Y Cyfarfod Llawn
Plenary
20/10/2021Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda.
Good afternoon and welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating Senedd proceedings, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are set out on your agenda.
Yr eitem gyntaf, felly, y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Ken Skates.
The first item this afternoon is questions to the Minister for Social Justice, and the first question is from Ken Skates.
1. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y bydd y toriad o £20 yr wythnos i gredyd cynhwysol yn ei chael ar gymunedau Cymru? OQ57034
1. What assessment has the Minister made of the impact that the £20-a-week cut to universal credit will have on Welsh communities? OQ57034
Analysis by the Joseph Rowntree Foundation shows that the brutal cut to universal credit is impacting on all communities in Wales. In every Welsh constituency, over a quarter of families with children have seen their income fall. To be taking money from our poorest families when bills are rising is shameful.
Mae dadansoddiad gan Sefydliad Joseph Rowntree yn dangos bod y toriad creulon i gredyd cynhwysol yn effeithio ar bob cymuned yng Nghymru. Ymhob etholaeth yng Nghymru, mae incwm dros chwarter y teuluoedd â phlant wedi gostwng. Mae mynd ag arian oddi ar ein teuluoedd tlotaf pan fo biliau'n codi yn gywilyddus.
Well, thank you, Minister, and I agree. Clearly, irrespective of the arguments for and against making the cut, making the cut will clearly have a very, very significant impact on many people in Wales. And, Minister, as you are aware, my north Wales colleague Jack Sargeant has spoken publicly and regularly in support of a trial to explore the feasibility of a universal basic income here in Wales. Are you able to provide an update on what progress the Welsh Government has made with regard to the launching of a trial and what consideration has been given to trialling UBI here in north Wales?
Wel, diolch, Weinidog, ac rwy'n cytuno. Yn amlwg, ni waeth beth fo'r dadleuon o blaid ac yn erbyn gwneud y toriad, mae'n amlwg y bydd gwneud y toriad yn cael effaith sylweddol iawn ar lawer o bobl yng Nghymru. A Weinidog, fel y gwyddoch, mae fy nghyd-Aelod yng ngogledd Cymru, Jack Sargeant, wedi siarad yn gyhoeddus ac yn rheolaidd o blaid cynnal treial i archwilio dichonoldeb incwm sylfaenol cyffredinol yma yng Nghymru. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â pha gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud mewn perthynas â lansio treial a pha ystyriaeth a roddwyd i dreialu incwm sylfaenol cyffredinol yma yng ngogledd Cymru?
Well, can I thank Ken Skates for his questions? You will all have heard yesterday that the First Minister provided an update on the basic income pilot in response to his First Minister’s questions. He said, and I will repeat again to clarify,
'Subject to the resolution of remaining practical matters, including the interface of our basic income payments with the benefits system, we plan to introduce the pilot in the financial year...1 April 2022.'
And I will be issuing a ministerial update soon to provide more detail. But in response to your first question, of course, this is about alleviating poverty—basic income is about alleviating poverty. But it’s also about giving people more control over their lives, having a positive effect on mental health and well-being.
Wel, a gaf fi ddiolch i Ken Skates am ei gwestiynau? Bydd pob un ohonoch wedi clywed ddoe fod y Prif Weinidog wedi darparu diweddariad ar gynllun peilot incwm sylfaenol wrth ymateb i'r cwestiynau i'r Prif Weinidog. Dywedodd, ac rwyf am ailadrodd unwaith eto er eglurder,
'Yn amodol ar ddatrys y materion ymarferol sy'n weddill, gan gynnwys rhyngwyneb ein taliadau incwm sylfaenol â'r system fudd-daliadau, rydym yn bwriadu cyflwyno'r treial yn y flwyddyn ariannol...1 Ebrill 2022.'
A byddaf yn cyhoeddi diweddariad gweinidogol cyn bo hir i ddarparu mwy o fanylion. Ond mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf, wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud â lliniaru tlodi—mae incwm sylfaenol yn ymwneud â lliniaru tlodi. Ond mae hefyd yn ymwneud â rhoi mwy o reolaeth i bobl dros eu bywydau, a chael effaith gadarnhaol ar iechyd meddwl a llesiant.
Diolch, Weinidog. I'm sure everyone here has been contacted by somebody who has been impacted by the cuts in universal credit. I wanted to give one example: a Mrs D who contacted me recently. She said this, 'Last March, I was diagnosed with a rare type of blood cancer. Overnight, I went from an independent, self-sufficient woman, counting the years to retirement, to a house-bound unemployable sixty-something reliant on benefits and the generosity of others. Universal credit was my safety net and I’m grateful that it was there when I needed it. However, this month, it feels like Boris Johnson has slashed a gaping hole in the bottom of it and I’m struggling to hold on.'
I appreciate that the Welsh Government has stepped up on many occasions to fill in the gaping hole left by the Tories' swingeing cuts, and the First Minister in particular received great credit and much praise throughout the pandemic for taking a different stance to the Westminster Government. This needs to happen again, Minister. Will the Welsh Government consider extending the discretionary assistance fund, which closed on 30 September, to help people like Mrs D and individuals who have been devastated by this cut. Diolch yn fawr.
Diolch, Weinidog. Rwy'n siŵr y bydd pawb yma wedi cael clywed gan rywun y mae'r toriadau i gredyd cynhwysol wedi effeithio arnynt. Hoffwn roi un enghraifft: Mrs D, a gysylltodd â mi yn ddiweddar. Dywedodd hyn, 'Fis Mawrth diwethaf, cefais ddiagnosis o fath prin o ganser y gwaed. Dros nos, euthum o fod yn fenyw annibynnol, hunangynhaliol, a oedd yn cyfrif y blynyddoedd tan y gallwn ymddeol, i fod yn rhywun di-waith trigain a rhywbeth oed sy'n gaeth i'r tŷ ac sy'n ddibynnol ar fudd-daliadau a haelioni pobl eraill. Credyd cynhwysol oedd fy rhwyd ddiogelwch, ac rwy'n ddiolchgar ei bod yno pan oeddwn ei hangen. Fodd bynnag, y mis hwn, mae'n teimlo fel pe bai Boris Johnson wedi torri twll yn ei gwaelod ac rwy'n ei chael hi'n anodd dal fy ngafael.'
Rwy'n derbyn bod Llywodraeth Cymru wedi camu i'r adwy ar sawl achlysur i lenwi'r twll a wnaed gan doriadau llym y Torïaid, ac mae'r Prif Weinidog yn enwedig wedi cael cryn dipyn o ganmoliaeth drwy gydol y pandemig am wneud safiad gwahanol i Lywodraeth San Steffan. Mae angen i hyn ddigwydd eto, Weinidog. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried ymestyn y gronfa cymorth dewisol, a ddaeth i ben ar 30 Medi, i helpu pobl fel Mrs D ac unigolion y mae'r toriad hwn wedi cael effaith ddinistriol arnynt? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Rhys ab Owen, and you gave a very clear example—a human example—of great concern of the adverse impact already experienced by your constituent in terms of that cut of the £20 universal credit. And it is quite clear that we have to play our part to ensure that we can support those families. The UK Government may have abandoned these families, but the Welsh Government will not. So, it is the support that we give through our discretionary assistance fund, which is one route to helping these families that will face, as we know—and as we discussed in the Equality and Social Justice Committee this morning—a harsh winter to get the financial help they need to heat their homes and feed their children. And so, it is important that I am able to, as I have announced and as we discussed this morning, extend the flexibilities and extend the discretionary assistance fund through until March and then consider—as we move through this, and indeed the pandemic, as well as the cuts from UK Government—what impact that has in terms of taking the discretionary assistance fund forward.
Diolch yn fawr, Rhys ab Owen, a rhoesoch enghraifft glir iawn—enghraifft ddynol—sy'n peri cryn bryder, o'r effaith andwyol y mae torri'r £20 o gredyd cynhwysol eisoes wedi'i chael ar eich etholwr. Ac mae'n gwbl amlwg fod yn rhaid inni chwarae ein rhan i sicrhau y gallwn gefnogi'r teuluoedd hynny. Efallai fod Llywodraeth y DU wedi troi eu cefnau ar y teuluoedd hyn, ond ni fydd Llywodraeth Cymru'n gwneud hynny. Felly, mae'r cymorth a roddwn drwy ein cronfa cymorth dewisol yn un llwybr i helpu'r teuluoedd a fydd yn wynebu gaeaf caled, fel y gwyddom—ac fel y buom yn ei drafod yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y bore yma—i gael y cymorth ariannol sydd ei angen arnynt i gynhesu eu cartrefi a bwydo eu plant. Ac felly, mae'n bwysig fy mod yn gallu ymestyn yr hyblygrwydd, fel y cyhoeddais ac fel y trafodwyd gennym y bore yma, ac ymestyn y gronfa cymorth dewisol hyd at fis Mawrth ac yna ystyried—wrth inni symud drwy hyn, a'r pandemig yn wir, yn ogystal â'r toriadau gan Lywodraeth y DU—pa effaith y bydd hynny'n ei chael o ran bwrw ymlaen â'r gronfa cymorth dewisol.
2. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog amrywiaeth mewn cyflogaeth yn y sector cyhoeddus? OQ57042
2. What action is the Welsh Government taking to encourage diversity in employment in the public sector? OQ57042
This Government is committed to advancing equality, diversity and inclusion across the Welsh public sector. We're using all levers at our disposal and are committed to taking a social partnership approach to encourage and influence employers to take action to ensure a more diverse workforce.
Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i hyrwyddo cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant ar draws sector cyhoeddus Cymru. Rydym yn defnyddio'r holl ysgogiadau sydd ar gael i ni, ac rydym wedi ymrwymo i ddefnyddio dull partneriaeth gymdeithasol o annog a dylanwadu ar gyflogwyr i gymryd camau i sicrhau gweithlu mwy amrywiol.
Thanks, Minister. During a recent meeting of the Public Accounts and Public Administration Committee, it was revealed that only 4.2 per cent of staff employed in the Senedd identify as BAME. Now, of those—and pardon me for saying this, but I prefer the term 'ethnic minorities', so that's what I want to continue with in my question—ethnic minority members of staff, 81 per cent are in the lowest two pay bands. Given the Welsh Government's wish to ensure the public sector is inclusive and reflects the ethnic diversity of Wales, do you agree that the Senedd should lead by example, and what discussions have you had about increasing the number of ethnic minority individuals in senior roles here within the Senedd itself?
Diolch, Weinidog. Yn ystod un o gyfarfodydd diweddar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus, datgelwyd mai 4.2 y cant yn unig o'r staff a gyflogir yn y Senedd sy'n nodi eu bod yn Ddu, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol. Nawr, o'r staff—a maddeuwch i mi am ddweud hyn, ond mae'n well gennyf y term 'ethnig leiafrifol', felly dyna rwyf am ei ddefnyddio yn fy nghwestiwn—ethnig leiafrifol hynny, mae 81 y cant yn y ddau fand cyflog isaf. O ystyried dymuniad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y sector cyhoeddus yn gynhwysol ac yn adlewyrchu amrywiaeth ethnig Cymru, a ydych yn cytuno y dylai'r Senedd arwain drwy esiampl, a pha drafodaethau a gawsoch ynglŷn â chynyddu nifer yr unigolion ethnig leiafrifol mewn rolau uwch yma yn y Senedd ei hun?
I thank the Member for her question. And I think the fact that you're here now—. And we've all talked before about how visibility in public life is really important too, in terms of actually setting an example and not wanting to be the only one but the first of many, and to actually encourage people to put themselves forward as well, and to have a more representative Senedd not just in terms of the people in the Chamber, but the people who support us and work across the Senedd estate. So, the Welsh Government is very much committed to doing that, and I'm sure it's something—I was looking at the Llywydd as you were asking the question, too—for the Senedd Commission, but also I'm sure it's something that we can work on together, collectively, in a common aim and common ambition. And I'm sure the Member would be welcome to be part of that work as well.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. A chredaf fod y ffaith eich bod yma nawr—. Ac mae pob un ohonom wedi siarad yn y gorffennol ynglŷn â sut y mae bod yn weladwy mewn bywyd cyhoeddus yn bwysig iawn hefyd, o ran gosod esiampl a pheidio â bod yr unig un ond y cyntaf o lawer, ac i annog pobl i gynnig eu hunain hefyd, a chael Senedd fwy cynrychioliadol nid yn unig o ran y bobl yn y Siambr, ond y bobl sy'n ein cefnogi ac yn gweithio ar draws ystad y Senedd. Felly, mae Llywodraeth Cymru'n sicr wedi ymrwymo i wneud hynny, ac rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth—roeddwn yn edrych ar y Llywydd wrth ichi ofyn y cwestiwn hefyd—i Gomisiwn y Senedd, ond rwy'n siŵr hefyd ei fod yn rhywbeth y gallwn weithio arno gyda'n gilydd, ar y cyd, fel nod cyffredin ac uchelgais cyffredin. Ac rwy'n siŵr y byddai croeso i'r Aelod fod yn rhan o'r gwaith hwnnw hefyd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from party spokespeople. The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. As chair of the cross-party group on fuel poverty and energy efficiency in previous terms, I'm working with National Energy Action, NEA Cymru, and the Fuel Poverty Coalition Cymru, to re-establish the cross-party group in the sixth Senedd. Our first meeting will take place via Zoom at 11 a.m. on Monday, 8 November—diary note for everybody, please—and I thank you for confirming your attendance as Minister for Social Justice. We recognise that tackling fuel poverty is a social justice issue, but we recognise that improving the energy efficiency of the homes of fuel-poor households in Wales will also contribute to climate change objectives in Wales. Given that fuel poverty sits within your portfolio, but energy efficiency sits within the portfolio of the Minister for Climate Change, how specifically are you co-ordinating action with her to ensure that the wider social justice goals in tackling fuel poverty are not lost in pursuit of climate change objectives?
Diolch, Lywydd. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni mewn tymhorau blaenorol, rwy'n gweithio gyda National Energy Action, National Energy Action Cymru, a Chynghrair Tlodi Tanwydd Cymru, i ailsefydlu'r grŵp trawsbleidiol yn y chweched Senedd. Bydd ein cyfarfod cyntaf yn cael ei gynnal ar Zoom am 11 a.m. ddydd Llun, 8 Tachwedd—pawb i roi nodyn yn eu dyddiaduron, os gwelwch yn dda—a diolch am gadarnhau y byddwch yn mynychu fel y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Rydym yn cydnabod bod mynd i’r afael â thlodi tanwydd yn fater cyfiawnder cymdeithasol, ond rydym yn cydnabod y bydd gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi tlawd o ran tanwydd yng Nghymru hefyd yn cyfrannu at amcanion newid hinsawdd yng Nghymru. O ystyried bod tlodi tanwydd yn rhan o'ch portffolio chi, ond bod effeithlonrwydd ynni yn rhan o bortffolio'r Gweinidog Newid Hinsawdd, pa mor benodol rydych chi'n cydgysylltu gweithgarwch gyda hi er mwyn sicrhau nad yw'r nodau cyfiawnder cymdeithasol ehangach wrth fynd i'r afael â thlodi tanwydd yn cael eu colli wrth geisio cyflawni amcanion newid hinsawdd?
I thank Mark Isherwood for that question, and I do look forward to attending the cross-party group on fuel poverty. Clearly, this has to be addressed in a cross-Government way, so working very closely with the Minister for Climate Change, Julie James, and appreciating it from her perspective as being responsible for housing and tackling climate change. So, working together, particularly in relation to tackling fuel poverty, we did publish the plan to tackle fuel poverty in March of this year. We had a public consultation and, of course, many responses from those who will, I'm sure, be attending the cross-party group. But I think it's important just to outline—and this, obviously, alongside my colleague Julie James—our targets. And they are targets that, over the next 15 years, no household is estimated to be living in severe or persistent fuel poverty; no more than 5 per cent of households are estimated to be living in fuel poverty at any one time; and that we should look to the number of households that are at risk of falling into fuel poverty, and they should be halved, by more than 50 per cent, based on the 2018 assessment. What's crucial is that we need to make sure that 155,000 homes—that's 12 per cent of homes in Wales—have safe and comfortable home environments, and that's where our close working is so critically important.
Diolch i Mark Isherwood am ei gwestiwn, ac edrychaf ymlaen at fynychu'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd. Yn amlwg, mae'n rhaid mynd i'r afael â hyn mewn ffordd drawslywodraethol, felly drwy weithio'n agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, a deall y mater o'i safbwynt hi fel yr un sy'n gyfrifol am dai a mynd i'r afael â newid hinsawdd. Felly, gan weithio gyda'n gilydd, yn enwedig mewn perthynas â threchu tlodi tanwydd, fe wnaethom gyhoeddi'r cynllun i drechu tlodi tanwydd ym mis Mawrth eleni. Cawsom ymgynghoriad cyhoeddus, gyda llawer o ymatebion, wrth gwrs, gan y rheini a fydd, rwy’n siŵr, yn mynychu’r grŵp trawsbleidiol. Ond credaf ei bod yn bwysig nodi ein targedau, a gwneud hynny, wrth gwrs, ochr yn ochr â fy nghyd-Aelod, Julie James. Ac maent yn dargedau lle nad amcangyfrifir, dros y 15 mlynedd nesaf, y bydd unrhyw aelwyd yn byw mewn tlodi tanwydd difrifol neu barhaus; nid amcangyfrifir y bydd mwy na 5 y cant o aelwydydd yn byw mewn tlodi tanwydd ar unrhyw adeg benodol; ac y dylem edrych ar nifer yr aelwydydd sydd mewn perygl o syrthio i dlodi tanwydd, a dylent gael eu haneru, fwy na 50 y cant, yn seiliedig ar asesiad 2018. Yr hyn sy'n hanfodol yw bod angen inni sicrhau bod gan 155,000 o gartrefi—sef 12 y cant o gartrefi yng Nghymru—amgylcheddau cartref diogel a chyfforddus, a dyna ble mae hi mor hanfodol bwysig ein bod yn cydweithio'n agos.
Thank you. The connection between fuel poverty and health is very real. Speaking here in November 2018, I noted that the annual cost to the Welsh NHS of treating people made ill by living in a cold, damp home was approximately £67 million, with health impacts caused by cold homes predominantly relating to cardiovascular and respiratory problems. Low temperatures also diminish resistance to infection and encourage damp and mould growth in the home. And cold indoor conditions have also been linked to poor mental health, resulting from anxiety and stress, and cold homes also exacerbate social isolation and reduce educational attainment, therefore crossing into social justice issues. Speaking at National Energy Action Cymru's fuel poverty conference in February 2019, I stated that your predecessor had told the cross-party group that the Welsh Government would be developing a cold weather plan in conjunction with Public Health Wales, and that a crisis fund and adoption in Wales of the National Institute for Health and Care Excellence guideline and quality standard on cold-related ill health and excess winter deaths would also be key to this. However, yesterday's statement by the Minister for Health and Social Services on the Welsh Government's health and social care winter plan made no reference to fuel poverty. Given that winter is almost upon us again, what specific year-round cold weather resilience planning is the Welsh Government therefore taking to address this, as it relates to the cross-cutting issues in your social justice portfolio?
Diolch. Mae'r cysylltiad rhwng tlodi tanwydd ac iechyd yn real iawn. Wrth siarad yma ym mis Tachwedd 2018, nodais fod y gost i GIG Cymru o drin pobl sy'n cael eu gwneud yn sâl am eu bod yn byw mewn cartref oer a llaith oddeutu £67 miliwn bob blwyddyn, gydag effeithiau iechyd a achosir gan gartrefi oer yn bennaf gysylltiedig â phroblemau cardiofasgwlaidd ac anadlol. Mae tymereddau isel hefyd yn lleihau ymwrthedd i heintiau ac yn annog tyfiant llaith a llwydni yn y cartref. Ac mae amgylcheddau oer dan do hefyd wedi'u cysylltu ag iechyd meddwl gwael, yn deillio o bryder a straen, ac mae cartrefi oer hefyd yn gwaethygu ynysigrwydd cymdeithasol ac yn lleihau cyrhaeddiad addysgol, ac felly'n croesi i faterion cyfiawnder cymdeithasol. Wrth siarad yng nghynhadledd tlodi tanwydd National Energy Action Cymru ym mis Chwefror 2019, dywedais fod eich rhagflaenydd wedi dweud wrth y grŵp trawsbleidiol y byddai Llywodraeth Cymru'n datblygu cynllun tywydd oer ar y cyd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac y byddai cronfa argyfwng, ynghyd â mabwysiadu canllawiau a safon ansawdd y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yng Nghymru ar farwolaethau ychwanegol y gaeaf ac afiechyd sy'n gysylltiedig ag oerfel hefyd yn allweddol i hyn. Fodd bynnag, ni wnaed unrhyw gyfeiriad o gwbl at dlodi tanwydd yn y datganiad ddoe gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar gynllun iechyd a gofal cymdeithasol Llywodraeth Cymru ar gyfer y gaeaf. O gofio bod y gaeaf bron ar ein gwarthaf unwaith eto, pa gynlluniau penodol i wrthsefyll y tywydd oer drwy gydol y flwyddyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i’r afael â hyn, fel y mae'n ymwneud â’r materion trawsbynciol yn eich portffolio cyfiawnder cymdeithasol?
Thank you, again, for that follow-up question. I've mentioned the plan to tackle fuel poverty, published earlier on this year. What's crucial about that is that we also have a fuel poverty advisory panel, which, of course, is attended by many of those who you are working with in terms of the cross-party group, and it is actually helping us to co-ordinate action to tackle fuel poverty in Wales. What's important, and linked to your first question, is the Warm Homes programme, and it's clear that there's a link between good health and well-being and also tackling fuel poverty. So, the Warm Homes programme, as you're aware, I know, includes the demand-led Nest scheme, which ends in March 2023, and the Arbed scheme, ending later on this year, and that's providing support for people most in need in terms of the Warm Homes programme.
But I think it's important to show that, for example, this is where schemes under the Warm Homes programme are subject to a maximum level of investment for each dwelling to maximise the impact of the scheme, and improvements not only for warmer homes, but also saving households on their annual energy bills, because that's what's so important about the free home energy efficiency measures that are now being implemented through the Nest scheme.
Diolch eto am eich cwestiwn dilynol. Rwyf wedi sôn am y cynllun i fynd i’r afael â thlodi tanwydd, a gyhoeddwyd yn gynharach eleni. Yr hyn sy'n hanfodol amdano yw bod gennym hefyd banel cynghori ar dlodi tanwydd, sydd, wrth gwrs, yn cael ei fynychu gan lawer o'r bobl rydym yn gweithio gyda hwy yn y grŵp trawsbleidiol, ac mae'n ein cynorthwyo i gydgysylltu camau gweithredu i fynd i'r afael â thlodi tanwydd yng Nghymru. Yr hyn sy'n bwysig, ac mae'n gysylltiedig â'ch cwestiwn cyntaf, yw rhaglen Cartrefi Clyd, ac mae'n amlwg fod cysylltiad rhwng iechyd a llesiant a mynd i'r afael â thlodi tanwydd hefyd. Felly, mae rhaglen Cartrefi Clyd, fel y gwn eich bod yn gwybod, yn cynnwys cynllun Nyth, sy'n seiliedig ar alw, ac sy'n dod i ben ym mis Mawrth 2023, a chynllun Arbed, a ddaw i ben yn nes ymlaen eleni, ac mae hwnnw'n darparu cymorth i'r bobl fwyaf anghenus yn y rhaglen Cartrefi Clyd.
Ond credaf ei bod yn bwysig dangos, er enghraifft, mai dyma ble y mae cynlluniau o dan raglen Cartrefi Clyd yn cael y lefel uchaf o fuddsoddiad ar gyfer pob annedd er mwyn sicrhau bod y cynllun yn cael yr effaith fwyaf bosibl, a gwelliannau nid yn unig er mwyn cael cartrefi cynhesach, ond hefyd er mwyn arbed arian i gartrefi ar eu biliau ynni blynyddol, gan mai dyna sydd mor bwysig am y mesurau effeithlonrwydd ynni cartref am ddim sy'n cael eu gweithredu drwy gynllun Nyth yn awr.
Thank you, and whilst I welcome your comments about the Warm Homes plan, the question was specific to the cold weather plan, which NEA Cymru's annual fuel poverty monitor have called for for a long time, and which the Minister in the last Welsh Government accepted in 2019 and said the Welsh Government would be developing.
But, moving on, on 1 October, the energy price cap set by energy regulator Ofgem increased, driven by a rise in energy costs, with gas prices hitting a record high as the world emerged from lockdown. Although the price cap ensures that suppliers only pass on legitimate costs to customers, NEA Cymru warned that this rise would plunge 22,500 more households in Wales into fuel poverty this winter, and called for deeper protection and more direct financial support for low-income households this winter. How do you therefore respond to their subsequent statement that the Welsh Government has a vital role to play to support fuel-poor households across tenure to retrofit and upgrade the energy efficiency of their homes, and how will you respond to their call on the Welsh Government to expand the financial support available to assist those struggling to meet growing energy bills, as well as longer term investment in home energy efficiency, prioritising the poorest households in the least efficient homes?
Diolch, ac er fy mod yn croesawu eich sylwadau am gynllun Cartrefi Clyd, roedd y cwestiwn yn ymwneud yn benodol â'r cynllun tywydd oer, sy'n rhywbeth y mae monitor tlodi tanwydd blynyddol National Energy Action Cymru wedi galw amdano ers peth amser, ac y gwnaeth y Gweinidog yn Llywodraeth ddiwethaf Cymru yn 2019 ei dderbyn gan ddweud y byddai Llywodraeth Cymru yn ei ddatblygu.
Ond wrth symud ymlaen, ar 1 Hydref, cynyddodd y cap ar brisiau ynni a osodwyd gan y rheoleiddiwr ynni Ofgem o ganlyniad i'r cynnydd mewn costau ynni, gyda phrisiau nwy yn cyrraedd y lefel uchaf erioed wrth i gyfyngiadau symud gael eu codi ar draws y byd. Er bod y cap ar brisiau'n sicrhau mai costau dilys yn unig y mae'r cyflenwyr yn eu codi ar gwsmeriaid, rhybuddiodd National Energy Action Cymru y byddai'r codiad hwn yn arwain at 22,500 yn rhagor o aelwydydd yng Nghymru mewn tlodi tanwydd y gaeaf hwn, a galwasant am ddiogelwch cryfach a chymorth ariannol mwy uniongyrchol i aelwydydd incwm isel dros y gaeaf hwn. Sut rydych yn ymateb, felly, i'w datganiad yn dilyn hynny fod gan Lywodraeth Cymru rôl hanfodol i'w chwarae yn cefnogi cartrefi tlawd o ran tanwydd ym mhob math o ddeiliadaeth i ôl-osod ac uwchraddio effeithlonrwydd ynni eu cartrefi, a sut y byddwch yn ymateb i'w galwad ar Lywodraeth Cymru i ehangu'r cymorth ariannol sydd ar gael i gynorthwyo'r rheini sy'n ei chael hi'n anodd talu biliau ynni cynyddol, yn ogystal â buddsoddiad mwy hirdymor mewn effeithlonrwydd ynni cartref, gan flaenoriaethu'r aelwydydd tlotaf yn y cartrefi lleiaf effeithlon eu defnydd o ynni?
Well, of course, in response to your specific question, which I will respond to, about the cold weather plan, we will have a cold weather plan in place. I talked about our plan to tackle fuel poverty, and ,of course, all of these are interacting strategies and plans to tackle fuel poverty. But we'll be able to respond to that in terms of updating by the end of November.
This is where the Minister for Climate Change and I are working very closely together, and we are making our representations to the UK Government, which I hope you are as well. You're making representations to me, but representations need to be made to the UK Government in terms of tackling these issues. And, very clearly, we need to ensure that there is the funding available to enable us to play our part. And we'll look to see what happens in the comprehensive spending review announcements shortly.
But, also, on Ofgem itself, meetings held with the Minister for Climate Change, and representations that we're making, recognising that there will be an increase in the number of households facing fuel poverty, in fact, this was discussed fully in our Equality and Social Justice Committee this morning in terms of debt advice, and the fact that we are ensuring that not only are we reaching out with £20.1 million in the Nest scheme—100 per cent of installations completed by Wales-based installers, including apprenticeships—but we are looking to benefit entitlement checks, which, in themselves, through our income maximisation programme, are actually resulting in benefit take-up to support households who will be vulnerable; who will be vulnerable, because of those cuts that we've just been talking about from universal credit and the end of furlough, rising fuel prices and rising food prices too.
Wel, wrth gwrs, mewn ymateb i'ch cwestiwn penodol y byddaf yn ymateb iddo, ynglŷn â'r cynllun tywydd oer, bydd gennym gynllun tywydd oer ar waith. Soniais am ein cynllun i fynd i’r afael â thlodi tanwydd, ac wrth gwrs, mae pob un o'r rhain yn strategaethau ac yn gynlluniau rhyngweithiol i fynd i’r afael â thlodi tanwydd. Ond byddwn yn gallu ymateb i hynny drwy roi diweddariad erbyn diwedd mis Tachwedd.
Dyma ble y mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd a minnau'n cydweithio'n agos iawn, ac rydym yn cyflwyno ein sylwadau i Lywodraeth y DU, ac rwy'n gobeithio eich bod chi'n gwneud hynny hefyd. Rydych yn cyflwyno sylwadau i mi, ond mae angen cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU ar gyfer mynd i'r afael â'r materion hyn. Ac yn amlwg, mae angen inni sicrhau bod cyllid ar gael i'n galluogi i chwarae ein rhan. A byddwn yn edrych i weld beth sy'n digwydd yn y cyhoeddiadau ynghylch yr adolygiad cynhwysfawr o wariant cyn bo hir.
Ond hefyd, ar Ofgem eu hunain, cyfarfodydd a gynhaliwyd gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, a sylwadau rydym yn eu cyflwyno, gan gydnabod y bydd cynnydd yn nifer yr aelwydydd sy'n wynebu tlodi tanwydd, mewn gwirionedd, trafodwyd hyn yn llawn yn ein Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y bore yma yng nghyd-destun cyngor ar ddyledion, a’r ffaith ein bod yn sicrhau nid yn unig ein bod yn rhyddhau £20.1 miliwn i gynllun Nyth—100 y cant o osodiadau'n cael eu cwblhau gan gwmnïau gosod wedi'u lleoli yng Nghymru, gan gynnwys prentisiaethau—ond rydym yn edrych ar archwiliadau hawl i fudd-daliadau, sydd ynddynt eu hunain, drwy ein rhaglen pwyslais ar incwm, yn arwain at sicrhau bod aelwydydd agored i niwed yn manteisio ar fudd-daliadau i'w cefnogi; agored i niwed oherwydd y toriadau rydym newydd fod yn sôn amdanynt i gredyd cynhwysol a diwedd y cynllun ffyrlo, a phrisiau tanwydd a bwyd cynyddol hefyd.
Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.
Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd. Minister, following on from the previous question, you may remember that I wrote to you earlier this summer when the news first emerged of the rises in fuel tariffs. I warned then of the impacts this would have on household budgets, especially in light of the Tory Government's decision to plough ahead with the removal of the universal credit uplift, despite knowing the harm that it would cause. The reason we are in this position is partly down to the incompetency of the Tory Government in Westminster in failing to invest in gas storage capacity, making the UK especially vulnerable to external shocks. For me, this underlines Plaid Cymru's plans to establish a home-grown energy company that would increase our resilience and reduce our reliance on external forces. The last few months have surely told us that we cannot rely on Westminster when it comes to energy supply. Is increasing our energy independence under active consideration in order to tackle fuel poverty and exorbitant prices? And, if not, why not?
Diolch, Lywydd. Weinidog, yn dilyn y cwestiwn blaenorol, efallai y byddwch yn cofio fy mod wedi ysgrifennu atoch yn gynharach yr haf pan ddaeth y newyddion gyntaf am y codiadau mewn tariffau tanwydd. Rhybuddiais bryd hynny am yr effeithiau y byddai hyn yn eu cael ar gyllidebau aelwydydd, yn enwedig yng ngoleuni penderfyniad y Llywodraeth Dorïaidd i fwrw ymlaen â chael gwared ar yr ychwanegiad i'r credyd cynhwysol, er eu bod yn ymwybodol o'r niwed y byddai hynny'n ei achosi. Rydym yn y sefyllfa hon yn rhannol oherwydd blerwch y Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan yn methu buddsoddi mewn capasiti storio nwy, gan wneud y DU yn arbennig o agored i siociau allanol. I mi, mae hyn yn tanlinellu cynlluniau Plaid Cymru i sefydlu cwmni ynni yma yng Nghymru a fyddai’n cynyddu ein gwytnwch ac yn lleihau ein dibyniaeth ar rymoedd allanol. Does bosibl nad yw'r ychydig fisoedd diwethaf wedi dweud wrthym na allwn ddibynnu ar San Steffan gyda'r cyflenwad ynni. A yw cynyddu ein hannibyniaeth ynni'n rhywbeth sy'n cael ei ystyried yn weithredol er mwyn mynd i’r afael â thlodi tanwydd a phrisiau afresymol? Ac os nad ydyw, pam ddim?
Well, thank you very much. And it's absolutely right and timely that these questions are coming about what role and power we have got, as a Welsh Government, in terms of tackling fuel poverty. We talked this morning about the perfect storm that is going to be hitting and affecting vulnerable families. So, we need to ensure that we can have as much of a grip and a hold and responsibilities in terms of taking this forward, in terms of energy supply and resources. Clearly, this is not entirely in my portfolio, although in the cross-Government way in which we work in the Welsh Government, I'm very clearly working with my colleagues the Minister and Deputy Minister for climate change on these issues.
Wel, diolch yn fawr. Ac mae'n hollol iawn ac yn amserol fod y cwestiynau hyn yn codi ynglŷn â pha rôl a phŵer sydd gennym, fel Llywodraeth Cymru, o ran mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Buom yn siarad y bore yma am y storm berffaith a fydd yn taro ac yn effeithio ar deuluoedd agored i niwed. Felly, mae angen inni sicrhau y gallwn gael cymaint o afael a rheolaeth a chyfrifoldebau â phosibl i allu bwrw ymlaen â hyn, o ran cyflenwad ynni ac adnoddau. Yn amlwg, nid yw hyn yn gyfan gwbl yn fy mhortffolio, ond yn y ffordd drawslywodraethol y gweithiwn yn Llywodraeth Cymru, rwy'n amlwg yn gweithio gyda fy nghyd-Aelodau, y Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog newid hinsawdd ar y materion hyn.
Diolch yn fawr. Moving on to something that I've got an interest in: in recent months, Wales has welcomed refugees, following the sudden fall of the Afghanistan Government. It's hard to imagine the terror that they felt when fleeing their homes, and it's only right that Wales has played its part in proving to be a safe haven for some of these families. Over the last 20 years, WARD or the Wales Asylum Seeking and Refugee Doctors scheme has been a big success in supporting people to restart their professional lives here in Wales. They have done this by removing the barriers to gaining General Medical Council registration that is required to practice in the UK. The scheme has also saved a lot of money, since training new doctors costs around £230,000, whereas the WARD process costs around £30,000 for each doctor completing the scheme. Can this Welsh Government commit to helping more refugees and asylum seeking professionals to restart their careers by looking to expand the remit of the original WARD scheme to include other professionals, and help our NHS?
Diolch yn fawr. I symud ymlaen at rywbeth y mae gennyf ddiddordeb ynddo: dros y misoedd diwethaf, mae Cymru wedi croesawu ffoaduriaid, yn dilyn cwymp sydyn Llywodraeth Affganistan. Mae'n anodd dychmygu'r ofn a deimlent wrth ffoi o'u cartrefi, ac mae'n iawn fod Cymru wedi chwarae ei rhan wrth fod yn hafan ddiogel i rai o'r teuluoedd hyn. Dros yr 20 mlynedd diwethaf, mae WARD neu gynllun Meddygon Ceiswyr Lloches a Ffoaduriaid Cymru wedi cael cryn lwyddiant yn cynorthwyo pobl i ailddechrau eu bywydau proffesiynol yma yng Nghymru. Maent wedi gwneud hyn drwy gael gwared ar y rhwystrau rhag cofrestru gyda'r Cyngor Meddygol Cyffredinol, sy'n ofynnol er mwyn ymarfer yn y DU. Mae'r cynllun hefyd wedi arbed llawer o arian, gan fod hyfforddi meddygon newydd yn costio oddeutu £230,000, ond mae proses WARD yn costio oddeutu £30,000 am bob meddyg sy'n cwblhau'r cynllun. A all Llywodraeth Cymru ymrwymo i gynorthwyo mwy o weithwyr proffesiynol sy'n ffoaduriaid a cheiswyr lloches i ailddechrau eu gyrfaoedd drwy geisio ehangu cylch gwaith y cynllun WARD gwreiddiol i gynnwys gweithwyr proffesiynol eraill, a helpu ein GIG?
Diolch yn fawr, Peredur, for that question. I was very proud to be health Minister when we started along that route, with the refugee doctors scheme, as we called it then, 20 years ago. And I always recall Aled Edwards reporting on how many of those refugee doctors we were supporting through language skills, through the scheme that developed, and which has now been replicated and followed, not in Wales, but across the UK and further afield, and how so many of those doctors who then got GMC recognition were working in the NHS across Wales and the UK. So, it is very important that we look to the opportunities and the scope of that scheme. It will be very much for the Minister for Health and Social Services—. In fact, I've raised that question with her, in terms of not just doctors, but other health professionals as well. But I would like to say that we do have the opportunities, again, with our Afghan refugees who come to join us here in Wales, many of whom have skills—their whole families; the husbands and wives have skills—as we've seen with the Syrian refugees, who are now playing their part, particularly in the NHS, and I certainly will be raising that point again about the scheme and how we can enhance it.
Diolch yn fawr am eich cwestiwn, Peredur. Roeddwn yn falch iawn o fod yn Weinidog iechyd pan ddechreuasom ar y llwybr hwnnw, gyda’r cynllun meddygon sy'n ffoaduriaid, fel yr oeddem yn ei alw bryd hynny, 20 mlynedd yn ôl. Ac rwyf bob amser yn cofio adroddiadau Aled Edwards ar faint o'r meddygon o ffoaduriaid hynny yr oeddem yn eu cefnogi gyda sgiliau iaith, drwy'r cynllun a ddatblygwyd, ac sydd bellach wedi'i efelychu a'i ddilyn, nid yng Nghymru, ond ledled y DU a thu hwnt, a sut yr oedd cymaint o'r meddygon hynny a gydnabuwyd gan y Cyngor Meddygol Cyffredinol yn gweithio wedyn yn y GIG ledled Cymru a'r DU. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar y cyfleoedd a chwmpas y cynllun hwnnw. Bydd yn fater i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—. Mewn gwirionedd, rwyf wedi trafod y cwestiwn hwnnw gyda hi, nid yn unig o ran meddygon, ond gweithwyr iechyd proffesiynol eraill hefyd. Ond hoffwn ddweud bod gennym gyfleoedd, unwaith eto, gyda'r ffoaduriaid o Affganistan sy'n dod i ymuno â ni yma yng Nghymru, gyda llawer ohonynt yn meddu ar sgiliau—eu teuluoedd cyfan; mae gan y gwŷr a’r gwragedd sgiliau—fel y gwelsom gyda’r ffoaduriaid o Syria, sydd bellach yn chwarae eu rhan, yn enwedig yn y GIG, ac yn sicr, byddaf yn codi’r pwynt eto ynglŷn â’r cynllun a sut y gallwn ei wella.
Thank you, and thank you for taking that forward. Recently, I brought forward a debate on substance misuse. During that debate, the Deputy Minister for Mental Health and Well-being noted that the Government approach to substance misuse problems is firmly rooted in a health and harm reduction approach. Given this, how does the Welsh Government work with and engage with the police and crime commissioners to ensure this approach is translated into action with police on the ground? Specifically, how do the Government and the PCCs guide officers to identify substance misuse or addiction problems and to respond appropriately in line with the health and harm reduction approach?
Diolch, a diolch am fwrw ymlaen â hynny. Yn ddiweddar, cyflwynais ddadl ar gamddefnyddio sylweddau. Yn ystod y ddadl honno, nododd y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant fod dull y Llywodraeth o ymdrin â phroblemau camddefnyddio sylweddau yn canolbwyntio ar iechyd a lleihau niwed. O gofio hyn, sut y mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu ac yn ymgysylltu â hwy i sicrhau bod y dull hwn yn cael ei drosi'n weithredu gyda'r heddlu ar lawr gwlad? Yn benodol, sut y mae'r Llywodraeth a'r comisiynwyr heddlu a throseddu'n cynorthwyo swyddogion i nodi problemau camddefnyddio sylweddau neu gaethiwed ac i ymateb yn briodol yn unol â'r dull iechyd a lleihau niwed?
Well, thank you for that question. It's very timely again, because tomorrow I'm meeting with the lead PCC, police and crime commissioner, Dafydd Llywelyn, and I will be, and he will, I'm sure, be aware of questions asked to me this afternoon with my lead role in terms of policing. I co-chair with the First Minister the policing partnership board, and I have to say that, over the last 18 months, although we have been focusing on the impact of the pandemic and the support that the police forces have been giving to respond to the pandemic and to the very welcome expansion of our community police support officers, we also have had substance misuse clearly on the agenda. It is something where, particularly, the police forces, led often by the police and crime commissioners, are looking at prevention in terms of the role of our police services in Wales. And you know, we do focus on what are Welsh needs and Welsh circumstances, and I will be raising this again with Dafydd Llywelyn, the lead police and crime commissioner, when I meet him tomorrow.
Wel, diolch am eich cwestiwn. Mae'n amserol iawn eto, gan y byddaf yn cyfarfod â'r comisiynydd heddlu a throseddu arweiniol yfory, Dafydd Llywelyn, a byddaf i, ac yntau, rwy'n siŵr, yn ymwybodol o'r cwestiynau a ofynnwyd i mi y prynhawn yma gyda fy rôl arweiniol mewn perthynas â phlismona. Rwy’n cyd-gadeirio'r bwrdd partneriaeth plismona gyda’r Prif Weinidog, ac mae'n rhaid imi ddweud, dros y 18 mis diwethaf, er ein bod wedi bod yn canolbwyntio ar effaith y pandemig a’r cymorth y mae’r heddluoedd wedi bod yn ei roi i ymateb i'r pandemig a chyflwyno nifer fwy o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, sy'n galonogol iawn, mae camddefnyddio sylweddau hefyd wedi bod yn amlwg ar yr agenda. Mae'n rhywbeth lle mae'r heddluoedd, yn arbennig, dan arweiniad y comisiynwyr heddlu a throseddu, yn edrych ar atal o ran rôl gwasanaethau'r heddlu yng Nghymru. Ac rydym yn canolbwyntio ar beth yw anghenion Cymru ac amgylchiadau Cymru, a byddaf yn codi hyn eto gyda Dafydd Llywelyn, y comisiynydd heddlu a throseddu arweiniol, pan fyddaf yn cyfarfod ag ef yfory.
Mae cwestiwn 3 [OQ57061] wedi'i dynnu yn ôl. Cwestiwn 4, Mabon ap Gwynfor.
Question 3 [OQ57061] is withdrawn. Question 4, Mabon ap Gwynfor.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar ddarpariaeth canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol? OQ57059
4. Will the Minister make a statement on the provision of sexual assault referral centres? OQ57059
Rydyn ni'n parhau i weithio mewn partneriaeth â'r GIG, yr heddlu a'r trydydd sector i ddarparu mynediad at ganolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol yng Nghymru. Mae cydweithio fel hyn yn sicrhau bod y rheini sy'n dioddef ymosodiadau rhywiol yn cael cymorth, cefnogaeth a chyngor gan weithwyr proffesiynol profiadol, sydd wedi cael yr hyfforddiant priodol.
We continue to work in partnership with the NHS, the police and the third sector to provide access to sexual assault referral centres in Wales. This joint working ensures access to trained and experienced professionals for help and support, and to provide advice for victims of sexual assault.
Diolch yn fawr iawn, a dwi'n arbennig o ddiolchgar eich bod chi wedi ateb trwy gyfwng y Gymraeg. Mae'r canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol yn cynnig gwasanaeth andros o bwysig i bobl fregus sydd yn amlwg wedi mynd trwy brofiadau erchyll. Rŵan, pan fydd rhywun yn edrych ar yr ystadegau ymosodiadau rhywiol, does yna ddim llawer o wahaniaeth rhwng y niferoedd o ymosodiadau rhywiol am bob 1,000 o'r boblogaeth yn ein cymunedau gwledig o'u cymharu â chymunedau trefol a dinesig. Er hynny, mae lefel y ddarpariaeth sydd ar gael yn ein cymunedau gwledig yn affwysol o isel, yn enwedig, felly, yng ngogledd Cymru. Dim ond un canolfan atgyfeirio ymosodiadau rhywiol sydd yng ngogledd Cymru gyfan, a honno ym Mae Colwyn. Mae'n bedair awr o siwrnai ar drafnidiaeth gyhoeddus i rywun, er enghraifft, o Dudweiliog i Fae Colwyn neu o Harlech i Fae Colwyn. Weinidog, ydych chi ddim yn cytuno ei bod hi'n amser inni weld buddsoddiad mewn canolfan atgyfeirio ymosodiadau rhywiol arall yn y gogledd, a hynny mewn man mwy cyfleus i drigolion Gwynedd a Môn?
Thank you very much, and I'm particularly grateful that you answered through the medium of Welsh. These sexual assault referral centres provide a very important service to vulnerable people who clearly have gone through appalling experiences. Now, when one looks at sexual assault statistics, there isn't much difference between the number of sexual assaults for every 1,000 of the population in our rural communities as compared to urban communities. However, the level of provision available in our rural areas is appalling, particularly in north Wales. There is only one sexual health referral centre in the whole of north Wales, and that's in Colwyn Bay. It's a four-hour journey on public transport for somebody from Tudweiliog, for example, or from Harlech to Colwyn Bay. Minister, don't you agree that it's time that we saw investment in a sexual assault referral centre, a second in north Wales, in a place that is more convenient to the residents of Gwynedd and Anglesey?
Diolch yn fawr, Mabon ap Gwynfor, and thank you for putting that focus on our SARC programme. It is so important that we do have that access to sexual assault referral centres across the whole of Wales, and focusing particularly on rural Wales and north Wales, where you, obviously, are the representative. We do have robust collaborative working arrangements to ensure that there is that multi-agency response, which I know you recognise is crucial. We have a programme board, which oversees this in terms of the SARC provision across Wales. It's hosted in the NHS collaborative and, of course, it's all aiming to improve health outcomes for victims and survivors of sexual assault. The programme is actually based on a regional approach, so I will take this back in terms of the representations you're making today. We do have an integrated service already available in north Wales, but I think it's your points about distance and access to accredited facilities, for example, that are crucially important. I'll just, perhaps, also mention that this is something where we have a new regional hub being developed here in Cardiff, but that can be a model for the rest of Wales.
Diolch yn fawr, Mabon ap Gwynfor, a diolch am roi'r ffocws hwnnw ar ein rhaglen canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol. Mae mor bwysig fod gennym y mynediad hwnnw at ganolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol ledled Cymru gyfan, gan ganolbwyntio'n arbennig ar gefn gwlad Cymru a gogledd Cymru, lle rydych chi, yn amlwg, yn gynrychiolydd. Mae gennym drefniadau gweithio cydweithredol cadarn i sicrhau ein bod yn cael yr ymateb amlasiantaethol hwnnw, sy'n hanfodol, fel y gwn eich bod yn ei gydnabod. Mae gennym fwrdd rhaglen, sy'n goruchwylio hyn o ran y ddarpariaeth o ganolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol ledled Cymru. Cydweithfa'r GIG sy'n ei drefnu, ac wrth gwrs, mae'r cyfan yn anelu at wella canlyniadau iechyd i ddioddefwyr a goroeswyr ymosodiadau rhywiol. Mae'r rhaglen yn seiliedig ar ddull rhanbarthol o weithredu, felly byddaf yn trosglwyddo'r sylwadau a wnaed gennych heddiw iddynt hwy. Mae gwasanaeth integredig eisoes ar gael gennym yng ngogledd Cymru, ond credaf fod eich pwyntiau ynglŷn â phellter a mynediad at gyfleusterau achrededig, er enghraifft, yn hanfodol bwysig. Fe soniaf hefyd efallai fod hyn yn rhywbeth lle mae gennym ganolbwynt rhanbarthol newydd yn cael ei ddatblygu yma yng Nghaerdydd, ond gall hwnnw fod yn fodel ar gyfer gweddill Cymru.
Thank you, Mabon, for asking this really important question. In our region, ahead of this year's White Ribbon events, I've been working with sexual violence charity, New Pathways, and it operates six of Wales's eight SARCs. They do an amazing job of supporting victims, overwhelmingly women and girls, and I'm pleased to say that they recently received new funding to support more people in more ways. But far too many victims are let down by the criminal justice system. Police and prosecutors need far more resources and training to expedite sexual assault and rape investigations in Wales. This is critical, not least because we know that lengthy court processes, combined with persistently and pitifully low conviction rates, put off victims from reporting those crimes. So, what discussions have you had, Minister, with Ministry of Justice officials about prioritising victims over perpetrators and improving swift access to justice?
Diolch, Mabon, am ofyn y cwestiwn pwysig hwn. Yn ein rhanbarth ni, cyn y digwyddiadau Rhuban Gwyn eleni, rwyf wedi bod yn gweithio gyda'r elusen trais rhywiol, Llwybrau Newydd, sy'n gweithredu chwech o wyth canolfan atgyfeirio ymosodiadau rhywiol Cymru. Maent yn gwneud gwaith gwych yn cefnogi dioddefwyr, menywod a merched yn bennaf, ac rwy'n falch o ddweud eu bod wedi derbyn cyllid newydd yn ddiweddar i gefnogi mwy o bobl mewn mwy o ffyrdd. Ond mae'r system cyfiawnder troseddol yn gwneud cam â gormod lawer o ddioddefwyr. Mae angen llawer mwy o adnoddau a hyfforddiant ar yr heddlu ac erlynwyr i gyflymu ymchwiliadau i ymosodiadau a thrais rhywiol yng Nghymru. Mae hyn yn hollbwysig, yn anad dim gan y gwyddom fod achosion llys hirfaith, ynghyd â chyfraddau truenus o isel a chyson o euogfarnau, yn atal dioddefwyr rhag rhoi gwybod i'r awdurdodau am y troseddau hynny. Felly, pa drafodaethau a gawsoch chi, Weinidog, gyda swyddogion y Weinyddiaeth Gyfiawnder ynghylch blaenoriaethu dioddefwyr dros gyflawnwyr, a gwella mynediad cyflym at gyfiawnder?
Well, I thank Joyce Watson for that question, and also in recognition of her diligent and long-standing commitment to addressing the needs of victims in terms of improving the sexual assault referral centres' provision. And also focusing particularly in terms of the need for justice for those victims and the importance, as I said in response to the first question from Mabon, of this multi-agency response. This is about how we prioritise our SARC services, and we need to ensure that the police and the Home Office play their parts as far as this is concerned, so we were also very pleased to support New Pathways in terms of additional funding and support.
But we have actually got to instil confidence in victims that, if they report, those who abuse will be held to account, and that's why, of course, in terms of the importance of us having influence and furthering that influence to more responsibility in the criminal justice system, it is so important that you raised this issue this afternoon.
Can I just say that it's also very linked to our violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy, which we are developing the next phase of for the next five years? It's interesting that we are actually enhancing remote court hearing facilities, for example, across Wales, which I think we are helping to fund, or are funding, because we know how important it is for victims to present secure evidence safely by video link.
Wel, diolch i Joyce Watson am ei chwestiwn, ac rwyf hefyd yn cydnabod ei hymrwymiad diwyd a hirsefydlog i fynd i’r afael ag anghenion dioddefwyr o ran gwella darpariaeth y canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol. A chanolbwyntio'n benodol hefyd ar yr angen am gyfiawnder i'r dioddefwyr hynny a phwysigrwydd, fel y dywedais mewn ymateb i'r cwestiwn cyntaf gan Mabon, yr ymateb amlasiantaethol hwn. Mae hyn yn ymwneud â'r modd y blaenoriaethwn ein gwasanaethau canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol, ac mae angen inni sicrhau bod yr heddlu a'r Swyddfa Gartref yn chwarae eu rhan yn y cyswllt hwn, felly roeddem hefyd yn falch iawn o gefnogi cyllid a chymorth ychwanegol ar gyfer Llwybrau Newydd.
Ond mae'n rhaid inni feithrin hyder mewn dioddefwyr, os ydynt yn rhoi gwybod i'r awdurdodau, y bydd y rhai sy'n eu cam-drin yn cael eu dwyn i gyfrif, ac o ran pa mor bwysig yw hi fod gennym ddylanwad a'n bod yn defnyddio'r dylanwad hwnnw i sicrhau mwy o gyfrifoldeb yn y system cyfiawnder troseddol, dyna pam ei bod mor bwysig eich bod wedi codi'r mater hwn y prynhawn yma.
A gaf fi ddweud hefyd fod hyn yn gysylltiedig iawn â'n strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, y byddwn yn datblygu ei cham nesaf am y pum mlynedd nesaf? Mae'n ddiddorol ein bod yn gwella cyfleusterau gwrandawiadau llys o bell, er enghraifft, ledled Cymru, ac yn helpu i'w hariannu, neu yn eu hariannu, rwy'n credu, gan y gwyddom pa mor bwysig yw hi fod dioddefwyr yn gallu cyflwyno tystiolaeth ddiogel mewn modd diogel drwy gyswllt fideo.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwasanaethau bancio cymunedol? OQ57038
5. How is the Welsh Government supporting community banking services? OQ57038
The Welsh Government supports credit unions that provide an alternative community banking service. We also work with LINK, which runs a financial inclusion programme to protect access to free cash for all, but especially for those in more deprived communities where there is a greater reliance on cash.
Mae Llywodraeth Cymru'n cefnogi undebau credyd sy'n darparu gwasanaeth bancio cymunedol amgen. Rydym hefyd yn gweithio gyda LINK, sy'n gweithredu rhaglen cynhwysiant ariannol i ddiogelu mynediad am ddim at arian parod i bawb, ond yn enwedig y rheini mewn cymunedau mwy difreintiedig lle ceir mwy o ddibyniaeth ar arian parod.
Many thanks, Minister, for your response there. Members across this Chamber, of course, will have supported their communities in attempting to keep banks in their own constituencies, and as we all know in this Chamber, the banks will perhaps receive those petitions and then go ahead and ignore, and banks will close. But, of course, I've been a long-time advocate myself, Minister, of a community banking model; I believe that there does need to be Government intervention, so I certainly support the Welsh Government's aims via Banc Cambria. This is an absolutely crucial project. I know, in a Government statement just before the election, Minister, the Government Minister, then Ken Skates, said that he hoped to be in a position to make further announcements in regard to Banc Cambria before the end of 2021. So, I wonder if you could provide any information today in terms of when that announcement will be brought forward, but particularly how Members can lobby for locations to be in their own constituencies. I've been a long-time advocate that those banks should be in place in my own constituency in towns like Llanidloes, Machynlleth and Welshpool, so I'll continue to lobby for those areas. But, Minister, can you provide an update—because I understand you will be the Minister responsible once Banc Cambria has been developed—in terms of supporting Members to ensure that Banc Cambria's locations are in areas across Wales that are most appropriate, and particularly those, of course, in rural constituencies like mine?
Diolch yn fawr am eich ymateb, Weinidog. Bydd Aelodau ar draws y Siambr hon, wrth gwrs, wedi cefnogi eu cymunedau drwy geisio cadw banciau yn eu hetholaethau eu hunain, ac fel y gŵyr pob un ohonom yn y Siambr hon, efallai y bydd y banciau’n cael y deisebau hynny ac yna'n eu hanwybyddu ac yn bwrw ymlaen â'u cynlluniau, a bydd banciau’n cau. Ond wrth gwrs, rwyf wedi dadlau dros fodel bancio cymunedol ers amser maith, Weinidog; credaf fod angen ymyrraeth gan y Llywodraeth, felly rwy'n sicr yn cefnogi nodau Llywodraeth Cymru drwy Fanc Cambria. Mae hwn yn brosiect cwbl hanfodol. Weinidog, mewn datganiad gan y Llywodraeth ychydig cyn yr etholiad, gwn fod Gweinidog y Llywodraeth ar y pryd, Ken Skates, wedi dweud ei fod yn gobeithio bod mewn sefyllfa i wneud cyhoeddiadau pellach mewn perthynas â Banc Cambria cyn diwedd 2021. Felly, tybed a allwch ddarparu unrhyw wybodaeth heddiw ynglŷn â phryd y gwneir y cyhoeddiad hwnnw, ond yn fwyaf arbennig, sut y gall Aelodau lobïo i sicrhau lleoliadau yn eu hetholaethau eu hunain. Rwyf wedi dadlau ers amser maith y dylai'r banciau hynny fod ar waith yn fy etholaeth fy hun mewn trefi fel Llanidloes, Machynlleth a'r Trallwng, felly byddaf yn parhau i lobïo ar ran yr ardaloedd hynny. Ond Weinidog, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf—gan y deallaf mai chi fydd y Gweinidog a fydd yn gyfrifol pan fydd Banc Cambria wedi'i ddatblygu—er mwyn cefnogi'r Aelodau i sicrhau bod lleoliadau Banc Cambria yn yr ardaloedd mwyaf priodol ledled Cymru, ac yn enwedig, wrth gwrs, mewn etholaethau gwledig fel fy un i?
Thank you, Russell George. It is always good and important to drive things forward when we get that cross-party support for a proposal. It has been clearly supported by the Welsh Government, taking on the pioneering work of Ken Skates, and I also would say Jack Sargeant as well, who raised many questions on this point. But, I have to say that it is across this Welsh Parliament that Banc Cambria is seen to be a goal that we should be aiming for. Because the serious point is that we've got bank closures in all our consistencies on the high street. It's a continuing decline, and we have to ensure people have access to banking services. I've mentioned the credit union movement, and we're putting more and more funding and support into the credit unions.
Just a quick update: you know that we have direct discussions, as I think I've reported, between the regulator and the private sector financial institution, because the banking sector is tightly regulated, it is a reserved matter, and the establishment of the community bank is contingent on private sector delivery. But we're completely committed to the support and the creation of the community bank for Wales. I think it's important that we can acknowledge and keep raising the questions, recognising that we're working with the private sector. They're developing their commercial proposals in line with the regulatory approval process, and we are delivering operational plans in parallel with these regulatory assessments.
Diolch, Russell George. Mae bob amser yn dda ac yn bwysig gyrru pethau ymlaen pan gawn y gefnogaeth drawsbleidiol honno i gynnig. Fe'i cefnogwyd yn glir gan Lywodraeth Cymru, gan ymgymryd â gwaith arloesol Ken Skates, a byddwn yn dweud Jack Sargeant hefyd, a gododd lawer o gwestiynau ar y pwynt hwn. Ond mae'n rhaid imi ddweud bod pawb ar draws y Senedd hon yng Nghymru yn ystyried bod Banc Cambria yn nod y dylem anelu ato. Oherwydd y pwynt difrifol yw bod banciau'n cau yn gyson ar y stryd fawr ym mhob un o'n hetholaethau. Mae'n ddirywiad parhaus, ac mae'n rhaid inni sicrhau bod gan bobl fynediad at wasanaethau bancio. Rwyf wedi sôn am y mudiad undebau credyd, ac rydym yn rhoi mwy a mwy o gyllid a chefnogaeth i'r undebau credyd.
Un diweddariad cyflym: fe wyddoch ein bod yn cael trafodaethau uniongyrchol, fel rwyf wedi dweud, rwy'n credu, rhwng y rheoleiddiwr a sefydliad ariannol y sector preifat, oherwydd bod y sector bancio'n cael ei reoleiddio'n dynn, mae'n fater a gedwir yn ôl, ac mae sefydlu'r banc cymunedol yn dibynnu ar ddarpariaeth y sector preifat. Ond rydym wedi ymrwymo'n llwyr i gefnogi a chreu banc cymunedol Cymru. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn gallu cydnabod a pharhau i godi'r cwestiynau, gan gydnabod ein bod yn gweithio gyda'r sector preifat. Maent yn datblygu eu cynigion masnachol yn unol â'r broses gymeradwyo reoleiddiol, ac rydym yn cyflawni cynlluniau gweithredol ochr yn ochr â'r asesiadau rheoleiddio hyn.
Mae o'n bryder mewn llawer rhan o Gymru ac i lawer o fudiadau bod y sector fancio i'w gweld yn troi eu cefnau ar fudiadau cymunedol. Rydyn ni'n gwybod bod HSBC yn mynd i ddechrau codi ffi am gyfrifon cymunedol. Mae o'n rhywbeth y mae sawl un wedi cysylltu efo fi ynglŷn ag o—Merched y Wawr, er enghraifft, ac eisteddfodau lleol. Dwi'n annog pawb i arwyddo deiseb gan yr Aelod o'r Senedd a'r Aelod o Senedd Prydain dros Ddwyfor Meirionnydd yn galw ar y banciau i newid eu meddwl ar hyn.
Os ydy'r banciau am droi eu cefnau ar y cymunedau sy'n rhoi eu helw iddyn nhw, gadewch i ni fuddsoddi mwy mewn dulliau bancio amgen. Mae undebau credyd yn un model. Rydw innau hefyd yn gwybod bod Banc Cambria yn eiddgar i gynnig y math yma o becyn i fudiadau cymunedol. Ydy Llywodraeth Cymru wedi trafod efo'r criw y tu ôl i Banc Cambria y posibilrwydd o gynnig y pecyn yma a fyddai o gymaint o help i fudiadau? Hefyd, dwi yn disgwyl ymateb gan y Financial Conduct Authority i ohebiaeth gen i yn galw arnyn nhw i edrych i mewn i'r mater yma. Ydy Llywodraeth Cymru hefyd wedi trafod efo nhw neu'n ystyried gwneud hynny ar ran mudiadau cymunedol Cymru?
It is a concern in several parts of Wales and for many organisations that the banking sector appears to be turning their backs on community organisations. We know that HSBC is going to start charging a fee for community accounts. It is something that several people have contacted me about—Merched y Wawr, for example, and local eisteddfodau. I encourage everyone to sign a petition by the Member of the Senedd and the Member of Parliament for Dwyfor Meirionnydd calling on the banks to change their minds on this.
If the banks are going to turn their backs on the communities that provide them with their profits, let us invest more in alternative banking methods. Credit unions are one model. I too know that Banc Cambria is very eager to offer this kind of package to community organisations. Has the Welsh Government discussed with those behind Banc Cambria the possibility of providing this package that would be of so much assistance to organisations? I'm also awaiting a response from the Financial Conduct Authority to correspondence from me calling on them to look into this issue. Has the Welsh Government also discussed that with them or are you considering doing that on behalf of the community organisations of Wales?
I thank the Member. Rhun, thank you for raising that again, because this has been raised with me by many Senedd Members, that voluntary organisations are experiencing difficulties with regard to access to banking services. There are difficulties in terms of identifying an account that's free and suitable for the needs of a voluntary organisation, as well as even being able to open one in the first place. You've acknowledged the role of the credit unions, who can provide accounts and banking facilities to charitable organisations. I don't think everybody, perhaps, is aware of that. But also, many of you will know of the work of Purple Shoots, which is a pioneering microloans charity that's developed in Wales. They're now working very closely with credit unions to help them facilitate this.
We can't let the banks off the hook, as far as I'm concerned, on this, and we are meeting with them to, yet again, not just talk about the extent of the closures—we're all getting them daily, almost, aren't we—but the fact that this is excluding people and charitable organisations. We do, though, have an opportunity as well, with the third sector support that we've got from our county voluntary councils, along with the WCVA. They are establishing a community asset loan fund, and they are going to have funding that we are helping them with—a pot of £2 million in financial transaction capital. They can offer loans, for example, for organisations seeking to take on community assets. Also, they can get loans to help build up credit history for voluntary organisations. But I'm certainly going to be taking this back to the banking sector with my colleague Vaughan Gething as well. This is crucial. It's much reserved, but Banc Cambria is on its way.
Diolch i'r Aelod. Rhun, diolch ichi am godi hynny eto, oherwydd mae llawer o Aelodau'r Senedd wedi codi hyn gyda mi, fod sefydliadau gwirfoddol yn cael anawsterau wrth geisio mynediad at wasanaethau bancio. Ceir anhawster i gael cyfrif sy'n rhad ac am ddim ac sy'n addas ar gyfer anghenion sefydliad gwirfoddol, yn ogystal ag anhawster i allu agor un yn y lle cyntaf hyd yn oed. Rydych wedi cydnabod rôl yr undebau credyd, sy'n gallu darparu cyfrifon a chyfleusterau bancio i sefydliadau elusennol. Nid wyf yn credu bod pawb yn ymwybodol o hynny o bosibl. Ond hefyd, bydd llawer ohonoch yn gwybod am waith Purple Shoots, elusen microfenthyciadau arloesol sydd wedi'i datblygu yng Nghymru. Maent bellach yn gweithio'n agos iawn gydag undebau credyd i'w helpu i hwyluso hyn.
Yn fy marn i, ni allwn adael i'r banciau droi cefn ar eu cyfrifoldeb, ac rydym yn cyfarfod â hwy, unwaith eto, nid yn unig i siarad am nifer y banciau sy'n cau—rydym i gyd yn eu gweld yn ddyddiol, bron, onid ydym—ond y ffaith bod hyn yn eithrio pobl a sefydliadau elusennol. Fodd bynnag, mae gennym gyfle hefyd, gyda'r gefnogaeth trydydd sector a gawn gan ein cynghorau gwirfoddol sirol, ynghyd â CGGC. Maent yn sefydlu cronfa benthyciadau asedau cymunedol, a byddwn yn eu helpu gyda chyllid—£2 filiwn mewn cyfalaf trafodiadau ariannol. Gallant gynnig benthyciadau, er enghraifft, i sefydliadau sy'n ceisio caffael ased cymunedol. Hefyd, gallant gael benthyciadau i’w helpu i adeiladu hanes credyd ar gyfer sefydliadau gwirfoddol. Ond yn sicr byddaf yn mynd â hyn yn ôl i'r sector bancio gyda fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, hefyd. Mae hyn yn hollbwysig. Mae’n sicr yn fater a gedwir yn ôl, ond mae Banc Cambria ar ei ffordd.
Further to Russell's and Rhun's points, community banking is about high-street presence, which we are increasingly seeing banks walk away from over the last few years, if not decades. It's also about that free access to banking for community groups and charities. We are seeing HSBC as the latest one to take the money and run, and it is not good enough. So, I ask the Minister to make the strongest representations. Because I have had the response from HSBC to my letter to them; they have explained to me the commercial reasons why it's imperative that they don't provide free banking for these charitable and community organisations anymore. That is not good enough, and they are not the only ones. So, would the Minister join with me in making those strong representations back to HSBC? They may listen or not. But, if not, direct constituents of mine and others, people who believe in ethical, free banking for charities and community groups—it could be the credit unions, like Bridgend Lifesavers or Maesteg credit union; there are other banks and building societies out there who will do it—if they take the money and run, let's vote with our feet and leave them high and dry as well.
I ddilyn pwyntiau Russell a Rhun, mae bancio cymunedol yn ymwneud â phresenoldeb ar y stryd fawr, ac rydym wedi gweld mwy a mwy o fanciau’n diflannu oddi arnynt dros yr ychydig flynyddoedd, os nad degawdau, diwethaf. Mae hefyd yn ymwneud â mynediad rhad ac am ddim at fancio i grwpiau cymunedol ac elusennau. Gwelsom mai HSBC yw’r banc diweddaraf i fachu'r arian a diflannu, ac nid yw'n ddigon da. Felly, gofynnaf i'r Gweinidog gyflwyno’r sylwadau cryfaf. Oherwydd cefais ymateb HSBC i fy llythyr atynt; maent wedi egluro’r rhesymau masnachol pam ei bod yn hanfodol nad ydynt yn darparu bancio am ddim i'r sefydliadau elusennol a chymunedol hyn mwyach. Nid yw hynny'n ddigon da, ac nid hwy yw'r unig rai i wneud hyn. Felly, a wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i gyflwyno’r sylwadau cryf hynny i HSBC? Efallai y byddant yn gwrando, efallai ddim. Ond os na wnânt, byth etholwyr uniongyrchol i mi ac eraill, pobl sy'n credu mewn bancio moesegol am ddim i elusennau a grwpiau cymunedol—gallai fod yn undebau credyd, fel Achubwyr Bywyd Pen-y-bont ar Ogwr neu undeb credyd Maesteg; mae yna fanciau eraill a chymdeithasau adeiladu a fydd yn fodlon ei wneud—os ydynt yn bachu'r arian ac yn diflannu, gadewch inni bleidleisio â'n traed a gwneud iddynt hwy ddioddef hefyd.
I would say to Huw Irranca-Davies that I think we all join that expression of almost despair about the way that the commercial banks have left our communities. We will be making those representations. I think that we could all repeat examples of the same kind that you describe, and the fact that there is no commitment to the community. What about corporate social responsibility, which there's supposed to be in terms of the private sector and the banking world?
I just wanted to assure colleagues and Members here today that Banc Cambria estimates that, subject to regulatory approval and investment, the community bank could be established in 2022—this won't be fast enough for us and for our communities, I know—with a customer launch in 2023. It's crucial that we get this right. But, we know that it will be about roll-out and the location of branches, and you'll all be wanting one, won't you, in your towns and communities. You have just got to stick with us and back us in progressing this in getting that ethical mutual banking arrangement with Banc Cambria.
Hoffwn ddweud wrth Huw Irranca-Davies fy mod yn credu ein bod ni i gyd yn cytuno â’r mynegiant hwnnw o anobaith bron ynglŷn â’r ffordd y mae’r banciau masnachol wedi gadael ein cymunedau. Byddwn yn cyflwyno'r sylwadau hynny. Rwy'n credu y byddai pawb ohonom yn gallu ailadrodd enghreifftiau o'r math o sefyllfa rydych yn ei disgrifio, a'r ffaith nad oes ymrwymiad i'r gymuned. Beth am gyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol, sydd i fod i'w gael yn y sector preifat a'r byd bancio?
Roeddwn eisiau sicrhau cyd-Aelodau yma heddiw fod Banc Cambria yn amcangyfrif, yn amodol ar gymeradwyaeth reoleiddiol a buddsoddiad, y gellid sefydlu'r banc cymunedol yn 2022—ni fydd hyn yn ddigon cyflym i ni a'n cymunedau, rwy'n gwybod—a lansio i gwsmeriaid yn 2023. Mae'n hanfodol ein bod yn cael hyn yn iawn. Ond gwyddom y bydd yn ymwneud â chyflwyno darpariaeth a lleoliad canghennau, a byddwch i gyd eisiau un, oni fyddwch, yn eich trefi a'ch cymunedau. Mae'n rhaid i chi aros gyda ni a'n cefnogi wrth inni ddatblygu hyn a sicrhau trefniant bancio cydfuddiannol moesegol gyda Banc Cambria.
6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gronfa cymorth dewisol? OQ57056
6. Will the Minister provide an update on the discretionary assistance fund? OQ57056
The discretionary assistance fund continues to provide vital support to the most financially vulnerable people in Wales. Since March 2020, over 300,000 emergency payments have been made, totalling more than £20 million. I recently announced that the additional flexibilities provided throughout the pandemic will be extended until March 2022.
Mae'r gronfa cymorth dewisol yn parhau i ddarparu cefnogaeth hanfodol i bobl sydd mewn sefyllfa fregus yn ariannol yng Nghymru. Ers mis Mawrth 2020, mae dros 300,000 o daliadau brys wedi cael eu gwneud, gwerth cyfanswm o fwy na £20 miliwn. Cyhoeddais yn ddiweddar y bydd yr hyblygrwydd ychwanegol a ddarparwyd drwy gydol y pandemig yn cael ei ymestyn tan fis Mawrth 2022.
Thank you, Minister. With furlough ending, the devastating £20-a-week universal credit uplift cut and the national insurance increase, it seems that the UK Government cares little for the most vulnerable in our communities, heading into what will already be a tough winter. Thousands of families in Rhondda and across Wales will struggle. Thousands of families will be forced to make impossible decisions, like eating or heating.
I'm grateful to the Welsh Government for providing support through the discretionary assistance fund, and I'm grateful to the thousands of charities and community groups across Wales supporting families and children in poverty. Over the summer, the Welsh Government set aside funding for the successful Summer of Fun. Will the Minister explore the possibility of a similar scheme through the winter months for those hit hardest by the decisions of the UK Government, so that we see a winter of warmth not a winter of worry?
Diolch, Weinidog. Gyda ffyrlo’n dod i ben, y toriad dinistriol i'r £20 yr wythnos o ychwanegiad i'r credyd cynhwysol a'r cynnydd mewn yswiriant gwladol, mae'n ymddangos nad yw Llywodraeth y DU yn poeni llawer am y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, wrth i ni agosáu at yr hyn a fydd eisoes yn aeaf caled. Bydd miloedd o deuluoedd yn y Rhondda ac ar draws Cymru yn ei chael yn anodd. Bydd miloedd o deuluoedd yn cael eu gorfodi i wneud penderfyniadau amhosibl, fel bwyta neu wresogi.
Rwy'n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am ddarparu cefnogaeth drwy'r gronfa cymorth dewisol, ac rwy'n ddiolchgar i'r miloedd o elusennau a grwpiau cymunedol ledled Cymru sy'n cefnogi teuluoedd a phlant sy'n byw mewn tlodi. Dros yr haf, neilltuodd Llywodraeth Cymru arian ar gyfer menter lwyddiannus 'Haf o Hwyl'. A wnaiff y Gweinidog archwilio’r posibilrwydd o weithredu cynllun tebyg drwy fisoedd y gaeaf i’r rhai sy’n cael eu taro galetaf gan benderfyniadau Llywodraeth y DU, fel ein bod yn gweld gaeaf cynnes yn hytrach na gaeaf o bryder?
Thank very much indeed, Buffy Williams, representing the Rhondda and the communities where you know the hardship that is already being experienced because of that cruel and senseless cut to universal credit. And let's remember, that £20 was going to be spent in the local economy as well as meeting the needs of those families. We discussed this this morning—I mentioned the Equality and Social Justice Committee because of the impact that these cuts will have on families and how vulnerable they will be. We’ve discussed fuel poverty today and we will, I know, recognise this in terms of the importance of the discretionary assistance fund.
We did put more money into the discretionary assistance fund because of the unprecedented need we had during the pandemic, but also those flexibilities for people who will have to—and surely they will need to—come back for more payments. I want to also just comment in terms of responding to your question about the impact. In terms of fuel poverty, we have agreed the reintroduction of fuel support for off-grid households from 1 October until 31 March 2022, which will allow many households who rely on costly oil and liquefied petroleum gas purchases to be supported this winter.
The Summer of Fun was a great opportunity, and across all our constituencies we know how children and young people and families really benefited from that. It wasn’t within my portfolio; I shall be sharing this question with the Minister for Health and Social Services. Because I think we do need to look, as the Deputy Minister for Social Services is doing—we are looking at our older generation and the impact on their health and well-being, as well as the impacts of senseless cuts that are coming from the UK Government.
Diolch yn fawr iawn, Buffy Williams, sy'n cynrychioli’r Rhondda a'r cymunedau lle rydych yn gwybod am y caledi sydd eisoes yn cael ei brofi oherwydd y toriad creulon a disynnwyr i'r credyd cynhwysol. A gadewch inni gofio, y byddai'r £20 wedi cael ei wario yn yr economi leol yn ogystal â diwallu anghenion y teuluoedd hynny. Trafodasom hyn y bore yma—soniais am y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol oherwydd yr effaith y bydd y toriadau hyn yn ei chael ar deuluoedd a pha mor agored i niwed y byddant. Rydym wedi trafod tlodi tanwydd heddiw a gwn y byddwn yn cydnabod hyn o ran pwysigrwydd y gronfa cymorth dewisol.
Gwnaethom roi mwy o arian i'r gronfa cymorth dewisol oherwydd yr angen digynsail a welsom yn ystod y pandemig, ond hefyd yr hyblygrwydd i bobl y bydd yn rhaid iddynt—ac yn sicr, fe fydd angen iddynt—ddod yn ôl am fwy o daliadau. Hoffwn wneud sylw hefyd mewn ymateb i'ch cwestiwn am yr effaith. O safbwynt tlodi tanwydd, rydym wedi cytuno i ailgyflwyno cymorth tanwydd ar gyfer aelwydydd nad ydynt ar y grid o 1 Hydref tan 31 Mawrth 2022, a fydd yn caniatáu i lawer o aelwydydd sy'n dibynnu ar brynu olew costus a nwy petrolewm hylifedig gael eu cefnogi y gaeaf hwn.
Roedd menter Haf o Hwyl yn gyfle gwych, ac ar draws ein holl etholaethau, gwyddom fod plant a phobl ifanc a theuluoedd wedi elwa'n fawr ohoni. Nid oedd yn rhan o fy mhortffolio; byddaf yn rhannu'r cwestiwn hwn gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Oherwydd credaf fod angen inni edrych, fel y mae'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei wneud—rydym yn edrych ar ein cenhedlaeth hŷn a'r effaith ar eu hiechyd a'u llesiant, yn ogystal ag effeithiau toriadau disynnwyr a wneir gan Lywodraeth y DU.
Minister, according to evidence submitted to the Equality and Social Justice Committee, there are some challenges to be addressed. Karen Davies from Purple Shoots, a Responsible Finance provider, said that awareness of the fund is low and is not well promoted, and Shelter Cymru note that it has seen a significant number of applications to the discretionary assistance fund rejected, many due to a cap on the number of applications people can make. Does the Minister accept that these matters need to be addressed if people are to benefit from the scheme? Thank you.
Weinidog, yn ôl tystiolaeth a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, ceir rhai heriau i fynd i'r afael â hwy. Dywedodd Karen Davies o Purple Shoots, darparwr Cyllid Cyfrifol, fod lefel ymwybyddiaeth o'r gronfa'n isel ac nad yw'n cael ei hyrwyddo'n dda, a nododd Shelter Cymru eu bod wedi gweld nifer sylweddol o geisiadau i'r gronfa cymorth dewisol yn cael eu gwrthod, llawer ohonynt oherwydd cap ar nifer y ceisiadau y gall pobl eu gwneud. A yw'r Gweinidog yn derbyn bod angen mynd i'r afael â'r materion hyn os yw pobl yn mynd i elwa o'r cynllun? Diolch.
Thank you, Altaf Hussain. In my response to the question from Buffy Williams I did say, and I think this is important to acknowledge, that since March 2020 last year, over 300,000 emergency payments have been made—300,000—totalling more than £20 million. But I did say, in response to questions this morning at the Equality and Social Justice Committee, that we are looking at accessibility to the discretionary assistance fund. Clearly, as Members will know, it works very closely with Citizens Advice through the single advice fund. It does refer people who are most financially vulnerable for extra, additional advice to improve their circumstances. Local authorities have a key role to play as well. I think the evidence that people are accessing that funding is all-important. Actually, we have got this discretionary assistance fund here in Wales. Nothing like this exists in England. We have got it here, and we’ve actually made awards of over £91 million since the discretionary assistance fund opened. But we are looking at the evidence that’s coming through about how we can improve access to the discretionary assistance fund, and that, I think, will be helpful in terms of answering those questions and responding to evidence where we know people are at the sharp end and need to access these funds, particularly as we move into what will be, I’m sure, a very tough winter.
Diolch, Altaf Hussain. Yn fy ymateb i'r cwestiwn gan Buffy Williams, a chredaf fod hyn yn bwysig i'w gydnabod, dywedais fod dros 300,000 o daliadau brys wedi'u gwneud ers mis Mawrth 2020 y llynedd—300,000—gwerth cyfanswm o fwy nag £20 miliwn. Ond mewn ymateb i gwestiynau y bore yma yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, dywedais ein bod yn edrych ar hygyrchedd y gronfa cymorth dewisol. Yn amlwg, fel y gŵyr yr Aelodau, mae'n gweithio'n agos iawn gyda Chyngor ar Bopeth drwy'r gronfa gynghori sengl. Mae'n cyfeirio pobl sydd mewn sefyllfa fregus yn ariannol at gyngor ychwanegol i wella eu hamgylchiadau. Mae gan awdurdodau lleol rôl allweddol i'w chwarae hefyd. Credaf fod tystiolaeth fod pobl yn cael y cyllid hwnnw yn hollbwysig. Mae gennym y gronfa cymorth dewisol yma yng Nghymru. Nid oes unrhyw beth tebyg i hyn yn bodoli yn Lloegr. Mae gennym y gronfa hon yma, ac rydym wedi gwneud gwerth dros £91 miliwn o ddyfarniadau ers agor y gronfa cymorth dewisol. Ond rydym yn edrych ar y dystiolaeth sy'n dod drwodd ynglŷn â sut y gallwn wella mynediad at y gronfa cymorth dewisol, a bydd hynny, rwy'n credu, o gymorth wrth ateb y cwestiynau hynny ac ymateb i dystiolaeth lle gwyddom fod pobl yn ei chael yn anodd ac angen cael gafael ar yr arian hwn, yn enwedig wrth inni agosáu at yr hyn a fydd, rwy'n siŵr, yn aeaf caled iawn.
7. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y gronfa gymorth a gyhoeddwyd ar gyfer aelwydydd sy'n agored i niwed dros y gaeaf? OQ57060
7. What discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding the support fund announced for vulnerable households over the winter? OQ57060
Wales will receive £25 million consequential funding related to the household support fund, and I've been working with ministerial colleagues to identify priorities for this funding, which will provide immediate support to vulnerable households over the winter. This includes help with rising domestic fuel prices. I will announce further details shortly.
Bydd Cymru'n derbyn £25 miliwn o gyllid canlyniadol sy'n gysylltiedig â'r gronfa gymorth i aelwydydd, ac rwyf wedi bod yn gweithio gyda chyd-Weinidogion i nodi blaenoriaethau ar gyfer y cyllid hwn, a fydd yn rhoi cymorth ar unwaith i aelwydydd sy'n agored i niwed dros y gaeaf. Mae hyn yn cynnwys cymorth gyda phrisiau tanwydd domestig cynyddol. Byddaf yn cyhoeddi rhagor o fanylion yn fuan.
Thank you for that answer. According to the UK Government's recent household support fund announcements, as the Minister alluded to, the Barnett formula will apply in the usual way, meaning that devolved administrations will receive up to £79 million of that £500 million. And, for Wales, that means we will receive just £25 million, as you've said. This, of course, when the Joseph Rowntree Foundation's analysis of the UK Government's stats shows that Wales consistently has the highest poverty percentages in the UK. Can the Minister outline how the Welsh Government will look to prioritise that funding from UK Government to the best of its ability? And can the Minister update us on when the Government is pushing for the devolution of welfare? We have yet another example here of why we can't leave the welfare state in the hands of the UK Government.
Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Yn ôl cyhoeddiadau diweddar Llywodraeth y DU ar y gronfa gymorth i aelwydydd, fel y nododd y Gweinidog, bydd fformiwla Barnett yn gymwys yn y ffordd arferol, sy'n golygu y bydd gweinyddiaethau datganoledig yn cael hyd at £79 miliwn o'r £500 miliwn hwnnw. Ac i Gymru, mae hynny'n golygu mai dim ond £25 miliwn a gawn, fel y dywedoch chi. Hyn, wrth gwrs, pan fo dadansoddiad Sefydliad Joseph Rowntree o ystadegau Llywodraeth y DU yn dangos mai Cymru sydd â'r canrannau tlodi uchaf yn y DU yn gyson. A all y Gweinidog nodi sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio blaenoriaethu'r cyllid hwnnw gan Lywodraeth y DU hyd eithaf ei gallu? Ac a all y Gweinidog roi diweddariad inni ynglŷn â pha bryd y mae'r Llywodraeth yn pwyso am ddatganoli lles? Mae gennym enghraifft arall yma i ddynodi pam na allwn adael y wladwriaeth les yn nwylo Llywodraeth y DU.
Diolch yn fawr, Luke Fletcher, for that important question. I've said this more than once standing here, I think, over the last week or so since we heard we'd got a measly, derisory £25 million. Twenty-five million. You know, this is £20 off in terms of the universal credit, £6 billion that has been wiped out, and a measly £500 million for the whole of the UK—£25 million for Wales. And one of the points that hasn't been made enough: it's a one-off. And everyone knows how difficult it is with one-off funding—£25 million—because you know that you can't sustain it into a long-term access to funding for people at the sharp end. So, that's why we're looking very carefully at how we can target this money, but also looking at ways in which we can continue, as I've said, flexibilities that we've got in terms of the discretionary assistance fund and also winter fuel systems for off-grid homes.
But your point about responsibility and powers in relation to devolution of welfare, clearly, I have said, and, indeed, responded to questions in recent times—and from yourself, I'm sure, Luke Fletcher—that we are committed not just to consider all the evidence and the reports that have been done in terms of the impact of devolution of the administration of welfare, which is, of course, alongside what's happened in Scotland. And we are now committed to taking that forward in terms of exploring the options, the opportunities, and, indeed, crucially—. And this always comes down to this issue about how we can be assured that we get finance with responsibility, because that's one of the key issues with the UK Government.
Diolch yn fawr am y cwestiwn pwysig hwnnw, Luke Fletcher. Rwyf wedi dweud hyn fwy nag unwaith yma, rwy'n credu, dros yr wythnos neu ddwy ddiwethaf ers inni glywed mai £25 miliwn yn unig a gawsom. £25 miliwn. Wyddoch chi, toriad o £20 oddi ar y credyd cynhwysol, £6 biliwn wedi'i ddileu'n llwyr, a £500 miliwn pitw ar gyfer y DU gyfan—£25 miliwn i Gymru. Ac un o'r pwyntiau nad yw wedi cael ei bwysleisio ddigon: taliad untro ydyw. Ac mae pawb yn gwybod pa mor anodd yw hi gyda chyllid untro—£25 miliwn—oherwydd fe wyddoch na allwch ei gynnal i sicrhau mynediad hirdymor at gyllid i'r bobl sy'n cael eu taro galetaf. Felly, dyna pam ein bod yn edrych yn ofalus iawn ar sut y gallwn dargedu'r arian hwn, gan edrych hefyd ar ffyrdd y gallwn barhau, fel y dywedais, â'r hyblygrwydd sydd gennym yn y gronfa cymorth dewisol a hefyd systemau tanwydd y gaeaf ar gyfer cartrefi nad ydynt ar y grid.
Ond ar eich pwynt ynglŷn â chyfrifoldeb a phwerau mewn perthynas â datganoli lles, yn amlwg, rwyf wedi dweud, ac yn wir, wedi ymateb i gwestiynau yn ddiweddar—a chwestiynau oddi wrthych chi, rwy'n siŵr, Luke Fletcher—ein bod wedi ymrwymo i ystyried yr holl dystiolaeth a'r adroddiadau a luniwyd ar effaith datganoli gweinyddu lles, sydd, wrth gwrs, ochr yn ochr â'r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban. Ac rydym yn awr wedi ymrwymo i fwrw ymlaen ag archwilio'r opsiynau ar gyfer hynny, y cyfleoedd, ac yn wir, yn hollbwysig—. Ac mae hyn bob amser yn ymwneud â sut y gallwn fod yn sicr ein bod yn cael cyllid gyda chyfrifoldeb, oherwydd dyna un o'r materion allweddol gyda Llywodraeth y DU.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â throseddau casineb yn ne-ddwyrain Cymru? OQ57070
8. What action is the Welsh Government taking to tackle hate crime in south-east Wales? OQ57070
There can be no place for hate and crimes of this nature in the Wales we all want to see. A statement issued last week set out the range of preventative work, support for victims, and awareness-raising that the Welsh Government is delivering. We work closely with partners through our hate and community tensions board, community cohesion programme, and the national hate crime report and support centre.
Nid oes lle i gasineb a throseddau o'r math hwn yn y Gymru y mae pawb ohonom eisiau ei gweld. Roedd datganiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf yn nodi'r ystod o waith ataliol, cymorth i ddioddefwyr, a gwaith codi ymwybyddiaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gyflawni. Rydym yn gweithio'n agos gyda phartneriaid drwy ein bwrdd troseddau casineb a thensiynau chymunedol, y rhaglen gydlyniant cymunedol, a'r ganolfan genedlaethol adrodd am droseddau casineb a chymorth.
Thank you very much, Deputy Minister. I was concerned to see that recent figures show homophobic hate crimes have tripled across the UK in the last six years. Indeed, up until 31 August this year, there were over 150 LGBTQ+ hate crimes reported to Gwent Police. How is the Welsh Government working to ensure that those who are victims of hate crime have the confidence to both come forward and report their experiences? And what is Welsh Government doing to engage with partners, such as Gwent Police, to eradicate the scourge of hate crime?
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Weinidog. Roeddwn yn bryderus o weld bod ffigurau diweddar yn dangos bod troseddau casineb homoffobig wedi treblu ar draws y DU yn ystod y chwe blynedd diwethaf. Yn wir, hyd at 31 Awst eleni, cafodd dros 150 o droseddau casineb LHDTC+ eu hadrodd i Heddlu Gwent. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i sicrhau bod gan y rhai sy'n dioddef troseddau casineb hyder i adrodd am eu profiadau? A beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ymgysylltu â phartneriaid, megis Heddlu Gwent, i ddileu malltod troseddau casineb?
Well, I thank the Member for this important question, and I share with her the concern about the increase in numbers of recorded hate crimes. And this undoubtedly includes additional crimes taking place, but also it reflects better awareness of hate crime and increased confidence to report it, and better recording of such hate by police forces across Wales. And we very much, as you say, do take a partnership approach in Wales with our hate crime and community tensions board Cymru that engages all Welsh police forces, and that includes Gwent Police. And I know during National Hate Crime Awareness Week last week, Gwent Police and Victim Support's training and engagement officer for Gwent collaborated on an open training session to raise awareness of hate crime in the region.
But I think the raising-awareness aspect is really important, not just in terms of the forms that hate crime can take—so, whilst those physical attacks we've seen all too often reported these days are abhorrent, it also takes different forms: it can be verbal abuse, intimidation, threats, harassment and bullying, and it can take place offline and online. And I think, really, it is important to talk about it to encourage more people to realise the different forms, but also to come forward.
Actually, this year, both myself and my wife were on the receiving end of a hate crime. In August, just after we launched the Welsh Government's draft LGBTQ action plan consultation, one morning, I woke up to correspondence, and the next day she got something very similar, urging us for the deliverance of the spirit from homosexuality. It told us it was time to abandon a homosexual lifestyle and leave one another, and then went on to reference things around conversion therapy. I'm sharing it today because I want to encourage more people to come forward. I'm grateful for the support that we had, both in terms of when we reported that, but also from my colleagues, in particular my colleague here—my ministerial colleague—and just to encourage others to come forward, to stand up to hate crime and to stamp it out in Wales.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig hwn, ac rwy'n rhannu ei phryder ynghylch y cynnydd yn nifer y troseddau casineb a gofnodwyd. Ac mae hyn yn ddi-os yn cynnwys troseddau ychwanegol sy'n digwydd, ond hefyd mae'n adlewyrchu gwell ymwybyddiaeth o droseddau casineb a mwy o hyder i'w hadrodd, a bod troseddau casineb o'r fath yn cael eu cofnodi'n well gan heddluoedd ledled Cymru. Ac fel y dywedwch, rydym yn mabwysiadu dull partneriaeth yma yng Nghymru gyda bwrdd troseddau casineb a thensiynau cymunedol Cymru sy'n ymgysylltu â holl heddluoedd Cymru, ac mae hynny'n cynnwys Heddlu Gwent. Ac yn ystod Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb yr wythnos diwethaf, cydweithiodd Heddlu Gwent a swyddog hyfforddi ac ymgysylltu Cymorth i Ddioddefwyr Gwent ar sesiwn hyfforddi agored i godi ymwybyddiaeth o droseddau casineb yn y rhanbarth.
Ond rwy'n credu bod yr elfen godi ymwybyddiaeth yn bwysig iawn, nid yn unig o ran y mathau gwahanol o droseddau casineb—felly, er bod yr ymosodiadau corfforol a welsom yn cael eu hadrodd yn rhy aml o lawer y dyddiau hyn yn gwbl wrthun, ceir mathau eraill o droseddau casineb hefyd: gall fod yn gam-drin geiriol, bygythiadau, aflonyddu a bwlio, a gall ddigwydd all-lein ac ar-lein. Ac mae'n bwysig siarad amdano i annog mwy o bobl i sylweddoli bod yna fathau gwahanol o droseddau casineb, ond hefyd i roi gwybod amdanynt.
A dweud y gwir, eleni, dioddefais i a fy ngwraig drosedd gasineb. Ym mis Awst, ychydig ar ôl i ni lansio ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar y cynllun gweithredu LHDTC drafft Llywodraeth Cymru, un bore, dihunais i weld gohebiaeth, a thrannoeth cafodd hithau rywbeth tebyg iawn, a oedd yn ein hannog i ymwared â chyfunrywioldeb. Dywedodd wrthym ei bod yn bryd cefnu ar y ffordd gyfunrywiol o fyw a gadael ein gilydd, ac aeth ati i gyfeirio at bethau’n ymwneud â therapi trosi. Rwy'n ei rannu heddiw am fy mod eisiau annog mwy o bobl i roi gwybod am y pethau hyn. Rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth a gawsom ni pan wnaethom gysylltu â’r heddlu, ond hefyd gan fy nghyd-Aelodau, yn enwedig fy nghyd-Aelod yma—fy nghyd-Weinidog. Hoffwn annog pobl eraill i adrodd, i wrthsefyll troseddau casineb a chael gwared arnynt yng Nghymru.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog.
Thank you, Deputy Minister and Minister.
Rŷn ni'n symud ymlaen nawr i'r eitem nesaf, sef y cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.
We'll move on to our next item, questions to the Counsel General and the Minister for the Constitution, and the first question is from Joyce Watson.
Thank you. I'm having problems here today.
Diolch. Rwy'n cael trafferthion yma heddiw.
1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion eraill y gyfraith ynghylch yr ymgyrch i roi cydnabyddiaeth gyfreithiol i briodasau dyngarol? OQ57051
1. What discussions has the Counsel General had with other law officers regarding the campaign to grant humanist marriages legal recognition? OQ57051
I thank the Member for an important question. The Welsh Government supports the Law Commission's proposals for a framework that would allow non-religious belief organisations to conduct legally binding weddings. The Minister for Social Justice has written to the UK Government expressing support of these proposals and seeking this work being taken forward in a timely fashion.
Diolch i'r Aelod am gwestiwn pwysig. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynigion Comisiwn y Gyfraith ar gyfer fframwaith a fyddai’n caniatáu i sefydliadau anghrefyddol gynnal priodasau sy'n rhwymo mewn cyfraith. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU yn mynegi cefnogaeth i'r cynigion hyn ac yn ceisio sicrhau y bydd y gwaith hwn yn cael ei ddatblygu mewn modd amserol.
Thank you for that answer. You will be aware, of course, Minister, that there is legal recognition for humanist weddings in many other countries, but that is not the case for England and Wales. So, my question, then, to you is: are you pressing the UK Government to end the anomaly that currently exists with that legal recognition elsewhere, but not being afforded here in Wales and also in England?
Diolch am yr ateb hwnnw. Fe fyddwch yn ymwybodol, Weinidog, fod cydnabyddiaeth gyfreithiol i briodasau dyneiddiol mewn llawer o wledydd eraill, ond nid yw hynny'n wir am Gymru a Lloegr. Fy nghwestiwn i chi, felly, yw: a ydych yn pwyso ar Lywodraeth y DU i gael gwared ar yr anghysondeb sy'n bodoli ar hyn o bryd gyda'r gydnabyddiaeth gyfreithiol honno’n bodoli mewn mannau eraill, ond nid yng Nghymru a Lloegr?
Thank you for that supplementary question. I should mention I am a member of Humanists UK. This is an issue that has been raised from time to time in this Chamber. We know that humanist marriages gained legal recognition in Scotland in 2005, in the Republic of Ireland in 2012 and in Northern Ireland in 2018, after a Court of Appeal decision. In Jersey 2019, in Guernsey 2021, and in the England and Wales jurisdiction it has been under review by the UK Government since 2013.
It is an irony, isn't it, that you can have a humanist funeral in Wales, but you can't have a humanist wedding? And I can confirm that—. If it's helpful, I can perhaps write, in conjunction with the Minister for Social Justice—well, if I confirm that I will write in the same terms that she has written, really, to give further support to the need for law reform in this area, and for, I believe, the devolution of this particular area to this Parliament. I think I can also mention that the Minister for Social Justice has met with Humanists UK yesterday. She's already confirmed that she will be writing again, and I'm more than happy to lend my support, if she thinks that's helpful, to that, and perhaps write jointly to the UK Government in respect of those two aspects: one, that reform needs to take place, but secondly, if the UK Government is unwilling to consider reform or to delay reform, despite the Law Commission work and the Court of Appeal judgment, that's a matter that could be devolved to us to take responsibility for.
Diolch am y cwestiwn atodol hwnnw. Dylwn sôn fy mod yn aelod o Humanists UK. Mae hwn yn fater sydd wedi ei godi o bryd i'w gilydd yn y Siambr hon. Rydym yn gwybod bod priodasau dyneiddiol wedi ennill cydnabyddiaeth gyfreithiol yn yr Alban yn 2005, yng Ngweriniaeth Iwerddon yn 2012 ac yng Ngogledd Iwerddon yn 2018, ar ôl penderfyniad Llys Apêl. Digwyddodd yn Jersey yn 2019, yn Guernsey yn 2021, ac yn awdurdodaeth Cymru a Lloegr, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn adolygu’r mater ers 2013.
Onid yw’n eironig eich bod yn gallu cael angladd dyneiddiol yng Nghymru, ond na allwch gael priodas ddyneiddiol? A gallaf gadarnhau—. Os yw'n ddefnyddiol, efallai y gallaf ysgrifennu, ar y cyd â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol—wel, gallaf gadarnhau y byddaf yn ysgrifennu i ategu’r hyn a ysgrifennodd hithau, mewn gwirionedd, i roi cefnogaeth bellach i'r angen i ddiwygio'r gyfraith yn hyn o beth a datganoli'r maes penodol hwn i'r Senedd hon. Rwy'n credu y gallaf hefyd sôn bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi cyfarfod â Dyneiddwyr y DU ddoe. Mae hi eisoes wedi cadarnhau y bydd yn ysgrifennu eto, ac rwy'n fwy na pharod i gefnogi hynny, os yw'n credu bod hynny'n ddefnyddiol, ac efallai y gallem ysgrifennu ar y cyd at Lywodraeth y DU mewn perthynas â'r ddwy elfen hynny: yn gyntaf, fod angen diwygio’r gyfraith, ond yn ail, os nad yw Llywodraeth y DU yn barod i ystyried diwygio neu’n dymuno gohirio diwygio, er gwaethaf gwaith Comisiwn y Gyfraith a dyfarniad y Llys Apêl, fod hwnnw'n fater y gellid ei ddatganoli i ni ysgwyddo cyfrifoldeb drosto.
2. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda'r sector cyfreithiol i sefydlu Cyngor Cyfraith Cymru? OQ57055
2. Will the Counsel General outline how the Welsh Government has been working with the legal sector to establish a Law Council of Wales? OQ57055
Thank you for that question on the law council of Wales. Since the beginning of 2020, we have been working closely with the legal sector to establish the law council for Wales, through discussions with the Law Society, commercial law firms and high-street practices, the bar, law schools, the judiciary and other leading representatives of the sector in Wales.
Diolch am y cwestiwn hwnnw ar gyngor cyfraith Cymru. Ers dechrau 2020, rydym wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r sector cyfreithiol i sefydlu cyngor cyfraith Cymru, drwy drafodaethau gyda Chymdeithas y Cyfreithwyr, cwmnïau cyfreithiol masnachol a chwmnïau cyfreithwyr y stryd fawr, y bar, ysgolion y gyfraith, y farnwriaeth a chynrychiolwyr blaenllaw eraill yn y sector yng Nghymru.
Thank you for your answer, Counsel General. I believe it is vital that legal education in Wales is firmly placed within the Welsh context and focuses on building an awareness of Welsh law. Ahead of the forthcoming meeting of the proposed members of its executive committee, can you outline your priorities for the remit of the law council?
Diolch am eich ateb, Gwnsler Cyffredinol. Credaf ei bod yn hanfodol fod addysg gyfreithiol yng Nghymru mewn sefyllfa gadarn yng nghyd-destun Cymru ac yn canolbwyntio ar adeiladu ymwybyddiaeth o gyfraith Cymru. Cyn cyfarfod nesaf aelodau arfaethedig y pwyllgor gwaith, a allwch chi amlinellu eich blaenoriaethau ar gyfer cylch gwaith y cyngor cyfraith?
Thank you for that question, and as has been indicated, the establishment of a law council for Wales is one of the recommendations of the Thomas commission, and the recommendation also built on a call by Lord Lloyd-Jones for an institute for Welsh law to be established to promote the study of Welsh law and proposed a law council, but one with a wider remit than just legal education so that it would include a voice for the legal community in Wales by promoting awareness of the growing body of Welsh law, ensuring the provision of legal resources through the medium of Welsh and helping Welsh law schools to equip students with education and training to thrive in practice, but, in addition, that it would be an umbrella body to share resources, support training on Welsh law for the judiciary and professions and ensure collaboration and co-operative working to contribute to the development and sustainability of the legal sector. So, it is a vital sector, it's an important sector in terms of the Welsh economy, but it's also an important sector in respect of the growth and the development of Welsh law, and to that extent, the role of Welsh Government in this has been to work with and to facilitate the development of the law council for Wales, to give it support, but, of course, it will be a body that is independent of Government. But I have certainly given my commitment to giving any support I can to ensure that it is a success, because it is such an important development for Wales.
Diolch am y cwestiwn hwnnw, ac fel a nodwyd, mae sefydlu cyngor cyfraith i Gymru yn un o argymhellion comisiwn Thomas, ac roedd yr argymhelliad hefyd yn adeiladu ar alwad gan yr Arglwydd Lloyd-Jones i sefydlu sefydliad ar gyfer cyfraith Cymru i hyrwyddo astudio cyfraith Cymru ac argymhellodd sefydlu cyngor cyfraith, ond un â chylch gwaith ehangach nag addysg gyfreithiol yn unig fel y byddai'n cynnwys llais i'r gymuned gyfreithiol yng Nghymru drwy hyrwyddo ymwybyddiaeth o'r corff cynyddol o gyfraith Gymreig, gan sicrhau bod adnoddau cyfreithiol yn cael eu darparu drwy gyfrwng y Gymraeg a chynorthwyo ysgolion y gyfraith yng Nghymru i arfogi myfyrwyr ag addysg a hyfforddiant i allu ffynnu yn eu gwaith, ond yn ogystal, byddai'n gorff ymbarél i rannu adnoddau, cefnogi hyfforddiant ar gyfraith Gymreig ar gyfer y farnwriaeth a'r proffesiynau a sicrhau cydweithio a gwaith cydweithredol i gyfrannu at ddatblygiad a chynaliadwyedd y sector cyfreithiol. Felly, mae'n sector hanfodol, mae'n sector pwysig i economi Cymru, ond mae hefyd yn sector pwysig i dwf a datblygiad cyfraith Cymru, ac i'r graddau hynny, rôl Llywodraeth Cymru yn hyn o beth fu gweithio gyda chyngor cyfraith Cymru a hwyluso ei ddatblygiad, rhoi cymorth iddo, ond wrth gwrs, bydd yn gorff sy'n annibynnol ar y Llywodraeth. Ond rwy'n sicr wedi ymrwymo i ddarparu unrhyw gymorth y gallaf ei roi i sicrhau ei fod yn llwyddiant, oherwydd mae'n ddatblygiad mor bwysig i Gymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Counsel General and Minister for the Constitution, will you make a statement on your Government's position on further devolution to Welsh regions and local authorities?
Diolch, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, a wnewch chi wneud datganiad am safbwynt eich Llywodraeth ar ddatganoli pellach i ranbarthau ac awdurdodau lleol Cymru?
Well, our position on further devolution to local authorities is basically that we have a commission that is set up that will look at governance within Wales, the well-being of that governance, how it might move forward, how we might work to empower and support—I think the empowerment of communities and individuals within Wales, and I look forward, in due course, to the recommendations of the commission that has been established, which is going to be co-chaired by those I announced yesterday.
Wel, ein safbwynt ar ddatganoli pellach i awdurdodau lleol yn y bôn yw bod gennym gomisiwn wedi'i sefydlu a fydd yn edrych ar lywodraethu yng Nghymru, lles y llywodraethu hwnnw, sut y gallai symud ymlaen, sut y gallem weithio i rymuso a chefnogi—grymuso cymunedau ac unigolion yng Nghymru, ac edrychaf ymlaen, maes o law, at weld argymhellion y comisiwn sydd wedi'i sefydlu, ac a gaiff ei gadeirio ar y cyd gan y rhai a gyhoeddais ddoe.
Thank you for that answer, Minister. In your statement yesterday, both your written statement and oral statement, there was no reference to the further devolution of powers from Cardiff Bay to Colwyn Bay and other places across the nation. Isn't it a fact that your Government, over the years, has been a Government that has centralised powers down here in Cardiff Bay, rather than actually distributing them to the local communities who ought to have been able to make decisions for themselves? The fact of the matter is that people in the part of the country where I live in north Wales feel as though they have a Government that is remote and out of touch with them. We have the worst waiting times in our hospitals, we have poorer local authority settlements, we have road projects that are in the deep freeze. These are not the devolution dividends that people were promised. When can we expect to see the Welsh Government take devolution to the regions of Wales and to local authorities seriously?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn eich datganiad ddoe, eich datganiad ysgrifenedig a'ch datganiad llafar, ni chafwyd unrhyw gyfeiriad at ddatganoli rhagor o bwerau o Fae Caerdydd i Fae Colwyn a lleoedd eraill ledled y wlad. Onid yw'n ffaith bod eich Llywodraeth chi, dros y blynyddoedd, wedi bod yn Llywodraeth sydd wedi canoli pwerau i lawr yma ym Mae Caerdydd, yn hytrach na'u dosbarthu i'r cymunedau lleol a ddylai fod wedi gallu gwneud penderfyniadau drostynt eu hunain? Y gwir amdani yw bod pobl yn y rhan o'r wlad lle rwy'n byw yng ngogledd Cymru yn teimlo bod ganddynt Lywodraeth sy'n bell ac allan o gysylltiad â hwy. Gennym ni y mae'r amseroedd aros gwaethaf yn ein hysbytai, mae gennym setliadau gwaeth i awdurdodau lleol, mae gennym brosiectau ffyrdd wedi eu rhewi. Nid dyma'r difidendau datganoli a addawyd i bobl. Pryd y gallwn ddisgwyl gweld Llywodraeth Cymru yn datganoli pwerau go iawn i ranbarthau Cymru ac i awdurdodau lleol?
I think it has always been the case that, within this Senedd, we have worked fairly in respect of across Wales and with a view to encompass all the views of the people of Wales. I do wonder whether you actually listened to the speech that I made yesterday, because in that speech and earlier statements, I'd always talked about how the ethos behind the commission is about the empowerment of people, it is about the empowerment of communities, and it seems to me you've totally disregarded what was said in order to, I think, make some cheap statement that is obviously one that has become part of the Conservative Party in Wales's mantra.
Credaf ein bod, o fewn y Senedd hon, bob amser wedi gweithio'n deg ym mhob rhan o Gymru a chyda golwg ar gwmpasu holl safbwyntiau pobl Cymru. Tybed a wnaethoch wrando ar yr araith a wneuthum ddoe, oherwydd yn yr araith honno a'r datganiadau cynharach, roeddwn yn sôn drwy'r amser sut y mae'r ethos sy'n sail i'r comisiwn yn ymwneud â grymuso pobl, mae'n ymwneud â grymuso cymunedau, ac mae'n ymddangos i mi eich bod wedi diystyru'r hyn a ddywedwyd yn llwyr er mwyn gwneud rhyw fath o ddatganiad tila sy'n amlwg wedi dod yn rhan o fantra'r Blaid Geidwadol yng Nghymru.
I can assure you I listened very carefully to what you had yesterday, and I didn't hear the words, 'devolution to regions and local authorities' at all. You talk about the empowerment of people and communities, but isn't it the truth that you’re simply after a power grab from local authorities and a power grab from the UK Government and that really is what the independent commission on the constitutional future of Wales is all about?
Can I ask you to ensure that, as an important part of the work stream of the independent commission, because it is not in the remit that you published yesterday—the very broad remit, if I might say so—? Can I ask that you specifically ask them and task them with looking at where appropriate powers should lie, including whether there should be that further devolution to Welsh local authorities, which are much closer to the people on the ground that they serve than this remote Welsh Labour Government, which has been centralising powers since 1999?
Gallaf eich sicrhau fy mod wedi gwrando'n astud iawn ar yr hyn a ddywedoch chi ddoe, ac ni chlywais y geiriau, 'datganoli i ranbarthau ac awdurdodau lleol' o gwbl. Rydych yn sôn am rymuso pobl a chymunedau, ond onid y gwir yw eich bod yn syml eisiau cipio pwerau gan awdurdodau lleol a chipio pwerau gan Lywodraeth y DU ac mai dyna yw hanfod y comisiwn annibynnol ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru?
A gaf fi ofyn ichi sicrhau, fel rhan bwysig o ffrwd waith y comisiwn annibynnol, oherwydd nid yw o fewn y cylch gwaith a gyhoeddwyd gennych ddoe—cylch gwaith eang iawn, os caf ddweud—? A wnewch chi ofyn yn benodol iddynt ystyried ble y dylai pwerau priodol fod, yn ogystal ag a ddylid datganoli ymhellach i awdurdodau lleol Cymru, sy'n llawer agosach at y bobl ar lawr gwlad na'r Llywodraeth Lafur anghysbell hon yng Nghymru, sydd wedi bod yn canoli pwerau ers 1999?
Well, I think it's probably true that you did listen to my statement yesterday, but you certainly didn’t hear what I said. And I certainly wonder what your understanding is of the concept of empowerment of people and communities. And I wonder what your understanding is of the broad objectives that were set, which are really about the future of Wales and the enhancement of Welsh democracy and to consider those issues that would lead to the improvement and benefit of the people of Wales.
Now, if you think it’s appropriate in a commission to actually start telling the commission what its conclusions should be from day one—well, that’s not my concept of what a commission is. I believe it is vitally important that the commission has the flexibility and discretion to address those broad objectives. And if you’re saying to a commission to go out and to engage with the people of Wales, well, you have to listen to the people of Wales and what they actually say, rather than tell them that this is what you’ve already determined is important for them. Now, that may be the Conservative way of approaching this, but I don’t think it is the way that many others of us in this Senedd actually think is appropriate for a commission.
Wel, mae'n debyg ei bod yn wir eich bod wedi gwrando ar fy natganiad ddoe, ond yn sicr ni chlywsoch yr hyn a ddywedais. Ac rwy'n meddwl tybed beth yw eich dealltwriaeth o'r cysyniad o rymuso pobl a chymunedau. A tybed beth yw eich dealltwriaeth o'r amcanion eang a bennwyd, sy'n ymwneud mewn gwirionedd â dyfodol Cymru a gwella democratiaeth Cymru ac ystyried y materion a fyddai'n arwain at wella pobl Cymru ac o fudd iddynt.
Nawr, os credwch ei bod yn briodol mewn comisiwn i ddechrau dweud wrth y comisiwn beth ddylai ei gasgliadau fod o'r diwrnod cyntaf—wel, nid dyna fy nghysyniad i o beth yw comisiwn. Credaf ei bod yn allweddol bwysig fod gan y comisiwn hyblygrwydd a disgresiwn i fynd i'r afael â'r amcanion eang hynny. Ac os ydych yn dweud wrth gomisiwn am fynd allan ac ymgysylltu â phobl Cymru, wel, rhaid ichi wrando ar bobl Cymru a'r hyn y maent yn ei ddweud mewn gwirionedd, yn hytrach na dweud wrthynt mai dyma rydych eisoes wedi'i benderfynu sy'n bwysig iddynt. Nawr, efallai mai dyna'r ffordd Geidwadol o wneud hyn, ond nid wyf yn credu mai dyna'r ffordd y mae llawer o bobl eraill yn y Senedd hon yn ei gredu sy'n briodol i gomisiwn.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhys ab Owen.
Plaid Cymru spokesperson, Rhys ab Owen.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cwnsler Cyffredinol, mae nifer ohonom ni yn fan hyn yn bryderus iawn am y cynnydd sylweddol yn nifer y Biliau y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ceisio eu pasio mewn meysydd datganoledig. Bydd nifer ar y meinciau yna yn gyfarwydd â’r adnod,
‘Yr hwn sydd ganddo glustiau i wrando, gwrandawed’.
Wel, gwrandawed ar hyn, y rheini ar feinciau’r Torïaid: yn y pedwerydd Senedd, wyth LCM; yn y chweched Senedd yn barod, 14 LCM. Mae rhai o’r Biliau, fel y Bil Cymwysterau Proffesiynol, yn rhoi pwerau i Weinidogion i newid Deddfau cynradd y lle hwn ac i newid Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Dwi’n siŵr gwnewch chi gytuno gyda fi, Cwnsler Cyffredinol, ddylai setliad datganoledig ein gwlad ni ddim bod yn fympwy i Weinidog y Torïaid yn San Steffan. Beth ŷch chi, wedyn, felly, yn ei wneud i amddiffyn y Senedd rhag Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan sy’n ceisio tanseilio ein datganoli ni? Diolch.
Thank you, Llywydd. Counsel General, many of us here are very concerned about the significant increase in the number of Bills that the UK Government is trying to pass in devolved areas. Many on those benches will be familiar with the verse,
'He that hath ears, let him hear.'
Well, listen to this on the Conservative benches: in the fourth Senedd, there were eight legislative consent memoranda; in the sixth Senedd already, there are 14 LCMs. Some of the Bills, such as the Professional Qualifications Bill, give powers to Ministers to change primary legislation made in this place and to change the Government of Wales Act 2006. I'm sure you would agree with me, Counsel General, that the devolution settlement of our nation shouldn't be subject to the whim of a Tory Minister in Westminster. So what are you doing therefore to safeguard the Senedd from the Tory Government in Westminster, which is seeking to undermine our devolution? Thank you.
Well, I think the Member has made his points very, very well, and they’re ones that, certainly, I’m very focused on. And perhaps to add to some of the examples that he gave, I would also express concern that some of those pieces of legislation that we will need to consider, because of their implications for devolution, actually go to the heart of our democracy and the democracy of the United Kingdom—the proposals in respect of judicial review, the worst of which were actually removed by the previous Lord Chancellor. And I have this great fear that, from indications of things that are being said by the new Lord Chancellor, there is an intention to reintroduce that; the issue of the Police, Crime, Sentencing and Courts Sentencing Bill, which would be a significant restriction on the right of civic protest. And we see now even the intention to introduce legislation to actually significantly restrict the issue of human rights within our legal system. These are all things that I think we regard as very, very significant and very important, whether it be democracy within Wales, or whether it be democracy within the United Kingdom.
What I can tell the Member is that, in terms of the legislative consent system, of course there are areas where—pieces of legislation—there will be potential overlaps and so on, and so the process is one that is important, in considering where there may be mutual benefits or not, or where there may be intrusions into devolved responsibilities. But the fact of the matter is that what is happening at the moment, I believe, is an onslaught on devolved responsibilities, it is an attempt to undermine devolved responsibilities, and I believe it actually undermines the democratic mandate that we have.
So, in considering all legislative consent memoranda, and to get an understanding of the global impact of them collectively, as well as those other processes, such as memoranda of understanding, the sort of despatch box agreements, is to evaluate the impact that they have in every respect in terms of the devolution settlement, with a view that legislation on Welsh matters should be pursued within Wales itself. Where there are areas of common interest, it's on the proviso, except in exceptional circumstances, that it does not undermine devolution or result in a transfer of powers from this place. It is a very, very difficult environment. I am hopeful that maybe the inter-governmental review, and the outcome of that, may improve the situation. But, as I said yesterday in discussing these matters, they do not provide the fundamental constitutional floor that I think is one that we actually need, and one that the commission we were referring to just earlier I think will no doubt consider.
Wel, rwy'n credu bod yr Aelod wedi gwneud ei bwyntiau'n dda iawn, ac maent yn rhai yr wyf fi, yn sicr, yn canolbwyntio'n fawr arnynt. Ac efallai, i ychwanegu at rai o'r enghreifftiau a roddodd, byddwn hefyd yn mynegi pryder fod peth o'r ddeddfwriaeth y bydd angen inni ei hystyried, oherwydd ei goblygiadau i ddatganoli, yn mynd at wraidd ein democratiaeth a democratiaeth y Deyrnas Unedig—yr argymhellion mewn perthynas ag adolygiad barnwrol, y cafodd y gwaethaf ohonynt eu dileu gan yr Arglwydd Ganghellor blaenorol. Ac mae gennyf ofn mawr, o'r math o bethau a ddywedir gan yr Arglwydd Ganghellor newydd, fod bwriad i ailgyflwyno hynny; mater Bil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd, a fyddai'n gyfyngiad sylweddol ar yr hawl i brotest gyhoeddus. A gwelwn yn awr y bwriad hyd yn oed i gyflwyno deddfwriaeth i gyfyngu'n sylweddol ar fater hawliau dynol o fewn ein system gyfreithiol. Mae'r rhain i gyd yn bethau y credaf ein bod yn eu hystyried yn arwyddocaol a phwysig tu hwnt, boed yn ddemocratiaeth o fewn Cymru, neu'n ddemocratiaeth o fewn y Deyrnas Unedig.
Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod, mewn perthynas â system y cydsyniad deddfwriaethol, yw bod yna feysydd wrth gwrs—darnau o ddeddfwriaeth—lle bydd gorgyffwrdd posibl ac yn y blaen, ac felly mae'r broses yn un sy'n bwysig, wrth ystyried ble y gallai fod manteision i'r ddwy ochr ai peidio, neu ble y gallai fod ymyrraeth i gyfrifoldebau datganoledig. Ond y gwir amdani yw bod yr hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd yn fy marn i yn ymosodiad ar gyfrifoldebau datganoledig, mae'n ymgais i danseilio cyfrifoldebau datganoledig, ac rwy'n credu mewn gwirionedd ei fod yn tanseilio'r mandad democrataidd sydd gennym.
Felly, i ystyried yr holl femoranda cydsyniad deddfwriaethol, ac i gael dealltwriaeth o'u heffaith gyffredinol gyda'i gilydd, yn ogystal â'r prosesau eraill, megis memoranda dealltwriaeth, y math o gytundebau blwch dogfennau, golyga werthuso'r effaith a gânt ym mhob ystyr o ran y setliad datganoli, gyda'r farn mai yng Nghymru ei hun y dylid mynd ar drywydd deddfwriaeth ar faterion Cymreig. Lle ceir meysydd o ddiddordeb cyffredin, mae ar yr amod, ac eithrio mewn amgylchiadau eithriadol, nad yw'n tanseilio datganoli nac yn arwain at drosglwyddo pwerau o'r lle hwn. Mae'n amgylchedd anodd tu hwnt. Rwy'n obeithiol y gallai'r adolygiad rhynglywodraethol a'i ganlyniad wella'r sefyllfa. Ond fel y dywedais ddoe wrth drafod y materion hyn, nid ydynt yn darparu'r sylfaen gyfansoddiadol hanfodol sydd ei hangen arnom mewn gwirionedd yn fy marn i, ac un y bydd y comisiwn yr oeddem yn cyfeirio ato ychydig yn gynharach yn sicr o'i ystyried.
Diolch yn fawr. I want to stay with the legislative consent motions. I want to quote some wise words to you, Counsel General. They were written in March 2021, by the then chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, in a letter to the environment Minister. These are the words:
'The arguments you have put forward to support the UK Parliament and UK Government legislating in devolved areas have often centred around issues of clarity and accessibility of the law or ensuring compatibility with policy in England. These are arguments in favour of not holding powers in this area at all and, in our view, they have no merit.
'We are concerned about the substantial and damaging cumulative impact of a succession of decisions that have been made which have resulted in the UK Parliament and UK Government legislating heavily on devolved matters within your portfolio.'
Well, I agree with those words, Counsel General, and of course they are your words. Now, do you still stand by those words, Counsel General, and, if so, why did you support giving consent to the Environment Bill last month, and what are your criteria for granting consent for future LCMs? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr. Rwyf am aros gyda'r cynigion cydsyniad deddfwriaethol. Rwyf am ddyfynnu rhai geiriau doeth i chi, Gwnsler Cyffredinol. Fe'u hysgrifennwyd ym mis Mawrth 2021, gan gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar y pryd, mewn llythyr at Weinidog yr amgylchedd. Dyma'r geiriau:
'Mae'r dadleuon a gyflwynwyd gennych i gefnogi deddfu gan senedd y DU a Llywodraeth y DU mewn meysydd datganoledig wedi canolbwyntio'n aml ar faterion yn ymwneud ag eglurder a hygyrchedd y gyfraith neu sicrhau cydymffurfiaeth â pholisi yn Lloegr. Mae'r rhain yn ddadleuon o blaid peidio â dal pwerau yn y maes hwn o gwbl ac yn ein barn ni, nid oes unrhyw rinwedd yn perthyn iddynt.
'Rydym yn pryderu am effaith gronnol sylweddol a niweidiol olyniaeth o benderfyniadau a wnaed sydd wedi arwain at Senedd y DU a Llywodraeth y DU yn deddfu'n drwm ar faterion datganoledig o fewn eich portffolio.'
Wel, rwy'n cytuno â'r geiriau hynny, Gwnsler Cyffredinol, a'ch geiriau chi ydynt wrth gwrs. Nawr, a ydych chi'n dal i arddel y geiriau hynny, Gwnsler Cyffredinol, ac os felly, pam y bu ichi gefnogi rhoi cydsyniad i Fil yr Amgylchedd fis diwethaf, a beth yw eich meini prawf ar gyfer rhoi cydsyniad i orchmynion cymhwysedd deddfwriaethol yn y dyfodol? Diolch yn fawr.
Well, firstly, I do stand by those words—they remain. I have always caveated, of course, when I've attended evidence sessions and so on, that there are, from time to time, areas where there may be benefits to Wales in pursuing a particular course of action, where there are either overlapping responsibilities—. Environment, of course, is one of those areas where there are major decisions that are taken at UK level that have direct impacts on Wales. And in all those approaches, we, I think, adopt the view of what is in the best interest of Wales, what is the best way of actually working to protect the environment, to develop where possible responsibilities within Wales that enable us to tackle the environment.
I understand the point that the Member is making, because sometimes these are very fine and difficult decisions, and there are, from time to time, circumstances where it is necessary, or where we give consent and perhaps it is not the most desirable circumstances in which we give consent, but, on weighing up all the circumstances, it is in the best interests of Wales to go down a particular road. They arise from time to time. But it does not move me away from those fundamental positions that you read out in that letter—ones that I still hold now—that one of our prime objectives is to preserve the integrity of devolution, and also to progress the integrity of devolution.
Wel, yn gyntaf, rwy'n arddel y geiriau hynny—maent yn aros. Rwyf bob amser wedi rhybuddio, wrth gwrs, wrth fynychu sesiynau tystiolaeth ac yn y blaen, fod yna feysydd, o bryd i'w gilydd, lle gallai fod manteision i Gymru o fynd ar drywydd camau gweithredu penodol, lle mae cyfrifoldebau'n gorgyffwrdd—. Mae'r amgylchedd, wrth gwrs, yn un o'r meysydd lle gwneir penderfyniadau mawr ar lefel y DU sy'n effeithio'n uniongyrchol ar Gymru. Ac ym mhob un o'r dulliau hynny o weithredu, rwy'n credu ein bod ni'n mabwysiadu'r safbwynt sydd er budd gorau Cymru, beth yw'r ffordd orau o weithio i ddiogelu'r amgylchedd, i ddatblygu cyfrifoldebau yng Nghymru, lle bo hynny'n bosibl, sy'n ein galluogi i fynd i'r afael â'r amgylchedd.
Deallaf y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud, oherwydd weithiau mae'r rhain yn benderfyniadau astrus ac anodd iawn, ac o bryd i'w gilydd, ceir amgylchiadau lle mae'n angenrheidiol, neu lle rydym yn rhoi cydsyniad ac efallai nad dyna'r amgylchiadau mwyaf dymunol lle rydym yn rhoi cydsyniad, ond wrth bwyso a mesur yr holl amgylchiadau, dilyn y llwybr penodol hwnnw sydd orau i Gymru. Maent yn codi o bryd i'w gilydd. Ond nid yw'n fy nhroi oddi wrth y safbwyntiau sylfaenol yn y llythyr hwnnw—rhai rwy'n dal i'w harddel o hyd—mai un o'n prif amcanion yw diogelu uniondeb datganoli, a datblygu uniondeb datganoli hefyd.
Diolch yn fawr. And finally, you've touched on my last question already—those comments by Dominic Raab to change the Human Rights Act 1998 to allow some sort of a mechanism so that Ministers can correct court judgments. Now, Counsel General, do you agree with me that Dominic Raab must have forgotten one of his first constitutional lectures at university, because this goes to the very heart of our parliamentary democracy? The Senedd and the Westminster Parliament have powers already to amend law. It is not for Ministers to overrule court judgment simply because they don't like it, or simply because it's inconvenient to them. Does the Counsel General agree with me that it's not their role to do it, that it's not the role of any Minister to correct court judgment, and, if this does go ahead, it's a clear breach of the principle of separation of power and the rule of law? What conversation have you had with law officers to address this? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr. Ac yn olaf, rydych wedi cyffwrdd â fy nghwestiwn olaf eisoes—y sylwadau gan Dominic Raab i newid Deddf Hawliau Dynol 1998 i ganiatáu rhyw fath o fecanwaith fel y gall Gweinidogion gywiro dyfarniadau llys. Nawr, Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno â mi fod yn rhaid bod Dominic Raab wedi anghofio un o'i ddarlithoedd cyfansoddiadol cyntaf yn y brifysgol, oherwydd mae hyn yn mynd at wraidd ein democratiaeth seneddol? Mae gan y Senedd a Senedd San Steffan bwerau eisoes i ddiwygio'r gyfraith. Nid mater i Weinidogion yw diystyru dyfarniad llys am nad ydynt yn ei hoffi, neu am ei fod yn anghyfleus iddynt. A yw'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno nad eu rôl hwy yw gwneud hynny, nad rôl unrhyw Weinidog yw cywiro dyfarniad llys, ac os bydd hyn yn mynd rhagddo, mae'n amlwg yn tramgwyddo egwyddor gwahaniad pwerau a rheolaeth y gyfraith? Pa sgwrs a gawsoch gyda swyddogion y gyfraith i fynd i'r afael â hyn? Diolch yn fawr.
Can I thank the Member for those particular points? They are absolutely valid points and they've been made by a number of organisations within the legal profession, and we can put it this way: Parliament without the framework of the rule of law is effectively a dictatorship that is elected every five years. The rule of law is what sets the framework in which the exercise of power takes place. Now, that has always been my understanding of the way in which Parliament works and the importance of the rule of law. What has been proposed with regard to judicial review is basically a building on what was being proposed in legislation a year or two back, which was to allow Governments to act unlawfully, to allow Governments to actually breach their international obligations.
So, it is an issue that I had intended to discuss with Robert Buckland when he was Lord Chancellor. Unfortunately, my meeting was the day after he was sacked—not that it had any connection, the two. [Laughter.] But it is very concerning now that the new Lord Chancellor is making comments that indicate a reversal, I think, of the decision that had been taken by Robert Buckland after consultation. I will, in due course, be meeting with the Lord Chancellor, and I will make these points, but I have to express that these proposals, in conjunction with all those other pieces of legislation, in my view, collectively, are a significant undermining of civil liberties and democracy.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am y pwyntiau hynny? Maent yn bwyntiau hollol ddilys ac fe'u gwnaed gan nifer o sefydliadau o fewn y proffesiwn cyfreithiol, a gallwn ei roi fel hyn: heb fframwaith rheolaeth y gyfraith, i bob pwrpas mae'r Senedd yn unbennaeth a etholir bob pum mlynedd. Rheolaeth y gyfraith yw'r hyn sy'n gosod y fframwaith ar gyfer arfer pwerau. Nawr, dyna fu fy nealltwriaeth erioed o'r ffordd y mae'r Senedd yn gweithio a phwysigrwydd rheolaeth y gyfraith. Yr hyn a gynigiwyd mewn perthynas ag adolygiad barnwrol yn y bôn yw adeiladu ar yr hyn a gynigiwyd mewn deddfwriaeth flwyddyn neu ddwy yn ôl, sef caniatáu i Lywodraethau weithredu'n anghyfreithlon, caniatáu i Lywodraethau dorri eu rhwymedigaethau rhyngwladol mewn gwirionedd.
Felly, mae'n fater yr oeddwn wedi bwriadu ei drafod gyda Robert Buckland pan oedd yn Arglwydd Ganghellor. Yn anffodus, cynhaliwyd fy nghyfarfod y diwrnod ar ôl iddo gael ei ddiswyddo—nid bod unrhyw gysylltiad rhwng y ddau beth. [Chwerthin.] Ond mae'n destun pryder mawr yn awr fod yr Arglwydd Ganghellor newydd yn gwneud sylwadau sy'n dynodi bod y penderfyniad a wnaed gan Robert Buckland wedi newid ar ôl ymgynghori. Maes o law, byddaf yn cyfarfod â'r Arglwydd Ganghellor, a byddaf yn gwneud y pwyntiau hyn, ond rhaid imi ddatgan bod y cynigion hyn, gyda'r holl ddarnau eraill o ddeddfwriaeth gyda'i gilydd yn tanseilio hawliau sifil a democratiaeth yn sylweddol yn fy marn i.
3. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Weinidogion Cymru ynghylch cyfrifoldeb am domenni glo risg uwch? OQ57039
3. What legal advice has the Counsel General given to the Welsh Ministers regarding responsibility for higher risk coal tips? OQ57039
I thank the Member for the question, again on a very important subject. The safety of our communities is paramount and we continue to work at pace to address coal tip safety. The Coal Authority and local authorities undertake regular inspections on the higher-risk tips and ensure any other maintenance works are identified.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn, unwaith eto ar bwnc pwysig iawn. Mae diogelwch ein cymunedau yn hollbwysig ac rydym yn parhau i weithio'n gyflym i fynd i'r afael â diogelwch tomenni glo. Mae'r Awdurdod Glo ac awdurdodau lleol yn cynnal archwiliadau rheolaidd ar y tomenni glo risg uwch ac yn sicrhau bod unrhyw waith cynnal a chadw arall yn cael ei nodi.
Thank you. Now, last week, you'll be aware that more disused coal tips in Wales were classified as now being at higher risk. Numbers are up from 295 to 327. Now, whilst I welcome the fact that inspections on higher-risk tips have commenced, the Welsh Government are still arguing over where the extra £500 million to £600 million needed over the next 10 to 15 years is going to come from. The Minister for finance, in passing the buck, is using the line that, as a pre-devolution issue, we need the UK Government to share responsibility and prevent another landslip from happening. However, the Law Commission's 'Regulating Coal Tip Safety in Wales' consultation paper states:
'In our provisional view coal tip safety falls within devolved competence.... Matters relating to the environment, flood risk management and land drainage are not reserved.'
So, do you agree with the view of the Law Commission that coal tip safety does fall within this devolved administration, and when will you be advising Ministers that they really do need to start looking at the funds to make these coal tips safe? Thank you.
Diolch. Nawr, yr wythnos diwethaf, fe fyddwch yn gwybod bod rhagor o hen domenni glo yng Nghymru wedi'u categoreiddio fel tomenni risg uwch bellach. Mae'r niferoedd i fyny o 295 i 327. Nawr, er fy mod yn croesawu'r ffaith bod archwiliadau o domenni glo risg uwch wedi dechrau, mae Llywodraeth Cymru yn dal i ddadlau ynglŷn ag o ble y daw'r £500 miliwn i £600 miliwn ychwanegol sydd ei angen dros y 10 i 15 mlynedd nesaf. Mae'r Gweinidog cyllid, wrth drosglwyddo'r baich, yn defnyddio'r ddadl bod hyn, fel mater sy'n deillio o'r cyfnod cyn datganoli, yn golygu bod angen i Lywodraeth y DU rannu cyfrifoldeb ac atal tirlithriad arall rhag digwydd. Fodd bynnag, mae papur ymgynghori Comisiwn y Gyfraith, 'Rheoleiddio Diogelwch Tomennydd Glo yng Nghymru', yn nodi:
'Ein barn dros dro yw bod diogelwch tomennydd glo yn perthyn i gymhwysedd
ddatganoledig... Nid yw materion cysylltiedig â’r amgylchedd, rheoli risg llifogydd a draenio tir yn rhai a gedwir.'
Felly, a ydych yn cytuno â barn Comisiwn y Gyfraith fod diogelwch tomenni glo yn perthyn i'r weinyddiaeth ddatganoledig hon, a pha bryd y byddwch yn cynghori Gweinidogion fod gwir angen iddynt ddechrau edrych ar y cyllid i wneud y tomenni glo hyn yn ddiogel? Diolch.
Can I thank you for that interesting supplementary question and statement? You've very selectively chosen from the Law Commission report, because there is far more detail about the issues of complexity, about the complexity of law and the confusion of law since the privatisation of the coal industry and all the consequences since then, from the National Coal Board to British Coal, through the 1994 Act and then through to the Coal Authority now.
Perhaps in answer to that, I should take you back to your actual question, which was a question about the advice that's given with regard to responsibility for higher-risk coal tips. And, of course, the term 'responsibility' has a very broad understanding. There are various forms of responsibility, and I believe the UK Government has a responsibility—an ethical responsibility. I think it has a moral responsibility, and I believe it has a political and potentially a legal responsibility in the coal tips that exist. And I live in a constituency that has quite a number of these particular coal tips.
Can I say, I think it is an absolute disgrace that the UK Government continues not to accept that this issue of coal tip legacy is a pre-devolution issue aggravated by climate change? And I hear the sort of weasel words from the UK Government about this, and that you are repeating today, and I have to say to you, what message do you think you are giving to the people of the Valleys of south Wales, the people where these coal tips exist in those communities, with the total abrogation of any liability—ethical, moral or political—in respect of that? Now, the First Minister mentioned yesterday that this was one of key two issues that he raised with the Prime Minister. And I have to say, instead of this highly sensitive matter being a subject of contention, it ought to be a defining example of how the UK Government can work with us to develop effective benefits from inter-governmental working, particularly so in the context of the UK hosting COP26.
If the UK Government does not agree to a funding programme, we are going to have to find £600 million from budgets over the next 10 to 15 years—money that has come to us to build hospitals, to build roads, to build schools, and to do many other things. And I have to say to you, if there was ever an opportunity for a UK Government to be able to demonstrate to the people of Wales the dividend that comes with being in the United Kingdom, joint working with us on coal tips would surely be it. That is the test, I think, you should be taking back to your Government in Westminster, and, I think, the people of south Wales, the people who live in the communities where these coal tips are, will be listening very, very carefully to the response that comes from the UK Government on this moral, ethical and political issue.
A gaf fi ddiolch i chi am y cwestiwn atodol a'r datganiad diddorol hwnnw? Rydych wedi dewis yn ddetholus iawn o adroddiad Comisiwn y Gyfraith, oherwydd ceir llawer mwy o fanylion ynglŷn â chymhlethdod y gyfraith a dryswch cyfreithiol ers preifateiddio'r diwydiant glo a'r holl ganlyniadau ers hynny, o'r Bwrdd Glo Cenedlaethol i Glo Prydain, Deddf 1994 ac ymlaen wedyn at yr Awdurdod Glo yn awr.
I ateb hynny, efallai y dylwn fynd â chi'n ôl at eich cwestiwn gwreiddiol, a oedd yn gwestiwn am y cyngor a roddir ynglŷn â chyfrifoldeb am domenni glo risg uwch. Ac wrth gwrs, gellir deall y term 'cyfrifoldeb' mewn sawl ffordd. Ceir gwahanol fathau o gyfrifoldeb, a chredaf fod gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb—cyfrifoldeb moesegol. Credaf fod ganddi gyfrifoldeb moesol, a chredaf fod ganddi gyfrifoldeb gwleidyddol a chyfrifoldeb cyfreithiol o bosibl am y tomenni glo sy'n bodoli. Ac rwy'n byw mewn etholaeth sydd â chryn dipyn o'r tomenni glo hyn.
Os caf ddweud, rwy'n credu ei bod yn warth llwyr fod Llywodraeth y DU yn parhau i beidio â derbyn bod etifeddiaeth y tomenni glo yn fater sy'n deillio o'r cyfnod cyn datganoli a waethygir gan newid hinsawdd? A chlywaf y math o eiriau camarweiniol gan Lywodraeth y DU am hyn, geiriau rydych yn eu hailadrodd heddiw, a rhaid i mi ofyn pa neges y credwch eich bod yn ei rhoi i bobl Cymoedd de Cymru, y bobl y mae'r tomenni glo hyn yn bodoli yn eu cymunedau, gan osgoi unrhyw atebolrwydd yn llwyr—atebolrwydd moesegol, moesol neu wleidyddol—mewn perthynas â hynny? Nawr, soniodd y Prif Weinidog ddoe fod hwn yn un o ddau fater allweddol y bu iddo eu dwyn i sylw Prif Weinidog y DU. A rhaid imi ddweud, yn hytrach na bod y mater hynod sensitif hwn yn destun dadl, dylai fod yn enghraifft ddiffiniol o sut y gall Llywodraeth y DU weithio gyda ni i ddatblygu manteision effeithiol o weithio'n rhynglywodraethol, yn enwedig felly yng nghyd-destun y ffaith bod y COP26 yn cael ei gynnal yn y DU.
Os nad yw Llywodraeth y DU yn cytuno i gael rhaglen ariannu, bydd yn rhaid inni ddod o hyd i £600 miliwn o gyllidebau dros y 10 i 15 mlynedd nesaf—arian sydd wedi dod ar gyfer adeiladu ysbytai, adeiladu ffyrdd, adeiladu ysgolion, ac i wneud llawer o bethau eraill. A rhaid imi ddweud wrthych, pe bai cyfle byth i Lywodraeth y DU allu dangos i bobl Cymru y difidend a ddaw yn sgil bod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, mae'n sicr mai cydweithio gyda ni ar domenni glo fyddai hynny. Dyna'r prawf y dylech fynd ag ef yn ôl at eich Llywodraeth yn San Steffan yn fy marn i, ac rwy'n meddwl y bydd pobl de Cymru, y bobl sy'n byw yn y cymunedau lle mae'r tomenni glo hyn, yn gwrando'n ofalus iawn ar yr ymateb a ddaw gan Lywodraeth y DU ar y mater moesol, moesegol a gwleidyddol hwn.
Tomorrow will mark 55 years since the coal tip above Aberfan collapsed and killed a school full of children and teachers, and, in the 55 years since, the task of removing other coal tips from our mountainsides is still unfinished. I note that some have asked the Welsh Government to carry the burden of making these tips safe, a burden that should have been carried by Westminster decades ago. Counsel General, I'd instead ask you whether you will renew your calls on the UK Government to foot this bill of betrayal, since, after all, coal used to be known as black gold. The almost unimaginable wealth was taken from Wales, and we were left with the dust, the filth and catastrophe. Why should Wales have to pay to clear up the mess and the horror left behind?
Yfory, bydd yn 55 mlynedd ers i'r domen lo uwchben Aberfan lithro a lladd llond ysgol o blant ac athrawon, ac yn y 55 mlynedd ers hynny, mae'r dasg o gael gwared ar domenni glo eraill oddi ar lethrau ein mynyddoedd yn dal heb ei gorffen. Sylwaf fod rhai wedi gofyn i Lywodraeth Cymru ysgwyddo'r baich o wneud y tomenni glo hyn yn ddiogel, baich a ddylai fod wedi'i gyflawni gan San Steffan ddegawdau'n ôl. Gwnsler Cyffredinol, hoffwn ofyn i chi yn hytrach a fyddwch yn adnewyddu eich galwadau ar Lywodraeth y DU i dalu'r bil brad hwn, oherwydd, wedi'r cyfan, arferid galw glo yn aur du. Aethpwyd â chyfoeth na ellir dychmygu, bron, o Gymru, ac fe'n gadawyd gyda'r llwch, y budreddi a'r trychineb. Pam y dylai Cymru orfod talu i glirio'r llanast a'r arswyd a adawyd ar ôl?
Can I thank the Member for that further supplementary comment? I agree, and I believe that if the UK Government does not honour its obligations to the people in the mining communities who live with these coal tips, and accept the responsibility that is there, it will be an indication of yet another betrayal by the UK Conservative Government.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am y sylw atodol pellach hwnnw? Rwy'n cytuno, ac rwy'n credu, os nad yw Llywodraeth y DU yn cyflawni ei rhwymedigaethau i'r bobl yn y cymunedau glofaol sy'n byw gyda'r tomenni glo hyn, a derbyn y cyfrifoldeb amdanynt, bydd yn arwydd o frad arall eto gan Lywodraeth Geidwadol y DU.
Cwestiwn 4, Janet Finch-Sanders.
Question 4, Janet Finch-Saunders.
I'm withdrawing this question, please.
Rwy'n tynnu'r cwestiwn hwn yn ôl, os gwelwch yn dda.
Is there any reason for withdrawing it at this late stage?
A oes unrhyw reswm dros ei dynnu'n ôl ar y cam hwyr hwn?
It's a very sensitive topic—something's arisen since. So, I won't be asking it, if that's okay.
Mae'n bwnc sensitif iawn—mae rhywbeth wedi codi ers hynny. Felly, ni fyddaf yn ei ofyn, os yw hynny'n iawn.
Okay. You've intrigued us with that reason. I must say that it's not good practice to be withdrawing a question at such a late stage, especially when you're in the Chamber at that point.
O'r gorau. Rydych wedi codi ein chwilfrydedd gyda'r rheswm hwnnw. Rhaid imi ddweud nad yw tynnu cwestiwn yn ôl ar gam mor hwyr yn arfer da, yn enwedig pan fyddwch yn y Siambr ar y pwynt hwnnw.
Ni ofynnwyd cwestiwn 4 [OQ57049].
Question 4 [OQ57049] not asked.
Cwestiwn 5, Rhys ab Owen.
Question 5, Rhys ab Owen.
5. Pa gamau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cymryd i sicrhau annibyniaeth cyngor cyfraith Cymru wrth y Llywodraeth? OQ57036
5. What steps has the Counsel General taken to ensure the law council of Wales's independence from Government? OQ57036
Thank you for the question on the law council of Wales. We have been clear from the outset that it is essential the law council is fully independent of Government. While we have facilitated its inception, the Welsh Government will not be a member of the council, and it will be for the council to determine its constitution and its working arrangements.
Diolch am y cwestiwn ar gyngor cyfraith Cymru. Rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn ei bod yn hanfodol i'r cyngor cyfraith fod yn gwbl annibynnol ar y Llywodraeth. Er ein bod wedi hwyluso'r broses o'i sefydlu, ni fydd Llywodraeth Cymru yn aelod o'r cyngor, a mater i'r cyngor fydd penderfynu ar ei gyfansoddiad a'i drefniadau gweithio.
I welcome the establishment of the law council of Wales. I think there's great potential there. As you mentioned earlier, a strong and sustainable legal sector in Wales is very important for several different reasons. It's been shown during the COVID pandemic how important technology is. And, in the legal sector, we haven't always been very good with technology, as you know, Counsel General. When I started in practice, several lawyers had never touched a computer, and the fax machine was used until very, very recently. Does the Counsel General agree with me that the law council should prioritise digital innovation and technical needs assessment as part of its work programme? Diolch yn fawr.
Rwy'n croesawu sefydlu cyngor cyfraith Cymru. Rwy'n credu bod potensial mawr yno. Fel y sonioch chi'n gynharach, mae sector cyfreithiol cryf a chynaliadwy yng Nghymru yn bwysig iawn am sawl rheswm gwahanol. Yn ystod y pandemig COVID dangoswyd pa mor bwysig yw technoleg. Ac yn y sector cyfreithiol, nid ydym bob amser wedi bod yn dda iawn gyda thechnoleg, fel y gwyddoch, Gwnsler Cyffredinol. Pan ddechreuais weithio mewn practis cyfreithiol, roedd sawl un o'r cyfreithwyr heb gyffwrdd â chyfrifiadur erioed, a châi'r peiriant ffacs ei ddefnyddio tan yn ddiweddar iawn. A yw'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno y dylai'r cyngor cyfraith flaenoriaethu arloesedd digidol ac asesiad o anghenion technegol fel rhan o'i raglen waith? Diolch yn fawr.
Thank you for the supplementary question. I think, by my understanding, there are still quite a few lawyers around who have never touched a computer, but I'm sure that changes with time.
I think you're absolutely right—we're already beginning to have the experience of the digital developments in terms of giving evidence, in terms of the transmission of evidence, digital use in the way in which documents are made available and accessible within courts and so on. My big concern—and it's an issue that I discussed when I visited the Cardiff Civil Justice Centre recently, and it's an issue I've discussed with others and will have in other discussions in due course with members of the judiciary—is the issue of accessibility and equality that emerges from it, because it's one thing for the lawyers to have their systems well digitised, but it's also, though, a question of ensuring that people have access to the courts, and that they also have the right, I think, to face-to-face court hearings, rather than digital ones, et cetera.
There may be circumstances in terms of how that is actually managed. But what is very clear at the moment is that, with the number of courts that have been closed, against the wishes of this Senedd, and I believe without any proper and adequate consultation processes, we now have large sections of many communities in south Wales that have very limited access. And they're being told that, of course, the way forward is digital access. Well, certainly in my constituency, and I know it's the same in other similar constituencies in south Wales and, I'm sure, many other areas, when you've got between 20 and 30 per cent of the population not actually having access, or regular access, to a computer, there are some serious equality issues that have to be raised.
There is no doubt, though, that there are opportunities in that. Just as we see opportunities arise within the provision of health services, it's the same with legal services. I remember the absolute horror when we were told we could have telephone hearings with district judges, and the shock and awe that that statement had. And, of course, within a matter of weeks, it had actually become something totally normal. Well, of course, we go much further than that, but of course it does require investment. Now, there are proposals and there is money that's been made available for that investment, but I think we have to ensure that it's tied in with the modernisation of the courts and on a very clear equality agenda. And that is an agenda that I intend to raise at every opportunity that I have.
Diolch am y cwestiwn atodol. Rwy'n credu, yn ôl fy nealltwriaeth i, fod cryn dipyn o gyfreithwyr o gwmpas o hyd nad ydynt erioed wedi cyffwrdd â chyfrifiadur, ond rwy'n siŵr fod hynny'n newid gydag amser.
Credaf eich bod yn llygad eich lle—rydym eisoes yn dechrau cael profiad o'r datblygiadau digidol mewn perthynas â rhoi tystiolaeth, o ran trosglwyddo tystiolaeth, defnydd digidol yn y ffordd y mae dogfennau ar gael yn hygyrch yn y llysoedd ac yn y blaen. Fy mhryder mawr—ac mae'n fater a drafodais pan ymwelais â Chanolfan Cyfiawnder Sifil Caerdydd yn ddiweddar, a mater a drafodais ag eraill ac y byddaf yn cael trafodaethau eraill yn ei gylch maes o law gydag aelodau o'r farnwriaeth—yw hygyrchedd a'r cydraddoldeb sy'n deillio ohono, oherwydd un peth yw i'r cyfreithwyr gael eu systemau wedi'u digideiddio'n dda, ond mae'n gwestiwn hefyd o sicrhau bod pobl yn gallu defnyddio'r llysoedd, a bod ganddynt hawl hefyd, rwy'n meddwl, i wrandawiadau llys wyneb yn wyneb, yn hytrach na rhai digidol, ac yn y blaen.
Efallai y bydd yna amgylchiadau sy'n pennu sut y caiff hynny ei reoli mewn gwirionedd. Ond yr hyn sy'n glir iawn ar hyn o bryd, gyda nifer o'r llysoedd wedi cau, yn erbyn dymuniadau'r Senedd hon, a heb unrhyw brosesau ymgynghori priodol a digonol yn fy marn i, yw bod gennym bellach rannau mawr o nifer o gymunedau yn ne Cymru â mynediad cyfyngedig iawn. A dywedir wrthynt, wrth gwrs, mai'r ffordd ymlaen yw mynediad digidol. Wel, yn sicr yn fy etholaeth i, a gwn ei fod yr un fath mewn etholaethau tebyg eraill yn ne Cymru a llawer o ardaloedd eraill rwy'n siŵr, pan fydd gennych rhwng 20 a 30 y cant o'r boblogaeth heb gyfrifiadur at eu defnydd, neu at eu defnydd rheolaidd, rhaid gofyn cwestiynau difrifol ynglŷn â chydraddoldeb.
Fodd bynnag, nid oes amheuaeth fod cyfleoedd yn hynny. Yn union fel y gwelwn fod cyfleoedd yn codi o fewn y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd, mae'r un peth yn wir gyda gwasanaethau cyfreithiol. Cofiaf yr arswyd llwyr pan ddywedwyd wrthym y gallem gael gwrandawiadau dros y ffôn gyda barnwyr rhanbarth, a'r sioc a achosodd y datganiad hwnnw. Ac wrth gwrs, o fewn ychydig wythnosau, roedd wedi dod yn rhywbeth cwbl normal. Wel, rydym yn mynd yn llawer pellach na hynny wrth gwrs, ond mae'n galw am fuddsoddi. Nawr, mae yna gynigion ac mae arian wedi'i neilltuo ar gyfer y buddsoddiad hwnnw, ond credaf fod yn rhaid inni sicrhau ei fod ynghlwm wrth y broses o foderneiddio'r llysoedd ac ar agenda cydraddoldeb glir iawn. Ac mae honno'n agenda rwy'n bwriadu ei chodi bob cyfle a gaf.
6. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o faint o raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n cyffwrdd ar feysydd datganoledig? OQ57065
6. What assessment has the Welsh Government has the made of the extent to which the UK Government's legislative programme touches on devolved areas? OQ57065
Thank you for the question. The cumulative impact of current UK Government Bills on the devolution settlement is very concerning. The Welsh Government is working with the UK Government to seek changes to those Bills that do not respect devolution.
Diolch am y cwestiwn. Mae effaith gronnol Biliau presennol Llywodraeth y DU ar y setliad datganoli yn peri pryder mawr. Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gyda Llywodraeth y DU i wneud newidiadau i'r Biliau nad ydynt yn parchu datganoli.
Diolch am yr ateb. Fel y gwyddoch, mae yna gynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr LCMs y tymor yma. Fydd y cyfreithiau yma ddim yn ddwyieithog, fyddan nhw ddim yn hygyrch ac, yn waeth fyth, fyddan nhw ddim yn cael eu craffu yn llawn gan y Senedd yma. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael efo Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol a'ch cyd-Weinidogion yma i sicrhau na fydd y cynnydd yma yn yr LCMs yn parhau?
Thank you for that response. As you know, there's been a substantial increase in the number of LCMs this term. These laws won't be made bilingually, they won't be accessible and, even worse, they won't be fully scrutinised by this Senedd. So, what discussions have you had with the UK Government and your fellow Ministers here to ensure that this increase in LCMs doesn't continue?
Well, wherever UK Government legislation arises that has an impact on devolution or has a connection with devolved responsibilities, the issue of laying legislative consent memoranda arises. And, of course, these are an obligation; they're not a choice. I think the question that the Member rightly I think is getting at, though, is of course the nature of that legislation and the extent to which it intrudes or undermines the devolved responsibilities. And, of course, it also raises, doesn't it, the issue of the impact of the Sewel convention, which has been under much strain.
I will perhaps reiterate some of the points that have already been made, and one is that we have laid LCMs in relation to 14 bills. For seven of those bills, we have indicated that we are not able to recommend consent. We do carry on working with the UK Government in respect of making changes that might enable consent to be given. Those discussions occur between me and my counterpart in the UK Government. They also occur in connection with individual Ministers and legislation in their particular portfolios, and, of course, there is regular ongoing engagement between the officials of the Governments of the four nations of the United Kingdom.
Perhaps to repeat, the approach we have, which is our general principle, is that primary legislation within the Senedd's competence should be made and amended by the Senedd. We do, from time to time, have to take a pragmatic approach to using UK Government legislation to achieve our policy objectives where the opportunity to do so arises, and where it is sensible and advantageous to do so and it is in the interest of the people of Wales to do so.
Wel, lle bynnag y ceir deddfwriaeth Llywodraeth y DU sy'n effeithio ar ddatganoli neu sydd â chysylltiad â chyfrifoldebau datganoledig, mae'r mater o osod memoranda cydsyniad deddfwriaethol yn codi. Ac wrth gwrs, mae'r rhain yn orfodol; nid dewis ydynt. Credaf mai'r cwestiwn y mae'r Aelod yn ei ofyn serch hynny, yw natur y ddeddfwriaeth honno ac i ba raddau y mae'n ymwthio neu'n tanseilio'r cyfrifoldebau datganoledig. Ac wrth gwrs, mae hefyd yn codi mater effaith confensiwn Sewel, onid yw, sydd wedi bod o dan lawer o straen.
Rwyf am ailadrodd rhai o'r pwyntiau sydd eisoes wedi'u gwneud, ac un ohonynt yw ein bod wedi gosod gorchmynion cymhwysedd deddfwriaethol mewn perthynas â 14 o filiau. Ar gyfer saith o'r biliau hynny, rydym wedi nodi na allwn argymell cydsyniad. Rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas â gwneud newidiadau a allai arwain at roi cydsyniad. Mae'r trafodaethau hynny'n digwydd rhyngof fi a fy swyddog cyfatebol yn Llywodraeth y DU. Maent hefyd yn digwydd mewn cysylltiad â Gweinidogion unigol a deddfwriaeth yn eu portffolios penodol, ac wrth gwrs, ceir ymgysylltiad parhaus yn rheolaidd rhwng swyddogion Llywodraethau pedair gwlad y Deyrnas Unedig.
Os caf ailadrodd, y dull gweithredu sydd gennym, sef ein hegwyddor gyffredinol, yw y dylai deddfwriaeth sylfaenol o fewn cymhwysedd y Senedd gael ei gwneud a'i diwygio gan y Senedd. O bryd i'w gilydd, rhaid inni fabwysiadu dull pragmatig o ddefnyddio deddfwriaeth Llywodraeth y DU i gyflawni ein hamcanion polisi lle mae'r cyfle i wneud hynny'n codi, a lle mae'n synhwyrol ac yn fanteisiol i wneud hynny a'i fod er budd pobl Cymru i wneud hynny.
But it's no accident, is it, Counsel General—I'm very grateful to Mabon ap Gwynfor for raising this absolutely important subject this afternoon—that we've seen a succession of LCMs that have no need for legislative consent, except that the UK Government want to erode the powers of this place, want to erode the competence of Welsh democracy, and want to ensure that our freedom to legislate is constrained as much as they're able to do so without simply legislating this place out of existence? And does this again ensure that there is more justification than ever for the statement you made yesterday on a constitutional convention to ensure that we have a constitution that we can be sure of? We've already seen changes to the settlement since we were elected six months ago. It's an intolerable intrusion on our democracy, and what we need to be able to do is to have a settlement that strengthens Welsh democracy and does not undermine Welsh democracy.
Ond nid damwain, Gwnsler Cyffredinol—rwy'n ddiolchgar iawn i Mabon ap Gwynfor am godi'r pwnc hollbwysig hwn y prynhawn yma—yw'r ffaith ein bod wedi gweld rhes o orchmynion cymhwysedd deddfwriaethol nad oes angen cydsyniad deddfwriaethol arnynt, ac eithrio'r ffaith bod Llywodraeth y DU am erydu pwerau'r lle hwn, am erydu cymhwysedd democratiaeth Gymreig, ac am sicrhau bod ein rhyddid i ddeddfu yn cael ei gyfyngu gymaint ag y gallant heb ddeddfu'r lle hwn allan o fodolaeth? Ac a yw hyn eto'n sicrhau bod mwy o gyfiawnhad nag erioed dros y datganiad a wnaethoch ddoe ar gonfensiwn cyfansoddiadol i sicrhau bod gennym gyfansoddiad y gallwn fod yn siŵr ohono? Rydym eisoes wedi gweld newidiadau i'r setliad ers i ni gael ein hethol chwe mis yn ôl. Mae'n ymyrraeth annioddefol ar ein democratiaeth, ac mae angen inni allu cael setliad sy'n cryfhau democratiaeth Cymru yn hytrach na thanseilio democratiaeth Cymru.
I thank the Member for those comments and I think he's absolutely right; it is no accident, in my view. When you look at the cumulative effect and the combination of legislation in particular areas, it seems to me there is a concerted strategy. I think it's a strategy that arises from the fact that we have a Government that basically dislikes devolution and thinks devolution was a mistake. What message does—[Interruption.] What message—[Interruption.] What message—? Well, to whoever says, 'What rubbish, we would only have to quote back to him the comments of the Prime Minister that were made and have been well published, and that he is well aware of. I think the difficulty comes from not only believing that devolution was a mistake—
Diolch i'r Aelod am y sylwadau hynny a chredaf ei fod yn llygad ei le; nid damwain yw hi, yn fy marn i. Pan edrychwch ar yr effaith gronnol a'r cyfuniad o ddeddfwriaeth mewn meysydd penodol, mae'n ymddangos i mi fod yna strategaeth gydunol ar waith. Credaf ei bod yn strategaeth sy'n deillio o'r ffaith bod gennym Lywodraeth sy'n casáu datganoli yn y bôn ac sy'n credu mai camgymeriad oedd datganoli. Pa neges sy'n—[Torri ar draws.] Pa neges—[Torri ar draws.] Pa neges—? Wel, i bwy bynnag sy'n dweud, 'Am rwtsh', ni fyddai ond yn rhaid inni ddyfynnu'n ôl iddo sylwadau Prif Weinidog y DU a wnaed ac a gyhoeddwyd yn eang, ac mae yntau'n ymwybodol iawn ohonynt. Rwy'n credu bod yr anhawster yn deillio nid yn unig o gredu bod datganoli yn gamgymeriad—
Allow the Minister to carry on with his response, please, in some quiet.
Gadewch i'r Gweinidog barhau â'i ateb mewn tawelwch, os gwelwch yn dda.
—not only that devolution was a mistake, but, actually, where you have a Government that fails to recognise the actual strength that comes from the decentralisation of power and the empowerment of people and communities, and how devolution is good for democracy, and it is a pity that we currently have a Prime Minister who has not only made those comments, but has never properly retracted those comments either. I take that to mean that he stands by those comments, and those are the comments that are guidance that go out to the remaining members of the Cabinet.
—nid yn unig fod datganoli'n gamgymeriad, ond mewn gwirionedd, lle mae gennych Lywodraeth sy'n methu cydnabod y cryfder gwirioneddol sy'n deillio o ddatganoli grym a grymuso pobl a chymunedau, a sut y mae datganoli'n dda i ddemocratiaeth, ac mae'n drueni fod gennym Brif Weinidog ar hyn o bryd sydd nid yn unig wedi gwneud y sylwadau hynny, ond sydd heb dynnu'r sylwadau hynny yn ôl yn iawn chwaith. Cymeraf fod hynny'n golygu ei fod yn arddel y sylwadau hynny, a dyna'r sylwadau sy'n arweiniad a aiff allan i weddill aelodau'r Cabinet.
7. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am ymateb y Llywodraeth i'r argymhellion a wnaed gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru? OQ57046
7. Will the Counsel General make a statement on the Government's response to the recommendations made by the Commission on Justice in Wales? OQ57046
I thank the Member for his question. I published a written statement on justice on 30 September, and, just over 10 days ago, I had the privilege of addressing delegates at the Legal Wales conference, during which I reaffirmed our commitment to pursue the case for the devolution of justice and policing.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar gyfiawnder ar 30 Medi, ac ychydig dros 10 diwrnod yn ôl, cefais y fraint o annerch cynrychiolwyr yng nghynhadledd Cymru'r Gyfraith, pan wneuthum ailddatgan ein hymrwymiad i fynd ar drywydd yr achos dros ddatganoli cyfiawnder a phlismona.
I thank the Counsel General for that answer, and I'm sure Members will agree with me right across the benches in this Chamber that cuts to legal aid by the UK Government mean it is harder for ordinary people to access justice. I'm sure Members from right across the Chamber agree with me that access to justice should not just be for the wealthy. The Welsh Government does fund organisations to provide legal advice, and this really is a lifeline to many, and it is vital that that money spent is done so efficiently. Now, Counsel General, the 'Justice in Wales for the People of Wales' report recommended that, and I quote:
'The funding for legal aid and for the third sector providing advice and assistance should be brought together in Wales to form a single fund under the strategic direction of an independent body'.
Counsel General, do you agree with that recommendation and, if so, how quickly can we implement this recommendation?
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n cytuno â mi ar draws y meinciau yn y Siambr fod toriadau i gymorth cyfreithiol gan Lywodraeth y DU yn golygu ei bod yn anos i bobl gyffredin gael mynediad at gyfiawnder. Rwy'n siŵr fod Aelodau o bob rhan o'r Siambr yn cytuno â mi na ddylai mynediad at gyfiawnder fodoli ar gyfer y cyfoethog yn unig. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu sefydliadau i ddarparu cyngor cyfreithiol, ac mae hyn yn achubiaeth wirioneddol i lawer, ac mae'n hanfodol fod yr arian hwnnw'n cael ei wario'n effeithlon. Nawr, Gwnsler Cyffredinol, argymhellodd yr adroddiad 'Cyfiawnder yng Nghymru dros Bobl Cymru', ac rwy'n dyfynnu:
'Dylai'r cyllid ar gyfer cymorth cyfreithiol a'r trydydd sector sy'n rhoi cyngor a chynhorthwy gael ei ddwyn ynghyd yng Nghymru i ffurfio un gronfa o dan gyfeiriad strategol corff annibynnol.'
Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno â'r argymhelliad hwnnw ac os felly, pa mor gyflym y gallwn weithredu'r argymhelliad hwn?
Well, thank you for that and, yes, I do agree with the recommendation. Of course, the recommendation was made within the context of the further devolution of justice. I'd also perhaps reaffirm the comments that you made with regard to the impact of cuts to legal aid. This is something I've raised nearly every time I've had meetings with relevant judiciary and law officers. It's a matter that is regularly raised in this particular Chamber, because we have, effectively, I believe, a two-tier justice system now: a justice system for those who can afford it and very little justice for those who can't.
We as a Welsh Government have stepped in with resources that were not intended for this in terms of the single advice fund that the Minister for Social Justice was referring to earlier, how important that is, but it is not a substitute for a properly funded justice system and a properly funded legal aid system. I hope, though, that the single advice fund and the investment that we are making into that support provides the base for the establishment eventually of a Welsh legal aid fund.
I think it is also worth referring to the comments that have been made recently by the previous Lord Chancellor, Robert Buckland, who basically talked about the way in which justice has been underinvested for decades, and I agree with that and I think the cuts in respect of legal aid were almost the worst example of that. But there is no doubt that there has been a long-term failure to evaluate the importance of the justice system and that the justice system is ultimately about the empowerment of people in our communities. So, I think it is another matter that comes back to a point that was made earlier in terms of the commission and the need for the review that is likely to be taking place.
Wel, diolch am hynny, ac ydw, rwy'n cytuno â'r argymhelliad. Wrth gwrs, gwnaed yr argymhelliad yng nghyd-destun datganoli cyfiawnder ymhellach. Hefyd, efallai, hoffwn ailddatgan y sylwadau a wnaethoch mewn perthynas ag effaith toriadau i gymorth cyfreithiol. Mae hyn yn rhywbeth a godwyd gennyf bron bob tro y cefais gyfarfod gyda swyddogion y gyfraith a'r farnwriaeth berthnasol. Mae'n fater sy'n cael ei godi'n rheolaidd yn y Siambr hon, gan fod gennym, i bob pwrpas, system gyfiawnder ddwy haen bellach: system gyfiawnder i'r rheini a all ei fforddio a fawr iawn o gyfiawnder i'r rheini na allant ei fforddio.
Rydym ni fel Llywodraeth Cymru wedi camu i'r adwy gydag adnoddau nas bwriadwyd ar gyfer hyn gyda'r gronfa gynghori sengl y cyfeiriodd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ati'n gynharach, pwysigrwydd honno, ond nid yw'n cymryd lle system gyfiawnder a ariennir yn briodol a system gymorth cyfreithiol a ariennir yn briodol. Rwy'n gobeithio, serch hynny, fod y gronfa gynghori sengl a'r buddsoddiad a wnawn yn y cymorth hwnnw'n darparu'r sylfaen ar gyfer sefydlu cronfa cymorth cyfreithiol i Gymru yn y pen draw.
Credaf ei bod hefyd yn werth cyfeirio at y sylwadau a wnaed yn ddiweddar gan y cyn-Arglwydd Ganghellor, Robert Buckland, a soniodd, yn y bôn, am y ffordd y tanfuddsoddwyd mewn cyfiawnder ers degawdau, ac rwy'n cytuno â hynny, a chredaf mai'r toriadau mewn perthynas â chymorth cyfreithiol oedd yr enghraifft waethaf, bron iawn, o hynny. Ond nid oes unrhyw amheuaeth y bu methiant hirdymor i werthuso pwysigrwydd y system gyfiawnder a bod y system gyfiawnder, yn y pen draw, yn ymwneud â grymuso pobl yn ein cymunedau. Felly, credaf ei fod yn fater arall sy'n gysylltiedig â phwynt a wnaed yn gynharach mewn perthynas â'r comisiwn a'r angen am yr adolygiad sy'n debygol o ddigwydd.
8. Beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru mewn perthynas â defnyddio cardiau adnabod pleidleiswyr yng Nghymru? OQ57067
8. What are the Welsh Government's plans in relation to the use of voter identification in Wales? OQ57067
I thank Jane Dodds for her question. The Welsh Government is committed to inclusive and accessible voting in Senedd and local government elections, and wants to encourage participation rather than to restrict it. We will therefore not be introducing voter ID measures in Wales for devolved elections.
Diolch i Jane Dodds am ei chwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i bleidleisio cynhwysol a hygyrch yn etholiadau’r Senedd a llywodraeth leol, ac yn awyddus i annog cyfranogiad yn hytrach na chyfyngu arno. Felly, ni fyddwn yn cyflwyno mesurau adnabod pleidleiswyr yng Nghymru ar gyfer etholiadau datganoledig.
Thank you so much, Counsel General, I'm very pleased to hear that because I, like you, am incredibly concerned at the Conservative Government's proposals in Westminster to pursue voter identification for reserved elections. Whilst I'm not going to rehearse the arguments for and against today, I remain totally opposed to these discriminatory measures. What I am concerned about, though, is that in a Welsh context these measures may create confusion about the need to carry photo ID to the polling stations for all elections in the United Kingdom, despite devolved and local elections in Wales retaining the much fairer system. So, could I ask you what plans the Welsh Government intends to put in place to mitigate the potential public confusion on this issue? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol, rwy'n falch iawn o glywed hynny gan fy mod i, fel chi, yn hynod bryderus ynglŷn â chynigion y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan i ddefnyddio mesurau adnabod pleidleiswyr ar gyfer etholiadau a gedwir yn ôl. Er nad wyf am ailadrodd y dadleuon o blaid ac yn erbyn heddiw, rwy'n parhau i wrthwynebu'r mesurau gwahaniaethol hyn yn llwyr. Yr hyn rwy'n poeni amdano, serch hynny, yw y gallai'r mesurau hyn, yng nghyd-destun Cymru, greu dryswch ynghylch yr angen i fynd â cherdyn adnabod i'r gorsafoedd pleidleisio ar gyfer pob etholiad yn y Deyrnas Unedig, er bod etholiadau datganoledig a lleol yng Nghymru yn cadw'r system lawer tecach. Felly, a gaf fi ofyn pa gynlluniau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu rhoi ar waith i liniaru'r dryswch cyhoeddus posibl ynghylch y mater hwn? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. I've already indicated, I think, in the past the need for and my desire for and belief that we will have an electoral reform Bill within the term of this Senedd, the purpose of which will be to modernise our electoral system to improve accessibility, to learn from the lessons that exist internationally that can provide access to people, whether it be people with disability or in general, that reflects the modern society we live in.
I have to say that I have not seen any substantive evidential basis that would justify the introduction of ID cards. I believe it is an idea that has come from America. It is part of an agenda that is about restricting accessibility of voting for some of the poorer and most vulnerable within our communities. Now, when I say there's no evidential base, I'll give you an example from the data from the Electoral Commission: in 2019, across the UK, with the millions and millions of votes that were cast, there were a total of 595 cases of alleged electoral fraud investigated by the police. Only 142 of those were categorised under a voting category. One individual was convicted for using someone else's vote at a polling station, one individual received a caution for the same reason, and in Wales, there were 14 cases of alleged electoral fraud investigated by Welsh police forces in 2019, with only six of them relating to voting.
The Welsh Government's position is that we want to make elections as open and as accessible as possible. We want to find new ways to engage with voters to make sure they have every opportunity to participate in the democratic process, and as I've said, we intend to bring forward our own proposals for how to achieve this later in the sixth Senedd.
Diolch. Credaf fy mod eisoes wedi nodi yn y gorffennol yr angen am, a fy awydd a'm cred y byddwn yn cael, Bil diwygio etholiadol o fewn tymor y Senedd hon, a'i ddiben fydd moderneiddio ein system etholiadol i wella hygyrchedd, i ddysgu o'r gwersi rhyngwladol a all ddarparu mynediad i bobl, boed yn bobl ag anableddau neu'n gyffredinol, sy'n adlewyrchu'r gymdeithas fodern rydym yn byw ynddi.
Mae'n rhaid imi ddweud nad wyf wedi gweld unrhyw sail dystiolaethol o sylwedd a fyddai'n cyfiawnhau cyflwyno cardiau adnabod. Credaf ei fod yn syniad a ddaeth o America. Mae'n rhan o agenda sy'n ymwneud â chyfyngu ar hygyrchedd pleidleisio i rai o'r bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau. Nawr, pan ddywedaf nad oes sylfaen dystiolaethol, fe roddaf enghraifft i chi o'r data gan y Comisiwn Etholiadol: yn 2019, ledled y DU, gyda'r miliynau ar filiynau o bleidleisiau a fwriwyd, ymchwiliodd yr heddlu i gyfanswm o 595 achos o dwyll etholiadol honedig. O'r rheini, 142 yn unig a oedd wedi'u categoreiddio o dan gategori pleidleisio. Cafwyd un unigolyn yn euog o ddefnyddio pleidlais rhywun arall mewn gorsaf bleidleisio, cafodd un unigolyn rybudd am yr un rheswm, ac yng Nghymru, ymchwiliwyd i 14 achos o dwyll etholiadol honedig gan heddluoedd Cymru yn 2019, gyda chwech ohonynt yn unig yn ymwneud â phleidleisio.
Safbwynt Llywodraeth Cymru yw ein bod yn dymuno gwneud etholiadau mor agored ac mor hygyrch â phosibl. Hoffem ddod o hyd i ffyrdd newydd o ymgysylltu â phleidleiswyr i sicrhau eu bod yn cael pob cyfle i gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd, ac fel rwyf wedi'i ddweud, rydym yn bwriadu cyflwyno ein cynigion ein hunain ar sut i gyflawni hyn yn nes ymlaen yn y chweched Senedd.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar y metro, a dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud ei ddatganiad.
The next item, therefore, is the statement by the Deputy Minister for Climate Change on the metro, and I call on the Deputy Minister to make his statement.
Diolch yn fawr, Llywydd. The climate emergency demands we change the way we travel. Seventeen per cent of Welsh carbon emissions are generated by transport, and as the UK Climate Change Committee makes clear, simply switching to electric cars will not meet the 2050 net zero target. We need to cut the number of journeys and get people to switch to more sustainable forms of transport too.
We fully recognise that this is not going to be easy. For some 70 years transport policy in the UK has favoured car travel over public transport, and as a result it is now easier for most people to hop in the car than it is to plan a journey using more sustainable forms of transport. That has to change. But for that to happen, we have to make the right thing to do the easiest thing to do.
Our Wales transport strategy sets out the steps we need to make to meet our target of 45 per cent of journeys by public transport or active travel by 2040. We are aiming to publish a new bus strategy around the end of this year, and a White Paper to follow, and a bus reform Bill this Senedd term.
Our active travel investment for short local trips is now the highest per head in the UK, and we are working with councils to identify safe local networks that will encourage people to leave the car at home and walk and cycle instead. Ten per cent of car journeys are under 1 mile in length, and many of those trips could be made on foot or by bike.
For medium and long-term journeys, rail has an important part to play. We need to see the £5 billion shortfall in rail investment from the UK Government made up in order to modernise our network. For our part, we have taken the Wales and borders franchise under public control and are working hard to stabilise it after the collapse in passenger numbers during COVID. As we plan the rail recovery, we must do it in tandem with the other sustainable modes, so that people can make their whole journey, door to door, by sustainable transport.
The Burns commission in south-east Wales has set a blueprint for how that can be done, and we want to scale that approach to other parts of Wales. In particular, I want to emulate the model where the Welsh Government and Transport for Wales have formed a single joint delivery unit with the local authorities, and an independent delivery board set up to drive performance and ensure progress. I’m pleased that Simon Gibson and Dr Lynn Sloman, both noted for their delivery focus, are serving as chair and vice-chair of the delivery board in south-east Wales.
Llywydd, I can announce that I have tasked my officials with creating a similar collaborative approach in north Wales too. We will create a north Wales metro delivery board, and I will be advertising for an independent chair and vice-chair to make sure we are being as ambitious as possible and to hold delivery partners to account, ourselves included. I would also like to see this model of partnership, co-design and shared leadership adopted by the four corporate joint committees across Wales as they take up their responsibility for regional transport planning over the course of this Senedd term.
The evidence from around the world suggests that if you want people to use public transport, it needs to be easy to use. In the parlance, it needs to 'turn up and go', and that's the design principle at the heart of our metro programme: frequent, seamless services connecting people with key destinations, and we've committed over £1 billion to our three metro programmes. Each is in different stages of development and we are today publishing updated maps showing the current ambition.
In the south-east, significant construction work is already under way, and in the next few years we'll increasingly see physical evidence of one of the most ambitious infrastructure projects to have taken place in Wales in modern times. A new bus station right next to the main train station is going up in Cardiff. Work has been going on over the summer on the core Valleys line to prepare it for the introduction of new tram trains. By 2024, there will be new tram trains offering fast turn-up-and-go services at around 50 stations on the Welsh Government's network, as well as new services being planned to double the frequency on the Ebbw Vale line through the Vale of Glamorgan, and to Maesteg.
In north Wales, we've put in place the foundations for a significantly improved rail and bus service and active travel through our £50 million of Welsh Government funding announcement. I recently saw for myself the plans at Wrexham General station to make it easier to change between rail and bus, helping connections between the north Wales coast and the more frequent Borderlands line services from next year at Shotton, alongside a new station at Deeside industrial park.
We've asked Transport for Wales to take on the development of the Swansea bay and west Wales metro to assist the local authorities in that area. This is at the earliest stage of development of the three metro key schemes, and I'm keen to increase the pace and the ambition for public transport in this part of Wales. Around £8 million has been allocated this year to deliver active travel and public transport schemes to support the Swansea bay metro programme. Preliminary work is being carried out to develop a potential hydrogen bus pilot in Swansea bay and Pembrokeshire, and new interchanges, including a new station at St Clears delivered by Transport for Wales, which will be in place by 2024, will offer real improvements to public transport in the area.
I've also recently commissioned work to develop a new programme for mid Wales to examine how our approach to the metros can be applied in this region and our more rural areas across the whole of Wales. We must learn from Germany and Switzerland that it's perfectly possible to have an effective public transport system in rural areas. It'll require a different approach to urban Wales, but it's absolutely doable with commitment. Car clubs and electric bikes will have a major role to play, as will demand-responsive transport, and in pilots across Wales, our Fflecsi service is offering access to public transport where previously there was none, opening up new opportunities for more people. We are now trialling Fflecsi in 11 areas, where we are seeing significant passenger growth and it has now been used for over 100,000 journeys. And we're committed to learn from it and to scale it.
Llywydd, delivering our metros is one of the most ambitious and complex programmes ever undertaken by the Welsh Government. The maps published today illustrate our emerging programmes. We have the capability, the expertise, the experience and the desire in Wales to progress at pace. In fact, we will not achieve our net zero ambitions if we don't. Diolch.
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'r argyfwng hinsawdd yn golygu bod yn rhaid inni newid y ffordd y teithiwn. Mae 17 y cant o allyriadau carbon Cymru yn cael eu cynhyrchu gan drafnidiaeth, ac fel y mae Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU yn ei nodi'n glir, ni fydd newid i geir trydan yn unig yn cyflawni targed sero-net 2050. Mae angen inni leihau nifer y teithiau a chael pobl i newid i fathau mwy cynaliadwy o drafnidiaeth hefyd.
Rydym yn llwyr gydnabod nad yw hyn yn mynd i fod yn hawdd. Ers tua 70 mlynedd, mae polisi trafnidiaeth yn y DU wedi ffafrio teithio mewn ceir dros drafnidiaeth gyhoeddus, ac o ganlyniad, mae'n haws bellach i'r rhan fwyaf o bobl ddefnyddio ceir na chynllunio taith gan ddefnyddio mathau mwy cynaliadwy o drafnidiaeth. Mae'n rhaid i hynny newid. Ond er mwyn i hynny ddigwydd, mae'n rhaid inni sicrhau mai'r peth iawn i'w wneud yw'r peth hawsaf i'w wneud.
Mae ein strategaeth drafnidiaeth yng Nghymru yn nodi'r camau y mae'n rhaid i ni eu cymryd i gyflawni ein targed o 45 y cant o deithiau ar drafnidiaeth gyhoeddus neu drwy deithio llesol erbyn 2040. Rydym yn anelu at gyhoeddi strategaeth fysiau newydd oddeutu diwedd eleni, a Phapur Gwyn i ddilyn, a Bil diwygio bysiau yn ystod tymor y Senedd hon.
Ein buddsoddiad mewn teithio llesol ar gyfer teithiau lleol byr yw'r buddsoddiad uchaf y pen yn y DU, ac rydym yn gweithio gyda chynghorau i nodi rhwydweithiau lleol diogel a fydd yn annog pobl i adael y car gartref a cherdded neu feicio yn lle hynny. Mae 10 y cant o deithiau car o dan 1 filltir o hyd, a gellid gwneud llawer o'r teithiau hynny ar droed neu ar feic.
Ar gyfer teithiau canolig a phell, mae gan reilffyrdd ran bwysig i'w chwarae. Mae angen gwneud iawn am y diffyg o £5 biliwn mewn buddsoddiad rheilffyrdd gan Lywodraeth y DU er mwyn moderneiddio ein rhwydwaith. O'n rhan ni, rydym wedi dod â masnachfraint Cymru a'r gororau o dan reolaeth gyhoeddus ac rydym yn gweithio'n galed i'w sefydlogi ar ôl y cwymp yn nifer y teithwyr yn ystod COVID. Wrth inni gynllunio adferiad y rheilffyrdd, rhaid ei wneud ochr yn ochr â'r dulliau cynaliadwy eraill, fel y gall pobl gwblhau eu taith gyfan, o ddrws i ddrws, drwy drafnidiaeth gynaliadwy.
Mae comisiwn Burns yn ne-ddwyrain Cymru wedi gosod glasbrint ar gyfer sut y gellir gwneud hynny, ac rydym am ymestyn y dull gweithredu hwnnw i gynnwys rhannau eraill o Gymru. Yn fwyaf arbennig, rwyf am efelychu'r model lle mae Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru wedi ffurfio un uned gyflawni ar y cyd â'r awdurdodau lleol, a bwrdd cyflawni annibynnol a sefydlwyd i hybu perfformiad a sicrhau cynnydd. Rwy'n falch fod Simon Gibson a Dr Lynn Sloman, ill dau'n nodedig am eu ffocws ar gyflawni, yn gwasanaethu fel cadeirydd ac is-gadeirydd y bwrdd cyflawni yn ne-ddwyrain Cymru.
Lywydd, gallaf gyhoeddi fy mod wedi gofyn i fy swyddogion greu dull cydweithredol tebyg yng ngogledd Cymru hefyd. Byddwn yn creu bwrdd cyflawni metro gogledd Cymru, a byddaf yn hysbysebu am gadeirydd ac is-gadeirydd annibynnol i sicrhau ein bod mor uchelgeisiol â phosibl ac i ddwyn partneriaid cyflenwi i gyfrif, gan gynnwys ein hunain. Hoffwn hefyd weld y model partneriaeth, cyd-gynllunio a rhannu arweinyddiaeth yn cael ei fabwysiadu gan y pedwar cyd-bwyllgor corfforedig ledled Cymru wrth iddynt fynd i'r afael â'u cyfrifoldeb dros gynllunio trafnidiaeth ranbarthol dros dymor y Senedd hon.
Mae'r dystiolaeth o bob cwr o'r byd yn awgrymu, os ydych am i bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, mae angen iddi fod yn hawdd ei defnyddio. Mae angen gallu 'cyrraedd a gadael', fel petai, a dyna'r egwyddor gynllunio sydd wrth wraidd ein rhaglen metro: gwasanaethau di-dor, rheolaidd sy'n cysylltu pobl â chyrchfannau allweddol, ac rydym wedi ymrwymo dros £1 biliwn i'n tair rhaglen metro. Mae pob un ar wahanol gamau o'u datblygiad a heddiw rydym yn cyhoeddi mapiau wedi'u diweddaru sy'n dangos yr uchelgais cyfredol.
Yn y de-ddwyrain, mae gwaith adeiladu sylweddol eisoes ar y gweill, ac yn yr ychydig flynyddoedd nesaf, byddwn yn gweld mwy a mwy o dystiolaeth ffisegol o un o'r prosiectau seilwaith mwyaf uchelgeisiol i'w gynnal yng Nghymru yn y cyfnod modern. Bydd gorsaf fysiau newydd wrth ymyl y brif orsaf reilffordd yn cael ei chodi yng Nghaerdydd. Mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo dros yr haf ar linell graidd y Cymoedd i'w pharatoi ar gyfer trenau tram newydd. Erbyn 2024, bydd trenau tram newydd yn cynnig gwasanaethau 'cyrraedd a gadael' cyflym mewn oddeutu 50 o orsafoedd ar rwydwaith Llywodraeth Cymru, yn ogystal â gwasanaethau newydd sy'n cael eu cynllunio i ddyblu'r amlder ar reilffordd Glynebwy drwy Fro Morgannwg, ac i Faesteg.
Yng ngogledd Cymru, rydym wedi gosod y sylfeini ar gyfer gwasanaeth rheilffyrdd a bysiau gwell o lawer a theithio llesol drwy ein cyhoeddiad o werth £50 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru. Yn ddiweddar, gwelais drosof fy hun y cynlluniau yng ngorsaf Wrecsam Cyffredinol i'w gwneud yn haws i newid rhwng trên a bws, gan helpu'r cysylltiadau rhwng rheilffordd arfordir gogledd Cymru a gwasanaethau amlach lein y Gororau o'r flwyddyn nesaf yn Shotton, ynghyd â gorsaf newydd ym mharc diwydiannol Glannau Dyfrdwy.
Rydym wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru ymgymryd â'r gwaith o ddatblygu metro bae Abertawe a gorllewin Cymru i gynorthwyo'r awdurdodau lleol yn yr ardal honno. Y gwaith hwn sydd ar y cam cynharaf yn natblygiad y tri chynllun metro allweddol, ac rwy'n awyddus i gynyddu cyflymder ac uchelgais ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus yn y rhan hon o Gymru. Mae oddeutu £8 miliwn wedi'i ddyrannu eleni i ddarparu cynlluniau teithio llesol a thrafnidiaeth gyhoeddus i gefnogi rhaglen metro bae Abertawe. Mae gwaith rhagarweiniol yn mynd rhagddo i ddatblygu cynllun peilot bws hydrogen posibl ym mae Abertawe a sir Benfro, a bydd cyfnewidfeydd newydd, gan gynnwys gorsaf newydd yn Sanclêr a ddarperir gan Trafnidiaeth Cymru, yn weithredol erbyn 2024, gan gynnig gwelliannau gwirioneddol i drafnidiaeth gyhoeddus yn yr ardal.
Yn ddiweddar, rwyf hefyd wedi comisiynu gwaith i ddatblygu rhaglen newydd ar gyfer canolbarth Cymru i archwilio sut y gellir cymhwyso ein dull metro yn y rhanbarth hwn a'n hardaloedd mwy gwledig ledled Cymru gyfan. Mae'n rhaid inni ddysgu o'r Almaen a'r Swistir ei bod yn gwbl bosibl cael system drafnidiaeth gyhoeddus effeithiol mewn ardaloedd gwledig. Bydd angen ymagwedd wahanol tuag at y Gymru drefol, ond mae'n gwbl ddichonadwy gydag ymrwymiad. Bydd gan glybiau ceir a beiciau trydan rôl fawr i'w chwarae, ynghyd â thrafnidiaeth sy'n ymateb i'r galw, ac mewn cynlluniau peilot ledled Cymru, mae ein gwasanaeth Fflecsi'n cynnig mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus lle nad oedd i'w gael o'r blaen, gan ddarparu cyfleoedd newydd i fwy o bobl. Rydym bellach yn treialu Fflecsi mewn 11 ardal, lle rydym yn gweld cynnydd sylweddol yn nifer y teithwyr, ac mae bellach wedi'i ddefnyddio ar gyfer dros 100,000 o deithiau. Ac rydym wedi ymrwymo i ddysgu ohono a'i ymestyn.
Lywydd, mae darparu ein metros yn un o'r rhaglenni mwyaf uchelgeisiol a chymhleth a gyflawnwyd gan Lywodraeth Cymru erioed. Mae'r mapiau a gyhoeddwyd heddiw'n darlunio ein rhaglenni sydd ar y gweill. Mae gennym y gallu, yr arbenigedd, y profiad a'r awydd yng Nghymru i symud ymlaen yn gyflym. Mewn gwirionedd, ni fyddwn yn cyflawni ein huchelgeisiau sero-net os na wnawn hynny. Diolch.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
I have a large number of people who wish to speak, and I therefore ask everyone to keep within their time allocation so that we can get as many in as possible, please. And I'm sure the Deputy Minister will also be succinct in his answers to the questions.
Mae gennyf nifer fawr o bobl sy'n dymuno siarad, ac felly gofynnaf i bawb gadw o fewn eu dyraniad amser fel y gallwn glywed cymaint ohonynt â phosibl, os gwelwch yn dda. Ac rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog hefyd yn gryno wrth ateb y cwestiynau.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Natasha Asghar.
Conservative spokesperson, Natasha Asghar.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Firstly, I thank the Deputy Minister for his statement today. I wish to put on record that the Welsh Conservatives do fully support the metro projects across Wales, but I do want to also just put in there that we don't think it's going to be a fully fledged solution to the environmental crisis. We do share your hope that it'll make it easier for people to use their cars less and use public transport more. However, we do have concerns that your Government is relying too much on the metro as an immediate transport solution for south Wales. I know you mentioned £750 million was being spent on south Wales and, as someone from south Wales, that's great, but just in comparison, £50 million for north Wales is a bit of a kick in the teeth for those people who live in north Wales.
Deputy Minister, I just want to give you an example. If I fall and trip right now and break my hand, a plaster will literally only help me to a certain point, but if I actually need a cast to resolve the issue that I have at hand, that's what we need here in Wales. We need a cast, something that's actually going to solve the problem of transport. Therefore, it's my belief that the economic benefits derived from the metro will be offset by the damage done by your failure to invest in improving our roads. As the planning inspector of the proposed M4 relief road said in 2019, if the south Wales metro were created overnight, it would only alleviate traffic by 5.9 per cent. So, I'd like to know: have your figures changed since then?
Your decision to freeze all new road building has been met with widespread dismay by businesses in Wales. The Road Haulage Association has criticised the move and said that Wales needs a fit-for-purpose road network to boost trade. You mentioned previously in a statement that one out of five people do not have access to a car. This is not me being difficult, but I'd very much like to know where you got the figure from, because my main concern is those four out of five that we haven't discussed and mentioned. So, Deputy Minister, do you feel that the south Wales metro may not actually solve all the transport problems of south Wales, and that we need an efficient, modern road infrastructure as well, side by side?
Your comments on new and improved bus services are welcomed by myself and many of my colleagues, but merely highlight the neglect and decline in bus services that has taken place under the Welsh Labour Government. Under your Government, the number of local bus journeys has fallen from 100 million in 2016-17 to 89 million in 2019-20. So, how will you deliver this promised increase in bus services? Six years ago, Wales replaced the bus service operators grant with the bus services support grant, with funding set at £25 million. It is shocking, therefore, that this fixed pot of £25 million has not changed since the BSSG inception. So, how will you deliver this promised increase in bus services when funding per passenger is inadequate and compares poorly with that provided for rail passengers?
I sincerely, from every ounce of my soul, welcome your comments on a new integrated ticketing system and flexible fare options, but can you advise what is the present position regarding my call for an all-Wales travel card, which received a positive response from the First Minister? Having spoken to those behind the Oyster card in London, we already have the system in place here in Wales and have the infrastructure to provide that all-important all-Wales travel card. I love the idea of having a debit card system here. The tap-and-go system would be fantastic for so many people across the board, but it would cost a lot of money and time. Do we have that time, Deputy Minister?
Finally, Minister, I agree that Wales needs new and improved train stations, and have supported calls for one at Magor and Undy. I'd like to know what discussions have you had specifically, or intend to have, with the UK Secretary of State for Transport, Grant Shapps, to make this a reality and deliver these vital links in the Welsh network chain right now. Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Yn gyntaf, diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw. Hoffwn ddweud ar goedd fod y Ceidwadwyr Cymreig yn llwyr gefnogi'r prosiectau metro ledled Cymru, ond rwyf hefyd am ddweud nad ydym yn credu y bydd yn ateb cyflawn i'r argyfwng amgylcheddol. Rydym yn rhannu eich gobaith y bydd yn ei gwneud yn haws i bobl ddefnyddio llai ar eu ceir ac i ddefnyddio mwy ar drafnidiaeth gyhoeddus. Fodd bynnag, mae gennym bryderon fod eich Llywodraeth yn dibynnu gormod ar y metro fel ateb trafnidiaeth uniongyrchol ar gyfer de Cymru. Gwn ichi grybwyll bod £750 miliwn yn cael ei wario ar dde Cymru, ac fel rhywun o dde Cymru, mae hynny'n wych, ond mewn cymhariaeth, mae £50 miliwn ar gyfer gogledd Cymru yn dro gwael braidd â'r bobl sy'n byw yng ngogledd Cymru.
Ddirprwy Weinidog, hoffwn roi enghraifft i chi. Pe bawn yn cwympo ac yn baglu yn awr ac yn torri fy llaw, bydd plastr yn llythrennol yn fy helpu hyd at bwynt penodol yn unig, ond os oes angen cast arnaf i ddatrys y broblem, dyna sydd ei angen arnom yma yng Nghymru. Mae angen cast arnom, rhywbeth sy'n mynd i ddatrys problem trafnidiaeth. Felly, credaf y bydd y buddion economaidd a ddaw yn sgil y metro yn cael eu gwrthbwyso gan y difrod a wnaed gan eich methiant i fuddsoddi er mwyn gwella ein ffyrdd. Fel y dywedodd arolygydd cynllunio ffordd liniaru arfaethedig yr M4 yn 2019, pe bai metro de Cymru'n cael ei greu dros nos, ni fyddai ond yn lliniaru traffig 5.9 y cant. Felly, hoffwn wybod: a yw eich ffigurau wedi newid ers hynny?
Mae eich penderfyniad i rewi'r holl waith adeiladu ffyrdd newydd wedi'i wfftio'n llwyr gan fusnesau yng Nghymru. Mae’r Gymdeithas Cludo ar y Ffyrdd wedi beirniadu’r penderfyniad, gan ddweud bod angen rhwydwaith ffyrdd addas at y diben ar Gymru er mwyn hybu masnach. Fe nodoch chi mewn datganiad blaenorol nad oes gan un o bob pump o bobl fynediad at gar. Nid wyf yn ceisio bod yn anodd, ond carwn wybod o ble y cawsoch y ffigur hwnnw, gan mai fy mhrif bryder yw'r pedwar o bob pump nad ydym wedi'u trafod a'u crybwyll. Felly, Ddirprwy Weinidog, onid ydych yn teimlo efallai na fydd metro de Cymru'n datrys holl broblemau trafnidiaeth de Cymru, a bod angen seilwaith ffyrdd effeithlon a modern arnom hefyd, ochr yn ochr â hynny?
Mae eich sylwadau ar wasanaethau bysiau newydd a gwell yn cael croeso gennyf fi a llawer o fy nghyd-Aelodau, ond maent yn tynnu sylw at yr esgeulustod a’r dirywiad mewn gwasanaethau bysiau o dan Lywodraeth Lafur Cymru. O dan eich Llywodraeth, mae nifer y teithiau bws lleol wedi disgyn o 100 miliwn yn 2016-17 i 89 miliwn yn 2019-20. Felly, sut y byddwch yn cyflawni'r cynnydd rydych yn ei addo mewn gwasanaethau bysiau? Chwe blynedd yn ôl, rhoddwyd grant cynnal gwasanaethau bysiau Cymru ar waith yn lle'r grant gweithredwyr gwasanaethau bysiau, gyda chyllid wedi'i osod ar £25 miliwn. Mae'n warthus, felly, nad yw'r pot sefydlog hwn o £25 miliwn wedi newid ers cychwyn y grant cynnal gwasanaethau bysiau. Felly, sut y byddwch yn cyflawni'r cynnydd rydych wedi'i addo mewn gwasanaethau bysiau pan fo'r cyllid fesul teithiwr yn annigonol, ac yn wael o gymharu â'r hyn a ddarperir ar gyfer teithwyr ar drenau?
Rwy'n croesawu o waelod calon eich sylwadau ar system docynnau integredig newydd ac opsiynau prisiau hyblyg, ond a allwch ddweud wrthyf beth yw'r sefyllfa bresennol mewn perthynas â fy ngalwad am gerdyn teithio Cymru gyfan, a gafodd ymateb cadarnhaol gan y Prif Weinidog? Ar ôl siarad â'r bobl a oedd yn gyfrifol am gerdyn Oyster yn Llundain, mae gennym y system ar waith eisoes yma yng Nghymru, ac mae gennym y seilwaith i ddarparu'r cerdyn teithio Cymru gyfan hollbwysig hwnnw. Rwyf wrth fy modd â'r syniad o gael system cerdyn debyd yma. Byddai'r system 'tapio-a-mynd' yn wych i gynifer o bobl yn gyffredinol, ond byddai'n costio llawer o arian ac amser. A oes gennym yr amser hwnnw, Ddirprwy Weinidog?
Yn olaf, Weinidog, cytunaf fod angen gorsafoedd trên newydd a gwell ar Gymru, ac rwyf wedi cefnogi galwadau am un ym Magwyr a Gwndy. Hoffwn wybod pa drafodaethau penodol a gawsoch, neu y bwriadwch eu cael, gydag Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Drafnidiaeth, Grant Shapps, i wireddu hyn ac i ddarparu'r cysylltiadau hanfodol hyn yng nghadwyn rhwydwaith Cymru ar hyn o bryd. Diolch yn fawr iawn.
There was a series of questions there, and I'm mindful of the Deputy Llywydd's plea to keep the answers short, so I will do my best.
I'm getting a little tired of sharing platforms with Conservative spokespeople who call for us to take bold action on climate change and then the next day stand up in the Senedd and demand we spend billions of pounds on roads programmes. Those two things are not compatible, so how you explain that disconnect, I don't understand, because it's complete hypocrisy. That's what it is. It's hypocrisy. You cannot do both things at the same time. Now, you want us to spend £2 billion on a motorway through Newport, which, as we know, would increase traffic and car use, not decrease it as the UK Climate Change Committee tells us we need to do. Your figures on the metro are out of date, because the approach of the Burns commission has shown that an integrated approach of bus, rail and active travel, focused around the city of Newport, can achieve modal shift. It can achieve the same impact as the road for half the price.
You ask where we get the figures of 20 per cent of people not having a car. The answer is quite simple: the census. These aren't contested figures. These are well-established figures. In fact, additional figures from TfW show that 80 per cent of bus users don't have an alternative. So, investing in public transport is as much a social justice case as it is a climate change case.
The suggestion of the all-Wales travel card is an attractive one, but it simply can't be achieved with the fragmented, privatised system that her party has left us as a legacy, and that's why we're taking through the bus modernisation Bill. She may curse and say it's inconvenient that I point out the Conservative record on public transport, but we are living with the legacy of it 40 years on. The privatisation of the bus service was a disaster, and it makes it nigh on impossible to introduce the sort of changes we've seen in London, because in London the bus service was kept regulated in public ownership. That was not—[Interruption.]
Rydych wedi gofyn nifer o gwestiynau, ac rwy'n ymwybodol o gais y Dirprwy Lywydd i gadw'r atebion yn gryno, felly rwyf am wneud fy ngorau.
Rwy'n dechrau blino ar rannu llwyfannau gyda llefarwyr Ceidwadol sy'n galw arnom i roi camau beiddgar ar waith ar y newid yn yr hinsawdd a'r diwrnod wedyn yn codi yn y Senedd i fynnu ein bod yn gwario biliynau o bunnoedd ar raglenni ffyrdd. Nid yw'r ddau beth yn gydnaws, felly sut rydych yn esbonio'r datgysylltiad hwnnw, nid wyf yn deall, gan ei fod yn rhagrith llwyr. Dyna beth ydyw: rhagrith. Ni allwch wneud y ddau beth ar yr un pryd. Nawr, rydych am inni wario £2 biliwn ar draffordd drwy Gasnewydd, a fyddai, fel y gwyddom, yn cynyddu traffig a'r defnydd o geir, yn hytrach na'i leihau fel y dywed Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU wrthym fod angen inni ei wneud. Mae eich ffigurau ar y metro'n hen ffigurau, gan fod dull comisiwn Burns o weithio wedi dangos y gall dull integredig o deithio ar fysiau, rheilffyrdd a theithio llesol, gyda'r ffocws ar ddinas Casnewydd, newid dulliau teithio. Gall gyflawni'r un effaith â'r ffordd am hanner y pris.
Rydych yn gofyn o ble y cawsom y ffigurau sy'n dweud nad oes car gan 20 y cant o bobl. Mae'r ateb yn eithaf syml: y cyfrifiad. Nid oes unrhyw un yn herio'r ffigurau hyn. Mae'r rhain yn ffigurau dilys. Mewn gwirionedd, mae ffigurau ychwanegol gan Trafnidiaeth Cymru'n dangos nad oes unrhyw ddewis arall gan 80 y cant o ddefnyddwyr bysiau. Felly, mae buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus yn llawn cymaint o achos cyfiawnder cymdeithasol ag y mae o achos newid hinsawdd.
Mae awgrym y cerdyn teithio Cymru gyfan yn un deniadol, ond ni ellir ei gyflawni gyda'r system dameidiog, wedi'i phreifateiddio rydym wedi'i hetifeddu gan ei phlaid, a dyna pam ein bod yn cyflwyno'r Bil moderneiddio bysiau. Gall felltithio a dweud ei bod yn anghyfleus fy mod yn tynnu sylw at hanes y Ceidwadwyr mewn perthynas â thrafnidiaeth gyhoeddus, ond rydym yn byw gyda'r etifeddiaeth honno 40 mlynedd yn ddiweddarach. Roedd preifateiddio'r gwasanaeth bysiau'n drychineb, ac mae'n ei gwneud fwy neu lai yn amhosibl cyflwyno'r math o newidiadau a welsom yn Llundain, oherwydd yn Llundain, cafodd y gwasanaeth bws ei gadw wedi ei reoleiddio ac mewn perchnogaeth gyhoeddus. Nid oedd hynny—[Torri ar draws.]
Can the Deputy Minister hold on a second? Members should listen to the answer. You've raised questions; please listen to the answer. And Government backbenchers, also listen to the answer, please. Deputy Minister.
A wnaiff y Dirprwy Weinidog aros am funud? Dylai'r Aelodau wrando ar yr ateb. Rydych wedi gofyn cwestiynau; gwrandewch ar yr ateb, os gwelwch yn dda. A'r Aelodau ar feinciau cefn y Llywodraeth, gwrandewch chi ar yr ateb hefyd, os gwelwch yn dda. Ddirprwy Weinidog.
In terms of the different levels of investment in different parts of Wales, as I made clear, we are in different stages of development. The south Wales metro has been in gestation for a very long time. We now need to make sure that it's matched across the rest of Wales. I hope she would have welcomed the announcement we made today of a delivery board for north Wales, with an independent chair, to challenge us all—local authorities, Welsh Government and Transport for Wales—to increase our ambition and increase our pace. Because, if, unlike her, I am sincere in delivering our net-zero commitments, we do need to shift resources from road building to public transport, and that's why we announced the roads review.
Ar y gwahanol lefelau o fuddsoddiad mewn gwahanol rannau o Gymru, fel y dywedais yn glir, rydym ar wahanol gamau datblygu. Mae metro de Cymru wedi bod ar y gweill ers amser hir iawn. Mae angen inni sicrhau bellach ei fod yn cael ei efelychu ledled gweddill Cymru. Rwy'n gobeithio y byddai wedi croesawu'r cyhoeddiad a wnaethom heddiw ynglŷn â bwrdd cyflawni ar gyfer gogledd Cymru, gyda chadeirydd annibynnol, i'n herio ni oll—awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru—i gynyddu ein huchelgais a chynyddu ein cyflymder. Oherwydd, os wyf fi, yn wahanol iddi hi, o ddifrif ynglŷn â chyflawni ein hymrwymiadau sero-net, mae angen inni symud adnoddau oddi wrth adeiladu ffyrdd i drafnidiaeth gyhoeddus, a dyna pam y gwnaethom gyhoeddi'r adolygiad ffyrdd.
Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.
Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch, Gweinidog, am y datganiad. Roeddwn i eisiau gofyn yn gyntaf ichi am hyder y cyhoedd ynglŷn â defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn sgil COVID. Mae gwaith ymchwil Transport Focus yn dangos bod gwahaniaeth amlwg rhwng y rhai sydd wedi bod yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn ystod y pandemig neu'n ddiweddar a'r rhaid sydd heb. Mae'r grŵp olaf yn poeni llawer mwy am ddefnyddio trafnidiaeth eto ac maen nhw eisiau gwneud yn siŵr eu bod nhw'n teimlo'n hyderus bod y drafnidiaeth yn lân ac yn ddiogel ac yn barod i'w defnyddio. Mae'n glir o'r hyn dŷch chi wedi bod yn ei ddweud a beth dŷn ni i gyd yn ei wybod bod angen modal shift yn y sector er mwyn cyrraedd net zero, ond eto mae niferoedd mawr o bobl yn dal i bryderu am eu diogelwch. So, pa gamau y byddwch chi a'ch Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau a rhoi hwb i hyder teithwyr er mwyn hybu'r defnydd yma o drafnidiaeth, yn enwedig ar gyfer y metro?
Thank you, Dirprwy Lywydd, and thank you, Minister, for your statement. I wanted to ask you in the first instance about public confidence in using public transport as a result of COVID. Research by Transport Focus shows that there's a clear difference between those who have been using public transport during the pandemic or recently and those who have not. The latter group are much more concerned about using transport again and they want to make sure that they feel confident that the transport provision is clean, is safe and is ready for use. It's clear from what you've been saying, and what we all know, that there needs to be a modal shift in the sector to achieve net zero, but still large numbers of people continue to be concerned about their safety. So, what steps will you and the Welsh Government take to inspire and increase travellers' confidence to boost the use of public transport, especially for the metro?
I also wanted to ask about accessibility, Minister, because obviously, we need to make it easier for people to actually use public transport. I note that you said that we need to make the right thing to do the easy thing to do. I welcome that, and I'd add to it as well: the safe thing to do. So, as well as making sure that we learn from what Sustrans say in terms of making sure that the first mile and the last mile are connected, what steps are you and the Government looking at and planning for in terms of making sure that walkways are well lit, that it is accessible and feels safe for women walking on their own, and older people who might feel nervous about falling as well if walkways aren't well lit—that kind of thing? How are you taking into consideration those areas?
Dirprwy Lywydd, I'm very aware of time, so I'll just ask one final question. Turning to decarbonisation and connectivity, you said, Minster, in your response to the Conservatives just now that we have a fragmented and privatised system, which is the legacy of how Westminster has left us in terms of public transport. There isn't a comprehensive rail network connecting the different parts of Wales, and north-south journeys have to be made through England. One of the major reasons for this is that not all responsibility for rail is devolved. So, could I ask you how you aim to address barriers to connectivity in terms of, yes, electrification, the grid limitations, capacity, things that were raised in our debate last week, but as well as that, the limited powers over rail infrastructure that we currently have, so that a fully decarbonised, connected transport network can become a reality?
Roeddwn yn awyddus hefyd i ofyn am hygyrchedd, Weinidog, oherwydd yn amlwg, mae angen i ni ei gwneud yn haws i bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Sylwaf ichi ddweud bod yn rhaid inni sicrhau mai'r peth iawn i'w wneud yw'r peth hawsaf i'w wneud. Rwy'n croesawu hynny, a hoffwn ychwanegu hefyd: y peth diogel i’w wneud. Felly, yn ogystal â sicrhau ein bod yn dysgu o'r hyn a ddywed Sustrans ynglŷn â sicrhau bod y filltir gyntaf a'r filltir olaf wedi'u cysylltu, pa gamau rydych chi a'r Llywodraeth yn edrych arnynt ac yn cynllunio ar eu cyfer i sicrhau bod rhodfeydd wedi'u goleuo'n dda, eu bod yn hygyrch ac yn teimlo'n ddiogel i fenywod sy'n cerdded ar eu pen eu hunain, a phobl hŷn a allai deimlo'n nerfus ynglŷn â chwympo hefyd os nad yw rhodfeydd wedi'u goleuo'n dda—y math hwnnw o beth? Sut rydych yn ystyried y pethau hynny?
Ddirprwy Lywydd, rwy'n ymwybodol iawn o'r amser, felly rwyf am ofyn un cwestiwn olaf. Gan droi at ddatgarboneiddio a chysylltedd, fe ddywedoch chi, Weinidog, yn eich ymateb i’r Ceidwadwyr yn awr, fod gennym system dameidiog sydd wedi'i phreifateiddio, sef y sefyllfa a etifeddwyd gan San Steffan o ran trafnidiaeth gyhoeddus. Nid oes rhwydwaith rheilffyrdd cynhwysfawr yn cysylltu gwahanol rannau o Gymru, ac mae'n rhaid gwneud teithiau rhwng y gogledd a'r de drwy Loegr. Un o'r prif resymau am hyn yw nad yw'r holl gyfrifoldeb am reilffyrdd wedi'i ddatganoli. Felly, a gaf fi ofyn sut y bwriadwch fynd i’r afael â rhwystrau i gysylltedd mewn perthynas â thrydaneiddio, ie, cyfyngiadau’r grid, capasiti, pethau a godwyd yn ein dadl yr wythnos diwethaf, ond yn ogystal â hynny, y pwerau cyfyngedig sydd gennym ar hyn o bryd dros y seilwaith rheilffyrdd, fel y gall rhwydwaith trafnidiaeth cysylltiedig wedi'i ddatgarboneiddio'n gyfan gwbl ddod yn realiti?
Thank you. There were number of questions. Passenger demand is starting to return to the rail service. It's now at 66 per cent of pre-pandemic levels, which, clearly, is significantly lower, but it's increasing all the time and we are maintaining deep cleaning at stations and on trains. We've seen this trend right across the world, where post-pandemic confidence using mass transit is reduced, and that's not unexpected. It's one of the reasons why we're keeping support for the rail and bus industry at the levels we have done. But obviously, we want to taper that down as demand increases. So, we, frankly, have to feel our way. We're in an unprecedented public health crisis and we don't know what the future holds.
We are currently at alert level 0 and that allows public transport use, but we are encouraging social distancing. I do get very concerning reports of services where there is overcrowding and people aren't wearing masks and that is clearly shaking public confidence. But the law is clear: we want people to wear masks. We do have enforcement measures in place and we, each of us, have a responsibility to follow the law and follow public health advice. But clearly, we're in an incredibly difficult and unprecedented situation and we are monitoring it on a weekly basis.
In terms of the point about rail powers and barriers to connectivity, this is clearly a really important point. We want rail powers to be devolved. The UK Government are not engaging in that conversation. In fact, they're barely engaging in any conversation at all. Natasha Asghar asked me when I met Grant Shapps; I've failed to get an audience with Mr Shapps, he won't meet with us. So, there is definitely a disconnect here, which is very concerning for us achieving the ambitions we want. And as I said in the statement, we remain £5 billion short in the investment we need for rail infrastructure. So, it is an impediment on us achieving our net-zero ambitions, for sure, and I raised this with Sir Peter Hendy, the chair of Network Rail, recently. Clearly, these are political decisions by the UK Westminster Government; they talk of levelling up, but they don't deliver levelling up, and until they do, we will have these barriers that Delyth Jewell outlined. In the meantime, we have to try and address them with other things that we do have in our control, namely bus, in particular. That's why we are developing our bus strategy at the end of this year.
Diolch. Fe ofynnoch chi nifer o gwestiynau. Mae'r galw gan deithwyr yn dechrau dod yn ôl yn y gwasanaeth rheilffyrdd. Mae bellach yn 66 y cant o'r lefelau cyn y pandemig, sy'n is o lawer, yn amlwg, ond mae'n codi drwy'r amser ac rydym yn cynnal gwaith glanhau dwys mewn gorsafoedd ac ar drenau. Rydym wedi gweld y duedd hon ledled y byd, gyda llai o hyder mewn trafnidiaeth dorfol yn sgil y pandemig, ac nid yw hynny'n annisgwyl. Dyma un o'r rhesymau pam ein bod yn cadw cymorth i'r diwydiant rheilffyrdd a bysiau ar yr un lefelau. Ond yn amlwg, rydym yn awyddus i'w leihau wrth i'r galw gynyddu. Felly, a dweud y gwir, mae'n rhaid inni deimlo ein ffordd. Rydym mewn argyfwng iechyd cyhoeddus digynsail ac nid ydym yn gwybod beth fydd gan y dyfodol i'w gynnig.
Ar hyn o bryd, rydym ar lefel rhybudd 0 ac mae hynny'n caniatáu'r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus, ond rydym yn annog mesurau cadw pellter cymdeithasol. Rwy'n cael adroddiadau sy'n peri cryn bryder ynglŷn â gwasanaethau gorlawn a phobl ddim yn gwisgo masgiau ac mae hynny'n amlwg yn amharu ar hyder y cyhoedd. Ond mae'r gyfraith yn glir: rydym am i bobl wisgo masgiau. Mae gennym fesurau gorfodi ar waith ac mae gennym, bob un ohonom, gyfrifoldeb i ddilyn y gyfraith ac i ddilyn cyngor iechyd y cyhoedd. Ond yn amlwg, rydym mewn sefyllfa anhygoel o anodd a digynsail ac rydym yn ei monitro'n wythnosol.
Ar y pwynt ynghylch pwerau rheilffyrdd a rhwystrau i gysylltedd, mae hwn yn amlwg yn bwynt pwysig iawn. Rydym am i bwerau rheilffyrdd gael eu datganoli. Nid yw Llywodraeth y DU yn cymryd rhan yn y sgwrs honno. Mewn gwirionedd, prin eu bod yn cymryd rhan mewn unrhyw sgwrs o gwbl. Gofynnodd Natasha Asghar i mi pa bryd y cyfarfûm â Grant Shapps; rwyf wedi methu cael cyfarfod gyda Mr Shapps, mae'n gwrthod cyfarfod â ni. Felly yn sicr, mae datgysylltiad yma, sy'n peri cryn bryder i ni o ran cyflawni'r uchelgeisiau y dymunwn eu cyflawni. Ac fel y dywedais yn y datganiad, rydym yn dal i fod £5 biliwn yn brin o ran y buddsoddiad sydd ei angen arnom ar gyfer y seilwaith rheilffyrdd. Felly, mae'n ein rhwystro rhag cyflawni ein huchelgeisiau sero-net, yn sicr, a chodais hyn gyda Syr Peter Hendy, cadeirydd Network Rail, yn ddiweddar. Yn amlwg, penderfyniadau gwleidyddol gan Lywodraeth y DU yn San Steffan yw'r rhain; maent yn sôn am godi'r gwastad, ond nid ydynt yn codi'r gwastad, a hyd nes y gwnânt hynny, byddwn yn wynebu'r rhwystrau a amlinellwyd gan Delyth Jewell. Yn y cyfamser, mae'n rhaid inni geisio mynd i'r afael â hwy gyda phethau eraill sydd gennym o dan ein rheolaeth, sef bysiau, yn benodol. Dyna pam ein bod yn datblygu ein strategaeth bysiau ddiwedd y flwyddyn eleni.
On the alignment, Minister, between the metro and the delivery board for the Burns commission, I wonder if you could say a little bit more about how that is going to be ensured and achieved. We do have quite a few players involved, as you said. There's the Welsh Government, Transport for Wales, the local authorities, and then the delivery board, to deliver on the Burns commission strategy on behalf of the partners and with the partners.
There's the metro work, and there are the corporate joint committees. It's quite a task, I think, to make sure that there is good communication and joint ownership and vision that translates into actual measures on the ground. So, I wonder if you could say a little bit more about the process that's going to ensure that we do see effective delivery in that sort of scenario with that sort of set-up.
In terms of active travel, Minister, I think that it's fair to say that, sometimes, local authorities have struggled in terms of their own internal capacity to make sure that we get—
O ran yr aliniad, Weinidog, rhwng y metro a bwrdd cyflawni comisiwn Burns, tybed a allech ddweud mwy ynglŷn â sut y bydd hynny'n cael ei sicrhau a'i gyflawni. Mae nifer o sefydliadau'n ymwneud â hyn, fel y dywedoch chi. Bydd Llywodraeth Cymru, Trafnidiaeth Cymru, yr awdurdodau lleol, a'r bwrdd cyflawni, yn cyflawni strategaeth comisiwn Burns ar ran y partneriaid a chyda'r partneriaid.
Mae gennych y gwaith ar y metro, ac mae gennych y cyd-bwyllgorau corfforedig. Credaf ei bod yn dipyn o dasg i sicrhau bod cyfathrebu da a chydberchnogaeth a gweledigaeth yn trosi'n fesurau gwirioneddol ar lawr gwlad. Felly, tybed a allwch ddweud mwy am y broses sy'n mynd i sicrhau bod hyn yn cael ei gyflawni'n effeithiol mewn senario o'r fath a chyda threfniant o'r fath.
Ar deithio llesol, Weinidog, credaf ei bod yn deg dweud bod awdurdodau lleol, weithiau, wedi'i chael hi'n anodd gyda'u capasiti mewnol eu hunain i sicrhau ein bod yn cael—
Will the Member conclude now?
A wnaiff yr Aelod ddirwyn i ben?
Certainly—that we get the right quality and effectiveness. So, I wonder if you could say a little bit about how the Welsh Government, with partners, will ensure that that's achieved.
Yn sicr—ein bod yn cael yr ansawdd a'r effeithiolrwydd cywir. Felly, tybed a allwch ddweud rhywfaint ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru, gyda phartneriaid, yn sicrhau bod hynny'n cael ei gyflawni?
Absolutely. I think that those are both strands of the same argument. Capacity and capability within local authorities is a real delivery constraint. That's why it's essential that local authorities work through the corporate joint committees to pool their resources. Then, we'll work alongside them, through Transport for Wales. James Price has said, as chief executive, that he wants TfW to be the servant of local authorities—to be the technical brain for them; that the accountability in decision making is local, but that we pool the delivery capability. I think that that is a sensible model.
As I say, I'm really encouraged by the Newport example. Through that Burns delivery plan, we are, I think, sketching out what can be applied to the rest of Wales. The Welsh Government has got a huge amount of work going on behind the scenes, which you won't have seen the result of yet. That is one of the problems that we have with the whole metro development. The lag between the planning and the technical work and the delivery is long, and people are tired of hearing the promises because they don't see anything for it.
But, we are definitely going to see a change with that for the south Wales metro in the coming year or so, and I think that we will see that in Newport too. The Welsh Government and the council and TfW are working very closely as one unit to design schemes, put them in for funding and then work on the delivery. So, I'm confident that the model is working, and we hope to scale it.
Yn sicr. Credaf fod y ddwy elfen yn agweddau ar yr un ddadl. Mae capasiti a gallu o fewn awdurdodau lleol yn gyfyngiad gwirioneddol ar gyflawniad. Dyna pam ei bod yn hanfodol fod awdurdodau lleol yn gweithio drwy'r cyd-bwyllgorau corfforedig i gronni eu hadnoddau. Yna, byddwn yn gweithio ochr yn ochr â hwy, drwy Trafnidiaeth Cymru. Mae James Price wedi dweud, fel prif weithredwr, ei fod am i Trafnidiaeth Cymru wasanaethu awdurdodau lleol—i fod yn ymennydd technegol iddynt; fod yr atebolrwydd wrth wneud penderfyniadau yn lleol, ond ein bod yn cronni'r gallu i gyflawni. Credaf fod hwnnw'n fodel synhwyrol.
Fel y dywedaf, mae enghraifft Casnewydd yn galonogol iawn. Drwy gynllun cyflawni Burns, credaf ein bod yn braslunio'r hyn y gellir ei roi ar waith ar gyfer gweddill Cymru. Mae gan Lywodraeth Cymru lawer iawn o waith yn digwydd y tu ôl i'r llenni, na fyddwch wedi gweld ei ganlyniad eto. Dyna un o'r problemau sydd gennym gyda holl ddatblygiad y metro. Mae cryn dipyn o oedi rhwng y cynllunio a'r gwaith technegol a chyflawni, ac mae pobl wedi cael llond bol ar glywed yr addewidion gan nad ydynt yn gweld unrhyw beth yn eu sgil.
Ond rydym yn sicr yn mynd i weld newid gyda hynny ar gyfer metro de Cymru yn ystod y flwyddyn neu fwy i ddod, a chredaf y byddwn yn gweld hynny yng Nghasnewydd hefyd. Mae Llywodraeth Cymru a'r cyngor a Trafnidiaeth Cymru yn cydweithio'n agos iawn fel un uned ar lunio cynlluniau, gwneud cais am gyllid ar eu cyfer a gweithio ar eu cyflawni. Felly, rwy'n hyderus fod y model yn gweithio, ac rydym yn gobeithio ei ymestyn.
The people of Cardiff are certainly delighted that they are going to get their bus station back, because it has been a long road. So, that is going to be very exciting. Thank you for releasing these maps, because it is really useful to see what your priorities are up until 2029.
The Burns report is framed around using two of the four train tracks between Newport and Cardiff and beyond as the spine of the south-east Wales metro, yet I can't see anything around that on your map. I am particularly concerned about this because the bi-mode trains have been revealed as being seriously polluting by the Rail Safety and Standards Board. Passengers are imbibing air that is worse than on a busy urban roadside location. So, that's really bad news for Cardiff and for all the passengers who are going west.
So, is it that you have almost had to give up on the UK Government? Four years after cancelling—
Mae pobl Caerdydd yn sicr wrth eu boddau eu bod yn mynd i gael eu gorsaf fysiau yn ôl, gan fod hyn wedi cymryd cryn dipyn o amser. Felly, bydd hynny'n gyffrous iawn. Diolch am gyhoeddi'r mapiau hyn, gan ei bod yn ddefnyddiol iawn gweld beth yw eich blaenoriaethau hyd at 2029.
Mae adroddiad Burns wedi'i fframio o gwmpas defnyddio dau o'r pedwar trac trên rhwng Casnewydd a Chaerdydd a thu hwnt fel asgwrn cefn i fetro de-ddwyrain Cymru, ond ni allaf weld unrhyw beth ynglŷn â hynny ar eich map. Rwy’n arbennig o bryderus am hyn gan fod Bwrdd Diogelwch a Safonau'r Rheilffyrdd wedi datgelu bod trenau deufodd yn llygrol iawn. Mae teithwyr yn anadlu aer sy'n waeth nag aer mewn lleoliad trefol prysur ar ochr y ffordd. Felly, mae hynny'n newyddion drwg iawn i Gaerdydd ac i'r holl deithwyr sy'n teithio tua'r gorllewin.
Felly, a ydych chi bron â gorfod rhoi’r gorau i ddibynnu ar Lywodraeth y DU? Bedair blynedd ar ôl canslo cynlluniau—
Can the Member conclude now, please?
A wnaiff yr Aelod ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
—the electrification of the line to Swansea, they still haven't come up with their initial assessment of how they are going to improve the Wales rail infrastructure. Is there anything that you can say to tell us that that is not going to be a hole in the plans from the Burns report?
—i drydaneiddio'r rheilffordd i Abertawe, nid ydynt wedi cynnig eu hasesiad cychwynnol o hyd o sut y byddant yn gwella seilwaith rheilffyrdd Cymru. A oes unrhyw beth y gallwch ei ddweud i'n darbwyllo na fydd hynny'n dwll yn y cynlluniau o adroddiad Burns?
[Inaudible.]—capture everything that's going on, that's for sure. We do have bids in to the Department for Transport for work to deliver on the Burns report. We've been given encouraging noises when I've met with Ministers, but have yet to have any confirmation that we are going to get the funding. Without the funding, it's not going to be possible to deliver on the Burns report and address the congestion. So, on the one hand, they say they want to build a road, and Boris Johnson chastises us for not having built the road. We've come up with an alternative, come up with a former Treasury Permanent Secretary, endorsed by the chair of Network Rail, and the UK Government is failing to fund it. So, we are still hopeful that that will come forward, but I have nothing to report yet. But the Member is absolutely right that, without it, we're not going to be able to take polluting traffic off the roads.
[Anghlywadwy.]—dal popeth sy'n digwydd, mae hynny'n sicr. Mae gennym gynigion i'r Adran Drafnidiaeth am waith i gyflawni argymhellion adroddiad Burns. Rydym wedi clywed pethau calonogol wrth gyfarfod â Gweinidogion, ond nid ydym wedi cael unrhyw gadarnhad eto y byddwn yn cael y cyllid. Heb y cyllid, ni fydd modd cyflawni argymhellion adroddiad Burns a mynd i'r afael â'r tagfeydd. Felly, ar y naill law, dywedant eu bod yn dymuno adeiladu ffordd, ac mae Boris Johnson yn ein ceryddu am nad ydym wedi adeiladu'r ffordd. Rydym wedi cynnig dewis arall, cynnig cyn-Ysgrifennydd Parhaol y Trysorlys, sydd wedi'i gymeradwyo gan gadeirydd Network Rail, ac nid yw Llywodraeth y DU yn ei ariannu. Felly, rydym yn dal yn obeithiol y bydd hynny'n digwydd, ond nid oes gennyf unrhyw beth i'w adrodd eto. Ond mae'r Aelod yn llygad ei lle na fyddwn, heb y cyllid hwnnw, yn gallu dod â thraffig llygrol oddi ar y ffyrdd.
Thank you, Deputy Minister, for bringing forward this statement today. It is of course a very timely statement. Just a couple of weeks ago, I raised a question with you regarding the north Wales metro, in the Chamber, and I was really pleased to hear you agree with me that there should be urgency around the delivery of the metro in north Wales. And in light of this, I certainly welcome some further focus in my region, with the creation of a north Wales metro delivery board, which you've announced here today. I am disappointed, though, to not hear anything about an expanded proposal for north Wales. The current metro proposal for the region stops at Rhyl. Now, whilst Rhyl is a wonderful destination, the rest of north Wales needs a clearly supported strategy to mitigate current pressures for those living in the region, alongside our 26 million annual visitors, whilst also delivering a solution that contributes to the climate change challenge. So, Deputy Minister, how will you task this north Wales metro delivery board to deliver a north Wales metro that truly serves the region? Thank you.
Diolch, Ddirprwy Weinidog, am gyflwyno'r datganiad hwn heddiw. Mae'n ddatganiad amserol iawn wrth gwrs. Ychydig wythnosau'n ôl, gofynnais gwestiwn i chi yn y Siambr ynghylch metro gogledd Cymru, ac roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn cytuno â mi y dylai fod brys ynghylch darparu'r metro yng ngogledd Cymru. Ac yng ngoleuni hyn, rwy'n sicr yn croesawu rhywfaint o ffocws pellach ar fy rhanbarth, gyda chreu bwrdd cyflawni metro gogledd Cymru, fel rydych wedi'i gyhoeddi yma heddiw. Rwy'n siomedig, serch hynny, na chlywais unrhyw beth am gynnig estynedig ar gyfer gogledd Cymru. Mae'r cynnig metro presennol ar gyfer y rhanbarth yn dod i ben yn y Rhyl. Nawr, er bod y Rhyl yn gyrchfan gwych, mae gweddill gogledd Cymru angen strategaeth wedi'i chefnogi'n glir i liniaru'r pwysau presennol ar y rhai sy'n byw yn y rhanbarth, ochr yn ochr â'n 26 miliwn o ymwelwyr blynyddol, tra'n darparu ateb sy'n cyfrannu at yr her newid hinsawdd. Felly, Ddirprwy Weinidog, sut rydych chi am i fwrdd cyflawni metro gogledd Cymru fynd ati i ddarparu metro gogledd Cymru sy'n gwasanaethu'r rhanbarth mewn gwirionedd? Diolch.
Well I know that, as a former leader of a local authority in north Wales, Sam Rowlands will fully value the importance of local leadership, and the role that local authorities have in shaping these proposals. And that's why I think it's important to create this joint delivery mechanism, both for operational and for strategic means, so we can together increase the ambition. I met with the cabinet members from the north Wales economic ambition board recently, and put this challenge to them. I think there's still a focus with some on road-based schemes, but the message needs to get through that we need to shift our focus here. Again, there is a disconnect between, on the one hand, calling for us to meet net zero, and on the other hand being wedded to a way of thinking that is out of line with that vision. So, I'm very keen that we start looking seriously at the role that public transport can play as the workhorse of the transport system, and that we work closely with north Wales local authorities to design what's going to be right for their communities, so we can give people realistic alternatives to the car.
Wel, fel cyn-arweinydd awdurdod lleol yng ngogledd Cymru, gwn y bydd Sam Rowlands yn llawn werthfawrogi pwysigrwydd arweinyddiaeth leol, a'r rôl sydd gan awdurdodau lleol yn llunio'r cynigion hyn. A dyna pam fy mod yn credu ei bod yn bwysig creu'r mecanwaith cyflawni cyfunol hwn, ar gyfer dulliau gweithredol a strategol, fel y gallwn gynyddu'r uchelgais gyda'n gilydd. Cyfarfûm ag aelodau cabinet bwrdd uchelgais economaidd gogledd Cymru yn ddiweddar, a rhoddais yr her hon iddynt. Credaf fod ffocws o hyd gan rai ar gynlluniau ffyrdd, ond mae angen lledaenu'r neges fod angen inni symud ein ffocws yma. Unwaith eto, mae diffyg cysylltiad rhwng, ar y naill law, galw arnom i gyrraedd targedau sero-net, ac ar y llaw arall, i fod yn gaeth i ffordd o feddwl nad yw'n cyd-fynd â'r weledigaeth honno. Felly, rwy'n awyddus iawn ein bod yn dechrau edrych o ddifrif ar y rôl y gall trafnidiaeth gyhoeddus ei chwarae fel ceffylau gwaith y system drafnidiaeth, a'n bod yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol gogledd Cymru i gynllunio'r hyn a fydd yn addas i'w cymunedau, fel y gallwn roi dewisiadau amgen realistig i bobl yn lle'r car.
Minister, you'll know where I'll be coming to at my concluding point on this, but can I just first of all say, I think this map, the document, the statement today shows that Welsh Government is serious about changing the whole conversation about shifting towards active travel, public transport—as you just described it: the workhorse of the way we travel about our communities, get to work, get to social events, and so on? And it does require us to put our political goodwill behind this as well, and to be consistent in arguing the case for this, so that people can have accessible, affordable, regular, frequent, universal ticketing, that they can hop from bus to bike and on to train, and get to the places they need to go, and design the communities around it.
But, Minister, you know where I'm coming. Maesteg is mentioned in the document, Maesteg is on the maps as well, in the emerging proposals up to 2029. I've been campaigning on this now for nearly a decade—not just since the time I was in the Senedd. Minister, will you meet with me, and local authority representatives, to discuss in further detail the proposals for Maesteg, so we can give our constituents timelines about when we'll deliver this? Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.
Weinidog, fe fyddwch yn gwybod beth yw fy mhwynt terfynol ar hyn, ond a gaf fi ddweud yn gyntaf, fy mod yn credu bod y map hwn, y ddogfen, y datganiad heddiw yn dangos bod Llywodraeth Cymru o ddifrif ynghylch newid y sgwrs gyfan am symud tuag at deithio llesol, trafnidiaeth gyhoeddus—fel rydych newydd ei ddisgrifio: ceffyl gwaith y ffordd y teithiwn yn ein cymunedau, cyrraedd y gwaith, cyrraedd digwyddiadau cymdeithasol, ac yn y blaen? Ac mae'n ei gwneud yn ofynnol i ni roi ein hewyllys da gwleidyddol y tu ôl i hyn hefyd, a bod yn gyson wrth ddadlau'r achos drosto, fel y gall pobl gael tocynnau cyffredinol sy'n hygyrch, yn fforddiadwy, yn rheolaidd, yn aml, fel y gallant fynd o fws i feic ac ar drên, a chyrraedd y lleoedd y maent angen mynd iddynt, a llunio'r cymunedau o gwmpas hynny.
Ond Weinidog, fe wyddoch beth rwy'n mynd i'w ddweud. Mae'r ddogfen yn cyfeirio at Faesteg, mae Maesteg ar y mapiau hefyd, yn y cynigion sy'n dod i'r amlwg hyd at 2029. Rwyf wedi bod yn ymgyrchu ar hyn bellach ers bron i ddegawd—nid ers imi ddod i'r Senedd yn unig. Weinidog, a wnewch chi gyfarfod â mi, a chynrychiolwyr awdurdodau lleol, i drafod y cynigion ar gyfer Maesteg yn fanylach, fel y gallwn roi amserlenni i'n hetholwyr i nodi pryd y byddwn yn cyflawni hyn? Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd.
Naturally, I'm delighted to meet with the Member, and his local authority colleagues, to discuss the five options that we are currently looking at to increase the frequency of services on the Maesteg line as part of the phase 2 WelTAG process, which will be completed this financial year. All of the options being assessed include integrated transport hubs at Bridgend and Ewenny Road, and will consider the appropriate type of rolling stock for providing increased frequency of services. And I look forward to working with him to go through the detail of that.
Yn naturiol, byddwn yn falch iawn o gyfarfod â'r Aelod, a'i gydweithwyr yn yr awdurdodau lleol, i drafod y pum opsiwn rydym yn edrych arnynt ar hyn o bryd i gynyddu amlder gwasanaethau ar reilffordd Maesteg fel rhan o broses cam 2 yr arweiniad ar arfarnu trafnidiaeth Cymru a gwblheir yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae'r holl opsiynau sy'n cael eu hasesu yn cynnwys canolfannau trafnidiaeth integredig ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Heol Ewenni, a byddant yn ystyried y math priodol o gerbydau ar gyfer darparu gwasanaethau mwy mynych. Ac edrychaf ymlaen at fynd drwy'r manylion hynny gydag ef.
Minister, like others, I very much welcome both the statement and the scale of the ambition from the Welsh Government today. The last question took you to Maesteg; I'm going to take you to Ebbw Vale and Abertillery, and that will be no surprise to you at all. Could you ensure that the Ebbw Valley line is treated with equality in terms of the services and investment? We have not seen the devolution of the Ebbw Valley line, and we've seen the UK Government starve the Ebbw Valley line of investment, and I'm grateful to the Welsh Government for stepping in and filling the responsibility that is held by the UK Government on that. But we need equality of services and a timeline for development of new services. We also need links to the Grange. We've debated and discussed many times in this place over the years. If the Welsh Government is serious about this ambition, it cannot be making investments as large as the Grange, and then not ensuring there are public transport links to the Grange from across the area served by it, including Blaenau Gwent.
And my final point is in terms of the bus strategy and the Bill. I understood that this Bill would be brought forward in the first year of this Senedd, and so, it would be useful, I think, for Members to understand why there appears to be something of a delay because we need bus services re-regulated today. We are seeing the impact of that misguided Thatcherite policy today in Blaenau Gwent. The people of Blaenau Gwent want control of their buses back. Thank you.
Weinidog, fel eraill, rwy'n croesawu'r datganiad a maint yr uchelgais gan Lywodraeth Cymru heddiw yn fawr. Aeth y cwestiwn olaf â chi i Faesteg; rwyf am fynd â chi i Lynebwy ac Abertyleri, ac ni fydd hynny'n syndod o gwbl i chi. A allech chi sicrhau bod rheilffordd Glyn Ebwy yn cael ei thrin yn gyfartal o ran y gwasanaethau a'r buddsoddiad? Nid ydym wedi gweld datganoli rheilffordd Glynebwy, ac rydym wedi gweld nad yw Llywodraeth y DU yn buddsoddi yn rheilffordd Glynebwy, ac rwy'n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am gamu i'r adwy ac ysgwyddo'r cyfrifoldeb yn lle Llywodraeth y DU yn hynny o beth. Ond rydym angen gwasanaethau cyfartal ac amserlen ar gyfer datblygu gwasanaethau newydd. Rydym angen cysylltiadau ag ysbyty'r Faenor hefyd. Rydym wedi trafod sawl gwaith yn y lle hwn dros y blynyddoedd. Os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif am yr uchelgais hwn, ni all wneud buddsoddiadau mor fawr ag ysbyty'r Faenor, a pheidio â sicrhau wedyn fod yna gysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus ag ysbyty'r Faenor o bob rhan o'r ardal a wasanaethir ganddo, gan gynnwys Blaenau Gwent.
Ac mae fy mhwynt olaf yn ymwneud â'r strategaeth fysiau a'r Bil. Deallais y byddai'r Bil hwn yn cael ei gyflwyno ym mlwyddyn gyntaf y Senedd hon, ac felly, byddai'n ddefnyddiol, rwy'n credu, i'r Aelodau ddeall pam y mae'n ymddangos bod rhywfaint o oedi oherwydd mae angen i wasanaethau bysiau gael eu hail-reoleiddio heddiw. Rydym yn gweld effaith y polisi Thatcheraidd annoeth hwnnw ym Mlaenau Gwent heddiw. Mae pobl Blaenau Gwent eisiau rheolaeth ar eu bysiau unwaith eto. Diolch.
Well, Dirprwy Lywydd, there is not a Bill that is in the offing of the legislative programme that different campaigners don't want done in the first year of this Senedd term, and clearly we can't do them all in the first year of this Senedd term. So, the First Minister and the Counsel General are currently looking at the best way to manage that logjam. I would say that the pause does allow us a chance to be more ambitious, and we are now working with the local authorities and operators to see if we can design a bus Bill that is going to be more radical and more effective than the one that we previously had conceived. So, I think this is an exciting opportunity for us to up our ambition, and that is something we are definitely committed to do.
In terms of the Grange, I think the Grange is a case study of something we need to learn really and not allow this to happen again, and that's why I said in the statement why it's so important for the CJCs and the local authorities to come together and take their responsibilities seriously so they can plan transport alongside other services, so we're not creating out-of-town developments that aren't served by public transport. And, of course, in this instance, it's the Welsh Government itself—it's the NHS planning that is to blame for creating a large trip-generating site away from public transport networks. And never again I think we should say that this be allowed to happen.
And, so, I'm frustrated that we haven't been able to make greater progress in getting a bus service to the Grange as we have discussed previously. The latest update I have for the Member is that there is an hourly bus service, No. 29, operated by Newport Bus, that links the hospital to Cwmbran and Newport via Caerleon every hour, seven days a week. In terms of his specific point about the valleys he represents, then there will be a new direct bus service to the hospital from key centres in Blaenau Gwent, Torfaen, Caerphilly and Rhondda Cynon Taf in the next six months subject to funding being identified, and then we will be looking to see how we can bake that into the metro enhancements that we are planning. And I realise that is not as good as it should have been, and I apologise for that, but that is something we are still progressing.
And in terms of his final point about the rail links, as he knows, from this December, there will be an hourly service between Cross Keys and Newport, and we have given a £70 million loan to Blaenau Gwent to upgrade the infrastructure so that we can have a new service extending all the way from Ebbw Vale to Newport, which he's been campaigning for consistently, and it will now be delivered. And in terms of the Abertillery link, this is something that is the responsibility of the UK Government and it's not part of the devolved settlement. But our £70 million investment does create a spur to Abertillery which allows that investment to take place when the UK Government is finally willing to step up and support the network as it should.
Wel, Ddirprwy Lywydd, nid oes unrhyw Fil yn y rhaglen ddeddfwriaethol nad yw gwahanol ymgyrchwyr eisiau iddo gael ei wneud ym mlwyddyn gyntaf tymor y Senedd hon, ac yn amlwg ni allwn eu gwneud i gyd ym mlwyddyn gyntaf tymor y Senedd hon. Felly, mae'r Prif Weinidog a'r Cwnsler Cyffredinol ar hyn o bryd yn edrych ar y ffordd orau o reoli'r dagfa honno. Byddwn yn dweud bod yr oedi'n caniatáu inni gael cyfle i fod yn fwy uchelgeisiol, ac rydym yn awr yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol a'r gweithredwyr i weld a allwn gynllunio Bil bysiau a fydd yn fwy radical ac yn fwy effeithiol na'r un a luniwyd gennym yn y gorffennol. Felly, rwy'n credu bod hwn yn gyfle cyffrous i ni gyflawni ein huchelgais, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn bendant wedi ymrwymo i'w wneud.
O ran ysbyty'r Faenor, credaf ei fod yn astudiaeth achos o rywbeth y mae angen i ni ei ddysgu mewn gwirionedd a pheidio â chaniatáu iddo ddigwydd eto, a dyna pam y dywedais yn y datganiad pam ei bod mor bwysig i'r cyd-bwyllgorau corfforedig a'r awdurdodau lleol ddod at ei gilydd a chymryd eu cyfrifoldebau o ddifrif fel y gallant gynllunio trafnidiaeth ochr yn ochr â gwasanaethau eraill, fel nad ydym yn creu datblygiadau y tu allan i'r dref nad ydynt yn cael eu gwasanaethu gan drafnidiaeth gyhoeddus. Ac wrth gwrs, yn yr achos hwn, Llywodraeth Cymru ei hun—cynlluniau'r GIG sydd ar fai am greu safle mawr sy'n denu teithiau ymwelwyr o'r rhwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus. Ac rwy'n credu y dylem ddweud na ddylid caniatáu i hyn ddigwydd byth eto.
Ac felly, rwy'n teimlo'n rhwystredig nad ydym wedi gallu gwneud mwy o gynnydd ar sicrhau gwasanaeth bws i ysbyty'r Faenor fel y trafodwyd gennym o'r blaen. Y wybodaeth ddiweddaraf sydd gennyf i'r Aelod yw bod gwasanaeth bws bob awr, rhif 29, yn cael ei weithredu gan Bws Casnewydd, sy'n cysylltu'r ysbyty â Chwmbrân a Chasnewydd drwy Gaerllion bob awr, saith diwrnod yr wythnos. Ar ei bwynt penodol am y cymoedd y mae'n eu cynrychioli, bydd gwasanaeth bws uniongyrchol newydd i'r ysbyty o ganolfannau allweddol ym Mlaenau Gwent, Torfaen, Caerffili a Rhondda Cynon Taf yn y chwe mis nesaf os gellir dod o hyd i gyllid, a byddwn yn edrych i weld sut y gallwn gydblethu hynny â'r gwelliannau metro rydym yn eu cynllunio. Ac rwy'n sylweddoli nad yw hynny cystal ag y dylai fod, ac rwy'n ymddiheuro am hynny, ond mae hwnnw'n rhywbeth rydym yn dal i'w ddatblygu.
Ac ar ei bwynt olaf am y cysylltiadau rheilffordd, fel y gŵyr, o fis Rhagfyr eleni ymlaen, bydd gwasanaeth bob awr rhwng Cross Keys a Chasnewydd, ac rydym wedi rhoi benthyciad o £70 miliwn i Flaenau Gwent ar gyfer uwchraddio'r seilwaith fel y gallwn gael gwasanaeth newydd yn ymestyn yr holl ffordd o Lynebwy i Gasnewydd, rhywbeth y mae wedi bod yn ymgyrchu dros