Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber, and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Siambr as to those joining virtually. 

That brings us to our first item of business, which is the motion to appoint members to the Business Committee, and I call on the Trefnydd to move the motion. 

Yn ffurfiol.

I have no speakers to this item. So, the proposal is to agree the motion to appoint members to the Business Committee. Does any Member object? No. Therefore, that motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

The next item is item 2, which is a proposal under Standing Order 12.10(ii) relating to the items to be taken at the next Plenary meeting, which is the meeting on Wednesday 26 May. The Trefnydd to move the motion formally once again. Lesley Griffiths. 

Yn ffurfiol.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed. 

The next item is item 3, which is a statement by the First Minister on the Cabinet appointments. First Minister. 

Lywydd, diolch yn fawr. Mae bron i bythefnos bellach ers i'n cyd-ddinasyddion yng Nghymru ddewis y bobl a fydd yn eu cynrychioli yma yn y Senedd dros y pum mlynedd nesaf. Yn nhymor y Senedd hon, gwn y bydd cael eistedd yn y Siambr hon yn fraint i bob Aelod a etholwyd, ac mae bod yn Brif Weinidog ein cenedl yn anrhydedd arbennig iawn yn wir. Serch hynny, pan ddeuthum yn Brif Weinidog ddwy flynedd a hanner yn ôl, pwysleisiais fy hoffter o arweinyddiaeth gyfunol a chydweithredol, gan fanteisio ar gronfa eang o dalent ac ymrwymiad. Gwneuthum hynny gan fy mod bob amser wedi meddwl mai arweinyddiaeth gyfunol o’r fath yw'r ffordd fwyaf effeithiol o sicrhau bod pobl yn gweithio er budd ein cenedl. A chredaf hefyd fod hynny’n cyd-fynd â’r ffordd rydym yn gwneud pethau yma yng Nghymru. Rydym yn cynhyrchu mwy o gorau nag unawdwyr; rydym yn well am chwarae rygbi nag am neidio â pholyn. Nawr, mae'r ymagwedd honno wedi bod o fudd i ni, yn fy marn i, dros y 15 mis diwethaf wrth inni ymateb i bandemig byd-eang y coronafeirws, ymateb a alwai am ymdrech gan y Llywodraeth gyfan i helpu i gadw Cymru’n ddiogel.

Mae'r Cabinet newydd a ffurfiwyd yr wythnos diwethaf yn dîm llawn talent, uchelgais a phrofiad, tîm a fydd yn sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd a ddaw dros y pum mlynedd nesaf, ac i'n helpu i wynebu'r heriau anochel a ddaw i'n rhan. Hoffwn dalu teyrnged heddiw i Ken Skates, sydd wedi penderfynu camu i lawr o’r Llywodraeth i weithio o'r meinciau cefn. Mae Ken wedi bod yn llais cryf dros ogledd Cymru yn y Llywodraeth, a gwn y bydd yn parhau i fod yn llais cryf dros ogledd Cymru o'r meinciau cefn. Byddwn yn gweld eisiau ei angerdd a'i egni o gwmpas bwrdd y Cabinet.

Llywydd, the coronavirus crisis is not over. In the week since we last met in Plenary, all of the Members will have heard of the Indian variant and its potential impact. I will make a statement on the public health context later this afternoon, but the Cabinet will continue to make decisions in line with our three-weekly review cycle and to be collectively responsible for these decisions. 

This new Cabinet is a Cabinet for recovery, and recovery for the Wales that lies beyond the pandemic—that stronger, greener and fairer Wales to which my party is committed. It's a Wales in which everyone has a part to play, and a Wales in which no-one is held back and no-one is left behind either.

This is a Cabinet created to meet those other great challenges of our time—biodiversity loss and climate change. The climate change emergency has not gone away while we have been dealing with the pandemic.

A dyna’r rheswm pam, wrth gwrs, Lywydd, y bydd y Llywodraeth newydd hon yn sicrhau bod yr amgylchedd, colli bioamrywiaeth a’r newid yn yr hinsawdd yn cael lle canolog yn ein penderfyniadau, wedi'u dwyn ynghyd mewn un weinyddiaeth, a fydd yn dod â'r holl brif ysgogiadau ym maes newid hinsawdd at ei gilydd. Gyda'i gilydd, bydd gan Weinidog a Dirprwy Weinidog—Julie James a Lee Waters—gyfrifoldeb am dai, trafnidiaeth, cynllunio, ynni a'r amgylchedd, gan fynd i’r afael â pheryglon y newid yn yr hinsawdd, ond gan wneud y gorau hefyd o’n hasedau naturiol aruthrol a chreu’r swyddi ar gyfer dyfodol Cymru.

Lywydd, rydym eisoes wedi dechrau ar y gwaith o ddatblygu rhaglen lywodraethu newydd a osodir ger bron y Senedd yn yr wythnosau nesaf. Bydd yn nodi ein cynlluniau i helpu ein gwasanaethau cyhoeddus i ymadfer ar ôl COVID. Bydd hynny'n cynnwys cynllun adfer brys ar gyfer y GIG a'r cynllun dal i fyny mwyaf ar gyfer pobl ifanc ers dechrau datganoli. Bydd yn nodi'r gwaith i ddatblygu gwarant newydd i bobl ifanc, gan roi'r cynnig o waith, addysg neu hyfforddiant i bawb o dan 25 oed.

Bydd yn amlinellu camau tuag at fargen deg ar gyfer gofal, gan gynnwys talu'r cyflog byw gwirioneddol i bawb sy'n gweithio yn y sector gofal. Bydd yn nodi'r camau y byddwn yn eu cymryd i wneud Cymru’n wlad wyrddach—diddymu mwy o blastig untro sy’n llygru a chreu coedwig genedlaethol a pharc cenedlaethol newydd i Gymru. Bydd yn cynnwys cynlluniau ar gyfer cymunedau mwy diogel, gan gynyddu’r nifer o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ar ein strydoedd. A bydd yn amlinellu ble y byddwn yn creu swyddi newydd i Gymru drwy chwyldro adeiladu tai carbon isel, gan adeiladu 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu.

Ond lle gallwn fynd ymhellach ac yn gyflymach, bydd y Llywodraeth hon bob amser yn agored i syniadau newydd. Lywydd, yr wythnos diwethaf, dywedais nad oes gan unrhyw blaid fonopoli ar ffyrdd da o symud Cymru ymlaen, a chynigiais weithio ar draws y pleidiau pan fo gennym ddiddordebau sy'n gyffredin. Rwyf wedi ysgrifennu at arweinwyr y Ceidwadwyr Cymreig a Phlaid Cymru i gadarnhau'r cynnig hwnnw. Ac ar draws y Senedd, gwn y bydd Aelodau newydd a rhai sy'n dychwelyd yn dod yma gyda’r bwriad o wneud y cyfraniad cadarnhaol hwnnw at ddyfodol ein cenedl, heriau heddiw a heriau yfory.

Fel y dywedais, nid oes unrhyw fater sy'n bwysicach na'r argyfwng hinsawdd a natur sy'n ein hwynebu. Dyna pam fod gweinyddiaeth newydd yng nghraidd y Llywodraeth hon. A thynnodd pob plaid a gynrychiolir yma sylw yn ystod yr etholiad, yn gwbl gywir, at yr angen am gamau mentrus i fynd i'r afael â'r argyfwng sy'n ein hwynebu. Nawr yw’r amser i drosi'r ymrwymiad hwnnw’n gamau ymarferol. O'r etholiad, ac o'r pandemig, gallwn weld Cymru gryfach, Cymru wyrddach a Chymru decach. Yr hyn sydd angen ei wneud yn awr yw sicrhau bod Cymru ar y llwybr tuag at adferiad, ac mae'r Cabinet rwyf wedi'i nodi y prynhawn yma yn barod i fynd ati i wneud yn union hynny. Lywydd, diolch yn fawr.

Diolch am eich datganiad y prynhawn yma, Brif Weinidog. Ac rwy'n ymuno â chi i longyfarch yr Aelodau sy'n dychwelyd a’r Aelodau newydd, am y fraint o gael eistedd yn y Siambr hon i ddadlau, i drafod, a gobeithio, i lywio penderfyniadau polisi sy'n cael effaith ddramatig ar fywydau pobl er lles pawb yng Nghymru. Mae'n gyfnod cyffrous i fod yng Nghymru, a'r hyn sy’n bosibl inni ei wneud gyda'r pwerau sydd ar gael i Senedd Cymru, ac yn wir, mae’r ffordd rydych wedi adeiladu eich Llywodraeth, ar ôl y mandad a roddwyd i chi gan bobl Gymru, yn ategu cywair yr hyn rydych am ei wneud, yn enwedig ar newid hinsawdd a'r amgylchedd, fel y gwnaethoch ei bwysleisio mor gryf yn eich datganiad.

Brif Weinidog, un peth y gwyddom yw eich bod wedi dweud na fyddwch yn aros am dymor llawn fel Prif Weinidog. Felly, a allwch ddweud bod hwn yn Gabinet a fydd yn para tan ddiwedd eich tymor fel Prif Weinidog? Neu a yw'n rhywbeth y bydd yn rhaid i chi ei ailadeiladu wrth i dymor y Cynulliad fynd rhagddo? Oherwydd credaf fod honno'n sgwrs wirioneddol y mae pobl yn awyddus i’w deall—faint o egni'r Llywodraeth a fydd yn canolbwyntio ar bwy a allai eich olynu, yn hytrach, efallai, na’r mandad a osodwyd gennych i'ch cyd-Aelodau yn y Llywodraeth.

Yn ail, mae'n bwysig deall sut y bydd y polisïau hyn yn cael eu cyflawni yn y Llywodraeth, a chanolbwyntio ar yr uned gyflawni a oedd gan Carwyn Jones o'r blaen, a Swyddfa'r Cabinet a ddaeth yn ei lle, ac yn bwysig iawn, yr Ysgrifennydd Parhaol a newid Ysgrifennydd Parhaol fel y nodwyd. A allwch ddweud sut y mae'r gwaith recriwtio hwnnw'n mynd rhagddo gyda'r Ysgrifennydd Parhaol a sut y gallai'r newidiadau effeithio ar y gwaith o gyflawni penderfyniadau a chyfarwyddebau polisi'r Cabinet?

A allwch nodi hefyd y cynlluniau y tynnoch chi sylw atynt mewn perthynas ag amseroedd aros, dal i fyny, ffyrlo, targedau newid hinsawdd a thai, a phwysigrwydd sicrhau y bydd Gweinidogion yn cael eu dwyn i gyfrif am gyflawni'r targedau hynny, a pha ddulliau y byddwch yn eu defnyddio i'w dwyn i gyfrif? Oherwydd byddant yn gyfrifol am gyflawni'r pwyntiau rydych wedi'u gosod ar eu cyfer, a pha nodau rydych wedi'u gosod ar eu cyfer yn benodol ar gyfer amseroedd aros a dal i fyny, sy'n rhan mor bwysig o ailadeiladu ar ôl yr argyfwng COVID?

O ran deddfwriaeth, mae pob un ohonom wedi cytuno ar y Ddeddf aer glân, a'r Bil amaethyddiaeth yn enwedig sydd angen ei gyflwyno. A allwch chi nodi pryd y bydd y Llywodraeth yn cyflwyno'r darnau pwysig hyn o ddeddfwriaeth fel y gall Senedd Cymru eu hystyried? Ac yn benodol, a allwch chi nodi'r polisi a gyhoeddwyd gennych ar y penwythnos ynghylch incwm sylfaenol cyffredinol? Oherwydd, o'r hyn a ddeallaf, dim ond lwfans a fydd yn cael ei roi i ofalwyr yw hwn. Ni waeth pa mor ganmoladwy yw hynny, nid yw’n gyfystyr â phrawf dilys o'r incwm sylfaenol cyffredinol y soniodd y Llywodraeth amdano dros y penwythnos. Felly, a allwch nodi pa gynlluniau a fydd gan y Llywodraeth i gyflwyno cynigion o'r fath yng Nghymru i brofi cynnig o'r fath mewn modd dilys, er fy mod cyfaddef nad yw ein hochr ni o'r Siambr hon yn ei gefnogi, ond os mai dyna fydd polisi'r Llywodraeth, mae’n bwysig ein bod yn deall sut rydych am ei gyflawni.

A hefyd, y sgwrs a ddechreuwyd gennych ddoe ynglŷn â mwy o wleidyddion etholedig. Ai polisi Llywodraeth Cymru bellach yw cefnogi safbwynt o’r fath, oherwydd deallaf eich bod yn siarad fel Prif Weinidog pan oeddech yn sôn am gynigion i gyflwyno gwleidyddion newydd ger bron yr etholwyr erbyn 2026? Felly, a ddylem gymryd bellach mai polisi swyddogol Llywodraeth Cymru yw cefnogi'r safbwynt hwnnw, er mai cyfrifoldeb y Senedd fydd cyflwyno'r cynigion hynny i'w hystyried yn eu cyfanrwydd? Diolch, Brif Weinidog.

Lywydd, diolch i arweinydd yr wrthblaid am ei holl gwestiynau ac am y ffordd y cyflwynodd ei sylwadau y prynhawn yma. Cytunaf ag ef fod hwn yn gyfnod cyffrous i fod yn rhan o ddyfodol Cymru, ac rwy’n ymrwymedig iawn i sicrhau ymdeimlad o frys yn y ffordd y bydd y Llywodraeth hon yn mynd i’r afael â’r heriau y gwyddom ein bod yn eu hwynebu.

Rwyf bob amser wedi bod o’r farn eich bod yn penodi cyd-Aelodau o’r Cabinet ac yna’n rhoi cyfle iddynt fynd i'r afael â'r materion y maent yn gyfrifol amdanynt. Credaf mai hyd yr amser cyfartalog y bydd Ysgrifennydd Gwladol yn San Steffan yn ei dreulio yn y swydd yw rhwng 15 a 18 mis. Ymddengys i mi mai ychydig iawn o amser y mae hynny’n ei roi ichi fynd i'r afael yn iawn â'r materion y mae eich adran yn eu hwynebu, ac yn aml, rydych wedi hen adael cyn gorfod wynebu canlyniadau'r penderfyniadau y gallech fod wedi’u gwneud. Drwy gydol datganoli, credaf fod Llywodraethau olynol wedi credu i’r gwrthwyneb. Mae’r Gweinidogion yma i gael yr amser sydd ei angen arnynt i gyflawni'r cyfrifoldebau sydd ganddynt ac i gael eu dwyn i gyfrif wedyn am y penderfyniadau a wnânt.

Pan fyddwn yn cyhoeddi’r rhaglen lywodraethu, bydd yr Aelod yn gweld rhai o'r cynigion sydd gennym ar gyfer peirianwaith y Llywodraeth i gefnogi ymdrech y weinyddiaeth newydd. Rwy'n bwriadu sicrhau y bydd swyddfa'r Prif Weinidog yn gyfrifol am nifer o ymrwymiadau allweddol. Felly, bydd gennyf ddiddordeb uniongyrchol yn y gwaith o oruchwylio cyflawniad yr amcanion hynny. Ond mae’r rhan fwyaf o weithredoedd y Llywodraeth yn digwydd, yn gwbl briodol, ar lefel portffolio, a rhaid rhoi awdurdod i Weinidogion fwrw ymlaen â'r gwaith y cawsant eu hethol a'u penodi i'w wneud, a phan fydd y rhaglen lywodraethu’n cael ei chyhoeddi, bydd yr Aelodau'n gweld yr eitemau y credaf fod angen awdurdod swyddfa Prif Weinidog y tu ôl iddynt i’w gyrru drwy'r Llywodraeth a'r nifer fwy o eitemau y bydd Gweinidogion yn eu datblygu ac yn atebol amdanynt yma yn y Senedd.

Mae Andrew R.T. Davies yn llygad ei le, Lywydd, fod swydd yr ysgrifennydd parhaol newydd wedi’i hysbysebu ddydd Llun yr wythnos diwethaf. Credaf fy mod wedi dweud eisoes fod yr ansoddair 'parhaol' yn gamarweiniol bellach, gan fod ysgrifenyddion parhaol yn cael eu penodi am dymor sefydlog o bum mlynedd a bydd cyfnod yr ysgrifennydd parhaol presennol yn y swydd yn dod i ben ar ddechrau'r flwyddyn galendr nesaf. Credaf fy mod wedi dod i’r casgliad fod gan un o'r ffyrdd y mae rhai adrannau Whitehall yn gweithredu rywbeth i'w gynnig i ni yma, oherwydd mewn nifer o adrannau Whitehall, ochr yn ochr ag ysgrifennydd parhaol, mae ganddynt yr hyn a elwir yn 'brif swyddog gweithredu’. Swydd y prif swyddog gweithredu yw ymdrin â mecanwaith y ffordd y mae adran yn cael ei gweithredu: ymdrin â materion staffio, ymdrin â materion yn ymwneud â thelerau ac amodau, ymdrin â phwy sy'n cael parcio eu ceir ymhle—yr holl fathau hynny o bethau, sydd ar hyn o bryd, yn Llywodraeth Cymru, yn gyfrifoldebau i’r ysgrifennydd parhaol. Nawr, rwyf eisiau ysgrifennydd parhaol sydd ag amser ar gael i helpu i sicrhau bod y rhaglen lywodraethu'n llwyddo, a chredaf y byddai’n gymorth i’r unigolyn newydd pe bai ganddynt brif swyddog gweithredu ochr yn ochr â hwy i ymdrin mwy â mecanwaith Llywodraeth. A chefais gyfle i gael sgwrs hir gyda Simon Case, pennaeth Swyddfa'r Cabinet yn Whitehall, a chredaf fy mod wedi dysgu pethau defnyddiol o'r hyn a ddywedodd wrthyf ynglŷn â sut y gallem ddysgu rhai o'r gwersi hynny yma.

Fe fydd yna raglen ddeddfwriaethol, Lywydd, a bydd honno'n cychwyn ym mlwyddyn gyntaf y Senedd hon a byddaf yn gwneud y datganiad arferol ar y rhaglen ddeddfwriaethol yn ail hanner tymor yr haf hwn. Rwy'n ddiolchgar am yr hyn a ddywedodd Andrew Davies am y Bil amaethyddiaeth. Fe fydd yn cofio inni gytuno, yn y Senedd flaenorol, yn rhannol oherwydd sylwadau gan y gwrthbleidiau, y byddai'r pwerau a fyddai’n dod i ni drwy Fil amaethyddiaeth y DU yn gyfyngedig o ran amser—y byddai cymal machlud ar waith. Nawr, credaf mai dyna'r peth iawn i'w wneud, ond mae'n rhoi pwysau ar bob un ohonom yma i sicrhau y gallwn roi Bil amaethyddiaeth sy'n benodol i Gymru ar y llyfrau statud fel y gallwn barhau i wneud yr holl bethau y mae angen i ni eu gwneud i gynorthwyo ffermwyr ac eraill sy'n dibynnu ar yr economi wledig. Felly, mae hwnnw'n Fil y byddwn yn ei gyflwyno a gobeithiaf y gallwn weithio yn yr ysbryd cydweithredol y soniodd arweinydd yr wrthblaid amdano yn ei gyflwyniad.

O ran incwm sylfaenol cyffredinol, yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei gynnig yw'r hyn a ddywedasom yn ein maniffesto, sef arbrawf a chynllun peilot. Nid oes gennym yr holl bwerau a fyddai’n angenrheidiol, heb sôn am yr holl arian a fyddai’n angenrheidiol i gynnwys incwm sylfaenol cyffredinol i Gymru gyfan, ond credaf fod gennym y gallu i lunio arbrawf craff a fydd yn caniatáu inni brofi'r honiadau a wneir am incwm sylfaenol cyffredinol. Nawr, rwy’n gyfarwydd â'r honiadau hyn ers blynyddoedd lawer. Roedd fy nhraethawd doethuriaeth yn ymwneud â grŵp a oedd yn dadlau o blaid rhywbeth o'r enw 'credyd cymdeithasol' yn y cyfnod rhwng y ddau ryfel byd. Mae credyd cymdeithasol yn fath o incwm sylfaenol cyffredinol. Roedd ganddynt grŵp yma yng Nghaerdydd a fu’n weithgar iawn yn hyrwyddo'r syniad ar y pryd. Felly, mae hwn yn syniad ag iddo hanes hir iawn, ond ychydig iawn o gymhwysiad ymarferol i ddysgu a yw'r pethau sy'n cael eu dweud amdano yn cael eu gwireddu ym mywydau'r bobl sy'n ei dderbyn. Ac os gallwn ddechrau gyda phobl ifanc sy'n gadael ein system ofal, credaf fod dadleuon cryf dros wneud hynny. Maent yn grŵp o bobl y gwyddom amdanynt—gallwn nodi pwy ydynt; gallwn ddarparu, nid yn unig incwm ar eu cyfer, ond y cymorth arall sydd ei angen arnynt i sicrhau eu bod yn dechrau eu bywydau gan anelu at ddyfodol llwyddiannus. Ac edrychaf ymlaen, ynghyd â llawer o Aelodau yn y Siambr sydd â diddordeb mewn incwm sylfaenol cyffredinol—edrychaf ymlaen at ddadlau amdano a'i drafod ag eraill sy’n awyddus i weld yr arbrawf hwnnw'n llwyddo fel arbrawf, lle byddwn yn dysgu a yw'n gweithio, neu'n cyflawni'r hyn sy'n cael ei honni yn ei gylch.

Ac o ran dyfodol y Senedd, fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, mae’n sicr yn fater i'r Senedd yn bennaf, nid i'r Llywodraeth. Bydd cefnogaeth sylweddol ar yr ochr hon i’r Siambr, fel y bydd yr Aelodau wedi’i glywed yr wythnos diwethaf yn yr areithiau gan fy nghyd-Aelodau David Rees a Hefin David, wrth i’r ddau ohonynt gyfeirio at yr angen i fwrw ymlaen â'r cynigion yn adolygiad Laura McAllister, ac y byddai hynny'n rhan o'r hyn y byddent yn ceisio'i wneud pe byddent yn cael eu hethol yn Ddirprwy Lywydd. Felly, bydd cefnogaeth sylweddol ar y meinciau hyn i'r ymdrech honno, ond yn y pen draw, fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, mater i'r Senedd ei hun, yn hytrach na'r Llywodraeth, yw arwain ar hyn.

May I thank the First Minister for his statement, and also respond to the spirit of collaboration that was intertwined throughout that statement? You mentioned that Welsh choral tradition as a sign of that spirit of collaboration, and of course we do have to remember that I think the original term for the Welsh Parliament was to create a cymanfa genedlaethol, that gathering for song. So that idea of seeking harmony rather than discord I think is always a good starting point in our proceedings as a Parliament, and may I, on behalf of Plaid Cymru, welcome the offer that you referred to, First Minister? We are of course always willing to seek to find that common ground between us for the benefit of the people of Wales, to get to grips with the issues that they face and to propose solutions that we of course discussed during the election.

May I just touch on some of those issues now where perhaps we will be able to find that common ground? I understand, of course, that you will in due course over the coming weeks be announcing your programme for government, but some of these areas are areas where we do need urgent action, so it would be good to hear more about your initial approaches.

May I just begin by referring to the housing crisis? I don't think that we could deny that there is a housing crisis in Wales at the moment. You have promised action before, during and after the election in terms of second homes. Can you give us a little more detail about the steps that you will be taking immediately in that regard? Housing prices in Wales generally are out of control, with house prices increasing here at a greater level than across the United Kingdom. Three charities have said over the weekend that it's a pipe dream to own a house, for many people in Wales now, and that the plans that you had as a previous Government didn't do enough to make a difference for a number of people. So, will you be bringing forward a genuinely radical proposition to get to grips with that particular problem, which is an increasing problem for so many of our young people in our communities?

Can you tell us, with regard to affordable homes, how you're going to deliver the more ambitious level of construction? My party and one of your advisory group suggested the creation of additional capacity with a specific agency. If you don't go down that path, how are you going to deliver on that?

May I just refer to child poverty, and specifically the concerns with regard to free school meals? This was a major theme in our campaign in Plaid Cymru. You've referred to the review of free school meals. Could you give us more detail on that?

With regard to the economy then, you commissioned—and this is at the heart of everything; this is the foundation—you commissioned a substantial and comprehensive report from the Organisation for Economic Co-operation and Development before the election, which suggested the creation of additional and the capacity to deliver economic policy in Wales within the civil service, within your department as First Minister, but also the creation of an economic development agency. Is that still something that you are considering as a Government, because we in Plaid Cymru think that we do need new capacity if we are going to increase economic performance in Wales?

It’s good to see the reference to the agriculture Bill. Of course, we do urge you to reconsider the situation with regard to nitrate vulnerable zones, which are a cause of great concern at a very uncertain time for agriculture in general. I heard the comments, but could I ask you to refer to the discussion that has been had over the past few days with regard to the possibility of a trade deal with Australia, which will set out a template—a very dangerous template, truth be told—for the entire future of agriculture in Wales? How much engagement have you had and has the Welsh Government had on this? Do you share the same opinion that we have, that we need to stand as one as a nation, truth be told, to oppose this suggestion that is coming from the Westminster Government?

In terms of the Senedd’s powers, you had argued during the general election for additional powers and you suggested the creation of a commission on this. Would you be able to give more detail on that?

Finally, may I ask you, as First Minister, to make a statement today in terms of the situation in Palestine and Israel, and demand that the United Kingdom Government does everything within its powers to ensure that there is a solution and that there is adherence to international law, to safeguard the interests of the people who are suffering so much in that region? Thank you.

I thank Adam Price for those questions. I don’t remember us having a gymanfa ganu previously in this Senedd, but that’s an idea that we can all agree on. I remember the Minister Lesley Griffiths reporting back to me on the gymanfa ganu in Builth Wells each year, so that’s a tradition that we can think about.

On housing, of course I agree on the importance of housing. One of the things that I did when I came to office as First Minister was to appoint someone at Cabinet level to be responsible for policy and practical approaches to housing, and Julie James continues to have responsibilities in that area.

When we’re discussing second homes and house prices and young people who want to remain in villages and so on, well, what I want to do is to put a radical proposal forward. There is a new unit within Government that has been working in this area. It’s looking at planning and taxation, but that, as I said last week, is one of the areas where I’m eager to work with others to see if there are new and different ideas that we could adopt in order to assist young people who are in that position, and of course to safeguard the future of the Welsh language.

We have set an ambitious number of new builds that we want to provide for rent and we’re going to be dealing with that in a number of different ways. However, working with local authorities is one of the things that we’re very eager to do, and to do more with them in order to put in place the resources and the people who have the necessary skills in order to build housing for the future and homes that can make a contribution to dealing with climate change too.

Now, in terms of child poverty, as we have stated in the past, we are now using new data that came out of the pupil level annual school census system and that was coming in as we were all out on doorsteps, involved with campaigning. However, officials are now working on that and that will be passed on to the new Minister for education. I do want to build on the OECD report in order to create new capacity to help us in the economy. I don't want to see a new agency outwith Government as the way to do that. I don't see that as the way forward. I don't want to see Ministers coming to the Senedd to say, 'Well, that's not my responsibility—we've passed that responsibility to some sort of new quango established here in Wales.' So, I do agree that we need to develop that new capacity, but the way to do it is in a way that is accountable to this Senedd.

I agree with Adam Price's comments on the reports on the proposed trade deal with Australia that the UK Government is putting in place. At a governmental level, we have been speaking to the UK Government and making points from a Welsh perspective. This evening, there is that almost weekly meeting between First Ministers and Michael Gove, and I have conveyed some comments already to his office, stating that I want to raise these issues this evening and I want to be clear as to what we in Wales thought about some of those ideas. 

I've been speaking this morning to the new Counsel General about the commission, and he will want to bring a statement to the Senedd before summer recess in order to set out some of the ideas as to how we can draw cross-party consensus but also bring others into this debate about the future and how we can draw Wales' future. In the view of my party, that should be within the United Kingdom but within a United Kingdom that is reformed in a way that can lead to future success.

And finally, Llywydd, just to say that I have issued a statement already on the events in Palestine and in Israel, which does highlight international law and which has been agreed with the multifaith forum that we have here in Wales.

Brif Weinidog, fel eraill, rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth Lafur wedi cael ei hailethol, yn ogystal â’r ffaith eich bod wedi eich ailbenodi’n Brif Weinidog a’r tîm o Weinidogion rydych wedi’u cynnull ynghyd i yrru Cymru ymlaen dros y pedair blynedd nesaf. Mae fy nghwestiwn y prynhawn yma’n ymwneud â sut y bydd hynny'n digwydd yn nhermau polisi ac am fecanwaith y Llywodraeth yn hytrach na phenodiadau’r Llywodraeth. Fe fyddwch yn cofio imi gadeirio tasglu'r Cymoedd yn y Senedd ddiwethaf, a chyn hynny, roedd gennym strwythurau a oedd wedi galluogi gwahanol feysydd polisi a Gweinidogion i weithio gyda'i gilydd i gyflawni polisi yn rhanbarth y Cymoedd. Rwy'n arbennig o bryderus, fel y byddech yn ei ddisgwyl, ynglŷn â sut rydym yn gwneud yn siŵr bod y gwaith o ddeuoli'r A465 yn sicrhau'r gwerth mwyaf posibl, a sut rydym yn sicrhau bod polisi’n dal i ganolbwyntio ar Flaenau’r Cymoedd. Felly, buaswn yn ddiolchgar, Brif Weinidog, pe gallech amlinellu eich syniadau ynglŷn â hyn ar hyn o bryd. Rwy'n croesawu cywair eich datganiad y prynhawn yma ar gydweithio, gweithio’n gydweithredol ac estyn allan er mwyn dod â phobl ynghyd, ac nid yn unig wrth i chi gynnull eich Llywodraeth ond wrth ichi reoli’r Llywodraeth hon wedyn, rwy'n gobeithio y gallwn weld y dull hwnnw'n cael ei ddefnyddio i gyflawni polisi yn rhai o rannau tlotaf y wlad hon.

Lywydd, diolch i Alun Davies am hynny ac rwy'n talu teyrnged i'r gwaith y bu’n rhan ohono, yn dod â syniadau a phobl ynghyd i sicrhau bod cymunedau'r Cymoedd yn rhannu popeth y gallwn ei gyflawni yma yng Nghymru. Mae gennym ni yn y Llywodraeth hon ddau Aelod sy'n cynrychioli cymunedau'r Cymoedd yn uniongyrchol, ac rwyf eisoes wedi siarad â hwy am y rôl y gallant ei chwarae yn sicrhau bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo.

Lywydd, mae’r gwaith ar fecanwaith y Llywodraeth yn mynd rhagddo. Roedd yn wythnos eithaf llawn yr wythnos diwethaf, fel y gwyddoch, a bellach mae angen inni symud ymlaen a mynd i’r afael â rhai o'r materion sylfaenol eraill y mae angen i chi eu rhoi ar waith. Ond mae’r hyn y tynna Alun Davies sylw ato yn un o elfennau hollbwysig y Llywodraeth, sef sut y gwnawn yn siŵr fod gennym waith trawsbortffolio go iawn yn digwydd, ac os mai’r unig ffordd o ddatrys problem yn iawn yw drwy ddod â gwahanol Weinidogion ynghyd, ond nid yn unig gwahanol Weinidogion, ond yn aml iawn, partneriaid mewn mannau eraill, partneriaid mewn llywodraeth leol, partneriaid yn y trydydd sector—sut y gallwn sicrhau bod mecanwaith y Llywodraeth yn cefnogi'r ymdrech honno i weithio ar draws ffiniau a gwneud yn siŵr fod y gwahanol gyfraniadau sydd eu hangen oddi mewn i'r Llywodraeth, ond o'r tu hwnt i'r Llywodraeth hefyd, yn cael eu defnyddio i sicrhau cymaint o effaith â phosibl ar yr ardaloedd a'r bobl rydym yn ceisio eu gwasanaethu.

James Evans.

Diolch, Lywydd, a hoffwn gofnodi fy niolch i chi am gael eich ailbenodi i'ch swydd ac i'r Prif Weinidog hefyd am gael ei ailbenodi i'w swydd. Hoffwn hefyd nodi fy ngwerthfawrogiad a fy niolch i'm rhagflaenydd, Kirsty Williams, am ei gwaith a'i hymroddiad i bobl fy etholaeth ac i'r Senedd hon, ac i bobl Brycheiniog a Sir Faesyfed am fy ethol yn Aelod newydd o’r Senedd ar eu rhan. Diolch yn fawr iawn.

Brif Weinidog, yn fy etholaeth i ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed a ledled Powys, mae ysgolion bach fel Dolau, Llanbedr a Chradoc dan fygythiad o gael eu cau. Fel rhywun a gafodd ei addysg mewn ysgol fach wledig, rwy'n deall eu pwysigrwydd i’n cymunedau gwledig. Felly, Brif Weinidog, sut y byddwch chi a'ch Llywodraeth yn diogelu ysgolion gwledig ymhellach ac yn gwneud yn siŵr fod ganddynt gyllid digonol fel y gallwn sicrhau na fydd ysgolion bach gwledig yn cael eu cau?

Lywydd, hoffwn longyfarch yr Aelod newydd dros Frycheiniog a Sir Faesyfed ar gael ei ethol ac am achub ar y cyfle cynnar hwn i wneud ei gyfraniad cyntaf ar lawr y Senedd, ac am ddewis mater pwysig i dynnu sylw pawb ato. Fel y gŵyr, newidiodd ei ragflaenydd, fel yr Aelod dros Frycheiniog a Sir Faesyfed, y polisi mewn perthynas ag ysgolion bach a gwledig i'w gwneud yn rhagdybiaeth o blaid cadw'r ysgolion hynny ar agor. Ac mae hynny'n newid yr her y mae awdurdodau lleol yn ei hwynebu wrth ymdrin â threfniadaeth ysgolion. Cyn hynny, nid oedd unrhyw ragdybiaeth o'r fath. Nawr, mae'n rhaid i awdurdodau lleol ddechrau o'r safbwynt, oni bai y gellir nodi rhesymau da dros beidio â chadw'r ysgolion hynny, y byddant yn parhau. Ac rwy'n gobeithio bod hynny wedi newid natur y ddadl. Yn sicr, mewn nifer o achosion, gwn fod hynny wedi rhoi mwy o rym i rieni sydd am ddadlau dros gadw ysgol ar agor mewn cymuned benodol.

Yn y tymor diwethaf hefyd, Lywydd, darparwyd cyllid ychwanegol i gydnabod rhai o'r costau ychwanegol anochel sy'n gysylltiedig â darparu addysg ar y raddfa lai honno. Nid oes dim o hyn yn golygu y bydd pob ysgol bob amser yn aros ar agor am byth, oherwydd weithiau gall awdurdodau lleol roi dadleuon da y byddai darpariaeth amgen o fudd i’r disgyblion a’r rhieni hynny. Ond credaf fod hyn wedi newid natur y ddadl ac nid oes gan y Llywodraeth hon unrhyw gynlluniau i newid y set newydd honno o amgylchiadau.

Heledd Fychan.

Thank you, Llywydd, and thank you to the First Minister for his welcome to us as brand-new Members to the Senedd.

The Scottish Government has a Cabinet Secretary responsible for culture and one responsible for sport. The Westminster Government has a Secretary of State responsible for culture and sport. But, despite your comments on culture and sport at the beginning of this session, once again, here in Wales, we have a Deputy Minister with responsibility for culture and sport. Why are culture and sport less important to the Welsh Government than to other Governments?

Congratulations too to Heledd Fychan on her election to the Senedd and for speaking on the floor of the Senedd this afternoon.

The purpose of devolution is to give options for the best way to do things in Scotland in the hands of people in Scotland, and to place those powers in our hands here in Wales. The way that we work as a Government is entirely different to the way that the Government in Westminster works.

There will be a powerful voice within Government for the new Minister responsible for culture and sport. As we've done over the years—. The point isn't about status in this area; the point is that the Minister will have all of the powers to speak up for culture and sport. I am entirely confident that the Deputy Minister will be successful and will be able to represent the people who work in those areas, who enjoy going to see people playing sport or seeing actors in our theatres, and so on. That is what is most important for me—namely, the impact of the person who does the work, not just the status.

Brif Weinidog, hoffwn eich llongyfarch ar y cydbwysedd rhwng y rhywiau yn eich Llywodraeth, sy'n amlwg yn rhywbeth rwy’n ei gymeradwyo'n llwyr. Rwy'n siomedig o weld nad oes unrhyw fenyw ar feinciau'r Ceidwadwyr yma y prynhawn yma. Yn amlwg, bydd angen gweithio’n galed i lenwi esgidiau pobl mor rhagorol â Suzy Davies ac Angela Burns, er enghraifft, y bydd colled fawr ar eu hôl.

Roeddwn yn awyddus i archwilio'r grantiau tai arloesol rydym wedi bod yn eu dyfarnu drwy gydol y ddwy Senedd ddiwethaf ac ar ba sail y mae hynny’n ein galluogi i sicrhau bod yr holl dai newydd yn cael eu hadeiladu yn unol â safonau di-garbon, nid yn unig y tai cymdeithasol rydych eisoes wedi cyfeirio atynt, ac felly pa gynlluniau a allai fod gan eich Llywodraeth i ddiwygio Rhan L i sicrhau nad yw adeiladwyr tai preifat yn adeiladu tai o safon is o lawer na'r hyn rydym yn ei adeiladu fel tai cymdeithasol i’w rhentu.

Un o'r ystyriaethau pwysicaf i fy etholwyr yw'r ffaith bod gennym lawer iawn o ddinasyddion Ewropeaidd yn byw mewn limbo oherwydd methiant y Swyddfa Gartref i roi statws preswylwyr sefydlog iddynt. Mae'n ymwneud â'r fenyw 94 oed sydd wedi byw bron i 60 mlynedd yn y wlad hon a thalu ei threthi ac sydd bellach yn ansicr a all fod yn siŵr o gael gofal y GIG ar ddiwedd ei hoes, sy'n gwbl warthus; mae a wnelo hefyd â’r niferoedd enfawr o bobl eraill sy'n ceisio gwneud cyfraniad i'r economi, ac mewn rhai achosion, dywedir wrthynt na allant fynd ar gyrsiau i'w galluogi i gymhwyso, er enghraifft, fel cynorthwywyr dysgu, oherwydd dywedir wrthynt nad oes ganddynt statws preswylydd sefydlog cywir o hyd. Felly, tybed a allech ddweud wrthym pwy yn eich Llywodraeth a all fynd at y Swyddfa Gartref a Llywodraeth y DU i ddarganfod pryd y byddant yn datrys yr achosion gwarthus hyn, sy'n barhad o sgandal Windrush yn ôl pob golwg.

Wel, Lywydd, rwy'n falch iawn o arwain Llywodraeth lle mae dwy ran o dair o'r Gweinidogion yn fenywod. Yn wir, bydd fy mhlaid yn parhau â thraddodiad y Senedd wrth sicrhau bod cynrychiolaeth yn y Senedd hon yn adlewyrchu’r Gymru rydym yn byw ynddi.

Rwy'n falch iawn fod gennym y grant tai arloesol ers sawl blwyddyn bellach. Yn anochel, pan fyddwch yn rhoi cynnig ar bethau am y tro cyntaf, bydd dulliau adeiladu arloesol yn costio mwy hyd nes y gallwch wneud iddynt ddigwydd ar raddfa fwy. Dyna pam fod gennym y grant. Ei nod yw galluogi arloesedd, ac yna i ddefnyddio'r arloesedd llwyddiannus ar y raddfa fwy honno. Dyna pam rydym yn hyderus y bydd yr 20,000 o dai rhent cymdeithasol y byddwn yn eu hadeiladu yn ystod tymor y Senedd hon yn dai ar gyfer y dyfodol, ac yn creu cymaint o ynni, er enghraifft, ag y maent yn ei ddefnyddio.

Nawr, gwnaethom ddechrau'r broses o ddiwygio'r rheoliadau tai yn nhymor diwethaf y Senedd, ac mae mwy i'w wneud. Bydd y Llywodraeth hon yn rhoi rhagor o gamau ar waith i sicrhau bod y safonau adeiladu tai yn cael eu cymhwyso'n gyffredinol ac nid mewn cyd-destun arloesol yn unig.

O ran y pwyntiau a wnaeth Jenny Rathbone am ddinasyddion Ewropeaidd sy'n byw yma yng Nghymru, rwy'n rhannu ei rhwystredigaeth yn llwyr, ac yn fwy na hynny, ynglŷn â'r ffordd y mae unigolion sydd wedi dewis byw yng Nghymru, pobl sydd wedi gwneud cyfraniadau enfawr i Gymru, bellach yn teimlo bod hynny oll wedi ei danseilio. Rydym wedi rhoi bron i £2 filiwn i gronfeydd Cyngor ar Bopeth yng Nghymru i roi cyngor i bobl ynghylch caffael statws preswylwyr sefydlog. Rydym wedi darparu bron i £0.5 miliwn i Newfields Law, cwmni arbenigol, i sicrhau, pan fo amgylchiadau pobl yn arbennig o gymhleth, eu bod yn cael lefel ychwanegol o gymorth i ddod o hyd i ffordd drwy'r drysni newydd y mae Llywodraeth y DU wedi'i greu ar eu cyfer.

Rwy’n annog y Swyddfa Gartref, fel rydym wedi’i wneud sawl tro, i fabwysiadu ymagwedd ddigon hyblyg a thrugarog tuag at hyn, yn hytrach na dal ati i bennu terfynau amser sy’n golygu bod pobl yn ofni y byddant ar yr ochr anghywir i ddyddiad mympwyol ac yn colli’r holl hawliau y maent wedi'u mwynhau’n gwbl briodol a chyfreithlon hyd yn hyn. Yma yng Nghymru, rydym yn dathlu'r ffaith bod gennym bobl o rannau eraill o'r byd sy'n dod yma ac yn gwneud eu dyfodol hwy’n rhan o'n dyfodol ninnau, ac yn sicr, mae unrhyw beth sy'n tanseilio'r teimlad hwnnw’n destun gofid.

Diolch yn fawr iawn i'r Prif Weinidog am annerch y Senedd y prynhawn yma, a llongyfarchiadau ar ffurfio Llywodraeth, ac i'r Llywydd am gael eich ailethol i'ch swydd yr wythnos diwethaf. Mae'n bleser pur cael annerch y Senedd am y tro cyntaf fel yr Aelod Ceidwadol cyntaf dros Ddyffryn Clwyd, a hoffwn ddiolch i fy rhagflaenydd, Ann Jones, am gynrychioli'r etholaeth ers 1999.

Felly, Brif Weinidog, mae Dyffryn Clwyd yng ngogledd Cymru, fel sawl rhan o Gymru, wedi cael eu taro’n galed gan y pandemig, yn enwedig mewn meysydd fel y sectorau twristiaeth, lletygarwch a hamdden. Fe ddywedwch eich bod yn Llywodraeth adferiad, ond nid ydych wedi penodi Gweinidog twristiaeth. Sut y gallwch roi sicrwydd i fy etholwyr y bydd eu busnesau’n cael y sylw a'r cymorth sydd ei angen arnynt i ymadfer wedi'r pandemig a ffynnu mewn Cymru ôl-COVID? Diolch yn fawr iawn.

Wel, hoffwn longyfarch a diolch i Mr Davies am yr hyn a ddywedodd, ac am achub ar y cyfle i siarad yn y Senedd y prynhawn yma. O ran ei bwynt penodol, rwyf wedi sicrhau bod twristiaeth yn un o gyfrifoldebau Gweinidog yr Economi, a gwneuthum hynny oherwydd y gydnabyddiaeth o bwysigrwydd twristiaeth i economi cymaint o rannau o Gymru, gan gynnwys gogledd Cymru. Credaf y bydd eu cael yng nghrombil injan economaidd y Llywodraeth hon o fudd i'r diwydiant twristiaeth a lletygarwch, gan sicrhau bod y cyfraniad y gall y diwydiant ei wneud i economïau'r rhannau hynny o Gymru yn y dyfodol yn cael ei gydnabod yn y cyfrifoldebau mawr a ysgwyddir gan fy nghyd-Aelod Vaughan Gething bellach.

Oni fyddai’n well cyflwyno, yn y 18 mis nesaf, ardoll Holtham i fynd i’r afael â’r argyfwng cynyddol mewn gofal cymdeithasol yn hytrach na chaniatáu i’n polisi gofal cymdeithasol gael ei lunio yn San Steffan?

Lywydd, nid oes unrhyw fwriad i ganiatáu i'n polisi gael ei lunio yn San Steffan, ond mae’r gwaith o lunio polisïau’n synhwyrol yng Nghymru yn dibynnu ar y rhyngwyneb rhwng cyfrifoldebau datganoledig a chyfrifoldebau heb eu datganoli, fel y mae adroddiad Holtham ar ofal cymdeithasol yn ei nodi’n gwbl glir. Gallai rhai penderfyniadau y gallai Llywodraeth y DU eu gwneud yn y system fudd-daliadau arwain yn syml at arian o Gymru yn cymryd lle arian gan Lywodraeth y DU. Ni fyddai hynny o fudd i unrhyw un, gan gynnwys y bobl sy'n gweithio ym maes gofal cymdeithasol ac yn dibynnu arno.

Sam Rowlands.

Diolch, Lywydd, a diolch am y cyfle i siarad heddiw fel Aelod newydd arall yma yn y Senedd. A llongyfarchiadau, Brif Weinidog, ac i chi, Lywydd, ar gael eich ailbenodi y tro hwn.

Diolch am eich datganiad, Brif Weinidog. Fel siaradwyr blaenorol, rwyf innau hefyd wedi nodi bod twristiaeth wedi’i hepgor o deitl unrhyw Weinidog yn eich Cabinet, ond diolch am egluro'r pwynt fod hynny'n gyfrifoldeb i Weinidog yr economi. Fodd bynnag, hoffwn ddweud ychydig eiriau am y diwydiant twristiaeth. Fel y gwyddoch, ac fel y nodoch chi yn eich ymateb i Gareth yn gynharach, mae'r diwydiant twristiaeth yn hynod bwysig i ogledd Cymru, y rhanbarth rwy’n ei gynrychioli, gan gyflogi oddeutu 40,000 o bobl yn y rhanbarth hwnnw’n unig, a chyfrannu oddeutu £3.5 biliwn y flwyddyn i'r economi leol. Felly, gyda hynny mewn cof, buaswn yn gofyn: pa fesurau y byddwch yn ceisio’u rhoi ar waith i sicrhau bod y sector hwn yn cael cymorth priodol i ymadfer wedi'r argyfwng COVID?

Wel, Lywydd, mae'n bleser croesawu Mr Rowlands i'r Siambr; edrychaf ymlaen at y cyfraniadau y bydd yn eu gwneud, yn enwedig o ystyried ei brofiad blaenorol fel arweinydd awdurdod lleol yng Nghymru. Gwn y bydd ganddo bethau pwysig y gall eu cyfrannu at y ffordd rydym yn meddwl am y berthynas honno ac yn gwneud iddi weithio i bobl Cymru yn y dyfodol. Roedd yn gyfrifol, wrth gwrs, am nifer o weithgareddau'n ymwneud â thwristiaeth pan oedd yn arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy.

A gaf fi annog yr Aelodau’n ofalus, Lywydd, i beidio â chamgymryd yr wyneb am y sylwedd? Nid yw'r label mor bwysig â'r hyn sydd yn y jar, ac mae hynny’r un mor wir am dwristiaeth yma ag yr oedd am y celfyddydau a chwaraeon, a godwyd yn gynharach. Y peth pwysicaf y gallwn ei wneud i'r sector yw creu amodau o amgylch y coronafeirws sy'n golygu y gall fod ar agor ac aros ar agor. Ac fel y bydd ef yn gwybod, o ddydd Llun yr wythnos hon ymlaen, mae modd ailagor pob rhan o dwristiaeth, ochr yn ochr â lletygarwch dan do. A'r peth mwyaf y gallwn ei wneud i'r sector yw sicrhau gyda'n gilydd fod yr amodau'n cael eu cynnal yng Nghymru lle gall hynny barhau i ddigwydd. Ond rwy'n llwyr gydnabod, fel y gwna’r Llywodraeth gyfan, er y gall rhannau o dwristiaeth a lletygarwch ailagor bellach, ni allant fasnachu yn yr un ffordd ag y byddent wedi'i wneud cyn y pandemig. Mae'r £66 miliwn y bu modd i mi ei gyhoeddi—y penderfyniad cyntaf a wneuthum ar ôl cael fy ailbenodi’n Brif Weinidog—yn flaendal ar y £200 miliwn rydym wedi'i neilltuo er mwyn parhau i gefnogi busnesau. Gwn fod y sector ei hun yn awyddus inni weithio gyda hwy yn awr i ddatblygu ffordd wedi'i thargedu'n well o sicrhau bod yr arian hwnnw'n mynd yn bennaf i'r busnesau nad ydynt wedi ailgychwyn masnachu ar gapasiti llawn eto.

Felly, roedd yn anochel, yn ôl ym mis Mawrth y llynedd neu fis Ionawr eleni, gyda chymaint o fusnesau ar gau, fod angen ffordd eithaf uniongyrchol o gael arian allan gan Lywodraeth Cymru i ddwylo llawer o fusnesau. Rydym mewn sefyllfa wahanol heddiw, ac rydym yn dymuno bod mewn sefyllfa wahanol—sefyllfa gryfach—yn y dyfodol, a bydd hynny'n golygu sicrhau bod mwy o'r cymorth y gallwn ei gynnig yn mynd i'r busnesau sy'n dal i ymadfer, a thrafodaethau gyda'r sector twristiaeth ac eraill fydd y ffordd y byddwn yn gallu llunio ein cymorth mewn ffordd sy'n cyrraedd y mannau lle mae ei angen fwyaf.

Brif Weinidog, mae'n amlwg eich bod wedi cynnull tîm o Weinidogion sy'n dangos eich bod yn benderfynol o fynd i'r afael â'r ddwy her fwyaf sy'n ein hwynebu yn awr, ac y byddwn yn parhau i'w hwynebu am flynyddoedd i ddod: yr argyfwng hinsawdd a'r angen am fwy o gyfiawnder cymdeithasol. A chredaf mai'r hyn y mae'r rhan fwyaf o bobl yn dyheu amdano mewn bywyd yw ymdeimlad o sicrwydd—sicrwydd cyflogaeth, cartref diogel, sicrwydd i'w teuluoedd, eu cymunedau a'r amgylchedd. Mae angen inni ddechrau mynd i’r afael â’r systemau a'r ymddygiad sy’n niweidio sicrwydd a sefydlogrwydd cymdeithas ym mywydau pobl, a gwn y bydd eich Llywodraeth yn gwneud hynny.

Rwy’n falch iawn, Brif Weinidog, eich bod wedi cadw rôl Gweinidog gogledd Cymru, ac rwy’n falch iawn wir fod fy ffrind a fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths wedi derbyn y rôl honno. Ac rwy'n hyderus, Brif Weinidog, y bydd y Llywodraeth hon o dan eich arweiniad yn un ddiymhongar ond uchelgeisiol, yn wylaidd ond yn fentrus, mewn modd sy'n uno ond sydd hefyd yn bwrpasol, ac yn anad dim, yn ddewr. Brif Weinidog, roedd yn bleser gwasanaethu yn eich Llywodraeth yn y weinyddiaeth flaenorol. A wnewch chi ategu fy niolch i'r gweision sifil sydd wedi, ac a fydd yn parhau i wasanaethu’r Gweinidogion mor dda? Mae eu hymdrechion yn ystod y pandemig wedi bod yn arwrol. Ac yn olaf, i'r holl Weinidogion, y bûm yn gweithio gyda sawl un ohonynt yn y weinyddiaeth flaenorol, au revoir, pob lwc a gwnewch yn siŵr eich bod yn edrych ar ôl eich hunain er mwyn gallu edrych ar ôl y wlad.

Wel, Lywydd, mae’n bleser clywed gan ein cyd-Aelod Ken Skates yn ei gyfraniad cyntaf o'r meinciau cefn. Diolch iddo am yr hyn a ddywedodd, am dynnu sylw at y ffaith mai newid hinsawdd a chyfiawnder cymdeithasol yw'r prif elfennau newydd yn y ffordd y lluniwyd y Llywodraeth hon, ac adlewyrchu'r ymdeimlad o her ac o ddiogelwch a sefydlogrwydd y mae angen inni eu cymell ym mywydau pobl.

Rwy'n rhannu’r hyn a ddywedodd am yr ymdrechion a wneir gan weision sifil, y tu ôl i’r llenni yn aml, ac nid yw'n ffasiynol diolch iddynt am yr hyn a wnânt, ond pan feddyliaf am y £2 biliwn, pan oedd yn Weinidog yr economi, a ddarparwyd o goffrau Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol i fusnesau yng Nghymru, ni fyddai hynny wedi bod yn bosibl oni bai am dimau o weision sifil a fu’n gweithio nid yn unig yn ystod yr wythnos, ond ar benwythnosau ac yn hwyr fin nos i lunio'r systemau a oedd yn caniatáu i hynny ddigwydd. Un enghraifft yn unig yw hon o'r ffordd y mae’r ymdeimlad hwnnw o wasanaeth cyhoeddus yma yng Nghymru o fudd mawr i ni.

Diolch iddo hefyd am yr hyn a ddywedodd am ogledd Cymru. Hoffwn adeiladu ymhellach ar bopeth a wnaeth fel Gweinidog gogledd Cymru, gan fod maniffesto fy mhlaid yn cynnwys cymaint o bethau cyffrous ar gyfer dyfodol gogledd Cymru, o'r ysgol glinigol yng ngogledd-orllewin Cymru, i’r parc cenedlaethol newydd a fydd yn cynnwys, rwy’n credu, rhannau o etholaeth yr Aelod, i’r gwaith o ailadeiladu Theatr Clwyd, yr adeilad eiconig hwnnw ar gyfer gogledd Cymru, i bopeth sy’n digwydd yn Wrecsam i greu dyfodol i'r dref honno a’i gwneud yn ganolfan ar gyfer y pethau y gwyddom fod ei phoblogaeth yn eu gwerthfawrogi gymaint. Mae cymaint y mae'r Llywodraeth hon yn dymuno ei wneud ar ran gogledd Cymru, ac roedd Gweinidog yno i sicrhau bod holl bortffolios y Cabinet yn chwarae eu rhan i gyflawni hynny’n rhywbeth roeddwn yn awyddus iawn i'w gadw.

Yn olaf, John Griffiths.

Diolch, Lywydd. Hoffwn longyfarch y Prif Weinidog ar gael ei ailbenodi a'i benodiadau gweinidogol, ac rwy'n croesawu hefyd yr ymdeimlad o frys a bwysleisiodd o ran llywodraethu Cymru a rhoi'r rhaglen lywodraethu ar waith. Credaf fod y ffaith fod gennym bellach Weinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn ogystal ag adran newid hinsawdd gwerth chweil, yn cynnwys trafnidiaeth a thai, yn cyd-fynd yn fawr â'r hyn y mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud am ailgodi'n decach ac yn wyrddach, drwy'r pandemig a thu hwnt. Credaf fod hynny’n argoeli’n dda ar gyfer y dull tecach a gwyrddach o weithredu, ond rwy'n croesawu'n fawr yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am yr angen am frys wrth fynd i’r afael â’r heriau sydd mor bwysig i’n cymunedau ledled Cymru.

A hoffwn rywfaint o eglurder efallai gan y Prif Weinidog o ran cyfrifoldeb dros faterion rhyngwladol. Rwy'n croesawu'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ynglŷn â’i ddatganiad ar y sefyllfa ym Mhalesteina ac Israel. Mae cymunedau yn Nwyrain Casnewydd, yn enwedig cymunedau Mwslimaidd, yn bryderus iawn am yr hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd. Maent yn dymuno gweld cadoediad, maent yn dymuno gweld heddwch parhaol a phendant, ac maent yn dymuno gweld sgyrsiau a thrafodaethau’n ailddechrau cyn gynted â phosibl tuag at y nod hwnnw. Maent yn nodi cryfder milwrol llethol Israel o'i gymharu â Phalesteina, a chredant fod hynny'n galw am gyfrifoldeb mawr i fod yn fwy gofalus na'r hyn a welwn ar hyn o bryd gyda’r marwolaethau yn Gaza yn arbennig. Felly, rwy'n croesawu'r ffaith bod y Prif Weinidog yn codi llais ar y mater, a hoffwn gael sicrwydd ganddo y bydd yn parhau i wneud sylwadau ar faterion rhyngwladol pan fo hynny mor bwysig i’n cymunedau yma yng Nghymru.

A gaf fi ddiolch i John Griffiths am y cyfraniad olaf pwysig hwnnw, Lywydd? Diolch iddo am yr hyn a ddywedodd ynglŷn â’r ffordd y mae'r Llywodraeth hon wedi'i llunio i gyflawni'r Gymru decach a gwyrddach y bu ef a minnau’n ymgyrchu drosti yn ystod cyfnod yr etholiad. Mae yna frys i sicrhau bod Cymru’n dod yn ôl ar y trywydd iawn yn sgil y coronafeirws. Effeithiodd ar gymaint o fywydau. Rwy'n gwybod sawl gwaith y mae'r Aelod wedi siarad ar lawr y Senedd yma am anghenion ein plant a'n pobl ifanc mewn addysg a'r hyn y maent wedi'i golli o ganlyniad i'r pandemig. Mae brys, onid oes, i fwrw ymlaen â'r pethau rydym wedi addo eu gwneud, y rhaglen ddal i fyny wych honno rydym am ei gweld ar waith fel nad yw'r golled y mae'r bobl ifanc hynny wedi'i dioddef yn nodwedd barhaol o'u bywydau. Roeddwn yn awyddus i ddiolch iddo am gydnabod hynny.

Yn ystod yr ymgyrch etholiadol, cefais y fraint o fod gyda John Griffiths yn Nwyrain Casnewydd, mewn rhan o'r ddinas lle roedd y gymuned y cyfeiriodd ati i'w gweld yn amlwg iawn. Cawsom lawer o gyfleoedd y bore hwnnw i drafod barn pobl am Gymru, ei dyfodol a'u rhan hwy yn y dyfodol hwnnw. Mae'n llygad ei le; mae’r digwyddiadau yn y dwyrain canol sy'n peri pryder i bob un ohonom yn arbennig o berthnasol i rai o'n cyd-ddinasyddion. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd John Griffiths am yr angen am ddatrysiad i’r hyn rydym wedi’i weld o fewn fframwaith cyfraith ryngwladol, yn seiliedig ar ddiplomyddiaeth yn hytrach na gweithredu milwrol. Pan fydd materion mewn rhannau eraill o'r byd yn effeithio'n uniongyrchol ar ddinasyddion Cymru, wrth gwrs y dylem sicrhau ein bod yn rhoi llais i'w pryderon.

Thank you, First Minister. We will now take a short break to allow some changeovers in the Siambr. If Members who are leaving could do so promptly so that we can clean the Chamber and welcome new Members into the Chamber. A brief break. 

The next item on our agenda is a statement by the First Minister on the review of the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) Regulations 2020. I call on the First Minister to make that statement. Mark Drakeford.

Thank you very much, Llywydd. In the last but one meeting of the fifth Senedd, which was the last time Members came together to discuss these coronavirus regulations, we had just marked a year since the beginning of the pandemic. That was a day of deep reflection, remembering not only those who had lost their lives to this terrible virus, but the bravery and strength shown by so many people the length and breadth of Wales.

As the situation regarding public health improved, we took the first steps out of the travel restrictions, moving from 'stay home' to 'stay local'. Hairdressers and barber shops had been open for a little over a week, and we were at the first stage of reopening businesses selling non-essential goods. Outdoor sporting facilities were also open for the first time.

Heddiw, Lywydd, wrth inni ddechrau'r chweched Senedd hon, mae sefyllfa iechyd y cyhoedd yng Nghymru wedi gwneud cynnydd sylweddol, ac rydym bellach ar lefel rhybudd 2. Mae gwaith caled pawb ledled Cymru, ynghyd â'n rhaglen frechu lwyddiannus, yn golygu ein bod yn parhau i fod â'r cyfraddau coronafeirws isaf yn y Deyrnas Unedig, sef oddeutu 10 achos i bob 100,000 o'r boblogaeth, a chyfradd profion positif sy’n 1 y cant heddiw.

Ar yr un pryd, mae nifer y bobl yn yr ysbyty â COVID ar ei lefel isaf ers dechrau'r pandemig fwy na 15 mis yn ôl, a dim ond tri pherson â COVID sydd mewn gwelyau gofal critigol yng Nghymru. Mae ein GIG yn dychwelyd i lefelau mwy normal o weithgarwch ar yr adeg hon o'r flwyddyn, gan drin mwy o bobl ag ystod ehangach o salwch, anafiadau a chyflyrau iechyd. Diolch byth, mae llawer llai o farwolaethau yn cael eu cofnodi, er y gwn y bydd pawb yn y Siambr hon, ac sy’n cymryd rhan o bell, yn parhau i feddwl am yr holl bobl sydd wedi colli rhywun annwyl yma yng Nghymru i'r feirws ofnadwy hwn.

Y penwythnos hwn, cyraeddasom garreg filltir gyda 2 filiwn o bobl bellach wedi cael eu dos cyntaf o’r brechlyn yng Nghymru—dyna 2 filiwn o bobl yng Nghymru sydd wedi dweud 'ie' i gael eu brechu. Mae mwy nag 80 y cant o'r holl oedolion yng Nghymru bellach wedi cael y dos cyntaf, fan lleiaf, o'r brechlyn. Mewn ffigurau a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw, mae 80 y cant o bobl yn eu 40au, 62 y cant o bobl yn eu 30au, a 43 y cant o bobl rhwng 18 a 29 oed bellach wedi cael brechlyn cyntaf yma yng Nghymru. Yn ystod yr wythnosau nesaf, rydym yn gobeithio pasio’r garreg filltir pan fydd miliwn o bobl wedi cwblhau'r cwrs brechu dau ddos—ac mae hyn oll wedi digwydd mewn cwta chwe mis.

Gwn y bydd pob Aelod o'r Senedd yn awyddus i ddiolch i'r rheini sy'n ymwneud â'r rhaglen frechu, o’r holl bobl sy'n gweithio y tu ôl i'r llenni i gynllunio a chydlynu’r gwaith cymhleth o ddarparu’r brechlynnau, i'r miloedd o bobl—staff y GIG, staff milwrol, a'r llu o wirfoddolwyr—am y llwyddiant anhygoel hwn. Eu hymdrechion hwy sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i hynt y pandemig hwn.

Dros yr wythnosau nesaf, byddwn yn canolbwyntio ein hymdrechion ar ddarparu dosau cyntaf, er mwyn sicrhau ein bod yn brechu cymaint o bobl â phosibl. Bydd grwpiau oedran iau yn cael cynnig brechlynnau Pfizer a Moderna, yn unol â'r cyngor diweddaraf gan y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu. Lywydd, y ffaith bod gennym lefelau mor isel o’r coronafeirws a lefelau uchel o frechu yw’r rheswm pam ein bod wedi gallu symud i lefel rhybudd 2 mewn un cam—un cam arall tuag at normalrwydd.

Canlyniadau'r adolygiad o'r rheoliadau rydym yn ei ystyried heddiw yw bod lletygarwch dan do yn gallu ailagor ar gyfer grwpiau o chwech o bobl o hyd at chwe aelwyd, gall llety gwyliau ailagor yn llawn, gall adloniant dan do ac atyniadau ymwelwyr ailagor, a gall hyd at 30 o bobl gymryd rhan mewn gweithgareddau wedi'u trefnu o dan do a hyd at 50 o bobl mewn gweithgareddau wedi'u trefnu yn yr awyr agored, gan gynnwys derbyniadau priodas. Mae teithio rhyngwladol hefyd wedi ailgychwyn. Byddwn yn dilyn yr un system goleuadau traffig coch, oren, gwyrdd a ddefnyddir yn Lloegr a'r Alban, ond gyda rhai mesurau diogelwch ychwanegol i wneud popeth a allwn i atal y coronafeirws rhag cael ei ailgyflwyno i Gymru o dramor. Lywydd, yn sicr, nid yw'r ffaith bod rhywbeth yn cael ei ganiatáu yn golygu ei fod yn orfodol ac nid yw o reidrwydd yn golygu ei fod yn syniad da hyd yn oed. Ailadroddaf farn Llywodraeth Cymru mai hon yw'r flwyddyn i fynd ar wyliau yng Nghymru ac i fwynhau popeth sydd gan Gymru i'w gynnig.

Fel rhan o'r adolygiad tair wythnos, o ddydd Llun yr wythnos nesaf ymlaen, byddwn hefyd yn codi cyfyngiadau ar gyfanswm yr ymwelwyr sy'n cael ymweld â phobl sy'n byw mewn cartrefi gofal. Bydd hynny'n cwblhau penderfyniadau’r adolygiad tair wythnos hwn, a bydd y cylch adolygu tair wythnos nesaf yn dod i ben ar ddechrau mis Mehefin. Wedyn, os yw sefyllfa iechyd y cyhoedd yn parhau i fod yn gadarnhaol, byddwn yn ystyried a allwn symud i lefel rhybudd 1. Byddai hynny'n golygu llacio'r rheolau ymhellach mewn perthynas â phobl yn cyfarfod yn eu cartrefi eu hunain, cynyddu nifer y bobl sy'n cael mynychu derbyniadau priodas, ac ailgychwyn digwyddiadau mwy, gan adeiladu ar brofiad ein rhaglen beilot, sydd bellach ar waith.

Lywydd, er bod hyn oll yn sicr yn gadarnhaol, mae'n rhaid imi argymell gofal. Unwaith eto, mae'r pandemig wedi dilyn trywydd annisgwyl sy’n peri cryn bryder. Ddiwedd yr wythnos diwethaf, roedd mwy na 1,600 achos o'r amrywiolyn India, fel y’i gelwir, yn y Deyrnas Unedig, ac mae’r nifer hwnnw yn Lloegr yn dyblu bob pump i saith diwrnod. Mae'r rhan fwyaf o'r achosion hynny yng ngogledd-orllewin Lloegr, yn Llundain ac yn ardal Bedford. Yma yng Nghymru, mae gennym oddeutu 25 o achosion sy’n gysylltiedig ag amrywiolyn India sy'n peri pryder. Mae pob un o'r rheini'n destun ymchwiliad ac mae pawb sydd wedi dod i gysylltiad â'r unigolion hynny, wrth gwrs, yn cael eu holrhain a'u profi.

Mae'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg yn awgrymu y gallai'r amrywiolyn newydd hwn fod yn fwy trosglwyddadwy na ffurf fwyaf cyffredin y feirws ar hyn o bryd—amrywiolyn Caint—a oedd yn gyfrifol am yr ymchwydd mewn achosion yng Nghymru ar ddechrau’r gaeaf y llynedd. Ar hyn o bryd, nid oes digon o dystiolaeth eto i ddynodi beth yw effaith amrywiolyn India ar effeithlonrwydd y brechlyn neu a yw'n achosi salwch mwy difrifol. Mae pob un ohonom yn gobeithio, wrth gwrs, y bydd y brechlyn yn amddiffyn rhag yr amrywiolyn newydd hwn ac eraill a allai ddod i’r amlwg, ac mae'r wyddoniaeth yn parhau i archwilio'r sefyllfa, a byddwn yn derbyn cyngor gan ein cynghorwyr gwyddonol wrth i'r dystiolaeth honno ddod yn gliriach.

Yn y cyfamser, mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i wneud popeth a allwn i gadw lefelau'r feirws mor isel â phosibl yng Nghymru wrth inni barhau i lacio’r cyfyngiadau mewn ffordd ofalus a gochelgar. Ymdrechion unigolion sy'n cynnig y ffordd orau a mwyaf effeithiol o ymateb i amrywiolynnau newydd. Wrth gwrs, byddwn yn parhau i gael ein harwain gan y cyngor gwyddonol diweddaraf, fel sydd wedi digwydd drwy gydol y pandemig, ac yn sicrhau bod y cyngor hwnnw’n gyhoeddus fel y gall yr Aelodau ei weld. Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r newidiadau a nodir yn yr adolygiad hwn o'r rheoliadau cyfyngiadau coronafeirws pan gânt eu cyflwyno i'w trafod.

Diolch am y diweddariad, Brif Weinidog ac rwy'n cytuno â'r teimladau yn eich datganiad. Er ein bod yn agosáu at gyfnodau brafiach, mae'n werth cofio bod llawer o deuluoedd ledled Cymru, yn anffodus, wedi colli anwyliaid ac mae llawer o bobl yn hiraethu am yr anwyliaid hynny a theimlir eu colled bob dydd o'r wythnos a phob mis sy'n mynd heibio, yn ogystal â dewrder a chryfder pawb sydd wedi bod yn rhan o'r ymdrech genedlaethol i fynd i’r afael â’r feirws, a'r siwrnai y mae'n rhaid inni barhau i fynd arni i drechu’r feirws hwn, fel y nodwyd yn eich datganiad, gyda’r amrywiolynnau newydd sy’n ein hwynebu. Bron yn fisol, bellach, ymddengys bod yna amrywiolynnau sy’n peri pryder.

Fe sonioch chi am amrywiolyn India, a chredaf ichi roi rhai ffigurau i ni mewn perthynas â'r cyfraddau yng Nghymru. Credaf ichi ddefnyddio'r rhif 25 fel nifer yr achosion sy'n peri pryder yng Nghymru. A oes unrhyw amrywiolynnau eraill sy'n dechrau cael eu bwydo i gyngor y Llywodraeth a allai beri problemau sylweddol posibl wrth inni nesu at fisoedd yr haf? Oherwydd, gyda feirws, rydym yn deall y bydd yn mwtadu, ac mewn gwirionedd, bydd yn rhaid inni ddechrau byw gyda'r amrywiolynnau newydd sy'n ein hwynebu wrth iddynt ddod i’r amlwg. Ond ymddengys bod amrywiolyn India wedi cael gafael ar y wlad ar hyn o bryd, dros y penwythnos, gyda'r sylw a gafodd, a chredaf ei bod yn bwysig ystyried sut y mae hynny wedi effeithio ar rai o'r safbwyntiau ynglŷn â’r rheoliadau hyn y mae'r Llywodraeth yn gweithio arnynt gyda'i chynghorwyr i ddod â hwy ger bron y Cynulliad i'w cymeradwyo.

Hoffwn dynnu sylw hefyd at fethiant y Llywodraeth i ôl-ddyddio ei chymorth i fusnesau. Er bod croeso mawr i’r £66 miliwn sydd ar gael, Brif Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol, yn amlwg, fod yna gyfnod yn ystod yr ymgyrch etholiadol pan nad oedd cymorth ariannol ar gael i fusnesau. A gwn eich bod wedi nodi bod cyfanswm o £200 miliwn ar gael i fusnesau. Pan gaiff yr arian hwnnw ei ddyrannu yn y pen draw, a fydd cyfle i'r Llywodraeth ystyried ceisiadau a hawliadau am iawndal a chymorth wedi’i ôl-ddyddio i fusnesau yn y cyfnod hwnnw pan ddaeth cymorth i fusnesau i ben ar 31 Mawrth, gan y credaf fod hwnnw'n gyfnod pwysig iawn i ariannu ar ei gyfer, gan fod y cyfyngiadau wedi effeithio ar y busnesau hynny? Ac wrth gwrs, yng Nghymru, nid yw’r cymorth i fusnesau wedi cynnwys grantiau adfer i fusnesau newydd fel mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Felly, os gallwch roi ychydig mwy o wybodaeth i ni am y cymorth i fusnesau lle mae'r rheoliadau hyn wedi atal busnesau rhag masnachu, byddai hynny’n ddefnyddiol.

Ar brofi yn benodol, mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae'n llawer haws sicrhau bod gwasanaethau a chitiau profi ar gael ar gais neu ar alw’n rhithwir, ond mae pethau'n fwy rhagnodol yma yng Nghymru. A oes unrhyw fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu cyflwyno i sicrhau bod mwy o gitiau profi ar gael yma yng Nghymru, a fydd yn hwyluso’r broses o lacio cyfyngiadau mewn modd mwy amserol, a'r normalrwydd y cyfeirioch chi ato yn eich datganiad y mae pob un ohonom yn ysu amdano? Brif Weinidog, cawsoch eich cofnodi'n dweud y bydd angen masgiau a mesurau cadw pellter cymdeithasol yng Nghymru tan ddiwedd y flwyddyn yn ôl pob tebyg. Ai dyna yw eich asesiad o hyd, gan fod rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn sôn am gymryd camau, yn amlwg, a fyddai'n llacio mesurau cadw pellter cymdeithasol a masgiau, neu a fyddwn—[Torri ar draws.] Rwy'n clywed sylwadau. Credaf ei fod yn gwestiwn cwbl synhwyrol i'w ofyn, er tegwch, oherwydd yn amlwg, bydd pobl yn awyddus i ddeall y rheolau a fydd yn berthnasol i’w bywydau yma yng Nghymru.

Hefyd, ar deithio rhyngwladol, rwyf newydd gael e-bost gan etholwr sy'n derbyn mai cyngor yn unig sydd ar gael ar hyn o bryd, ac nid yw hynny o gymorth iddynt mewn perthynas â hawliadau yswiriant i gwmnïau teithio. Ac mae pobl yn dymuno cadw at y cyngor y mae'r Llywodraeth yn ei roi, ond nid yw hynny'n arwain at iawndal wrth fynd at y cwmnïau teithio. Felly, a yw'r Llywodraeth mewn sefyllfa i gynnig mwy o gyngor a chymorth i unigolion sy’n gaeth i ymrwymiadau teithio ond sy'n dal i fod yn awyddus i gadw at y cyngor y mae'r Llywodraeth yn ei roi, ond yn ariannol, byddent ar eu colled yn ddifrifol?

Ac yn olaf, os caf ofyn, fe dynnoch chi sylw at lwyddiant y rhaglen frechu, sy’n llwyddiant gwych i’r DU yn fy marn i, ac sydd wedi arwain at lacio cyfyngiadau’n gyflymach nag mewn rhannau eraill o'r byd, ond mae sôn y bydd brechiadau atgyfnerthu’n ofynnol yn yr hydref. A oes gennych unrhyw wybodaeth ar gyfer y cofnod yn y Cyfarfod Llawn y prynhawn yma ynghylch brechiadau atgyfnerthu a allai fod yn ofynnol ar ddiwedd yr haf/dechrau'r hydref, a fyddai, unwaith eto, yn atal y cyfyngiadau a allai fod wedi'u gosod ar ein bywydau bob dydd pe na bai'r rhaglen frechu wedi bod mor llwyddiannus? Diolch, Brif Weinidog.

Diolch i arweinydd yr wrthblaid am ei gwestiynau, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd ar y dechrau. I'r teuluoedd sydd wedi colli anwyliaid o ganlyniad i’r coronafeirws, ni fydd y pandemig byth ar ben, gan y bydd y golled honno gyda hwy am weddill eu bywydau, ac rwy'n falch ein bod wedi cael cyfle hyd yn oed yn fyr y prynhawn yma i gofio hynny ac i sicrhau ein bod yn dal i feddwl am y bobl hynny.

O ran amrywiolynnau y tu hwnt i amrywiolyn India, mae gennym enghreifftiau o hyd o amrywiolyn De Affrica yma yng Nghymru, ac rydym yn parhau i fod yn wyliadwrus rhag amrywiolyn Brasil—

Mae'n ddrwg gennyf, ond bydd angen imi dorri ar eich traws. Ni chredaf fod eich meicroffon yn gweithio, Brif Weinidog. Nid yw'n debygol y gallwch chi wneud unrhyw beth i ddatrys y broblem, ond gan fod yna Aelodau ar Zoom, ni allant eich clywed ar hyn o bryd. Felly, rydym am gymryd seibiant technegol.

We will recommence following that technical break. I call on the First Minister to respond to the comments made by the leader of the opposition. First Minister.

Diolch yn fawr, Lywydd. Roeddwn yn ymateb i gwestiwn arweinydd yr wrthblaid am amrywiolynnau ar wahân i amrywiolyn India sy'n bresennol yng Nghymru. Rwyf newydd esbonio bod gennym enghreifftiau o amrywiolyn De Affrica yng Nghymru. Rydym yn cadw llygad gofalus ar amrywiolyn Brasil, gan ganolbwyntio'n arbennig ar Bortiwgal a theithio i mewn ac allan o'r wlad honno. Mewn perthynas ag amrywiolyn India ei hun, yn ogystal â'r amrywiolyn sy'n peri pryder, mae dau amrywiolyn India arall yn destun ymchwiliad, ac mae gennym nifer o enghreifftiau o'r rheini yng Nghymru hefyd. Felly, mae arweinydd yr wrthblaid yn llygad ei le, Lywydd: er y sylw a fu yn ystod y dyddiau diwethaf i amrywiolyn India, nid yw ond yn un enghraifft o'r angen i fod yn wyliadwrus drwy'r amser er mwyn sicrhau nad ydym yn ail-fewnforio perygl i Gymru yn y pen draw.

Ar yr hyn a ddywedodd Andrew R.T. Davies am gymorth busnes, nid wyf yn derbyn bod y cymorth hwnnw wedi dod i ben yn llwyr ym mis Ebrill; gwnaed llawer iawn o daliadau ym mis Ebrill a lle ceir ceisiadau gan fusnesau y gellir mynd ar eu trywydd, wrth gwrs eu bod yn gallu gwneud hynny. Nid wyf ychwaith yn cydnabod y sefyllfa y credaf ei fod yn ei disgrifio mewn perthynas â phrofion. Mae gennym ddegau o filoedd o brofion bob wythnos yng Nghymru nad ydynt yn cael eu defnyddio, oherwydd bod lefelau presennol y coronafeirws mor isel yng Nghymru. Ar ei anterth, roeddem yn cynnal 120,000 o brofion PCR mewn wythnos, ond 67,000 o brofion a wnaethpwyd yr wythnos diwethaf. Felly, mae digon o gapasiti yn y system ar gyfer profion PCR, ac rydym yn defnyddio cannoedd o filoedd o brofion llif unffordd yng Nghymru i sicrhau bod ysgolion yn parhau i gael eu diogelu, fod gweithwyr cartrefi gofal yn cael eu diogelu, ac yn wir, fod busnesau'n gallu eu defnyddio hefyd.

Rydym yn rhan o'r adolygiad o'r mesurau cadw pellter cymdeithasol y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnal yn yr ystyr fod swyddogion yn cymryd rhan ynddo, ac rydym yn aros i weld beth fydd ei ganlyniad. Rwy'n credu bod yr adolygiad hefyd yn gorfod ystyried amrywiolyn India, ac a fyddai'n newid unrhyw agwedd ar y dadansoddiad y maent wedi'i gyflawni hyd yn hyn.

Ar deithio rhyngwladol, cyngor gan y Swyddfa Dramor a Chymanwlad sy'n penderfynu mewn perthynas ag yswiriant, ac rwy'n credu bod y Swyddfa Dramor a Chymanwlad wedi cyhoeddi cyngor ddoe yn dweud wrth bobl na ddylent fynd ar wyliau mewn gwledydd ar y rhestr oren, a bydd pobl yn gallu defnyddio hynny i'w ddangos i'w cwmnïau yswiriant lle maent yn penderfynu peidio â bwrw ymlaen yn awr ac angen hawlio yswiriant.

Ac yn olaf, y cwestiwn pwysig am frechlynnau atgyfnerthu. Cytunaf yn llwyr, fel y gwneuthum o'r cychwyn, fod Llywodraeth y DU wedi cael llwyddiant yn sicrhau'r cyflenwad brechiadau—mae 50 miliwn o ddosau ychwanegol wedi'u harchebu ar gyfer rhaglen atgyfnerthu bosibl yn yr hydref. Rydym wedi cytuno ar gyfran poblogaeth o hynny i Gymru. Bydd y brechlynnau atgyfnerthu hynny wedi'u llunio gan ystyried yr amrywiolynnau sy'n dod i'r amlwg ac rydym eisoes yn cynllunio yng Nghymru sut y gallem gynnal rhaglen atgyfnerthu yn ystod yr hydref, os bydd angen.

Mewn perthynas ag amrywiolyn India, yr amrywiolyn India sy'n peri pryder, fe ddywedoch chi fod yna nifer o feysydd lle nad oes gennym dystiolaeth bendant o hyd ynglŷn â'i effaith o ran effeithiolrwydd brechu a hefyd a yw'n achosi math mwy difrifol o'r clefyd. A allech ddweud ychydig am y meysydd lle mae gennym rywfaint o ddealltwriaeth? Felly, yn arbennig, rwyf wedi darllen casgliad yn rhai o bapurau'r grŵp cynghori gwyddonol ar argyfyngau, er enghraifft, y gallai'r amrywiolyn hwn fod 50 y cant yn fwy trosglwyddadwy—ai dyna yw eich dealltwriaeth chi? Ac o ddilyn y rhesymeg i'r pen, felly, maent yn dadlau bod posibilrwydd realistig y gallai hyn arwain at don newydd—ton newydd sylweddol—o achosion, yn rhannol oherwydd, hyd yn oed gyda'r lefel uchel iawn o frechu sydd gennym yng Nghymru—ni wn a ydym bellach yn dal i fod yn Rhif 2 yn y tabl cynghrair ar gyfer pigiadau cyntaf, ac mae hynny'n glod enfawr yn fy marn i i'r gwaith tîm ardderchog—ond hyd yn oed gyda hynny, nid yw'n rhoi lefel ddigonol o amddiffyniad yn y gymuned. O dan yr amgylchiadau hynny, os dilynwch y rhesymeg i'r pen, felly, a oes perygl y gallai llacio'r cyfyngiadau ymhellach heb ymyriadau parhaus neu ymyriadau nad ydynt yn rhai fferyllol arwain at fwy o bobl yn gorfod mynd i'r ysbyty a lefel uwch o farwolaethau hyd yn oed?

A yw Llywodraeth Cymru yn hyderus fod gan ein gwasanaethau iechyd gapasiti i ymdopi â senario o'r fath, yn seiliedig ar yr elfennau lle mae gennym rywfaint o dystiolaeth ar hyn o bryd? A pha gynlluniau wrth gefn sy'n cael eu gwneud ar y sail honno, yn enwedig ar gyfer mesurau wedi'u targedu wrth ymdrin â lledaeniad yr amrywiolyn newydd hwn? Felly, rwy'n credu eich bod wedi siarad o'r blaen am y posibilrwydd o frechu rhagor o bobl mewn ardaloedd lle ceir lefelau uwch o achosion a hynny'n gynharach, neu hyd yn oed gyfyngiadau symud lleol. Credaf y byddai'n arbennig o ddefnyddiol clywed beth rydych chi'n ei ddeall am lefelau'r feirws a'i botensial, mewn perthynas â daearyddiaeth Cymru, i ledaenu, yn y bôn, i ogledd-ddwyrain a gogledd-orllewin Cymru. Beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â hynny?

Hefyd, gwelais eich sylwadau ddoe, Brif Weinidog, ynglŷn â brechu pobl dan 18 oed. A oes mwy o frys ynghylch hynny yng nghyd-destun feirws mwy trosglwyddadwy? Beth yw eich cyngor diweddaraf ar hynny? Ac yn y cyd-destun hwnnw hefyd, beth yw eich ymateb i sylwadau Sefydliad Iechyd y Byd heddiw, yn annog Llywodraeth Cymru i beidio â brechu pobl ifanc dan 18 oed ac i flaenoriaethu camau i rannu brechiadau gydag oedolion risg uwch mewn gwledydd incwm is?

O ran ysgolion hefyd, roeddwn yn meddwl tybed a allech chi ddweud ychydig mwy am eich safbwynt ar hyn o bryd ar wisgo masgiau mewn ystafelloedd dosbarth, ac yn wir sut y mae'r hyn rwyf newydd gyfeirio ato yn awr, yr amrywiolyn newydd sy'n peri pryder, yn effeithio ar yr ystyriaeth honno. Mynegwyd pryder mewn ysgolion mewn cyd-destun gwahanol, sef y pwysau y mae ysgolion ac athrawon yn ei deimlo ynghylch cymedroli asesiadau, a bod hyn, yn ei dro, yn peri pryder i fyfyrwyr. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi myfyrwyr ac athrawon i geisio lliniaru hyn?

Yn olaf, ar gymorth ariannol, os wyf yn eich deall, Brif Weinidog, fe ddywedoch chi fod pobl yn y sector yn cefnogi eich penderfyniad i gadw rhywfaint o'r £200 miliwn yn ôl ar gyfer cymorth wedi'i dargedu'n well yn nes ymlaen. Rwyf newydd gael rhywun o Gydweithfa Bwytai Annibynnol Cymru yn dweud eu bod yn dadlau'r gwrthwyneb llwyr i hynny. Dywedodd eraill yn UKHospitality eu bod yn cefnogi dull wedi'i dargedu, ond nad yw'r arian a ddarperir yn awr yn ddigon. Y lefel—. Rwy'n credu, os oes gennych lai na 10 o weithwyr, mae'r cymorth oddeutu £5,000. Mae'n ymddangos bod hyn yn llawer is na'r cymorth uniongyrchol, y grantiau ailgychwyn, sy'n cael eu darparu yn Lloegr a'r Alban. Felly, a gaf fi annog y Prif Weinidog i drafod hyn gyda swyddogion? Oherwydd efallai eich bod wedi cael darlun nad yw'n adlewyrchu'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad yn y sector, sydd mewn sefyllfa eithriadol o anodd. 

Lywydd, diolch i Adam Price am y cwestiynau hynny. Y maes dealltwriaeth mwyaf, yn y cyngor a gefais, yw'r tebygolrwydd fod amrywiolyn India 50 y cant yn fwy trosglwyddadwy nag amrywiolyn Kent, ac felly mae'n debygol o'i ddisodli os yw'n datblygu'n lledaeniad cymunedol go iawn. Nawr, nid ydym yn y sefyllfa honno yma yng Nghymru ar hyn o bryd o bell ffordd, ac mae'r enghreifftiau y gwyddom amdanynt i gyd wedi'u nodi eisoes gan dimau iechyd cyhoeddus lleol, a chysylltir â'r holl unigolion y gwyddom amdanynt wrth eu henwau, ac mae eu hamgylchiadau unigol yn hysbys.

Pe byddem yn gweld ton newydd, yna, wrth gwrs, mae'r hyn a ddywedodd Adam Price yn gywir. Hyd yn oed gydag 80 y cant o'r boblogaeth wedi cael dos cyntaf o'r brechlyn yng Nghymru, mae hynny'n dal i olygu nad yw 20 y cant wedi ei gael, ac mae hwn yn feirws sy'n targedu'r bobl fwyaf agored i niwed. Felly, mae'n dal i fod gwendid sylweddol, er bod miloedd yn fwy o bobl yn cael eu brechu bob wythnos. Dywedais yn fy natganiad y byddwn yn canolbwyntio ar sicrhau ein bod yn cyflymu cymaint ag y gallwn y rhaglen i roi brechiad cyntaf i bobl sy'n is i lawr yr ystodau oedran, oherwydd ceir rhywfaint o dystiolaeth hefyd fod amrywiolyn India wedi'i ganfod yn fwy helaeth mewn poblogaethau iau, o bosibl am nad oes niferoedd mor uchel ohonynt yn cael eu brechu.

Mewn perthynas â'r rhai sy'n gorfod mynd i'r ysbyty, rydym yn dal i weld gostyngiad yn nifer y bobl yn ysbytai Cymru sydd â'r coronafeirws mewn rhyw fodd neu'i gilydd—lle ceir amheuaeth ohono, lle mae wedi'i gadarnhau, neu rai sy'n gwella ohono. Ac mae nifer y bobl y cadarnhawyd bod coronafeirws arnynt—coronafeirws heintus—yn is byth. Rydym yn cadw llygad yn ofalus iawn ar yr hyn sy'n digwydd yn Bolton, yn enwedig, ac mae'r system eisoes yn siarad ac yn paratoi, pe byddem angen gofal ysbyty i fwy o bobl oherwydd effaith amrywiolyn India. Bydd gennym fesurau wedi'u targedu mewn perthynas â brechu. Gan fod gennym niferoedd mor isel yng Nghymru, gallwn dargedu brechlynnau ychwanegol yn y ffordd honno, ac mae'r trafodaethau gyda'r byrddau iechyd eisoes yn digwydd fel y gallant ddefnyddio mwy o ddisgresiwn i sicrhau eu bod yn cyflwyno pobl ar gyfer eu brechu yn y mannau yr effeithir arnynt fwyaf.

I rai dan 18 oed, nid oes brechlyn wedi'i drwyddedu eto, ac ni fyddwn yn brechu pobl o dan 18 oed nes bod trwydded wedi'i rhoi ar ei gyfer. Efallai y bydd ar gael yn yr hydref, ac yna bydd angen inni bwyso a mesur yr achos dros wneud hynny. Rydym wedi siarad llawer ar lawr y Senedd yn y tymor blaenorol am yr angen i sicrhau bod ein plant, staff addysgu ac aelodau eraill o staff yn cael eu diogelu'n briodol rhag y feirws, ac mae'n sicr y bydd achos cryf i'w ystyried dros frechu plant o 12 oed i fyny, pan fydd brechlyn wedi'i drwyddedu ar gyfer gwneud hynny, a byddai hynny wedyn yn effeithio ar fesurau eraill nad ydynt yn rhai fferyllol sy'n cael eu rhoi ar waith yn yr ysgolion ar hyn o bryd. Rwyf wedi gweld cyngor Sefydliad Iechyd y Byd, ac wrth gwrs byddwn yn ystyried hwnnw hefyd.

Rwy'n deall y pwyntiau a wneir am y pwysau sydd ar ysgolion ac athrawon a myfyrwyr, boed yn asesiadau neu'n arholiadau confensiynol. Mae'r rhain yn aml yn gyfnodau anodd yn y flwyddyn academaidd i fyfyrwyr a staff. Bydd gennym system yng Nghymru lle mae mwy o hyblygrwydd ar lefel ysgol, a byddant yn gallu defnyddio hynny i liniaru peth o'r pwysau. Ac oherwydd mai ni oedd y wlad gyntaf yn y Deyrnas Unedig i gydnabod na fyddai arholiadau confensiynol yn bosibl eleni, ni sydd wedi cael y cyfnod hwyaf o amser i sefydlu system amgen, system a drafodwyd gyda CBAC, gyda Cymwysterau Cymru, gyda phenaethiaid a chynrychiolwyr eraill, i sicrhau bod y system yn deg i bobl ifanc ond yn gredadwy hefyd yng ngolwg y bobl a fydd yn dibynnu ar y tystysgrifau sy'n deillio o'r asesiadau hynny, ac na fydd y bobl ifanc hyn dan anfantais mewn ffyrdd eraill.

Ar gymorth ariannol a diwydiant, mae mwy nag un llais mewn unrhyw ddiwydiant yn aml, ac fe welwch bobl sy'n cytuno â'r hyn sy'n digwydd ac fe welwch bobl sy'n anghytuno â'r hyn sy'n digwydd. Gwn ei bod yn flaenoriaeth gan y Gweinidog newydd ym mhortffolio'r economi i drafod gyda'r diwydiannau sy'n gallu bod yn weithredol eto, ond nid yn llwyr weithredol, fel y clywsom yn gynharach gan Sam Rowlands, er mwyn inni allu gwneud defnydd mor effeithiol â phosibl o'r adnoddau sydd gennym, sy'n anochel yn rhai cyfyngedig.

Huw Irranca-Davies.

Thank you, Llywydd. Congratulations to you, Llywydd, the First Minister, and to everyone else in the Chamber and on our screens.

Llongyfarchiadau i chi i gyd. Mae'n dda bod yn ôl.

Brif Weinidog, rwy'n falch iawn o ddweud wrthych y byddaf yn rhoi sylw i'ch cyngor: os gallwch drefnu'r tywydd, byddaf yn mynd ar wyliau yng Nghymru, mewn pabell ger bae Ceredigion ac yna ar benrhyn Llŷn. Felly, os gall Llywodraeth Cymru drefnu'r tywydd, os gwelwch yn dda, byddwn wrth fy modd.

Mae gennyf un cwestiwn penodol, ac os oes angen i chi ysgrifennu ataf, byddaf yn deall hynny'n iawn. Ond rwyf wedi bod yn ymdrechu'n daer i fynd at wraidd y cwestiwn hwn, oherwydd, fel y crybwyllwyd yn y Siambr, rydym yn genedl gerddorol, yn genedl sy'n canu. Rwyf wedi cael perfformwyr yn dod ataf, oherwydd ceir cyngor da yn awr ac arweiniad ar sut y gallwch ganu, ac mae corau'n ailddechrau ymarfer dan do ac yn y blaen. Ond mae'n ymwneud â chanu mewn bariau a chaffis fel rhan o awyrgylch cefndirol, nid ei orwneud ac yn y blaen—nid noson roc a rôl ac ati—oherwydd mae'n ymddangos bod y cyngor yn awgrymu y gall ddigwydd. Yn wir, mae'r cyngor da iawn a gaf gan gynghorwyr arbennig yn mynd drwy restr o sut i'w wneud ac yn dweud, 'Cwblhewch asesiad risg penodol os ydych yn perfformio mewn lleoliadau cymdeithasol fel bariau a bwytai.' Ond gallaf ddweud wrthych fod awdurdodau lleol drwy'r wlad, a chydwasanaethau rheoleiddio, yn llawer mwy gofalus, sy'n ddealladwy o bosibl. Mae dyn y cyngor a dynes y cyngor yn dweud 'na'. Felly, a allech egluro i ni, naill ai heddiw neu'n ysgrifenedig fel arall, a gaiff perfformwyr—perfformwyr ar eu pen eu hunain sy'n chwarae cerddoriaeth dawel yn y cefndir—berfformio mewn lleoliadau trwyddedig, heb alcohol eu hunain? A ydynt yn cael gwneud hynny neu—? A yw'n 'ie' neu'n 'na' neu'n 'efallai'?

Rwy'n credu ei bod hi'n debygol mai ar ffurf llythyr—[Chwerthin.]—y byddaf yn ymateb i'r Aelod i sicrhau fy mod yn rhoi'r cyngor gorau iddo. Os yw'n cynllunio noson roc a rôl yn ei babell ger bae Ceredigion neu ar benrhyn Llŷn, fe fydd yn cadw at y rheolau'n llawn erbyn iddo gyrraedd yno.

Peter Fox.

Lywydd, a gaf fi eich llongyfarch ar gael eich ailbenodi? Mae'n fraint fawr i mi ymuno â Senedd Cymru, ac rwy'n gobeithio y gallaf ychwanegu rhywfaint o werth at waith y Senedd a phobl Cymru. Brif Weinidog, a gaf fi eich llongyfarch hefyd ar gael eich ethol yn Brif Weinidog? Edrychaf ymlaen at weithio gyda chi a'ch cyd-Aelodau yma, fel y gwneuthum am fisoedd lawer, ond yn rôl arweinydd cyngor wrth gwrs. Mae wedi bod yn gyfnod heriol dros ben ym mywydau pob un ohonom, ac rwy'n obeithiol ein bod yn anelu at ryw normalrwydd, ac mae'r camau rydym yn eu cymryd i'w croesawu.

Rwy'n siŵr, Brif Weinidog, y byddech yn cytuno bod adferiad economaidd Cymru yn hanfodol i'r wlad hon a phobl Cymru, ac mae ein busnesau wedi bod drwy'r amseroedd mwyaf ofnadwy ac angen ein cefnogaeth barhaus yn fwy nag erioed o'r blaen. Mae'n ddrwg gennyf fynd ar drywydd y cwestiwn ynghylch cymorth ariannol eto, ond Brif Weinidog, cynlluniwyd pecyn grantiau mis Mawrth yng nghyswllt trethi annomestig i gefnogi busnesau hyd at yr etholiad ar 6 Mai, er mwyn sicrhau nad oedd yn rhaid i Weinidogion wneud cyhoeddiadau am grantiau pellach yn ystod y cyfnod cyn yr etholiad, ac mae llawer o fusnesau bellach yn siomedig iawn, ac yn ddig iawn yn ôl pob tebyg, fod y Llywodraeth wedi dweud na fydd y cymorth ariannol roeddent yn ei ddisgwyl ar gyfer mis Ebrill yn cael ei ddarparu. Brif Weinidog, a gaf fi ofyn i chi adolygu safbwynt y Llywodraeth ynglŷn â hynny fel y gall y busnesau gael y cymorth roeddent yn gobeithio ei gael? Diolch yn fawr iawn, Brif Weinidog.

Lywydd, mae'n dda iawn gallu ymateb i gwestiwn gan Aelod newydd, a rhywun rydym wedi gweithio'n agos iawn ag ef yn Llywodraeth Cymru ers blynyddoedd lawer, ac yn llwyddiannus hefyd. Nid wyf yn cydnabod y darlun oddi ar feinciau'r Ceidwadwyr sy'n honni nad oes cymorth ar gael i fusnesau. Mae'r Llywodraeth hon wedi darparu'r pecyn cymorth mwyaf hael i fusnesau yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Mae hwnnw'n benderfyniad bwriadol gan y Llywodraeth hon i gydnabod yr amser torcalonnus y mae busnesau yng Nghymru wedi'i gael. Mae wedi bod yn argyfwng economaidd yn ogystal ag yn argyfwng clinigol. Dyna pam ein bod wedi gwneud yr hyn a wnaethom, ac ni fydd rheswm o gwbl inni beidio â bod eisiau parhau i wneud yn union hynny. Fel y dywedais, bydd angen i natur y cymorth hwnnw gael ei addasu i'r amgylchiadau newydd, lle mae llawer mwy o fusnesau'n dechrau ailagor, a lle mae amodau economaidd yn golygu y byddant yn gallu gwneud yr hyn rwy'n gwybod eu bod eisiau ei wneud, sef peidio â dibynnu ar y grant nesaf gan Lywodraeth Cymru, ond yn hytrach, ennill bywoliaeth a llwyddiant y busnes y maent yn aml wedi buddsoddi cymaint ynddo, a byddwn yn parhau i'w cefnogi i wneud yn union hynny.

According to Steffan Lewis, the first appearance in the Chamber is the worst, and it gets easier after that first time, and, given the fact that many of the questions I wanted to ask have already been asked, I do hope that the future sessions will be far easier than this one. So, this is me talking for the first time as a representative for South Wales East, and I do want to take the opportunity to thank all constituents for putting me here, and I look forward to asking you, First Minister, a number of questions over the next few years, and I'm sure that by the end of this you'll have had more than enough of me.

Hoffwn bwysleisio pwynt a wnaeth Adam mewn gwirionedd, a Peter hefyd. Wrth inni gefnu ar y pandemig, bydd y grantiau ailgychwyn yn dod yn bwysicach. Er enghraifft, mae tafarndai yn yr Alban yn gymwys i gael grantiau ailgychwyn o hyd at £18,000, tra bydd y rhan fwyaf o dafarndai yng Nghymru yn gymwys i gael £7,500 ar y mwyaf, gyda llawer o dafarndai cymunedol bach ond yn gymwys am £2,500 yn unig. Byddwn yn croesawu rhagor o wybodaeth gan y Prif Weinidog neu Weinidog yr Economi am yr amserlen ar gyfer cymorth, gan fy mod yn siŵr bod y Prif Weinidog yn ymwybodol y bydd y sector lletygarwch yn sector pwysig iawn ar gyfer ein hadferiad economaidd wrth inni gefnu ar y pandemig. Diolch yn fawr.

Thank you very much for that question and for what Luke Fletcher said about Steffan Lewis. Many of us remember Steffan, of course, and I had an opportunity to collaborate with him when he was the spokesperson for Plaid Cymru on Brexit, when I worked on that within Government.

Rwyf wedi ateb nifer o gwestiynau ar yr economi, Lywydd. Nid wyf yn meddwl bod llawer mwy i mi ei ychwanegu. Wrth gwrs, bydd y Gweinidog newydd yn ystyried yr holl bwyntiau hyn. Byddwn yn edrych i weld sut y gallwn ddefnyddio'r symiau sylweddol o arian sy'n dal i fod gennym i gefnogi busnesau a sicrhau bod hynny'n cael ei wneud mewn ffordd sy'n addas i ni yma yng Nghymru, gan ymateb i amgylchiadau Cymru ac anghenion Cymru, a gwneud yr arian hwnnw mor effeithiol ag y gall fod o ran cefnogi busnesau Cymru.

Mae'n wych fod pobl Cymru wedi ymateb i'r rheoliadau a dyna pam ein bod yn y sefyllfa dda rydym ynddi, ac yn arbennig mae angen cydnabod yr aberth a wnaethpwyd gan blant ar ein rhan, yn ogystal â'r gwaith gwych a wneir gan ein GIG a'n staff gofal cymdeithasol i gadw pobl yn ddiogel neu i ofalu amdanynt pan fyddant yn sâl.

Gan ein bod bellach ar lefel 2, tybed a yw eich Gweinidog iechyd newydd rhagorol neu chi eich hun wedi cael cyfle i ystyried a ellid diwygio'r rheoliadau ynghylch apwyntiadau cleifion allanol i'w gwneud yn llai cyfyngol, o ystyried pwysigrwydd cael rhywun gyda chi pan fyddwch yn cael clywed yr hyn a allai fod yn newyddion anodd neu'n newyddion cymhleth i sicrhau eich bod wedi deall yn iawn yr hyn a ddywedwyd wrthych. Rwy'n credu bod hwn yn bryder arbennig i'r rhai sy'n feichiog ac sy'n dymuno cael eu partneriaid gyda hwy, rhywbeth nad yw'n digwydd bob amser, ac yn enwedig lle nad yw pethau'n datblygu mor dda â hynny gyda'r beichiogrwydd neu pan nad yw pethau fel y dylent fod, mae'n ymddangos i mi yn bwysig. Ar hyn o bryd, gwneir hyn yn llwyr yn ôl disgresiwn y byrddau iechyd unigol a cholegau unigol, felly roeddwn yn meddwl tybed a allech ddweud unrhyw beth ynglŷn â sut y gellid diwygio'r canllawiau ar y modd y mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithredu, ac yn ymwneud ag unigolion, i fod ychydig yn llai cyfyngol o gofio bod pobl, yn amlwg, yn gallu cyfarfod mewn grwpiau o chwech dan do yn gymdeithasol y dyddiau hyn.

Lywydd, diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn hwnnw, cwestiwn rydym wedi'i drafod droeon yn ystod y pandemig ar ei hyd, ac mae'n un o'r meysydd anoddaf oll, onid yw, pan fydd cwpl yn disgwyl plentyn ac yn methu cael y mathau arferol yr hoffai pawb ohonom eu gweld o apwyntiadau a chyfranogiad ar y cyd yng ngenedigaeth plentyn. Mae'r canllawiau yng Nghymru yn annog y system i fod mor groesawgar â phosibl, ond mae'r rheswm dros ddisgresiwn yn real. Mae unedau mamolaeth ledled Cymru yn amrywio'n fawr o ran maint y safle, natur cynllun adeiladau ac yn y blaen, ac yn amlwg, mae gan unigolion lefelau gwahanol o risg eu hunain. Nid yw coronafeirws wedi diflannu; mae pobl sy'n sâl gyda'r clefyd yn aml yn gorfod mynd i'r ysbyty, ac yn y pen draw mae'n rhaid iddo fod yn benderfyniad clinigol a wneir gan y tîm o bobl sy'n gofalu am y fenyw a'i phartner o ran pa mor ddiogel yw hi i bobl eraill gymryd rhan uniongyrchol mewn apwyntiadau. Nawr, y polisi yw, lle bynnag y mae'n ddiogel gwneud hynny, mai dyna ddylai ddigwydd, ond nid wyf yn credu ein bod mewn sefyllfa yn y Senedd i wneud y penderfyniadau clinigol unigol hynny yn yr amgylchiadau ffisegol gwahanol a'r amgylchiadau unigol y mae pobl yn eu hwynebu.

Natasha Asghar.

Diolch yn fawr, Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy eich llongyfarch chi a'n Prif Weinidog ar ddychwelyd ac ailddechrau yn eich swyddi yn y sesiwn newydd yma yn 2021.

Nawr, fel rwy'n siŵr y gallwch i gyd ei werthfawrogi, rydym i gyd yn ymwybodol o'r ddyled fawr sydd arnom i weithwyr rheng flaen y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru, sydd wedi gorfod ymdopi â'r pwysau aruthrol y maent wedi'i wynebu oherwydd y pandemig. Y llynedd, cynhaliodd y Coleg Nyrsio Brenhinol arolwg yn edrych ar effaith y pandemig ar staff rheng flaen. Canfu fod mwy na thri chwarter yr aelodau o Gymru a gymerodd ran wedi nodi lefelau uwch o straen, ac roedd mwy na'u hanner yn poeni am eu hiechyd meddwl. Yn anffodus, mae'r pwysau hwn ar staff y GIG yn annhebygol o leihau yn y tymor byr gan fod mwy na 0.5 miliwn o bobl yng Nghymru bellach yn aros am driniaeth ar restrau aros y GIG—cynnydd o 19 y cant mewn blwyddyn. O'r rhain, mae 218,000 o bobl wedi bod yn aros am fwy na naw mis am driniaeth. Hoffwn ofyn i chi, Brif Weinidog, pa gamau cadarnhaol y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i leddfu'r pwysau ar staff rheng flaen y GIG wrth i gyfyngiadau gael eu codi. Ac rwy'n gwybod eich bod chi a llawer o fy nghyd-Aelodau wedi sôn am amrywiolyn India, amrywiolyn Brasil ac amrywiolyn De Affrica, ond hoffwn wybod, gan fod marwolaethau COVID ar gynnydd yma yng Nghymru yn ôl y datganiad rydych wedi ei rannu gyda ni yn garedig iawn heddiw, mae amrywiolyn India ar gynnydd mewn gwirionedd. Felly, pa astudiaeth sy'n cael ei gwneud gan Lywodraeth Cymru o effaith bosibl yr amrywiolyn newydd hwn ac amrywiolynnau eraill yn sgil hynny hefyd? Diolch.

Wel, rwy'n diolch i Natasha Asghar am ei chyfraniad cyntaf ar lawr y Senedd hefyd, ac yn ei chroesawu fel Aelod wrth gwrs. Ac mae ei chwestiwn yn cyfeirio at faterion sylweddol iawn. Mae'r straen ar ein staff rheng flaen yn y gwasanaeth iechyd wedi bod yn enfawr, ac rydym wedi dibynnu'n fawr arnynt i'n cadw'n ddiogel yn ystod y pandemig, a bydd yn rhaid inni barhau i ddibynnu arnynt am lawer o bethau eraill rydym wedi sôn amdanynt y prynhawn yma. Pan fydd arweinydd yr wrthblaid yn gofyn i mi, a hynny'n briodol, am raglen atgyfnerthu yn yr hydref, dyma'r gweithwyr y byddwn yn dibynnu arnynt i wneud hynny ar ein rhan. Pan soniwn am yr angen i allu cael y GIG i weithio ar y pethau y mae'n rhaid iddo eu gwneud i bawb arall, byddwn yn dibynnu ar yr un bobl. Felly, mae'n bwynt pwysig iawn ynglŷn â sicrhau, pan fyddwn yn gofyn hynny ganddynt, ein bod yn gofalu amdanynt hwythau hefyd fel y gellir ystyried eu hiechyd a'u lles hwy yn ogystal. 

O ran yr hyn rydym yn ei wneud i sicrhau bod gennym y wybodaeth orau am amrywiolynnau newydd, wel, rydym yn dibynnu ar gyngor y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau, pwyllgor y DU, ond mae gennym ein grŵp cynghori technegol ein hunain, ac rydym yn cyhoeddi ei dystiolaeth i'r Llywodraeth yn rheolaidd. Rydym yn ffodus iawn fod gennym allu gyda'r mwyaf datblygedig yn y byd ar gyfer canfod dilyniant genomau yma. Felly, mae rhan o'r ymdrech a wneir ledled y Deyrnas Unedig i nodi amrywiolynnau newydd yn dibynnu ar y gallu sydd gennym yng Nghymru, ac mae gallu'r DU ymhlith y gorau yn y byd, yn rhannol o ganlyniad i hynny. Felly, rydym yn ffodus iawn o gael system rhybudd cynnar o'r fath y gallwn ei defnyddio yma yng Nghymru, a bydd honno, ochr yn ochr â'r dehongliad o'r dystiolaeth gan y gwyddonwyr sy'n ein cynghori, yn rhan o'n cyfraniad i'r ymdrech ehangach i sicrhau bod amrywiolynnau newydd yn cael eu nodi cyn gynted â phosibl, ein bod yn deall eu graddau a'u cwmpas, a'n bod yn gallu cymryd unrhyw gamau y gallwn wedyn i barhau i gadw pobl Cymru'n ddiogel. 

Brif Weinidog, fe wnaeth pobl Blaenau Gwent ymddiried ynoch chi a Llywodraeth Cymru i ymdrin â'r pandemig hwn, ac maent wedi ymddiried yn y penderfyniadau rydych wedi bod yn eu gwneud dros y flwyddyn ddiwethaf. Ac fe fyddwch yn gwybod, o'ch ymweliadau â Blaenau Gwent, fod pobl am ddiolch yn fawr iawn i chi am y ffordd y gwnaethoch chi arwain ymateb y Llywodraeth ar hyn, ac rwy'n sicr am gyfleu'r teimladau hynny yma y prynhawn yma.

O ran sut rydym yn symud ymlaen, mae'n amlwg fod trafodaeth a dadl am y math o gymorth sydd wedi'i ddarparu ac sy'n cael ei ddarparu ar hyn o bryd i wahanol sectorau busnes. Ac mae'n amlwg fod diffyg cysylltiad rhwng yr hyn rydym yn ei glywed a'r hyn y mae busnesau'n ei ddweud wrthym am y cymorth y maent yn ei gael. Brif Weinidog, a fyddai modd i chi neu Weinidog yr Economi gyhoeddi dadansoddiad o'r cymorth busnes sy'n cael ei ddarparu, naill ai ar sail sectoraidd neu'n fwy cyffredinol, er mwyn inni ddeall sut y digwyddodd y diffyg cysylltiad? Cafwyd dadl ar y mater ar ddiwrnod olaf y Senedd ddiwethaf, yn y Pwyllgor Deisebau, ond mae'n amlwg nad oedd cyfle i'r Llywodraeth ymateb bryd hynny. Ond mae'n ddigon posibl fod y Senedd newydd hon bellach yn darparu cyfle i'r Llywodraeth ymateb yn llawnach i fusnesau nad ydynt yn teimlo eu bod yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt ac y teimlant fod ganddynt hawl i'w ddisgwyl.

Diolch i Alun Davies am hynny. Mwynheais fy ymweliad â Blaenau Gwent yn fawr iawn yn ystod ymgyrch yr etholiad. Mae'n debyg ei fod yn brofiad digon prin mewn bywyd gwleidyddol i weld pobl yn croesi'r ffordd am eu bod eisiau siarad â chi, yn hytrach na chroesi'r ffordd i sicrhau nad oes rhaid iddynt siarad â chi, ond roedd hynny'n sicr yn wir yn ystod yr amser roeddech chi a fi'n ymgyrchu gyda'n gilydd yno.

Mae cyfoeth enfawr o wybodaeth yn Llywodraeth Cymru am gymorth busnes sydd wedi'i ddarparu—fesul sector, yn ôl daearyddiaeth, fesul elfen o fewn y rhaglen adferiad economaidd. Felly, byddaf yn sicr yn gofyn i Weinidog yr Economi weld a oes ffyrdd gwell y gallwn sicrhau bod y wybodaeth honno ar gael i'r Aelodau, fel y gall yr Aelodau weld yn haws y raddfa enfawr o gymorth a roddwyd i fusnesau yng Nghymru, y dibenion y'i darparwyd ar eu cyfer, a lle mae'r arian hwnnw wedi bod yn cefnogi busnesau i oroesi drwy'r misoedd hynod anodd hyn.

Hoffwn ddechrau drwy dalu teyrnged i'm rhagflaenydd, Angela Burns, am ei gwaith a'i hymroddiad diflino, nid yn unig yn y lle hwn, ond hefyd i bobl ac etholaeth Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro.

Brif Weinidog, mae gwylwyr a chyfranogwyr wedi dechrau dychwelyd at ddigwyddiadau chwaraeon a digwyddiadau diwylliannol fel rhan o'r treialon y sonioch chi amdanynt wrth i reoliadau coronafeirws gael eu llacio. Fodd bynnag, mae'r rhan fwyaf o'r treialon hyn wedi'u cyfyngu hyd yma i ardal drefol de Cymru. Gyda chystadleuaeth Iron Man i fod i gael ei chynnal ym mis Medi yn Ninbych-y-pysgod yn fy etholaeth i, a gaf fi ofyn pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ymestyn cyrhaeddiad y digwyddiadau prawf hyn dros y misoedd nesaf i sicrhau bod digwyddiadau elît fel hyn yn gallu cynnwys gwylwyr a darparu hwb mawr ei angen i'r economi leol?

Unwaith eto, croeso i'r Aelod newydd i'r Siambr. Mae ganddo fwlch mawr i'w lenwi yn sgil ymadawiad Angela Burns, a oedd yn llais sylweddol iawn yn y Siambr hon dros nifer o flynyddoedd, ac rwy'n siŵr y bydd yn ceisio efelychu'r cyfraniad a wnaeth hi yma.

Diben y digwyddiadau peilot yw ateb y cwestiwn sydd wedi'i ofyn ar ei ben, sef dod o hyd i ffyrdd y gallwn agor mwy o'r sector hwnnw'n ddiogel. Felly, mae'r gwahanol ddigwyddiadau rydym yn eu treialu yn mynd ati mewn gwahanol ffyrdd i geisio sicrhau bod gennym fformiwla a fydd yn caniatáu inni ailagor mwy o ddigwyddiadau yng Nghymru, ac ym mhob rhan o Gymru, mewn ffordd a fydd yn gwneud i'r bobl sy'n cymryd rhan ynddynt, a'r bobl sy'n gyfrifol am eu cynnal, deimlo'n hyderus nad yw eu hiechyd yn cael ei beryglu o ganlyniad. Byddwn yn dysgu llawer drwy ein cynlluniau peilot ein hunain. Mae gennym uwch weision sifil Cymreig yn rhan o grŵp goruchwylio'r cynlluniau peilot sy'n digwydd dros y ffin, ac yna, wrth inni ddod â'r holl ddysgu hwnnw at ei gilydd, ac yn dibynnu ar y cyd-destun iechyd cyhoeddus ar y pryd wrth gwrs, byddwn wedyn yn gallu cymhwyso'r dysgu hwnnw fel y gall digwyddiadau mewn mannau eraill ailagor a gwneud hynny'n hyderus.

Yn olaf, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Wel, dywedodd eich Llywodraeth ddydd Gwener diwethaf, ac rwy'n dyfynnu,

'y gellir cynnal gweithgareddau wedi'u trefnu, gan gynnwys derbyniadau priodas ar gyfer hyd at 30 o bobl dan do a 50 o bobl yn yr awyr agored',

ond ychwanegodd

'Ni cheir cynnal derbyniadau awyr agored mewn gerddi preifat'.

Dywedodd eich datganiad ysgrifenedig ar y rheoliadau coronafeirws hyn ddydd Gwener diwethaf mai dim ond mewn safleoedd sy'n cael eu rheoleiddio y gallai'r rhain ddigwydd. Sut rydych chi'n ymateb felly i'r etholwyr a gysylltodd â mi i ddweud, 'Mae Llywodraeth y DU yn caniatáu i dderbyniadau awyr agored wedi'u trefnu'n gyfrifol mewn gerddi preifat fynd rhagddynt o 17 Mai. Gadewch i ni yng Nghymru wneud yr un peth', gan ychwanegu, 'Rydym eisoes wedi colli llawer o arian yn gorfod aildrefnu, gan nad oes yswiriant ar gyfer COVID, ac rwy'n pryderu ynglŷn â fy iechyd meddwl i ac iechyd meddwl fy merch os oes rhaid i ni aildrefnu eto fyth'?

Yn olaf, cyfeiriodd eich datganiad ysgrifenedig ddydd Gwener diwethaf hefyd at eich rhaglen frechu. Fe ddywedoch chi ddoe ei bod yn debygol y byddai Llywodraeth Cymru am gyflwyno pigiadau i blant pe bai trwyddedau'n cael eu rhoi. Pa gynlluniau sydd gennych chi felly i gynnig y brechlyn COVID-19 i'r rhai o dan 16 oed wrth i gyfraddau amrywiolyn India gynyddu ledled y DU, ac yn arbennig er mwyn blaenoriaethu pobl ifanc sy'n agored iawn i niwed yn glinigol?

Lywydd, mae plant sy'n eithriadol o agored i niwed yn glinigol eisoes yn cael eu brechu yng Nghymru i lawr at 12 oed. Ni fyddwn yn cynnig brechiad i blant nes bod brechlyn trwyddedig ar gael ar gyfer gwneud hynny.

O ran priodasau, mae gennyf gydymdeimlad enfawr â'r teuluoedd niferus sydd wedi trefnu ac aildrefnu derbyniadau priodas. Rhaid bod hynny'n beth anodd iawn i'w wneud yn eich bywydau. Ond nid wyf yn ymddiheuro o gwbl am y gofyniad i gael y derbyniadau hynny mewn safleoedd sy'n cael eu rheoleiddio. Mae yna reswm dros hynny. Mae hynny oherwydd bod safleoedd sy'n cael eu rheoleiddio yn gallu rhoi'r holl fesurau angenrheidiol ar waith i ddiogelu iechyd pobl sy'n cymysgu â'i gilydd o dan yr amgylchiadau hynny. Dyna pam ein bod wedi cadw'r rhwymedigaeth yng Nghymru, os ydych yn cael derbyniad priodas, i'w gael mewn lleoliad o'r fath, oherwydd mae hynny'n eich cadw'n ddiogel ac mae'n cadw pobl eraill yn ddiogel hefyd. Dyna yw ein prif flaenoriaeth bob amser fel Llywodraeth.

Thank you, First Minister, and thank you all. That brings today's proceedings to a close.