grant was time limited, and they submitted their plans for expenditure and sustainability on that basis. The grant was due to end at the end of March last year—2021—but, to support transition, the Welsh Government extended the grant by a further year. And I know the Minister has been in discussions with local authorities, and I don't think there's been any pushback from local authorities regarding the ending of the grant, because schools and the local authorities were made aware of it.
In relation to your second question, obviously, that falls within my portfolio, and I certainly welcomed the judgment that was given by the court last Thursday. I will continue to work with the farming unions to reduce the impact of agriculture and other pollutants. We had another very significant agricultural pollution, which was substantiated straight away, last week. So, I think it's really important if we're all going to work together to tackle the pollution that we're seeing in our waters. But it's equally important, of course, that we do support the farming industry, going forward, and I will continue with those discussions. Under the co-operation agreement the Welsh Government has with Plaid Cymru, this is an area where we have committed to work not just with ourselves but, again, with the industry to target those activities that are known to cause pollution. We need to protect our environment for future generations, and what this ruling does is enable us to really carry on with that important work.
Diolch. O ran y grant ysgolion bach a gwledig, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod £2.5 miliwn wedi'i gyflwyno dros dymor blaenorol y Senedd i annog arloesi a chynyddu gweithio ysgol i ysgol. Roedd yn grant penodol iawn, ac rwy'n gwybod bod awdurdodau lleol wedi cael gwybod o'r cychwyn cyntaf fod y grant yn gyfyngedig o ran amser, a gwnaethon nhw gyflwyno eu cynlluniau ar gyfer gwariant a chynaliadwyedd ar y sail honno. Roedd y grant i fod i ddod i ben ddiwedd mis Mawrth y llynedd—2021—ond, i gefnogi'r broses bontio, estynnodd Llywodraeth Cymru y grant am flwyddyn arall. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod mewn trafodaethau gydag awdurdodau lleol, ac nid wyf yn credu bod awdurdodau lleol wedi gwthio'n ôl ynghylch dod â'r grant i ben, oherwydd cafodd ysgolion a'r awdurdodau lleol wybod amdano.
O ran eich ail gwestiwn, yn amlwg, mae hynny'n dod o fewn fy mhortffolio i, ac roeddwn i'n sicr yn croesawu'r dyfarniad a gafodd ei roi gan y llys ddydd Iau diwethaf. Byddaf i'n parhau i weithio gydag undebau'r ffermwyr i leihau effaith amaethyddiaeth a llygryddion eraill. Cawsom ni achos llygredd amaethyddol sylweddol iawn arall, a gafodd ei gadarnhau’n syth, yr wythnos diwethaf. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn os ydym ni i gyd yn mynd i weithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â'r llygredd yr ydym ni'n ei weld yn ein dyfroedd. Ond mae'r un mor bwysig, wrth gwrs, ein bod ni'n cefnogi'r diwydiant ffermio, wrth symud ymlaen, a byddaf i'n parhau â'r trafodaethau hynny. O dan y cytundeb cydweithredu sydd gan Lywodraeth Cymru gyda Phlaid Cymru, mae hwn yn faes lle'r ydym ni wedi ymrwymo i weithio nid yn unig gyda ni ein hunain ond, unwaith eto, gyda'r diwydiant i dargedu'r gweithgareddau hynny y mae'n hysbys eu bod yn achosi llygredd. Mae angen i ni ddiogelu ein hamgylchedd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, a'r hyn y mae'r dyfarniad hwn yn ei wneud yw ein galluogi ni i barhau â'r gwaith pwysig hwnnw.
Just two items to raise. First of all, Trefnydd, Saturday's National League football match at the Racecourse was a phenomenal event—you and I were both present at it, along with almost 9,000 spectators. And it once again demonstrated how the world's oldest international football stadium can host dramatic and sensational events. Would the Government commit to pressing for the return of international matches to the Racecourse as soon as possible?
And also, Trefnydd, just across from the Racecourse—indeed, part of the Racecourse is included—is the Wrexham gateway project, to which the Welsh Government has already committed a huge amount of money. Although we've been promised levelling-up funding from the UK Government, this isn't yet to materialise. Would you be able to make a statement on whether you believe the UK Government is in a position to fund this vitally important regeneration project, or is it just warm words that we're hearing?
Dim ond dwy eitem i'w codi. Yn gyntaf oll, Trefnydd, roedd gêm bêl-droed y Gynghrair Genedlaethol ar y Cae Ras ddydd Sadwrn yn ddigwyddiad anhygoel—roeddech chi a fi yn bresennol yno, ynghyd â bron i 9,000 o wylwyr. Ac unwaith eto dangosodd sut y gall stadiwm pêl-droed rhyngwladol hynaf y byd gynnal digwyddiadau dramatig a syfrdanol. A fyddai'r Llywodraeth yn ymrwymo i ddwyn perswâd am ddychwelyd gemau rhyngwladol i'r Cae Ras cyn gynted â phosibl?
Ac hefyd, Trefnydd, gyferbyn â'r Cae Ras—yn wir, mae darn o'r Cae Ras yn rhan ohono—y mae prosiect porth Wrecsam, y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ymrwymo swm enfawr o arian iddo. Er ein bod ni wedi cael addewid o gyllid codi'r gwastad gan Lywodraeth y DU, nid yw hyn wedi dod i'r amlwg eto. A fyddech chi'n gallu gwneud datganiad ynghylch a ydych chi'n credu bod Llywodraeth y DU mewn sefyllfa i ariannu'r prosiect adfywio hollbwysig hwn, neu a yw'n fater o eiriau teg yr ydym ni'n eu clywed?
Thank you. The match on Saturday was certainly absolutely extraordinary. I was chatting to Llyr Huws Gruffydd about it over lunch. I'm still smiling. In my 50 years of attending the Racecourse, I've never seen anything quite like it. I think you make a really important point. As a child, that's where I went to watch international matches, and, of course, with the success that the Wales football team have had over the past few years in particular, I think the players have made Cardiff City Stadium their fortress, if you like. I think, last week—. Again, we were talking at lunchtime, saying we can't imagine football crowds singing like that 20 years ago, and singing in Welsh. And I think that says a lot about the way people have really taken this Welsh national football team to their hearts. But I know the new chief executive at the Football Association of Wales is very keen to see games played at the Racecourse. I think it's very important for us in north Wales that those games are played, even if they're only friendly games, in the coming years. So, I'm sure the Deputy Minister for Arts and Sport, and Chief Whip will certainly continue to press that with the Football Association of Wales.
You refer to the levelling-up funding bid that has been submitted in relation to the Wrexham gateway. Unfortunately, we know, despite the UK Government's promise we wouldn't have a penny less if we left the European Union, that's not the case. The funding that is available to the UK Government is much less than had we remained in the European Union. I think it's really vital that the UK Government work with the Welsh Government, and other devolved Governments, around the levelling-up fund. It's got to be a genuine partnership if it's going to work; we don't want a fragmented funding landscape. So, I think it's really important that we do see that funding. I know the second bid is in, and I think it's by June that that funding bid has to be in by.
Diolch. Roedd y gêm ddydd Sadwrn yn sicr yn gwbl anhygoel. Roeddwn i'n sgwrsio â Llyr Huws Gruffydd amdano dros ginio. Rwy'n dal i wenu. Yn fy 50 mlynedd o fynd i'r Cae Ras, nid wyf i erioed wedi gweld dim byd tebyg iddo. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Fel plentyn, dyna lle'r oeddwn i'n mynd i wylio gemau rhyngwladol, ac, wrth gwrs, gyda'r llwyddiant y mae tîm pêl-droed Cymru wedi'i gael yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn arbennig, rwy'n credu bod y chwaraewyr wedi gwneud Stadiwm Dinas Caerdydd yn gaer iddyn nhw, os mynnwch chi. Rwy'n credu, yr wythnos diwethaf—. Unwaith eto, roeddem ni'n sgwrsio amser cinio, yn dweud na allwn ni ddychmygu torfeydd pêl-droed yn canu fel yna 20 mlynedd yn ôl, a chanu yn Gymraeg. Ac rwy'n credu bod hynny'n dweud tipyn am y ffordd y mae pobl wedi cymryd tîm pêl-droed cenedlaethol Cymru i'w calonnau. Ond rwy'n gwybod bod prif weithredwr newydd Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn awyddus iawn i weld gemau'n cael eu chwarae ar y Cae Ras. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i ni yn y gogledd fod y gemau hynny'n cael eu chwarae, hyd yn oed os mai dim ond gemau cyfeillgar ydyn nhw, yn y blynyddoedd sydd i ddod. Felly, rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog Celfyddydau a Chwaraeon, a'r Prif Chwip yn sicr yn parhau i wthio hynny gyda Chymdeithas Bêl-droed Cymru.
Rydych chi'n cyfeirio at y cais am gyllid codi'r gwastad sydd wedi'i gyflwyno o ran porth Wrecsam. Yn anffodus, fe wyddom ni, er gwaethaf addewid Llywodraeth y DU na fyddai gennym ni geiniog yn llai pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid yw hynny'n wir. Mae'r cyllid sydd ar gael i Lywodraeth y DU yn llawer llai na'r hyn a gawsom ni yn yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol hanfodol bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru, a Llywodraethau datganoledig eraill, ynghylch y gronfa codi'r gwastad. Mae'n rhaid iddi fod yn bartneriaeth wirioneddol os yw'n mynd i weithio; nid ydym ni eisiau bod â sefyllfa ariannu dameidiog. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n gweld y cyllid hwnnw. Rwy'n gwybod bod yr ail gais wedi'i cyflwyno, ac rwy'n credu mai erbyn mis Mehefin y mae'n rhaid cyflwyno’r cais hwnnw am gyllid.
Good afternoon, business Minister. I'd like to call for a statement from the Minister for Health and Social Services regarding the recently released interim report by the Cass review. The interim report highlighted several concerning issues that need to be dealt with and discussed by elected officials and professionals. Some of the findings raised in the report highlighted the lack of consensus and open discussion about the nature of gender dysphoria and, therefore, the appropriate clinical response. It is now clear to me that, in light of the interim Cass report, there should be a review of services in Wales for gender questioning children and adolescents. This has been overlooked by the Welsh Government, and it needs to be rectified urgently. Therefore, I'd ask for a statement, please, Minister.
Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch yr adroddiad interim a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar gan adolygiad Cass. Gwnaeth yr adroddiad interim amlygu nifer o faterion sy'n achosi pryder y mae angen i swyddogion etholedig a gweithwyr proffesiynol ymdrin â nhw a'u trafod. Gwnaeth rhai o'r canfyddiadau a gafodd eu codi yn yr adroddiad dynnu sylw at y diffyg consensws a thrafodaeth agored am natur dysfforia rhywedd ac, felly, yr ymateb clinigol priodol. Mae'n amlwg i mi nawr, yng ngoleuni adroddiad interim Cass, y dylai adolygiad o wasanaethau yng Nghymru ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n cwestiynu eu rhywedd gael ei gynnal. Mae Llywodraeth Cymru wedi anwybyddu hyn, ac mae angen gwneud yn iawn am hyn ar frys. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, Gweinidog.
Thank you. I know the Minister for Health and Social Services and both the Deputy Ministers are obviously aware of the report or working through the report, and I'm sure, at the most opportune time, will come forward with further information.
Diolch. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r ddau Ddirprwy Weinidog yn amlwg yn ymwybodol o'r adroddiad neu'n gweithio drwy'r adroddiad, ac rwy'n siŵr, ar yr adeg fwyaf amserol, y byddan nhw'n cyflwyno rhagor o wybodaeth.
Trefnydd, I would like to ask for a statement, please. It relates to postal services delivered by the Royal Mail and how the Welsh Government can exert pressure for services to be improved. It is an issue that I have previously corresponded with the Deputy Minister for Social Partnership on, as I know that she regularly meets with the Royal Mail, and she has, and I'm grateful for this, made representations previously on behalf of constituents. However, services in many parts of the Rhondda in particular are sporadic, with deliveries in recent months being once a fortnight in areas such as Glynfach, according to a local resident, which also means that important documents are being missed or not received at all. This also related to vaccination appointments. I would be grateful for a statement to see how we can influence the Royal Mail on this, please. Thank you.
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda. Mae'n ymwneud â gwasanaethau post sy'n cael eu darparu gan y Post Brenhinol a sut y gall Llywodraeth Cymru bwyso arno i wella gwasanaethau. Mae'n fater yr wyf i wedi gohebu'n flaenorol â'r Dirprwy Weinidog dros Bartneriaeth Gymdeithasol ynghylch, gan fy mod i'n gwybod ei bod hi'n cyfarfod yn rheolaidd â'r Post Brenhinol, ac mae hi, ac rwy'n ddiolchgar am hyn, wedi cyflwyno sylwadau o'r blaen ar ran etholwyr. Fodd bynnag, mae gwasanaethau mewn sawl rhan o'r Rhondda yn arbennig, yn ysbeidiol, a'r post, yn ystod y misoedd diwethaf, yn cael ei ddosbarthu unwaith bob pythefnos mewn ardaloedd fel Glyn-fach, yn ôl preswylydd lleol, sydd hefyd yn golygu bod dogfennau pwysig yn cael eu methu neu nad ydyn nhw'n cael eu derbyn o gwbl. Roedd hyn hefyd yn ymwneud ag apwyntiadau brechu. Byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad i weld sut y gallwn ni ddylanwadu ar y Post Brenhinol ar hyn, os gwelwch yn dda. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. I think you said that you'd already made representations direct to the Deputy Minister. As you are aware, Royal Mail is obviously a reserved issue, but we do all obviously rely on postal services in a way that you've just described, and, I think, during the pandemic, we've relied on them even more. I'm sure, if you have made representations to the Deputy Minister, she will respond to you.
Diolch. Rwy'n credu i chi ddweud eich bod chi eisoes wedi cyflwyno sylwadau'n uniongyrchol i'r Dirprwy Weinidog. Fel y gwyddoch chi, mae'n amlwg bod y Post Brenhinol yn fater a gedwir yn ôl, ond mae'n amlwg ein bod ni i gyd yn dibynnu ar wasanaethau post mewn ffordd yr ydych chi newydd ei disgrifio, ac, yn fy marn i, yn ystod y pandemig, rydym ni wedi dibynnu arnyn nhw hyd yn oed yn fwy. Rwy'n siŵr, os ydych chi'n cyflwyno sylwadau i'r Dirprwy Weinidog, y bydd hi'n ymateb i chi.
Rwy'n falch iawn o groesawu yn ôl Altaf Hussain.
I'm very pleased to welcome back Altaf Hussain.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer and Minister. I am grateful, and it is nice to be back here, one among you. Minister, you will be aware of a recent internal audit report at Bridgend council that exposed the payment of £316,192 to a company for home insulation work, where the director was a Labour council cabinet member, and where the moneys were paid to a company that the auditors could not establish had actually existed. I believe that South Wales Police should be investigating it. I have called for them to do so. Will the Government make a statement in the Chamber, setting out how Welsh procurement policies will be tightened to reduce the chance of this occurring again? Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd a Gweinidog. Rwy'n ddiolchgar, ac mae'n braf bod nôl yma, yn eich plith. Gweinidog, byddwch chi'n ymwybodol o adroddiad archwilio mewnol diweddar yng nghyngor Pen-y-bont ar Ogwr a ddatgelodd daliad o £316,192 i gwmni ar gyfer gwaith inswleiddio cartrefi, lle'r oedd y cyfarwyddwr yn aelod o gabinet y cyngor Llafur, a lle cafodd yr arian ei dalu i gwmni na allai'r archwilwyr sefydlu ei fod wedi bodoli mewn gwirionedd. Rwy'n credu y dylai Heddlu De Cymru fod yn ymchwilio iddo. Rwyf i wedi galw arnyn nhw i wneud hynny. A wnaiff y Llywodraeth ddatganiad yn y Siambr, yn nodi sut y caiff polisïau caffael Cymru eu tynhau i leihau'r posibilrwydd y bydd hyn yn digwydd eto? Diolch yn fawr.
Thank you, and it is very nice to see you back in the Chamber. I think you've done the right thing by writing directly to the local authority. Procurement is an important matter, which the Minister for Finance and Local Government is doing a big piece of work on within our programme for government, and I'm sure this is something that could be looked at.
Diolch, ac mae'n braf iawn eich gweld chi nôl yn y Siambr. Rwy'n credu eich bod chi wedi gwneud y peth iawn drwy ysgrifennu'n uniongyrchol at yr awdurdod lleol. Mae caffael yn fater pwysig, mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cyflawni darn mawr o waith arno yn ein rhaglen lywodraethu, ac rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y byddai modd ei ystyried.
Trefnydd, a gaf i ddatganiad ar gysylltedd digidol mewn ardaloedd gwledig, sy'n effeithio'n fawr, wrth gwrs, ar drigolion yn y rhanbarth dwi'n ei gynrychioli, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru? Fel rydym ni i gyd yn gwybod, mae'r arian ychwanegol, y top-up, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei roi i'r system talebau gan Lywodraeth San Steffan yn dod i ben ddydd Iau yr wythnos yma, ac mae hynny, wrth gwrs, yn peri ansicrwydd mawr iawn, achos dwi wedi cael nifer o bobl yn cysylltu â fi dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn cwyno bod y ddarpariaeth mewn rhai ardaloedd gwledig yn dal i fod yn anfoddhaol. Mae cynghorau cymuned, er enghraifft, wedi cysylltu i nodi nad oes modd iddyn nhw gynnal cyfarfodydd rhithiol neu hybrid oherwydd diffyg cysylltedd band llydan digonol, ac unigolion, wrth gwrs, a busnesau hefyd wedi cysylltu yn cwyno yn yr un modd. Nawr, dwi'n gwybod bod y top-up yma yn dod i ben ac rydych chi'n adolygu'r system talebau. Felly, a oes modd i ni gael datganiad ynglŷn â beth ydy bwriadau'r Llywodraeth i gefnogi'r math o gymunedau sy'n dal yn dioddef, ar gyfer sicrwydd i'r dyfodol? Diolch yn fawr.
Trefnydd, may I ask for a statement on digital connectivity in rural areas, which has a major impact on citizens in the region that I represent, namely Mid and West Wales? As we all know, the additional top-up that the Welsh Government has been providing to the voucher system from the Westminster Government is coming to an end on Thursday of this week, and that, of course, leads to a great deal of uncertainty, because I have had several people contacting me over the past weeks and months complaining that the provision in some rural areas is still unsatisfactory. Community councils, for example, have contacted me to say that they can't hold virtual meetings or hybrid meetings because of the lack of adequate broadband connectivity, and individuals and businesses also have contacted to complain about the same issue. Now, I know that this top-up is coming to an end and that you are reviewing the voucher system. So, can we have a statement with regard to what the intentions of the Welsh Government are to support the communities that are still suffering, to provide certainty for the future? Thank you.
Thank you. I think you do raise a very important point, and, again, during the pandemic it's been highlighted, the difficulties in some of our rural areas in particular—and not just rural, but urban areas too. But, I think, with rural areas, I've certainly been lobbied by small businesses, for instance, who haven't been able to improve their website takings in the way that they would have wanted to. So, I think it is an important issue. You'll be aware, again, as a Government, that we've had to plug the gaps that the UK Government left behind in relation to providing more broadband, and as you say there is a review currently being undertaken by the Deputy Minister for Climate Change.
Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, ac, unwaith eto, yn ystod y pandemig cafodd sylw ei dynnu ato, yr anawsterau yn rhai o'n hardaloedd gwledig yn arbennig—ac nid ardaloedd gwledig yn unig, ond ardaloedd trefol hefyd. Ond, rwy'n credu, gydag ardaloedd gwledig, yn sicr rwyf i wedi cael fy lobïo gan fusnesau bach, er enghraifft, nad ydyn nhw wedi gallu gwella eu gwerthiant ar y wefan yn y ffordd y bydden nhw wedi dymuno ei wneud. Felly, rwy'n credu ei fod yn fater pwysig. Byddwch chi'n ymwybodol, unwaith eto, fel Llywodraeth, ein bod ni wedi gorfod llenwi'r bylchau a gafodd eu gadael gan Lywodraeth y DU o ran darparu mwy o fand eang, ac fel y dywedwch chi, mae adolygiad yn cael ei gynnal ar hyn o bryd gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd.
I would like to ask for two statements. I've received a lot of complaints regarding hospital food, not just in Morriston Hospital, which is very near to me, but in hospitals across south Wales. I would like a Government statement on hospital food, to cover quality, quantity, how ward managers are implementing the policy that allows relatives and friends to help those who need help to eat—I've been told, although it's a policy of the health boards, it's a policy of the Welsh Government, by the time it gets down to ward managers, that policy disappears—and also on the quantity of waste food, which I understand from people who've been visiting patients in hospital is substantial.
I would also like to ask for a Government statement on public transport in the Swansea bay city region. We've had recent statements on the north Wales and Cardiff metro, can we have one on the creation of the Swansea bay city region metro? I realise it's much more complicated, as does the Deputy Presiding Officer, because travel in our area is not linear. There's quite a lot of Valleys down and from Swansea up into the Valleys communities, and also from Carmarthenshire into Swansea, Neath Port Talbot, and also the other way around. It's not unidirectional, which is what the Cardiff bay metro is predominantly. It's multidirectional and that does make it much more complicated, but it doesn't make it less of a problem for me and my colleagues, such as you, Deputy Presiding Officer, and the Member representing Neath.
Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Rwyf i wedi cael llawer o gwynion am fwyd ysbyty, nid yn unig yn Ysbyty Treforys, sy'n agos iawn ataf i, ond mewn ysbytai ledled de Cymru. Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar fwyd mewn ysbytai, i gynnwys ansawdd, maint, sut y mae rheolwyr wardiau'n gweithredu'r polisi sy'n caniatáu i berthnasau a ffrindiau helpu'r rhai y mae angen help arnyn nhw i fwyta—cefais i wybod, er ei fod yn bolisi gan y byrddau iechyd, ac yn bolisi gan Lywodraeth Cymru, erbyn iddo fynd i lawr i reolwyr wardiau, mae'r polisi hwnnw'n diflannu—a hefyd faint o fwyd gwastraff sydd, ac rwy'n deall gan bobl sydd wedi bod yn ymweld â chleifion yn yr ysbyty bod hwnnw'n sylweddol.
Hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar drafnidiaeth gyhoeddus yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Rydym ni wedi cael datganiadau diweddar am fetro'r gogledd a Chaerdydd, a gawn ni un ar greu metro dinas-ranbarth bae Abertawe? Rwy'n sylweddoli ei fod yn llawer mwy cymhleth, ac mae'r Dirprwy Lywydd yn sylweddoli hynny hefyd, oherwydd nid yw teithio yn ein hardal ni'n llinellol. Mae cryn dipyn o Gymoedd i fyny ac i lawr o Abertawe i fyny i gymunedau'r Cymoedd, a hefyd o sir Gaerfyrddin i Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, a hefyd y ffordd arall. Nid yw'n unffordd, sef yr hyn y mae metro bae Caerdydd yn bennaf. Mae'n amlgyfeiriad ac mae hynny'n ei wneud yn llawer mwy cymhleth, ond nid yw'n ei wneud yn llai o broblem i mi a fy nghyd-Aelodau, fel chithau, Dirprwy Lywydd, a'r Aelod sy'n cynrychioli Castell-nedd.
That won't get you any more time, Mike. [Laughter.]
Ni fydd hynny'n ennill mwy o amser i chi, Mike. [Chwerthin.]
Thank you, Mike. I think you raise a very important point about hospital food. When I was health Minister, I always used to say that food is just as important as medicine. It's really important that patients have proper quality of food, and it is an issue that I know the Minister for health is looking at. We're also looking at procurement. I go back to an earlier answer around procurement. That's part of the process that the Minister for Finance and Local Government is looking at too. You may be aware that NHS Improvement England is currently undertaking a comprehensive NHS catering review, and I know NHS Wales representatives attend those review meetings. Once that review has been completed, it's going to be assessed, and then here in Wales we will consider what best practice and guidance can be rolled out and adopted right across NHS Wales.
In relation to the Swansea bay city region, or the Swansea bay and west Wales metro, I think, is the correct title, we are in the very early stages of development of the three metro projects—north Wales, south Wales, and the Swansea bay one. It is an important part of achieving our modal-shift targets. If we are going to meet our net-zero targets, it's very important that we do this, and we are working very closely with Transport for Wales to accelerate it.
Diolch, Mike. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn am fwyd mewn ysbytai. Pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, roeddwn i bob amser yn arfer dweud bod bwyd yr un mor bwysig â meddygaeth. Mae'n bwysig iawn bod gan gleifion fwyd o ansawdd priodol, ac mae'n fater y gwn i fod y Gweinidog iechyd yn ei ystyried. Rydym ni hefyd yn ystyried caffael. Af i nôl at ateb cynharach ynghylch caffael. Mae hynny'n rhan o'r broses y mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn edrych arni hefyd. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod NHS Improvement England yn cynnal adolygiad cynhwysfawr o arlwyo'r GIG ar hyn o bryd, a gwn i fod cynrychiolwyr GIG Cymru yn mynychu'r cyfarfodydd adolygu hynny. Pan fydd yr adolygiad hwnnw wedi'i gwblhau, bydd yn cael ei asesu, ac yna, yma yng Nghymru, byddwn ni'n ystyried pa arferion gorau a chanllawiau y bydd modd eu cyflwyno a'u mabwysiadu ledled GIG Cymru.
O ran Dinas-ranbarth bae Abertawe, neu Metro bae Abertawe a gorllewin Cymru, rwy'n credu, yw'r teitl cywir, rydym ni yng nghamau cynnar iawn datblygu'r tri phrosiect metro—gogledd Cymru, de Cymru, a bae Abertawe. Mae'n rhan bwysig o gyflawni ein targedau newid dulliau teithio. Os ydym ni eisiau cyrraedd ein targedau sero-net, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud hyn, ac rydym ni'n gweithio'n agos iawn gyda Trafnidiaeth Cymru i'w gyflymu.
Trefnydd, I notice many of my colleagues asking for statements during business statement, but I never see those statements, actually, frankly, coming from this. But I'm going to formally request a statement from the Deputy Minister for transport Lee Waters, and I would also like to put on record my utmost disappointment that our Deputy Llywydd didn't see fit to allow this to be an urgent question.
Now, my question is in relation—[Interruption.] You weren't there, I was.
It's in relation to the severe and chaotic delays that were encountered by hundreds of passengers yesterday due to a rail operational incident at Abergavenny. Three trains, several carriages, and hundreds of passengers left stranded on these trains in warm weather conditions with no ventilation. The first train, we were allowed on the platform for a couple of hours. I left my office with a member of staff at 1 o'clock. I arrived in my flat here, in Cardiff, at 10 o'clock last night. It was the most horrendous situation I've ever witnessed: people crying, people anxious to get to their final destination.
In desperation, my colleague Llyr Gruffydd and I took to Twitter, copying in the Deputy Minister, and hour by hour went past with nothing. Frankly, I would have been really ashamed to have been the Deputy Minister, or not to have gone on to Twitter and said, 'Look, I will launch an investigation as to what's gone wrong.' But we were kept with no food, no nourishment, no sustenance or anything.
Trefnydd, rwy'n sylwi bod llawer o fy nghyd-Aelodau'n gofyn am ddatganiadau yn ystod y datganiad busnes, ond ni welaf i byth y datganiadau hynny, a dweud y gwir, yn dod o hyn. Ond rwy'n mynd i ofyn yn ffurfiol am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog trafnidiaeth, Lee Waters, a hoffwn i hefyd gofnodi fy siom fwyaf nad oedd ein Dirprwy Lywydd yn gweld yn dda i ganiatáu i hwn fod yn gwestiwn brys.
Nawr, mae fy nghwestiwn yn ymwneud—[Torri ar draws.] Nid oeddech chi yno, roeddwn i yno.
Mae'n ymwneud â'r oedi difrifol ac anhrefnus yr oedd cannoedd o deithwyr yn ei wynebu ddoe oherwydd digwyddiad gweithredol ar y rheilffyrdd yn y Fenni. Cafodd tri thrên, sawl cerbyd, a channoedd o deithwyr eu gadael yn sownd ar y trenau hyn mewn tywydd cynnes heb unrhyw awyru. Y trên cyntaf, cawsom ni ganiatâd i fynd ar y platfform am ychydig oriau. Gadewais i fy swyddfa gydag aelod o staff am 1 o'r gloch. Cyrhaeddais i fy fflat yma, yng Nghaerdydd, am 10 o'r gloch neithiwr. Dyma'r sefyllfa fwyaf erchyll i mi ei gweld erioed: pobl yn crio, pobl yn awyddus i gyrraedd pen eu taith.
Mewn anobaith, aeth fy nghyd-Aelod Llyr Gruffydd a minnau i Twitter, gan gopïo'r Dirprwy Weinidog, ac aeth awr fesul awr heibio heb ddim. A dweud y gwir, byddai gennyf i gywilydd mawr petai fi oedd y Dirprwy Weinidog, neu i beidio â mynd at Twitter a dweud, 'Edrychwch, fe wnaf lansio ymchwiliad ynglŷn â'r hyn sydd wedi mynd o'i le.' Ond cawsom ni ein gadael heb fwyd, heb faeth, heb ymborth na dim.
You do need to close now.
Mae angen i chi orffen nawr.
I am. As you can see, I'm pretty upset about it, because I know someone who missed a funeral, somebody who's lost their job, and frankly, everybody, everybody had a really sad story. Being an hour or two delayed, these things happen. We're talking five or six hours, stuck on a train, unable to do anything. Now I think that it was such a serious issue yesterday that the Deputy Minister should have come forward this morning to actually make a statement. So, it's not your fault, Trefnydd, and I'm not getting annoyed with you, but I do want a statement from Lee Waters and I will pursue, and I shall ask and ask again. The people of Wales, passengers even from England—
Rwyf yn. Fel y gwelwch chi, rwy'n eithaf gofidus am y peth, oherwydd rwy'n adnabod rhywun a gollodd angladd, rhywun sydd wedi colli ei swydd, ac a dweud y gwir, roedd gan bawb, pawb stori drist iawn. Mae cael eich oedi am awr neu ddwy, mae'r pethau hyn yn digwydd. Rydym ni'n sôn am bump neu chwe awr, yn sownd ar drên, yn methu gwneud dim. Nawr, rwy'n credu ei bod yn fater mor ddifrifol ddoe y dylai'r Dirprwy Weinidog fod wedi dod ymlaen y bore yma i wneud datganiad mewn gwirionedd. Felly, nid eich bai chi, Trefnydd, ac nid wyf i'n ddig gyda chi, ond rwyf i eisiau cael datganiad gan Lee Waters a byddaf i'n mynd ar ei drywydd, a byddaf i'n gofyn a gofyn eto. Mae pobl Cymru, teithwyr hyd yn oed o Loegr—
The Member has made her point. She has gone well beyond her time.
Mae'r Aelod wedi gwneud ei phwynt. Mae hi wedi mynd ymhell y tu hwnt i'w hamser.
Okay. They deserve a reason for what happened yesterday and I jolly well hope he launches a thorough investigation, because absolutely: do I have any confidence now in Transport for Wales and this Welsh Government's ability to get me here from my constituency? No, I do not.
Iawn. Maen nhw'n haeddu rheswm dros yr hyn a ddigwyddodd ddoe ac rwyf i'n gobeithio'n fawr y bydd yn lansio ymchwiliad trylwyr, oherwydd yn bendant: a oes gennyf i unrhyw hyder yn awr yn Trafnidiaeth Cymru a gallu'r Llywodraeth hon yng Nghymru i fy nghael i yma o fy etholaeth? Nac oes.
I absolutely agree with you that it was a very difficult journey yesterday for you and for many other people, and I have spoken to other Members who were on that train. I have also spoken with the Deputy Minister for Climate Change, who is very aware of the situation and is meeting with the chair and chief executive of Transport for Wales this afternoon around this issue. He is answering questions tomorrow, the Deputy Minister, in this Chamber, and I'm sure he will be able to give you an update then, because I think that will be much quicker and you will be able to get some answers. I think, from a Transport for Wales point of view, initial investigations have shown it was due to an unexpected operational matter, and they are working around it.
I'm not saying it's acceptable at all; I absolutely appreciate—. I've done that journey many, many, many times myself. I was on a train yesterday morning, so it could have been me. So, I'm absolutely not taking anything away, but we have to work through the process and we have to find out what went wrong. It's very regrettable; it was clearly very, very poor passenger experience.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ei bod yn daith anodd iawn ddoe i chi ac i lawer o bobl eraill, ac rwyf wedi siarad ag Aelodau eraill a oedd ar y trên hwnnw. Rwyf i hefyd wedi siarad â'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n ymwybodol iawn o'r sefyllfa ac sy'n cyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru y prynhawn yma ynghylch y mater hwn. Mae'n ateb cwestiynau yfory, y Dirprwy Weinidog, yn y Siambr hon, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi bryd hynny, oherwydd rwy'n credu y bydd hynny'n gyflymach o lawer a byddwch chi'n gallu cael rhai atebion. Rwy'n credu, o safbwynt Trafnidiaeth Cymru, fod ymchwiliadau cychwynnol wedi dangos mai mater gweithredol annisgwyl oedd yn gyfrifol amdano, ac maen nhw'n gweithio o'i gwmpas.
Nid wyf i'n dweud ei fod yn dderbyniol o gwbl; rwy'n llwyr werthfawrogi—. Rwyf i wedi gwneud y daith honno lawer, lawer gwaith fy hun. Roeddwn i ar drên fore ddoe, felly gallai wedi bod yn fi fy hun. Felly, nid wyf i'n cymryd dim i ffwrdd o gwbl, ond mae'n rhaid i ni weithio drwy'r broses ac mae'n rhaid i ni ddarganfod beth aeth o'i le. Mae'n destun gofid mawr; yr oedd yn amlwg yn brofiad gwael iawn i deithwyr.
Mae'n rhaid imi ddweud, neithiwr oedd y profiad gwaethaf, mwyaf erchyll dwi erioed wedi ei gael o ddefnyddio trên yng Nghymru. Roedd y siwrnai, oedd i fod yn dair awr, yn siwrnai o saith awr. Buodd fy nhrên i yn llonydd am bedair awr: un trên; dwi'n gwybod am bedwar trên oedd yn yr un sefyllfa. Dim gwybodaeth, achos doedd yr uchelseinydd yn fy ngherbyd i ddim yn gweithio. Dyna gyflwr y stoc sydd gennym ni erbyn hyn. Dim cludiant amgen. Er ein bod ni wedi aros pedair awr, dim trefniadau i symud y teithwyr. Mi oedd yna bobl yn sâl ar un o'r trenau. Mi oedd yna bobl yn crio ar fy nhrên i. Mi wnaeth yna rywun fethu angladd. Mi oedd rhywun yn poeni am ddyfodol eu gwaith oherwydd eu bod nhw'n hwyr i'w shifft. Roeddwn i'n gwrando ar swyddogion Trafnidiaeth Cymru yn y pwyllgor bythefnos yn ôl yn dweud wrthym ni, 'Ydy, mae'n heriol, ond mae pethau'n gwella.' Chi'n gwybod beth? Dwi ddim yn credu y gallaf i gredu gair maen nhw'n ei ddweud wrthyn ni ragor. Dwi'n sicr ddim yn teimlo bod gyda fi ffydd ynddyn nhw ar hyn o bryd.
Roeddwn i'n clywed bod yna broblemau eto bore yma: trenau o'r gogledd i'r de yn hwyr, yn cael eu canslo. Mi ges i nifer o bobl yn cysylltu â fi fore dydd Gwener, miloedd o bobl yn trio teithio'n ôl i ogledd Cymru ar ôl y gêm nos Iau: dau gerbyd. Dau gerbyd. Doedd Trafnidiaeth Cymru ddim yn sylweddoli bod y gêm yn digwydd?
Felly a gawn ni ddatganiad? A datganiad—nid cyfle i ofyn cwpwl o gwestiynau atodol fory—gan y Dirprwy Weinidog, oherwydd dwi eisiau iddo fe wneud tri pheth: yn y lle cyntaf, mae'n rhaid iddo fe ymddiheuro i bobl gogledd Cymru am gyflwr y gwasanaeth enbydus dŷn ni'n gorfod ei ddioddef o un dydd i'r llall; yn ail, dwi eisiau iddo fe esbonio i ni fel Senedd beth mae e'n mynd i wneud i ddatrys y broblem yma yn y tymor byr; ac yn drydydd, mae angen iddo fe esbonio pam ein bod ni'n mynd i orfod aros tan ddiwedd y flwyddyn cyn y gwelwn ni stoc newydd ar y gwasanaeth rhwng y de a'r gogledd. Oherwydd os ydy'r gwasanaeth yn para fel ag y mae e am yr wyth mis tan hynny, wel, fydd yna ddiawl o neb ar ôl yn defnyddio'r trenau yn mynd o'r gogledd i'r de.
I have to say that last night was the most appalling experience I've ever had in using a train in Wales. The journey, which was supposed to be three hours, was a seven-hour journey. My train was stationary for four hours. That was one train; I know of four other trains in the same situation. No information, because the loudspeaker in my carriage didn't work. And that's the state of our rolling stock at the moment. No alternative transport. Although we'd waited four hours, no arrangements in place to move passengers. There were people who were ill on one of the trains; there were people in tears on my train. Someone did miss a funeral; someone was concerned about the future of their employment because they were late for their shift. I listened to Transport for Wales officers in the committee a fortnight ago, saying, 'Yes, it's challenging, but things are improving.' Do you know what? I don't think I can believe a word they tell us any more. I certainly don't feel that I have any confidence in them at the moment.
I heard that there were other problems again this morning: trains from north to south running late, being cancelled. I had a number of people contacting me on Friday morning, thousands of people trying to travel back to north Wales after the game on Thursday night and there were two carriages. Just two carriages. Didn't Transport for Wales realise that the game was happening?
So, can we have a statement? And a statement—not an opportunity to ask a few supplementaries tomorrow—a statement from the Deputy Minister, because I want him to do three things: first of all, he has to apologise to the people of north Wales for the state of the appalling service that we have to suffer from one day to the next; secondly, I want him to explain to us as a Senedd what he's going to do to resolve this problem in the short term; and third, he needs to explain why we're going to have to wait until the end of the year before we see new stock on the north-south service. Because if the service continues as it is for the next eight months until then, well, there'll be nobody left using the trains from north to south.
I think the point that—. You made a different point to Janet Finch-Saunders about no information being made available, and I think if people understand what's happening, that always helps the situation, so I think that is something very specifically that the Deputy Minister should take up at his meeting this afternoon, and I will ensure he's heard what you say. You did refer to the new rolling stock that is due to come in at the end of this year—it's for £800 million-worth—but, as you say, it's really important that we get that brought forward as quickly as possible.
Rwy'n credu mai dyna'r pwynt—. Gwnaethoch chi bwynt gwahanol i Janet Finch-Saunders am ddiffyg gwybodaeth yn cael ei darparu, ac rwy'n credu os yw pobl yn deall beth sy'n digwydd, mae hynny bob amser yn helpu'r sefyllfa, felly rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth penodol iawn y dylai'r Dirprwy Weinidog ei dderbyn yn ei gyfarfod y prynhawn yma, a byddaf i'n sicrhau ei fod wedi clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud. Gwnaethoch chi gyfeirio at y cerbydau newydd sydd i fod i ddod ddiwedd y flwyddyn hon—gwerth £800 miliwn—ond, fel y dywedwch chi, mae'n bwysig iawn i ni gyflwyno hynny cyn gynted â phosibl.
Ac yn olaf, Mabon ap Gwynfor.
And finally, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. A gawn ni ddatganiad gennych chi fel Gweinidog amaeth, os gwelwch yn dda, neu, yn wir, y Gweinidog economi, am sut ydych chi am hyrwyddo gwlân? Mae gwlân wedi gweld amseroedd anodd iawn yn ddiweddar. Deng mlynedd yn ôl, roedd o'n gwerthu am £1.25 y cilogram, ond dwy flynedd yn ôl, disgynnodd y pris i 15c. Mae'n dda gweld y pris bellach yn cynyddu eto.
Mae yna nifer o gamau, wrth gwrs, i'w cymryd cyn i'r gwehyddion gael gafael ar y gwlân, o'r cneifio i'r gwahanu—mae yna dros 10 gradd wahanol o wlân ar bob fferm, er enghraifft—ac yna y glanhau. Mae gwlân yn ddeunydd andros o hyblyg, nid yn unig ei fod yn ddefnydd ardderchog er mwyn gwneud dillad, ond hefyd carpedi ac insiwleiddio. Ond mae llawer iawn mwy na hynny. Mae Prifysgol Bangor wedi gwneud gwaith rhagorol yn edrych ar botensial arall gwlân, o'i ddefnyddio fel deunydd pecynnu, i ddefnyddio nodweddion cemegol y gwlân. Mae gwlân yn amsugno fformaldehyd yn yr amgylchedd, gan wella ansawdd aer, heb sôn am y linoliwm a'r ceratin sydd yn y gwlân a'r ffibrau. Felly, mae'r potensial yn sylweddol a hoffwn glywed pa gamau mae'r Llywodraeth am eu cymryd er mwyn manteisio ar y defnydd hyblyg a gwych yma sydd gennym ni yng Nghymru.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Can we have a statement from you as Minister for agriculture, or, indeed, the economy Minister, about how you're going to promote wool? Wool has seen very difficult times recently. Ten years ago, it sold for £1.25 per kilogram, but two years ago, that price fell to 15p. It's good to see the price increasing again.
There are a number of steps to take before the weavers can get hold of the wool, from the shearing to the separation—there are more than 10 different grades of wool on every farm, for example—and then it has to be cleaned. Wool is a very flexible material, not only is it an excellent material to make clothes, but also carpets and insulation. But there is much more to it than that. Bangor University has done excellent work looking at the other potential of wool, to be used as packaging and using its chemical properties. It absorbs formaldehyde in the environment and improves air quality, not to mention the linoleum and the keratin in the wool and the fibres. So, there is significant potential and I'd like to hear what steps the Government is going to take to benefit from this flexible use of wool that we have in Wales.
Thank you. As you said, farmers have seen a big reduction in the price they have been getting for their wool over the past two years. I've been working most closely with the Minister for Climate Change, actually, on this, rather than the Minister for Economy. Because one of the suggestions that came through was that we could look at how we could use wool more in housing stock here in Wales. I actually met with British Wool—representatives from there. They actually told me that insulation was not really the best thing for the wool; carpets certainly were. And perhaps I shouldn't say this today, but another thing that they really thought we could do here in Wales was use it in our trains, in the seating for our trains. So, that is an area I'm also looking at with the Minister. [Interruption.] I did hesitate to say that. But I think it's a really important point, because we have seen a significant drop in the price of our wool. So, we are continuing to look at options, continuing to work with British Wool.
There was a piece of work done across the UK, with all countries in the UK, about further use, but those were the two areas: carpets and transport—seats mainly, in our trains. We're always very open to suggestions, and I know the Deputy Minister and the Minister for Climate Change are very keen to see if it can be used in housing in different ways. But, interestingly, as I say, insulation was not the way they thought it should be used.
Diolch. Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, mae ffermwyr wedi gweld gostyngiad mawr i'r pris y maen nhw wedi bod yn ei gael am eu gwlân dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Rwyf i wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar hyn, a dweud y gwir, yn hytrach na Gweinidog yr Economi. Oherwydd un o'r awgrymiadau a ddaeth i'r amlwg oedd y gallem ni edrych ar sut y gallem ni wneud mwy o ddefnydd o wlân yn y stoc dai yma yng Nghymru. Cefais gyfarfod â Gwlân Prydain a dweud y gwir—cynrychiolwyr o'r fan honno. Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf nad inswleiddio oedd y peth gorau ar gyfer y gwlân mewn gwirionedd; ond roedd carpedi yn sicr. Ac efallai na ddylwn i ddweud hyn heddiw, ond peth arall yr oedden nhw wir yn meddwl y gallem ni ei wneud yma yng Nghymru oedd ei ddefnyddio yn ein trenau, yn y seddi ar gyfer ein trenau. Felly, mae hwnnw yn faes yr wyf i'n edrych arno gyda'r Gweinidog hefyd. [Torri ar draws.] Fe wnes i betruso cyn dweud hynny. Ond rwy'n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn, gan ein bod yn gweld gostyngiad sylweddol i bris ein gwlân. Felly, rydym ni'n parhau i edrych ar opsiynau, yn parhau i weithio gyda Gwlân Prydain.
Gwnaed darn o waith ledled y DU, gyda holl wledydd y DU, ynghylch defnydd pellach, ond dyna oedd y ddau faes: carpedi a thrafnidiaeth—seddi yn bennaf, yn ein trenau. Rydym ni bob amser yn agored iawn i awgrymiadau, a gwn fod y Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn awyddus iawn i weld a ellir ei ddefnyddio ym maes tai mewn gwahanol ffyrdd. Ond, yn ddiddorol, fel y dywedais, nid inswleiddio oedd y ffordd yr oedden nhw'n meddwl y dylid ei ddefnyddio.
Diolch i'r Trefnydd. Cyn inni symud ymlaen,
Thank you, Trefnydd. Before we move on,
I call upon Altaf Hussain to make a clarification.
Galwaf ar Altaf Hussain i roi eglurhad.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I just want to make my declaration of interest, since I'm a councillor in BCBC as well. That's Bridgend County Borough Council. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i wneud fy natganiad o fuddiant, gan fy mod i'n gynghorydd yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr hefyd. Diolch.
Diolch yn fawr.
Thank you.
Eitem 2 y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog. Cwestiwn 1 gan Sam Rowlands.
We move now to item 2, questions to the First Minister, and the first question is from Sam Rowlands.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddileu gwrthsemitiaeth yng Nghymru? OQ57901
1. What action is the Welsh Government taking to eradicate antisemitism in Wales? OQ57901
Prynhawn da, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelod am y cwestiwn.
Good afternoon, Deputy Presiding Officer, and I thank the Member for the question.
For over a decade, the Welsh Government has funded the Holocaust Educational Trust to provide its Lessons from Auschwitz programme in Wales. That, and other actions to address antisemitism, will be reflected in our anti-racist Wales action plan, to be published later this year.
Ers dros ddegawd, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu Ymddiriedolaeth Addysg yr Holocost i ddarparu ei rhaglen Gwersi o Auschwitz yng Nghymru. Bydd hynny, a chamau eraill i fynd i'r afael â gwrth-semitiaeth, yn cael eu hadlewyrchu yn ein cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth ar gyfer Cymru, a fydd yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni.
Thank you, First Minister, for your response. I'm sure all Members from across the Chamber here today agree that antisemitism is abhorrent to us all, and all efforts must be made to ensure that this and all forms of racism are stamped out in Wales. And as the First Minister will know, back in May 2017, Welsh Government adopted the International Holocaust Remembrance Alliance's definition of antisemitism. Nevertheless, I do find it deeply concerning that the majority of universities in Wales still haven't adopted this definition for themselves. Whilst you may not have direct control over universities in Wales, the Government does provide significant funding, and, as First Minister, you have a significant role in setting the tone and expectation of how people, public bodies and publicly funded organisations present themselves here in Wales. So, in light of this, First Minister, will you join me in urging and setting the expectation that all of our universities in Wales should adopt the IHRA definition of antisemitism?
Diolch, Prif Weinidog, am eich ymateb. Rwy'n siŵr bod pob Aelod o bob rhan o'r Siambr yma heddiw yn cytuno bod gwrth-semitiaeth yn wrthun i bob un ohonom ni, a bod yn rhaid gwneud pob ymdrech i sicrhau bod hwn a phob math o hiliaeth yn cael eu dileu yng Nghymru. Ac fel y bydd y Prif Weinidog yn gwybod, yn ôl ym mis Mai 2017, mabwysiadodd Llywodraeth Cymru ddiffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Serch hynny, mae yn destun pryder mawr i mi nad yw'r rhan fwyaf o brifysgolion yng Nghymru wedi mabwysiadu'r diffiniad hwn eu hunain o hyd. Er efallai nad oes gennych chi reolaeth uniongyrchol dros brifysgolion yng Nghymru, mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid sylweddol, ac, fel Prif Weinidog, mae gennych chi swyddogaeth arwyddocaol o ran pennu naws a disgwyliadau'r ffordd y mae pobl, cyrff cyhoeddus a sefydliadau a ariennir yn gyhoeddus yn cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru. Felly, yng ngoleuni hyn, Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i annog a phennu'r disgwyliad y dylai pob un o'n prifysgolion yng Nghymru fabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth?
Well, Llywydd, it is my expectation that no public body in Wales tolerates antisemitism, Islamophobia or any other form of discrimination against groups in our society. As the Member said, the Welsh Government has adopted the IHRA definition of antisemitism. The Minister for education has been discussing this matter over recent months. He met with Lord Mann, who is carrying out the review of antisemitism policies for the UK Government currently, and the Welsh Government has provided evidence to that review. The Minister for Education met Lord Mann back in November and this issue was discussed there. He met with the Union of Jewish Students here in Wales at the end of February and once again this matter was raised. He has a meeting with senior university staff on Monday, I think, of next week, and this item is on the agenda. So, the Member can be assured that the Welsh Government is drawing this matter to the attention of universities across Wales when we have the opportunity to do so, and setting that discussion in the context of the general expectation we set about public bodies doing everything they can to combat discrimination. However, as the Member said, universities are autonomous bodies. They are not controlled, nor should they be controlled, by the Welsh Government. We will discuss this matter and bring it to their attention, but as George Freeman, the Conservative Minister for higher education in the UK Government said just this weekend, free and open academic discourse underpinned by the values of freedom is fundamental, and that freedom applies to universities to make their own decisions within the matters that fall within their own ambit.
Wel, Llywydd, rwy'n disgwyl na fydd yr un corff cyhoeddus yng Nghymru yn goddef gwrth-semitiaeth, Islamoffobia nac unrhyw fath arall o wahaniaethu yn erbyn grwpiau yn ein cymdeithas. Fel y dywedodd yr Aelod, mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Mae'r Gweinidog addysg wedi bod yn trafod y mater hwn dros y misoedd diwethaf. Cafodd gyfarfod â'r Arglwydd Mann, sy'n cynnal yr adolygiad o bolisïau gwrth-semitiaeth ar ran Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, ac mae Llywodraeth Cymru wedi darparu tystiolaeth i'r adolygiad hwnnw. Cafodd y Gweinidog Addysg gyfarfod â'r Arglwydd Mann yn ôl ym mis Tachwedd a thrafodwyd y mater hwn yno. Cafodd gyfarfod ag Undeb y Myfyrwyr Iddewig yma yng Nghymru ddiwedd mis Chwefror ac eto codwyd y mater hwn. Mae'n cael cyfarfod ag uwch staff y brifysgol ddydd Llun, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ac mae'r eitem hon ar yr agenda. Felly, gall yr Aelod fod yn sicr bod Llywodraeth Cymru yn tynnu sylw prifysgolion ledled Cymru at y mater hwn pan fydd gennym ni gyfle i wneud hynny, a gosod y drafodaeth honno yng nghyd-destun y disgwyliad cyffredinol yr ydym ni'n ei bennu o ran cyrff cyhoeddus yn gwneud popeth o fewn eu gallu i fynd i'r afael â gwahaniaethu. Fodd bynnag, fel y dywedodd yr Aelod, mae prifysgolion yn gyrff annibynnol. Nid ydyn nhw'n cael eu rheoli, ac ni ddylen nhw gael eu rheoli, gan Lywodraeth Cymru. Byddwn yn trafod y mater hwn ac yn tynnu eu sylw ato, ond fel y dywedodd George Freeman, y Gweinidog Ceidwadol dros addysg uwch yn Llywodraeth y DU y penwythnos hwn, mae trafodaethau academaidd rhydd ac agored wedi eu seilio ar werthoedd rhyddid yn hanfodol, ac mae'r rhyddid hwnnw yn berthnasol i brifysgolion i wneud eu penderfyniadau eu hunain o ran y materion sy'n dod o fewn eu cwmpas eu hunain.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am oblygiadau Datganiad y Gwanwyn 2022 gan y Canghellor i Gymru? OQ57906
2. Will the First Minister make a statement on the implications for Wales of the Chancellor's Spring Statement 2022? OQ57906
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae degawd o fesurau cyni yn golygu nad yw’r cartrefi tlotaf yng Nghymru yn gallu ymdopi â’r argyfwng costau byw. Yn natganiad y gwanwyn, roedd gan y Canghellor gyfle i roi cymorth hanfodol i’r rhai hynny sydd ei angen fwyaf. Gadael y bobl hynny i lawr wnaeth e, ac roedd hynny’n anfaddeuol.
I thank the Member for the question. A decade of austerity has left the poorest households in Wales ill-equipped to deal with the cost-of-living crisis. In the spring statement the Chancellor had an opportunity to provide essential help to those who need it the most. He let them down and that was unforgivable.
Mi fethwyd cyfle, do, achos fe wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim byd, er enghraifft, yn natganiad y gwanwyn i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, bod Cymru'n cael ei tharo'n galetach yn hynny o beth gan fod gennym ni stoc dai llai effeithlon o ran ynni. Mae gennym ni hefyd mwy o gartrefi oddi ar y grid, ac, wrth gwrs, rŷn ni yng Nghymru yn talu cyfraddau uwch o daliadau sefydlog am ein trydan—y standing charges yma. Er bod gogledd Cymru yn gyfoethog mewn ynni, er ein bod ni'n cynhyrchu mwy o ynni nag yr ŷn ni'n ei ddefnyddio, er ein bod ni'n un o allforwyr ynni mwyaf yn y byd, mae standing charges yn y gogledd am drydan yn mynd i gynyddu 102 y cant, tra bod Llundain dim ond yn cynyddu 38 y cant. Ydych chi, felly, yn cytuno â fi, Brif Weinidog, bod datganiad y gwanwyn yn dangos yn glir i ni, mewn gwirionedd, bod yna ddim difidénd i Gymru o fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, yn enwedig pan fo'n dod i'r rhai sy'n gorfod dewis rhwng gwresogi eu cartrefi neu fwyta?
An opportunity was missed, indeed, because the UK Government did nothing, for example, in the spring statement to tackle fuel poverty. We know, of course, that Wales is hit harder in that regard as we do have less efficient housing stock in terms of energy. We have more homes that are off the grid and, also, we in Wales are paying higher rates of standing charges for our electricity. Although north Wales is energy rich, although we produce more energy than we use, although we are one of the biggest exporters of energy in the world, the standing charges in north Wales for electricity will increase by 102 per cent, while in London they will increase by only 38 per cent. Do you, therefore, agree with me, First Minister, that the spring statement demonstrates clearly that there is no dividend for Wales to being part of the UK, particularly when it comes to those who have to choose between heating their homes or eating?
Dwi'n cytuno gyda'r Aelod. Roedd cyfle da gyda'r Canghellor ddydd Mawrth diwethaf i ddangos beth mae'r Deyrnas Unedig yn gallu ei wneud i helpu pobl mewn tlodi, ac i wneud hwnna mewn ffordd sy'n deg ar draws y Deyrnas Unedig i gyd. Mae'n siomedig nad oedd y Canghellor yn fodlon cymryd y cyfle i ddangos y pwerau sydd yn ei ddwylo e i helpu pobl—pobl yn y gogledd, fel y mae'r Aelod yn ei ddweud, a phobl sy'n dioddef o broblemau yn y maes ynni ac yn y maes bwyd. Roedd cyfle iddo fe wneud y gwaith sydd gyda fe i'w wneud, ond, fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, dyw e ddim wedi gwneud pethau'n deg i bobl yma yng Nghymru, neu dros y Deyrnas Unedig.
I agree with the Member that the Chancellor had an opportunity back on Tuesday of last week to show what the United Kingdom can do to help people who are in poverty, and to do that in a way that is fair across the whole of the United Kingdom. It is disappointing that the Chancellor wasn't willing to take that opportunity to demonstrate the powers in his hands to help people—people in north Wales, as the Member says, and people who are suffering from the issues with regard to energy and food. There was an opportunity for the Chancellor to do what he could do, but, as I said in my original response, he hasn't done things in a fair way for people in Wales, or across the United Kingdom.
The Chancellor, First Minister, had hardly sat back down on the green benches before the criticism tore apart his spring budget statement, and it didn't only come from some backbench Tory MPs; it came from the Institute for Fiscal Studies, from the Resolution Foundation, it came from Martin Lewis, the money saving expert, who looked at the impact of the rising tax burden and the additional burden on the poorest people in our country. The forecasts now say that a fifth of the population of the UK will be in absolute poverty—absolute poverty, 12.5 million people. Their household incomes are on track for the biggest fall of any Parliament on record and the tax burden will be at the highest level for 70 years, while the poorest will get poorer still. A typical family will be around £1,100 worse off this year. And after previous cuts to universal credit, we're glad to see a 3 per cent rise—
Prif Weinidog, prin fod y Canghellor wedi eistedd yn ôl i lawr ar y meinciau gwyrdd cyn i'r feirniadaeth chwalu ei ddatganiad ar gyllideb y gwanwyn, ac nid dim ond gan rai ASau Torïaidd ar y meinciau cefn y daeth; daeth gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, gan y Resolution Foundation, gan Martin Lewis, yr arbenigwr arbed arian, a edrychodd ar effaith y baich treth cynyddol a'r baich ychwanegol ar y bobl dlotaf yn ein gwlad. Mae'r rhagolygon bellach yn dweud y bydd un rhan o bump o boblogaeth y DU mewn tlodi llwyr—tlodi llwyr, 12.5 miliwn o bobl. Mae'n edrych fel y bydd incwm eu haelwydydd yn gostwng ar y raddfa fwyaf mewn unrhyw Senedd ar gofnod a bydd y baich treth ar y lefel uchaf ers 70 mlynedd, tra bydd y tlotaf yn mynd yn dlotach byth. Bydd teulu nodweddiadol tua £1,100 yn waeth eu byd eleni. Ac ar ôl toriadau blaenorol i gredyd cynhwysol, rydym yn falch o weld cynnydd o 3 y cant—
You need to ask the question.
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn.
Recognising that there is an 8 per cent rise in terms of inflation at this moment, it totally wipes it out. Deputy Llywydd, I've said before in this Chamber that sometimes it feels like swimming against the tide of the UK Government. First Minister, how can we help people swim against the tide, keep their heads afloat? Because some people are now drowning, and they're our constituents.
Gan gydnabod bod cynnydd o 8 y cant o ran chwyddiant ar hyn o bryd, mae'n ei ddileu yn llwyr. Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon ei bod hi weithiau yn teimlo fel nofio yn erbyn llanw Llywodraeth y DU. Prif Weinidog, sut gallwn ni helpu pobl i nofio yn erbyn y llanw, i gadw eu pennau uwchben y dŵr? Gan fod rhai pobl yn boddi yn awr, a'n hetholwyr ni yw'r rhain.
I could not agree more with Huw Irranca-Davies in his analysis of the impact of the spring statement. The Chancellor says that he has protected the worse off; it's nonsensical when you look at the figures of the money that he has provided—£1 in every £3 will go to the bottom half of the income distribution, and £2 in every £3 will go to the best off. That is no way to help the people who Huw Irranca-Davies mentioned, who are struggling with the basics of food and fuel.
The Welsh Government has consistently taken action to exceed the consequentials with which we have been provided. The Wales Governance Centre only last week said that the actions that the Welsh Government have taken are significantly more generous in the help we've been able to assemble than any other Government across the United Kingdom. We will make sure, for example, that the £150 available to help people with their council tax goes to everybody liable for the council tax, whether or not they actually pay a bill or not, and that money will therefore reach those who need it the most.
Only last week the Minister for education provided an extra £100 for families to meet the cost of the school day. That money will stay in the pockets of those families and will be available to help them with the other costs that they are now facing. And that is not to mention the help that we have provided with fuel bills—£200 to families during this winter, more to come later this year. Of course we wish we could do more, but the fundamental obligation lies with the UK Government. It's the Chancellor who has those great levers, the tax and benefits system, which drives help for people who live on basic benefits or in low-paid work. That was the failure of the spring statement, and it's a failure that I think demonstrated a Chancellor prepared ruthlessly to squander an opportunity to help.
Ni allwn gytuno'n fwy â Huw Irranca-Davies yn ei ddadansoddiad o effaith datganiad y gwanwyn. Mae'r Canghellor yn dweud ei fod wedi amddiffyn y gwaethaf eu byd; mae'n ddisynwyr pan edrychwch chi ar ffigurau'r arian y mae wedi ei ddarparu—bydd £1 ym mhob £3 yn mynd i hanner isaf y dosbarthiad incwm, a bydd £2 ym mhob £3 yn mynd i'r rhai sydd â'r mwyaf. Nid yw hynny yn ffordd o helpu'r bobl y soniodd Huw Irranca-Davies amdanyn nhw, sy'n cael trafferth gyda hanfodion bwyd a thanwydd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau cyson i ragori ar y symiau canlyniadol a ddarparwyd i ni. Yr wythnos diwethaf dywedodd Canolfan Llywodraethiant Cymru fod y camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd yn llawer iawn mwy hael yn y cymorth yr ydym ni wedi gallu ei gasglu nag unrhyw Lywodraeth arall ar draws y Deyrnas Unedig. Byddwn yn gwneud yn siŵr, er enghraifft, fod y £150 sydd ar gael i helpu pobl gyda'u treth gyngor yn mynd i bawb a ddylai dalu'r dreth gyngor, pa un a ydyn nhw'n talu bil ai peidio, ac felly bydd yr arian hwnnw yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf.
Yr wythnos diwethaf darparodd y Gweinidog addysg £100 yn ychwanegol i deuluoedd dalu cost y diwrnod ysgol. Bydd yr arian hwnnw yn aros ym mhocedi'r teuluoedd hynny a bydd ar gael i'w helpu gyda'r costau eraill y maen nhw'n eu hwynebu yn awr. Ac mae hynny heb sôn am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi gyda biliau tanwydd—£200 i deuluoedd yn ystod y gaeaf hwn, a mwy i ddod yn ddiweddarach eleni. Wrth gwrs, byddem ni'n hoffi pe gallem ni wneud mwy, ond Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y rhwymedigaeth sylfaenol. Y Canghellor sydd â'r ysgogiadau mawr hynny, y system dreth a budd-daliadau, sy'n gyrru cymorth i bobl sy'n byw ar fudd-daliadau sylfaenol neu mewn gwaith â chyflog isel. Dyna oedd methiant datganiad y gwanwyn, ac mae'n fethiant a ddangosodd Ganghellor a oedd yn barod i wastraffu yn ddidrugaredd gyfle i helpu, yn fy marn i.
I wasn't expecting Members in this Chamber to be welcoming the spring statement, but there were a lot of very, very positive things, though I haven't got the opportunity to raise them here. [Interruption.] The combination of unprecedented crises—the COVID-19 pandemic, and the Russian invasion of Ukraine—has resulted in significant inflationary pressures that have been felt across society—[Interruption.]
Nid oeddwn i'n disgwyl i'r Aelodau yn y Siambr hon groesawu datganiad y gwanwyn, ond roedd llawer o bethau cadarnhaol dros ben, er nad oes gen i gyfle i'w codi nhw yma. [Torri ar draws.] Mae'r cyfuniad o argyfyngau digynsail—pandemig COVID-19, ac ymosodiad Rwsia ar Wcráin—wedi arwain at bwysau chwyddiant sylweddol sydd wedi eu teimlo ar draws cymdeithas—[Torri ar draws.]
I would like to hear the question from the Member.
Hoffwn glywed y cwestiwn gan yr Aelod.
Whilst there is more to do to support people over the coming months, I welcome the steps made by the Chancellor that will help to ease the burden on families across the UK. Indeed, Martin Lewis recognised the benefits of raising the threshold in national insurance. Deputy Llywydd, the doubling of the household support fund in England, outlined last week, will result in consequentials of around £25 million for Wales, and this should be used to provide the additional help that the First Minister wants to give to people in Wales who are facing difficulties. Local authorities across Wales are at the forefront of tackling the cost-of-living crisis—
Er bod mwy i'w wneud i gynorthwyo pobl dros y misoedd nesaf, rwy'n croesawu'r camau y mae'r Canghellor wedi eu cymryd a fydd yn helpu i leddfu'r baich ar deuluoedd ledled y DU. Yn wir, fe wnaeth Martin Lewis gydnabod manteision codi'r trothwy yswiriant gwladol. Dirprwy Lywydd, bydd dyblu'r gronfa cymorth i aelwydydd yn Lloegr, a amlinellwyd yr wythnos diwethaf, yn arwain at symiau canlyniadol o tua £25 miliwn i Gymru, a dylid defnyddio hwn i ddarparu'r cymorth ychwanegol y mae'r Prif Weinidog yn dymuno ei roi i bobl yng Nghymru sy'n wynebu anawsterau. Mae awdurdodau lleol ledled Cymru ar flaen y gad o ran mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw—
You do need to ask your question now, please.
Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda.
—and are best placed to use their local knowledge to help those in need. Indeed, they already deliver a range of discretionary services. First Minister, what discussions has the Welsh Government had about how to allocate this funding, this additional £25 million, to councils in the light of current pressures? Will you consider loosening the eligibility criteria of some of the support schemes in Wales so that more people can access help? Diolch yn fawr.
—a nhw sydd yn y sefyllfa orau i ddefnyddio eu gwybodaeth leol i helpu'r rhai mewn angen. Yn wir, maen nhw eisoes yn darparu amrywiaeth o wasanaethau dewisol. Prif Weinidog, pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael ynghylch sut i ddyrannu'r cyllid hwn, y £25 miliwn ychwanegol hwn, i gynghorau yng ngoleuni'r pwysau presennol? A wnewch chi ystyried llacio meini prawf cymhwyso rhai o'r cynlluniau cymorth yng Nghymru fel y gall mwy o bobl gael gafael ar gymorth? Diolch yn fawr.
The Welsh Government has already provided that £25 million, because we spent double the amount that we were given in the last household help fund that the Chancellor announced. We've announced £340 million-worth of help for households to meet the crisis in the cost of living, and we put £10 million more into the revenue support grant in the final settlement that was debated in front of the Senedd only a few weeks ago. But £25 million, Dirprwy Lywydd, is a paltry sum in the face of the difficulties that families in Wales now see in front of them. That is not going to solve the problems of pensioners left with a 3 per cent increase in their benefits while inflation is at 8 per cent. It's not going to help those hundreds of thousands of households in Wales who lost £20 every week from their universal credit. The Welsh Government will, of course, look to use the resources we have to help those families, and that does include, as the Member said, working with our local authorities and looking at the criteria that surround the systems that we have put in place to help those families. But any suggestion that £25 million is the answer to the problems that face families across Wales just demonstrates how far the Conservative Party in Wales is out of touch with the reality of the lives that so many people have to live.
Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi darparu'r £25 miliwn hwnnw, gan ein bod ni wedi gwario dwywaith y swm a roddwyd i ni yn y gronfa cymorth i aelwydydd ddiwethaf a gyhoeddodd y Canghellor. Rydym ni wedi cyhoeddi gwerth £340 miliwn o gymorth i aelwydydd i ymateb i'r argyfwng costau byw, ac fe wnaethom ni roi £10 miliwn arall yn y grant cynnal refeniw yn y setliad terfynol a drafodwyd o flaen y Senedd ychydig wythnosau yn ôl. Ond mae £25 miliwn, Dirprwy Lywydd, yn swm pitw yn wyneb yr anawsterau y mae teuluoedd yng Nghymru yn eu gweld o'u blaenau bellach. Nid yw hynny yn mynd i ddatrys problemau pensiynwyr sy'n cael eu gadael â chynnydd o 3 y cant i'w budd-daliadau tra bod chwyddiant yn 8 y cant. Nid yw'n mynd i helpu'r cannoedd o filoedd o aelwydydd hynny yng Nghymru a gollodd £20 bob wythnos o'u credyd cynhwysol. Bydd Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn ceisio defnyddio'r adnoddau sydd gennym ni i helpu'r teuluoedd hynny, ac mae hynny yn cynnwys, fel y dywedodd yr Aelod, gweithio gyda'n hawdurdodau lleol ac edrych ar y meini prawf sy'n gysylltiedig â'r systemau yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith i helpu'r teuluoedd hynny. Ond mae unrhyw awgrym mai £25 miliwn yw'r ateb i'r problemau sy'n wynebu teuluoedd ledled Cymru yn dangos i ba raddau y mae'r Blaid Geidwadol yng Nghymru wedi colli cysylltiad â realiti'r bywydau y mae'n rhaid i gynifer o bobl eu byw.
Galwaf nawr ar arweinwyr y pleidiau. Yn gyntaf, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
I now call on party leaders. First, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. What I recall as being a paltry rise was the 75p a week that Labour voted through and Members of Parliament voted for back in the early 2000s when Gordon Brown was the Chancellor of the Exchequer.
But I'd like to ask the First Minister about something that he is responsible for and his Government is responsible for, and that is ambulance response times here in Wales, which we had last week. On the red alert calls, you had a literally one in two chance of having that call responded to. On amber calls, you've got a less than one in five chance of that being responded to in the 30-minute target time. Sixty-five per cent of red calls should hit that eight-minute response time. As I said, you've got a 50:50 chance now in Wales, regrettably, of having that happening. First Minister, some time ago, the health Minister, Eluned Morgan, said you were investing in the ambulance service and that this investment was paying real dividends. On those figures, clearly, these dividends aren't coming through. When are we going to see the improvements that the people of Wales deserve?
Diolch yn fawr, Llywydd. Yr hyn yr wyf i'n ei gofio fel cynnydd pitw oedd y 75c yr wythnos y pleidleisiodd Llafur drwyddo ac y pleidleisiodd Aelodau Seneddol o'i blaid yn ôl ar ddechrau'r 2000au pan oedd Gordon Brown yn Ganghellor y Trysorlys.
Ond hoffwn i ofyn i'r Prif Weinidog am rywbeth y mae ef yn gyfrifol amdano ac y mae ei Lywodraeth yn gyfrifol amdano, sef amseroedd ymateb ambiwlansys yma yng Nghymru, a gawsom ni yr wythnos diwethaf. O ran y galwadau rhybudd coch, roedd gennych chi, yn llythrennol, un mewn dau o siawns o gael ymateb i'r alwad honno. O ran galwadau oren, mae gennych chi llai nag un mewn pump o siawns y bydd ymateb iddyn nhw yn yr amser targed o 30 munud. Dylai chwe deg pump y cant o alwadau coch daro'r amser ymateb wyth munud hwnnw. Fel y dywedais, mae gennych chi siawns o 50:50 bellach y bydd hynny'n digwydd yng Nghymru, yn anffodus. Prif Weinidog, beth amser yn ôl, dywedodd y Gweinidog iechyd, Eluned Morgan, eich bod chi'n buddsoddi yn y gwasanaeth ambiwlans a bod y buddsoddiad hwn yn talu ar ei ganfed. O ran y ffigurau hynny, yn amlwg, nid yw'r manteision hynny yn dod i'r amlwg. Pryd ydym ni'n mynd i weld y gwelliannau y mae pobl Cymru yn eu haeddu?
For 48 weeks in a row, until the pandemic hit us in March 2020, the ambulance service in Wales met its targets. I don't recall ever once being asked by the leader of the opposition about it then. The truth of the matter is, as he will know, that the pandemic has caused major challenges for the ambulance service, because every time an ambulance goes out and may transport somebody who has COVID—and with current rates of COVID in Wales, that means a very significant number of people who the ambulance service has to deal with—then the ambulance has to be deep cleaned again before it can go back on the road.
The figures for the last month show the ambulance service holding its own in Wales, despite the fact that the number of calls to the service has been running at all-time record highs over this winter. The Minister was right when she pointed to the investment that is going into the ambulance service, particularly in the recruitment of new staff. New staff are joining the ambulance service all the time, and there are more staff being recruited to help provide the service that people in Wales deserve to have. There's still a way to go in achieving that, there's no doubt at all about that, but the investment on the one hand, the staff on the other, and, hopefully, an ability to move beyond the pandemic, add up to a prospectus where the ambulance service will be able to return to the years of success that it enjoyed before the pandemic hit.
Am 48 wythnos yn olynol, tan i'r pandemig ein taro ni ym mis Mawrth 2020, fe gyrhaeddodd y gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru ei dargedau. Nid wyf i'n cofio cael fy holi unwaith gan arweinydd yr wrthblaid amdano bryd hynny. Y gwir amdani yw, fel y bydd yn gwybod, bod y pandemig wedi achosi heriau mawr i'r gwasanaeth ambiwlans, oherwydd bob tro y bydd ambiwlans yn mynd allan a gall gludo rhywun sydd â COVID—a gyda'r cyfraddau COVID presennol yng Nghymru, mae hynny yn golygu nifer sylweddol iawn o bobl y mae'n rhaid i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â nhw—yna mae'n rhaid glanhau'r ambiwlans yn ddwys eto cyn y gall fynd yn ôl ar y ffordd.
Mae'r ffigurau ar gyfer y mis diwethaf yn dangos bod y gwasanaeth ambiwlans yn dal ei dir yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith bod nifer y galwadau i'r gwasanaeth wedi bod ar ei uchaf erioed dros y gaeaf hwn. Roedd y Gweinidog yn iawn pan gyfeiriodd at y buddsoddiad sy'n mynd i'r gwasanaeth ambiwlans, yn enwedig o ran recriwtio staff newydd. Mae staff newydd yn ymuno â'r gwasanaeth ambiwlans drwy'r amser, ac mae mwy o staff yn cael eu recriwtio i helpu i ddarparu'r gwasanaeth y mae pobl yng Nghymru yn haeddu ei gael. Mae cryn dipyn i'w wneud o hyd i gyflawni hynny, nid oes amheuaeth o gwbl am hynny, ond mae'r buddsoddiad ar y naill law, y staff ar y llaw arall, a, gobeithio, gallu i symud y tu hwnt i'r pandemig, yn llunio prosbectws lle bydd y gwasanaeth ambiwlans yn gallu dychwelyd i'r blynyddoedd o lwyddiant a fwynhawyd ganddo cyn i'r pandemig daro.
First Minister, it's been 18 months since the targets have been hit by the ambulance service. Time and time again, I've raised it with you, Members across the political divide have raised issues—heart-wrenching issues—of their experiences across the whole of Wales, where regrettably ambulances haven't been able to respond to life-threatening situations. We know the ambulance service has been supported by the military on several occasions—across the United Kingdom that support has been offered, I might add, not just here in Wales. That support is coming to an end come 31 March. What measures has the Welsh Government, along with the ambulance service, put in place to make sure that we don't end up with a cliff edge on 31 March and, ultimately, these figures deteriorating even worse than they are now?
Prif Weinidog, mae 18 mis wedi mynd heibio ers i'r gwasanaeth ambiwlans gyrraedd y targedau. Dro ar ôl tro, rwyf i wedi ei godi gyda chi, mae Aelodau ar draws y rhaniad gwleidyddol wedi codi materion—materion torcalonnus—o'u profiadau ym mhob rhan o Gymru, lle nad yw ambiwlansys, yn anffodus, wedi gallu ymateb i sefyllfaoedd sy'n bygwth bywyd. Rydym ni'n gwybod bod y gwasanaeth ambiwlans wedi cael cefnogaeth gan y fyddin ar sawl achlysur—ledled y Deyrnas Unedig mae'r cymorth hwnnw wedi ei gynnig, dylwn ychwanegu, nid yma yng Nghymru yn unig. Mae'r cymorth hwnnw yn dod i ben ar 31 Mawrth. Pa fesurau mae Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r gwasanaeth ambiwlans, wedi eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr na fyddwn ar y dibyn ar 31 Mawrth ac, yn y pen draw, na fydd ffigurau hyn yn dirywio hyd yn oed yn waeth nag y maen nhw ar hyn o bryd?
Well, Dirprwy Lywydd, can I first just put on record our thanks to the military for the help that we have had here in Wales during the pandemic, and particularly, as the leader of the opposition has said, for the help that we have received from them in supporting our ambulance services, both in driving ambulances and in helping with the cleaning of ambulances so that they can be turned around as quickly as we can do that and put them back on the road again? It is inevitable that that help must come to an end, and there are many other calls, as we know, at the moment on the services of the military.
What the Welsh Government has been doing, as I've said, Dirprwy Lywydd, is to invest in new, permanent, full-time members of staff, trained to the level where they are able to carry out all the duties that you would expect the ambulance service to be able to undertake. And at the same time, more broadly, the Welsh Government has been supporting the ambulance service in a two-week reset of the service in the first half of this month. Now, the results of that reset are still being analysed. I am pleased to say that over the last two weeks we've seen a 10 per cent reduction in the daily average ambulance hours lost compared to the two weeks before the reset was established. And I think that gives us some optimism that we are creating the platform that will allow the ambulance service to deal with the diminution in the number of people available to it as military help is withdrawn.
Wel, Dirprwy Lywydd, a gaf i gofnodi yn gyntaf ein diolch i'r fyddin am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael yma yng Nghymru yn ystod y pandemig, ac yn enwedig, fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael ganddyn nhw i gefnogi ein gwasanaethau ambiwlans, o ran gyrru ambiwlansys ac o ran helpu i lanhau ambiwlansys fel y gellir eu hailddefnyddio cyn gynted ag y gallwn ni wneud hynny a'u rhoi nhw yn ôl ar y ffordd eto? Mae'n anochel bod yn rhaid i'r cymorth hwnnw ddod i ben, a cheir llawer o ofynion eraill, fel yr ydym ni'n gwybod, ar wasanaethau'r lluoedd arfog ar hyn o bryd.
Yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud, fel yr wyf i wedi ei ddweud, Dirprwy Lywydd, yw buddsoddi mewn aelodau staff newydd, parhaol, llawnamser, sydd wedi eu hyfforddi i'r lefel lle gallan nhw gyflawni'r holl ddyletswyddau y byddech chi'n disgwyl i'r gwasanaeth ambiwlans allu eu cyflawni. Ac ar yr un pryd, yn fwy cyffredinol, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn cefnogi'r gwasanaeth ambiwlans mewn cyfnod o bythefnos i ailosod y gwasanaeth yn ystod hanner cyntaf y mis hwn. Nawr, mae canlyniadau'r ailosod hwnnw yn dal i gael eu dadansoddi. Rwy'n falch o ddweud ein bod ni, dros y pythefnos diwethaf, wedi gweld gostyngiad o 10 y cant i'r oriau ambiwlans cyfartalog dyddiol a gollwyd o'i gymharu â'r pythefnos cyn sefydlu'r ailosod. Ac rwy'n credu bod hynny yn rhoi rhywfaint o optimistiaeth i ni ein bod ni'n creu'r llwyfan a fydd yn caniatáu i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â'r gostyngiad i nifer y bobl sydd ar gael iddo wrth i gymorth milwrol gael ei dynnu yn ôl.
Thank you for that answer, First Minister. As we heard last week in media reports, ambulance workers are telling us that, really, it is a soul-destroying job that they're facing at the moment, and many, sadly, are having to revert to anti-depressants to get them through the day. From covert recordings, we heard that, actually, from a management level, where genuine concerns are being raised, people are being put on pathways to disciplinary measures against them. That cannot be right, First Minister, and I hope you'll agree with me that that cannot be tolerated in a public organisation anywhere in Wales. These staff are under huge amounts of pressure. I'm grateful for you indicating the additional staff that are coming forward from recent recruitment drives, but what assurances can you give the Senedd, what assurances can you give ambulance workers and what assurances can you give the people of Wales that in the coming weeks and months we will see genuine improvement in the response times of the ambulance service across Wales and that these figures will start to improve, and that through the course of the summer the target times that your own Government has set the service will be met?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Fel y clywsom yr wythnos diwethaf mewn adroddiadau yn y cyfryngau, mae gweithwyr ambiwlans yn dweud wrthym ei fod, mewn gwirionedd, yn waith anobeithiol y maen nhw'n ei wynebu ar hyn o bryd, ac mae llawer, yn anffodus, yn gorfod troi at gyffuriau gwrth-iselder i'w cael drwy'r dydd. O recordiadau cudd, clywsom, mewn gwirionedd, o lefel reoli, pan fo pryderon gwirioneddol yn cael eu codi, fod pobl yn cael eu rhoi ar lwybrau camau disgyblu yn eu herbyn. Ni all hynny fod yn iawn, Prif Weinidog, ac rwy'n gobeithio y gwnewch chi gytuno â mi na ellir goddef hynny mewn sefydliad cyhoeddus yn unman yng Nghymru. Mae'r staff hyn o dan bwysau enfawr. Rwy'n ddiolchgar i chi am nodi'r staff ychwanegol sy'n dod ymlaen o ymgyrchoedd recriwtio diweddar, ond pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Senedd, pa sicrwydd allwch chi ei roi i weithwyr ambiwlans a pha sicrwydd allwch chi ei roi i bobl Cymru y byddwn ni'n gweld gwelliant gwirioneddol i amseroedd ymateb y gwasanaeth ambiwlans ledled Cymru yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf ac y bydd y ffigurau hyn yn dechrau gwella, a thrwy'r haf, y bydd yr amseroedd targed y mae eich Llywodraeth eich hun wedi eu pennu i'r gwasanaeth yn cael eu bodloni?
Well, the assurance that I can give to Members of the Senedd and people more broadly is this: the ambulance trust is doing everything it can, with its partners in the health service more generally, to provide the service that its staff want to provide, and the investment of the Welsh Government is there to support them in that endeavour.
The thing that I cannot say, and neither can the leader of the opposition, is the extent to which the current rise in the number of people falling ill with coronavirus will impact on that service over the weeks and months to come. The leader of the opposition will know that we have some of the highest numbers of people falling ill with the virus of any time in the whole of the pandemic. Only a matter of weeks ago, we managed to reduce the number of people in our hospital beds suffering from coronavirus down to around 700. It went above 1,400 yesterday, and that number has continued to rise. That has an impact upon the whole system's ability to deal with the demands on it, including the ambulance service. Because when you have that number of people in the hospital system suffering from COVID-19, then it has an impact on our ability to discharge people, and therefore to flow patients through the system from the front door when the ambulance arrives to the point where people are able to be discharged. Also, as I said, it has a direct impact on the speed with which the ambulance service itself is able to respond to the calls that it receives, and it drives up the number of calls that are made. So, while I think the service is doing everything it can, and the investment from the Welsh Government is there to support it in all of that, it continues to operate within a very challenging context, and a context that has been deteriorating, from a pandemic perspective, over recent weeks. All of that has to be taken into account in any assurances that anybody can make about the extent to which the performance of the ambulance will reflect that context in the weeks and months to come.
Wel, y sicrwydd y gallaf i ei roi i Aelodau'r Senedd a phobl yn fwy cyffredinol yw hyn: mae'r ymddiriedolaeth ambiwlans yn gwneud popeth o fewn ei gallu, gyda'i phartneriaid yn y gwasanaeth iechyd yn fwy cyffredinol, i ddarparu'r gwasanaeth y mae ei staff yn awyddus i'w ddarparu, ac mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru yno i'w cynorthwyo yn yr ymdrech honno.
Y peth na allaf ei ddweud, ac na all arweinydd yr wrthblaid ei ddweud chwaith, yw i ba raddau y bydd y cynnydd presennol i nifer y bobl sy'n mynd yn sâl gyda'r coronafeirws yn effeithio ar y gwasanaeth hwnnw dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Bydd arweinydd yr wrthblaid yn gwybod bod gennym ni rai o'r niferoedd uchaf o bobl yn mynd yn sâl gyda'r feirws ar unrhyw adeg yn y pandemig cyfan. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, fe wnaethom ni lwyddo i leihau nifer y bobl yn ein gwelyau ysbyty a oedd yn dioddef o'r coronafeirws i lawr i tua 700. Aeth uwchben 1,400 ddoe, ac mae'r nifer hwnnw wedi parhau i godi. Mae hynny yn effeithio ar allu'r system gyfan i ymdrin â'r gofynion arni, gan gynnwys y gwasanaeth ambiwlans. Oherwydd pan fydd gennych chi'r nifer hwnnw o bobl yn y system ysbytai yn dioddef o COVID-19, yna mae'n cael effaith ar ein gallu i ryddhau pobl, ac felly i lifo cleifion drwy'r system o'r drws ffrynt pan fydd yr ambiwlans yn cyrraedd i'r pwynt lle gall pobl gael eu rhyddhau. Hefyd, fel y dywedais, mae'n cael effaith uniongyrchol ar ba mor gyflym y gall y gwasanaeth ambiwlans ei hun ymateb i'r galwadau y mae'n eu cael, ac mae'n cynyddu nifer y galwadau sy'n cael eu gwneud. Felly, er fy mod i'n credu bod y gwasanaeth yn gwneud popeth o fewn ei allu, a bod y buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru yno i'w gynorthwyo yn hynny i gyd, mae'n parhau i weithredu o fewn cyd-destun heriol iawn, a chyd-destun sydd wedi bod yn dirywio, o safbwynt pandemig, dros yr wythnosau diwethaf. Mae'n rhaid ystyried hynny i gyd mewn unrhyw sicrwydd y gall unrhyw un ei roi ynghylch i ba raddau y bydd perfformiad yr ambiwlans yn adlewyrchu'r cyd-destun hwnnw yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
The leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In 2016, Scotland gained control over 11 welfare benefits and the ability to create new ones. The Wales Governance Centre published a report in 2019 that stated that giving Wales the same powers over benefits as Scotland could boost the budget of Wales by £200 million a year. Now, last week's spring statement, as you said, was unforgivable—it'll lead to a million plus increase in absolute poverty for the first time ever outside a recession. Now, coming from a Chancellor whose own family fortune is tainted by Russian blood money, and who's had to file his own partygate questionnaire, his moral tone-deafness should come as no surprise, perhaps. But doesn't this also mean that simply replacing Johnson, say with Sunak, will do nothing for struggling families in Wales? If powers over Welsh welfare—those 'great levers' that you referred to, First Minister—remain in Westminster's hands, is not this the time now, finally, to make the united case for a Welsh devolution of welfare more radical and far-reaching even than the Scottish model?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn 2016, cafodd yr Alban reolaeth dros 11 o fudd-daliadau lles a'r gallu i greu rhai newydd. Cyhoeddodd Canolfan Llywodraethiant Cymru adroddiad yn 2019 a oedd yn nodi y gallai rhoi'r un pwerau dros fudd-daliadau i Gymru ag sydd gan yr Alban roi hwb o £200 miliwn y flwyddyn i gyllideb Cymru. Nawr, roedd datganiad y gwanwyn yr wythnos diwethaf, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, yn anfaddeuol—bydd yn arwain at filiwn a mwy o gynnydd o ran tlodi llwyr am y tro cyntaf erioed y tu allan i ddirwasgiad. Nawr, yn dod gan Ganghellor y mae ei ffortiwn deuluol ei hun wedi ei phardduo gan arian gwaed Rwsia, ac sydd wedi gorfod llenwi ei holiadur ei hun am y sgandal partïon, ni ddylai ei dôn-fyddardod foesol fod yn syndod, efallai. Ond onid yw hyn hefyd yn golygu na fydd disodli Johnson, dyweder gyda Sunak, yn gwneud dim i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yng Nghymru? Os bydd pwerau dros les Cymru—yr 'ysgogiadau mawr' hynny y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw, Prif Weinidog—yn aros yn nwylo San Steffan, onid dyma'r amser yn awr, o'r diwedd, i gyflwyno'r ddadl unedig dros ddatganoli lles i Gymru mewn ffordd fwy radical a phellgyrhaeddol na model yr Alban hyd yn oed?
Dirprwy Lywydd, I have no ambition to replace Johnson with Sunak. My ambition is to replace Johnson with Starmer, and that would make a very big difference to the way in which the United Kingdom operates and the way in which people who rely on—[Inaudible.]—not just—[Inaudible.]—fundamentally on—[Inaudible.]
Dirprwy Lywydd, nid oes gen i unrhyw uchelgais i ddisodli Johnson gyda Sunak. Fy uchelgais i yw disodli Johnson gyda Starmer, a byddai hynny yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn i'r ffordd y mae'r Deyrnas Unedig yn gweithredu a'r ffordd y mae pobl sy'n dibynnu ar—[Anghlywadwy.]—nid yn unig—[Anghlywadwy.]—yn y bôn—[Anghlywadwy.]
First Minister, can I ask you to halt for a second, because you're breaking up a little bit? We want to just check the IT system. Can we have a two-minute break, simply to make sure the IT is working properly? So, I call for a two-minute break.
Prif Weinidog, a gaf i ofyn i chi oedi am eiliad, oherwydd eich bod chi'n torri i fyny rhywfaint? Rydym ni eisiau gwirio'r system TG. A gawn ni seibiant o ddau funud, dim ond i wneud yn siŵr bod y TG yn gweithio yn iawn? Felly, galwaf am egwyl o ddau funud.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 14:22.
Ailymgynullodd y Senedd am 14:28, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 14:22.
The Senedd reconvened at 14:28, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
First Minister.
Prif Weinidog.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. So, I had just started to reply to the leader of Plaid Cymru's first question by saying that I am not interested in replacing Boris Johnson with Sunak, I'm interested in replacing Boris Johnson with Keir Starmer, and that's what would make a difference to people here in Wales, but not just people here in Wales. This is where I differ from the leader of Plaid Cymru, because I am interested in a child who lives in poverty, whether that child is in England or in Wales, and my recipe for the United Kingdom is a place where everybody, in all parts of the United Kingdom, is able to benefit from the great insurance policy that being a member of the United Kingdom provides. There is a way of doing that, and that is to replace this Government, and that's what I will be aiming to do.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Felly, roeddwn i newydd ddechrau ymateb i gwestiwn cyntaf arweinydd Plaid Cymru drwy ddweud nad oes gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Sunak, mae gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Keir Starmer, a dyna fyddai'n gwneud gwahaniaeth i bobl yma yng Nghymru, ond nid dim ond pobl yma yng Nghymru. Dyma le mae gen i farn wahanol i arweinydd Plaid Cymru, oherwydd bod gen i ddiddordeb mewn plentyn sy'n byw mewn tlodi, pa un a yw'r plentyn hwnnw yng Nghymru neu yn Lloegr, a fy rysáit i ar gyfer y Deyrnas Unedig yw lle y gall pawb, ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, elwa ar y polisi yswiriant mawr y mae bod yn aelod o'r Deyrnas Unedig yn ei gynnig. Mae ffordd o wneud hynny, sef disodli'r Llywodraeth hon, a dyna y byddaf i'n ceisio ei wneud.
I'm reliably informed by the Deputy Presiding Officer that the problem just now was at the London end, and isn't that the point? It's simply not good enough to say, 'Oh, it'll be all right when there's a Labour Government', when, since the Reform Act, Wales has never, ever elected a majority of Tory MPs, and yet we've had Tory Governments for more than two thirds of the time. The Bevan Foundation has recently strongly made the case for the devolution of power over housing benefit and the housing element of housing credit as a matter of urgency. Why? Because this would allow the Welsh Government to move from a model that essentially subsidises rent to a model that subsidises social housing supply, which is ultimately the only answer to the question. When even an organisation that is named after Aneurin Bevan, who was certainly no friend of Welsh nationalism, is making the case for the devolution of welfare, doesn't it show, First Minister, that we're on the right side of the question, and, unfortunately, you're still on the wrong side?
Mae'r Dirprwy Lywydd wedi fy hysbysu yn ddibynadwy mai ar ben Llundain yr oedd y broblem yn awr, ac onid dyna'r pwynt? Nid yw'n ddigon da dweud, 'O, bydd popeth yn iawn pan fydd Llywodraeth Lafur', pan nad yw Cymru erioed, ers y Ddeddf Ddiwygio, erioed wedi ethol mwyafrif o ASau Torïaidd, ac eto bu gennym ni Lywodraethau Torïaidd am fwy na dwy ran o dair o'r amser. Mae Sefydliad Bevan wedi dadlau'n gryf yn ddiweddar dros ddatganoli grym dros fudd-dal tai a'r elfen dai o gredyd tai fel mater o frys. Pam? Oherwydd y byddai hyn yn caniatáu i Lywodraeth Cymru symud o fodel sydd yn ei hanfod yn rhoi cymhorthdal rhent i fodel sy'n rhoi cymhorthdal i'r cyflenwad tai cymdeithasol, sef yr unig ateb i'r cwestiwn yn y pen draw. Pan fydd hyd yn oed sefydliad sydd wedi ei enwi ar ôl Aneurin Bevan, yn sicr nad oedd yn gyfaill i genedlaetholdeb Cymreig, yn dadlau'r achos dros ddatganoli lles, onid yw'n dangos, Prif Weinidog, ein bod ni ar ochr iawn y cwestiwn, ac, yn anffodus, eich bod chi yn dal ar yr ochr anghywir?
Well, of course, I don't agree with that for a moment. I am interested and want serious work to be done on the devolution of the administration of the welfare system. I think there is a growing case for that, and we would administer housing benefit, for example, differently if it were devolved to Wales. That is different to the break-up of the tax and benefit system on which people in Wales have relied over a great deal of the time that the Member points to.
It was a Welshman—not Aneurin Bevan, but James Griffiths—who put on the statute book the underpinnings of the welfare state, which has stood people in Wales well over much of the period since James Griffiths passed the national insurance and allied Acts back in 1947. Griffiths was a great Welshman, and a great socialist. I think the recipe that he put forward continues to be the one that benefits people in Wales.
Wel, wrth gwrs, nid wyf i'n cytuno â hynny am eiliad. Mae gen i ddiddordeb ac rwy'n awyddus i waith difrifol gael ei wneud ar ddatganoli gweinyddiaeth y system les. Rwy'n credu bod achos cynyddol dros hynny, a byddem ni'n gweinyddu budd-dal tai, er enghraifft, yn wahanol pe bai'n cael ei ddatganoli i Gymru. Mae hynny yn wahanol i chwalu'r system dreth a budd-daliadau y mae pobl yng Nghymru wedi dibynnu arni dros lawer iawn o'r amser y mae'r Aelod yn cyfeirio ato.
Cymro—nid Aneurin Bevan, ond James Griffiths—a roddodd ar y llyfr statud sylfeini'r wladwriaeth les, sydd wedi gwneud llawer o ddaioni i bobl yng Nghymru yn ystod llawer o'r cyfnod ers i James Griffiths basio'r Deddfau yswiriant gwladol a chysylltiedig yn ôl ym 1947. Roedd Griffiths yn Gymro gwych, ac yn sosialydd mawr. Rwy'n credu mai'r rysáit a gynigiwyd ganddo ef yw'r un sydd o fudd i bobl yng Nghymru o hyd.
And Jim Griffiths, from my mother's home village of Betws, was also an ardent supporter of Welsh home rule right throughout his political life.
The Welsh Government can also directly address the cost-of-living crisis itself, of course, for lower paid workers within the public sector. Teaching assistants are currently only paid for 39 to 43 weeks of the year. They're not paid for the summer six weeks, but are bound to the school and can't sign on to get another job during this period, while teachers, of course, are paid for a full working year of 52 weeks. The summer months are amongst the most expensive, not to mention the detrimental effect that this absence of pay can have on pensions later in life. Given that much of the COVID recovery efforts have been placed on the shoulders of TAs, and the essential work that they provide for pupils who are vulnerable or those with additional learning needs, isn't it time that this valuable workforce is finally valued in full?
Ac roedd Jim Griffiths, o bentref genedigol fy mam, Betws, hefyd yn gefnogwr brwd o reolaeth gartref i Gymru drwy gydol ei fywyd gwleidyddol.
Gall Llywodraeth Cymru hefyd fynd i'r afael yn uniongyrchol â'r argyfwng costau byw ei hun, wrth gwrs, ar gyfer gweithwyr ar gyflogau is yn y sector cyhoeddus. Ar hyn o bryd dim ond am 39 i 43 wythnos o'r flwyddyn y mae cynorthwywyr addysgu yn cael eu talu. Nid ydyn nhw'n cael eu talu yn ystod chwe wythnos yr haf, ond maen nhw'n rhwym i'r ysgol ac ni allan nhw gael swydd arall yn ystod y cyfnod hwn, tra bod athrawon, wrth gwrs, yn cael eu talu am flwyddyn waith lawn o 52 wythnos. Mae misoedd yr haf ymysg y rhai drutaf, heb sôn am yr effaith niweidiol y gall y diffyg cyflog hwn ei chael ar bensiynau yn ddiweddarach mewn bywyd. O ystyried bod llawer o'r ymdrechion i adfer yn sgil COVID wedi eu rhoi ar ysgwyddau cynorthwywyr addysgu, a'r gwaith hanfodol y maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer disgyblion sy'n agored i niwed neu'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol, onid yw'n bryd i'r gweithlu gwerthfawr hwn gael ei werthfawrogi yn llawn o'r diwedd?
Well, Llywydd, I certainly agree with the leader of Plaid Cymru about the work of teaching assistants. And many of them, of course, do get paid during the school holidays here in Wales because they are the bedrock of the school holiday enrichment programme that we have had in Wales from the start of the last Senedd term—the only national system anywhere in the United Kingdom in which children are able to attend school and to receive a proper meal and get other enrichment activities. And teaching assistants are at the heart of all of that, and they're paid here in Wales for the work that they do.
There is nothing to prevent local authorities, if they choose to do so, to have different terms and conditions for teaching assistants, and that would, of course, include those local authorities where Plaid Cymru is in charge, and could, no doubt, make the choices that the Member has advocated this afternoon.
Wel, Llywydd, rwy'n sicr yn cytuno ag arweinydd Plaid Cymru ynghylch gwaith cynorthwywyr addysgu. Ac mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn cael eu talu yn ystod gwyliau'r ysgol yma yng Nghymru gan mai nhw yw sylfaen y rhaglen gyfoethogi gwyliau ysgol a fu gennym ni yng Nghymru o ddechrau tymor diwethaf y Senedd—yr unig system genedlaethol yn unman yn y Deyrnas Unedig lle gall plant fynychu'r ysgol a chael pryd bwyd iawn a chael gweithgareddau cyfoethogi eraill. Ac mae cynorthwywyr addysgu wrth wraidd hynny i gyd, ac maen nhw'n cael eu talu yma yng Nghymru am y gwaith y maen nhw'n ei wneud.
Nid oes dim i atal awdurdodau lleol, os byddan nhw'n dewis gwneud hynny, rhag cael gwahanol delerau ac amodau ar gyfer cynorthwywyr addysgu, a byddai hynny, wrth gwrs, yn cynnwys yr awdurdodau lleol hynny lle mae Plaid Cymru wrth y llyw, ac a allai, mae'n siŵr, wneud y dewisiadau y mae'r Aelod wedi eu hyrwyddo y prynhawn yma.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effaith COVID ar wasanaethau mamolaeth yng Ngorllewin De Cymru? OQ57865
3. Will the First Minister make a statement on the effect of COVID on maternity services in South Wales West? OQ57865
Wel, diolch yn fawr, Llywydd, i'r Aelod am y cwestiwn.
Thank you very much to the Member for that question.
Maternity services across Wales were classed as essential services throughout the pandemic, including those in South Wales West. Despite significant challenges due to COVID, nearly all our services have continued to operate fully, providing pregnant mothers, babies and their families with access to safe and suitable maternity care.
Roedd gwasanaethau mamolaeth ledled Cymru yn cael eu hystyried yn wasanaethau hanfodol drwy gydol y pandemig, gan gynnwys y rhai yng ngorllewin y de. Er gwaethaf heriau sylweddol oherwydd COVID, mae bron pob un o'n gwasanaethau wedi parhau i weithredu'n llawn, gan roi gofal mamolaeth diogel ac addas i famau beichiog, babanod a'u teuluoedd.
Diolch, Brif Weinidog. A constituent of mine from the Swansea valley, named Laura, recently got in contact with me about her awful experience of having to undergo pregnancy scans on her own without her husband due to COVID rules. Since COVID restrictions and measures came into place two years ago, she's unfortunately had three consecutive miscarriages. Two of these were classed as 'missed miscarriages' and required a number of scans at Neath Port Talbot Hospital to ascertain the viability of the pregnancies—the first in September 2020, the second in August 2021. She said:
'During both of these extremely painful and difficult times, I, like many other prospective mothers in Wales, was not allowed to have my husband at the scans, and had to be told on both occasions that the foetus was not viable and that I would lose the pregnancy on my own with nobody there to provide comfort or support. Instead I was led to a small waiting room, told I could leave when I was ready. I then had to go out and tell my husband the news myself, when he was waiting anxiously outside in the car park.'
Last week, she had to face the same ordeal. Thankfully, it was good news. While I understand, of course, that hospitals have had to introduce and maintain strict rules to safeguard against COVID infection, there is a fundamental issue of inconsistency of approach here. Laura tells me that, by last year, pregnant women were allowed to have a partner present during some scans. However, this was not the case for the type of scans she needed—scans that are only allowed in the NHS when there are potential problems or risks. Prif Weinidog, as Wales enters a new phase in the pandemic, will the Government ensure better treatment for all the other women across Wales who have suffered and will be affected by this potentially traumatic situation, by looking at the guidance issued to health boards and ensuring a consistent and appropriate approach to maternity services?
Diolch, Prif Weinidog. Yn ddiweddar, cysylltodd un o fy etholwyr o gwm Tawe, o'r enw Laura, â mi ynglŷn â'i phrofiad ofnadwy o orfod cael sganiau beichiogrwydd ar ei phen ei hun heb ei gŵr oherwydd rheolau COVID. Ers i gyfyngiadau a mesurau COVID ddod i rym ddwy flynedd yn ôl, mae hi wedi cael tri chamesgoriad yn olynol yn anffodus. Dywedwyd bod dau o'r rhain yn 'gamesgoriadau a fethwyd' ac roedd angen nifer o sganiau yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot i ganfod hyfywedd y beichiogrwydd—y cyntaf ym mis Medi 2020, yr ail ym mis Awst 2021. Meddai:
'Yn ystod y ddau gyfnod hynod boenus ac anodd hyn, nid oeddwn i, fel llawer o ddarpar famau eraill yng Nghymru, yn cael bod â fy ngŵr gyda mi yn y sganiau, a bu'n rhaid i mi gael clywed ar y ddau achlysur nad oedd y ffetws yn hyfyw ac y byddwn i'n colli'r beichiogrwydd ar fy mhen fy hun heb neb yno i roi cysur na chefnogaeth. Yn hytrach, cefais fy arwain i ystafell aros fach, gan ddweud y gallwn i adael pan oeddwn i'n barod. Yna bu'n rhaid i mi fynd allan a rhannu'r newyddion â fy ngŵr fy hun, wrth iddo aros yn bryderus allan yn y maes parcio.'
Yr wythnos diwethaf, bu'n rhaid iddi wynebu'r un profiad ofnadwy. Diolch byth, roedd yn newyddion da. Er fy mod i'n deall, wrth gwrs, y bu'n rhaid i ysbytai gyflwyno a chynnal rheolau llym i ddiogelu rhag haint COVID, ceir mater sylfaenol o anghysondeb o ran dull yma. Mae Laura yn dweud wrthyf fod menywod beichiog, erbyn y llynedd, yn cael bod â phartner yn bresennol yn ystod rhai sganiau. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn wir ar gyfer y math o sganiau yr oedd eu hangen arni hi—sganiau sy'n cael eu caniatáu yn y GIG dim ond pan fydd problemau neu risgiau posibl. Prif Weinidog, wrth i Gymru ddechrau ar gyfnod newydd yn y pandemig, a wnaiff y Llywodraeth sicrhau gwell triniaeth i'r holl fenywod eraill ledled Cymru sydd wedi dioddef ac y bydd y sefyllfa hon yn effeithio arnyn nhw a allai fod yn drawmatig, drwy edrych ar y canllawiau a gyflwynwyd i fyrddau iechyd a sicrhau dull cyson a phriodol o ymdrin â gwasanaethau mamolaeth?
Llywydd, I thank the Member for that question. I feel enormous sympathy for the individual whose circumstances she related. During the whole of the pandemic, some of the most difficult circumstances that have had to have been faced by the NHS have been over maternity care and the involvement of both partners in what should, in normal circumstances, be one of the most exciting times in their lives. But, as I've explained many times on the floor of the Senedd, the decision about whether people can be involved has had to be a clinical decision, made by the person who has the best opportunity to make sure that the health of the mother and the health of the unborn baby can be protected to the maximum possible extent. And that depends upon the health of the mother, for example, her vulnerabilities, underlying health conditions and so on, as well as the prevailing circumstances in whatever premises that care is being carried out. And it hasn't been right during the pandemic so far to have tried to issue a set of rules from Cathays Park that would override the necessary clinical judgment that can only be applied by the person who has responsibility for the overall care of the mother and the unborn child.
As we emerge, as we hope, from the worst effects of the pandemic, the Welsh Government will be providing advice to the NHS as a whole. It will, for example, seek to standardise the length of visits that families are able to make while somebody is in hospital, to make sure that the approach to lateral flow testing is consistent across Wales, and that the circumstances in which both parents can be involved, and of course want to be involved, in that whole experience is also consistent from one part of the NHS to another. We're able to do that because the impact of vaccination, new treatments we have, the way in which the NHS has learnt to deal with the impact of COVID-19, enables us now to move into that phase of providing maternity care. But, at the depths of the pandemic, the view taken by those who advise us in the Welsh Government was that that sort of national approach had to give way to the need to allow clinicians to exercise the judgment that only they can exercise, in order to safeguard the health of mothers and unborn children.
Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n teimlo cydymdeimlad enfawr tuag at yr unigolyn y rhannodd ei hamgylchiadau. Yn ystod y pandemig cyfan, mae rhai o'r amgylchiadau mwyaf anodd y bu'n rhaid i'r GIG eu hwynebu wedi ymwneud â gofal mamolaeth a chyfranogiad y ddau bartner yn yr hyn a ddylai, o dan amgylchiadau arferol, fod yn un o'r adegau mwyaf cyffrous yn eu bywydau. Ond, fel yr wyf i wedi ei esbonio droeon ar lawr y Senedd, bu'n rhaid i'r penderfyniad ynghylch a all pobl gymryd rhan fod yn benderfyniad clinigol, wedi ei wneud gan y sawl sydd â'r cyfle gorau i wneud yn siŵr y gellir diogelu iechyd y fam ac iechyd y baban heb ei eni i'r graddau mwyaf posibl. Ac mae hynny yn dibynnu ar iechyd y fam, er enghraifft, ei gwendidau, cyflyrau iechyd sylfaenol ac yn y blaen, yn ogystal â'r amgylchiadau sy'n bodoli ym mha safle bynnag y mae'r gofal hwnnw yn cael ei ddarparu. Ac nid yw wedi bod yn iawn yn ystod y pandemig hyd yma i fod wedi ceisio cyhoeddi cyfres o reolau o Barc Cathays a fyddai'n diystyru'r dyfarniad clinigol angenrheidiol mai dim ond y sawl sy'n gyfrifol am ofal cyffredinol y fam a'r plentyn heb ei eni allai ei wneud.
Wrth i ni adael, fel yr ydym yn gobeithio, effeithiau gwaethaf y pandemig, bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor i'r GIG yn ei gyfanrwydd. Bydd, er enghraifft, yn ceisio safoni hyd yr ymweliadau y gall teuluoedd eu gwneud tra bo rhywun yn yr ysbyty, i wneud yn siŵr bod y dull o gynnal profion llif unffordd yn gyson ledled Cymru, a bod yr amgylchiadau lle gall y ddau riant gymryd rhan, ac wrth gwrs eisiau cymryd rhan, yn yr holl brofiad hwnnw hefyd yn gyson o un rhan o'r GIG i'r llall. Gallwn wneud hynny oherwydd bod effaith brechu, triniaethau newydd sydd gennym ni, y ffordd y mae'r GIG wedi dysgu i ymdrin ag effaith COVID-19, yn ein galluogi yn awr i symud i'r cyfnod hwnnw o ddarparu gofal mamolaeth. Ond, yn nyfnderoedd y pandemig, y farn a gymerwyd gan y rhai sy'n ein cynghori yn Llywodraeth Cymru oedd bod yn rhaid i'r math hwnnw o ddull cenedlaethol ildio i'r angen i ganiatáu i glinigwyr wneud y dyfarniad mai dim nhw sy'n gallu ei wneud, er mwyn diogelu iechyd mamau a phlant heb eu geni.
Thank you, Sioned Williams, for raising this important issue. Good afternoon, First Minister. During the height of the pandemic, we saw huge restrictions placed on new mums and their families, who were not allowed to visit them in hospital. The charity and campaign group Birthrights has monitored the impact across the UK to articulate the challenges that many have faced. Apparently, they wrote to the health Minister asking for change, saying Wales has
'some of the most restrictive visiting arrangements in maternity services in the UK.'
Does the First Minister believe that the impact on families at such an important time should be considered in the context of human rights, and whether those rights were respected? Thank you.
Diolch, Sioned Williams, am godi'r mater pwysig hwn. Prynhawn da, Prif Weinidog. Yn ystod anterth y pandemig, gwelsom gyfyngiadau enfawr yn cael eu gosod ar famau newydd a'u teuluoedd, nad oedden nhw'n cael ymweld â nhw yn yr ysbyty. Mae'r elusen a'r grŵp ymgyrchu Birthrights wedi monitro'r effaith ar draws y DU i fynegi'r heriau y mae llawer wedi eu hwynebu. Mae'n debyg eu bod nhw wedi ysgrifennu at y Gweinidog iechyd yn gofyn am newid, gan ddweud bod gan Gymru
'rai o'r trefniadau ymweld mwyaf cyfyngol mewn gwasanaethau mamolaeth yn y DU.'
A yw'r Prif Weinidog yn credu y dylid ystyried yr effaith ar deuluoedd ar adeg mor bwysig yng nghyd-destun hawliau dynol, ac a gafodd yr hawliau hynny eu parchu? Diolch.
Well, there's no greater right, Llywydd, it seems to me, than to make sure that the system is not putting you at risk and causing you harm, and what some people describe as restrictions I think are more fairly described as protections, because that's what we were offering here in Wales. That is not, for a minute, to deny the heartache that that has caused people. But the motivation for the way in which services are provided has only ever been to make sure that those families to which Altaf Hussain referred, that they were not unnecessarily put at risk. We have been in the throes of a global pandemic that has killed people here in Wales every single week, and the actions that our clinicians have taken and our health boards have taken have only ever been designed to make sure that people going through something that will be part of their lives forever, as they will hope, don't find that adversely affected because the protections that could have been provided to them were not provided to them. And difficult as that has been, I don't think for a minute that we ought to do anything other than recognise that the reasons that those actions were taken were to protect those families, to protect those women, to protect the babies that they were hoping to give birth to, and, as we move beyond the pandemic, we will be able to return to different ways and better ways, of course, of doing things. But that's the reason those actions were taken and nothing else.
Wel, nid oes mwy o hawl, Llywydd, mae'n ymddangos i mi, na sicrhau nad yw'r system yn eich rhoi mewn perygl ac yn achosi niwed i chi, ac o ran yr hyn y mae rhai pobl yn ei ddisgrifio fel cyfyngiadau, yn fy marn i, mae'n decach eu disgrifio fel amddiffyniadau, oherwydd dyna yr oeddem ni'n ei gynnig yma yng Nghymru. Nid yw hynny, am funud, yn gwadu'r torcalon y mae hynny wedi'i achosi i bobl. Ond yr unig gymhelliad erioed ar gyfer y ffordd y darperir gwasanaethau fu gwneud yn siŵr nad oedd y teuluoedd hynny y cyfeiriodd Altaf Hussain atyn nhw, yn cael eu rhoi mewn perygl yn ddiangen. Rydym wedi bod yng nghanol pandemig byd-eang sydd wedi lladd pobl yma yng Nghymru bob un wythnos, ac unig fwriad y camau y mae ein clinigwyr wedi'u cymryd ac y mae ein byrddau iechyd wedi'u cymryd erioed fu sicrhau nad yw pobl sy'n mynd drwy rywbeth a fydd yn rhan o'u bywydau am byth, fel y byddan nhw'n gobeithio, yn gweld effaith andwyol ar hynny oherwydd na ddarparwyd yr amddiffyniadau y gellid bod wedi'u darparu iddyn nhw. Ac er mor anodd y bu hynny, nid wyf i'n credu am funud y dylem ni wneud unrhyw beth heblaw cydnabod mai'r rhesymau pam y cymerwyd y camau hynny oedd amddiffyn y teuluoedd hynny, amddiffyn y menywod hynny, amddiffyn y babanod yr oedden nhw'n gobeithio rhoi genedigaeth iddyn nhw, ac, wrth i ni symud y tu hwnt i'r pandemig, byddwn yn gallu dychwelyd at wahanol ffyrdd a ffyrdd gwell, wrth gwrs, o wneud pethau. Ond dyna'r rheswm pam y cymerwyd y camau hynny a dim byd arall.
4. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am drigolion Cymru sydd wedi cael eu diswyddo'n anghyfreithlon gan P&O? OQ57905
4. What discussions has the First Minister had with the UK Government about Welsh residents who have been unlawfully sacked by P&O? OQ57905
Well, I thank Jack Sargeant for that important question, Dirprwy Lywydd. The decision by P&O Ferries to fire its loyal workforce without consultation and with immediate effect is unacceptable and illegal. We have made it clear to the UK Government that they must not stand by and allow an accelerated race to the bottom on workers’ rights in this industry or any other.
Wel, diolch i Jack Sargeant am y cwestiwn pwysig yna, Dirprwy Lywydd. Mae penderfyniad P&O Ferries i ddiswyddo ei weithlu ffyddlon heb ymgynghori a hynny ar unwaith yn annerbyniol ac yn anghyfreithlon. Rydym ni wedi ei gwneud yn glir i Lywodraeth y DU na ddylen nhw sefyll o'r neilltu a chaniatáu ras garlam i'r gwaelod ar hawliau gweithwyr yn y diwydiant hwn nac unrhyw un arall.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Members will know that the UK minimum wage is £8.91. The new average wage at P&O is £5.50, and this was brought in after they unlawfully sacked their loyal workforce without consultation. As the First Minister rightly says, this is a disgraceful, illegal act by P&O bosses, and it is one that is unacceptable to me. First Minister, the silence from the Conservative benches in the Senedd Chamber today is deafening, isn't it? But it is not surprising—[Interruption.] But it is not surprising. After all, it was their colleagues—[Interruption.] It was their colleagues in Westminster, in Westminster, that blocked the fire and rehire Bill that sought to ban these practices.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Bydd yr Aelodau'n gwybod mai isafswm cyflog y DU yw £8.91. Y cyflog cyfartalog newydd yn P&O yw £5.50, a chafodd hyn ei gyflwyno ar ôl iddyn nhw ddiswyddo eu gweithlu ffyddlon yn anghyfreithlon heb ymgynghori. Fel y dywed y Prif Weinidog yn gywir, mae hon yn weithred warthus, anghyfreithlon gan benaethiaid P&O, ac mae'n un sy'n annerbyniol i mi. Prif Weinidog, mae'r distawrwydd o feinciau'r Ceidwadwyr yn Siambr y Senedd heddiw yn fyddarol, onid yw? Ond nid yw'n syndod—[Torri ar draws.] Ond nid yw'n syndod. Wedi'r cyfan, eu cydweithwyr nhw—[Torri ar draws.] Eu cydweithwyr nhw yn San Steffan, yn San Steffan, a rwystrodd y Bil diswyddo ac ailgyflogi a oedd yn ceisio gwahardd yr arferion hyn.
Can I ask Members, please, to allow the question to be asked, so I can hear it?
A gaf i ofyn i'r Aelodau ganiatáu i'r cwestiwn gael ei ofyn os gwelwch yn dda, er mwyn i mi allu ei glywed?
Deputy Presiding Officer, it is not surprising, because it was a Bill brought forward by a Labour Member of Parliament. But the heckles that this turned into from the benches over there simply reinforce the message, don't they? They reinforce the message that the UK Conservative Party do not care about ordinary working people in Wales and across the UK. First Minister, will you join me in sending a very simple, but powerful message to the UK Conservative Government that we need legislation now to end fire and rehire practices, and we also need to repeal all anti-trade union laws that strip power from ordinary working people?
Dirprwy Lywydd, nid yw'n syndod, oherwydd Bil a gyflwynwyd gan Aelod Seneddol y Blaid Lafur ydoedd. Ond mae'r heclo y trodd hyn i mewn iddo o'r meinciau draw yn y fan yna yn atgyfnerthu'r neges, onid yw? Maen nhw'n atgyfnerthu'r neges nad yw Plaid Geidwadol y DU yn poeni am bobl gyffredin sy'n gweithio yng Nghymru a ledled y DU. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i anfon neges syml iawn, ond pwerus i Lywodraeth Geidwadol y DU fod angen deddfwriaeth arnom ni yn awr i roi terfyn ar arferion diswyddo ac ailgyflogi, a bod angen i ni hefyd ddirymu'r holl gyfreithiau gwrth-undebau llafur sy'n tynnu pŵer oddi ar bobl gyffredin sy'n gweithio?
Well, Dirprwy Lywydd, Jack Sargeant has made those points very powerfully indeed. The UK Government, this UK Government, promised in a Queen's Speech in 2019 that it would bring an employment Bill in front of the House of Commons. Where has that Bill been? Nowhere to be seen, of course. And had it been brought forward, maybe there would have been a chance to have addressed what UK Government Ministers are describing as an exploitation of a loophole in the law. Two thousand and nineteen, Llywydd. Here we are in 2022, and no sign of that promised Bill, and that tells you, as Jack Sargeant says, everything you need to know about the attitude of this current Conservative Government to workers' rights. I was privileged to meet Barry Gardiner, the Member of Parliament who brought forward the private Member's Bill to outlaw fire and rehire. The Prime Minister described the practice of fire and rehire as unacceptable, yet he allowed Conservative backbenchers in the House of Commons to talk out that private Member's Bill when it could have done so much good and certainly would have made a difference in the case of P&O. Now, the Prime Minister has claimed that P&O will be prosecuted under section 194 of the Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act 1992, but there's no sign of that happening either. The lack of action is deafening, as Jack Sargeant says. What we hear from Conservative Ministers are the lamest of excuses in the face of a deliberate flouting of the law by P&O. It was breathtaking that Peter Hebblethwaite was willing to turn up at a House of Commons select committee and acknowledge the fact that there was 'absolutely no doubt'—that's what he said—
'that we were required to consult with the unions.'
Well, there was no doubt because that's what the law of the land required them to do. He then went on to say, ‘We chose not to do that—we chose deliberately to break the law of the land.’ Where is the action that this Government needs to take in Westminster to address that sort of deliberate flouting of the law and to protect the workers who were on the receiving end of it?
Wel, Dirprwy Lywydd, mae Jack Sargeant wedi gwneud y pwyntiau hynny'n rymus iawn. Addawodd Llywodraeth y DU, Llywodraeth hon y DU, mewn araith gan y frenhines yn 2019 y byddai'n dod â Bil cyflogaeth gerbron Tŷ'r Cyffredin. Ble mae'r Bil hwnnw wedi bod? Nid yw unman i'w weld, wrth gwrs. A phe bai wedi'i gyflwyno, efallai y byddai cyfle wedi bod i fynd i'r afael â'r hyn y mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ei ddisgrifio fel ymelwa ar fwlch yn y gyfraith. Dwy fil ac un deg naw, Llywydd. Dyma ni yn 2022, ac nid oes unrhyw arwydd o'r Bil hwnnw a addawyd, ac mae hynny'n dweud wrthych chi, fel y dywed Jack Sargeant, bopeth y mae angen i chi ei wybod am agwedd y Llywodraeth Geidwadol bresennol hon at hawliau gweithwyr. Cefais y fraint o gwrdd â Barry Gardiner, yr Aelod Seneddol a gyflwynodd y Bil Aelod preifat i wahardd diswyddo ac ailgyflogi. Disgrifiodd y Prif Weinidog yr arfer o ddiswyddo ac ailgyflogi fel un annerbyniol, ac eto caniataodd i feincwyr cefn y Ceidwadwyr yn Nhŷ'r Cyffredin atal y Bil Aelod preifat hwnnw pan allai fod wedi gwneud cymaint o les ac yn sicr byddai wedi gwneud gwahaniaeth yn achos P&O. Nawr, mae'r Prif Weinidog wedi honni y bydd P&O yn cael ei erlyn o dan adran 194 o Ddeddf yr Undebau Llafur a Chysylltiadau Llafur (Cydgrynhoi) 1992, ond nid oes unrhyw arwydd o hynny'n digwydd ychwaith. Mae'r diffyg gweithredu yn fyddarol, fel y dywed Jack Sargeant. Yr hyn a glywn ni gan Weinidogion Ceidwadol yw'r esgusodion mwyaf llipa yn wyneb diystyru y gyfraith yn fwriadol gan P&O. Roedd yn syfrdanol bod Peter Hebblethwaite yn barod i fynd i bwyllgor dethol yn Nhŷ'r Cyffredin a chydnabod y ffaith nad oedd 'dim amheuaeth o gwbl'—dyna a ddywedodd—
'ei bod yn ofynnol i ni ymgynghori â'r undebau.'
Wel, nid oedd dim amheuaeth oherwydd dyna yr oedd y gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw ei wneud. Aeth ymlaen wedyn i ddweud, 'Fe wnaethom ni ddewis peidio â gwneud hynny—fe wnaethom ni ddewis torri'r gyfraith yn fwriadol.' Ble mae'r camau y mae angen i'r Llywodraeth hon eu cymryd yn San Steffan i fynd i'r afael â'r math hwnnw o ddiystyru'r gyfraith yn fwriadol ac amddiffyn y gweithwyr y digwyddodd hyn iddyn nhw?
Mae'n drueni mawr bod rhai Aelodau yn y Siambr hon yn chwarae gwleidyddiaeth gyda'r mater yma. Ac er mwyn i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy glywed, ac Aelodau eraill, mae ymddygiad P&O Ferries yn sgandal ac yn hollol annerbyniol, ac rydyn ni fel grŵp fan hyn wedi gwneud hynny yn hollol glir. Nawr, o ystyried y sefyllfa ddifrifol yma, ac o ystyried ei bod hi'n ymddangos bod prif weithredwr y cwmni hwn wedi cyfaddef iddo fe dorri'r gyfraith, ai eich barn chi felly fyddai y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig fynd â'r mater hwn nawr i'r llysoedd i'w erlyn ef a'r cwmni?
It's a shame that some Members in this Chamber are playing politics with this issue. And so that the Member for Alyn and Deeside hears, and other Members too, the behaviour of P&O Ferries is a scandal and is entirely unacceptable, and we as a group here have made that entirely clear. Now, bearing in mind the serious situation, and considering that it appears that the chief executive of this company has admitted that he broke the law, is it your view that the United Kingdom Government should take this matter to the courts to prosecute him and the company?
Wel, wrth gwrs. Wrth gwrs, mae diddordeb yn y pwnc yma yng Nghymru, ac mae cyfrifoldeb ar Weinidogion yn San Steffan i fynd i'r llysoedd ac i fynd ar ôl y cwmni sydd wedi torri'r gyfraith. Ond, yn fwy na hynny, Dirprwy Lywydd, rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dal i ddelio â'r cwmni sy'n rhedeg P&O yn y rhaglen free ports sydd gyda nhw. Dydy hi ddim yn dderbyniol i ni i fynd ar ôl P&O pan maen nhw'n dal i weithio gyda'r cwmni sydd y tu ôl i P&O. Mae lot mwy—mae lot mwy—i Lywodraeth y Deyrnas Unedig ei wneud, ac nid yw hynny'n chwarae gwleidyddiaeth o gwbl; mae jest yn bod yn glir am ble mae'r cyfrifoldeb yn aros.
Well, of course. There is huge interest in this issue in Wales, and there is a responsibility on Ministers in Westminster to take this to the courts and to pursue the company that has broken the law. But, in addition to that, Dirprwy Lywydd, we know that the UK Government is still dealing with the P&O parent company in the free ports programme that they have. It's not acceptable for us that they pursue P&O when they are still working with P&O's parent company. There is a lot more that the UK Government should do—a lot more—and that isn't playing politics in any sense; it's just being clear as to where responsibility lies.
5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddatblygu twristiaeth feicio yng ngorllewin Cymru? OQ57871
5. What steps is the Welsh Government taking to develop cycle tourism in west Wales? OQ57871
Diolch i Cefin Campbell am y cwestiwn. Mae gorllewin Cymru mewn sefyllfa dda yn barod i ddod yn un o’r lleoliadau beicio allweddol yng Nghymru i ymwelwyr o Gymru a thu hwnt. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi camau gweithredu’r awdurdodau lleol ac eraill i ddatblygu twristiaeth feicio.
I thank Cefin Campbell for that question. West Wales is already well placed to be one of the key cycling destinations in Wales for visitors from Wales and further afield. The Welsh Government continues to support the actions of local authorities and others in the development of cycle tourism.
Diolch yn fawr iawn. Fel ŷch chi'n gwybod, mae Cyngor Sir Gaerfyrddin wedi bod yn hybu twristiaeth feicio dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi gweld datblygiad y gylchffordd gaeedig genedlaethol ym Mhen-bre—y closed road circuit ym Mhen-bre—ailddatblygu'r felodrom yn nhre Caerfyrddin, hefyd mae yna lwybr beicio ar hyd dyffryn Tywi ar fin cael ei orffen, ac mae sir Gaerfyrddin wedi cynnal sawl cymal o'r Tour of Britain dros y blynyddoedd diwethaf. Ac rydyn ni'n gwybod hefyd fod sir Benfro, ardal o harddwch naturiol, wedi cynnal nifer o ddigwyddiadau mawr, fel yr Iron Man yn Ninbych-y-pysgod yn flynyddol, yn sicr cyn y pandemig. Rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwahodd y Tour de France i Gymru o'r blaen, ac rydyn ni’n gwybod am fuddiannau economaidd hynny. Roedd y Grand Depárt o swydd Efrog nôl yn 2014 wedi dod â rhyw £130 miliwn i mewn i'r ardal. Felly, fy nghwestiwn i yw hyn: a fyddech chi'n cytuno bod gorllewin Cymru yn cynnig lleoliad perffaith ar gyfer cynnal cymal o'r Tour de France? A nawr bod COVID wedi pasio, pa waith mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu ei wneud i wahodd y Tour de France, un o'r cymalau, i orllewin Cymru rywbryd yn y dyfodol? Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much. As you know, Carmarthenshire County Council has been promoting cycle tourism over the past few years and has seen the development of the national closed road circuit in Pembrey, redeveloping the velodrome in Carmarthen, and there's also a cycle path along the Tywi valley about to be completed, and Carmarthenshire has held several stages of the Tour of Britain over the past few years. And we know that Pembrokeshire, an area of natural beauty, has held a number of major events, such as the Iron Man in Tenby on an annual basis, certainly before the pandemic. We know that the Welsh Government has invited the Tour de France to Wales previously, and we know about the economic benefits of that. The Grand Depárt from Yorkshire in 2014 brought in around £130 million into that area. So, my question is this: would you agree that west Wales offers the perfect location for holding a stage of the Tour de France? And now that COVID has passed, what work is the Welsh Government intending to do to invite the Tour de France, one of the stages of the tour, to west Wales at some point in future? Thank you.
Wel, diolch yn fawr i Cefin Campbell am y cwestiwn. Dwi'n cytuno â fe, wrth gwrs, am y posibiliadau sydd yna yn y gorllewin am feicio. Dwi'n cofio bod ym Mhen-bre gydag arweinydd cyngor y sir, pan oedden ni'n gweithio gyda'n gilydd i agor tour y Deyrnas Unedig nôl yn 2018, pan oedd Geraint Thomas yn arwain y tour. Ac, wrth gwrs, dwi'n cofio, wrth dyfu lan yng Nghaerfyrddin, defnyddio'r felodrom yn y parc yng Nghaerfyrddin bron bob dydd. Wel, rydyn ni, Dirprwy Lywydd, yn dal i gydweithio gyda'r Alban a Lloegr i ddatblygu bid i dynnu'r Tour de France i'r Deyrnas Unedig yn 2026. Mae trafodaethau yn mynd ymlaen ac, wrth gwrs, fel Llywodraeth yma yng Nghymru, rydyn ni'n gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i dynnu sylw at y posibiliadau sydd gennym ni yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae lot o fanylion i'w trafod gyda'r bobl sy'n gyfrifol am y Tour de France, ac rydyn ni jest yn dechrau gwneud hynny. Ond, os ydy'r posibiliadau yna, i ddenu'r tour i Gymru, wel wrth gwrs dwi'n gwybod, i bobl sydd â diddordeb yn y maes beicio, bydd hynny'n rhywbeth mawr iawn iddyn nhw.
Well, I thank Cefin Campbell for that question. I agree with him, of course, on the possibilities that exist in west Wales. I remember being in Pembrey with the leader of the county council when we worked together to open the Tour of Britain, back in 2018, when Geraint Thomas was leading the tour. And I remember, growing up in Carmarthen, using the velodrome in the park there almost every day. But, Dirprwy Lywydd, we continue to collaborate with England and Scotland to develop a bid to bring the Tour de France to the UK in 2026. Discussions are ongoing, and, of course, as a Government here in Wales, we are doing everything within our power to highlight the possibilities that exist here in Wales. Of course, there are many details still to be discussed with those responsible for the Tour de France, and we are just starting to do that. But, if there are possibilities to bring the tour to Wales, then I know that those interested in cycling would be very excited about that.
6. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch rhoi amddiffyniadau ar waith yn erbyn codiadau mewn prisiau i bobl ledled Cymru wledig sy'n dibynnu ar olew gwresogi ac LPG? OQ57879
6. What discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding putting in place protections against price rises for people across rural Wales who are reliant on heating oil and LPG? OQ57879
Well, Llywydd, good afternoon to Jane Dodds. The Welsh Government continues to press the UK Government to support households who, through no fault of their own, are facing an energy and cost-of-living crisis. The cost of heating oil was last discussed with UK Government officials last week, on 23 March.
Wel, Llywydd, prynhawn da i Jane Dodds. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i gefnogi aelwydydd sydd, heb fod unrhyw fai arnyn nhw, yn wynebu argyfwng ynni a chostau byw. Trafodwyd cost olew gwresogi ddiwethaf gyda swyddogion Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ar 23 Mawrth.
Diolch, Prif Weinidog am eich ymateb.
Thank you, First Minister, for your response.
This is an issue that I know many have had raised with them across the Siambr. Many have seen a doubling in the price of heating oil in less than six months. Earlier this month, the UK Conservative Minister of State for Energy, Clean Growth and Climate Change, Greg Hands, said that the UK Government believes that the open market for the supply of heating oil in the UK provides the best long-term guarantee of competitive prices. He went on to say that a price cap is not necessary. First Minister, would you agree with me that, aside from being negligent, this response shows just how out of touch the Conservatives are with the crisis people are facing? Diolch yn fawr iawn.
Mae hwn yn fater y gwn fod llawer wedi'i godi gyda nhw ar draws y Siambr. Mae llawer wedi gweld pris olew gwresogi yn dyblu mewn llai na chwe mis. Yn gynharach y mis hwn, dywedodd Gweinidog Gwladol Ceidwadol y DU dros Ynni, Twf Glân a Newid Hinsawdd, Greg Hands, fod Llywodraeth y DU yn credu mai'r farchnad agored ar gyfer cyflenwi olew gwresogi yn y DU yw'r warant hirdymor orau o brisiau cystadleuol. Aeth ymlaen i ddweud nad oes angen cap ar brisiau. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi fod yr ymateb hwn, ar wahân i fod yn esgeulus, yn dangos cyn lleied y mae'r Ceidwadwyr yn ei ddeall am yr argyfwng y mae pobl yn ei wynebu? Diolch yn fawr iawn.
Well, Dirprwy Lywydd, they are certainly out of touch with those people, particularly in rural areas. We know that 28 per cent of households in rural areas in parts of Wales are reliant on heating oil to heat their homes and to have access to hot water. The idea that the market is serving them well flies in the face of everything we are hearing about the way the market is currently operating. We are hearing far too many instances of people telling us that they cannot get a single response out of any company prepared to provide fuel to them, and that there are companies refusing to declare a price for that heating oil until the heating oil is actually delivered to the house itself. That is certainly not a market operating as a market ought to. Of course, I would take a different view in general as to the efficacy of markets as a way of providing lifeline services of any sort, but the Competition and Markets Authority is responsible for ensuring that commercial markets operate effectively and that customers are treated fairly.
Our fuel poverty advisory panel met on Friday of last week, and we have asked members of the panel and their stakeholder contacts to provide us with any evidence of unfair trading practices, so that we can continue to take that up then with the UK Government but also, if necessary, to press the Competition and Markets Authority to exercise the responsibilities it has to make sure that markets operate as they should. And a naive belief that, left to itself, an open market will serve people well in the current circumstances does indeed, as Jane Dodds has said, Dirprwy Lywydd, just illustrate once again how out of touch Conservative Ministers, who never have to face these dilemmas in their own lives, are with the way that people in rural Wales and elsewhere have to make the choices that they are now faced with.
Wel, Dirprwy Lywydd, yn sicr nid ydyn nhw'n deall dim o sefyllfa y bobl hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Rydym yn gwybod bod 28 y cant o aelwydydd mewn ardaloedd gwledig mewn rhannau o Gymru yn dibynnu ar olew gwresogi i wresogi eu cartrefi a chael dŵr poeth. Mae'r syniad bod y farchnad yn eu gwasanaethu nhw'n dda yn mynd yn groes i bopeth yr ydym ni'n ei glywed am y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu ar hyn o bryd. Rydym yn clywed llawer gormod o achosion o bobl yn dweud wrthym na allan nhw gael un ymateb gan unrhyw gwmni sy'n barod i ddarparu tanwydd iddyn nhw, a bod cwmnïau'n gwrthod datgan pris am yr olew gwresogi hwnnw nes bod yr olew gwresogi'n cael ei ddosbarthu i'r tŷ ei hun. Yn sicr, nid yw honno'n farchnad sy'n gweithredu fel y dylai wneud. Wrth gwrs, byddwn i'n arddel safbwynt gwahanol yn gyffredinol ynghylch effeithiolrwydd marchnadoedd fel ffordd o ddarparu gwasanaethau cwbl hanfodol o unrhyw fath, ond yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd sy'n gyfrifol am sicrhau bod marchnadoedd masnachol yn gweithredu'n effeithiol a bod cwsmeriaid yn cael eu trin yn deg.
Gwnaeth ein panel cynghori ar dlodi tanwydd gyfarfod ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, ac rydym wedi gofyn i aelodau'r panel a'u cysylltiadau â rhanddeiliaid roi unrhyw dystiolaeth i ni o arferion masnachu annheg, er mwyn i ni allu parhau i godi hynny wedyn gyda Llywodraeth y DU ond hefyd, os oes angen, i bwyso ar yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i arfer y cyfrifoldebau sydd ganddo i sicrhau bod marchnadoedd yn gweithredu fel y dylen nhw. Ac mae cred naïf y bydd marchnad agored, heb unrhyw ymyrraeth, yn gwasanaethu pobl yn dda o dan yr amgylchiadau presennol yn wir, fel y dywedodd Jane Dodds, Dirprwy Lywydd, yn dangos unwaith eto sut y mae Gweinidogion Ceidwadol, nad ydyn nhw byth yn gorfod wynebu'r cyfyng-gyngor hwn yn eu bywydau eu hunain, wedi'u datgysylltu'n llwyr o'r ffordd y mae'n rhaid i bobl yng Nghymru wledig ac mewn mannau eraill wneud y dewisiadau y maen nhw'n eu hwynebu yn awr.
7. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn lliniaru unrhyw effeithiau negyddol y gallai datganiad gwanwyn Llywodraeth y DU eu cael ar aelwydydd yn Nwyrain De Cymru? OQ57904
7. How will the Welsh Government mitigate against any negative impacts the UK Government spring statement might have on households in South Wales East? OQ57904
I thank Delyth Jewell for that, Dirprwy Lywydd. In Wales, we have already provided a support package worth more than double the consequential funding we have received, as we seek to play our part in helping people who need that help the most. We will continue to press the UK Government to join us in doing so.
Diolch i Delyth Jewell am hynny, Dirprwy Lywydd. Yng Nghymru, rydym eisoes wedi darparu pecyn cymorth sy'n werth mwy na dwywaith y cyllid canlyniadol a gawsom ni, wrth i ni geisio chwarae ein rhan i helpu pobl y mae arnyn nhw angen y cymorth hwnnw fwyaf. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ymuno â ni i wneud hynny.
Diolch, Prif Weinidog. The Wales Governance Centre has found that the average Welsh household will still be £315 a year worse off, households with the lowest income will be affected disproportionately since they'll benefit less from the fuel duty cut and the increase to the national insurance threshold, and people on benefits will see a real-terms reduction of 4.3 per cent due to the UK Government's refusal to uprate benefits. Since incomes in Wales are lower than the UK average, benefit take-up is higher and we pay more for electricity, people in Wales will be disproportionately affected by the cost-of-living crisis. First Minister, while the actions you've referred to are welcome, I fear they won't be enough. What justification has the Treasury provided to Welsh Ministers for failing to do more to help people on low incomes in Wales, and don't they realise that their failure to take action reinforces the belief amongst the Welsh public that Westminster will never work for Wales?
Diolch, Prif Weinidog. Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi canfod y bydd aelwyd gyfartalog yng Nghymru yn dal i fod £315 y flwyddyn yn waeth ei byd, bydd effaith anghymesur ar aelwydydd â'r incwm isaf gan y byddan nhw'n elwa'n llai ar y toriad yn y dreth tanwydd a'r cynnydd i'r trothwy yswiriant gwladol, a bydd pobl ar fudd-daliadau yn gweld gostyngiad mewn termau real o 4.3 y cant oherwydd bod Llywodraeth y DU wedi gwrthod cynyddu budd-daliadau. Gan fod incwm yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU, mae'r nifer sy'n hawlio budd-daliadau yn uwch ac rydym ni'n talu mwy am drydan, bydd yr argyfwng costau byw yn effeithio'n anghymesur ar bobl yng Nghymru. Prif Weinidog, er bod y camau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw i'w croesawu, mae arnaf i ofn na fyddan nhw'n ddigon. Pa gyfiawnhad y mae'r Trysorlys wedi'i roi i Weinidogion Cymru dros fethu â gwneud mwy i helpu pobl ar incwm isel yng Nghymru, ac onid ydyn nhw'n sylweddoli bod eu methiant nhw i weithredu yn atgyfnerthu'r gred ymhlith y cyhoedd yng Nghymru na fydd San Steffan byth yn gweithio i Gymru?
What I think the response tells you, Llywydd, is that it's the Conservative party that will never work for Wales, because here is a Conservative Chancellor who went about the spring statement on the basis of trying to burnish his own credentials as a tax-cutting Chancellor in order to improve his chances in the leadership election that he expects to fight any time soon. So, the Chancellor's eyes were not focused on helping the 5.5 million people who are economically inactive in this country, or the 11 million pensioners who find themselves significantly worse off as a result of breaking his own promise to up pensions in line with the triple lock. Twenty seven million people out of 31 million people will still be paying more tax after the Chancellor's election gimmick of a 1p cut in income tax in 2024, and that just tells you where the Chancellor and the Conservative party's interests lie.
Here's what the Institute for Fiscal Studies said. I'm sure the Member will have seen it for herself. The IFS commenting on the Chancellor's promise of a 1p cut in income tax in 2024 said that the combination of increase in national insurance rates and a reduction in income tax will make the system both less equitable and less efficient—more unfair and more wasteful at the same time. It's an astonishing thing to have brought about as a Chancellor, but that's what we are left with, and people across the United Kingdom are left with, as a result of the deliberate decisions that the Chancellor made. It's not a mistake; he knew what he was doing. He decided who he would sacrifice and who he would protect, and those were Conservative party priorities.
Yr hyn yr wyf i'n credu y mae'r ymateb yn ei ddweud wrthych chi, Llywydd, yw na fydd y blaid Geidwadol byth yn gweithio i Gymru, oherwydd dyma Ganghellor Ceidwadol a aeth ati yn natganiad y gwanwyn ar sail ceisio brolio ei gymwysterau ei hun fel Canghellor a oedd yn torri trethi er mwyn gwella ei gyfleoedd yn yr etholiad arweinyddol y mae'n disgwyl ei frwydro yn y dyfodol agos. Felly, nid oedd llygaid y Canghellor yn canolbwyntio ar helpu'r 5.5 miliwn o bobl sy'n economaidd anweithgar yn y wlad hon, na'r 11 miliwn o bensiynwyr sy'n sylweddol waeth eu byd o ganlyniad i dorri ei addewid ei hun i godi pensiynau yn unol â'r clo triphlyg. Bydd dau ddeg saith miliwn o bobl allan o 31 miliwn o bobl yn dal i dalu mwy o dreth ar ôl gimig etholiadol y Canghellor o weithredu toriad o 1 geiniog mewn treth incwm yn 2024, ac mae hynny'n dweud wrthych chi ble mae buddiannau y Canghellor a'r blaid Geidwadol.
Dyma a ddywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod wedi'i weld drosti ei hun. Dywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wrth sôn am addewid y Canghellor i weithredu toriad o 1c mewn treth incwm yn 2024 y bydd y cyfuniad o gynnydd mewn cyfraddau yswiriant gwladol a gostyngiad mewn treth incwm yn gwneud y system yn llai teg ac yn llai effeithlon—yn fwy annheg ac yn fwy gwastraffus ar yr un pryd. Mae'n beth syfrdanol i fod wedi'i gyflwyno fel Canghellor, ond dyna sydd gennym ni, a phobl ledled y Deyrnas Unedig, o ganlyniad i'r penderfyniadau bwriadol a wnaeth y Canghellor. Nid yw'n gamgymeriad; roedd yn gwybod beth yr oedd yn ei wneud. Penderfynodd pwy y byddai'n eu haberthu a phwy y byddai'n eu hamddiffyn, a dyna oedd blaenoriaethau'r blaid Geidwadol.
Ac yn olaf, cwestiwn 8—Russell George.
And finally, question 8—Russell George.
8. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i Cyfoeth Naturiol Cymru i liniaru llifogydd ar dir yng nghanolbarth Cymru? OQ57902
8. What support is the Welsh Government providing to Natural Resources Wales to alleviate the flooding of land in mid Wales? OQ57902
Llywydd, on 15 March, the Deputy Minister for Climate Change announced our largest ever flood programme, totalling £71 million in the next financial year alone. That investment includes specific provision for schemes in mid Wales.
Llywydd, ar 15 Mawrth, cyhoeddodd y Dirprwy Weinidog dros Newid Hinsawdd ein rhaglen llifogydd fwyaf erioed, sef cyfanswm o £71 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf yn unig. Mae'r buddsoddiad hwnnw'n cynnwys darpariaeth benodol ar gyfer cynlluniau yn y canolbarth.
Thank you, First Minister, for your answer. Back in February—20 February, specifically—there were significant flooding events in my own constituency, particularly in Llandinam, Llandrinio and Pool Quay. When land is affected and flooded, this causes great distress; even greater distress when people's homes are flooded, as is what happened on that day.
My concern, First Minister, is that commitments were made to local county councillors, myself and residents two years ago, by Natural Resources Wales, and that work hasn't been undertaken. Of course, residents fear that they will now carry out refurbishment works to their properties—properties that I visited myself recently—only then to be flooded in another two years or at a future event. So, can I ask, First Minister, that in the funding that you've talked about today, which I very much welcome, priority is given to projects that have already been put in place and previously discussed, and that's where the priority lies for that particular funding?
Also, First Minister, when flooding occurrences took place in other parts of Wales two years ago, there was compensation for households at the rate of £1,000 per household. That same compensation is not available this time, when these flooding events took place significantly in mid Wales. So, can I ask you why that is the case, and can that policy position change? Thank you, Deputy Presiding Officer.
Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb. Yn ôl ym mis Chwefror—20 o fis Chwefror, i fod yn benodol—bu llifogydd mawr yn fy etholaeth i, yn arbennig yn Llandinam, Llandrinio a Chei'r Pwll. Pan fydd llifogydd yn effeithio ar dir ac yn ei foddi fel hyn, mae hynny'n achosi gofid enfawr; a mwy byth o ofid pan fydd llifogydd yn effeithio ar gartrefi pobl, fel y digwyddodd bryd hynny.
Fy mhryder i, Prif Weinidog, yw bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud ymrwymiadau i gynghorwyr sir lleol, fi fy hun a thrigolion ddwy flynedd yn ôl, ond nid yw'r gwaith hwnnw wedi ei wneud. Wrth gwrs, mae ofn ar drigolion y byddan nhw'n gwneud gwaith i adfer eu heiddo yn awr—eiddo y gwnes i ymweld â nhw fy hunan yn ddiweddar—dim ond i weld llifogydd eto ymhen dwy flynedd neu rywbryd yn y dyfodol. Felly, a gaf i ofyn, Prif Weinidog, yn y cyllid y gwnaethoch chi sôn amdano heddiw, ac rwy'n croesawu hwnnw'n fawr iawn, roi blaenoriaeth i brosiectau sydd eisoes ar waith ac a drafodwyd yn flaenorol, ac mai dyna le y mae'r flaenoriaeth ar gyfer y cyllid penodol hwnnw?
Hefyd, Prif Weinidog, pan gafwyd llifogydd mewn rhannau eraill o Gymru ddwy flynedd yn ôl, roedd yna daliad iawndal i aelwydydd ar gyfradd o £1,000 i bob aelwyd. Nid yw'r un iawndal ar gael y tro hwn, pan gafwyd y llifogydd sylweddol hyn yn y canolbarth. Felly, a gaf i ofyn i chi pam mae hynny'n wir, ac a all y safbwynt polisi hwnnw newid? Diolch i chi, Dirprwy Lywydd.
Dirprwy Lywydd, I thank Russell George for those questions. I needed to travel through the Member's constituency in just a few days after the flooding of 20 February and was able to see for myself the scale of it and the impact that it had had on communities in his constituency, so I absolutely understand why he raises these points on the floor of the Senedd this afternoon.
As I said, Dirprwy Lywydd, the Welsh Government has provided funding directly to both Powys County Council, to help with the development of schemes, and NRW to help with the practical implementation of those schemes, and there are, as the Member says, plans for construction works at Llandinam, for example, but in other parts of the Member's constituency as well. I'm very happy to take up with the Minister responsible the need to make sure that those works are carried out in as timely a fashion as possible.
The Member is right, of course, that when we had residential flooding on a significant scale, a couple of years ago, we responded to that scale by providing £1,000 to households who were affected. The scale of flooding—. I know if it's you, it's 100 per cent, but the numbers involved in the flooding event of 20 February were not of the same order. Those who are affected are able to apply for help from the discretionary assistance fund, and the Member will know that we have significantly increased the resources available to that fund in the current financial year, and again in the year that starts in April. Where people are able to qualify for that fund, then the impact of flooding is one of the things that they are able to go to the fund and seek help for.
Dirprwy Lywydd, diolch i Russell George am y cwestiynau yna. Roedd angen i mi deithio trwy etholaeth yr Aelod ychydig ddyddiau ar ôl y llifogydd ar 20 Chwefror ac roeddwn i'n gallu gweld gyda fy llygaid fy hun faint y difrod a'i effaith ar gymunedau yn ei etholaeth ef, felly rwy'n deall yn iawn pam mae'n codi'r pwyntiau hyn ar lawr y Senedd brynhawn yma.
Fel dywedais i, Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid yn uniongyrchol i Gyngor Sir Powys, i helpu i ddatblygu cynlluniau, ac i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i weithredu'r cynlluniau hynny'n ymarferol, ac fel y dywed yr Aelod, mae yna gynlluniau ar gyfer gwaith adeiladu yn Llandinam, er enghraifft, ond mewn rhannau eraill o etholaeth yr Aelod hefyd. Rwy'n hapus iawn i godi'r angen i sicrhau bod y gwaith hwnnw'n cael ei wneud mewn dull mor amserol â phosibl gyda'r Gweinidog sydd â'r cyfrifoldeb.
Mae'r Aelod yn iawn, wrth gwrs, pan fu llifogydd mewn tai ar raddfa sylweddol, ychydig flynyddoedd yn ôl, fe wnaethom ni ymateb i hynny drwy ddarparu £1,000 i'r aelwydydd yr effeithiwyd arnyn nhw. Maint y llifogydd—. Rwy'n gwybod os chi sydd yn ei chanol hi, ni all hi fod ddim gwaeth, ond nid oedd y niferoedd dan sylw a oedd yn gysylltiedig â'r llifogydd ar 20 Chwefror ar yr un raddfa. Gall y rhai y mae llifogydd wedi effeithio arnyn nhw wneud cais am gymorth o'r gronfa cymorth dewisol, a bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni wedi cynyddu'r adnoddau sydd ar gael i'r gronfa honno yn sylweddol yn y flwyddyn ariannol gyfredol, ac eto yn y flwyddyn sy'n dechrau ym mis Ebrill. Pan fydd pobl yn gymwys i ddefnyddio'r gronfa honno, mae effaith llifogydd yn un o'r pethau y gallan nhw ddefnyddio'r gronfa am gymorth ar ei chyfer.
Diolch, Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Mae eitem 3 ac eitem 4 ar yr agenda heddiw wedi eu tynnu yn ôl.
Items 3 and 4 on today's agenda have been withdrawn.
Felly, fe symudwn ni ymlaen i eitem 5, datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt.
So, we will move on to item 5, a statement by the Minister for Social Justice with a Homes for Ukraine scheme update. I call on the Minister for Social Justice, Jane Hutt.
Dirprwy Lywydd, thank you for the opportunity to update the Senedd today about the progress of the Homes for Ukraine scheme in Wales and the help we're putting in place to support people fleeing the war in Ukraine.
The UN's refugee agency now estimates that 3.8 million people have fled Ukraine. The vast majority have sought safety in Poland and in neighbouring countries. This crisis is unfolding on our doorstep. There has been a huge willingness among people here in Wales—and across the UK—to help those in Ukraine. We have seen this in the numbers of people who have attended vigils, who have donated clothes, goods and—even in this difficult time—money. We've also seen an overwhelming response from people in Wales as they have signed up in their thousands to the UK Government's Homes for Ukraine scheme to act as a potential sponsor for someone fleeing the war and to open their homes to them. Wales is showing our nation of sanctuary in action.
Dirprwy Lywydd, the Welsh Government has supported the UK Government's Homes for Ukraine scheme since its inception and we've signed up as supersponsors. This will make it easier for people from Ukraine who do not have any family ties in the UK, or an individual sponsor, to seek sanctuary in Wales. People fleeing Ukraine who want to come to Wales can choose to be sponsored for a visa by the Welsh Government. This option went live on Friday afternoon and we're making arrangements for the first people to arrive. We've said we will sponsor 1,000 people in the first phase. This is based on the experience of the successful Syrian and Afghan resettlement schemes. However, we're ready to take more if the need is there. Once a visa is granted, people will be contacted directly by Welsh Government's contact centre to confirm arrangements for their arrival.
Dirprwy Lywydd, diolch i chi am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd heddiw am y cynnydd a fu o ran y cynllun Cartrefi i Wcráin yng Nghymru a'r cymorth yr ydym ni'n ei roi ar waith i gefnogi pobl sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin.
Mae asiantaeth ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig yn amcangyfrif bod 3.8 miliwn o bobl wedi ffoi o Wcráin erbyn hyn. Mae'r mwyafrif llethol wedi chwilio am ddiogelwch yng Ngwlad Pwyl ac mewn gwledydd cyfagos. Mae'r argyfwng hwn yn datblygu ar garreg ein drws ni. Mae pobl yma yng Nghymru—a ledled y DU—wedi arddangos parodrwydd mawr i helpu pobl Wcráin. Rydym ni wedi gweld hynny yn niferoedd y bobl sydd wedi mynychu gwylnosau, sydd wedi rhoi dillad, nwyddau ac arian—hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn. Rydym ni wedi gweld ymateb ysgubol gan bobl yng Nghymru hefyd wrth iddyn nhw gofrestru yn eu miloedd â chynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU a bod yn noddwyr o bosibl i rai sy'n ffoi rhag y rhyfel ac agor drysau eu cartrefi iddyn nhw. Mae Cymru yn dangos ein dyhead ni i fod yn genedl noddfa yn ymarferol.
Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi cynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ers iddo gael ei sefydlu ac rydym ni wedi cofrestru yn uwch-noddwyr. Fe fydd hynny'n ei gwneud hi'n haws i bobl o Wcráin nad oes ganddyn nhw unrhyw gysylltiadau teuluol yn y DU, na noddwyr unigol, gael noddfa yng Nghymru. Gall pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i Gymru ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Aeth yr opsiwn hwn yn weithredol brynhawn Gwener diwethaf ac rydym yn gwneud trefniadau i'r bobl gyntaf gyrraedd yma. Rydym ni wedi dweud y byddwn yn noddi 1,000 o bobl ar y cam cyntaf. Mae hynny ar sail profiad cynlluniau llwyddiannus i ailsefydlu pobl o Syria ac Afghanistan. Serch hynny, rydym ni'n barod i dderbyn mwy os oes angen. Pan roddir caniatâd am fisa, fe fydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl yn uniongyrchol i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad.
Daeth Joyce Watson i’r Gadair.
Joyce Watson took the Chair.
They will make their way to the UK, and this is the same for people who are sponsored by individuals under the Homes for Ukraine scheme. Arrival hubs have been set up at ports of entry across Wales, including at Holyhead, Pembroke Dock and Fishguard, and at Cardiff Airport to help people arriving from Ukraine. There are also arrival hubs at Cardiff central train and coach station and Wrexham railway station. From these arrival hubs, people will be eligible for free onward travel to Wales and to one of the welcome centres, which are being set up around the country to provide immediate accommodation and support for new arrivals from Ukraine. In the welcome centres, everyone will receive help and support to help them settle into life in Wales.
Translation services will be available for people who don't speak English and there will be opportunities to start learning English and Welsh. Health services will be available; children will start school and there will be advice to help people find their way in a new country; help with money and welfare benefits and advice about finding work. Accommodation will be available on site at the welcome centres, but the Welsh Government will work to find all individuals and families longer term homes across Wales.
We've been working incredibly hard with partners over the last fortnight, since the UK Government announced the first details of this scheme, to put in place the support people arriving from Ukraine will need. We published guidance for local authorities last week. This is available on our website. I am very grateful for the close working relationships we have with local government and for their commitment and support. I also want to thank the third sector and other public services, including the NHS.
Yesterday, we launched a dedicated helpline for people arriving in Wales from Ukraine and for people who are acting as sponsors, to provide advice and guidance. For callers in the UK, the number is freephone 0808 175 1508. For callers outside the UK, the number is +44 20 4542 5671. I will make sure that all Members are aware of these numbers.
Acting Presiding Officer, there are many ways we can all help people in Ukraine. The Disasters Emergency Committee has set up a Ukraine humanitarian appeal, which is helping to provide food, water, shelter, healthcare and protection to people fleeing the conflict. The Welsh Government has donated £4 million to the DEC appeal and has also sent a shipment of medical supplies to Poland, from where they will be sent to Ukraine. Further medical supplies are ready to be shipped.
I have today confirmed that we will be donating £1 million to the new Nation of Sanctuary Croeso fund, which has been established and is being run by the Community Foundation Wales. This fund is open to the public and to organisations, and works with people seeking sanctuary in Wales. We are proud to donate to the fund and to the Community Foundation Wales initiative to support people from Ukraine arriving in Wales and to support other refugees and asylum seekers in Wales. We are asking businesses or organisations for help providing large-scale accommodation, transport to take people to their new homes, supplies—such as food, clothes and sanitary products—translators and interpreters. Businesses can register their support on our website, and I'll make sure Members have these details.
Acting Presiding Officer, the invasion of Ukraine by Putin was a dark day for world peace, but the overwhelming desire shown by people across Wales to help shows that there is hope even in the most desperate of times. Diolch.
Byddan nhw'n dod am y DU, a bydd hyn yr un fath i bawb sy'n cael eu noddi gan unigolion o dan gynllun Cartrefi i Wcráin. Mae canolfannau wedi eu sefydlu ar gyfer newydd-ddyfodiaid mewn porthladdoedd ledled Cymru, gan gynnwys yng Nghaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun, ac ym Maes Awyr Caerdydd i helpu pobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Mae canolfannau newydd-ddyfodiaid yng ngorsafoedd trenau a bysiau Caerdydd canolog a gorsaf drenau Wrecsam. O'r canolfannau hyn, bydd pobl yn gymwys i deithio ymlaen i Gymru am ddim, ac i un o'r canolfannau croeso, sy'n cael eu sefydlu ledled y wlad i gynnig llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin. Yn y canolfannau croeso, bydd pawb yn cael cymorth a chefnogaeth i'w helpu i ymgartrefu yng Nghymru.
Bydd gwasanaethau cyfieithu ar gael i bobl nad ydyn nhw'n siarad Saesneg a bydd cyfleoedd i ddechrau dysgu Cymraeg a Saesneg. Bydd gwasanaethau iechyd ar gael; bydd plant yn dechrau yn yr ysgol a bydd cyngor ar gael i helpu pobl i ffeindio'u ffordd mewn gwlad newydd; cymorth ariannol a gyda budd-daliadau ac ar sut i ddod o hyd i waith. Bydd llety ar gael ar y safle yn y canolfannau croeso, ond bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartref tymor hwy i bob unigolyn a theulu ledled Cymru.
Rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed tu hwnt gyda phartneriaid dros y pythefnos diwethaf, ers i Lywodraeth y DU gyhoeddi manylion cyntaf y cynllun hwn, i roi'r gefnogaeth ar waith y bydd ei hangen ar bobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Fe wnaethom ni gyhoeddi canllawiau ar gyfer awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf. Mae'r rhain ar gael ar ein gwefan. Rwy'n ddiolchgar iawn am y berthynas waith agos sydd gennym ni â llywodraeth leol ac am eu hymrwymiad a'u cefnogaeth. Hoffwn i ddiolch hefyd i'r trydydd sector a'r gwasanaethau cyhoeddus eraill, gan gynnwys y GIG.
Ddoe, fe wnaethom ni lansio llinell gymorth bwrpasol ar gyfer pobl sy'n cyrraedd Cymru o Wcráin ac ar gyfer pobl sy'n eu noddi nhw, i roi cyngor ac arweiniad. Ar gyfer rhai sy'n ffonio yn y DU, y rhif rhadffon yw 0808 175 1508. I rai sy'n ffonio o'r tu allan i'r DU, y rhif yw +44 20 4542 5671. Byddaf i'n gwneud yn siŵr y bydd pob Aelod yn ymwybodol o'r rhifau ffôn hyn.
Llywydd dros dro, mae yna sawl ffordd i bob un ohonom ni helpu pobl Wcráin. Mae'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau wedi sefydlu apêl ddyngarol yn Wcráin, sy'n helpu i ddarparu bwyd, dŵr, lloches, gofal iechyd a diogelwch i bobl sy'n dianc rhag yr ymladd. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi £4 miliwn i apêl y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau ac wedi anfon cyflenwadau meddygol i Wlad Pwyl, lle byddan nhw'n cael eu hanfon ymlaen i Wcráin. Mae rhagor o gyflenwadau meddygol yn barod i'w cludo.
Rwyf i wedi cadarnhau heddiw y byddwn yn rhoi £1 miliwn i gronfa newydd Croeso Cenedl Noddfa, sydd wedi ei sefydlu ac sy'n cael ei rhedeg gan Sefydliad Cymunedol Cymru. Mae'r gronfa hon yn agored i'r cyhoedd a sefydliadau, ac mae hi'n gweithio gyda phobl sy'n ceisio noddfa yng Nghymru. Rydym yn falch o allu cyfrannu at y gronfa ac at fenter Sefydliad Cymunedol Cymru i gefnogi pobl o Wcráin sy'n cyrraedd Cymru a chefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches eraill yng Nghymru. Rydym yn gofyn i fusnesau neu sefydliadau am gymorth i ddarparu llety ar raddfa eang, a chludiant i fynd â phobl i'w cartrefi newydd a chyflenwadau—fel bwyd, dillad a chynhyrchion mislif—cyfieithwyr a chyfieithwyr ar y pryd. Gall busnesau gofrestru eu cefnogaeth ar ein gwefan, a byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y manylion hyn ar gael i'r Aelodau.
Llywydd dros dro, roedd yr ymosodiad ar Wcráin gan Putin yn ddiwrnod tywyll o ran heddwch yn y byd, ond mae'r awydd aruthrol i helpu y mae pobl ledled Cymru wedi ei ddangos yn dystiolaeth o obaith yn yr amseroedd mwyaf dyrys, hyd yn oed. Diolch.
I thank the Minister for keeping me updated privately—another call yesterday. When I asked you last week why the Welsh Government still didn't appear as a supersponsor option on the UK Homes for Ukraine website, unlike the Scottish Government, you stated that the Welsh Government would become a supersponsor last Friday and, therefore, I'm pleased to see that it is now an option on the website, as you indicate.
The update on Welsh Government's support for Ukraine, issued last Saturday, included many factors you've referred to in your statement today. But, that stated, people fleeing Ukraine who want to come to the UK can choose to be sponsored for a visa by the Welsh Government. Once the visa's granted, people will be contacted directly by the Welsh Government's contact centre to confirm arrangements for their arrival. They will need to make their own way to the UK, but, once here, they'll be eligible for free onward travel to Wales and to one of the welcome centres that have been set up around the country to provide immediate accommodation and support for new arrivals from Ukraine.
However, when I questioned you last week, I also referred to a refugee who had arrived in Flintshire under the Ukraine family scheme, who had been told that she couldn't access benefits or register with a GP until she had a full visa. So, under the separate supersponsor scheme, will the Welsh Government therefore contact people once the visa is granted, even if they haven't yet received a full visa? What support, if any, will they receive if they struggle to make their own way to the UK, and if not from Governments themselves, then what engagement is the Welsh Government having with NGOs or other bodies to this end?
You've confidentially identified the location of the initial Welsh Government welcome centre somewhere in north Wales, with further centres somewhere in other regions. Will this remain permanently confidential or when will this be made known publicly?
In the Welsh Government update last Saturday, which I referred to, you also identified a range of services that will be available in the welcome centres, as you again did today, including provision to learn English and Welsh, and access to health services and lessons for children. What assurance can you therefore provide that these have all been agreed with local agencies, particularly local authorities and health boards, and will be in place when people arrive? You state that the Welsh Government will work to find longer term homes for individuals and families accommodated in the welcome centres. Will you therefore provide us with an update on how you're engaging with the many support hubs, church and faith communities and individual households who are approaching us all with offers of longer term accommodation?
In your statement, you call for businesses or organisations to help by providing large-scale accommodation. At the St David's parliamentary breakfast 2022 on 1 March, which I think you spoke at, if I recall correctly, I was sat next to someone whose company was working with the Ministry of Defence to provide larger scale accommodation—quality, but temporary accommodation. So, what engagement, if any, are you having with the MOD regarding the provision of such large-scale accommodation, potentially in Wales?
And finally, what hours will the dedicated helpline be operating? And how are you ensuring that its staff have full and appropriate training, and that Ukrainian language speakers will be available? Diolch.
Rwy'n diolch i'r Gweinidog am roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi yn breifat—galwad arall ddoe. Pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf pam nad oedd Llywodraeth Cymru yn ymddangos yn opsiwn uwch-noddwr ar wefan Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, fe wnaethoch chi ddweud y byddai Llywodraeth Cymru yn mynd yn uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf ac, felly, rwy'n falch o weld bod yr opsiwn hwnnw ar gael ar y wefan erbyn hyn, fel rydych chi'n ei ddweud.
Roedd yr wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Wcráin, a gyhoeddwyd ddydd Sadwrn diwethaf, yn cynnwys llawer o ffactorau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw yn eich datganiad chi heddiw. Ond, wedi dweud hynny, fe all pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i'r DU ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Pan roddir y fisa, bydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu yn uniongyrchol â phobl i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad. Bydd angen iddyn nhw drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ond, pan fyddan nhw yma, byddan nhw'n gymwys i deithio ymlaen am ddim i Gymru ac i un o'r canolfannau croeso a sefydlwyd ledled y wlad i ddarparu llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin.
Fodd bynnag, pan oeddwn i'n eich holi yr wythnos diwethaf, cyfeiriais i hefyd at ffoadur a oedd wedi cyrraedd sir y Fflint o dan y cynllun teuluoedd o Wcráin, a oedd wedi cael gwybod na allai hi gael budd-daliadau na chofrestru gyda meddyg teulu hyd nes iddi hi gael fisa llawn. Felly, o dan y cynllun uwch-noddwr ar wahân, a fydd Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl felly ar ôl i'r fisa gael ei ganiatáu, hyd yn oed os nad ydyn nhw wedi cael fisa llawn eto? Pa gymorth, os o gwbl, sydd ar gael iddyn nhw os ydyn nhw'n ei chael hi'n anodd drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ac os na ddaw hwnnw oddi wrth y Llywodraethau eu hunain, pa ymgysylltiad sydd gan Lywodraeth Cymru â chyrff anllywodraethol neu gyrff eraill i'r diben hwn?
Rydych chi wedi nodi lleoliad canolfan groeso gychwynnol Llywodraeth Cymru rywle yn y gogledd yn gyfrinachol, a chanolfannau eraill rywle mewn rhanbarthau eraill. A fydd y rhain yn parhau i fod yn gyfrinachol neu a fydd eu lleoliadau yn dod yn hysbys i'r cyhoedd?
Yn y diweddariad gan Lywodraeth Cymru ddydd Sadwrn diwethaf, y cyfeiriais ato, fe wnaethoch chi nodi ystod o wasanaethau a fydd ar gael yn y canolfannau croeso hefyd, a gwnaethoch chi eu nodi eto heddiw, gan gynnwys darpariaeth i ddysgu Cymraeg a Saesneg, a gallu cael gwasanaethau iechyd a gwersi i blant. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi felly fod asiantaethau lleol, yn enwedig awdurdodau lleol a byrddau iechyd, wedi cytuno ar y rhain i gyd, ac y byddan nhw ar waith pan fydd pobl yn cyrraedd? Rydych chi'n dweud y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartrefi tymor hwy i unigolion a theuluoedd sy'n cael eu lletya yn y canolfannau croeso. A wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni felly am sut yr ydych chi'n ymgysylltu â'r llu o ganolfannau cymorth, cymunedau eglwysig a ffydd ac aelwydydd unigol sy'n cysylltu â ni i gyd gyda chynigion o lety tymor hwy?
Yn eich datganiad, rydych chi'n galw ar fusnesau neu sefydliadau i helpu drwy ddarparu llety ar raddfa eang. Ym mrecwast seneddol Gŵyl Dewi 2022 ar 1 Mawrth, y gwnaethoch chi siarad ynddo, os ydw i'n cofio yn iawn, roeddwn i'n eistedd wrth ymyl rhywun yr oedd ei gwmni yn gweithio gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn i ddarparu llety ar raddfa fwy eang—llety o safon, ond dros dro. Felly, pa ymgysylltiad, os o gwbl, ydych chi'n ei gael â'r Weinyddiaeth Amddiffyn o ran darparu llety ar raddfa mor eang, ac yng Nghymru o bosibl?
Ac yn olaf, beth fydd oriau gweithredol y llinell gymorth bwrpasol? A sut ydych chi am sicrhau y bydd y staff yn cael hyfforddiant llawn a chymwys, ac y bydd rhai sy'n siarad Wcreineg ar gael? Diolch.
Thank you very much, Mark Isherwood, for a number of questions, some of which will be answered by accessing the guidance that is provided now on the website. But just to confirm that, as we went into our supersponsor status last Friday, it is under the UK Government's Homes for Ukraine scheme and, as I said in my statement initially, it involves a commitment to up to 1,000 people. The important point is it actually skips the need to identify an individual sponsor and, instead, you're sponsored by the Welsh Government. So, we really want to get that message out that this is a route into Wales for those refugees. And also, making sure that once they do select Welsh Government from the UK Government visa application scheme, then they will be issued, and we expect, of course, that to fall into place. We'll be working very closely, I will also say, in terms of—. We work very closely with the UK Government in terms of how that's happening and, indeed, we're looking forward to being able to ensure that we do have the information and figures in terms of those successful visa applications. But it is all moving into place.
Our welcome centres: I was very grateful to those Members who have got a welcome centre that's going to be opening in their constituency or region. It is very important that we look to the privacy and support of those welcome centres at this stage. We need to give the refugees who are coming from the trauma and the crisis and the humanitarian disaster that they've come from that kind of peace and calm in those communities where the welcome centres will be. I think it makes absolute sense. The communities will get to know them and they will be, I'm sure, supporting those at those welcome centres. But also, they have to be of excellent quality and specification; some works have been done to some of the centres that have been identified. But we are very much following the success of the evacuation from Afghanistan in the way that the Urdd is playing its part, and that is a standard that all welcome centres have to meet.
I've mentioned the access to services that will be provided. If you look at the local government guidance that went out on Friday, it fully covers all the points about access to services—education, health—and it also covers a whole range of issues like safeguarding, issues relating to mental health and well-being and the trauma that refugees have gone through. It covers absolutely everything, but actually, we're now also this week producing sponsor guidance. That will be guidance for all those who are sponsoring across Wales and hopefully will be able to receive those refugees, as they get their visas, to come and stay with them.
Just in terms of support hubs and linking to the third sector, churches and voluntary groups, it is important that we're working very closely with the Wales Council for Voluntary Action, the Welsh Refugee Council, Cytûn and Voice of Ukraine. The Counsel General, Mick Antoniw, and myself met with many of those contacts throughout the whole of Wales last week. We're meeting again this week and we'll be meeting regularly, including the contact you gave us, Mark, from north Wales. They're also beginning to offer their support in terms of access to translation, interpretation, educational resources, and also mental health resources. It was very good to have the children's commissioner there, Sally Holland, who has links directly with the Ukrainian children's commissioner and children's commissioners across Europe, and we're bringing local government into that as well. The Minister for Finance and Local Government is meeting leaders, chief executives, the local and regional resilience groups, and they're working so hard to ensure that they are ready to help provide the kind of support that those fleeing to Wales will be able to access. I think this is the team Wales approach—everyone working together, local government, third sector, and obviously, very close working not just with the UK Government, but also with the Scottish Government, because they are also supersponsors. We're learning from each other, working on a four-nation basis.
There's a dedicated helpline that's been opened now, which I gave the numbers for—and I gave them so that they'd be on the record, but you can never give these numbers enough—for callers inside the UK and outside the UK. This is a strong team from local government in Wales. These are teams that have been running throughout the pandemic, particularly in relation to test, trace and protect and all the other roles and skills that they've developed. They are clearly fully engaged and trained and they also have access to Ukrainian and Russian speakers as well. They're ready, open and running. I will give more details about the hours that they're operating, but I think they opened up on Monday and are well in place. I think it's also very important just to recognise the ways in which they are working and supporting those many sponsors who are contacting us to say, 'When am I going to be able to welcome the family, the person, the people we've already agreed to sponsor?' They're answering all of the questions, which we then are feeding back to the UK Government, because we also need answers on all of those points.
Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood, am nifer o gwestiynau, a chewch chi atebion i rai ohonyn nhw wrth edrych ar y canllawiau sydd ar gael ar y wefan erbyn hyn. Ond i gadarnhau, gan ein bod ni wedi cyflwyno ein statws uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf, ei fod o dan gynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ac, fel dywedais yn fy natganiad i ddechrau, mae'n golygu ymrwymiad i hyd at 1,000 o bobl. Y pwynt pwysig yw bod hynny, mewn gwirionedd, yn hepgor yr angen i fod â noddwr unigol ac, yn lle hynny, fe gewch eich noddi gan Lywodraeth Cymru. Felly, rydym ni'n awyddus iawn i gyfleu'r neges honno mai llwybr i mewn i Gymru ar gyfer y ffoaduriaid hynny yw hyn. A hefyd, sicrhau, pan fyddan nhw wedi dewis Llywodraeth Cymru trwy'r cynllun ymgeisio am fisa gan Lywodraeth y DU, y byddan nhw'n cael un, ac rydym ni'n disgwyl, wrth gwrs, y bydd hynny i gyd yn digwydd. Byddwn yn gweithio yn agos iawn, rwyf i am ei ddweud hefyd, o ran—. Rydym yn gweithio yn agos iawn gyda Llywodraeth y DU o ran sut y mae hynny'n digwydd ac, yn wir, rydym yn edrych ymlaen at allu sicrhau bod yr wybodaeth a'r ffigurau gennym ni o ran y ceisiadau llwyddiannus hynny am fisâu. Ond mae'r darnau i gyd yn cwympo i'w lle.
Ein canolfannau croeso: roeddwn i'n ddiolchgar iawn i'r Aelodau hynny sydd â chanolfan groeso a fydd yn agor yn eu hetholaethau neu eu rhanbarthau nhw. Mae hi'n bwysig iawn ein bod ni'n ystyried y preifatrwydd a'r gefnogaeth sydd ar gael yn y canolfannau croeso hynny ar hyn o bryd. Mae angen i ni gynnig tawelwch a llonyddwch yn y cymunedau hynny lle mae'r canolfannau croeso hyn i'r ffoaduriaid sy'n dianc rhag y trawma a'r argyfwng a'r trychineb dyngarol y maen nhw'n dod ohono. Rwyf i o'r farn bod hynny'n gwbl synhwyrol. Fe fydd y cymunedau yn dod i'w hadnabod ac fe fyddan nhw, rwy'n siŵr, yn cefnogi'r bobl hynny sydd yn y canolfannau croeso. Ond hefyd, mae'n rhaid iddyn nhw fod o ansawdd a chyflwr rhagorol; mae rhywfaint o waith wedi ei wneud i rai o'r canolfannau sydd wedi eu nodi. Ond rydym yn dilyn llwyddiant y cynllun ffoi o Afghanistan i raddau helaeth iawn o ran y ffordd y mae Urdd Gobaith Cymru yn chwarae ei ran, a honno yw'r safon y mae'n rhaid i bob canolfan groeso ei chyrraedd.
Rwyf i wedi sôn am y mynediad at wasanaethau a fydd ar gael. Os edrychwch chi ar y canllawiau i lywodraeth leol a gyhoeddwyd ddydd Gwener, mae'r rhain yn ymdrin yn llwyr â'r holl bwyntiau ynglŷn â'r gwasanaethau a fydd ar gael—addysg, iechyd—ac mae hefyd yn ymdrin ag ystod eang o faterion fel diogelu, materion sy'n ymwneud ag iechyd meddwl a lles a'r trawma y mae ffoaduriaid wedi ei ddioddef. Mae'n cwmpasu pob un peth, ond mewn gwirionedd, rydym ni hefyd bellach yn llunio canllawiau i noddwyr yr wythnos hon. Bydd y rhain yn cynnig arweiniad i bawb sy'n noddi ledled Cymru a gobeithio y byddan nhw'n gallu derbyn y ffoaduriaid hynny, wrth iddyn nhw gael eu fisa, i roi llety iddyn nhw.
O ran canolfannau cymorth a chysylltu â'r trydydd sector, eglwysi a grwpiau gwirfoddol, mae'n bwysig ein bod ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Cyngor Ffoaduriaid Cymru, Cytûn a Llais Wcráin. Fe wnaeth y Cwnsler Cyffredinol, Mick Antoniw, a minnau gyfarfod â llawer o'r cysylltiadau hynny ledled Cymru gyfan yr wythnos diwethaf. Byddwn yn cyfarfod eto yr wythnos hon a byddwn yn cyfarfod yn rheolaidd, gan gynnwys â'r cyswllt y gwnaethoch chi, Mark, ei roi i ni o'r gogledd. Maen nhw hefyd yn dechrau cynnig eu cefnogaeth o ran darparu adnoddau cyfieithu, cyfieithu ar y pryd, adnoddau addysgol, ac adnoddau iechyd meddwl hefyd. Roedd hi'n dda iawn bod y comisiynydd plant yno, Sally Holland, sydd â chysylltiadau uniongyrchol â chomisiynydd plant Wcráin a chomisiynwyr plant ledled Ewrop, ac rydym yn dwyn llywodraeth leol i mewn i hynny hefyd. Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cwrdd ag arweinwyr, prif weithredwyr, grwpiau cydnerthedd lleol a rhanbarthol, ac maen nhw'n gweithio mor galed i sicrhau eu bod nhw'n barod i helpu i ddarparu'r math o gymorth y bydd y rhai sy'n ffoi i Gymru yn gallu ei gael. Rwy'n credu mai dull tîm Cymru yw hwn—pawb yn gweithio gyda'i gilydd, llywodraeth leol, y trydydd sector, ac yn amlwg, yn gweithio yn agos iawn nid yn unig â Llywodraeth y DU, ond gyda Llywodraeth yr Alban hefyd, oherwydd eu bod nhw hefyd yn uwch-noddwyr. Rydym ni'n dysgu oddi wrth ein gilydd, yn gweithio ar sail pedair gwlad.
Mae llinell gymorth bwrpasol wedi ei sefydlu erbyn hyn, ac rwyf i wedi rhoi'r rhifau ar ei chyfer—a rhoddais i'r rhifau er mwyn iddyn nhw fod ar y cofnod, ond ni allwch chi byth â rhoi gormod o gyhoeddusrwydd i'r rhifau hyn—ar gyfer pobl sy'n ffonio o'r tu mewn i'r DU a'r tu allan i'r DU. Mae hwn yn dîm cryf o blith llywodraeth leol yng Nghymru. Timau yw'r rhain sydd wedi bod yn weithredol drwy gydol y pandemig, yn enwedig o ran profi, olrhain a diogelu a'r holl swyddogaethau a sgiliau eraill maen nhw wedi eu datblygu. Maen nhw'n amlwg wedi eu cynnwys a'u hyfforddi'n llawn ac mae siaradwyr Wcreineg a Rwseg ar gael iddyn nhw hefyd. Maen nhw'n barod, ar agor ac yn weithredol. Fe fyddaf yn rhoi mwy o fanylion ynglŷn â'u horiau gweithredu, ond rwy'n credu iddyn nhw agor ddydd Llun a'u bod nhw ar waith yn effeithiol. Rwy'n credu hefyd ei bod hi'n bwysig iawn i ni gydnabod eu ffyrdd o weithio a chefnogi'r noddwyr niferus hynny sy'n cysylltu â ni gan ddweud, 'Pryd ydw i'n mynd i gael croesawu'r teulu, yr unigolyn, neu'r bobl yr ydym ni wedi cytuno i'w noddi eisoes?' Maen nhw'n ateb yr holl gwestiynau, ac rydym ni'n eu hadrodd yn ôl i Lywodraeth y DU wedyn, oherwydd bod angen yr atebion arnom ninnau hefyd ynglŷn â phob un o'r pwyntiau hynny.
Given the utterly inadequate and unsuitable approach of the UK Government to the Ukrainian refugee crisis, and the warning issued in a statement by the heads of the Refugee Council, the British Red Cross, Save the Children and Oxfam that the visa system was causing great distress to already traumatised Ukrainians, the Welsh Government's aim to make it as easy as possible for us to welcome people here is extremely welcome. It is apparent, however, that the Welsh Government must call for all visas to be waived for these desperate people, as for all refugees fleeing war, as is our obligation under the UN refugee convention of 1951.
As you stated, we know that the response of the Welsh people to the call to help those fleeing Ukraine has been really incredible, and their generosity is reflected in an opinion poll released on Sunday, which showed a majority of people in the UK support a no-visa policy and would like to allow an unlimited number of Ukrainians, who are fleeing the illegal and horrific Russian invasion of their nation, to come to the UK. So, although we are willing and waiting to help them, to welcome them and do all we can to help them find a home, those who want to come to the UK are having to face unnecessary and cruel delays in their quest for safety, anxiety caused by complex bureaucracy, protracted paperwork preventing protection. Minister, on behalf of the people of Wales, we must implore the Home Office to do more to help people find the support and sanctuary they need.
Minister, have you received any update from the UK Government about the number of visas granted for those who want to come to the UK without family connections here? Is it, as refugees are suggesting, that the numbers of people coming through the scheme are, so far, tiny, and does this have any impact on what we can do with the supersponsor scheme? What discussion has the Welsh Government had with the UK Government regarding the people who may be forced to seek support from their current host countries, and will this jeopardise their applications for refugee status when they arrive in Wales?
You've reiterated today that which you said in your written statement last week, that Transport for Wales have confirmed that Ukrainian refugees will be able to access free travel while they are settling in Wales by showing a Ukrainian passport to conductors and station staff for a period of six months, and that the scheme is an extension of an ongoing Welsh Government programme that provides free public transport for asylum seekers in Wales. The transport project that provides this free transport that was piloted by the Welsh Refugee Council, through Welsh Government, ends at the end of this month. Meanwhile, refugees from Ukraine have been granted free travel across Wales by showing their passport to the service providers. There are reports of asylum seekers turning up to Cardiff Central station only to be told that they're the wrong type of asylum seeker—that is to say not Ukrainian. Will the Minister confirm that free transport will be extended to all refugees and asylum seekers for the next six months?
Although the reason to keep the Welsh welcome centre locations is of course entirely understandable, it is important for the relative third sector organisations to know where the centres will be based, so they can provide relevant service provision and specialist support, as you outlined. Can the Minister therefore please outline how third sector organisations will be supported to play the full and vital role they need to play in the integration and resettlement process for those coming to Wales under the sponsorship scheme, beyond, of course, the welcome £1 million donation you have announced to the Nation of Sanctuary Croeso fund?
And finally, for those coming to Wales under the Homes for Ukraine scheme, sponsors are expected to accommodate refugees for at least six months. For those who will be coming directly to Welsh homes, what will happen if conflicts arise between the host and the guest? Will the local authority be providing emergency accommodation in hotels? What will happen if the host refuses to accommodate after six months? Will the family be accommodated in the same area? Will they be relocated to a different area? If so, how will this affect their integration into the community? What plan does the Welsh Government have in place for this? Diolch.
O ystyried ymagwedd gwbl annigonol ac anghymwys Llywodraeth y DU tuag at argyfwng ffoaduriaid o Wcráin, a'r rhybudd a gyhoeddwyd mewn datganiad gan benaethiaid y Cyngor Ffoaduriaid, y Groes Goch Brydeinig, Achub y Plant ac Oxfam yn mynegi bod y system fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd wedi dioddef trawma eisoes, mae yna groeso mawr i nod Llywodraeth Cymru i'w gwneud hi mor hawdd â phosibl i ni groesawu pobl yma. Mae hi'n amlwg, er hynny, y dylai Llywodraeth Cymru alw am hepgor unrhyw angen am fisa o ran y bobl druenus hyn, ac unrhyw ffoadur rhag rhyfel, yn ôl y rhwymedigaeth sydd arnom ni o dan gonfensiwn ffoaduriaid 1951 y Cenhedloedd Unedig.
Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, rydym yn gwybod bod ymateb pobl Cymru i'r alwad i helpu'r rhai sy'n ffoi o Wcráin wedi bod yn rhyfeddol iawn, ac adlewyrchir eu haelioni mewn arolwg barn a gyhoeddwyd ddydd Sul, a oedd yn dangos bod mwyafrif y bobl yn y DU yn cefnogi polisi o hepgor fisâu ac yn dymuno caniatáu i nifer digyfyngiad o bobl Wcráin, sy'n ffoi rhag ymosodiad anghyfreithlon ac erchyll Rwsia ar eu cenedl, ddod i'r DU. Felly, er ein bod ni'n barod ac yn aros i'w helpu nhw, i'w croesawu nhw a gwneud popeth yn ein gallu i'w helpu i ddod o hyd i gartref, mae'r rhai sy'n dymuno dod i'r DU yn gorfod wynebu oedi diangen a chreulon yn eu hymgais am ddiogelwch, yn ogystal â phryder a achosir gan fiwrocratiaeth gymhleth, gwaith papur di-ben-draw sy'n rhwystro diogelwch. Gweinidog, ar ran pobl Cymru, mae'n rhaid i ni erfyn ar y Swyddfa Gartref i wneud mwy i helpu pobl i ddod o hyd i'r gefnogaeth a'r noddfa sydd eu hangen arnyn nhw.
Gweinidog, a ydych chi wedi cael unrhyw ddiweddariad gan Lywodraeth y DU am nifer y fisâu sydd wedi eu rhoi i'r rhai sy'n awyddus i ddod i'r DU ond heb gysylltiadau teuluol yma? Ai nifer bach iawn o bobl sy'n dod drwy'r cynllun hyd yn hyn, fel y mae'r ffoaduriaid yn ei awgrymu, ac a yw hyn yn cael unrhyw effaith ar yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'r cynllun uwch-noddwr? Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y bobl a allai gael eu gorfodi i geisio cymorth gan eu gwledydd lletyol presennol, ac a fydd hynny'n peryglu eu ceisiadau am statws ffoadur pan fyddan nhw'n cyrraedd Cymru?
Rydych chi wedi ailadrodd heddiw yr hyn y gwnaethoch ei ddweud yn eich datganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf, fod Trafnidiaeth Cymru wedi cadarnhau y bydd ffoaduriaid o Wcráin yn cael teithio am ddim tra byddan nhw'n ymgartrefu yng Nghymru drwy ddangos pasbort Wcreinaidd i docynwyr a staff gorsafoedd am gyfnod o chwe mis, a bod y cynllun yn estyniad o raglen barhaus gan Lywodraeth Cymru sy'n darparu cludiant cyhoeddus am ddim i geiswyr lloches yng Nghymru. Mae'r prosiect trafnidiaeth sy'n darparu'r cludiant am ddim hwn a gafodd ei dreialu gan Gyngor Ffoaduriaid Cymru, dan arweiniad Lywodraeth Cymru, yn dod i ben ar ddiwedd y mis hwn. Yn y cyfamser, mae ffoaduriaid o Wcráin wedi cael caniatâd i deithio am ddim ledled Cymru drwy ddangos eu pasbort i ddarparwyr y gwasanaethau. Ceir adroddiadau gan geiswyr lloches eu bod nhw'n cyrraedd gorsaf Caerdydd Canolog dim ond i gael gwybod eu bod nhw y math anghywir o geisiwr lloches—hynny yw, nid o Wcráin. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau y bydd cludiant am ddim yn cael ei ymestyn i bob ffoadur a cheisiwr lloches am y chwe mis nesaf?
Er bod y rheswm dros gadw lleoliadau canolfannau croeso Cymru, wrth gwrs, yn gwbl ddealladwy, mae hi'n bwysig bod y sefydliadau cymharol y trydydd sector yn gwybod ble y bydd y canolfannau wedi eu lleoli, er mwyn iddyn nhw allu darparu'r gwasanaethau perthnasol a'r cymorth arbenigol, fel y gwnaethoch chi ei amlinellu. A wnaiff y Gweinidog amlinellu felly sut y caiff sefydliadau'r trydydd sector eu cefnogi i fod â'r rhan lawn a hanfodol sydd ei hangen yn y broses integreiddio ac ailsefydlu ar gyfer y rhai sy'n dod i Gymru yn ôl y cynllun noddi, y tu hwnt, wrth gwrs, i'r rhodd o £1 miliwn y gwnaethoch ei chyhoeddi i gronfa Cenedl Noddfa Croeso?
Ac yn olaf, i'r rhai sy'n dod i Gymru o dan y cynllun Cartrefi i Wcráin, disgwylir i'r noddwyr letya ffoaduriaid am o leiaf chwe mis. I'r rhai a fydd yn dod yn syth i gartrefi yng Nghymru, beth fydd yn digwydd pe byddai gwrthdaro rhwng y gwesteiwr a'r gwestai? A fydd yr awdurdod lleol yn cynnig llety brys mewn gwesty? Beth fydd yn digwydd pe byddai'r lletywr yn gwrthod llety ar ôl y chwe mis? A fydd y teulu yn cael eu lletya yn yr un ardal? A fyddan nhw'n cael eu hadleoli i ardal arall? Os felly, sut y bydd hyn yn effeithio ar eu hintegreiddio i'r gymuned? Pa gynllun sydd ar waith gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth? Diolch.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. As I said in response to Mark Isherwood, I'm sure that across this Chamber we all have people who are contacting us who are very concerned that they're awaiting the outcome of visa applications. They want to welcome Ukrainian people into their homes. Of course, they are often in contact with those who are waiting in different parts of Europe, waiting to come, waiting to have that visa application. There have been concerns raised about the complexity of the application forms as well, and these have been raised, I know, in the Houses of Parliament. I'm aware that Yvette Cooper, the shadow Home Secretary, has asked particularly that the UK Government urgently publish more information to show the progress of the visa schemes. We need to know what's happening. I think, as she said, the British people have shown huge generosity in wanting to support Ukrainians fleeing Putin's invasion, as we say to all those who have come forward here in Wales.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. Fel y dywedais i mewn ymateb i Mark Isherwood, rwy'n siŵr bod gan bob un ohonom ni, ar draws y Siambr hon, bobl sy'n cysylltu â ni sy'n pryderu'n fawr am eu bod nhw'n aros am ganlyniadau eu ceisiadau am fisa. Maen nhw'n awyddus i roi croeso i bobl o Wcráin i'w cartrefi. Wrth gwrs, yn aml iawn, maen nhw mewn cysylltiad â'r rhai sy'n aros mewn gwahanol rannau o Ewrop, yn aros iddyn nhw allu dod, ac yn aros am benderfyniad ar y cais hwnnw am fisa. Fe godwyd pryderon ynghylch cymhlethdod y ffurflenni cais hefyd, ac fe godwyd y rhain, rwy'n gwybod, yn Nhŷ Senedd y DU. Rwy'n ymwybodol bod Yvette Cooper, Ysgrifennydd Cartref yr wrthblaid, wedi gofyn yn benodol i Lywodraeth y DU gyhoeddi rhagor o wybodaeth ar frys i ddangos y cynnydd yn y cynlluniau fisa. Mae angen i ni gael gwybod beth sy'n digwydd. Rwyf i o'r farn, fel y dywedodd hi, fod pobl Prydain wedi dangos haelioni aruthrol o ran yr awydd i gefnogi pobl o Wcráin sy'n sy'n ffoi rhag ymosodiad Putin, fel yr ydym yn ei ddweud wrth bawb sydd wedi cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru.
I did speak to the Minister for Refugees this morning, Lord Richard Harrington, and I again expressed my concern about the lack of progress on visas, because we want that all of the preparations, and, indeed, our supersponsor route as well—. The welcome centres are ready. Also, in the House of Lords yesterday—. I'll just quote Baroness Ilora Finlay. She said:
'Do the Government recognise that the visa process is causing great distress to already-traumatised Ukrainians who have experienced cumulative losses, pervasive existential terror and mass bereavements and are now increasingly at risk?'
So, these questions are being asked. It's important today that you are raising these questions, and I'm sure it's from across the Chamber. The refugee Minister, Lord Harrington, today promised that he is trying to simplify the system and says he was also working to secure this. This is a four-nations call, as well, with our colleagues from Scotland. It is important that we do move forward on this and get the clarity of what's happening with the visas and get the information about how many have been accepted at this stage.
It is also important that we have everything in place as people arrive. You have mentioned an important point about the free rail and bus travel for Ukrainian refugees. We already had—in fact, it was a pilot scheme operating, as you know—free travel for refugees when they're settling in Wales running for the first six months of their arrival. I certainly want to take back the point you raised from experience. Indeed, we're working very closely with the Welsh Refugee Council, who've been managing that scheme, on the experience of refugees in Wales in terms of access to that all-important support.
All the support that we are giving to Ukrainian refugees we are giving and have given to our Afghan refugees who came in August, but not just August, and have continued to come over the past few weeks and months, and to our Syrian refugees as well. I was just checking today about the numbers. We've got 3,000 asylum seekers in Wales at any given time, and roughly 600 are granted their refugee status through the system each year. Many of them, of course, at the moment are from Afghanistan. We're supporting them in temporary accommodation, but also, local authorities then have their responsibilities in terms of rehousing. So, that is an important point in terms of the support that we're giving.
But also, in terms of the third sector, I have issued a statement today about this new Nation of Sanctuary Croeso fund. Yes, we've just given a donation to it, it will build the fund. It will get support, I know; there will be many people in Wales who have given so generously to the Disasters Emergency Committee, but I know that they will also give, and we hope that the big charities and businesses will give to that fund as well so that they can work with those who are supporting people who arrive from Ukraine. It goes back to the point about how we're working with those groups and links with Voice of Ukraine, churches and groups as well.
It is important that we now move forward to ensure that every aspect of support is provided to those who come. If you look at the local authority guidance, there is information there about checks in terms of sponsors and those who are seeking to be supported, who are coming to Wales, but safeguarding issues as well, close working relationships. There are not just welcome packs available, but guidance to sponsors as well, because we recognise there may be issues that will mean that perhaps it's only temporary accommodation that can be provided, even by a host. But then we will move into local authority responsibilities to actually support more medium and longer-term accommodation for the Ukrainian refugees.
Fe wnes i siarad fore heddiw â'r Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Richard Harrington, a mynegais unwaith eto fy mhryder ynglŷn â'r diffyg cynnydd a fu o ran fisâu, oherwydd rydym ni'n awyddus i gael yr holl baratoadau, ac, yn wir, ein llwybr uwch-noddwr ni hefyd—. Mae'r canolfannau croeso yn barod. Hefyd, yn Nhŷ'r Arglwyddi ddoe—. Rwyf i am ddyfynnu'r Farwnes Ilora Finlay. Dywedodd:
'A yw'r Llywodraeth yn cydnabod bod y broses fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd eisoes yn dioddef trawma o brofedigaethau cronnus, arswyd treiddiol am eu bywyd a galar torfol ac sydd mewn perygl cynyddol erbyn hyn?'
Felly, mae'r cwestiynnau hyn yn cael eu gofyn. Mae hi'n bwysig eich bod chi'n codi'r cwestiynau hyn heddiw, ac rwy'n siŵr eu bod nhw'n dod o bob rhan o'r Siambr. Heddiw, fe addawodd y Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Harrington, ei fod yn ceisio symleiddio'r system a dywedodd ei fod hefyd yn gweithio i sicrhau hynny. Galwad i'r pedair gwlad yw hon, hefyd, gyda'n cydweithwyr yn yr Alban. Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn hyn o beth ac yn cael eglurder o ran yr hyn sy'n digwydd gyda'r fisâu a chael yr wybodaeth am y niferoedd sydd wedi eu derbyn ar hyn o bryd.
Mae hi'n bwysig hefyd fod popeth yn ei le gennym ni wrth i bobl gyrraedd. Rydych chi wedi codi pwynt pwysig ynglŷn â chludiant am ddim ar reilffyrdd a bysiau i ffoaduriaid o Wcráin. Roeddem ni eisoes—mewn gwirionedd, cynllun treialu oedd ar waith, fel gwyddoch chi—yn cynnig cludiant am ddim i ffoaduriaid wrth iddyn nhw ymgartrefu yng Nghymru yn ystod y chwe mis cyntaf ar ôl iddyn nhw gyrraedd. Yn sicr rwy'n dymuno olrhain y pwynt y gwnaethoch ei godi o brofiad personol. Yn wir, rydym ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, sydd wedi bod yn rheoli'r cynllun hwnnw, ar sail profiad ffoaduriaid yng Nghymru o ran gallu manteisio ar y cymorth hanfodol hwnnw.
Mae'r holl gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi i ffoaduriaid o Wcráin yn gefnogaeth yr ydym ni yn ei rhoi ac yr ydym ni wedi ei rhoi i ffoaduriaid o Afghanistan sydd yma oddi ar fis Awst, ond nid yn unig oddi ar fis Awst, ac sydd wedi parhau i gyrraedd dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, ac i'n ffoaduriaid sydd wedi dod o Syria hefyd. Roeddwn i'n edrych ar y niferoedd heddiw. Mae gennym ni 3,000 o geiswyr lloches yng Nghymru ar unrhyw adeg benodol, ac mae tua 600 yn cael eu statws ffoadur drwy'r system bob blwyddyn. Mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn dod o Afghanistan ar hyn o bryd. Rydym ni'n eu cefnogi gyda llety dros dro, ond hefyd, mae gan awdurdodau lleol eu cyfrifoldebau nhw wedyn o ran ailgartrefu'r bobl hyn. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig o ran y gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi.
Ond hefyd, o ran y trydydd sector, rwyf i wedi cyhoeddi datganiad heddiw am y gronfa newydd hon sef Cronfa Croeso Cenedl Noddfa. Ydym, rydym ni newydd roi rhodd i honno, a bydd yn adeiladu'r gronfa. Fe fydd hi'n cael cefnogaeth, rwy'n gwybod; bydd yna lawer o bobl yng Nghymru sydd wedi rhoi yn hael iawn i'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau, ond rwy'n gwybod y byddan nhw'n awyddus i roi eto hefyd, ac rydym yn gobeithio y bydd yr elusennau a'r busnesau mawr yn cyfrannu at y gronfa honno hefyd er mwyn gallu gweithio gyda'r rhai sy'n cefnogi dyfodiaid o Wcráin. Mae'n mynd yn ôl at y pwynt ynglŷn â'n dull ni o weithio gyda'r grwpiau hynny a'r cysylltiadau â Llais Wcráin, yn ogystal ag eglwysi a grwpiau eraill.
Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn awr i sicrhau bod pob agwedd ar gymorth yn cael ei darparu i'r rhai sy'n dod yma. Os edrychwch chi ar y canllawiau i awdurdodau lleol, fe welir gwybodaeth yn y fan honno am wiriadau ar gyfer noddwyr a'r rhai sy'n chwilio am gefnogaeth, sy'n dod i Gymru, ond ynglŷn â materion o ran diogelu hefyd, a pherthynas waith glòs. Nid pecynnau croeso sydd ar gael yn unig, ond canllawiau i noddwyr hefyd, oherwydd ein bod ni'n cydnabod y gallai materion godi a fyddai'n golygu mai dim ond llety dros dro y gellir ei ddarparu, hyd yn oed gan letywr. Ond fe fyddwn ni'n symud ymlaen at gyfrifoldebau'r awdurdodau lleol wedyn i gynnig llety i ffoaduriaid o Wcráin yn y tymhorau canolig a hwy.
I now call on the other speakers. If you could take one minute because many people want to speak and we're in danger of running out of time, and it's such an important issue. Huw Irranca-Davies.
Galwaf ar y siaradwyr eraill yn awr. Os gallech chi gymryd munud yr un gan fod llawer o bobl yn awyddus i siarad ac rydym ni mewn perygl y bydd amser yn drech na ni, ac mae hwn yn fater mor bwysig. Huw Irranca-Davies.
Thank you, acting Presiding Officer, and I do only have one short question. But I just want to reflect—. Jane Dodds will know the Ystradgynlais miners' welfare hall very well. We have a proud tradition in this country of supporting asylum seekers, refugees, over many generations—visiting Syrian families there, celebrating their culture, but celebrating the gift that they brought to us, the privilege that we had in receiving them and their families into local schools and communities. And once again, here we are doing it. I very much welcome the measures, the practical measures, within this, and it's that that I want to ask, about one particular one. So many of my constituents have offered their homes, rooms in their homes, sharing with their families, to people fleeing Putin's war in Ukraine. On that basis, where will they have the contact from if they do not know somebody, if they do not have somebody who is currently going through the visa process? Will this come from the welcome centres? Will it come from the local authorities? Who do they wait for, to actually say, 'Yes, we can now actually now make use of you and receive somebody into your home'?
Diolch, Llywydd dros dro, a dim ond un cwestiwn byr sydd gen i. Ond fe hoffwn i ystyried—. Bydd Jane Dodds yn gyfarwydd iawn â neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais. Mae gennym ni draddodiad balch yn y wlad hon o gefnogi ceiswyr lloches, ffoaduriaid, dros genedlaethau lawer—ymweld â theuluoedd o Syria yn y fan honno, dathlu eu diwylliant, ond dathlu'r rhodd a gawsom ni ganddyn nhw hefyd, y fraint a gawsom ni o'u derbyn nhw a'u teuluoedd i ysgolion a chymunedau lleol. Ac unwaith eto, dyma ni'n gwneud yr un peth eto. Rwy'n croesawu'r mesurau yn fawr, y mesurau ymarferol, yn hyn o beth, ac am hyn yr hoffwn i ofyn cwestiwn, ynglŷn ag un yn benodol. Mae cymaint o fy etholwyr i wedi cynnig eu cartrefi, ystafelloedd yn eu cartrefi, gan rannu â'u teuluoedd, i bobl sy'n ffoi rhag rhyfel Putin yn Wcráin. Ar y sail honno, o ble y byddan nhw'n cael y cyswllt os nad ydyn nhw'n adnabod rhywun, os nad oes ganddyn nhw rywun sy'n mynd drwy'r cam fisa ar hyn o bryd? A fydd hyn yn dod o'r canolfannau croeso? A fydd yn dod o'r awdurdodau lleol? Am bwy y maen nhw'n disgwyl i ddweud, mewn gwirionedd, 'Iawn, fe allwn ni eich defnyddio yn awr ac fe allwch chi dderbyn rhywun i'ch cartref'?
Well, thank you for that important question, and it's a question that's been asked by our colleagues across the Chamber today. It is the UK Government's Homes for Ukraine scheme. We await—. We don't have the information until they tell us who's actually coming through that route. Obviously, they can sign up to the supersponsor route, and then we get the information of who's coming through that route as well. But I've given the national helpline that opened on Monday, yesterday. The national helpline will be there to enable, to give some advice and guidance to those who want to sponsor. Many of your constituents have already signed on, I'm sure, and have even made links with families and refugees fleeing Ukraine or who are already waiting in Europe to get that go-ahead. We must have that go-ahead from the UK Government. We must speed up the visa process. This is absolutely vital, because the warm welcome in Wales—you've mentioned the Ystradgynlais miners' welfare hall—all over Wales, we've got that readiness, we're waiting, and we need that support. So, a strong message today to the UK Government: we must speed up the process in terms of approving these visas.
Wel, diolch i chi am y cwestiwn pwysig hwn, ac mae hwn yn gwestiwn y mae ein cyd-Aelodau ar draws y Siambr wedi ei ofyn heddiw. Cynllun Llywodraeth y DU yw Cartrefi i Wcráin. Rydym ni'n aros—. Nid yw'r wybodaeth gennym ni nes iddyn nhw ddweud wrthym ni pwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw mewn gwirionedd. Yn amlwg, gallan nhw ymuno â'r llwybr uwch-noddwr, ac yna fe gawn ni'r wybodaeth am bwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw hefyd. Ond rwyf i wedi rhoi manylion y llinell gymorth genedlaethol a agorodd ddydd Llun, ddoe. Bydd y llinell gymorth genedlaethol ar gael i alluogi, i roi rhywfaint o gyngor ac arweiniad i'r rhai sy'n awyddus i fod yn noddwr. Mae llawer o'ch etholwyr chi wedi cytuno i wneud hynny eisoes, rwy'n siŵr, ac wedi gwneud cysylltiadau â theuluoedd a ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin hyd yn oed neu sydd eisoes yn aros yn Ewrop i gael y sêl bendith honno. Mae'n rhaid i ni gael y sêl bendith honno gan Lywodraeth y DU. Mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses fisa. Mae hynny'n gwbl hanfodol, oherwydd bod y croeso cynnes yng Nghymru—rydych chi wedi sôn am neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais—ledled Cymru, mae gennym ni'r parodrwydd, rydym ni'n aros, ac mae angen y gefnogaeth honno arnom ni. Felly, neges gref i Lywodraeth y DU heddiw: mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses o ran cymeradwyo'r fisâu hyn.
Good afternoon, Minister. May I also thank you, as has Mark, for the work that you and your team have done, and for staying in touch with me? My specific issue is around Ukrainians who are poor—those who perhaps don't have access to a car, don't have access to fuel, don't have access to resources, don't have a way of actually even getting across the border, or even getting to a place where they can apply for a visa and can come to Wales. In previous evacuation schemes, the UK Government has actually ensured that there's a plane or transport, or has made sure that financial arrangements are in place for everyone—doesn't matter what their background is—to come to a country of their choice.
I agree and support my colleague Sioned Williams's view: 'no' to visas, 'yes' to immediate protection and sanctuary. That's what we want. That's what we want the UK Government to do. Right now, this is an emergency, this is urgent. Let's get those planes there, let's get the people over here, let's get them safe, and let's give them what I know the people of Wales want to give them. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Gweinidog. A gaf i ddiolch i chi hefyd, fel y gwnaeth Mark, am y gwaith yr ydych chi a'ch tîm wedi ei wneud, ac am gadw mewn cysylltiad â mi? Mae fy mater penodol i yn ymwneud â phobl dlawd o Wcráin—y rhai nad oes ganddyn nhw gar efallai, nad oes ganddyn nhw danwydd, nad oes ganddyn nhw'r adnoddau, nad oes ganddyn nhw ffordd o groesi'r ffin hyd yn oed, neu gyrraedd man lle gallan nhw wneud cais am fisa hyd yn oed a gallu dod i Gymru. Mewn cynlluniau gwacáu blaenorol, mae Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi sicrhau bod awyren neu gludiant, neu wedi sicrhau bod trefniadau ariannol ar waith i bawb—ni waeth o ba gefndir maen nhw—i ddod i wlad o'u dewis nhw.
Rwy'n cytuno â barn fy nghyd-Aelod Sioned Williams ac yn ei chefnogi: dweud na i fisâu ac ie i amddiffyniad a noddfa ar unwaith. Dyna'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno. Dyna'r hyn yr ydym ni'n dymuno i Lywodraeth y DU ei wneud. Ar hyn o bryd, argyfwng yw hwn, mae hwn yn fater o frys. Gadewch i ni anfon yr awyrennau hynny yno, gadewch i ni gael y bobl yma, gadewch i ni sicrhau eu bod yn ddiogel, a gadewch i ni roi iddyn nhw'r hyn yr wyf i'n gwybod y mae pobl Cymru yn awyddus i'w roi iddyn nhw. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. These are very important contributions, and we will be relaying—. In fact, I said to the Minister for Refugees that I would be sending him my statement and I will be following up on our points and concerns and questions raised. Just to say, we're reaching out particularly to the United Nations High Commissioner for Refugees, because we really do want to use this route as a supersponsor to break down as many barriers as possible. I think, Sioned, you made that point. We can best support people fleeing Ukraine, particularly the most vulnerable, who may not have access to the funds, or people sponsoring them from here, which is happening to quite a lot of refugees we know—. We want to reach those who may not have the means to reach our shores. And, of course, I will be raising that again in terms of costs of transport, not just here, but to get here as well. This is a question for the UK Government, clearly. So, we are a nation of sanctuary, we are a supersponsor, and we are eager to support individuals and, in particular, the most vulnerable to reach safety in Wales.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. Mae'r rhain yn gyfraniadau pwysig iawn, ac fe fyddwn ni'n trosglwyddo—. Yn wir, dywedais wrth y Gweinidog Ffoaduriaid y byddwn i'n anfon fy natganiad ato a byddaf i'n mynd ar drywydd ein pwyntiau a'n pryderon a'r cwestiynau sydd wedi eu codi. Dim ond i ddweud, rydym ni'n estyn allan yn arbennig at Uchel Gomisiynydd Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, oherwydd ein bod ni'n awyddus iawn i ddefnyddio'r llwybr uwch-noddwr hwn i oresgyn cynifer o rwystrau â phosibl. Rwy'n credu, Sioned, mai chi wnaeth y pwynt hwnnw. Y ffordd orau y gallwn ni gefnogi pobl sy'n ffoi o Wcráin, yn enwedig y rhai mwyaf agored i niwed, nad oes ganddyn nhw arian o bosibl, neu bobl sy'n eu noddi nhw yma, sy'n digwydd i gryn dipyn o ffoaduriaid fel gwyddom ni—. Rydym ni'n awyddus i estyn allan at rai nad oes ganddyn nhw'r modd o gyrraedd ein glannau. Ac, wrth gwrs, fe fyddaf i'n codi hynny unwaith eto o ran costau trafnidiaeth, nid yn y fan hon yn unig, ond i gyrraedd yma hefyd. Cwestiwn i Lywodraeth y DU yw hwn, yn amlwg. Felly, rydym ni'n genedl noddfa, rydym ni'n uwch-noddwr, ac rydym ni'n awyddus i gefnogi unigolion ac, yn benodol, y rhai mwyaf agored i niwed i gael lloches yng Nghymru.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
I'm conscious of time, Minister, so I will shorten what I was going to say. Minister, thank you for all that you're doing, and I really welcome the statement today. I was contacted by a constituent who's been contacted in turn, through the Ukrainian refugees scheme, by a Ukrainian medical student who's desperate to continue her studies in the UK. Obviously, Ukraine would like their students to stay and be educated there, but this isn't the case for some. The trouble is, in this country, for medical students in particular, there is no accreditation of prior learning in UK undergraduate medical education, meaning any students coming to the UK would need to start their studies again in year 1 of the course. Obviously, that's a big problem, and we obviously all want to see these young people continue with their studies. Minister, I just wondered if you could share any discussions that you've had with your ministerial colleagues, from across the UK, about how refugees can access education, and, in particular, higher and further education. And what consideration have you given to providing specific support for those studying for particular degrees, such as medicine and health qualifications?
Rwy'n ymwybodol o'r amser, Gweinidog, felly rwyf i am grynhoi yr hyn yr oeddwn i am ei ddweud. Gweinidog, diolch i chi am bopeth yr ydych chi'n ei wneud, ac rwy'n croesawu datganiad heddiw yn fawr iawn. Cysylltodd etholwr â mi sydd wedi bod mewn cysylltiad ei hun yn ei dro, drwy gynllun ffoaduriaid Wcráin, â myfyriwr meddygol o Wcráin sy'n awyddus iawn i barhau â'i hastudiaethau yn y DU. Yn amlwg, byddai Wcráin yn dymuno i'w myfyrwyr aros yno a chael eu haddysgu yno, ond nid yw hyn yn wir am rai ohonyn nhw. Y broblem yw, yn y wlad hon, ar gyfer myfyrwyr meddygol yn arbennig, nid oes achrediad dysgu blaenorol mewn addysg feddygol israddedig yn y DU, sy'n golygu y byddai angen i unrhyw fyfyrwyr sy'n dod i'r DU ddechrau eu hastudiaethau unwaith eto o flwyddyn 1 y cwrs. Yn amlwg, mae honno'n broblem fawr, ac mae hi'n amlwg ein bod ni i gyd yn awyddus i weld y bobl ifanc hyn yn parhau â'u hastudiaethau. Gweinidog, roeddwn i'n meddwl tybed a fyddech chi'n gallu rhannu unrhyw drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda'ch cyd-Weinidogion, o bob rhan o'r DU, ynglŷn â sut y gall ffoaduriaid gael mynediad i addysg, ac, yn benodol, i addysg uwch ac addysg bellach. A pha ystyriaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i roi cymorth arbennig i'r rhai sy'n astudio am raddau arbennig, fel meddygaeth a chymwysterau iechyd?
Thank you very much, Peter Fox. All Ministers are engaging with their particular sectors. So, I know the Minister for Education and the Welsh Language, and, indeed, working with myself and his officials, is working with all the universities in Wales, one way or another, and making links. Some of them already had links with universities in Ukraine. But there is a particular link to medical students that I'm aware of. So, I'm sure that, if you also would want to pass information over to me, then we can look particularly at ways in which they are already beginning to overcome perhaps some of those barriers. Because Ukrainian medical students coming to Wales—that's another welcome that we want to reach out for.
Diolch yn fawr iawn, Peter Fox. Mae pob Gweinidog yn ymgysylltu â'u sectorau arbennig nhw. Felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg, ac, yn wir, gan weithio gyda fi a'i swyddogion, yn gweithio gyda'r holl brifysgolion yng Nghymru, ryw ffordd neu'r llall, ac yn llunio cysylltiadau. Roedd gan rai ohonyn nhw gysylltiadau â phrifysgolion yn Wcráin eisoes. Ond ceir cysylltiadau penodol â myfyrwyr meddygol yr wyf i'n ymwybodol ohono. Felly, rwy'n siŵr, pe byddech chi'n rhoi'r wybodaeth i mi hefyd, y gallwn ni edrych yn benodol ar ffyrdd y maen nhw'n dechrau goresgyn rhai o'r rhwystrau hynny eisoes, efallai. Gan fod myfyrwyr meddygol o Wcráin yn dod i Gymru—dyna groeso arall yr ydym ni'n barod iawn i'w estyn.
Another appeal to speed up the visa process. There is a community on Anglesey that is ready to welcome a mother and daughter; the school uniform is ready to go. It is now nine days since the family on Anglesey began going through the visa application process—doing it themselves, rather than leaving it to the mother and daughter, because it's in English only and they don't have good English, because they're trying to do it on a phone, where they have a computer here, where they have good internet in Wales, where they're unable to do that in Ukraine. The family on Anglesey is appalled at the process that they have experienced and, nine days on, they don't even know if their application has been received—there is no acknowledgement. Can the Welsh Government please press on the UK Government to make sure that there is an acknowledgement system, and that there is perhaps a means to log in to check on the process? We need to be able to welcome these families as quickly as possible.
Apêl arall i gyflymu'r broses fisa. Mae yna gymuned ar Ynys Môn sy'n barod i groesawu mam a merch; mae'r wisg ysgol yn barod i'w gwisgo. Aeth naw diwrnod heibio erbyn hyn ers i'r teulu ar Ynys Môn ddechrau'r broses o wneud cais am fisa—gwneud hynny eu hunain, yn hytrach na'i gadael i'r fam a'r ferch, oherwydd yn Saesneg yn unig y mae ar gael ac nid ydyn nhw'n rhugl yn Saesneg, oherwydd ei bod nhw'n ceisio gwneud hynny dros y ffôn, ond yma mae yna gyfrifiadur ar gael, mae rhyngrwyd cyflym ar gael yng Nghymru, ond nid yw hynny ar gael yn Wcráin. Mae'r teulu ar Ynys Môn yn credu bod y broses y maen nhw wedi bod yn destun iddi yn warthus, a naw diwrnod yn ddiweddarach, nid ydyn nhw'n gwybod a yw eu cais wedi dod i law hyd yn oed—nid oes unrhyw gydnabyddiaeth o hynny wedi dod. A wnaiff Llywodraeth Cymru bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod system o gydnabyddiaeth yn bodoli, a bod modd mewngofnodi i wirio'r broses efallai? Mae angen i ni allu croesawu'r teuluoedd hyn cyn gynted ag y bo modd gwneud hynny.
Thank you very much. And I welcome your question, your comments, your contribution, Rhun ap Iorwerth. From that family in Anglesey, from that community, which I know has welcomed so many in Anglesey, it's important that I pass this back, this strong support for the UK Government to speed up the visa process. Let's look at it: over 10,000 people in Wales expressed an interest to become a sponsor under the Homes for Ukraine scheme. And so many of them now are doing this on behalf of people, and raising funds, and actually going out and meeting people and driving them back—there are so many examples of incredible support. And Welsh people want it to work, and they want those visas sorted, and we want to make sure that we can support those who are waiting—many of whom are very vulnerable. And I thank your constituents for taking that particularly important role. Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi. Ac rwy'n croesawu eich cwestiwn, a'ch sylwadau, a'ch cyfraniad, Rhun ap Iorwerth. O ran y teulu hwnnw ar Ynys Môn, o ran y gymuned honno, y gwn ei bod wedi croesawu cynifer ar Ynys Môn, mae'n bwysig fy mod i'n trosglwyddo hyn yn ôl i chi, y gefnogaeth gref hon i Lywodraeth y DU gyflymu'r broses fisa. Gadewch i ni ystyried hynny: mae dros 10,000 o bobl yng Nghymru wedi mynegi diddordeb i fod yn noddwr gyda chynllun Cartrefi i Wcráin. Ac mae cynifer ohonyn nhw'n gwneud hyn ar ran pobl erbyn hyn, ac yn codi arian, ac yn mynd allan i gwrdd â phobl a'u gyrru nhw adref—fe geir llaweroedd o enghreifftiau o gefnogaeth anhygoel. Ac mae pobl Cymru yn awyddus i hon fod yn llwyddiannus, ac yn dymuno i'r fisâu hyn gael eu cwblhau, ac rydym ni'n awyddus i sicrhau y gallwn ni gefnogi'r rhai hynny sy'n aros—y mae llawer ohonyn nhw'n agored iawn i niwed. Ac rwy'n diolch i'ch etholwyr chi am ymgymryd â'r gwaith hwn sy'n arbennig o bwysig. Diolch i chi.
Ac yn olaf, Gareth Davies.
And finally, Gareth Davies.
Diolch yn fawr iawn, Deputy Llywydd, and thank you for your statement this afternoon, Minister. I was contacted by a constituent this morning who was enquiring about sponsorship, as he wants to sponsor a mother and her son from Ukraine. And the issue he's had is that he hasn't had any access to any information regarding that, from either Welsh Government or Denbighshire County Council. So, my question really is about improving the communications between local authorities, and with the Welsh Government as well, so that we're all singing from the same hymn sheet. I'm sure my constituent's not the only one out there who would like to pursue something along those lines, so we've got to be in a situation where we're actually maximising the potential of this so we can help as many Ukrainians as possible.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Cysylltodd etholwr â mi fore heddiw a oedd yn holi ynglŷn â noddi, ac mae'n awyddus i noddi mam a'i mab o Wcráin. A'r broblem y mae ef wedi'i chael oedd nad yw wedi cael unrhyw wybodaeth am hynny, gan Lywodraeth Cymru na Chyngor Sir Ddinbych. Felly, mae fy nghwestiwn i mewn gwirionedd yn ymwneud â gwella'r cyfathrebu sydd rhwng awdurdodau lleol, a gyda Llywodraeth Cymru hefyd, fel ein bod ni i gyd yn dilyn yr un cyfarwyddyd. Rwy'n siŵr nad fy etholwr i yw'r unig un a fyddai'n hoffi gwneud rhywbeth o'r fath, felly mae'n rhaid i ni fod mewn sefyllfa lle rydym ni'n manteisio i'r eithaf mewn gwirionedd ar bosibiliadau hyn er mwyn helpu cynifer o bobl Wcráin â phosibl.
Thank you very much, Gareth Davies. It is a UK Government Homes for Ukraine scheme. We are going to be a supersponsor within that scheme. You can access that at homesforukraine.campaign.gov.uk. You will see we have a Sanctuary Welsh Government website. I've given you the numbers. It's really important that we push this information out as much as possible. Share the oral statement with everyone, because it actually has the key information that they need. But the most important thing is to recognise that it is a UK Government scheme, and I'm sure your Members of Parliament as well will assist in this. They have got to now ensure, through what we can do, the Welsh Government, with our website, with our contact number—they can call that contact number I've given you today as well—to get the information through. Because, yes, we all want this to work, to support those fleeing the horrors of Putin's absolute disaster invasion. It's just so dreadful. We want to help those Ukrainian refugees. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Gareth Davies. Mae'n gynllun Cartrefi ar gyfer Wcráin gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn uwch-noddwr yn y cynllun hwnnw. Gallwch gael mynediad iddo yn homesforukraine.campaign.gov.uk. Fe welwch chi fod gennym ni wefan Noddfa Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi rhoi'r rhifau i chi. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwthio'r wybodaeth hon gymaint â phosibl. Rhannwch y datganiad llafar â phawb, gan ei fod yn cynnwys yr wybodaeth allweddol sydd ei hangen arnyn nhw mewn gwirionedd. Ond y peth pwysicaf yw cydnabod mai cynllun gan Lywodraeth y DU ydyw, ac rwy'n siŵr y bydd eich Aelodau Seneddol yn cynorthwyo yn hyn o beth hefyd. Mae'n rhaid iddyn nhw bellach sicrhau, drwy'r hyn y gallwn ni ei wneud, Llywodraeth Cymru, gyda'n gwefan ni, gyda'n rhif cyswllt ni—gallan nhw ffonio'r rhif cyswllt hwnnw yr wyf i wedi ei roi i chi heddiw hefyd—i drosglwyddo'r wybodaeth. Oherwydd, ydym, rydym ni i gyd yn awyddus i hyn weithio, i gefnogi'r rhai sy'n ffoi rhag erchyllterau ymosodiad trychinebus llwyr Putin. Mae mor ofnadwy. Rydym yn awyddus i helpu'r ffoaduriaid hynny o Wcráin. Diolch.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 6 heddiw yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar ddiwygio ardrethi annomestig. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, Rebecca Evans.
Item 6 today is the statement by the Minister for Finance and Local Government on non-domestic rates reform. I call on the Minister for Finance and Local Government, Rebecca Evans.
Diolch. In February 2021 I published 'Reforming Local Government Finance in Wales: Summary of Findings'. Alongside reforms to council tax, this comprehensive report explored how the non‑domestic rates system could be improved, considered changes to the current tax and looked at the potential for a more fundamental shift towards a land value tax.
Non-domestic rates have been an important part of the local government finance system for more than 30 years. Ensuring vital revenue is collected to fund local services that we all use and securing a fair and sustainable contribution from businesses has always been a challenging balance to achieve. This is a constantly evolving situation and the Welsh Government recognises the need to review and adapt local taxation policy to meet existing and emerging challenges.
On 7 December I announced our plans for significant council tax reform. Today I'm announcing a programme of non-domestic rates reform that will be delivered over the next four years. Our programme for government sets out the Welsh Government's ambition for a fairer, greener and stronger Wales. These principles form the basis of any potential changes to the non‑domestic rates system.
A crucial aspect of local taxation in Wales is the role played by local government. Their experience and dedication is integral to the effective collection and administration of local taxes. The incredible commitment of local authorities before and throughout the COVID pandemic has been central to delivering rates relief, business grants and council tax support. We will continue to work in close partnership with local government to reform the rates system, drawing on their extensive expertise and local knowledge.
We will also continue to explore opportunities for reform with the Valuation Office Agency and the Valuation Tribunal for Wales. Devolution requires these valuation bodies to operate in new and innovative ways, delivering functions designed for Wales's needs. The Valuation Office Agency operates across Wales and England, and it is vitally important that valuation functions evolve in line with the local tax policy aims of the Welsh Government. Work is under way with both the VOA and the VTW to explore and deliver new ways of working for Wales.
One significant area for change is the revaluation cycle. We have listened to calls from stakeholders for more frequent revaluations, ensuring the tax base reflects the economic conditions and environment in which businesses are operating. We continue to explore how frequently revaluations should and could practically be delivered for Wales, taking advantage of opportunities presented by Wales's unique tax base.
Non-domestic properties across Wales are currently being reassessed for the revaluation that takes effect from 1 April 2023, and will reflect the impact of the pandemic on our tax base. We aim to bring forward legislation to move towards a three-yearly revaluation cycle, in line with other parts of the UK, and are exploring options for shorter revaluation cycles. This includes exploring the potential for reducing the gap between the valuation date and a new rating list coming into effect.
A key requirement for more frequent revaluations will be the need to review and potentially further reform the appeals process in Wales. We'll be taking initial steps to improve the current appeals process for April 2023, with further reform to support more frequent revaluation cycles in the future.
We have made great strides in data sharing and analytical capability in recent years. This has provided detailed insights into how the rates system operates, and has been critical in making informed policy decisions in a rapidly changing economic landscape. We are further developing our data infrastructure as part of our reform agenda. This will help us and our partners to deliver wide-ranging improvements in targeting support and providing digital services for ratepayers.
We will undertake a review of our rates relief schemes. Rates relief has played a crucial role in supporting businesses throughout the pandemic and the overall level of relief provided to ratepayers has grown significantly in recent years. But now is the time to step back and review all of our current schemes to ensure they're fit for purpose and delivering support in the most effective way. Our review will consider the range of reliefs, the level of support, how reliefs are targeted and how long they last.
During the fifth Senedd term, we made advances in addressing fraud and avoidance within the local taxation system. We revised empty property relief to reduce the scope for repeated cycles of rate relief. We also changed the rules on zero-rating for empty properties to allow local authorities to grant zero-rating only in cases where a charity genuinely needs to own or lease an empty building.
The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 provides councils with strengthened powers of investigation, including the ability to undertake property inspections and to request information from ratepayers and others. The Act also paves the way for a new duty on ratepayers to notify councils of changes in circumstances, something required of taxpayers under other tax regimes. I intend to bring forward regulations for April 2023. Our ambition to tackle fraud and avoidance remains strong and we will pursue further changes this Senedd term.
While our current programme focuses on changes in the short and medium terms, some options for reform remain priorities for the longer term. We continue to explore the potential for a land value tax as a replacement for non-domestic rates, building on Bangor University's detailed technical assessment last term. Over the next four years, we will move forward with the findings from this report, drawing on a wide range of expertise to develop a clear understanding of what such a significant change would look like for Wales and how it could work in practice. This analysis will include a potential road map for implementation.
We are clear that reform should deliver local taxes that are demonstrably better for Wales, not just different from the current system. We have made significant progress in recent years and further developments will require close working with all our partners and extensive engagement with ratepayers.
This significant package of rates reform will also require a combination of primary and secondary legislative change. I will work closely with the Senedd and stakeholders throughout the exploration and delivery of this ambitious package of rates reform and will, of course, keep Members informed of developments.
Diolch. Ym mis Chwefror 2021 cyhoeddais 'Diwygio Cyllid Llywodraeth Leol yng Nghymru: Crynodeb o'r Canfyddiadau'. Ochr yn ochr â diwygiadau i'r dreth gyngor, archwiliodd yr adroddiad cynhwysfawr hwn sut y gellid gwella'r system ardrethi annomestig, ystyriodd newidiadau i'r dreth bresennol ac edrychodd ar y posibilrwydd o newid mwy sylfaenol tuag at dreth gwerth tir.
Mae ardrethi annomestig wedi bod yn rhan bwysig o system gyllid llywodraeth leol ers dros 30 mlynedd. Mae sicrhau bod refeniw hanfodol yn cael ei gasglu i ariannu'r gwasanaethau lleol yr ydym ni i gyd yn eu defnyddio a sicrhau cyfraniad teg a chynaliadwy gan fusnesau wedi bod yn gydbwysedd heriol i'w gyflawni erioed. Mae hon yn sefyllfa sy'n esblygu'n gyson ac mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr angen i adolygu ac addasu polisi trethiant lleol i ymateb i heriau sy'n bodoli eisoes ac sy'n dod i'r amlwg.
Ar 7 Rhagfyr cyhoeddais ein cynlluniau ar gyfer diwygio'r dreth gyngor yn sylweddol. Heddiw, rwy'n cyhoeddi rhaglen o ddiwygio ardrethi annomestig a fydd yn cael ei chyflawni dros y pedair blynedd nesaf. Mae ein rhaglen lywodraethu yn nodi uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru decach, wyrddach a chryfach. Mae'r egwyddorion hyn yn sail i unrhyw newidiadau posibl i'r system ardrethi annomestig.
Agwedd hollbwysig ar drethiant lleol yng Nghymru yw'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae. Mae eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol. Mae ymrwymiad anhygoel awdurdodau lleol cyn a thrwy gydol pandemig COVID wedi bod yn ganolog i ddarparu rhyddhad ardrethi, grantiau busnes a chymorth treth gyngor. Byddwn yn parhau i weithio mewn partneriaeth agos â llywodraeth leol i ddiwygio'r system ardrethi, gan ddefnyddio eu harbenigedd helaeth a'u gwybodaeth leol.
Byddwn hefyd yn parhau i archwilio cyfleoedd i ddiwygio gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio a Thribiwnlys Prisio Cymru. Mae datganoli yn ei gwneud yn ofynnol i'r cyrff prisio hyn weithredu mewn ffyrdd newydd ac arloesol, gan gyflawni swyddogaethau sydd wedi'u cynllunio ar gyfer anghenion Cymru. Mae Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn gweithredu ledled Cymru a Lloegr, ac mae'n hanfodol bwysig bod swyddogaethau prisio yn esblygu yn unol â nodau polisi treth lleol Llywodraeth Cymru. Mae gwaith ar y gweill gyda'r asiantaeth a'r tribiwnlys i archwilio a chyflwyno ffyrdd newydd o weithio i Gymru.
Un maes newid pwysig yw'r cylch ailbrisio. Rydym wedi gwrando ar alwadau gan randdeiliaid am ailbrisiadau amlach, gan sicrhau bod y sylfaen drethi yn adlewyrchu'r amodau economaidd a'r amgylchedd y mae busnesau'n gweithredu ynddyn nhw. Rydym yn parhau i archwilio pa mor aml y dylid ac y gellid darparu ailbrisiadau'n ymarferol ar gyfer Cymru, gan fanteisio ar gyfleoedd a gyflwynir gan sylfaen drethi unigryw Cymru.
Mae eiddo annomestig ledled Cymru yn cael ei ailasesu ar hyn o bryd ar gyfer y broses ailbrisio sy'n dod i rym ar 1 Ebrill 2023, a bydd yn adlewyrchu effaith y pandemig ar ein sylfaen drethi. Ein nod yw cyflwyno deddfwriaeth i symud tuag at gylch ailbrisio tair blynedd, yn unol â rhannau eraill o'r DU, ac rydym yn archwilio opsiynau ar gyfer cylchoedd ailbrisio byrrach. Mae hyn yn cynnwys archwilio'r posibilrwydd o leihau'r bwlch rhwng y dyddiad prisio a'r dyddiad y mae'r rhestr ardrethu newydd yn dod i rym.
Un o'r gofynion allweddol ar gyfer ailbrisiadau amlach fydd yr angen i adolygu'r broses apelio yng Nghymru a'i diwygio ymhellach o bosibl. Byddwn yn cymryd camau cychwynnol i wella'r broses apelio bresennol ar gyfer mis Ebrill 2023, a bydd diwygiadau pellach i gefnogi cylchoedd ailbrisio amlach yn y dyfodol.
Rydym wedi cymryd camau breision o ran rhannu data a gallu dadansoddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae hyn wedi rhoi dealltwriaeth fanwl o sut y mae'r system ardrethi'n gweithredu, ac mae wedi bod yn hollbwysig wrth feddu ar yr wybodaeth briodol i wneud penderfyniadau polisi mewn tirwedd economaidd sy'n newid yn gyflym. Rydym yn datblygu ein seilwaith data ymhellach fel rhan o'n hagenda ddiwygio. Bydd hyn yn ein helpu ni a'n partneriaid i gyflawni gwelliannau eang o ran targedu cymorth a darparu gwasanaethau digidol i drethdalwyr.
Byddwn yn cynnal adolygiad o'n cynlluniau rhyddhad ardrethi. Mae rhyddhad ardrethi wedi chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi busnesau drwy gydol y pandemig ac mae lefel gyffredinol y rhyddhad a roddir i drethdalwyr wedi cynyddu'n sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ond nawr yw'r amser i gamu yn ôl ac adolygu ein holl gynlluniau presennol i sicrhau eu bod yn addas i'r diben ac yn darparu cymorth yn y ffordd fwyaf effeithiol. Bydd ein hadolygiad yn ystyried yr ystod o gynlluniau rhyddhad, lefel y cymorth, sut y caiff rhyddhad ardrethi ei dargedu a pha mor hir y mae'n para.
Yn ystod pumed tymor y Senedd, gwnaethom ddatblygiadau o ran mynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn y system drethu leol. Gwnaethom ddiwygio rhyddhad ar eiddo gwag i leihau'r posibilrwydd o gylchoedd rhyddhad ardrethi dro ar ôl tro. Gwnaethom hefyd newid y rheolau dim sgôr ar gyfer eiddo gwag er mwyn caniatáu i awdurdodau lleol roi dim sgôr dim ond mewn achosion pan fo angen gwirioneddol i elusen fod yn berchen ar adeilad gwag neu ei brydlesu.
Mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn rhoi pwerau ymchwilio cryfach i gynghorau, gan gynnwys y gallu i gynnal archwiliadau eiddo a gofyn am wybodaeth gan drethdalwyr ac eraill. Mae'r Ddeddf hefyd yn paratoi'r ffordd ar gyfer dyletswydd newydd ar drethdalwyr i roi gwybod i gynghorau am newidiadau mewn amgylchiadau, rhywbeth sy'n ofynnol gan drethdalwyr o dan gyfundrefnau treth eraill. Rwy'n bwriadu cyflwyno rheoliadau ar gyfer mis Ebrill 2023. Mae ein huchelgais i fynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn parhau i fod yn gryf a byddwn yn mynd ar drywydd newidiadau pellach yn ystod tymor y Senedd.
Er bod ein rhaglen bresennol yn canolbwyntio ar newidiadau yn y tymor byr a chanolig, mae rhai opsiynau ar gyfer diwygio yn parhau i fod yn flaenoriaethau ar gyfer y tymor hwy. Rydym yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth gwerth tir yn lle ardrethi annomestig, gan adeiladu ar asesiad technegol manwl Prifysgol Bangor y tymor diwethaf. Dros y pedair blynedd nesaf, byddwn yn symud ymlaen gyda chanfyddiadau'r adroddiad hwn, gan ddefnyddio ystod eang o arbenigedd i ddatblygu dealltwriaeth glir o sut y byddai newid mor sylweddol yn edrych i Gymru a sut y gallai weithio yn ymarferol. Bydd y dadansoddiad hwn yn cynnwys map ffyrdd posibl i'w weithredu.
Rydym yn glir y dylai diwygio ddarparu trethi lleol sy'n amlwg yn well i Gymru, nid rhai sy'n wahanol i'r system bresennol yn unig. Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf a bydd datblygiadau pellach yn gofyn am gydweithio agos â'n holl bartneriaid ac ymgysylltu'n helaeth â chyflogwyr ardrethi.
Bydd y pecyn sylweddol hwn o ddiwygio ardrethi hefyd yn gofyn am gyfuniad o newid deddfwriaethol sylfaenol ac eilaidd. Byddaf yn gweithio'n agos gyda'r Senedd a rhanddeiliaid drwy gydol y gwaith o archwilio a chyflawni'r pecyn uchelgeisiol hwn o ddiwygio ardrethi a byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ddatblygiadau.
Thank you, Minister, for bringing forward today's statement on the non-domestic rates reform. As we know, business rates continue to be a huge concern for many businesses up and down Wales, with the Federation of Small Businesses conducting a survey ahead of the 2021 Senedd elections finding that business rates were the main issue facing businesses, with 99 per cent of those responding believing that action to alleviate these would have a positive impact on their business and the economy.
For too long, our local businesses and high streets have been left to slowly decline under the pressure of the highest business rates in Britain. On this side of the benches, we would much prefer to see business rates abolished for small businesses and reform this outdated tax on growth.
Now more than ever is the time for Welsh Government to make a difference and support our businesses. So, when seeing this item on the agenda today, I was looking forward to seeing the Minister bring forward some true reform, and it's clearly needed in this area, but I am disappointed, Minister, I must say, at the lack of detail within today's statement. I appreciate that it may be more of an overview today, but I would like just to speak briefly on how we can see more detail behind the comments that are in here today. And I have challenged in the past the use of the word 'reform' when referring to council tax. And again the word here is used, reform, but we're not seeing a huge amount of reform taking place—it's more perhaps tweaking around the edges.
And through your statement, Minister, phrases that are used in here, such as 'we will continue to work', 'we will continue to explore', 'we've listened to calls', 'we aim to bring forward', 'we will be taking initial steps', 'we are further developing', 'we will undertake a review'—none of those seem to be committing to a direction or an area of this reform that is needed. And I'm sure many of those affected by non-domestic rates reform, and the 99 per cent of those businesses who see business rates as the biggest issue facing them, they would like to know what it is you are actually doing and what you will do, and how people and businesses will benefit from this reform. I just don't get an idea today, from what you've shared, as to what you see the key issues are and what you see the solutions are to resolving them as a Government.
In your statement, Minister, you also suggest that this piece of work could take four years. I'd really be interested to understand why you think it's going to take so long for this reform to take place.
On the positive side, though, I was really glad to see your comments on the role that's played by local government, stating their experience and dedication being integral to the effective collection and administration of local taxes, including the role that they carried out during the pandemic, and, as true champions of local government, we do welcome further powers being given to councils and look forward to further regulations being brought forward in April 2023. I'd be interested to know if you foresee any further powers being given to local government when it comes to non-domestic rates reform as well.
Finally, Minister, I was intrigued to see that you'll continue to explore the potential for land value tax as a replacement for non-domestic rates. However, it's a shame we haven't been given any further information on this today. And Minister, as you'll be aware, business rates in Wales are still higher than elsewhere in the UK. Of course, I'm sure you'll relate the Welsh Government's small business rate relief scheme, which has helped many small businesses, but it doesn't change the fact that non-domestic rates in Wales are still higher, with the multiplier in Wales being 53.5p, and in England the standard multiplier being 51.2p. So, in light of this, Minister, I would like to know if you could outline how your proposed reforms will ensure that those businesses in Wales aren't put at a disadvantage to businesses elsewhere. Diolch yn fawr iawn. Thank you.
Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw ar ddiwygio ardrethi annomestig. Fel y gwyddom, mae ardrethi busnes yn parhau i fod yn bryder enfawr i lawer o fusnesau ar hyd a lled Cymru, a chynhaliodd y Ffederasiwn Busnesau Bach arolwg cyn etholiadau'r Senedd yn 2021 a ganfu mai ardrethi busnes oedd y brif broblem sy'n wynebu busnesau, wrth i 99 y cant o'r rhai a ymatebodd gredu y byddai camau i liniaru'r rhain yn cael effaith gadarnhaol ar eu busnes a'r economi.
Am ormod o amser, mae ein busnesau lleol a'n strydoedd mawr wedi eu gadael i ddirywio'n araf o dan bwysau'r ardrethi busnes uchaf ym Mhrydain. Ar yr ochr hon i'r meinciau, byddai'n llawer gwell gennym weld ardrethi busnes yn cael eu diddymu ar gyfer busnesau bach a diwygio'r dreth hen ffasiwn hon ar dwf.
Yn fwy nag erioed, nawr yw'r amser i Lywodraeth Cymru wneud gwahaniaeth a chefnogi ein busnesau. Felly, pan welais yr eitem hon ar yr agenda heddiw, roeddwn i'n edrych ymlaen at weld y Gweinidog yn cyflwyno rhywfaint o ddiwygio gwirioneddol, ac mae'n amlwg bod ei angen yn y maes hwn, ond rwyf i wedi fy siomi, Gweinidog, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'r diffyg manylion yn y datganiad heddiw. Rwy'n sylweddoli efallai ei fod yn fwy o drosolwg heddiw, ond hoffwn i siarad yn fyr am sut y gallwn ni weld mwy o fanylion y tu ôl i'r sylwadau sydd yma heddiw. Ac rwyf i wedi herio yn y gorffennol y defnydd o'r gair 'diwygio' wrth gyfeirio at y dreth gyngor. Ac eto, dyma'r gair yn cael ei ddefnyddio, diwygio, ond nid ydym yn gweld llawer iawn o ddiwygio'n digwydd—efallai ei fod yn fwy o addasu o amgylch yr ymylon.
A thrwyddi draw yn eich datganiad, Gweinidog, mae ymadroddion yn cael eu defnyddio yma, fel 'byddwn yn parhau i weithio', 'byddwn yn parhau i archwilio', 'rydym wedi gwrando ar alwadau', 'ein nod yw cyflwyno', 'byddwn yn cymryd camau cychwynnol', 'rydym yn datblygu ymhellach', 'byddwn yn cynnal adolygiad'—nid yw'n ymddangos bod yr un ohonyn nhw yn ymrwymo i gyfeiriad neu faes o'r diwygiad hwn sydd ei angen. Ac rwy'n siŵr bod llawer o'r rhai hynny y mae diwygio ardrethi annomestig yn effeithio arnyn nhw, a'r 99 y cant o'r busnesau hynny sy'n ystyried mai ardrethi busnes yw'r broblem fwyaf sy'n eu hwynebu, yn dymuno gwybod beth rydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd a beth fyddwch chi'n ei wneud, a sut y bydd pobl a busnesau yn cael budd o'r diwygiad hwn. Ond nid wyf i'n cael syniad heddiw, o'r hyn yr ydych wedi ei rannu, ynglŷn â'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r materion allweddol a'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r atebion i'w datrys fel Llywodraeth.
Yn eich datganiad, Gweinidog, rydych chi hefyd yn awgrymu y gallai'r darn hwn o waith gymryd pedair blynedd. Byddai gen i ddiddordeb mawr mewn deall pam rydych chi'n meddwl y bydd yn cymryd cymaint o amser i'r diwygiad hwn ddigwydd.
Serch hynny, ar yr ochr gadarnhaol, roeddwn i'n falch iawn o weld eich sylwadau ynglŷn â'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae, gan ddweud bod eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol, gan gynnwys y gwaith y gwnaethon nhw yn ystod y pandemig, ac, fel gwir hyrwyddwyr llywodraeth leol, rydym ni yn croesawu rhoi rhagor o bwerau i gynghorau ac yn edrych ymlaen at gyflwyno rheoliadau pellach ym mis Ebrill 2023. Byddai'n dda gen i wybod a ydych chi'n rhagweld y bydd unrhyw bwerau ychwanegol yn cael eu rhoi i lywodraeth leol o ran diwygio ardrethi annomestig hefyd.
Yn olaf, Gweinidog, roedd yn ddiddorol i mi weld y byddwch yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth ar werth tir yn lle ardrethi annomestig. Fodd bynnag, mae'n drueni nad ydym wedi cael rhagor o wybodaeth am hyn heddiw. A Gweinidog, fel y gwyddoch chi, mae ardrethi busnes yng Nghymru yn dal i fod yn uwch nag mewn rhannau eraill o'r DU. Wrth gwrs, rwy'n siŵr y byddwch chi'n cyfeirio at gynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach Llywodraeth Cymru, sydd wedi helpu llawer o fusnesau bach, ond nid yw'n newid y ffaith bod ardrethi annomestig yng Nghymru yn dal i fod yn uwch, gyda lluosydd yng Nghymru o 53.5c, ac yn Lloegr y lluosydd safonol yw 51.2c. Felly, yng ngoleuni hyn, Gweinidog, hoffwn i wybod a allech chi amlinellu sut y bydd eich diwygiadau arfaethedig yn sicrhau nad yw'r busnesau hynny yng Nghymru o dan anfantais o'u cymharu â busnesau mewn mannau eraill. Diolch yn fawr iawn. Diolch.